>>Digitaal de status van cv-ketels beheren
10e jaargang nummer 3 maart 2012
IZ0312_omslag_buiten.indd 3
Special: Levensloopbestendig installeren > Concept prijswinnende comfortwoning > Toekomstvast sanitair > Op het snijvlak van techniek en zorg > Samenwerken maakt kansrijk 13-3-2012 16:46:36
Zet de puntjes op de i Krijg een iPhone 4 iRobot iPod nano bij aankoop van de Belux Light & Pro thermostaten
iPhone 4
iRobot
iPod nano
BELUX THERMOSTAAT ACTIE: Koop kwaliteit en krijg een waardevol cadeau ! Het Belux assortiment van Watts Industries is absolute topkwaliteit. De digitale thermostaten Belux Light (RF) en de programmeerbare Belux Pro (RF) zijn gebruiksvriendelijk, hebben een groot oplichtend display en een compact design. Nog meer voordelen? Bestel voor € 599 aan Belux thermostaten en u krijgt een iPod nano cadeau. Voor een totaalbedrag van € 1099 is de iRobot stofzuiger van u. Koopt u voor € 1599 dan belt u straks met een iPhone 4. Zet dus vlug de puntjes op de i. Ga langs bij uw Watts Industries-groothandel en vul de bestelkaart in. De actie loopt van 1 april tot en met 30 juni 2012 en is enkel geldig voor professionele installateurs.
IZ0312_03_watts.indd 115665 WATTS ADV 3IPHONE A4 NL.indd 1
Watts Industries Netherlands BV Kollergang 14 6961 LZ Eerbeek - The Netherlands Phone +31 313 673750 Fax +31 313 652073 E-mail: info@wattsindustries.nl www.wattsindustries.nl
16-3-2012 9:42:42 15/03/12 10:53
DucoTronic System ‘Wired’ Hét antwoord voor gezonde en energiezuinige kantoren Natuurlijke dagventilatie ligt aan de basis van dit totaalconcept voor een gezonde en comfortabele werkomgeving. Het DucoTronic System Wired zorgt dankzij de elektronisch gestuurde toevoerroosters en de CO2-meting voor het perfecte binnenklimaat. In combinatie met Duco’s buitenzonwering wordt de opwarming van het kantoorgebouw tegen gegaan. De intensieve nachtventilatie zorgt in de warme zomermaanden voor de nodige koeling.
www.duco-installateur.nl
IZ0312_04.indd 4 20110401_Gawalo.indd 5
12-3-2012 9:37:21 7/03/12 11:16
IZ TECHNIEK Intergas Verwarming behoort tot de pioniers op het gebied van hoog rendement cv-techniek. Al meer
Levensloopbestendige comfortwoning
dan 20 jaar richt Intergas zich op het perfectioneren
Prijswinnend concept
18
van HR cv-ketels. De Kombi Kompakt HR is al jaren één van de best verkochte HR-ketels in Nederland.
De opkomst van de slimme thermostaat
De unieke dubbel HR-technologie was een regel-
Van ‘low’ naar ‘high interest’
20
rechte doorbraak en vormt de basis voor de nieuwste generatie HR-ketels, de Kombi Kompakt HReco.
Slim investeren
De HReco van Intergas heeft één van de hoogste
Gebouwbeheer anno 2012
23
jaartaprendementen van Nederland en is hierdoor één van de meest efficiënte HR-ketels op het gebied
En verder
van tapwater.
Van de redactie In de pijplijn, incl. Agenda en IZAP Column Publivent Minder faalkosten dankzij software voor nazorg Duurzame koeling en verwarming voor Poort Halfweg Column Uw Duurzame Woning Af fabriek
7 9 17 24 26 29 43
IZ SANITAIR Gemak dient de mens >>Digitaal de status van cv-ketels beheren
30
Toekomstvast sanitair
En verder
10e jaargang nummer 3 maart 2012
Special: Levensloopbestendig installeren > Concept prijswinnende comfortwoning > Toekomstvast sanitair > Op het snijvlak van techniek en zorg > Samenwerken maakt kansrijk
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Paul Tersmette (Uneto-VNI), Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Ben Kuipers, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel
Druppels Column Van Hoof Column Kiwa
29 32 33
IZ ZAKELIJK “Er is zoveel expertise”
35
Bedrijven richten modelwoning in
“Maak gebruik van elkaars sterke punten”
36
Levensloopbestendig installeren
Werken op het snijvlak van techniek en zorg
38
Mini-woonwijk in Woerden
En verder 41 43 45 46 48 50
Column OTIB Column Frank Thoonen Column Uneto-VNI Inkopen 2.0 “Er liggen zoveel kansen!” Stekelige vragen
© Merlijn Plus BV, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
maart 2012
IZ0312_inhoud.indd 5
5
16-3-2012 9:48:48
#probin_nl
REN MÉT NU DROOG BO
probin nederland
ACCUBOOR
DIAMANTDROOGBOORSET ETD
4-delige diamantdroogboorset voor tegels en natuursteen. Nu eenvoudig boren van gaten m.b.v. accuboormachine. Set bestaat uit 4 diamantboren (ø 6 mm, ø 8 mm, ø 10 mm en ø 12 mm) en een centreerhulp. De diamantboren zijn voorzien van zeskantopname voor een optimale grip in de boorkop. De centreerhulp garandeert een exacte boring. Geleverd in aluminium koffer. www.carat-tools.nl 847.175.6680
99,
AKTIE:
00
NIEUW
probin Dronten
NIEUW
probin Soest Per mei 2012
probin probin probin probin probin probin probin probin
Aalsmeer jn Alphen a/d Rijn Borne Dedemsvaart Telder Dronten Edese IJzerwaren Telder Emmeloord Goor
probin probin probin probin probin probin probin probin
Heemstede Kaatsheuvel Telder Kampen Telder Lelystad Van Arnhem Montfoort Papendrecht Roelofarendsveen Van Dijk Sassenheim
KIJK VOOR MEER INFORMATIE EN ALLE ADRESSEN OP WWW.PROBIN.COM LEVERING IN HEEL NEDERLAND.
probin installateurszaken maart 2012.indd 1 IZ0312_06_probin.indd 6
13-03-12 13:28 13-3-2012 16:52:04
van de redactie
Toekomstvast
www.remon.com
In deze special ‘Levensloopbestendig installeren’ is er extra aandacht voor Technologie Thuis Nu!. Dit is een bijzonder project van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB). Een mini-woonwijk in het pand van OTIB in Woerden laat in een ‘real life’ omgeving de mogelijkheden zien om langer, veilig en comfortabel thuis te blijven wonen. De mini-woonwijk bestaat uit vijf proefwoningen, appartementen, die allemaal verschillend zijn. De woningen zijn toegesneden op bewoners met specifieke wensen. Zo is er een woning voor mensen met een verminderd gezichtsvermogen, een beperkte mobiliteit of problemen met de luchtwegen. Ook is er een woning voor de vitale 55-plusser die vindt dat hij niets extra’s nodig heeft, maar wel comfortabel en veilig wil wonen. Volgende maand wordt het laatste appartement opgeleverd. Deze proefwoning is bedoeld voor mensen die
dementie ontwikkelen. Met de in totaal vijf woningtypen (profielen) kan 90 procent van de mensen die ouder zijn dan 55 jaar comfortabel worden gehuisvest, zo heeft onderzoek laten zien. Hoe kan een toekomstvaste woning eruitzien? In het kader van het project Technologie Thuis Nu! werd een oproep aan ondernemers gedaan om een nieuwe levensloopbestendige woning te ontwerpen. Een samenwerkingsverband van drie bedrijven bedacht een prijswinnend concept dat aansluit op de woningvoorraad uit de jaren 60 en 70 en dat geschikt is voor een brede groep bewoners. Elders in deze uitgave leest u hoe de woning is opgezet. Overigens is het concept ook in energetisch opzicht toekomstvast. Indien toegepast in renovatieprojecten, worden labelsprongen verwacht van G naar B. Een boeiend maar ook uitdagend aspect van levensloopbestendig installeren is dat je werkt op het snijvlak
van techniek en zorg. In een toekomstvaste woning komen verschillende disciplines samen. De installateur brengt partijen bij elkaar. Is levensloopbestendig in-
Aardwarmte - ‚t zat‚ er al in ... ... en Remon haalt t er weer voor u uit
!
Remon regelt voor installateurs, architecten en huiseigenaren het complete aardwarmtesysteem. En we leveren het sleutelklaar op tot aan de warmtepomp. Heel gemakkelijk, heel vertrouwd. Waarom zo stellig? Omdat Remon het meest competente boorbedrijf van Nederland is en omdat we zorgvuldig geperfectioneerde techniek gebruiken.
Wat betekent dat in de praktijk? • we boren snel de benodige schachten, tot 300 meter diep • we berekenen deskundig de bijbehorende leidingweerstanden • we werken netjes en schoon, zonder graafwerk in het terrein of boormateriaal dat achterblijft rondom het boorgat • we stemmen ‘t systeem af op uw behoeften • en we geven 25 jaar systeemgarantie
stalleren ook iets voor u? Een bezoek aan de proefwoningen in Woerden kan helpen een antwoord te vinden op deze vraag •
passie voor duurzame energie
Waarom Remon? • SIKB-erkend boorbedrijf • open en gesloten bronsystemen • grote en kleine boormachines, geschikt voor elk terrein • landelijk opererende servicedienst - 24/7 service • meer dan 25 jaar ervaring Marum | Dalfsen | Ospel 0594 64 80 80 0529 43 50 40 077 466 00 45
maart 2012
IZ0312_vanderedactie.indd 7
7
12-3-2012 12:55:33
FlowFinder
® MK
Volautomatische luchtdebietmeter met volledige en geëxtrapoleerde nuldrukcompensatie
m /uur 3
• MEETBEREIK TOT 850M3/UUR • NAUWKEURIG EN REPRODUCEERBAAR • EENVOUDIG TE BEDIENEN • LICHTGEWICHT • ZEER SNEL • OPLAADBARE ACCUSET (GOED VOOR 8 UUR METEN)
Kijk voor meer informatie op www.acin.nl
acin instrumenten tel 070 3070703
fax 070 3070938
info@acin.nl
www.acin.nl
Al meer dan 80 jaar ervaring op het gebied van ontwikkeling, vervaardigen en leveren van hoogwaardige Roestvaststalen producten.
Uw partner in innovatieve oplossingen • Utiliteit sanitair • ElceeDesign sanitair • ElceeLogic watermanagement • Handen & haardrogers • Goten en putten
• Installatierubbers voor PVC leidingen • Sectie & mortuarium • Speciaalwerk • ElceeStone
Elcee Holland B.V. Kamerlingh Onnesweg 28 - 3316 GL Dordrecht Postbus 606 NL - 3300 AP Dordrecht Tel: +31 (0)78 - 654 47 77 Fax: +31 (0)78 - 618 04 50 E-mail: utiliteit@elcee.nl
Leidend in kennis, kwaliteit en service.
IZ0312_08_xxxxx.indd 8
Wastrog Elcee 240 met kranen en leidingwerk
Wastafel Elcee 213
Schaamschot Elcee 501
Uitstortbak Elcee 4431
www.elcee.nl
13-3-2012 16:53:57
Flits !
in de pijplijn
AGENDA Maart, mei en juni Cursus: Succesvol toepassen van warmtepompen Eendaags; plaatsen en data nog nader te bepalen www.dwa.nl 5 april Congres: Domotica & Energiemanagement Evoluon, Eindhoven www.smart-homes.nl 12 en 19 april Cursus: Warmtepompen voor monteurs en aspirant ontwerpers (basis) Cursusnummer: C-633 Leeuwarden / Woerden www.cursusloket.com 17, 18 en 19 april Installatie Vakbeurs Venray Evenementenhal, Venray www.evenementenhal.nl
Stimulans voor interesse in techniek Het onderwijs en bedrijfsleven in de regio Eindhoven hebben de handen ineen geslagen om meer studenten voor techniek te interesseren. Vanaf komend schooljaar kan een student bij ROC Eindhoven een duale opleiding Middenkader Engineering volgen: na twee jaar school volgt twee jaar lang een combinatie van werken en leren. Met het mbo-diploma op zak kan de student duaal doorstuderen op Fontys Hogescholen •
Beste jonge koelmonteur 2012 Vol concentratie en gedrevenheid streden de deelnemers van de vakwedstrijden
koudetechniek tijdens de VSK om de titel Beste jonge koelmonteur 2012. Acht deelnemers moesten een koeltechnische installatie aanleggen en in bedrijf stellen en werden daarbij op verschillende punten beoordeeld. Jacco Veerhoek van JK Veerhoek Koel & Electrotechniek bleek de beste in de wedstrijd en won de titel ‘Beste jonge koelmonteur 2012’ •
Wko en pv-cellen voor barak Kamp Vught De restauratie van Barak 1B in Kamp Vught is begonnen. De barak wordt in oorspronkelijke staat hersteld door VolkerWessels-bedrijven De Bonth van Hulten en Homij Technische Installaties. Gedeputeerde Brigite van Haaften-Harkema heeft het startsein gegeven met de onthulling van het bouwbord. Barak 1B is van grote cultuurhistorische waarde en is mede daarom een rijksmonument. Het is gebouwd in de Tweede Wereldoorlog en de laatst overgebleven authentieke barak van het voormalige SS-concentratiekamp in Vught. De restauratie bestaat uit herstel en behoud van de oorspronkelijke details van het gebouw. Voor de installatietechniek is vooral gekeken naar duurzaamheid. Opwekking van duurzame energie is daarbij belangrijk. Zo is er in het ontwerp plek voor een wko-installatie en pv-cellen. Na restauratie gaat Barak 1B dienst doen als tentoonstellingsruimte. Het Nationaal Monument Kamp Vught neemt Barak 1B in gebruik als workshopruimte voor scholieren •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen... PROJECT
MARKT
Levensloopbestendige comfortwoning Vorig jaar werd in het kader van het project Technologie Thuis Nu! een oproep aan ondernemers gedaan om een nieuwe levensloopbestendige woning te ontwerpen. Het samenwerkingsverband Schuuring, Leertouwer en Klein Poelhuis Installatietechniek bedacht een prijswinnend concept dat aansluit op de woningvoorraad uit de jaren 60 en 70 en dat geschikt is voor een brede groep bewoners. P 18
“Maak gebruik van elkaars sterke punten” Elders in deze uitgave vindt u een beschrijving van een levensloopbestendige comfortwoning. Belangrijkste kenmerken: flexibel in te delen, makkelijk aan te passen, comfortabel en energiezuinig. Projectleider Harrie Westerik, werkzaam bij Klein Poelhuis Installatietechniek, legt uit hoe het ontwerp tot stand is gekomen, wat de marktkansen zijn van zo’n concept en waarom ook de W-installateur er zijn voordeel mee kan doen. P 36 ORIËNTATIE
THERMOSTATEN De opkomst van de slimme thermostaat Het was altijd een ‘low interest product’, de thermostaat. Een eenvoudige, maar noodzakelijke schakel om een verwarmingssysteem naar behoren te laten functioneren. Maar de laatste tijd zijn de mogelijkheden in een rap tempo toegenomen. Met dank aan de groeiende aandacht voor duurzaamheid en de opkomst van internet en mobiele telefonie. Een interessante ontwikkeling, ook met het oog op levensloopbestendig installeren. P 20
Werken op het snijvlak van techniek en zorg In het pand van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB), aan de Korenmolenlaan te Woerden zijn vier levensloopbestendige appartementen ingericht. Een vijfde woning wordt komende maand opgeleverd. Willem Bastein van OTIB legt uit wat de gedachte is achter de proefwoningen en hoe zijn organisatie (aankomende) vakmensen kan informeren die meer willen weten over toekomstvast wonen. P 38
maart 2012
IZ0312_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
16-3-2012 10:19:32
Flits !
in de pijplijn
lees meer op
www.installatienet.nl
Tot 29.000 euro extra financiering voor energieneutraal huis Mensen die een energieneutrale woning kopen of hun woning energieneutraal renoveren, kunnen hiervoor extra financiering krijgen bij hun bank. Dat blijkt uit het onderzoek ‘Extra hypotheek voor energieneutrale woningen’ dat het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nibud uitvoerde in opdracht van de Stichting Experimenten Volkshuisvesting (SEV). De hoogte van de extra hypotheek kan bij renovatie oplopen tot 29.000 euro; bij aankoop van een energieneutrale woning is dit gemiddeld 15.500 euro. Nibud onderzocht of het binnen de geldende normen van de Gedragscode Hypothecaire Financieringen mogelijk is om op verantwoorde wijze extra financiering toe te kennen voor energieneutrale woningen. Bewoners van
een energieneutrale woning betalen immers geen variabele kosten voor gas en elektriciteit, omdat deze zelf worden opgewekt. De huidige financieringspercentages zijn gebaseerd op een ‘gemiddeld’ energiegebruik, terwijl een huishouden in een energieneutrale woning veel minder energielasten heeft. Hierdoor ontstaat er meer ruimte in het budget en is het mogelijk om verantwoord een hogere hypotheeklast aan te gaan. Nibud berekende dat een extra bedrag van 15.500 euro aan hypotheek verstrekt kan worden voor aankoop van een energieneutrale woning. Bij renovatie van een relatief ‘energie-onzuinige’ woning (vanaf energielabel D) naar energieneutraal blijkt dat een extra hypotheek van 18.000 euro (label D) oplopend tot 29.000 euro (label G) op verantwoorde wijze
verstrekt kan worden. Het onderzoek ‘Extra hypotheek voor energieneutrale woningen’ is uitgevoerd in het kader van het programma ‘Energiesprong’. Energiesprong is een programma van de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting, de Rotterdamse organisatie die bijna 30 jaar ervaring heeft met innovaties in de wereld
van bouwen en wonen. Het programma met een looptijd van 2010 tot 2014 wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties/WWI, met als doel een marktinnovatie op gang te brengen ten gunste van een andere energie-aanpak in de gebouwde omgeving •
Daikin heeft eigen Breeam-NL expert Breeam is het belangrijkste en meest gebruikte duurzaamheidskeurmerk voor gebouwen ter wereld. Ook in Nederland wordt deze beoordelingsmethode steeds vaker toegepast. Naast klimaatbeheersingssystemen die de beoordeling van gebouwen positief beïnvloeden, beschikt Daikin over uitgebreide kennis van Breeam-NL. Chris van Veldhuizen, consulting engineer bij Daikin, mag zich
IZ0312_idplang_10.indd 10
namelijk sinds kort BreeamNL expert noemen. Zowel voor de keurmerken Nieuwbouw als Bestaande Bouw en Gebruik. In die hoedanigheid kan Chris organisaties adviseren over het laten certificeren van gebouwen volgens Breeam-NL normen en ze helpen bij de voorbereiding van een assessment. Daikin beoogt hiermee vooral haar klanten en relaties die betrokken zijn bij een project dat in aanmerking komt of
wil komen voor een Breeam keurmerk, te kunnen bedienen. Daikin is inmiddels al bij diverse Breeam-NL projecten
betrokken geweest, zoals Park Phi in Enschede, UPC in Leeuwarden en Stryker in Venlo • Chris van Veldhuizen
13-3-2012 16:54:43
Bij alles wat we doen, denken we voortaan groen Duurzaamheid is niet alleen een woord. Duurzaamheid moet je doen. Vandaar dat we ons assortiment en onze diensten vanaf heden meer ‘groen’ kleuren. Het vinden van zogenaamde ‘groene’ producten via de website is een stuk makkelijker geworden. Of het nu gaat om producten die energie besparen of zelfs energie opleveren. We geven adviezen voor alternatieve oplossingen die het milieu minder belasten, bijvoorbeeld op het gebied van efficiënt installeren. En we dragen ook ons steentje bij. Zo is Technische Unie gecertificeerd voor niveau 3 van de CO2 -prestatieladder. Het bewijs dat techniek en ‘groen’ prima samen gaan.
Technische Unie. Daar heb je meer aan.
www.technischeunie.com
advTuDuurzaam03.indd 1 IZ0312_11.indd 11
14-04-11 14:01 12-3-2012 13:04:52
Flits !
in de pijplijn
lees meer op
www.installatienet.nl
Masterstudenten bekroond met Energy Efficiency Prijs Drie baanbrekende ideeën die uitblinken op het gebied van energy efficiency en duurzaamheid zijn door Cofely en het Universiteitsfonds Delft bekroond met de UfDCofely Energy Efficiency Prijs. Aanstormend wetenschappelijk talent van de TU Delft ging de uitdaging aan om innovatieve oplossingen te bedenken met als doel energiegebruik substantieel te verminderen. De drie meest vernieuwende ideeën vielen in de prijzen tijdens de derde editie van deze jaarlijkse competitie. Sid Vollebregt en medestudent Reinoud Feenstra sleepten de hoofdprijs van 7.500 euro in de wacht met hun onderzoek hoe zonnepanelen kunnen worden ingezet voor de aansturing van een waterzuiveringsysteem. De projecten van Daniel van Kersbergen en van Emile Nijssen zijn beloond met een prijs ter waarde van een 2.500 euro. Net als in voorgaande jaren riep Cofely masterstudenten aan de TU Delft op na te denken over innovatieve oplossingen voor een lager energiegebruik, CO2reductie en het efficiënter benutten van duurzame energiebronnen. De winnaars hebben een scriptie, project-, afstudeer- of onderzoeksverslag gemaakt dat naar het oordeel van de jury - onder voorzitterschap van Hans Hellendoorn, hoogleraar Climate Design & Sustainability aan de TU Delft - uitblinkt door het innovatieve en duurzame
IZ0312_idplang_12.indd 12
karakter. “Met de UfD-Cofely Energy Efficiency Prijs willen we wetenschappelijk talent stimuleren na te denken over ideeën die een bijdrage leveren aan duurzame energievoorzieningen, energy efficiency en duurzaamheid. Een voorbeeld hiervan is CO2-reductie, waarin Cofely als onderdeel van GDF Suez al jaren investeert”, vertelt jurylid Hans van Happen, Chief Operations Officer van Cofely en verantwoordelijk voor energy efficiency. “We zijn zeer geïnspireerd door de maatschappelijke relevantie van de inzendingen, die ‘uit het leven gegrepen’ zijn. Het zijn creatieve oplossingen met een hoge praktische waarde die mogelijk tot de baanbrekende innovaties van de toekomst horen, zoals op het gebied van alternatieve energieopwekking.” Hoe kunnen zonnepanelen water zuiveren? Over deze vraag bogen winnaars Sid Vollebregt en Reinoud Feenstra - masterstudenten Sustainable Energy Technology – zich (foto). Zij onderzochten hoe zonnepanelen kunnen worden gebruikt voor de aansturing van een waterzuiveringsysteem dat zout naar zoet water omzet op basis van omgekeerde osmose. Een project dat de studenten daadwerkelijk in de praktijk brachten. Zo slaagden zij erin een waterzuiveringinstallatie op Bali te realiseren. Zij gebruikten onder meer een waterzak op hoogte dat als reservoir fungeerde en waarmee zij over voldoende
druk beschikten om het waterzuiveringsysteem minstens een maand op volle capaciteit te laten draaien. Een pomp aangestuurd met een zonnepaneel pompte maar liefst 500.000 liter water door het systeem, dat 75.000 liter water zuiverde en geschikt maakte als drinkwater. Het waterzuiveringsysteem doorstond de ultieme test toen zich op Bali een aardbeving voordeed en hiervan weinig schade ondervond. De jury is vooral positief over de manier van presenteren en de grote mate van toepasbaarheid en de maatschappelijke relevantie van het project. Zo is het ontwerp uitvoerig getest en heeft het zijn bestaansrecht in de praktijk bewezen. Hoe beïnvloeden licht en wind het klimaat in gebouwen en de architectonische ontwerpeisen hiervan? Dat was de kernvraag van het project van Daniel van Kersbergen, masterstudent Architectuur, Verstedelijking en Bouwkunde. De energieconsumptie in gebouwen is goed voor ruim een derde van het jaarlijkse energiegebruik in de wereld. 70 procent hiervan wordt
toegepast voor verwarming, koeling, ventilatie en verlichting. Volgens Van Kersbergen gebeurt dit vaak op de verkeerde manier, de verkeerde plaats en het verkeerde moment. Hij voorziet een toekomst waarin energiebronnen die op locatie beschikbaar zijn, worden gebruikt om het binnenklimaat in gebouwen passief te reguleren. De jury roemt zijn project vooral om de originele ontwerpmethodes. Zo gebruikte Van Kersbergen zijn ontwerp voor de architectuur van het Schiphol Interchange Station als testcase. Met als doel te onderzoeken hoe hernieuwbare energiebronnen passief ingezet kunnen worden voor de klimaatregeling in gebouwen. Hierbij keek hij naar de energieconsumptie van gebouw en gebruikers, maar ook naar hoe het klimaatsysteem en de architectuur in één systeem kunnen worden geïntegreerd. Een systeem dat het gebouw voorziet van warmte, koeling, ventilatie en daglicht en zorgt voor een klimaat waarin gebruikers prettig, veilig en efficiënt kunnen wonen, werken en reizen •
13-3-2012 16:55:31
12GP-02 - adv Installateurszaken 3
28-2-2012
13:56
Pagina 1
Het nieuwe meten met de testo 330-LongLife • STANDAARD 5 jaar garantie op het instrument en meetcellen • H2 gecompenseerde CO meetcel • Instrument diagnose • Rookgas analyse matrix: u ziet in één oogopslag of de CV-installatie optimaal is ingesteld • Gasleidingcontrole conform NEN1078 • Complete CV-installatie analyse met één meetinstrument • Tot 7 jaar garantie met het Testo Ontzorg Pakket • en nog veel meer...
www.testo.nl/rookgas
P
23 0983 12GP-02
Foto: Andre Goedegebure (Wolter & Dros Goes)
• Rookgasanalyser die vooruit denkt
Testo BV · Randstad 21-53 · 1314 BH Almere · Telefoon: 036 5487000 · Email: info@testo.nl · Website: www.testo.nl
Met zekerheid duurzaam! CTB Dakventilator Luchtvolume vanaf 450 – 1400 m3/h Toeren regelbaar Ook met DC motor verkrijgbaar
Soler & Palau B.V. Tel: +31 76 - 5423450 www.soler-palau.nl
IZ0312_13.indd 13
Zeer geluidsarm: 39 dB(A) Voorzien van werkschakelaar
Soler&Palau
Ventilation Group
12-3-2012 13:11:09
Flits !
in de pijplijn
lees meer op
www.installatienet.nl
Duurzame veldverwarming voor Vitesse
Voetbalclub Vitesse uit Arnhem haalt vanaf december 2012 een deel van de warmte die nodig is om de nieuwe trainingslocatie en velden te verwarmen uit de grond. Samen met het Eindhovense installatiebedrijf Q-Energy heeft Vitesse hiervoor een duurzaam ontwerp gemaakt. De exploitatie van dit systeem komt geheel voor risico en rekening van Q-Energy en levert Vitesse een fikse energiebesparing op. Dit jaar bouwt Vitesse op Nationaal Sportcentrum Papendal een nieuw ultramodern trainingscomplex. Het nieuwe complex zal bestaan
uit zes voetbalvelden waaronder een kunstgrasveld, een tribune en een pand met diverse faciliteiten. Het trainingscomplex wordt niet alleen een visitekaartje voor de betaald voetbalorganisatie, maar tevens een voorbeeld van moderne, duurzame installatietechniek. Paul van der Kraan, algemeen directeur van Vitesse, zegt hierover: “Wij vinden het belangrijk om de nieuwe trainingsaccommodatie energieneutraal te bouwen. Met de duurzame verwarming van het gebouw en de velden door Q-Energy zetten we een grote stap in het rea-
liseren van deze wens.” In plaats van het pand en de velden compleet te verwarmen met gas, kiest Vitesse voor aardwarmte met behulp van een warmte- en koudeopslag installatie (WKO). De thermische energie in de bodem wordt gewonnen door ‘warm’ grondwater omhoog te pompen uit een aquifer, een ondergrondse watervoerende laag op een diepte van ruim 100 meter. Deze warmte wordt vervolgens in het pand en de velden gebruikt waardoor het grondwater enkele graden afkoelt. Via een injectieput wordt het afgekoelde water
weer terug in de bodem gepompt en in de zomer vervolgens voor koeling gebruikt. De WKO-installatie zal de volledige warmte- en koudebehoefte van het vier verdiepingen hoge pand afdekken en wordt daarnaast gebruikt om warmte te leveren aan de drie speelvelden met veldverwarming. Om dit concept nog duurzamer te maken is Q-Energy een onderzoek gestart naar het gebruik van de speelvelden als warmtecollector in de zomer, zodat in deze periode zonnewarmte voor de winter kan worden opgeslagen •
Praktijkrichtlijn gasinstallaties herzien
Het gaat zowel om de gasleiding (NEN 1078 en NEN 8078), opstelplaatsen voor toestellen (NEN 3028) en de afvoer van rookgas (NEN 2757-1, NEN 2757-2 en NEN 8757). Een NPR 3378 deel geeft aandachtspunten en voorbeelden van constructieve uitvoeringsvormen waarmee aan de prestatie-
eisen of constructieve eisen wordt voldaan •
wijd gaat het nieuwe bedrijf tot de top 40 behoren en onder de onafhankelijke, niet-beursgenoteerde ingenieursbureaus tot de wereldwijde top 10. De beoogde naam voor het nieuwe bedrijf is Royal Haskoning DHV. Een verzoek tot bestendiging van het predikaat Koninklijk zal daartoe worden ingediend •
Onlangs zijn herzieningen gepubliceerd van de delen 23, 40 en 41 van de praktijkrichtlijn gasinstallaties, NPR 3378. Daarnaast is het algemene deel (NPR 3378-0) geactualiseerd. De delen van NPR 3378 behandelen het gehele gasinstallatiegebied.
IZ0312_idplang_12.indd 14
Royal Haskoning DHV DHV en Royal Haskoning willen hun krachten bundelen. Het nieuwe bedrijf zal één van Europa’s meest toonaangevende projectmanagement, ingenieurs- en adviesbureaus zijn. Wereld-
13-3-2012 17:38:13
BLAUWE LIJN® meetinstrumenten Topkwaliteit meetinstrumenten voor de cv-installateur Fabricage, service en kalibratie door EURO-INDEX
S2601 Druk(verschil)meter
S4680 Druk(verschil)meter
MAXILYZER NG Plus Serviceanalyser EUROLYZER STe Serviceanalyser
BLUELYZER Serviceanalyser
MULTILYZER NG Serviceanalyser
► Zowel gespecialiseerde als gecombineerde
instrumenten ► Ongekend nauwkeurig en betrouwbaar ► Moderne technieken, zoals Li-Ion accu’s,
aanraakgevoelige navigatie, TFT kleurenschermen en Bluetooth® communicatie ► Bijzonder duurzaam, onder andere door toepassing van ECO-sensortechnologie ► Waterstof gecompenseerde CO-sensoren S2600-12K Temperatuur(verschil)meter Afpersset® tot 1 bar
7
e
X-serie Thermokoppels
Flow-Temp® Waterhoeveelheidsmeter
Maak kennis met de BLAUWE LIJN® meetinstrumenten op de Installatie Vakbeurs Venray op 17, 18 en 19 april 2012 in de Evenementenhal te Venray, standnummer 207.
Ga naar www.euro-index.nl voor GRATIS toegangsbewijzen Indien van toepassing zijn BLAUWE LIJN® meetinstrumenten NEN-EN 50379:2004 deel 2 gecertificeerd Vaste, lage onderhoudskosten met KWS® 3 jaar garantie (EUROLYZER STe 7 jaar garantie met KWSe) Het EURO-INDEX kalibratielaboratorium is RVA/DKD geaccrediteerd Het Bluetooth® woord- en beeldmerk zijn eigendom van Bluetooth SIG, Inc. Gebruik van deze merken door EURO-INDEX geschiedt onder licentie.
IZ0312_15_euroindex.indd 15
13-3-2012 16:58:05
Ga uit je dak! Met de nieuwe Rolux 5G dakdoorvoer • Slim en slank design • Eenvoudige installatie • Optimale prestatie www.rolux5g.nl
Ubbink, uw specialist in kunststof rookgasafvoersystemen UBB11-1024 Adv16Rolux 5G_v2.indd 1 IZ0312_16.indd
17-01-12 13:40 12-3-2012 13:23:15
COLUMN KLIMAATSYSTEEM
VLOER VERWARMING
Voordelen: • Minimale opbouwhoogte (circa 20mm) • Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming • vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren • tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem) • verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing
Waar blijft de tijd… Ik begin een leeftijd te krijgen dat je af en toe (niet te veel) terugkijkt in de tijd. De ervaring leert dat je enerzijds verbaasd kunt zijn over de snelheid waarmee de jaren voorbij lijken te vliegen. Anderzijds kan er in korte tijd ook weer heel veel gebeuren en veranderen. Het lijkt nog maar zo kort geleden dat de VSK 2010 gehouden werd en ik daar een column aan besteedde, getiteld ‘Passie’. Het lijkt alsof ik het gisteren schreef, maar toch is er sindsdien veel gebeurd. We zijn in de tussentijd warempel bijna wereldkampioen voetbal geworden, de Arabische lente heeft binnen dat deel van de wereld voor een metamorfose gezorgd en een tsunami en kernramp hebben ons maanden lang in de greep gehouden. We hebben een nieuwe regering en er zijn Europese landen bijna failliet gegaan. Twee jaar geleden dachten we nog blindelings te kunnen vertrouwen op wetenschappelijk onderzoek, Osama bin Laden leefde nog en Strauss-Kahn was nog een gerespecteerd bestuurder. Ja ja, het kan snel gaan met de ontwikkelingen. Zelf had ik twee jaar geleden ook niet gedacht dat ik nu het woord tot u zou richten vanuit mijn huidige functie … En nu was er alweer een VSK en las ik de column terug die ik toen heb geschreven. Dan is het plezierig te constateren dat er ook nog stabiele factoren zijn. Op sommige zaken lijkt de tijd geen vat te hebben… Er is veel veranderd in twee jaar, maar in de uitvoering van de energietransitie bestaande woningbouw hebben we als bouwkolom de bestaande situatie goed weten te handhaven… De doelstellingen zijn er echter nog steeds, evenals de technische mogelijkheden en uitvoerende capaciteit. Laten we er nu eens voor gaan zorgen dat we over twee jaar terug kunnen kijken en onder de indruk kunnen zijn van onze collectieve prestatie. André Meester Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs
t het glijkheid me aa h be n e Gemak ssysteem erverwarming lo v t aa m li K Uniwarm Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl maart 2012
IZ0312_column_publivent.indd 17
17
13-3-2012 17:00:42
Project
prijswinnend concept
Levensloopbestendige c Vorig jaar werd in het kader van het project Technologie Thuis Nu! een oproep aan ondernemers gedaan om een nieuwe levensloopbestendige woning te ontwerpen. Het samenwerkingsverband Schuuring, Leertouwer en Klein Poelhuis Installatietechniek bedacht een prijswinnend concept dat aansluit op de woningvoorraad uit de jaren 60 en 70 en dat geschikt is voor een brede groep bewoners. Een belangrijke doelstelling van de bedenkers was het ontwikkelen van een concept dat in hoge mate flexibel is, waardoor de woning niet alleen makkelijk kan worden ingericht, maar ook, als de omstandigheden daarom vragen, zonder bouwkundige ingrepen eenvoudig kan worden aangepast. Indien toegepast in renovatieprojecten, worden labelsprongen verwacht van G naar B. Het concept heeft betrekking op woningen in een appartementencomplex.
Integrale aanpak In het ontwerp is gekozen voor een integrale aanpak, waarbij bouwkundige, werktuigbouwkundige en elektrotechnische werkzaamheden elkaar versterken. Ook de ICT-infrastructuur en het domo ticasysteem zijn opgenomen in deze integrale benadering. De eerste stap in het renovatieproces is bouwkundig van aard. De binnenwanden, -kozijnen en –deuren worden verwijderd. De gevelelementen aan de voor- en achterzijde van de woning
worden gedemonteerd en verwijderd. In de voor- en achtergevel worden prefab kunststof kozijnen geplaatst. Het dak, de kopgevels en de begane grond worden geïsoleerd, zodat er een geheel nieuwe schil ontstaat met verbeterde eigenschappen.
Niet alleen kunnen met het universele concept vrijwel overal in de wand elektra en kabels voor de informatieoverdracht worden aangelegd, ook is het mogelijk dat men aan de ene zijde van een scheidingswand (bijvoorbeeld in de slaapkamer) het bekabelingssysteem toepast, terwijl men de wand aan de andere kant (bijvoorbeeld de badkamer) betegelt. De binnenwanden blijven verplaatsbaar om de woning flexibel te kunnen (her) indelen. Achterliggende gedachte is dat de woning vrij indeelbaar moet zijn, wat bijdraagt aan de levensloopbestendigheid. Zo wordt een slaapkamer desgewenst veranderd in een werkkamer en kan men een grote kamer opsplitsen in meerdere ruimten.
Bekabeling De nieuwe binnenwanden (Knauf Bohebiflex) die in de woningen worden geplaatst bieden alle ruimte voor bekabeling. In de wanden bevinden zich om de 20 cm verticale kanalen, waardoorheen de bekabeling gevoerd kan worden. Hierdoor kunnen overal op de wand gemakkelijk inbouwdozen, apparatuur of schakelmateriaal worden gemonteerd. Kabels voor informatieoverdracht en elektra worden weggewerkt achter plafondgoten of plinten en blijven altijd bereikbaar. Deze opzet verleent het systeem veel flexibiliteit. Uitbreiden en later veranderingen aanbrengen is geen probleem.
Ruim een jaar geleden heeft dr. Ir. Masi Mohammadi in InstallateursZaken een case-study gepresenteerd, waarbij zij liet zien hoe domotica kan bijdragen aan het vergroten van de zelfredzaamheid en het welbevinden van ouderen in de eigen woonomgeving. In twee afleveringen beschrijft Mohammadi aanpassingen die zijn gedaan in een bestaande woning. Hierbij is de domotica-infrastructuur weggewerkt achter een voorzetwand. U vindt het tweeluik (‘Liever een verpleegster aan mijn bed dan een domoticamonteur’; december 2010 en januari 2011) op onze site www.installatienet.nl
18
Vrij indeelbaar
Elektrische installatie In het verticale gootsysteem wordt een bandkabel aangelegd voor de 230 V voorzieningen. De 230 Volt bekabeling wordt niet uitgevoerd volgens het klassieke centraaldoosprincipe. In plaats daarvan wordt een slim en flexibel bandkabelsysteem met click connectoren toegepast (het Power-Click systeem van Cross Hardware). Met de speciale bandkabel en de nodige connectoren kan de complete elektrische installatie worden gerealiseerd. Het concept is snel te installeren (connector positioneren, plaatsen en aandrukken) en eventueel ook op een later tijdstip eenvoudig aan te passen aan de wensen van de gebruiker.
POF-technologie Voor de data-, telefonie-, intercom en video-overdracht wordt gebruik gemaakt van een universeel netwerk dat is opgebouwd met Plastic Optical Fiber (POF) technologie. Anders dan de in thuisnetwerken nog veel toegepaste koperverbindingen, is POF niet gevoelig voor interferentie en magnetische
maart 2012
IZ0312_TA_prijswinnendconcept.indd 18
12-3-2012 13:27:47
e comfortwoning velden. Daardoor wordt het gezien als een meer betrouwbare drager van informatie. POF zal de veiligheid en beschikbaarheid van het netwerk ten opzichte van de huidige bestaande inpandige bekabelingssystemen gaan overtreffen, zo zeggen de indieners van het concept. Om een passief POF-netwerk aan te kunnen leggen is slechts een bescheiden kennis van installatietechniek vereist. Een POF-kabel aan een apparaat koppelen is niet moeilijk en er is nauwelijks gereedschap voor nodig.
daard systemen die veel voorkomen in de doelgroepwonigen. Bewust hebben de makers van het ontwerp zich hier beperkt tot een meer algemene beschrijving, daar veel afhangt van de technische mogelijkheden ter plekke, het beschikbare budget en uiteraard de wensen van de bewoners. Uitgangspunt is het realiseren van een hoog comfort voor de bewoners bij een gering energiegebruik. Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van duurzame-energiebronnen.
Technische ruimte Verwarming
Domotica-sturing Als basis voor de domotica-sturing is gekozen voor een draadloze infrastructuur. De lichtpunten worden gemonteerd op een inbouwdoos waar een rechtstsreekse 230 Volt spanning via de bandkabel is aangebracht. Hierin wordt een dim- of schakelactor geplaatst. De schakelaars werken op batterijen en worden ingelezen op de betreffende actoren. Een groot voordeel van deze oplossing is dat schakelaars vrij te plaatsen zijn. Er is immers geen leiding nodig. Er zijn betrekkelijk weinig installatiewerkzaamheden en de programmering blijft in feite beperkt tot het ‘inleren’ van een bedienknop en of één of meerdere actoren.
W-installaties Het ontwerp voor verwarming, ventilatie en sanitair is gebaseerd op stan-
(elektrisch; gas is niet gebruikelijk in een levensloopbestendige woning) of douchen ontstaat veel vocht in de woning, waardoor de ventilator automatisch zal optoeren en de vochtige lucht snel zal worden afgevoerd. Ook bij aanwezigheid van meer personen zal er krachtiger worden geventileerd. De gebruiker kan het systeem ook handmatig bedienen met een standenschakelaar. Het systeem is uitgerust met een energiezuinige ventilator.
Door de sterk verbeterde schil-isolatie zal de warmtevraag in de woningen sterk dalen. Hierdoor wordt het mogelijk de woningen te verwarmen met een laag-temperatuur verwarmingssysteem. Als afgiftesysteem is in het ontwerp vloerverwarming in combinatie met een ruimteregeling opgenomen. Deze comfortabele ruimteverwarming wordt vanuit het (eveneens gerenoveerde) energiezuinige centrale ketelhuis gevoed. Per woning wordt het verbruik bemeterd. Doordat de radiatoren worden weggehaald, komt er in de woning ook nog wat extra ruimte beschikbaar.
Ventilatie De woningen zullen worden uitgerust met een vraaggestuurd ventilatiesys teem dat afzuigt naar behoefte. Het systeem wordt gestuurd door een CO2- en een vochtsensor. Bij het koken
Zoals vermeld is ook in een upgrade van de technische ruimte voorzien. In de meeste centrale opwekinstallaties zijn nog VR-ketels aanwezig, die aan het eind van hun technische levensduur zijn. De radiatoren en cv-ketels zijn uitgelegd op basis van hoog-temperatuurverwarming, maar voldoen niet meer aan de huidige comfortwensen. Daarnaast gebruiken deze installaties veel meer energie en stoten dus onnodig veel CO2 uit. Voor de duurzame opwekking van lagetemperatuurverwarming van een geheel blok is gekozen voor een combinatie van gaswarmtepompen en HR-ketels, en voor het verwarmen van tapwater een zonneboilersysteem. Op het dak van het gebouw kan in korte tijd een prefab ketelhuis worden geplaatst. Door deze toepassing is de verwarmingsinstallatie weer volledig bij de tijd en voldoet hij aan de laatste eisen •
Totaalconcept om van de gehele wand (en gevel) een vrije installatiezone te maken voor elektra, domotica, data en multimedia
Power-Click van Cross Hardware, installatiecon-
(Knauf Bohebiflex)
cept voor de 230 V energievoorziening maart 2012
IZ0312_TA_prijswinnendconcept.indd 19
19
12-3-2012 13:27:52