11e jaargang nummer 4 april 2013
IZ0413_omslag_buiten.indd 3
Special: Duurzame oplossingen > Houtstook onder vuur >‘Onzichtbare’ dakpancollector > Mysterie bodembron > Win een reischeque van 400 euro! kijk op pag. 11 5-4-2013 14:41:07
IZ0413_03.indd 3
5-4-2013 15:00:23
VANDAAG VOOR 14.00 UUR BESTELD, MORGEN IN HUIS!*
TROX UIT VOORRAAD ®
Schilt Luchttechniek en TROX® een betrouwbare combinatie waar u op kunt bouwen • Meer dan 25 jaar TROX® voorraadhouder • Omvangrijk voorraadprogramma en logistiek maatwerk • Innovatieve en technisch hoogwaardige producten • Unieke retournamegarantie voor de standaard TROX®-componenten*
KLIMAATTECHNIEK OP MAAT Energieweg 29 | Postbus 3 | 4230 BA Meerkerk Telefoon (0183) 35 25 44 | info@schilt-meerkerk.nl * Informeer naar de voorwaarden
IZ0413_04.indd 4
WWW.SCHILT-MEERKERK.NL 5-4-2013 15:02:23
Zodra je batterijen verkoopt of levert, ben je als bedrijf verplicht om afgedankte exemplaren in te
IZ TECHNIEK
nemen. Ook in de installatiebranche is deze verplichting in veel gevallen van kracht. Bijvoorbeeld
“Grootschalige inzet warmtepompen heel goed mogelijk”
wanneer batterijen bij technische installaties aan
Mits goed voorbereid en begeleid
14
(professionele) eindgebruikers worden meegeleverd. De Stichting Batterijen (Stibat) verzorgt deze
Het perfecte klimaat voor creatieve inspiratie
inzameling gratis. Om de inname en de verwijde-
Stimulerend design centre
16
ring bij de installatiebranche te vergemakkelijken, heeft Stibat hierover een convenant afgesloten met
Leverancierservaringen project Schoenmakershoek
Uneto-VNI. Het verantwoord recyclen van batterijen
Wijk met warmtepompen
18
is belangrijk voor het milieu, en een fluitje van een cent. Aanmelden als inzamelpunt? Ga naar:
Nieuwe generatie design ventilatie-units
www.stibat.nl/installateur
Geluidsreductie prioriteit
20
Rond het haardvuur
22
Gezelligheid en ergernis
En verder 7 9 13 24 44 46
Van de redactie In de pijplijn, incl. AGENDA en IZAP Column Publivent Zonnecollector doet onzichtbaar zijn werk Aan de slag met Bouwkunde Af fabriek
IZ SANITAIR 11e jaargang nummer 4 april 2013
Special: Duurzame oplossingen > Houtstook onder vuur >‘Onzichtbare’ dakpancollector > Mysterie bodembron > Win een reischeque van 400 euro! kijk op pag. 11
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
Kwaliteit van leidingwater staat onder druk
28
Nieuwe ontwerprichtlijnen nodig
En verder Druppels Column Kiwa
26 27
IZ ZAKELIJK Het opnameprotocol nader toegelicht
32
Energielabel nieuwbouw
Aan de slag met Bouwkunde
43
De angst voorbij
En verder 31 34 36 39 40 50
Column OTIB Inzet installateurs hard nodig Waar hebben klanten nu écht behoefte aan? Column Frank Thoonen Duurzaam aan de slag Stekelige vragen
april 2013
IZ0413_inhoud.indd 5
5
9-4-2013 9:32:04
Ne f it houdt Nede rland war m
NEFIT TRENDLINE
DE
NIEUWE TREND IN COMPACTE KWALITEITSKETELS
Ontdek de voordelen Compacte High Speed warmtewisselaar: verrassend veel vermogen Low Energy pomp met A+ label: bespaart tot wel â‚Ź 800,- aan energie Handige service-indicator: bespaart u tijd Kijk voor andere voordelen op nefit.nl/professioneel. Of vraag uw groothandel.
47200463 adv TrendLine A4.indd 1 IZ0413_06.indd 6
22-10-12 12:39 5-4-2013 15:04:25
van de redactie
Bodem In 2002 startte het project Schoenmakershoek in EttenLeur. Alle 1500 woningen in de Brabantse nieuwbouwwijk werden vanaf de tekentafel voorzien van een warmtepomp met een gesloten bodemwarmtewisselaar. Gesloten systemen blijken robuust. ”Technisch doen ze het goed”, stelt een deskundige. “Alleen weten we niet precies wat het rendement is, omdat we niet voldoende gegevens hebben. Wat nodig is, is het gedurende langere tijd intensief monitoren van de bodemtemperaturen. Misschien moet het zelfs toegestaan worden om de eerste jaren meer warmte de bodem in te voeren, zodat de bodemtemperatuur een paar graden stijgt en je een veel beter rendement haalt op je systeem.” In totaal negen warmtepompleveranciers waren bij het project in Etten-Leur betrokken. Drie van hen blikken terug op hun ervaringen, met als uitgangspunt: welke lessen vallen er te trekken? Natuurlijk is er bij zo’n groot-
schalige toepassing van warmtepompen in een complex project met een looptijd van een decennium sprake van voortschrijdend inzicht. En dan gaat het niet alleen over techniek. “Ik denk dat we in het begin te weinig aandacht hebben besteed aan communicatie”, zegt één van de leveranciers. “Communicatie, niet alleen naar de projectontwikkelaar toe, maar ook naar de aannemer en de installateur. De installateur met de juiste tools op pad sturen, zodat hij zijn werk goed kan doen. Dat was toen heel anders dan nu.” Warmtewisselaars voor warmtepompsystemen vinden we niet alleen in de bodem, maar ook op het dak. In tegenstelling tot bodemwarmtewisselaars, hebben collectoren op daken het nadeel dat ze mogelijk als ontsierend worden ervaren. Een Duitse fabrikant van dakpannen bedacht daar een originele oplossing voor en introdu-
Hoe voelt ‘t?
Geothermisc onderzoek h ceerde een zonnecollector die onzichtbaar zijn werk doet. Bij onze oosterburen zijn al meer dan vijftig projecten gerealiseerd met de
solar dakpan. Marktonderzoek en testen door TNO moeten uitwijzen of het systeem ook in Nederland kans van slagen heeft •
Nieuw! Rotor WTW units • Sorptie rotor warmtewielen • Rendement 80% voelbaar en latent • Geschikt voor 1.500-15.000m3/h
www.thermoair.com april 2013
IZ0413_vanderedactie.indd 7
7
5-4-2013 15:06:17
“
Unieke opleidingen over actuele thema’s 1
KEERKLEPPEN EN TERUGSTROOMBEVEILIGERS
2 3
YOUR ticket to the
”
• Theorie én praktijk, door ervaren lesgevers • Certificaat én kwaliteitslabel na deelname • Exclusieve promoties • Bovendien volledig gratis! Meld je aan via academy.nl@caleffi.com
SATELLIETUNITS EN ENERGIEMETING
BALANCEREN EN INREGELEN
ACADEMY
FUTURE
www.caleffi.nl
Ad_CaleffiAcademy_185x132.indd 1
2/04/13 10:52
Met zekerheid
de perfecte combinatie! TD Ecowatt buisventilator rechtstreeks gekoppeld aan 0-10V Co2 sensor Aansturing 0-10 Volt Traploos regelbaar van 10-100% DC (gelijkstroom) motor
Energiezuinig! Zeer stil Luchtvolume 250-1.100 m3/h
Voor lucht kwaliteit verbetering in: klaslokalen, vergaderruimten, kantoren, horeca.
S&P Holland B.V. Tel: +31 76 - 5423450 www.solerpalau.com
IZ0413_08.indd 8
Soler&Palau
Ventilation Group
5-4-2013 15:10:19
Flits !
in de pijplijn
Eerst even IZappen...
AGENDA 24 april Praktijkmiddag energiebesparing bestaande bouw Ede, Cinemec www.praktijkdagbestaandebouw.nl/
PROJECT 25 april Girlsday 2013. Open uw bedrijf voor meiden in de techniek. Landelijk www.girlsday.nl 7 mei Individuele warmtepompen Bodegraven, gebouw DWA www.warmtepomp-academy.nl 29 mei Lezing over NEN 1010 Ede, gebouw Elektroraad www.elektroraad.nl
vlaggen en lichtreclame met de nieuwe kleuren. Een eye-catcher is de entree met daarboven een grote ‘app-button’, zoals de partijen het zelf noemen, van 2,5 bij 2,5 meter. Hiervoor is een speciale lichtbak gemaakt met afgeronde hoeken •
Inzameling energiezuinige lampen stabiliseert Oplossingsgerichte winkelinrichting De opening van een nieuwe vestiging van Technische Unie in Almere was tevens de aftrap van een nieuwe winkeluitstraling. De groothandel voor de installatiebranche heeft in samenwerking met JosDeVries The Retail Company en signingbureau Reklet een nieuw concept ontwikkeld dat in steeds meer vestigingen wordt doorgevoerd. In de nieuwe formule is direct zichtbaar welke productgroepen Technische Unie voert, doordat deze zijn afgebeeld op een koof die door de complete winkel loopt. Daarnaast is er gekozen voor raamstickers, zuilen,
www.installatienet.nl
lees meer op
In 2012 hebben consumenten en professionele gebruikers vrijwel evenveel lampen en armaturen ingeleverd voor recycling als het jaar ervoor. Nederlanders leverden via Wecycle gezamenlijk 3.434 ton aan lampen en verlichtingsarmaturen in. Het aandeel ingezamelde spaarlampen en tl-buizen daalde licht (met -2,5%) terwijl het aandeel ingeza melde armaturen licht steeg (+2%). De stabiliserende inzameling heeft volgens stichting LightRec te maken met een volwassen wordend inzamelsysteem en een achterblijvende verkoop van lampen en armaturen. Dit laatste is mede een gevolg van de ingezakte vastgoedmarkt •
Leverancierservaringen project Schoenmakershoek Het bijna voltooide project Schoenmakershoek in Etten-Leur kent zijns gelijke niet. Alle 1500 woningen in de nieuwbouwwijk zijn voorzien van een warmtepomp met bodemwarmtewisselaar. In totaal negen warmtepompleveranciers waren bij het project betrokken. Tijdens het Najaarscongres van het Nederlands Platform Warmtepompen deelden drie van hen hun ervaringen met de aanwezigen. Centrale vraag was: ‘Welke lessen vallen er te trekken uit het project?’ P 18 PRODUCT Zonnecollector doet onzichtbaar zijn werk De Duitse dakpannenproducent Nelskamp ontwikkelde samen met de speciaal daarvoor opgerichte firma sdp Solardachpfannen GmbH een dakpan met een geïntegreerde, ‘onzichtbare’ zonnecollector. In Duitsland zijn al meer dan vijftig projecten gerealiseerd met de solar dakpan. Marktonderzoek en testen door TNO moeten uitwijzen of het
systeem ook in Nederland kans van slagen heeft. P 24 ZORGMARKT Waar hebben klanten nu écht behoefte aan? Het OTIB-project Technologie Thuis Nu! heeft recentelijk een nieuwe cursus ontwikkeld: de cursus bewonersprofielen. Het biedt de installateur antwoorden op vragen als: waar heeft uw klant behoefte aan en heeft u een duidelijk beeld hoe techniek veilig, comfortabel en gezond wonen mogelijk kan maken? In twee middagen kunnen installateurs zich laten informeren en inspireren. P 36 EDUCATIE Aan de slag met Bouwkunde Het is een vakgebied waar de gemiddelde installateur zich maar liever verre van houdt. Bouwkunde. Toch wordt er van alle kanten aan hem getrokken om zich ook een zekere basiskennis van dit vakgebied eigen te maken. Zelfs vanuit de eigen branche. Waarom? En wat zou je dan precies moeten weten? In dit artikel spitsen we ons toe op het belang van bouwkundige kennis voor renovatieprojecten. P 43
februari april 2013
IZ0413_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
5-4-2013 15:11:28
Flits !
in de pijplijn
Pompen voor groen warmtenet Danfoss District Energy Division te Houten heeft onlangs 10 afleverstations geleverd voor een groen warmtenet project in Marum. De geleverde Danfoss stations bestaan uit : O/D-
afsluiters, regelventielen, filters, sensoren, mano- en thermometer, energiemeter en digitale weersafhankelijke regelaars in de besturingskast. Elk station (stand-alone regelend) is op afstand middels een GBS-systeem in- en uit te lezen, te bedienen en
op vermogen (of capaciteit) te besturen. Het is het eerste kleinschalige groene warmtenet in bestaande bouw. Het project telt negen afnemers, waaronder het gemeentehuis, bibliotheek, zwembad, school en wooncentrum te Marum •
Installatietechniek weer actief aanwezig op groots loopbaanevenement Bijna 16.000 mensen bezochten medio maart de Skills Masters. Deze vakwedstrijden voor onder andere de categorieën ‘Sanitaire en verwarmingstechniek’ en ‘Koude- en luchtbehandelingstechniek’ maakten onderdeel uit van drie evenementen die zich richten op verschillende stadia in de loopbaan: van beroepsoriëntatie tot studiekeuze en het zoeken naar werk. Plaats van handeling was Ahoy’ Rotterdam. In totaal kwamen er op dit, volgens de organisatoren grootste loopbaanevenement van Nederland, 30.149 mensen af. In de vakcategorie Sanitaire en verwarmingstechniek werden de prijzen als volgt verdeeld: 1e Joost Aben uit Overloon, 2e Nick van Heesch uit Schijndel en 3e Dylan Peperkamp uit Haarlem. In de categorie Koude- en luchtbehandelingstechniek gingen de prijzen naar: 1e Stefan Wiltink uit Oosterhout, 2e Koen Pulles uit Drunen en 3e Ricky Vallen uit Panningen. Een nieuw onderdeel was Skills Juniors, waaraan leerlingen uit groep 7 en 8 van de basisschool meededen in verschillende beroepen. Algemeen directeur Jos de Goey van Skills Netherlands: “We lieten de leerlingen op een laagdrempelige en leuke manier snuffelen aan beroepen. Het enthousiasme van hen én ouders was enorm; een geslaagde eerste editie.” Vele duizenden vmbo’ers deden verder in het kader van hun oriëntatietraject mee aan een begeleid lesprogramma. Zij zagen daarbij onder andere vakwedstrijden waar leeftijdsgenoten streden om een roemvolle vermelding of een plaats in team Nederland, dat van 2 t/m 7 juli naar Leipzig gaat voor de WorldSkills, het WK voor beroepen •
Verwen uw klanten met de Remeha Calenta De Remeha Calenta is dé cv-ketel voor de
De soepele, geleidelijke werking van de Calenta maakt de ketel niet alleen
comfortliefhebber. Een krachtige ketel met een korte
zuinig, maar zorgt ook voor de juiste temperatuur op het gewenste moment.
opwarmtijd. Daardoor is het snel aangenaam warm in
En met één van de Remeha kamerthermostaten
huis. De Calenta levert ook extreem snel warm water in
kan de verwarming eenvoudig ingesteld
royale hoeveelheden. Ondanks zijn grote vermogen is
worden voor bijvoorbeeld een openhaard,
de Calenta één van de zuinigste ketels op de markt.
de buitentemperatuur of de zonneboiler.
Meer weten? Scan de QR-code met uw smartphone of ga naar nl.remeha.com/CalentaComfort
IZ0413_idp_remeha_prijsvraag.indd 10
8-4-2013 13:59:31
lees meer op
www.installatienet.nl
Mail & Win: een reischeque van 400 euro! Op pagina 34 van deze uitgave vind je een artikel over de inzameling van batterijen bij installateurs. Ondanks een toenemende bereidheid, hebben nog relatief weinig installatiebedrijven zich aangemeld als actief inzamelpunt. Daar moet verandering in komen, vindt Stibat, de organisatie die zich hiervoor inzet. Niet alleen geldt er in veel gevallen een verplichting voor installatiebedrijven om afgedankte batterijen weer terug in te nemen, het is vooral ook beter voor het milieu en eenvoudig en gratis te realiseren. Lees daarom het artikel over het inzamelen van batterijen en maak bovendien kans op één van de twee reischeques van 400 euro die Stibat ter beschikking stelt; om zelf ook weer eens de batterij op te laden!
Inzenders van de juiste antwoorden op de volgende drie vragen maken kans op een reischeque van 400 euro: Waar staat de afkorting Stibat voor? Hoeveel inzamelpunten heeft Stibat in Nederland uitgerold? Wat is het gratis telefoonnummer van de ophaalservice van Stibat? Mail de antwoorden (te vinden in het artikel op pagina 34) naar redactie@merlijnplus.nl, onder vermelding van ‘prijsvraag stibat’ als onderwerp van het mailbericht. De uiterste inzenddatum is: 7 mei a.s. Medewerkers van Stibat en IZ zijn uitgesloten van deelname. De winnaar krijgt bericht via zijn e-mailadres. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
a
Remeha Calenta CW4, CW5, CW6
IZ0413_idp_remeha_prijsvraag.indd 11
n
Snel warmwater in royale hoeveelheden
n
Gelijktijdig warm water tappen
n
Hoog rendement, laag verbruik
n
Energiezuinige, modulerende A-klasse pomp
n
Onderhoudsarm en servicevriendelijk
n
Meer regeltechnische mogelijkheden
8-4-2013 13:59:36
BWT - Waterbehandeling Unieke E1 Filter Milieuvriendelijk, duurzaam en eenvoudig in gebruik • • • •
Simpele montage en snelle filterwissel Geen afvalwater / spoelwater Hygiënisch Geen aparte afsluiters nodig 1
2
3
4
Bewamat waterontharder
• Programmeerbare, zelflerende microprocessorbesturing • Laag zoutverbruik dankzij monodisperse harsen • Regeneratiecriterium programmeerbaar • Hoge doorstoomcapaciteit • Corrosiebestendige compacte kunststof uitvoering • Zeer laag energieverbuik • Complete levering inclusief aansluitingen, bypass, aansluitslangen, 25 kg. zout en testset.
BWT Nederland B.V.: Energieweg 9, 2382 NA Zoeterwoude Telefoon 088 750 90 00, Fax 088 750 90 90, E-mail sales@bwtnederland.nl
www.bwtnederland.nl
JAAR
JAAR
PRODUCT GARANTIE*
DETEKTOR GARANTIE*
* na productregistratie op www.flir.com
Fun_ads_NL 192x136 PM.indd 1
IZ0413_12_flir.indd 12
4/8/13 9:59 AM
8-4-2013 14:13:50
COLUMN Beste Anonymus, KLIMAATSYSTEEM
VLOER VERWARMING
Voordelen: • Minimale opbouwhoogte (circa 20mm) • Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming • vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren • tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem) • verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing
Ja, ik heb het tegen jou. Maar ik weet niet hoe je heet, want je wilt anoniem blijven. Je noemt jezelf bouwfysicus en schrijft in februari een brandbrief over vraaggestuurde ventilatie die de weg kwijt is. En deze brief wordt dan vervolgens door de redactie helaas ook nog geaccepteerd en gepubliceerd! Helaas? Ja, helaas, want ik zie geen enkele reden om een (kritische) mening over ventilatie anoniem te moeten publiceren. Dat doe ik, samen met mijn collega-columnist, al een aantal jaren niet anoniem en ik ben daarom nog nooit bedreigd, beschoten, of in het gevang gezet. Wat dat betreft valt het toch iedere keer weer mee en zijn Nederlanders (inclusief zij die werkzaam zijn in de ventilatiesector) best redelijke mensen. Nu denk ik dat jij dat ook wel weet en niet daarom de anonimiteit hebt opgezocht. Om erachter te komen wat jou drijft heb ik vervolgens de moeite genomen om jouw brandbrief te lezen. Mijn conclusie is dat jij geen bouwfysicus bent, want een bouwfysicus is in staat onderscheid te maken tussen de fysica en fictie of mening. En dat doe jij op tal van plekken in jouw brief niet. Daarnaast zou ik van een bouwfysicus ook verwachten dat hij of zij ook de oplossing aandraagt als een probleem wordt gesignaleerd. En dat doe je ook niet. Erger nog: je poneert een mening, beticht de ventilatiebranche van van alles en nog wat en polariseert op een onbeschaamde wijze. En dat vind ik dun en ik snap nu dan ook dat je liever anoniem blijft. Maar daarmee wordt onze wereld er niet beter op. Dus een welgemeend advies van mijn kant: schrijf in het vervolg een (positief kritisch) artikel over ventilatie, waarin je de knelpunten (en die zijn er nog genoeg) benoemt en ook suggesties doet voor verbetering. Daar kunnen we dan wat van leren en kunnen we de zaken weer een stapje vooruit helpen. En ik weet zeker dat de ventilatiebranche (waar heel hard gewerkt wordt om een goed product in de markt te zetten) daar dan ook dankbaar kennis van zal nemen. Ad van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV (Per 20 maart 2013 tevens voorzitter van de Nederlands Vlaamse bouwfysicavereniging)
t het glijkheid me aa h be n e m ak Gem armingssystee rw e rv e lo v t aa Uniwarm Klim Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl april 2013
IZ0413_column_publivent.indd 13
13
5-4-2013 15:16:26
Project
MITS GOED VOORBEREID EN BEGELEID
“Grootschalige inzet warmte po In Schoenmakershoek wordt een van de grootste warmtepompprojec-
temperatuur zich op langere termijn in het hele gebied?“
ten ter wereld opgeleverd. Alle 1500 woningen in de nieuwbouwwijk Verschillende scenario’s in Etten-Leur zijn voorzien van een individueel warmtepompsysteem met een gesloten bodemwarmtewisselaar. Een goede kwaliteit van de bodembronnen is cruciaal voor een blijvend hoog rendement. Volgens Henk Witte, als Senior Projectleider bij GroenHolland nauw betrokken bij het traject, werken de systemen technisch goed maar is er nog veel onderzoek nodig om inzicht te krijgen in het werkelijke potentieel van bodembronnen. De gemeente Etten-Leur heeft een naam hoog te houden waar het gaat om duurzaamheid. Al enkele decennia is men bezig bebouwing zoveel mogelijk te verduurzamen. Zo’n tien jaar geleden ontstond het spectaculaire plan een nieuwbouwwijk te realiseren waarvan alle woningen energieneutraal zouden zijn. Het ging om de eerste grootschalige ‘All Electric’ wijk, waar geen gasinfrastructuur is aangelegd. In 2002 deed het gespecialiseerde consultancybedrijf Ecofys onderzoek naar de haalbaarheid van duurzame warmtelevering in de wijk Schoenmakershoek. Uiteindelijk is gekozen voor een concept met warmtepompen. Vervolgens heeft GroenHolland, specialist op het gebied van warmtepompsystemen, een haalbaarheidsonderzoek verricht. Daarbij zijn de bodemopbouw, grondwaterstand en alle parameters van de bodem in kaart gebracht. Een en ander kreeg zijn beslag in 2004 en 2005.
Waar gaan we ons in begeven? “Een belangrijke vraag in het voortraject was: wat gaan we nu eigenlijk doen, waar gaan we ons in begeven?”, memoreert Witte. “Het gaat om een van de allergrootste projecten ter wereld. En met een zeer hoge dichtheid 14
gebouwd. Dat is heel bijzonder. Kernpunt was: hoe kunnen we verzekeren dat de systemen ook op lange termijn goed werken en warmte duurzaam kunnen blijven leveren in de wijk? Daarbij komt dat het niet een project was dat door één leverancier, met één ontwerp en met één concept gebouwd kon worden. Er waren heel veel verschillende toeleveranciers. Een aantal projectmatig, een aantal voor individuele kavels. Daarnaast hadden we ook nog eens te maken met open systemen in de wijk.“ De haalbaarheidsstudie begon met het in kaart brengen van de energievraag. Witte: “Als je wilt weten hoe de bodem reageert op een woning, zul je eerst moeten vaststellen hoeveel energie die woning gaat vragen. Toen we begonnen in Schoenmakershoek, was niet bekend wat voor typen woningen daar gebouwd zouden worden. Op basis van de studie van Ecofys, door te kijken naar referentiewoningen en aan de hand van monitoringgegevens hebben we getracht energievraagpatronen te genereren die op dat moment realistisch geacht werden voor woningen in de wijk. Met die energievraagpatronen zijn we vervolgens een model gaan maken. Dat zou inzicht moeten geven in de vraag: hoe ontwikkelt de bodem-
“We hebben heel veel verschillende scenario’s doorgerekend”, vervolgt Witte. “Het basisscenario liet zien dat de temperatuur van de bodem op bepaalde plaatsen in het gebied tot ongeveer -15 oC zou zakken als we de energievraag simpelweg zouden toepassen zonder verder iets te doen. Dat is veel te laag en dat kan natuurlijk niet. Uit de hele studie is vervolgens een aantal eisen naar voren gekomen. Zo stelden we vast dat je minimaal 70 procent van de warmte die je levert aan de woning, weer zou moeten terugvoeren naar de bodem, wil je een gezonde energiebalans handhaven. Een volgende stap was het doen van proefboringen om de thermische eigenschappen van de bodem te bepalen. De resultaten van de onderzoeken zijn nodig om naast de projectmatige ook individuele ontwerpen te kunnen gaan maken. Daar heb je gegevens voor nodig over warmtegeleiding van de bodem, bodemtemperatuur en dat soort zaken.”
Vragenlijst “Bij projectmatig ontwerpen vindt er afstemming plaats tussen leveranciers en de gemeente, daar hebben wij geen grote rol in gespeeld”, zegt Witte over de uitvoeringsfase. “Bij de individuele kavels in de wijk lag dat anders. Daar ging het vaak om mensen die met een architect, een installateur en een warmtepompleverancier zelf een concept hadden ontwikkeld. Maar de gemeente moest natuurlijk wel kunnen vaststellen of de concepten aan alle gestelde eisen voldoen. We hebben ervoor gekozen om daar een vragenlijst voor op te stellen. Een enigszins uitgebreide lijst, omdat we niet alleen vroegen ‘Voldoet u aan de energiebalanseisen?’. We wilden ook
april 2013
IZ0413_TA_grootschaligeinzet.indd 14
5-4-2013 15:17:34
e pompen heel goed mogelijk”
Monitoring van bodemtemperaturen
kunnen controleren of de gegeven antwoorden realistisch waren. Als iemand een ontwerp maakt van een bodemwarmtewisselaar en ik zie dat de woning 80 kWh per vierkante meter warmte gaat onttrekken, dan weet ik al: dit kan niet, dit is geen goed ontwerp. Over het algemeen kwamen we er, op een enkele uitzondering na, aardig uit. Wat me bij het uitwerken van de vragenlijsten opviel, was dat de antwoorden een grote spreiding lieten zien. Zo waren er woningen die minder dan 20 kWh warmtevraag per vierkante meter hadden, maar ook woningen met een warmtevraag van 70 tot 80 kWh.”
Gedegen vooronderzoek “Erg belangrijk vind ik dat je bij grootschalige toepassing van warmtepompen met bodemsystemen een gedegen voorstudie doet. In Schoenmakershoek is dat gebeurd, maar in de markt als geheel komt daar veel te weinig van terecht. En het verbaast me echt als ik hoor dat er projecten van vele honderden woningen worden uitgevoerd zonder dat er gedegen vooronderzoek is gedaan of een energie-strategie is ontwikkeld. Dat vind ik kortzichtig en zorgelijk. Belangrijk is ook dat zo’n voorstudie zo opgebouwd is dat er duidelijke eisen aan het systeemontwerp uitgehaald kunnen worden. Het moet niet een beetje vaag blijven. Als je – in het algemeen gesproken - een vooronderzoek doet én je gaat eisen stellen, dan moeten die eisen
natuurlijk ook gehandhaafd worden, anders heeft het weinig zin. Denk aan certificering, BRL, dat soort zaken. De overheid kan niet zeggen: de papieren zijn in orde, dus is de kwaliteit gegarandeerd. De overheid zal zich ervan moeten overtuigen dat de regels worden nageleefd. En dat doe je door te handhaven.” De grote verschillen in de opgegeven energievraagpatronen van de vrije kavels in Schoenmakershoek baren Witte ook zorgen. “We hebben veel aandacht besteed aan het zo goed mogelijk in kaart brengen van de bodemeigenschappen en de variaties daarin. Maar als je dan vervolgens merkwaardige energievraagpatronen krijgt aangeleverd, dan kun je er vanuit gaan dat er hier en daar problemen ontstaan.”
Robuust “Voor mij is het duidelijk dat grootschalige toepassing van bodemsystemen absoluut mogelijk is”, besluit Witte. “Maar zulke megaprojecten moet je goed voorbereiden en goed begeleiden. We zien dat er in Schoenmakershoek meer dan duizend warmtepompsystemen al meer dan vijf jaar in bedrijf zijn. En dat die eigenlijk zonder noemenswaardige technische problemen werken. Gesloten systemen zijn heel robuust. Ons land telt 10 tot 15 duizend warmtepompsystemen met gesloten bodemwarmtewisselaars. Technisch gesproken doen ze het allemaal goed. Alleen we-
ten we niet precies wat het rendement is, omdat we niet voldoende gegevens hebben. Wat nodig is, is het gedurende langere tijd intensief monitoren van de bodemtemperaturen. In opdracht van de gemeente Etten-Leur doet GroenHolland dat in de wijk Schoenmakershoek. Tijdens het najaarscongres van het Nederlands Platform Warmtepompen, eind november 2012, zijn daarvan de eerste resultaten gepresenteerd. Misschien moet het zelfs toegestaan worden gedurende de eerste jaren meer warmte de bodem in te voeren, zodat de bodemtemperatuur een paar graden stijgt en je een veel beter rendement haalt op je systeem. Om een optimaal evenwicht te bereiken tussen milieu, rendement en kosten, is er grote behoefte aan objectieve, onafhankelijke informatie, die voor iedereen beschikbaar is.” •
“Tijdens het werk moet de kwaliteit van het boorwerk en de kwaliteit van het aansluiten en de installatiewerkzaamheden een belangrijk aandachtspunt zijn”, zegt Henk Witte van GroenHolland. “Ik denk dat in het algemeen bij het beoordelen van offertes nog teveel geselecteerd wordt op kosten, en niet zozeer op kwaliteit en rendement. Daar moet wat aan gedaan worden.”
april 2013
IZ0413_TA_grootschaligeinzet.indd 15
15
5-4-2013 15:17:38
Project
STIMULEREND DESIGN CENTRE
Het perfecte klimaat vo o Bij de realisatie van hun nieuwe Design Centre in Deventer instal-
flexibel systeem voor verwarmen, koelen en ventileren. Bodemgekop-
een creatieve, sportieve en gezonde werkatmosfeer”, zegt Pothoven enthousiast. Zelf heeft hij zijn kantoor nog in de ‘oude’ vestiging. Maar het nieuwe gebouw ligt binnen handbereik en inmiddels geniet hij er, naar eigen zeggen, van elke afspraak.
pelde warmtepompen zorgen voor duurzaam opgewekte warmte en
Stralingswarmte
leerde Deventrade BV, leverancier van sportkleding, airConomy van Schütz Energy Systems. Hiermee beschikt het gebouw over één
koude.
Deventrade b.v. Deventer staat bekend als een onderneming die de laatste trends en ontwikkelingen in sportkleding op de voet volgt. Met hoofdmerken als Hummel Sports, Stanno, Derbystar en Reece is de fabrikant als shirtleverancier en supplier van teamkleding, een toonaangevend bedrijf in deze branche. Om de concurrentie voor te blijven, moet je als bedrijf beschikken over een creatieve en dynamische ontwikkelingsafdeling, een productmanagement dat de markt continu in de gaten houdt en een flexibele, snelle marketingafdeling. Om deze drie sectoren – de creatieve ruggengraat van Deventrade – voldoende ruimte te bieden, liet bedrijfsleider Olaf Pothoven een nieuw gebouw neerzetten dat in meerdere opzichten grenzen verlegt: 16
een optimale ‘verbinding tussen ambitieuze architectuur en energie-efficiëntie’. Het begint met de bijzondere aanblik van de buitenzijde: een kubus die op twee pilaren rust en die de deels naar binnen geplaatste grote ruitoppervlakken aan de brede zijdes een markant karakter geven. “De royale ruimtes, met volop daglicht, stimuleren de denk- en communicatieprocessen en creëren
In het ontwerp van het gebouw vallen de grote ruitoppervlaktes op; voor creatieven een droom, maar voor ingenieurs soms een nachtmerrie. Op koude dagen zorgt veel glas immers voor nogal wat warmteverlies, terwijl ’s zomers de bijbehorende ruimtes door de zon –afhankelijk van de buitentemperatuur – al gauw veel te heet worden. Het airConomy systeem biedt de oplossing voor dit dilemma. Ingenieursbureau Veccins 3D uit Wezep plande als centrale warmtebron een aardwarmtepomp met warmte- en koudeopslag. De verdeling van de warmte vindt plaats via het vloerverwarmingssysteem van Schütz Energy Systems. Het benodigde verwarmingsen koelvermogen wordt hoofdzakelijk door de stralingswarmte van de oppervlakteverwarming geproduceerd. Door dit effect kan de ruimtetemperatuur, net als een reguliere verwarming, met verwarmingselementen worden verlaagd. Frits van Enk, manager van Veccins: “Doordat de toegevoerde lucht direct langs de verwarmings- of koelbuizen stroomt, werkt de systeemmodule als een groot naverwarmings- of koelregister. Zo draagt de uitstromende lucht bij aan het verwarmings- en koelvermogen
Met flexibele klimaatbeheersing, regelbaar per individuele ruimte, komt airConomy tegemoet aan de behoeftes van de actuele gebruiker. De ervaringen van de eindgebruikers met het systeem zijn positief. In zowel de koelsituatie in de zomer als de verwarmingssituatie tijdens de vorstdagen heeft het klimaatsysteem de ruimten op het vereiste temperatuurniveau gehouden. De ventilatiehoeveelheden zijn continue voldoende geweest om onder meer de CO2-concentraties in het binnenmilieu onder het gewenste en vereiste niveau te houden.
april 2013
IZ0413_TA_hetperfecteklimaat.indd 16
5-4-2013 15:18:48
o or creatieve inspiratie in Enschede, intensief bijgestaan. Dit om strubbelingen en vaak daaruit voortvloeiende faalkosten tijdens de bouw te voorkomen. Deze projectservice heeft de volgende onderwerpen begeleid.
Olaf Pothoven (l): “Een creatieve, sportieve en gezonde werkatmosfeer”
zonder dat er ergens vervelende tocht ontstaat.”
Flexibel aanpassen Deventrade wilde een 3.000 m2 grote showroom realiseren met flexibele expositieruimtes. En grote kantoren zonder tussenmuren, voor een optimale communicatie, en daarbij nog enkele afzonderlijke ruimtes voor de projectleiders. Een mooie uitdaging voor airConomy. Het vloerverwarmingssysteem geeft een aangename stralingswarmte af aan de ruimte, de ventilatie werkt goed en geluidloos en is bovendien efficiënt. En ’s zomers kan dezelfde ruimte aangenaam koel worden gehouden zonder dat er aanvullende technieken nodig zijn. Wanneer de opdrachtgever de ruimtes later anders wil gebruiken, past het vloerverwarmingssysteem zich flexibel aan: in een later stadium kunnen er zonder grote problemen tussenwanden worden aangebracht.
Ontworpen met BIM Het project is in de voorbereidingsfase, opdrachtfase, montagefase en bij ingebruikname, door het kantoor van SCHÜTZ (Benelux) B.V., Energy Systems
- Project Design Center Deventrade is een uitdagend object geweest, daar zowel de dimensies als de openheid van de verdiepingen weinig ruimte boden om verwarmings- én ventilatietechniek op een traditionele manier in te brengen. De volledige installatie werd daarom al in 2010 door installatieadviesbureau Veccins 3D volledig in een 3D-BIM-methode ontworpen. Wel diende de installatie zo flexibel te zijn dat er nadien verschillende indelingsvarianten beschikbaar waren, zonder dat hier grote aanpassingen uit voort zouden komen. - De werkelijke bouwtijd was zeer kort, waardoor er logistiek, voor het aanleveren van de in te bouwen materialen, heel nauw met installateur en bouwkundige aannemer samengewerkt moest worden. Het totale volume was zo groot dat er tevens meerdere transporten nodig waren. Deze afstemming, met internationaal transport vanuit een Duitse productielocatie, is iets dat niet altijd vanzelfsprekend is. - Daar het 3D-BIM-model zo ver uitgewerkt was zijn er tijdens de bouw geen aanpassingen nodig geweest. Om het bouwproces verder te versnellen zijn wel extra toevoegingen geleverd die het uitharden van de dekvloer bevorderden. - Ingebruikname is uitgevoerd volgens de EN1264, waarbij zowel de beproeving als het opstarten van vloerverwarmingsinstallaties beschreven en vastgelegd zijn. Luchtzijdig zijn er door de installateur CVA-kleppen toegepast • april 2013
IZ0413_TA_hetperfecteklimaat.indd 17
17
5-4-2013 15:18:52
Project
WIJK MET WARMTEPOMPEN
Leverancierservaringen p ro Het bijna voltooide project Schoenmakershoek in Etten-Leur kent zijns
warmtepompleveranciers waren bij het project betrokken. Tijdens het
totaal, dus de bron, de warmtepomp en het afgiftesysteem, dat was toch iets dat werd onderschat in het begin. Zo zagen we nogal eens dat klanten de eerste maanden problemen ondervonden. Zorg dat je problemen voorblijft en in ieder geval razendsnel oplost.”
Najaarscongres van het Nederlands Platform Warmtepompen deelden
Eén installatiebedrijf
gelijke niet. Alle 1500 woningen in de nieuwbouwwijk zijn voorzien van een warmtepomp met bodemwarmtewisselaar. In totaal negen
drie van hen hun ervaringen met de aanwezigen. Centrale vraag was: ‘Welke lessen vallen er te trekken uit het project?’
Het is alweer tien jaar geleden dat het project Schoenmakershoek van start ging. In de tussenliggende tijd zijn stappen gezet, niet alleen op technisch vlak maar ook qua organisatie en samenwerking. Dat gaf de bijdragen van de drie leveranciers een extra dimensie. Voortschrijdend inzicht leidt immers tot betere producten en systeemoplossingen én een betere afstemming tussen betrokken partijen. Itho (tegenwoordig Itho Daalderop), NIBE Energietechniek en Techneco zijn de leveranciers die tijdens het congres ‘Lessons learned’ een presentatie verzorgden.
Communicatie “Wat waren nu de echte succesfac-
toren? Ik denk dat we in het begin te weinig aandacht hebben besteed aan communicatie”, zegt Pieter van Alphen, directeur van Techneco. “Communicatie, niet alleen naar de projectontwikkelaar toe, maar ook naar de aannemer en de installateur. De installateur met de juiste tools op pad sturen, zodat hij zijn werk goed kan doen. Dat was tien jaar geleden heel anders dan het nu is. En achteraf natuurlijk het gesprek met de eindgebruiker, om goed uit te leggen wat zijn nieuwe installatie voor hem betekent. Op wat voor manier hij het comfortabel kan maken. Op dit moment zijn dat hele logische stappen, maar toentertijd liepen we daar min of meer aan voorbij. Ook het inregelen van het
Drie leveranciers van warmtepompen/warmtepompsystemen deden hun verhaal. In totaal zijn negen aanbieders betrokken bij project Schoenmakershoek: NIBE Energietechniek, Alpha Innotec, Inventum, Itho, Stiebel Eltron, Techneco, Thermia, Vaillant en Waterkotte.
18
Geluid wordt een steeds belangrijker issue bij installaties. Van Alphen: “Dat kun je voor een belangrijk deel beheersen door netjes en vakkundig te installeren. We hebben daarvoor een installatieset ontwikkeld. De installatieset zorgt voor ontkoppeling, zodat vervelende trillingen niet worden doorgegeven aan de woning. Het ligt allemaal zo voor de hand, maar zoiets ontstaat op basis van onderzoek en praktijkervaring. Daar gaat tijd overheen.” Een ander aandachtspunt dat Van Alphen noemde, is het belang van monitoring. “Je zult zien dat er binnen afzienbare tijd een generatie warmtepompen op de markt komt, waarbij het functioneren niet alleen via een gebouwbeheersysteem is te volgen en te sturen, maar ook via het internet. Je kunt dan op verschillende niveaus en op afstand heel veel doen waarvoor je op dit moment nog naar de installatie toe moet.” “Etten-Leur is vrij duidelijk geweest hoe je als marktpartij op kwaliteitsrichtlijnen moet inspelen”, constateert Van Alphen. Na de levering van meer dan 500 installaties in Etten Leur kunnen wij uit ervaring zeggen dat het ‘t beste werkt om één installatiebedrijf de verantwoordelijkheid te geven voor alle drie de installatieonderdelen, dus de bodembron, de warmtepomp en het afgiftesysteem. Als leverancier berekenen en tekenen wij de installatie voor de installateur en zorgen we voor de juiste onderaannemers, vervolgens geeft Techneco dan 5 jaar volledige garantie op het totale systeem.”
april 2013
IZ0413_TA_leverancierservaringen.indd 18
5-4-2013 15:19:45
p roject Schoenmakershoek Maatpak Ruud Verbraak is Technisch Projectmanager bij Itho Daalderop. “Wij zijn leverancier van een systeem, niet van een product”, zegt hij. “Dan is het belangrijk dat je dat ook uitdraagt. Een warmtepomp is als een maatpak. Dat wil zeggen dat je de juiste maten moet weten en daar goede afspraken over moet maken. De oriëntatie van de woning speelt een belangrijke rol, de bouwkundige kwaliteit van de gevel, de eigenschappen van de bodem, het toe te passen ventilatiesysteem en ook de tapwaterbehoefte. Op het moment dat alle relevante maten bekend zijn, kun je als leverancier dat maatpak maken. Dit betekent dat je op basis van de gegevens en binnen de gestelde voorwaarden het systeem gaat specificeren. Belangrijk daarbij is dat je meteen al nagaat of je in de toekomst te maken kunt krijgen met eventuele aanpassingen. Misschien wil een bewoner later wel een aanbouw maken aan zijn huis. Is het warmtepompsysteem in staat voldoende extra vermogen te leveren als er ineens 30 vierkante meter aan vloeroppervlak bijkomt?”
Tussendoor passen Verbraak is lovend over de inspanningen die de gemeente Etten-Leur deed om heldere randvoorwaarden te creëren. “Dat vormde een stevige basis.” Andere zaken verliepen soms wat moeizamer. “Bijvoorbeeld het toelaten van beoordelingscertificaten om de prestaties van een warmtepomp te kunnen beoordelen. Het is natuurlijk heel vervelend dat de gemeente die discussie moet gaan voeren. Op een ander niveau moet worden vastgelegd wat wel en wat niet toelaatbaar is. Ook was er aanvankelijk verwarring over de mate van regeneratie van de bodem. Er werd een getal genoemd van 50 procent. Onduidelijk was of het nu ging om benodigde of onttrokken energie.” Wat Verbraak verbaasde, was dat er
IZ0413_TA_leverancierservaringen.indd 19
achteraf nog discussie was over het berekenen van het energieprofiel. “Gelukkig bleek alles in orde, maar zoiets moet je in een eerder stadium regelen. Ofwel: Een maatpak moet je ook tussendoor eens passen en niet pas als het al helemaal klaar is.” “De gemeente heeft een fantastische prestatie geleverd”, concludeert Verbraak, “zeker als stuwende kracht. Maar is de gemeente wel de partij bij wie je bestekeisen moet neerleggen? Ik denk dat je dat moet overlaten aan de marktpartijen, die zijn dagelijks met dat werk bezig zijn en zitten er bovenop. Van tevoren kun je afspreken op welke wijze en wanneer de opdrachtgever controle gaat uitvoeren.”
Ingebouwde passieve koeling Gert Jongsma, Technical Manager bij warmtepompleverancier NIBE Energietechniek, vertelde over passieve koeling. “Bij het opstarten van het project werd passieve koeling gezien als een belangrijk extra argument voor het toepassen van warmtepompen in de woningen. Op zich is passieve koeling niets nieuws, maar ingebouwde passieve koeling, dat is een ander verhaal. Ingebouwde passieve koeling werd namelijk bij de start van dit project nog
lang niet als ‘standaard’ gezien.” De warmtepompen van NIBE staan bij dit project in de bergkast in de woonkamer. Ook al was er weinig ruimte, toch zijn er zowel warmtepompen met een externe koelmodule als warmtepompen met ingebouwde koelmodule geplaatst. Jongsma: “De laatste warmtepomp die in dit project is toegepast, is de F1245 PC met ingebouwde koelmodule, en een verwarmingsvermogen tot 10 kW. Deze nieuwe generatie warmtepompen is stiller en energiezuiniger. Werkten de voorgaande toestellen nog met vaste instellingen voor de bron- en afgiftepomp, bij de F1245 PC zijn deze variabel. Grotere warmtepompen kunnen worden uitgevoerd met externe passieve koeling.” Wat betreft ‘lessons learned’: “Eisen, die 10 jaar geleden bij dit project werden gesteld, hebben ertoe bijgedragen dat de productontwikkeling van ingebouwde passieve koeling bij veel fabrikanten is doorgegaan tot waar we nu staan. Ingebouwde passieve koeling is, anders dan ten tijde van de start van het project, niet meer weg te denken. Het geeft bewoners extra comfort. En daar is tenslotte iedereen naar op zoek. Niet alleen in Etten-Leur, maar wereldwijd zie je deze tendens.” •
Toros met installatieset
WPU met voorraadvat
NIBE 1245 PC met ingebouwde
(Techneco)
(Itho Daalderop)
koelmodule
5-4-2013 15:19:48
Product
GELUIDSREDUCTIE PRIORITEIT
Nieuwe generatie desi g Op de Bouwbeurs introduceerde Orcon, fabrikant van ventilatiesystemen voor de woningbouw, een volledig vernieuwde range ventilatieunits. De productlijn bestaat uit drie typen: MVS woonhuisventilatie, HRC balansventilatie met warmteterugwinning en DVS dynamische ventilatie. Achter de fraai uitgevoerde frontcovers gaat innovatieve techniek schuil, met makkelijke installatie en onderhoud als gemeenschappelijke noemer. Helemaal aan de basis van het concept staat geluidsreductie. Uitgangspunt was het realiseren van een gezond binnenklimaat, zonder hinderlijk geluid. Het eerste dat opvalt aan de nieuwe lijn van Orcon, is het uiterlijk van de units. Normaliter hebben ventilatieboxen een onopvallend voorkomen, ze moeten discreet hun werk doen. Orcon heeft radicaal gebroken met deze traditie. De ventilatie-units zijn strak-zakelijk vormgegeven, maar tegelijk ‘aaibaar’, zo stelden we op de Bouwbeurs vast. Dat zit hem met name in de design frontcovers. De lichte en glanzende, deels van textuur voorziene panelen met LEDindicator contrasteren op een prettige manier met de antracietkleurige, matte behuizing. Een leuk detail is de in het ontwerp ‘geïntegreerde’ handleiding. Die berg je op door hem in de frontco-
ver te schuiven, waarbij de manual op zo’n manier zichtbaar blijft dat hij het ontwerp versterkt. De drie units delen dezelfde designkenmerken. Hiermee wil de producent benadrukken dat het om één productlijn gaat. De familiegelijkenis is eveneens terug te zien in de draadloos communicerende CO2-sensor en de afstandsbediening. Ook hier is een gelijksoortige designcover toegepast
Vier componenten Achttien jaar geleden introduceerde Orcon een woonhuisventilator. De nu gepresenteerde MVS woonhuisventilatieunit is de jongste doorontwikkeling van
het concept. “Een grote verbetering is dat we het aantal componenten hebben kunnen reduceren tot vier stuks”, vertelt René Rooijendijk, technisch directeur van Orcon. “Naast de frontcover zijn dat, van voor naar achter, de motorplaat met elektronica, het slakkenhuis met daarin de ventilator, en tenslotte het plenum. Dat plenum is nu nog maar één unit waar alle kanalen op aangesloten kunnen worden. Dat vergemakkelijkt niet alleen het installeren, het kan ook een voordeel zijn bij nieuwbouw. Je sluit het plenum aan in de ruwbouwfase en plaatst de duurdere componenten pas wanneer de bewoners hun woning betrekken.” Het monteren van de unit is nog verder vereenvoudigd, doordat de bevestigingsgaten aan de buitenkant van het toestel aangebracht zijn. Rooijendijk: “Voorheen zaten de gaten aan de binnenzijde en hadden we breekplaten. Je moest de gaten openslaan met een vrij grote kracht, waardoor installateurs weleens bang waren dat de behuizing het zou begeven. Nu werken we met doppen en is het probleem opgelost. En eenmaal geïnstalleerd is het alleen nog maar een kwestie van stekker in het stopcontact steken. Daarna zoekt het toestel via de stand ‘inleren’ automatisch contact met de draadloze afstandsbediening en/of de draadloze CO2-sensor.”
Geluidsreductie Voor haar vernieuwde range woonhuisventilatoren ontwierp Orcon een afstandsbediening en een CO2-sensor in dezelfde stijl als de ventilatie-units. Op de stand ‘Auto’ kiest de regeling zelf of hij op CO2 (HRC, DVS) of vocht (standaard op alle units) gaat ventileren. Bij CO2 is er keuze uit twee luchtkwaliteiten: ‘Buitengewoon goed’ (600 ppm) en een energiezuinige modus (800 ppm). De afstandsbediening krijgt terugkoppeling van het aangestuurde toestel. Zo weet de bediener dat het signaal ‘begrepen’ is. Net als bij de units het geval is, hebben ook de afstandsbediening en de CO2sensor een apart montageframe. De afstandsbediening hoeft niet van 230 Volt voeding te worden voorzien. De batterij in het toestel heeft een geschatte levensduur van 10 jaar.
20
Bij het ontwikkelen van de nieuwe lijn ventilatietoestellen stond geluidsreductie voorop. Rooijendijk: “Je kunt nog zo’n prachtige ventilatievoorziening maken, als er teveel geluid uitkomt trekken gebruikers vroeg of laat de stekker eruit. Dan heb je helemaal niets. En afgezien van wettelijke eisen, levert afwezigheid van hinderlijk geluid een wezenlijk bijdrage aan de comfortbeleving.” De ventilator van de MVS woonhuisventilatie is in het EPP (geëxpandeerd
april 2013
IZ0413_TA_nieuwegeneratie.indd 20
5-4-2013 15:20:47
si gn ventilatie-units polypropyleen) slakkenhuis zodanig bevestigd dat hij akoestisch ontkoppeld is van de rest van de unit. “Dat hebben we geleerd van onze HRC wtwbalansventilatie. Daar is de ventilator opgehangen in het EPP binnenwerk. Zou er onverhoopt onbalans optreden, bijvoorbeeld door vervuiling of doordat er minder goed onderhoud is gepleegd, dan zal het geluid worden opgevangen in het slakkenhuis en niet worden doorgegeven aan de omkasting en daardoor aan de wand.” Het MVS-toestel is uitgerust met een energiezuinige ventilator van ebm, die dankzij een nieuw waaierontwerp weer stiller is geworden. De regelbaarheid van de unit is vergroot. De 14 instellingen voor stand 1, 2 en 3 zijn uitgebreid naar 28. Rooijendijk: “Dit is gedaan om het toestel ook en met hetzelfde gemak te kunnen toepassen in grote woningen. Dankzij de verdubbeling van het aantal regelstappen kun je grotere debieten genuanceerd regelen en ook de minimale stand nog heel goed gebruiken.”
Handen vrij De nieuwe HR-balansventilatie met warmteterugwinning is net als het MVStoestel zuiniger en stiller geworden. Een opvallende upgrade is de wijze van monteren. Rooijendijk: “Vroeger moest je de unit in het montageframe schuiven en sloot je hem met een hefboom-
HRC balansventilatie met warmteterugwinning
IZ0413_TA_nieuwegeneratie.indd 21
mechanisme aan op de kanalen. Daar hebben we nu een andere oplossing voor. Het frame is vernieuwd en meteen een stuk kleiner gemaakt. Het hefboommechanisme hebben we laten vervallen. Je hangt het toestel op in een licht draadframe dat voorzien is van handvatten voor transport. Na het ophangen heb je je handen vrij om de unit aan te schuiven totdat hij goed aansluit op de kanalen. Het grote voordeel daarbij is dat alles in één richting gebeurt. Voorheen moest je opletten dat het toestel niet naar achteren wegschoof, nu kan dat niet meer. En je kunt de unit eenvoudig loshalen van zijn ophangplaats en hem neerzetten op een plek waar je er makkelijk omheen kan lopen. Je hoeft dus niet boven je macht te werken om het toestel te servicen.” Het montageframe is nog slechts een klein dakje. Hierbij geldt wat eerder is opgemerkt over het MVS-toestel. Het montageframe kan worden geplaatst tijdens de ruwbouw, de unit desgewenst pas bij de oplevering. Opmerkelijk zijn de aansluitpunten voor de kanalen. Die zijn zodanig draaibaar dat de aan te sluiten leidingen altijd netjes verticaal of horizontaal parallel lopen. “Een ratjetoe van kanalen hoeft niet meer”, zegt Rooijendijk.
Automatisch inregelen De DVS dynamische ventilatie tenslotte, is gebaseerd op het ventilatiesysteem
DVS dynamische ventilatie
C, maar dan zo dat het klimaat per ruimte geregeld kan worden. “Het toestel is technisch gelijk aan de MVS, maar dan standaard voorzien van een intelligente regeling”, legt Rooijendijk uit. “Het grote voordeel is dat de unit zichzelf inregelt. Als installateur hoef je je geen zorgen te maken over drukverschil en luchthoeveelheden die per ruimte worden afgezogen. Het automatisch inregelen duurt ongeveer een kwartier. Het regelen gebeurt bij de unit. De afvoerventielen hebben geen regelklep meer. Alle geluid dat eventueel geproduceerd wordt, door de motor en het verstellen van de klepjes, blijft in de unit, op zolder. De luchtdebieten zijn gegarandeerd, want de ventilator is drukgestuurd. Afhankelijk van de woning en de drukverliezen die je hebt, zal hij een constante onderdruk onderhouden in het plenum. Er zit ook een wasemkapfunctie op, voor het geval een wasemkap niet naar buiten afvoert. Dan gaan alle andere klepjes op een minimum stand.” De DVS dynamische ventilatie regelt op basis van vocht- en CO2/VOC-sensoren per vertrek. Vanaf augustus zijn de nieuwe units op voorraad. In april beginnen de trainingen. De leverancier verwacht dat de units ongeveer hetzelfde prijsniveau hebben als de huidige toestellen. Prijslijst en documentatie zijn vanaf juni beschikbaar •
MVS woonhuisventilatie
5-4-2013 15:20:50