10e jaargang nummer 5 mei 2012
IZ0512_omslag_buiten.indd 3
Special: Warmtepompen > Duurzame woningrenovatie > Zakformaat warmtepomp > Gasabsorptiewarmtepompen in een woonflat
10-5-2012 18:37:45
ecoTECHNOLOGIE altijd de juiste techniek
Scoor nu met ons nieuwe technische duo De introductie van ecoTECHNOLOGIE geeft u de beschikking over twee nieuwe spelers: ecoTEC plus en ecoTEC pro. Met ecoTEC plus stelt u de meest efficiĂŤnte spits van Vaillant op en met ecoTEC pro de betrouwbare basisspeler. Zo hebt u altijd de juiste techniek. Scoren? Word nu coach! Ontdek hoe op www.vaillant.nl/ecotec
www.vaillant.nl/ecotec ecoTEC adv 'Installateurszaken' 185x268.indd 1
IZ0512_03_vaillant.indd 3
12-04-12 14:10
7-5-2012 15:18:15
Buitenzonwering Luchtafvoer
Nachtventilatie
Doorvoerventilatie
Dagventilatie
De standaard in woningventilatie Duco CO2 System
Duco Comfort System
DucoTronic System
Eenvoudige ‘natuurlijke’ ventilatie
‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie
De ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie
De DucoBox wordt gestuurd op basis van
Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd
Vraaggestuurd Natuurlijk Ventilatiesysteem.
CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt
Natuurlijk Ventilatiesysteem. Ventileert op
Stuurt de luchttoevoer en e-afvoer volledig
het eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.
basis van CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan
automatisch op basis vanwinst°C, CO2 en
Voor de toevoer is een uitgebreid gamma
de bron. Communiceert draadloos.
RH (vochtmeting). Meting aan de bron.
zelfregelende roosters beschikbaar.
e
0,24
Cwinst
C
Communiceert draadloos.
e
0,24
Cwinst
e
0,07 0,06
Cwinst
e
0,28 Cwinst
C
system
FIX
C
glasaftrek
80
omfort system
is prachtig
Brandwerend
T
ronic
system
min.
C
lassic
system
DUCO SEMINARS 2012
Natuurlijke ventilatie en het nieuwe bouwbesluit
Inschrijvingen: www.duco.eu/seminars
IZ0512_04_duco.indd 4 20111220_Installateurszaken.indd 18
79
7-5-2012 15:21:04 4/05/12 15:57
LG streeft naar een optimale samenwerking met
IZ TECHNIEK
haar partners. Speciaal daarvoor is de LG Academy opgericht. Hier krijgen jaarlijks zo’n 1.000 cursis-
Duurzame woningrenovatie
ten een kosteloze training in de laatste technieken
Heldere doelen, strategische keuzes
18
en trends in de markt. De trainingen spelen in op actuele onderwerpen, zoals EIA, Breeam, LEED,
Gasabsorptiewarmtepompen in Zoetermeerse woonflat
duurzame totaaloplossingen en slimme installatie-
Duurzaam renoveren
20
tips. Dankzij de LG Academy kunt u het kennisniveau in uw bedrijf verhogen en de kwaliteit borgen. En zo
Kleine warmtepomp biedt grote mogelijkheden
uw voorsprong in de markt vasthouden of vergro-
‘Wees creatief met bronnen’
22
ten. Interesse in een training? Neem dan contact op via 020-4563168 of schrijf u direct in via:
Over innovatie en gemiste kansen
www.lgklimaat.nl
Duurzaam rondwentelen
26
Warmtepomp met propaan voor kleinere woningen
28
Natuurlijke koudemiddelen
Wat er komt kijken bij bodemenergie
30
Bronsystemen
En verder 7 9 17 25 33 34 53
Van de redactie In de pijplijn, incl. Agenda en IZAP Column Publivent 500.000 warmtepompen ‘Eerst leren… Lessen uit de ruimtevaart Af fabriek
10e jaargang nummer 5 mei 2012
Special: Warmtepompen > Duurzame woningrenovatie > Zakformaat warmtepomp > Gasabsorptiewarmtepompen in een woonflat
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
IZ SANITAIR Alternatieve Legionellapreventie in leidingwater
38
Onduidelijke regelgeving
En verder Druppels Column Kiwa
36 37
IZ ZAKELIJK De professie van de praktijkopleider
42
Begeleiden is een vak!
Do’s en dont’s van social media
46
Kansen grijpen
“Een goed gesprek verhoogt de betrokkenheid”
48
Tool: Skillsmanager
En verder 41 41 44 45 50
Zakennieuws Column OTIB Column Uw Duurzame Woning Column Frank Thoonen Stekelige vragen mei 2012
IZ0512_inhoud.indd 5
5
10-5-2012 17:08:25
Zet de puntjes op de i Krijg een iPhone 4 iRobot iPod nano bij aankoop van de Belux Light & Pro thermostaten
iPhone 4
iRobot
iPod nano
BELUX THERMOSTAAT ACTIE: Koop kwaliteit en krijg een waardevol cadeau ! Het Belux assortiment van Watts Industries is absolute topkwaliteit. De digitale thermostaten Belux Light (RF) en de programmeerbare Belux Pro (RF) zijn gebruiksvriendelijk, hebben een groot oplichtend display en een compact design. Nog meer voordelen? Bestel voor € 599 aan Belux thermostaten en u krijgt een iPod nano cadeau. Voor een totaalbedrag van € 1099 is de iRobot stofzuiger van u. Koopt u voor € 1599 dan belt u straks met een iPhone 4. Zet dus vlug de puntjes op de i. Ga langs bij uw Watts Industries-groothandel en vul de bestelkaart in. De actie loopt van 1 april tot en met 30 juni 2012 en is enkel geldig voor professionele installateurs.
IZ0512_06_watts.indd 115665 WATTS ADV 6IPHONE A4 NL.indd 1
Watts Industries Netherlands BV Kollergang 14 6961 LZ Eerbeek - The Netherlands Phone +31 313 673750 Fax +31 313 652073 E-mail: info@wattsindustries.nl www.wattsindustries.nl
7-5-2012 15:24:05 15/03/12 10:53
van de redactie
Koelkast
www.remon.com
Warmtepomptechnologie wordt al decennialang en op grote schaal toegepast. Sterker, we hebben allemaal een warmtepomp in huis. En zelfs één waar een natuurlijk koudemiddel – isobutaan / R600 – in zit: de koelkast. Als stand-alone toestel zit het met die koelkast wel goed. Maar systemen samengesteld en opgebouwd uit een reeks op elkaar aansluitende, functioneel verschillende componenten, dat is een ander verhaal. Daar is een zeer goede onderlinge afstemming voor nodig. Sluiten de bron, de warmtepomp, het distributiesysteem, het afgiftesysteem, het gebouw en niet te vergeten het gebruikersgedrag niet goed op elkaar aan, dan komen er problemen. Een technisch projectleider van de grootste woningcorporatie van Nederland kan erover meepraten. Hij legt uit dat duurzame projecten, veelal met warmtepompen, binnen zijn organisatie werden gerealiseerd met vallen en
opstaan. Inmiddels heeft men een stevige structuur opgezet rondom verduurzaming, waarbij niet alleen de opdrachtgever, maar iedere partner in de keten zijn verantwoordelijkheid neemt. Er worden prestatiecontracten afgesloten, het toezicht voor oplevering is verscherpt, er is een monitoringstool ontwikkeld en er vindt brede voorlichting plaats binnen zowel de eigen organisatie als onder bewoners. Deze aanpak heeft zijn vruchten afgeworpen. De corporatie ontving een ‘oeuvreprijs’ voor de gerealiseerde duurzame projecten. Niet alleen de keten, ook de warmtepomp zelf ondergaat, als centrale schakel, een voortdurende ontwikkeling. Zo zagen we tijdens een congres in Arnhem een waterwater warmtepompje dat zo klein is dat het letterlijk in de behuizing van een personal computer past. In Rosmalen vindt een veldtest plaats met een warmtepompje waarin propaan (R290) circuleert. (In-
derdaad, het neefje van het isobutaan uit de koelkast.) Dankzij de eigenschappen van het medium, geavanceerde regeltechniek en een krachtige compressor, zijn watertemperaturen tot 80 oC
Aardwarmte - ‚t zat‚ er al in ... ... en Remon haalt t er weer voor u uit
!
Remon regelt voor installateurs, architecten en huiseigenaren het complete aardwarmtesysteem. En we leveren het sleutelklaar op tot aan de warmtepomp. Heel gemakkelijk, heel vertrouwd. Waarom zo stellig? Omdat Remon het meest competente boorbedrijf van Nederland is en omdat we zorgvuldig geperfectioneerde techniek gebruiken.
Wat betekent dat in de praktijk? • we boren snel de benodige schachten, tot 300 meter diep • we berekenen deskundig de bijbehorende leidingweerstanden • we werken netjes en schoon, zonder graafwerk in het terrein of boormateriaal dat achterblijft rondom het boorgat • we stemmen ‘t systeem af op uw behoeften • en we geven 25 jaar systeemgarantie
haalbaar. De toekomst van de warmtepomp oogt goed. En helemaal als de zwakste schakel van de keten – welke die ook moge zijn – hetzelfde hoge niveau haalt als het toestel zelf •
passie voor duurzame energie
Waarom Remon? • SIKB-erkend boorbedrijf • open en gesloten bronsystemen • grote en kleine boormachines, geschikt voor elk terrein • landelijk opererende servicedienst - 24/7 service • meer dan 25 jaar ervaring Marum | Dalfsen | Ospel 0594 64 80 80 0529 43 50 40 077 466 00 45
mei 2012
IZ0512_vanderedactie.indd 7
7
7-5-2012 8:37:59
Stelt u zich eens voor: één onderneming die vijf kerncentrales overbodig kan maken. Suntech kan dat.
EUPD RESEARCH
EUPD RESEARCH
EUPD RESEARCH
MODULES
MODULES
MODULES
Get more: Wereldwijd marktleider Suntech ontwikkelt al meer dan een decennium ijzersterke modules. Indrukwekkend door hun voortreffelijke effectiviteit, uitstekende prestaties bij weinig licht en uitsluitend positieve vermogenstoleranties. Perfect aangevuld met de vermogensgeoptimaliseerde sortering naar stroomklasse. Allemaal goede redenen waarom onze klanten kunnen rekenen op tot wel 5 % meer energie-opbrengst. Ons geïnstalleerde vermogen van meer dan vijf gigawatt wereldwijd, zorgt ervoor dat onze modules nu al voldoende energie leveren om vijf kerncentrales te vervangen. Afgelopen jaar is daarvan alleen al één gigawatt in Europa gerealiseerd. Wij werken er hard aan om ook de volgende kerncentrale overbodig te maken. Get Suntech: www.suntech-power.com
IZ0512_08_suntec.indd 8
7-5-2012 15:25:13
Flits !
in de pijplijn
AGENDA 4 juni Cursus: Bouwbesluit: Meer kansen voor Transformatie? Amsterdam www.taktaopleidingen.nl 7 juni Cursus: Techniek Zonneenergie Gorinchem www.switch2solar.nl 7 juni SBR Duurzaamheidscongres Floriade, Venlo www.sbr.nl 14 juni Nationaal Congres Sanitaire Technieken De Flint, Amersfoort www.tvvl.nl 19 en 26 juni Cursus: Individuele warmtepompen DWA Advies, Bodegraven www.warmtepomp-academy.nl
Eerste winnaar beste fitter competitie Danny Wagenaar van Wolf Klimaat Service in Baarn is de winnaar van de eerste voorronde van ‘De beste fitter van Nederland 2012.’ Samen met Marco Strijland (2e) en Casper Mooijekind (3e) van Baderie Leen in Hoofddorp dingt hij tijdens de finale
op 1 juni in De Fabrique in Utrecht mee naar de hoofdprijs van ‘De beste fitter van Nederland 2012’: een geheel verzorgd, tweedaags VIP-arrangement voor twee personen naar het EK voetbal, de wedstrijd Portugal – Nederland op zondag 17 juni in Charkov in Oekraïne. De eerste voorronde van ‘De beste fitter van Nederland 2012’ vond plaats in Bob’s Party Palace in Uitgeest op 5 april j.l. Danny Wagenaar zei na afloop: “Ik heb me goed voorbereid, met deze overwinning als resultaat.” Arjan Leen, eigenaar van Baderie Leen, was zeer verheugd dat twee installateurs die bij hem in dienst zijn bij de beste drie eindigden. “Dit bewijst dat wij goede mensen in dienst hebben.” •
Top hotel kiest voor legionellasensor Hoewel het Sheraton Amsterdam Airport Hotel & Conference Center nog nauwelijks te maken heeft gehad met legionella, heeft het hotel toch een bij Holland Watertechnology geproduceerde Bifipro aangeschaft. De apparatuur zorgt ervoor, dat een minimale hoeveelheid koper- en zilverionen aan het drinkwater wordt toegevoegd. Deze combinatie weert de biofilm uit een installatie, waarmee legionella wordt voorkomen. Om de Bifipro te monitoren heeft het hotel ook de Silco Sensor aangeschaft. Hiermee kunnen via een software programma de koper- en zilverconcentraties worden gevolgd, zonder dat daarvoor monsters naar een laboratorium hoeven te worden gebracht •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen...
RENOVEREN Duurzame woningrenovatie Binnen woningcorporatie Vestia verschuift het accent van nieuwbouw naar verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. Het ontwikkelen en exploiteren van duurzameinstallatieconcepten wordt verzorgd door Vestia Energie BV. Deze organisatie pakt de zaken grondig aan. Brede voorlichting, heldere (contract)afspraken en continue monitoring vormen de ruggengraat van het beleid. P 18
pomp? Soms geven objectieve redenen de doorslag, zoals klimatologische omstandigheden, het verwachte rendement of de kosten. Daar valt best wel mee te leven. Maar soms zijn er andere factoren in het spel. In het geval van het project ‘De Wendelaar’ kwam de installateur pas te laat in beeld. Er was al gekozen voor een andere oplossing. Toch kwam de installateur wel aan zijn trekken bij dit bouwproject in Twello. De bijzondere vorm leverde een aantal interessante uitdagingen op. P 26 BODEM
MARKT 500.000 warmtepompen In Nederland draaien op dit moment zo’n 60.000 warmtepompen. Dat lijkt heel wat, maar volgens Peter Wagener, voorzitter van de Dutch Heat Pump Association (DHPA), moeten dat er veel meer worden. Héél veel meer. Wagener toont zich ambitieus en legt de lat hoog: “500.000 warmtepompen in 2020 is haalbaar.” P 25 PROJECT Over innovatie en gemiste kansen Wel of geen warmte-
Wat er komt kijken bij bodemenergie De toepassing van warmtepompen in de woningbouw en in de utiliteitbouw kent meerdere bronsystemen. Zo wordt gebruik gemaakt van buitenlucht, van gesloten bodemenergiesystemen, meestal bestaande uit verticale bodemwarmtewisselaars (U-lussen), en van open bodemenergiesystemen. Bij deze laatste systemen wordt grondwater onttrokken en geïnfiltreerd. In toenemende mate wordt in combinatie met open systemen ook oppervlaktewater als directe warmtebron voor warmtepompen gebruikt. P 30 april mei 2012
IZ0512_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
10-5-2012 17:12:32
in de pijplijn
Flits !
lees meer op
www.installatienet.nl
Doorzichtige wand voor duurzame warmte én koude Op de Floriade kunnen de verwachte 2 miljoen bezoekers kennismaken met de Smart Skin, een wereldprimeur op het gebied van duurzame energie. De Smart Skin bestaat uit een doorzichtige wand die zowel duurzame warmte als koude kan oogsten en tegelijkertijd helpt het klimaat in de achterliggende ruimte te regelen. De Smart Skin bestaat uit hoogwaardig kunststof (polycarbonaat), waar buisjes met water
doorheen stromen. Dat water kan warmte opnemen van de zon of juist warmte afgeven. Tegelijkertijd is het een lichtdoorlatend bouwmateriaal met een lage kostprijs. Het gepatenteerde ontwerp is één van de resultaten van het door InnovatieNetwerk en SIGN ontwikkelde concept Bouwen met Groen en Glas. Met de Smart Skin is het mogelijk zomerwarmte te oogsten en die onder een gebouw op te slaan voor later gebruik. De Smart Skin isoleert een
gebouw niet, maar blokkeert de warmtestroom: het gebouw ‘denkt’ dat het buiten niet kouder is dan de temperatuur van de Smart Skin en verliest daardoor veel minder warmte. De Smart Skin in het Rijkspaviljoen dient als ruimteverwarming. Het consortium Rodeca, Innovate Consulting en Fiwihex hebben het concept doorontwikkeld; het ministerie van EL&I biedt hen nu de kans de techniek in de praktijk te demonstreren in het Rijkspaviljoen •
Duurzaamste gebouw Floriade 2012 Villa Flora is het meest duurzame gebouw van de Floriade 2012. Het ontwerp van architect Jon Kristinsson wordt door zijn energiezuinige bouw en installaties de Parel van Floriade genoemd. Door het gebouwbeheerssysteem (GBS) van Schneider Electric kan het gebouw duurzaam worden beheerd. Met een EPC van 0.38 (norm = 1) mag Villa Flora zich met recht een duurzaam gebouw noemen. Het gebouwbeheerssysteem meet en regelt diverse installaties in het gebouw. Naast de werktuigbouwkundige installatie, waaronder de bronneninstallatie, wordt ook verlichting en zonwering centraal door het systeem aangestuurd. In het GBS is tevens een energiemanagementsysteem geïntegreerd, waardoor
10
informatie over energiegebruik via een dashboard direct inzichtelijk wordt voor eigenaren en huurders. Het GBS kan ook zorgen voor energiebesparingen in de toekomst. Doordat de gebruikers inzicht hebben in hun energiegebruik, kunnen zij beter sturen op besparingen. Het managementsysteem is voorzien van een dashboardfunctie die de informatie inzichtelijk maakt voor de eindgebruikers. Daarmee biedt Schneider Electric hen een belangrijk meetinstrument, dat bovendien naar wens kan worden ingericht. De informatie kan zodanig worden gepresenteerd, dat deze inzichtelijk wordt voor meerdere gebruikersgroepen. Zo krijgt een financieel directeur andere informatie dan de algemeen directeur. Ook is het mogelijk om bijvoorbeeld in de hal via een beeldscherm informatie over het energiegebruik en
eventuele besparingen aan de bezoekers en medewerkers te tonen. In Villa Flora kunnen de toekomstige vier huurders elk afzonderlijk bepalen welke informatie zij via het dashboard te zien krijgen. Het GBS kan niet alleen gebruikt worden als management tool, maar ook als onderhoudstool, omdat het ook inzicht geeft in de onderhoudsstatus van de diverse installaties van het gebouw. Villa Flora is een glazen gebouw van ruim dertig meter hoog, waarin tijdens de Floriade de wisselende bloemen- en plantententoonstelling plaatsvindt. Het gebouw zit vol met duurzame en innovatieve installaties, zoals warmte/koudeopslag in de bodem, een waterloos urinoir en het gebruik van hemelwater voor het spoelen van de toiletten. Elektriciteit wordt opgewekt met behulp van
een biogasinstallatie. Na afloop van de Floriade maakt Villa Flora als kantoorgebouw onderdeel uit van het Green Park van Venlo. De bouw, de installatie en het GBS zorgen samen voor een energieneutraal gebouw dat nog jarenlang toonaangevend zal zijn. Marcel Spijkers, Algemeen Directeur van Schneider Electric Nederland: “We verwachten dat steeds meer bedrijven en instellingen het aanschaffen van een gebouwbeheersysteem als een rendabele investering zien. Ondanks dat zij momenteel behoudend omgaan met investeringen, zullen zij door de rap stijgende energieprijzen wel degelijk overgaan tot aankoop. Een investering in gebouwbeheersystemen helpt niet alleen de CO2uitstoot terug te dringen, maar helpt ook de energierekening te verlagen.” •
mei 2012
IZ0512_idplang_10.indd 10
10-5-2012 10:34:57
Bij alles wat we doen, denken we voortaan groen Duurzaamheid is niet alleen een woord. Duurzaamheid moet je doen. Vandaar dat we ons assortiment en onze diensten vanaf heden meer ‘groen’ kleuren. Het vinden van zogenaamde ‘groene’ producten via de website is een stuk makkelijker geworden. Of het nu gaat om producten die energie besparen of zelfs energie opleveren. We geven adviezen voor alternatieve oplossingen die het milieu minder belasten, bijvoorbeeld op het gebied van efficiënt installeren. En we dragen ook ons steentje bij. Zo is Technische Unie gecertificeerd voor niveau 3 van de CO2 -prestatieladder. Het bewijs dat techniek en ‘groen’ prima samen gaan.
Technische Unie. Daar heb je meer aan.
www.technischeunie.com
advTuDuurzaam03.indd 1 IZ0512_11_TU.indd 11
14-04-11 14:01 7-5-2012 15:27:35
in de pijplijn
Flits !
lees meer op
www.installatienet.nl
Uneto-VNI geeft jonge ondernemers en managers een eigen platform Het bestuur van Uneto-VNI heeft besloten om jonge ondernemers en managers een eigen platform te geven binnen de brancheorganisatie. Onder de naam ‘Jong Uneto-VNI’ gaat het platform activiteiten ontplooien die vooral gericht zijn op het ontwikkelen van ondernemers- en managementvaardigheden. Voorzitter van het platform is Bart Trip (38) van installatiebedrijf Trip Totaal Installateur uit Smilde. Voorzitter Bart Trip van het Platform Jong Uneto-VNI is enthousiast over de oprichting. “Via het platform kunnen jonge ondernemers en managers veel van elkaar leren. Beginnende ondernemers of managers worden meteen in het diepe gegooid en kunnen daarbij wel wat hulp gebruiken. Jong UnetoVNI biedt deze groep niet alleen een ontmoetingsplatform, maar organiseert ook praktische bijeenkomsten, gericht op het ontwikkelen van ondernemers- en managementvaardigheden.”
Voorheen waren de activiteiten voor jonge ondernemers binnen Uneto-VNI gebundeld in de vakgroep Jonge ondernemers. Met de omzetting naar een platform krijgen jonge ondernemers en managers binnen de vereniging meer armslag. Jong Uneto-VNI is bedoeld voor ondernemers en managers van bij de brancheorganisatie aangesloten installatiebedrijven en detaillisten. De leeftijdsgrens is vastgesteld op veertig jaar en sluit daarmee aan bij de maximale leeftijd die wordt gehanteerd door andere brancheorganisaties. Trip: “Dit vergemakkelijkt de samenwerking met collega-branches waarmee we in het kader van ketenintegratie steeds meer te maken krijgen.” De organisatie van het platform is in handen van vijf personen (voorzitter en vier leden) die zoveel mogelijk het ledenbestand van UnetoVNI weerspiegelen wat betreft bedrijfstype, -grootte en regio.
Trip: “Jong Uneto-VNI krijgt een regionale structuur om de drempel voor deelname aan activiteiten zo laag mogelijk te houden. Daarom hebben we gekozen voor vier regio’s: Noord (Friesland, Groningen, Drenthe), Oost (Overijssel, Gelderland), West (Noord-Holland, Zuid-
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
12
Holland, Utrecht, Flevoland) en Zuid (Zeeland, NoordBrabant, Limburg).” Het platform kent geen leden en dus ook geen contributie. Voor de financiering van algemene kosten wordt een jaarlijks budget aangevraagd uit de algemene middelen van de vereniging •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
mei 2012
IZ0512_idplang_12.indd 12
10-5-2012 10:36:01
225 medewerkers staan dagelijks voor u klaar Daarom kiest u voor Warmteservice Groot assortiment: verwarming, sanitair, dakbedekking en alle installatiematerialen Altijd in de buurt: 51 vestigingen in heel Nederland Professioneel advies: 225 deskundige medewerkers staan dagelijks voor u klaar Scherpe prijzen: Alle A-merken tegen VASTE LAGE prijzen Ruime openingstijden: Dagelijks van 07.00 - 18.00 uur en ook zaterdags geopend Snelle levering: Meestal uit voorraad, anders de volgende werkdag leverbaar Online bestellen: 150.000 artikelen op warmteservice.nl 12HG-04- adv Installateurszaken 5
6-5-2012
19:32
Meer informatie: ✆ 0900-23 56 897 of kom langs in een van onze vestigingen.
Pagina 1
Het nieuwe meten met de testo 330-LongLife • STANDAARD 5 jaar garantie op het instrument en meetcellen • H2 gecompenseerde CO meetcel • Instrument diagnose • Rookgas analyse matrix: u ziet in één oogopslag of de CV-installatie optimaal is ingesteld • Gasleidingcontrole conform NEN1078 • Complete CV-installatie analyse met één
• en nog veel meer...
www.testo.nl/rookgas
P Testo BV · Randstad 21-53 · 1314 BH Almere · Telefoon: 036 5487000 · Email: info@testo.nl · Website: www.testo.nl
IZ0512_13_testo_warmteservice.indd 13
23 0983 12HG-04
• Tot 7 jaar garantie met het Testo Ontzorg Pakket
Foto: Andre Goedegebure (Wolter & Dros Goes)
meetinstrument • Rookgasanalyser die vooruit denkt
7-5-2012 15:38:22
Flits !
in de pijplijn
lees meer op
www.installatienet.nl
Gebrek aan instroom van jong personeel in de installatiebranche is nijpend Het gebrek aan instroom van jong personeel in de installatiebranche is nijpend. Installateursvereniging Uneto-VNI verwacht dat er binnenkort al 15.000 vakmensen te weinig zijn om alle werkzaamheden te kunnen uitvoeren. De installatiebranche heeft de komende jaren juist extra jonge vakmensen nodig om de uitdagingen van de branche, zoals energiebesparing en duurzaamheid, waar te kunnen maken. Om jongeren te wijzen op de carrièremogelijkheden in de installatiebranche
ondersteund Uneto-VNI het initiatief Skills Masters dat 15 maart jl. in Ahoy Rotterdam van start ging. Volgens Marcel Engels, voorzitter van Uneto-VNI, dreigen de tekorten de komende jaren alleen maar op te lopen. “De installatiebranche doet er alles aan om werknemers aan te trekken, maar wij zijn niet de enige sector die jonge mensen probeert binnen te halen. Er ontstaat nu een enorme concurrentie tussen branches.” Volgens Engels bestaat er in Nederland een verkeerd beeld van de beroepen in
de installatiebranche. Veel gehoorde vooroordelen zijn dat het gaat om zwaar en vuil werk en dat er onvoldoende carrièreperspectief is. Daarnaast denkt men dat een baan als installateur of monteur eenzijdig is. Engels vindt dat deze beeldvorming volstrekt niet strookt met de werkelijkheid. “De installatiebranche is een echte hightech sector, met volop carrièrekansen. Een keuze voor een loopbaan in de installatiebranche is bijna synoniem met een baangarantie.” Skills Masters is het grootste
beroepskeuze-evenement van Nederland. Tijdens de beroepenwedstrijden tonen jonge vaktalenten hun deskundigheid en strijden zij om de nationale titel op hun vakgebied. De vakgebieden zijn: elektrotechniek, koudetechniek, metalen dakdekken en sanitair- en verwarmingstechniek. De winnaar per vakgebied van deze wedstrijd strijdt in de World Skills om de wereldwijde titel. Hierdoor ontstaat ook op wereldniveau meer aandacht voor vaktechnici. •
Duurzame kantoren zijn wél energiezuiniger Er zijn berichten in diverse media verschenen dat de energiekosten van energiezuinige gebouwen hoger zouden zijn dan die van oude gebouwen waar minder is geïnvesteerd in energiezuinigheid. Hierbij wordt een rapport geciteerd van vastgoedadviseur Jones Lang LaSalle. Volgens brancheorganisatie Uneto-VNI wordt hier ten onrechte selectief gebruik gemaakt van de onderzoeksresultaten. In het onderzoek wordt een vergelijking gemaakt tussen de energiekosten per m2 van kantoren met een duurzaam label (A t/m C) en niet-duurzame gebouwen (met een label D t/m G). Die zouden hoger uitvallen bij een duurzaam kantoorgebouw. Deze conclusie is echter onterecht.
IZ0512_idplang_14.indd 14
Uit het onderzoek van Jones Lang LaSalle blijkt dat de hogere energiekosten per m2 van duurzame kantoren een logische oorzaak hebben. In nieuwe duurzame kantoren worden een m2 kantoorruimte namelijk veel beter benut dan in oudere gebouwen, onder andere door de introductie van het Nieuwe Werken. Uneto-VNI voorzitter Marcel Engels: “Kantoorgebruikers moeten dus niet alleen naar de energiekosten per m2 kijken, maar ook naar het aantal medewerkers per m2. Als je naar de kosten per full-time medewerker kijkt blijkt een duurzaam kantoor wel fors te besparen op de energiekosten.” Volgens de Uneto-VNI voorman is de constatering van Jones Lang LaSalle dat de potentie van duurzaam vastgoed niet optimaal
wordt benut wel terecht. “Je bespaart pas echt met energiezuinige verlichting als die automatisch uitgaat als er niemand aanwezig is. Helaas beschikken veel kantoren nog niet over aanwezigheidsdetectie.” Engels wijst erop dat ook daglichtschakeling nog onvoldoende wordt benut. Deze schakeling zorgt ervoor dat verlichting automatisch dimt of uitgaat als er
voldoende licht aanwezig is. Marcel Engels wijst erop dat in veel kantoren de verwarming overal aan staat, terwijl er maar in een deel van het gebouw wordt gewerkt. “Gebouwbeheerders zouden meer oog moeten hebben voor de mogelijkheden om delen van het gebouw af te schakelen. Hiermee valt veel te besparen op de energiekosten.”•
10-5-2012 10:37:21
NIEUW
MOOI VAN BUITEN, SLIM VAN BINNEN De nieuwe NIBE F1345 solo water/water warmtepomp heeft een elegant en tijdloos design van buiten en een doordachte modulaire opbouw van binnen. Dat betekent dat elk onderdeel – van een simpel kabeltje tot een compressormodule – in een handomdraai kan worden aangesloten of vervangen. Controle en bediening van de warmtepomp is eenvoudig dankzij een kleurendisplay met een helder intuïtief menu in de taal van uw keuze. De F1345 is ontworpen voor grotere woningen en utiliteitsgebouwen en is krachtiger en flexibeler dan ooit. U heeft keuze uit vier types met vermogens van 24, 30, 40 en 60 kW. Daarnaast biedt de F1345 diverse aansluitmogelijkheden en accessoires, onder meer voor warmtapwaterbereiding, monitoring, afstandsbediening via GSM en (passieve) koeling. Meer weten? Neem dan contact op met NIBE. Of kijk op www.nibenl.nl
NIBE™ F1345 | SOLO WATER/WATER WARMTEPOMP – Leverbaar in de volgende capaciteiten: 24, 30, 40 en 60 kW. – Perfecte kostenefficiënte oplossing voor het verwarmen en koelen van grotere woningen en utiliteitsgebouwen.
– Minder dan 3 kg koudemiddel per compressor: geen verplichte jaarlijkse inspecties. – Laag geluidsniveau.
– Tot negen warmtepompen in cascade op te stellen voor een maximaal vermogen van 540 kW.
– Eenvoudige installatie.
– Gelijktijdige levering van warmtapwater en ruimteverwarming of passieve koeling mogelijk.
– Ingebouwde energiezuinige bron- en circulatiepompen worden aangestuurd via het display.
– Groot helder meertalig kleurendisplay voor eenvoudige bediening of informatievoorziening. – Twee scroll compressoren werken individueel of samen en schakelen indien nodig in.
– Opstartinstructies via het display.
– Eigen bronpomp per compressormodule bij 24 en 30 kW uitvoeringen.
NIBE Energietechniek B.V. Steenpad 11 4797 SG Willemstad (NB) Postbus 2 4797 ZG Willemstad (NB) Telefoon: +31(0)168 477 722 Fax: +31(0)168 476 998 E-mail: info@nibenl.nl Internet: www.nibenl.nl
IZ0512_15_nibe.indd 15
10-5-2012 10:38:25
batterij leeg?
Meld u aan en wij halen ze gratis op! Als installateur komt u vaak lege batterijen tegen, bijvoorbeeld in oude thermo足 staten of brandmelders. Het is goed voor het milieu ze apart in te zamelen voor recycling. Stibat helpt u daarbij. Wij zorgen voor een inzamelmiddel bij u op de zaak en halen de lege batterijen bij u op. Gratis, veilig en verantwoord!
stibat.nl/installateur
IZ0512_16_stibat.indd 16
8-5-2012 10:26:03
COLUMN KLIMAATSYSTEEM
VLOER VERWARMING
Voordelen: • Minimale opbouwhoogte (circa 20mm) • Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming • vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren • tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem) • verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing
1 april 2012 Recentelijk had ik het ‘genoegen’ een conversatie op te vangen tussen een opdrachtgever en een installateur. Ik wil het u niet onthouden. “Dat gaat u zo niet maken”, zei de opdrachtgever op besliste toon tegen de installateur. “Hoezo gaan we dat zo niet maken? U denkt toch niet dat we het vandaag voor het eerst doen, wij ontwerpen en installeren al meer dan 30 jaar ventilatiesystemen.” “Dat weet ik wel maar ik ga het zo toch niet accepteren. Ik wil een stil ventilatiesysteem.” “Nou moet u ophouden, dus u zegt eigenlijk dat onze ventilatiesystemen niet stil genoeg zijn. Even voor de goede orde, alle klachten die wij in de afgelopen 30 jaar hebben gehad over het geluidsniveau van onze ventilatiesystemen bleken niet gegrond. En ik praat niet over een incident. Nee, we hebben echt wel veel klachten gehad, maar keer op keer zijn wij in het gelijk gesteld. Hoezo niet stil genoeg? U moet echt een beetje oppassen met wat u zegt. Ik pik het niet als mijn goede naam hier te grabbel wordt gegooid…” De opdrachtgever keek de installateur doordringend aan en zei: “Het is u toch niet ontgaan dat het vandaag 1 april is?” “Ahhh, nou snap ik het. U had mij daar toch wel even te pakken. Ik dacht echt dat u het meende, maar gelukkig is het een 1 april grap…” “Ik denk toch niet dat u het echt heeft begrepen. Sinds 1 april hebben we een Bouwbesluiteis voor het maximaal toegestane geluidsniveau voor installaties binnen de woning. Vanaf nu zal het dus geen moeite meer kosten om klachten gegrond te verklaren. Niet dat dat voor u uitmaakt, want ik zoek wel een andere installateur…” André Meester Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs
t het glijkheid me aa h be n e Gemak ssysteem erverwarming lo v t aa m li K Uniwarm Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl mei 2012
IZ0512_column_publivent.indd 17
17
8-5-2012 10:30:03
en
Renover
HELDERE DOELEN, STRATEGISCHE KEUZES
Duurzame woningren o Binnen woningcorporatie Vestia verschuift het accent van nieuwbouw naar verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. Het ontwikkelen en exploiteren van duurzame-installatieconcepten wordt verzorgd door Vestia Energie BV. Deze organisatie pakt de zaken grondig aan. Brede voorlichting, heldere (contract)afspraken en continue monitoring vormen de ruggengraat van het beleid. Vestia besteedt aandacht aan alle woonthema’s. Speerpunten zijn woonruimte bieden aan sociaal zwakkeren en zorgen voor zorgbehoevenden. De laatste jaren zet de woningcorporatie ook sterk in op woonlastenbeheersing. Daarnaast is er steeds meer aandacht voor CO2-reductie en energiebesparing. Vestia is bepaald geen groentje als het gaat om het realiseren van duurzame projecten. De corporatie heeft inmiddels een mooie portfolio opgebouwd. In 2006 kreeg Vestia zelfs een prijs voor haar ‘oeuvre’, alle projecten die op een of andere manier met duurzaamheid te maken hebben.
Het lijkt misschien wat vreemd, honderd kleine units in plaats van twee of drie grote, maar wij geven daar de voorkeur aan boven het collectief. Een andere strategische keuze die we gemaakt hebben, is die voor balansventilatie met warmteterugwinning, ondanks alle negatieve publiciteit. Naar onze mening is dat de beste keuze bij het gebruik van warmtepompen. En al helemaal als het gaat om lage-temperatuursystemen. Het geeft het beste rendement. Een goed alternatief vinden wij het DemandFlow CO2-vraaggestuurd ventilatiesysteem van Itho Daalderop. Wat betreft de woningventilatie beperken wij ons tot deze twee concepten.”
Vallen en opstaan
Eenduidig
Ondanks aansprekende wapenfeiten heeft Vestia naar eigen zeggen het nodige leergeld moeten betalen. “In het verleden hebben we veel geëxperimenteerd, dat ging met vallen en opstaan”, vertelt Mohammed Bachri, Technisch Projectleider bij Vestia Energie. “Maar we hebben er lering uit getrokken. Zo kiezen we als het om het toepassen van warmtepompen gaat, in principe alleen nog maar voor gesloten bronsystemen. Gesloten bronsystemen zijn minder storingsgevoelig, eenvoudiger te onderhouden en ook goedkoper in onderhoud dan open systemen. Ook combineren we deze bronnen bij voorkeur met individuele warmtepompen. Dan kun je meer maatwerk leveren.
Vestia Groep biedt woonservice aan de bewoners van 89.000 woningen in Nederland. De woningen zijn verdeeld
18
over 15 lokale Vestia-corporaties, die werken in hun eigen wijken en buurten. “Deze woonbedrijven zijn de eigenaren van de stenen”, legt Bachri uit. “Wij ontwikkelen de energieconcepten die moeten passen tussen de stenen van onze zusterbedrijven. De uitgangspunten die we daarbij hanteren, de standaard aansluitvoorwaarden, hebben we gebundeld in een boekje. Deze richtlijn hebben we verdeeld onder alle Management Team-leden van onze woonbedrijven. In de standaard aansluitvoorwaarden staat beschreven waar een woning in bouwkundig opzicht aan moet voldoen om überhaupt een warmtepomp te kunnen toepassen. Dan heb ik het over bijvoorbeeld Rc-waarden, luchtdichtheid, details, isolatiewaarden kozijnen en glas, en ga zo maar door. Ook stellen we eisen aan opstellingsruimten voor installaties en geven we aan wat je moet doen om ervoor te zorgen dat installatiegeluid binnen aanvaardbare grenzen blijft. Het concept is eenduidig. We kopen onze installaties bij een beperkt aantal leveranciers. We weten wat een bepaald apparaat aan geluid produceert. En de karakteristieken van een opstellingsruimte zijn bekend. Zo kun je precies berekenen wat de geluidsniveaus zullen zijn in de verblijfsgebieden.”
Bij een woningbouwcorporatie moet de klant, de bewoner, altijd centraal staan. Ook in de communicatie. Vestia houdt bewonersbijeenkomsten en heeft daarnaast veel schriftelijk materiaal, ter ondersteuning. “U wil niet weten hoeveel woonwijzers, klimaatfolders en handleidingen we op jaarbasis schrijven. Léésbare handleidingen”, zegt Mohammed Bachri met een lichte zucht. “De handleidingen van de installateurs zijn, met alle respect, niet te lezen. Die dikke pillen verdwijnen meteen in de prullenbak. Ik zou ervoor willen pleiten de handleidingen uit te brengen in een versimpelde versie, zeg maar in Jip- en Janneketaal. We hebben naast het schriftelijke voorlichtingsmateriaal overigens ook een internetsite ontwikkeld, waarop bewoners alles kunnen terugvinden.”
mei 2012
IZ0512_TA_duurzamewoningrenovatie.indd 18
7-5-2012 8:54:32
n ovatie Duurzaamheidsambities “Belangrijk is dat je begint met een programma waarin je je duurzaamheidsambities helder hebt geformuleerd”, gaat Bachri verder. “Tijdens de ontwerpfase is het een must dat je een integrale benadering van alle thema’s opzoekt. Dan heb ik het over de integratie tussen de stenen en installaties, maar ook over de integratie tussen de installatieonderdelen onderling. Want we praten altijd over bronnen, opwekkers en afgiftesystemen. Daarnaast heb je ook nog te maken met gebruikersprofielen. Tussen al die wezenlijke elementen moet je een optimale samenhang zien te vinden. Wat we verder doen tijdens de realisatie is zorgen voor een verscherpt toezicht. Hoe dichter we tegen de oplevering van een woning aanzitten, hoe meer we het toezicht opvoeren. In de praktijk betekent verscherpt toezicht onder meer het uitvoeren van luchtdichtheidsmetingen en het meten van installatiegeluid. Dat doen we altijd en dat maken we van tevoren ook duidelijk bij nieuwe partners. Zo hou je je doel goed voor ogen en blijven alle betrokkenen scherp. We hebben geleerd dat je onderhoudsafspraken met je partners moet vastleggen in prestatiecontracten en dat je daarbij hele duidelijke prestatieindicatoren moet benoemen. Die prestatie-indicatoren moet je eigenlijk, als je goed wilt doen, al bij de inkoop aan de orde stellen. Want ook je inkoop moet prestatiegericht zijn.”
Bomenwijk, Delft; een renovatieproject in opdracht van Vestia Delft
Het geldt eigenlijk altijd, dus ook in de communicatie met de klant: stel zaken niet mooier of voordeliger voor dan ze zijn. Mohammed Bachri: “We proberen naar de eindgebruiker toe altijd open en eerlijk te zijn over de voordelen van de duurzame-energieconcepten. De voordelen voor de bewoners zitten in het wooncomfort, en liggen niet op het financiële vlak. Althans niet op dit moment. Onze tarieven zijn gebaseerd op het niet-meer-dan-anders beginsel. Op termijn kan dat veranderen, als de gasprijs sterk stijgt. En door de indexaties die wij hanteren voor de vastrechttarieven. Daar zit dan het mogelijke financiële voordeel voor de klant.”
Die belofte is gebaseerd op verwachtingen van ons. Rendement en vraag bepalen de kosten. Het is dus belangrijk die zaken goed te kunnen blijven volgen. Als je monitort weet je ook wanneer je moet ingrijpen. Wij geven de voorkeur aan situationeel, toestandsafhankelijk onderhoud boven preventief onderhoud. Als het rendement van een warmtepomp terugloopt, grijp je in bij een bepaald niveau. Door energiegebruik vooraf te bereken, en dat goed met
bewoners te communiceren, voorkom je veel discussie. Bovendien vergroot de voorspelling van het energiegebruik de bewustwording bij de eindgebruiker. Ook wordt duidelijk, aan de hand van tapwatertemperatuur en ruimtetemperatuur, hoe de vraag naar comfort verloopt en wat de beschikbaarheid ervan is. Natuurlijk is dit alles privacygevoelig. De gebruiker dient er altijd van op de hoogte zijn dat er data worden verzameld.” •
Monitoring Doet een installatie wat de leverancier belooft? Qua energiegebruik en comfort? Bachri: “We hebben een mooie monitoringstool ontwikkeld waarbij we alle wezenlijk parameters in de gaten houden en zo een goed inzicht krijgen in het functioneren van de installaties. Wij hebben een belofte gedaan aan onze eindgebruikers ‘U krijgt energiezuinige installaties die comfort leveren’.
Het rendement van een warmtepomp loopt terug met de tijd. mei 2012
IZ0512_TA_duurzamewoningrenovatie.indd 19
19
7-5-2012 8:54:38
Project
DUURZAAM RENOVEREN
Gasabsorptiewarmtepo m woonflat Woningcorporatie Vestia Zoetermeer wilde bij een renovatie een duurzame oplossing. Tevens was er de wens om de geisers uit de woningen te verwijderen en de warmtapwaterproductie collectief te laten plaatsvinden op een duurzame manier. Installatiebedrijf van Wichen wilde graag ervaring opdoen met gasabsorptiewarmtepompen en een systeem bedenken waarin warmtepompen niet alleen voor cv worden ingezet maar tevens voor warmtapwater.
ketels. “Warm water maken met warmtepompen lijkt eenvoudig, maar het mag niet zo zijn dat de hoge tapwatertemperatuur de retourwatertemperatuur van de cv nadelig beïnvloedt. Remeha gelooft sterk in dit soort oplossingen voor renovatieprojecten van onder meer bestaande wooncomplexen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een grondgebonden warmtepomp kun je met dit type warmtepomp met een relatief eenvoudige ingrepen een substantiële besparing realiseren. Vestia Zoetermeer wilde graag voorop lopen om deze techniek toe te passen. Het project was een interessante mogelijkheid om drie hoofdzaken te realiseren: veiligheid in de woningen verbeteren, energiegebruik terugdringen en CO2-uitstoot verlagen. De investeringskosten waren voor rekening van Vestia Zoetermeer. Met deze pilot wilde de corporatie haar nek uitsteken voor een verduurzaming van de gebouwde omgeving.
Nauw verwant aan cv-ketel
Gasabsorptiewarmtepompen van Remeha verzorgen voor een belangrijk deel de warmtelevering
De bewoners van de woningen hebben een warmtapwaterleiding vanaf de stookruimte gekregen. De geiser is uit de woning verwijderd. Voordeel van deze collectieve oplossing is dat onderhoud op een centrale plaats kan geschieden. Ook is de veiligheid bij een centraal systeem eenvoudiger te controleren en handhaven. bij de warmwatervoorziening is er gekozen voor 20
een in-line recirculatiesysteem, waarbij het retourtapwater in de warmwatertoevoerbuis loopt zodat de afkoeling hiervan minimaal is.
Substantiële besparing “Het is een mooi traject geweest waarvan we weer veel hebben geleerd”, aldus Ruud Brunst van Remeha, fabrikant van de warmtepompen en ‘aanvullende’
Bij een gasabsorptiewarmtepomp wordt het koelmiddel gecomprimeerd door een thermisch aangedreven proces. Dit proces bestaat uit een gasbrander die een water/ammoniak-mengsel verwarmt. Dit deel vervangt de compressor uit de bekende elektrische warmtepomp. De techniek is dus nauw verwant aan die van een cv-ketel. In dit geval spreken we van een gasabsorptiewarmtepomp. Aardgas wordt dus benut voor compressie van het koelmiddel (ammoniak) dat na het compressieproces tijdens condensatie warmte afgeeft aan het afgiftesysteem; in dit geval de bestaande radiatoren in de woningen. “Dat is tegelijk het grote voordeel van de gasabsorptiewarmtepomp”, vertelt Van Dijk van Remeha. “Gasabsorptie warmtepompen hebben een Primary Energy Ratio (P.E.R.) tot 165 procent, ofwel, elke eenheid primaire energie die erin wordt gestopt,
mei 2012
IZ0512_TA_gasabsorptiewarmtepomp.indd 20
8-5-2012 10:36:22
o mpen in Zoetermeerse
Remeha Quinta ketels vullen de warmtelevering aan
levert 1,65 eenheden energie op. Als we het P.E.R.-getal van warmtepompen vergelijken blijkt de gasabsorptiewarmtepomp hoog te scoren, vooral in renovatieprojecten. Hierbij is het niet per se nodig om bestaande radiatoren (HT) te vervangen door een LT-afgiftesysteem. Ook bij hogere watertemperaturen blijft het rendement van de gasabsorptiewarmtepomp overeind.” Bij renovatieprojecten is het vaak onmogelijk of niet toegestaan om een bron te boren. In de praktijk worden daarom hoofdzakelijk gasabsorptiewarmtepompen toegepast die de warmte onttrekken aan de buitenlucht, de zogenaamde lucht/water-uitvoering.
De warmtepompen worden voor een belangrijk deel af fabriek geleverd op een skid, compleet met aansluitleidingen en transportpompen. In dat geval is er bewust gekozen voor zuinige transportpompen met een constante delta T, waardoor het rendement geoptimaliseerd wordt. Een andere bewuste keuze was volgens van Dijk om alleen een ‘stille versie’ op de markt te brengen, die voldoet aan de normering van maximaal 65 dB(A) op een meter afstand. “Dit is bereikt door een stroomlijning van de uitwendige ventilatoropening, die zo kenmerkend is voor dit type warmtepomp.”
wegvalt binnen die periode, kan hij zijn warmte toch kwijt aan het schakelvat. Het retourwater uit de radiatoren komt onderin het schakelvat terecht. De warmtepomp trekt het water als het ware uit het vat, waardeert het op naar maximaal 65 ˚C en voert het vervolgens terug naar boven in het vat. Als ook dit helemaal is opgewarmd, slaat de warmtepomp pas af. De radiatoren worden gevoed met warm water boven uit het schakelvat. Mocht de warmtepomp niet voldoende warmte kunnen leveren, dan wordt het voorverwarmde, maar nog te koude, water uit het schakelvat via een extra leidingcircuit langs de cv-ketels geleid om alsnog op de juiste temperatuur gebracht te worden. Woningcorporatie Vestia Zoetermeer heeft gekozen voor veiligheid. De geisers zijn dus uit de woningen verdwenen. Bijkomend voordeel is dat condensvorming door de verbrandingstoestellen in de woning sterk verminderd is. De CO2-footprint is drastisch afgenomen bij het vervangen van de collectieve conventionele ketels en de individuele geisers, naar een systeem met collectieve HR-ketels en de toepassing van gasabsorptiewarmtepompen •
Schakelvat Voor Nederlandse markt Remeha, dat deel uitmaakt van de BDR Thermea groep, brengt de warmtepomp in verschillende Europese landen op de markt. Voor de Nederlandse markt zijn enkele bijzonderheden aangebracht die de toepassing vergemakkelijken. Zo is de warmtepomp voorzien van de optie om deze te sturen met een 0-10 Volt signaal. Daardoor is de installateur niet gebonden aan een specifiek protocol en kan elke regeltechnicus ermee uit de voeten.
De warmtepomp functioneert in de Zoetermeerse woonflat naast de HRketels. Tussen de warmtepompen en de HR-ketels wordt een zogenoemd schakelvat geplaatst. In dit geval betreft het een vat van 500 liter. Het schakelvat is een belangrijke buffer die ervoor zorgt dat de warmtepomp niet iedere keer aanslaat (pendelt) bij warmtevraag vanuit de woningen. Een warmtepomp rendeert niet optimaal als hij korter in bedrijf is dan 5 à 10 minuten. Als hij aanslaat bij warmtevraag die al weer mei 2012
IZ0512_TA_gasabsorptiewarmtepomp.indd 21
21
8-5-2012 10:36:30