0:14:57 AM
9e jaargang nummer 6/7 juni/juli 2011
IZ0611_omslag_cover.indd 3
Special: Water / leidingen > Warmtapwaterinstallatie weer up-to-date > Lucht in de cv, een ‘groeiend’ probleem > Waterlekkage discreet opgespoord
13-6-2011 10:32:52
IZ0611_03.indd 3
7-6-2011 11:30:28
50 Warmteservice heeft recent haar 50e vestiging geopend. Dit wordt gevierd met vele acties. Ga naar warmteservice.nl/ipad en maak kans op een iPad 2! Actiecode: JYFN
50 vestigingen in Nederland, 50.000 artikelen online Voor verwarming en sanitair moet je bij Warmteservice zijn! Warmteservice, de succesvolle formule gericht op de verkoop van alles op het gebied van verwarming en sanitair maakt een sterke groei door. Recent openden zij de 50e vestiging in Naaldwijk. Efficiënt werken en voordelig inkopen: daar ligt uw winst Via Warmteservice heeft u toegang tot het totale productaanbod in de markt. Zij leveren alle A-merken met een zeer gunstige prijsstelling en u kunt de materialen veelal uit voorraad meenemen. U vindt bij Warmteservice geen zelfbedieningsconcept of vertegenwoordigers, maar vakkundige medewerkers aan de balie. Warmteservice onderscheidt zich door de persoonlijke benadering en het deskundige advies. Warmteservice richt zich vooral op de ZZP-er en de kleinere installatie- en klusbedrijven. 693001480_1310wslan adv 50ste vestiging.indd 1
IZ0611_04.indd 4
Alles op het gebied van verwarming, sanitair, dakbedekking en installatiemateriaal Warmteservice verkoopt alle bekende merken CV-ketels (design)radiatoren, vloerverwarming en convectorputten. Maar ook voor sanitair, dakbedekking en installatiemateriaal bent u hier aan het juiste adres. Warmteservice.nl is klaar voor de toekomst Warmteservice heeft de bestaande online shop vernieuwd. Door migratie van de webshop naar een toonaangevend platform is de website sneller, kan het assortiment onbeperkt worden uitgebreid en is de website nog gebruiksvriendelijker. De komende periode zullen er vele productgroepen worden toegevoegd.
Wilt u een bezoek brengen aan één van de 50 vestigingen? Kijk dan op warmteservice.nl. Het bedrijf is geopend van maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 17.30 uur en op zaterdag van 9.00 tot 14.00 uur. Bel voor info: 0900-23 56 897 (€ 0,01 p.m.). 30-05-11 16:28
7-6-2011 11:42:46
ACO ShowerDrain WTW-douchegoot halveert ener-
IZ SANITAIR
giegebruik De nieuwe ACO ShowerDrain WTW maakt gebruik
Warmtapwaterinstallatie weer helemaal up-to-date
van een energiebron die in deze toepassing onbenut
Meer comfort, veiliger en zuiniger
18
werd gelaten: het water dat na het douchen wegstroomt met een gemiddelde temperatuur van ca.
Op weg naar een sluitende legionellapreventie?
36 °C. Het schone leidingwater dat naar de (ther-
Nieuwe opleiding rondt actieplan af
20
mostatische) mengkraan stroomt heeft een gemiddelde temperatuur van 10 °C. Door middel van warmte-
En verder
uitwisseling wordt het water voorverwarmd tot ca.
Druppels Column Kiwa
27 °C. Dit efficiënte (her)gebruik van het douchewa-
29 29
ter betekent voor een gemiddeld gezin ongeveer een halvering van het energiegebruik, wat neerkomt op een jaarlijkse besparing van zo’n 200 m3. www.aco.nl
IZ TECHNIEK ‘Blind’ hakken en breken niet meer nodig
22
Lekdetectie
Lucht-/vuilafscheiders
25
Verbeterde techniek
Lucht in cv groter probleem naarmate gebouw hoger wordt
26
Kritische hoogte
Nieuwe database voor gelijkwaardigheidsverklaringen
30
Zekerheid in het kwadraat 9e jaargang nummer 6/7 juni/juli 2011
Special: Water / leidingen > Warmtapwaterinstallatie weer up-to-date > Lucht in de cv, een ‘groeiend’ probleem > Waterlekkage discreet opgespoord
Zelfdenkend bronsysteem
32
Zowel open als gesloten
En verder COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Paul Tersmette (Uneto-VNI), Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Ben Kuipers Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
7 9 11 47 49 49
Van de redactie In de pijplijn, incl. IZAP en Agenda Column Publivent Congres warmtepompen Prijsvraag: win een fraaie Grohe Euphoria set! Af fabriek
IZ ZAKELIJK Installatiebranche en Alzheimer Nederland werken samen
Wel of geen eigen code-Tabaksblat?
38
“Zandzakken voor de deur”
Piekbelasting hoeft geen uitdaging te zijn
40
Service rond de klok
En verder 37 43 43 44
Column Uneto-VNI Zakennieuws Column OTIB Column Ben Kuipers juni/juli 2011
IZ0611_inhoud.indd 5
34
Bundeling van kennis en kunde
5
10-6-2011 10:39:31
Voor 17.00 uur besteld = morgen geleverd!
Ervaar de voordelen www.velu.nl/webwinkel Overzichtelijk
Eenvoudig & snel
Up-to-date en 24/7
24-uurs levering
Vul nu uw eigen winkelwagen Via de 24-uurs webwinkel van Velu Ventilatietechniek zijn ruim 10.000 artikelen uit
voorraad leverbaar. Alle producten zijn overzichtelijk weergegeven en gemakkelijk te bestellen. Indien voor 17.00 uur besteld, worden uw producten al de volgende
werkdag geleverd. Velu levert met de webwinkel extra service en dienstverlening
in de toch al hectische markt van de installateur. Profiteer van de vele voordelen op www.velu.nl/webwinkel.
Molenraai 12 • 9611 TH Sappemeer T +31 (0)598 36 12 32 • F +31 (0)598 36 12 30 www.velu.nl • mail@velu.nl
Velu_Adv_webwinkel_InstallZaken.indd 1 IZ0611_06.indd 6
03-05-11 13:53 7-6-2011 13:43:20
van de redactie
Koude douche In de Limburgse gemeente Horst staat een praktijkcentrum voor studies op het gebied van plant, dier en techniek. De locatie beschikt over de modernste faciliteiten, uiteenlopende oefenmaterialen en praktijksimulaties. En natuurlijk zijn er ook douches. En juist daarmee deed zich een probleem voor. Het bleek lastig bij de tappunten water te leveren van een constante, aangename temperatuur. Het douchecomfort, kortom, voldeed niet aan de verwachtingen. Toch was de installatie opgebouwd volgens de geldende voorschriften. Het water dat uit de douches stroomt zou 38 oC moeten zijn, een prettige temperatuur dus. In de praktijk echter, was het vaak bibberen geblazen. Wel werd het in de kruipruimte lekker warm, tot zo’n 40 oC! Het sanitairsysteem in het praktijkcentrum ging op de schop. Het resultaat mag gezien worden. Niet alleen is het douchecomfort nu
tiptop, ook is het energiegebruik van de installatie drastisch teruggebracht. Bovendien is bijna ‘en passant’ een legionellabeheerssysteem toegepast. Een elektronisch mengventiel speelt daarbij de hoofdrol. In een projectbeschrijving leest u wat men in Horst heeft gedaan om het sanitaire systeem weer helemaal upto-date te maken. We waren bij OTIB te gast om de uitreiking van het diploma ‘Deskundige Veilige Leidingwaterinstallaties’ bij te wonen. Inmiddels kunnen de eerste installateurs en adviseurs met gezag de handschoen opnemen tegen de bacterie legionella pneumophila. Zij gaan een regiefunctie vervullen bij het gezond houden van installaties in gebouwen die vanwege hun functie een verhoogd risico op legionella met zich meebrengen, zoals ziekenhuizen, hotels,
zwembaden, zorginstellingen en recreatiebedrijven. De gediplomeerden zijn in staat de risico’s in kaart te brengen en vervolgens concrete maatregelen te nemen. De opleiding komt geen dag te vroeg. Want installaties
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
én de regelgeving rond het beheer ervan worden steeds complexer. Zonder deskundige regie neemt de kans op fouten toe en dus het risico op incidenten. En dat is nu juist wat we willen voorkomen •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
juni/juli 2011
IZ0611_vanderedactie_gizom.indd 7
7
6-6-2011 14:41:54
GRIFFON de verbinding tussen vakmanschap en vakwerk Goed materiaal is van essentieel belang, vooral voor de installateur. Griffon begrijpt dat als geen ander. Als specialist in verbindingstechnieken voor leidingsystemen van metaal en kunststof biedt Griffon een compleet en hoogwaardig assortiment kwaliteitsproducten, voorzien van toonaangevende keuren zoals KOMO
en KIWA. Daarnaast is Griffon constant op zoek naar nieuwe, betere oplossingen. Door middel van uitgebreide research en nauw contact met installateurs en leidingfabrikanten introduceert Griffon keer op keer innovatieve oplossingen voor knellende problemen.
Griffon. Griffon is een merk van Bison International.
000100498 TL BIS adv-aanpassen-Grif-sanitair-A4.indd 1 IZ0611_08.indd 8
Verbonden met vakwerk.
www.griffon.nl
08-02-10 14:56 7-6-2011 11:44:22
Flits !
in de pijplijn
AGENDA 12, 19 en 26 september Cursus Waterzijdig inregelen voor monteurs Woerden www.cursusloket.com 13, 14 en 15 september Installatie Vakbeurs Harden berg Hardenberg www.evenementenhal.nl 27 september Cursus Sanitaire technieken De Amershof, Amersfoort www.tvvl.nl 29 september Cursus Luchtbehandelings techniek (Meerdere startdata) De Amershof, Amersfoort www.tvvl.nl 3 en 10 oktober Cursus Installeren van zonne stroomsystemen Gorinchem www.cursusloket.com
Toekomst sociale woningbouw Volgens corporatiemede werkers zijn individuele klantbenadering, vergrij zing en duurzaamheid de belangrijkste thema’s in de sociale woningvoorraad voor de komende twintig jaar. Dat blijkt uit de ‘Toekomsttest voor de woningvoorraad’, een onderzoek onder ruim tweehonderd corporatieme dewerkers van verschillende functies, uitgevoerd door USP Marketing Consultancy en SlimRenoveren.
Leverancier comfortsys temen nu ook in België Itho Daalderop heeft een eigen dochteronderneming voor België opgericht: Itho Daalderop Belgium bvba. Reden voor de oprichting is de toegenomen aandacht in België voor solar en warm tepompen, hetgeen lokale ondersteuning vergt. Het support centre is gevestigd in Sint-Niklaas. Per 1 juli 2011 zal deze vestiging vol ledig operationeel zijn •
‘Venray’ krijgt vervolg
Op 12, 13 en 14 april heeft de allereerste editie van Installatie Vakbeurs Venray plaatsgevonden. De organisatie kijkt met plezier terug op het evenement. 165 exposanten hebben deze eerste editie meegedaan in Venray, en bijna 5000 bezoekers hebben Installatie Vakbeurs Venray bezocht. Naast een aantal landelijke groothandels, stonden ook de lokale bedrijven op deze eerste editie. Met drie beurzen, verspreid over heel Nederland, heeft de Installatie Vakbeurs nu landelijke dekking. Op 17, 18 en 19 april 2012 zal de Installatie Vakbeurs wederom neerstrijken in Venray •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen... PROJECT Warmtapwaterinstallatie weer helemaal up-todate Cursisten van een praktijk centrum in Horst beschik ken over de modernste faciliteiten. Alleen het douchecomfort valt nogal uit de toon. Door het vervangen van een ringlei ding op hoge temperatuur door een mengwatersys teem op lage tempera tuur werd het probleem opgelost. Bovendien realiseerde men daarmee een flinke besparing op de energierekening. Ondanks de lagere temperatuur krijgt legionella geen kans. Er vindt continu monito ring plaats, in combinatie met geheel automatisch geregelde thermische desinfectie. P 18 ACTUEEL Op weg naar een sluitende legionellapreventie? Dit voorjaar vond bij Opleidingsfonds OTIB in Woerden het symposium ‘Op weg naar een slui tende legionellapreventie’ plaats. Gekeken werd hoe Nederland ervoor staat sinds de legionellaramp in Bovenkarspel, nu ruim tien jaar geleden. Tijdens het symposium ontvingen de eerste instal lateurs en adviseurs het diploma ‘Deskundige Veilige Leidingwaterinstal
laties’. Daarmee kunnen ze een regiefunctie vervullen bij het voorkomen van legionel labesmetting in prioritaire installaties. P 20 ACTUEEL Lucht in cv groter probleem naarmate gebouw hoger wordt In de nieuwbouw kiezen we steeds vaker voor warmte pompsystemen. Dit betekent dat lucht in het cv-systeem een steeds groter probleem vormt. De warmtepomp staat meestal op de begane grond, terwijl het verst weg gelegen afgiftesysteem op een hoogte van wel drie verdiepingen ligt. Hiermee neemt de druk in het sys teem automatisch met 1 bar toe, wat tot meer opgeloste lucht in het systeemwater leidt. Ook de lagere cvtemperatuur zorgt ervoor dat lucht minder voorspelbaar vrijkomt. P 26 REGELGEVING Nieuwe database voor gelijkwaardigheidsverklaringen Producten net ietsje ‘groe ner’ laten lijken dan ze echt zijn. Een veel toegepaste truc was het zwaaien met verlopen gelijkwaardigheids verklaringen of het ‘toeval lig vergeten’ te vermelden van relevante feiten. Met de invoering van een speciale database moet daar een einde aan komen. P 30 xxxx 2009
IZ0611_izap_agenda_idp_re.indd 9
9
9-6-2011 14:02:49
in de pijplijn
Flits !
www.installatienet.nl
lees meer op
Belastingdienst toont clementie Uneto-Vni en de Vereniging FME-CWM hebben het akkoord bijgesteld met de Belastingdienst over de waardering van het onderhanden werk. In 2010 en 2011 mogen ondernemers met een matige liquiditeit onderhanden projecten waarderen op basis van het winstpercentage over het betreffende boekjaar. Alleen bedrijven met een matige liquiditeit mogen deze tijdelijke maatregel toepassen. De huidige praktijk is dat ondernemers die geen projectadministratie bijhouden onderhanden werk mogen waarderen op basis van hun gemiddelde winstpercentage over de drie voorafgaande boekjaren. Dit geldt vooral voor kleinere bedrijven en voor bedrijven met veel kleinschalige projecten. Door de economische teruggang van de laatste jaren zijn de bedrijfswinsten bij veel bedrijven sterk gedaald. Daardoor valt de feitelijke winst veel lager uit dan het gemiddelde winstpercentage over de drie voorafgaande jaren. Vooral voor bedrijven met een slechte liquiditeitspositie kan dit nadelig uitpakken. De tijdelijke maatregel zorgt ervoor dat de belastingclaim lager uitvalt en de kaspositie van bedrijven minder wordt verzwakt. Alleen
bedrijven met een current ratio lager dan 1 mogen hun onderhanden werk op basis van de nieuwe afspraak waarderen. Uneto-Vni voorzitter Marcel Engels: “Veel lidbedrijven hebben nog altijd te kampen met economische tegenwind, onder andere als gevolg van de terugval in de nieuwbouw en het nog altijd lage consumentenvertrouwen. Een verruiming van de liquiditeit is voor veel bedrijven dan ook een welkome steun in de rug.” • (Bron: Cobouw) Uneto-Vni voorzitter Marcel Engels
Vitaliteitscampagne installatiebranche Uneto-VNI en verzekeringsdochter UVVS spannen zich voortaan in voor een vitale installatiebranche. Met ‘VitaliTIJD!: Samen fitter aan de slag’, is een bewustwordingscampagne van start gegaan die werkgevers (en werknemers) in de installatiebranche ervan moet overtuigen dat het loont te investeren in gezondheidsmanagement. Zowel in 2011 als in 2012 wordt een groot aantal laagdrempelige activiteiten georganiseerd om werkgevers en werknemers te attenderen op het belang
10
van een levensstijl waarbij bewegen en een gezonde voeding centraal staan. Bijna de helft van de volwassenen in Nederland kampt met overgewicht. De economische gevolgen hiervan zijn groot. Zo bedragen de verzuimkosten, de kosten van productiviteitsverlies en de kosten van werknemers die vervroegd uittreden samen meer dan 2 miljard euro per jaar. Daar komt nog eens 1,2 miljard euro aan zorgkosten bij. Een dag verzuim kost een werkgever in de installatiebranche zo’n 250 euro per dag. Uit onderzoek blijkt bovendien dat de installatiebranche er gemiddeld - qua gezondheid - slechter aan toe is dan de rest van Nederland. Een gezonde werkvloer is om meerdere reden lonend. Investeren in de gezondheid van werknemers resulteert direct in een rendementsverbetering van de onderneming. Fitte werknemers verzuimen minder, functioneren beter en produceren meer. Bovendien hebben ze meer plezier in hun werk. Ook zitten ze lekkerder in hun vel. Via de campagne willen Uneto-VNI en UVVS werknemers ervan bewust maken dat de combinatie van de juiste voeding en bewegen veel voordeel oplevert. Werknemers worden daar zowel lichamelijk als geestelijk gezond van. De werknemer moet zich realiseren dat het loont te streven naar een gezonde balans tussen werk en privé. Op de speciale website http://www.vitalitijd.nu kunnen werkgevers testen hoe het er met de gezondheid en conditie van het bedrijf voor staat. UVVS heeft vooruitlopend op de campagne een nieuwe basiszorgverzekering ontwikkeld onder de naam InstalFit •
juni/juli 2011
yj IZ0611_idplang_li.indd 10
6-6-2011 14:28:47
COLUMN KLIMAATSYSTEEM
VLOER VERWARMING
Voordelen: • Minimale opbouwhoogte (circa 20mm) • Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming • vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren • tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem) • verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing
Brand meester Onlangs werd in een uitzending van Brandpunt de brandklok geluid over de gezondheid van bewoners in diverse relatief nieuwe woningen. Er werd moord en brand ‘geschreeuwd’ over de vermeende veroorzaker van deze problemen. De ventilatiesystemen moesten het hierbij ontgelden en kregen een stevige uitbrander. Nu ben ik het er natuurlijk direct mee eens dat wie zijn billen brandt op de blaren moet zitten. De vraag brandt echter op de lippen wat of wie hier nu de werkelijke oorzaak is. Op deze plaats is al vaak aandacht besteed aan de belabberde integrale prestaties van ventilatiesystemen in de praktijk. Die prestaties zijn vaak brandhout. Dit wordt echter vrijwel nooit veroorzaakt door niet functionerende systemen of componenten. Deze worden maar al te vaak ten onrechte als veroorzaker gebrandmerkt. Nee, wat dat betreft blijkt uit vele onderzoeken dat de oorzaak vrijwel altijd is terug te voeren op ontwerp, uitvoering of gebrekkige informatie. Het wordt dus de hoogste tijd dat er bouwkolom-breed een lampje gaat branden en dat we kwaliteit gaan leveren en bewoners uit de brand gaan helpen. Publivent wil u daarbij graag helpen en als rots in de branding fungeren door het beschikbaar stellen van kennis. U kunt daar gebruik van maken door ons uit te nodigen voor een in-company workshop waarbij we basisbegrippen, handvatten en oplossingen aanreiken om het morgen beter te doen. Daar zijn wij namelijk op gebrand. U kunt zich hiervoor aanmelden op www.publivent.nl U kunt de brand immers beter meester zijn dan continu brandjes moeten blussen.
André Meester Algemeen directeur Alusta Natuurlijke Ventilatietechnieken BV Onder auspiciën van
t het glijkheid me aa h be n e Gemak ssysteem erverwarming lo v t aa m li K Uniwarm Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl juni/juli 2011
IZ0611_idp_publivent.indd 11
11
9-6-2011 14:14:03
WAND- EN VLOERVERWARMING ONZICHTBAAR COMFORT IVAR N.V. Kontichsesteenweg 53 - 55 B-2630 Aartselaar t + 32 3 870 71 43 info@ivar-nv.com
www.ivar-nv.com IZ0611_12.indd 12 IVAR_ADV_WV_VV_Nederland_dec2010.indd 1
7-6-2011 11:46:45 14/12/10 09:10
Flits !
in de pijplijn
lees meer op
www.installatienet.nl
“Natuurlijke koudemiddelen minder duurzaam” Bij de afweging tussen natuurlijke of chemische koudemiddelen, kiezen organisaties vaak voor de natuurlijke vorm. Reden hiervoor is dat natuurlijke koudemiddelen beter voor het milieu zouden zijn. “Dit is een groot misverstand”, aldus Martijn van Leerdam van Alklima. Wie alleen op de naamgeving afgaat, is geneigd te kiezen voor natuurlijke koudemiddelen zoals CO2 of water. Chemische koudemiddelen hebben van oudsher namelijk een slecht imago, onder andere doordat deze vroeger de ozonlaag aantastten. Maar de praktijk wijst uit dat de huidige, chemische koudemiddelen vaak beter zijn voor het milieu, claimt Alklima. Volgens Martijn van Leerdam, senior consultant bij Alklima, moeten organisaties bij de keuze niet alleen maar kijken naar de gevolgen van lekkage van chemische koudemiddelen uit een gesloten systeem. “Zij moeten hun keuze ook baseren op het rendement van koudemiddelen. Bij de afweging van het koudemiddel is het Total Equivalent Warming Impact (TEWI) van belang. Hierbij wordt gekeken naar de totale impact van het koudemiddel op de opwarming van de aarde tijdens de levensduur van de installatie. Het lekpercentage maakt hier onderdeel vanuit. Op het moment dat de koudemiddelen ontsnappen, dragen natuurlijke koudemiddelen niet bij aan het broeikaseffect. Bij chemische koudemiddelen is dit wel het geval; de bijdrage aan het broeikaseffect als gevolg van lekkage in een installatie met chemische koudemiddelen bedraagt slechts zes procent. De resterende 94 procent wordt bepaald door het energiegebruik (CO2-uistoot
van de elektriciteitscentrale). “En hier scoren chemische koudemiddelen veel beter, doordat ze een hoog energetisch rendement hebben. Natuurlijke koudemiddelen hebben een groener imago gekregen dan op dit moment terecht is”, zegt Van Leerdam. “Maar als organisaties ook het energiegebruik in ogenschouw nemen, zullen ze ervaren dat ze niet alleen beter scoren met duurzaam ondernemen. Ze kunnen met chemische koudemiddelen ook aanzienlijke besparingen realiseren op hun energierekening. Het is daarom van belang om een goede berekening te maken van het meest effectieve koudemiddel.” •
Extra budget voor technische opleidingen Ondernemersorganisatie Uneto-VNI is groot voorstander van het plan van de jongerenorganisatie van het CNV en
het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) om te korten op de financiering van opleidingen waarvoor onvoldoende arbeidsmarktperspectief is. Die middelen kunnen volgens de branchevereniging beter worden benut om de instroom in de technische beroepsopleidingen te stimuleren. Uit arbeidsmarktonderzoek blijkt dat installatiebedrijven de komende jaren grote moeite krijgen om voldoende personeel te vinden. Het aantal niet opgevulde vacatures kan daarbij oplopen tot 15.000 in 2015. Uneto-VNI pleit ervoor om het beschikbare onderwijsbudget vooral in te zetten voor opleidingen met een goed arbeidsmarktperspectief. Hoewel de installatiebranche momenteel nog te kampen heeft met de economische crisis is het voor bedrijven zelfs nu lastig om voldoende loodgieters, elektriciens en cv-monteurs te vinden. Uneto-VNI pleit ervoor dat de overheid meer duidelijkheid geeft over het arbeidsmarktperspectief van opleidingen. Dit voorkomt dat jongeren na afronding van hun opleiding geen baan kunnen vinden en een beroep moeten doen op een uitkering • juni/juli 2011
yj IZ0611_idplang_re.indd 13
13
6-6-2011 14:30:34
in de pijplijn
Flits !
lees meer op
www.installatienet.nl
Warmtepomp populair bij nieuwe scholen Driekwart van de nieuwe scholen gebruikt een warmtepomp voor verwarming, vaak in combinatie met warmte/koudeopslag. Ook beschikt driekwart over gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning. Dit blijkt uit een analyse van bouwaanvragen uit 2010. AgentschapNL heeft de energieprestatie van nieuwe utiliteitsgebouwen laten onderzoeken. Bureau Nieman heeft uit de bouwvergunningen van 2010 een landelijke steekproef van 300 utiliteitsgebouwen genomen. Hierin komen 29 gebouwen voor met een onderwijsfunctie. Het zijn vooral basisscholen en voor een kleiner deel scholen voor het voortgezet onderwijs. Van 23 scholen is een bruikbare berekening van de energieprestatie beschikbaar. Dit is bijna één vijfde van het totale aantal bouwaanvragen voor scholen in 2010 en zodoende een representatieve steekproef. De gebouwen variëren in grootte van 1.000 tot 10.000 vierkante meter vloeroppervlak. Bijna alle scholen leveren een energieprestatie die aanzienlijk beter is dan minimaal vereist volgens het Bouwbesluit. Gemiddeld zijn de nieuwe onderwijsgebouwen 25 procent zuiniger met energie dan minimaal vereist;
een aantal scholen is de helft zuiniger. AgentschapNL vindt dit opmerkelijk omdat het in de bouw niet bepaald traditie is om zoveel ambitieuzer te bouwen dan de norm, en zeker niet in de scholenbouw. Naast warmtepomp en warmteterugwinning zijn zware isolatie, hr++-glas en efficiënte verlichting veel voorkomende maatregelen. Een kwart van de scholen krijgt pv-panelen, variërend van 16 tot 625 vierkante meter. (Bron: Cobouw) •
Wit dak voor beter binnenklimaat
De Eben Haëzer school in Hollandscheveld is in de meivakantie voorzien van bijzondere dakbedekking. Deze bedekking is niet zwart van kleur, maar in het wit uitgevoerd. Het aanbrengen van witte dakbedekking is wel iets duurder dan de standaard dakbedekking, maar verdient zich op termijn terug door dalende energiekosten. De school is één van de zes pilotscholen in het basisonderwijs die meedoen aan het project Frisse Scholen, met als doel het binnenklimaat van de scholen te verbeteren. De verbetering van het klimaat wordt gerealiseerd door het ophangen van ventilatie-units in de lokalen, het aanbrengen van isolerende beglazing en nu dus ook door het aanbrengen van witte dakbedekking. Bij de gesprekken met het bestuur van de Eben Haëzer school kwam naar voren dat ook in één van de komende jaren de dakbedekking moest worden vervangen. Besloten is toen om deze school aan te merken als proefobject voor een nog be14
ter binnenklimaat door het aanbrengen van witte bedekking. Het gaat hierbij om het eerste gemeentelijke gebouw waarop deze soort bedekking wordt toegepast. Daarbij zijn de aangebrachte ventilatie-units standaard voorzien van warmteterugwinning en CO2-sensoren, zodat er een optimaal binnenklimaat wordt bereikt. Gedurende warme perioden kan de oppervlaktemperatuur van een gebouw met een donkere dakbedekking 80 °C bereiken. Ondanks de dakisolatie dringt de warmte het gebouw binnen en stijgt de temperatuur met enkele graden. In tegenstelling tot zwarte daken weerkaatst deze witte dakbedekking de zonnestralen. De oppervlaktetemperatuur op een dergelijk dak is minstens 40 °C lager ten opzichte van een donker dak. Minder warmte dringt daardoor het schoolgebouw binnen. Daarbij neemt de binnentemperatuur gedurende zomerse perioden met ongeveer 4 à 5 °C af. Dit heeft een gunstig effect op de hoeveelheid energie die nodig is voor koeling van het gebouw; er is dus sprake van een beperking van de uitstoot van CO2. Dit alles draagt bij tot een betere leeromgeving en zou zelfs prestatieverhogend werken. De bedekking is voorzien van Easyclean Technologie, waardoor vervuiling geen kans krijgt en het weerkaatsingvermogen blijvend is. De gemeente heeft voor het Frisse Scholen project een subsidie ontvangen van de rijksoverheid van € 394.000,–. Dit is niet geheel kostendekkend, waardoor de schoolbesturen en de gemeente ook een eigen bijdrage moesten leveren. (Bron: Schoolfacilities) •
juni/juli 2011
yj IZ0611_idplang_li2.indd 14
7-6-2011 13:45:32
passie voor duurzame energie
Beter geregeld met TACOSETTER Snel, moeiteloos en nauwkeurig inregelen en controleren van de doorstroomhoeveelheid in vloeistofsystemen.
2. Inline modellen voor montage tussen koppelingen 12, 15, 22 mm 3/4”, 1”. Diverse regelbereiken van 0,3 tot 30 l/m. 3. S etter Rondo Messing vernikkelde uitvoering, verkrijgbaar in rechte en haakse uitvoering. Instelbereik van 0,6 t/m 8 l/m. 4. S trangregelventiel in flensuitvoering modellen DN 65, DN 80 en DN 100 Instelbereiken van 60 t/m 650 l/m.
APPENDAGES EN REGELSYSTEMEN VOOR CV- EN SANITAIRE INSTALLATIES
Protherm Impex b.v. Harselaarseweg 129 • Postbus 112 • 3770 AC Barneveld-Holland tel. (0342) 415751* • fax (0342) 415643 • E-mail: info@protherm.nl Internet: www.protherm.nl
www.remon.com
1. S trangregelventielen By-pass modellen 1/2”, 3/4”, 1”, 1.1/4”, 1.1/2”, 2” Diverse regelbereiken van 2 l/min. tot 180 l/m.
Remon Aardwarmte Voorsprong door techniek • boringen voor WKO-systemen • levering inclusief besturing en pompen • gesloten bronsystemen tot 300 meter diep (hoe dieper de bron, hoe hoger het rendement: tot 12 kW per lus / VBWW - verticale bodemwarmtewisselaar!) • grote en kleine boormachines, geschikt voor elk terrein • indien gewenst vooraf gegaan door een geologische analyse • boorgat volledig opgevuld d.m.v. cementeren (voorschrift 2011) • méér dan 30 jaar ervaring • SIKB-erkend boorbedrijf Bel vandaag nog. We staan u graag te woord! Marum 0594 64 80 80
| Dalfsen 0529 43 50 40
| Ospel 077 466 00 45
Al meer dan 80 jaar ervaring op het gebied van ontwikkeling, vervaardigen en leveren van hoogwaardige Roestvaststalen producten.
Uw partner in innovatieve oplossingen • Utiliteit sanitair • ElceeDesign sanitair • ElceeLogic watermanagement • Handen & haardrogers • Goten en putten
• Installatierubbers voor PVC leidingen • Sectie & mortuarium • Speciaalwerk • ElceeStone
Elcee Holland B.V. Kamerlingh Onnesweg 28 - 3316 GL Dordrecht Postbus 606 NL - 3300 AP Dordrecht Tel: +31 (0)78 - 654 47 77 Fax: +31 (0)78 - 618 04 50 E-mail: utiliteit@elcee.nl
Leidend in kennis, kwaliteit en service.
IZ0611_15.indd 3
Wastrog Elcee 240 met kranen en leidingwerk
Wastafel Elcee 213
Schaamschot Elcee 501
Uitstortbak Elcee 4431
www.elcee.nl
9-6-2011 12:23:51
in de pijplijn
Flits !
Cursus energie besparen In aanvulling op de introductiecursus en de vervolgcursussen Meer met Minder, heeft DWA een praktijkgerichte vervolgcursus specifiek voor installatiebedrijven ontwikkeld. Deze cursus leert deelnemers van installatiebedrijven kansen voor energiebesparing in bestaande woningen te herkennen en verzilveren. De eendaagse cursus is bedoeld voor managers, projectleiders en leidinggevende monteurs van installatiebedrijven. Bij voldoende aanmeldingen vindt de cursus elke vier weken plaats. Voor meer informatie: www.cursusloket.nl •
Meetspecialist in Baarn Producent van test- en meet-
apparatuur, Delta Ohm uit Italië, heeft voor de groei in Noord Europa gekozen voor een zelfstandige vestiging in Baarn. Door de oprichting van Delta Ohm Benelux wil het bedrijf haar positie in de Benelux uitbouwen. Het aantrekken van een ervaren directie is hierbij een strategische keuze. Heerco Walinga, voormalig directeur van Hanna Instruments BV, is aangetrokken als bewindvoerder •
Masterclass Duurzaam Beheer Binnen een gebouw is iemand verantwoordelijk voor de facilitaire voorzieningen. Bij middelgrote en grote gebouwen is dat vaak de facility manager. De praktijk van alledag laat zien dat facility
Installatiebedrijf verduurzaamd
Onlangs vond aan de Branderweg 3 te Zwolle, op het bedrijventerrein Voorst, de officiële opening plaats van het volledig gerenoveerde kantoorpand van Installatiebedrijf en Ingenieursbureau Koldijk. Het nieuwe bedrijfspand van Koldijk staat model voor de mogelijkheden om bestaande panden een tweede leven te geven én te verduurzamen. Het gerenoveerde bedrijfspand is een voormalig bedrijfsverzamelgebouw van 4.850 vierkante meter, dat stamt uit de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het pand is volledig gestript en vervolgens voorzien van onder andere een gevel- en energiemanagementsysteem. Hiermee is het pand getransformeerd van energielabel F naar het meest energiezuinige label A •
16
y_IZ0611_idp_li.indd 16
lees meer op
managers van gebouwen het lastig vinden om het comfortniveau voor de gebruiker en/ of energiegebruik van een gebouw goed beheersbaar te houden. Om meer grip te krijgen op een gebouw organiseert ISSO de masterclass Duurzaam Beheer en Onderhoud voor facility managers en vastgoedbeheerders. De eerstvolgende masterclass staat gepland op 29 september •
Alliantie voor intelligent energiebeheer KNX en EEBus hebben een alliantie gevormd voor Smart Energy Solutions. Het gemeenschappelijk initiatief vormt de inleiding voor een fabrikantonafhankelijke, wereldwijde standaard voor het verbinden van de Smart Home met de Smart Grid. Als hun eerste officiële daad, zullen de alliantiepartners uniforme Smart Energy toepassingen definiëren, de zogenaamde Use Cases. Van daaruit gaan zij datamodellen afleiden en de semantiek ontwikkelen om de ‘interoperabiliteit’ van intelligente energie voor de consument te garanderen •
Groothandel versterkt positie Mastermate is uitgebreid met twee nieuwe vestigingen. Door de fusie tussen Technivo Oudshoorn BV Katwijk en Revamco BV Hillegom konden beide bedrijven gezamenlijk lid worden van Mastermate. Met deze vestigingen versterkt Mastermate haar positie in de Zuid-Hollandse regio. Vanaf 1 mei zijn beide bedrijven omgedoopt in Mastermate Technivo en Master-
www.installatienet.nl
mate Revamco. Mastermate is de technische groothandel voor bouw- en bouwgerelateerde bedrijven, met nu in totaal 28 vestigingen door heel Nederland •
Energiezuinigere woningen ISSO en SBR introduceren de ISSO/SBR-publicatie 812 ‘Energiebesparingsmogelijkheden bestaande woningen: uitwerkingsinstructie op basis van toolkitconcepten’. Bestaande woningen maakt u energiezuinig met deze publicatie. De instructie biedt in tekeningen uitgewerkte bouwkundige en installatietechnische oplossingen •
Leerlingmonteurs naar Ethiopië Een groep leerling-monteurs van opleidingsbedrijf InstallatieWerk is naar Ethiopië vertrokken om daar in de stad Gondar een klein duurzaamheidcentrum op te zetten. Er zal les worden gegeven in het installeren van zonnepanelen en het aansluiten van toepassingen voor elektra en warm water. Energie wordt opgewekt om bijvoorbeeld in het opleidingsinstituut een computer, opladers van mobieltjes of een koelkast aan de gang te brengen. Ook is (led)verlichting niet onbelangrijk, de zon gaat om zeven uur onder en elektriciteit is zeer beperkt en onregelmatig voorhanden. Het gaat om het laten zien van duurzame toepassingsmogelijkheden van zonneenergie. Door deze kennis en toepassingsmogelijkheden vorm te geven in een eigen onderneming krijgen jongeren een kans op een zelfredzaam bestaan •
juni/juli 2011
7-6-2011 13:47:13
Geberit PushFit
De toekomst begint nu.
Het Geberit PushFit insteeksysteem voor drinkwater en verwarming stelt hoge eisen aan sterkte, veiligheid en flexibiliteit. Twee afdichtringen, rvs fixatieklauwen, een robuuste fitting en een duidelijk zichtbare insteekindicator zorgen voor een veilige verbinding. Met daarnaast een lichtgewicht meerlagenbuis in de diameters 16, 20 en 25 mm voor de snelle en eenvoudige verbinding met de hoofdleiding op elke verdieping. Snelle insteek. Betrouwbare installatie. Professioneel vakmanschap. Dat is wat wij bedoelen met “Know-How Installed”. → www.geberit.nl
GEBE0631-PushFit_Man_Ad_A4_NL.indd 1 IZ0611_17_geberit.indd 17
08-06-11 12:25 9-6-2011 15:45:26
Project
MEER COMFORT, VEILIGER EN ZUINIGER
Warmtapwaterinstallatie Cursisten van een praktijkcentrum in Horst beschikken over de modernste faciliteiten. Alleen het douchecomfort valt nogal uit de toon. Het blijkt lastig bij de tappunten water te leveren van een constante, aangename temperatuur. Door het vervangen van een ringleiding op hoge temperatuur door een mengwatersysteem op lage temperatuur werd het probleem opgelost. Bovendien realiseerde men daarmee een
kon desinfecteren om een Legionellabesmetting te voorkomen. Door ongewenste interactie tussen de drie pompen die zich in de installatie bevonden, kon zelfs bij een boilertemperatuur van 80 °C geen comfortabele douchetemperatuur gerealiseerd worden. De leidingverliezen van de ringleiding bij deze 80 °C werden zo groot dat men in de kruipruimte, waar deze ringleiding door loopt, omgevingstemperaturen tot 40 °C mat.
flinke besparing op de energierekening. Ondanks de lagere temperaMinder is meer tuur krijgt legionella geen kans. Er vindt continu monitoring plaats, in combinatie met geheel automatisch geregelde thermische desinfectie. PTC+, praktijktrainingscentrum voor de sectoren plant, dier en techniek, ondersteunt jaarlijks 30.000 nationale en internationale cursisten (professionals, studenten en liefhebbers), vanuit vijf vestigingen in Nederland. Eén van de speerpunten van PTC+ is dat de trainingen plaatsvinden in een levensechte leersituatie. De praktijklocaties beschikken over de modernste faciliteiten, uiteenlopende oefenmaterialen en praktijksimulaties. In Horst (Limburg), waar trainingen worden gegeven op het gebied van plattelandsontwikkeling, rundveehouderij en dierverzorging, wordt de infrastructuur dan ook als heel positief geëvalueerd door de cursisten. Dit in tegenstelling tot de zeer matige score die de internen toekenden aan de verblijfsaccomodatie, in het bijzonder het douchecomfort.
Bovendien vertrok er een tweede ringleiding, eveneens met water van 60 °C, naar de zeven douches voor de cursiten. Zoals de wetgeving voorschrijft, werd dit water op minder dan drie meter afstand van de douches door een thermostatisch mengventiel vermengd met koud water, zodat het water dat uit de douches stroomt een aangename 38 °C zou moeten hebben. Bovendien had men over het thermostatisch mengventiel een bypass geplaatst, zodat men handmatig wekelijks
Daarom werd besloten om over te gaan naar één circulatiepomp en van de ringleiding een mengcircuit te maken. Er verdwenen dus niet alleen twee circulatiepompen, ook het thermostatisch mengventiel aan de douches verdween uit de installatie. Om nu toch geen water van 60 °C uit de douches te krijgen, werd centraal aan de boiler een elektronisch mengventiel Legiomix® geplaatst. Dit mengventiel reduceert de watertemperatuur in het mengcircuit van 60° C naar 44 °C. Door deze aanpassingen kan men bij PTC+ in de toekomst niet alleen comfortabel douchen, er is ook een grote energiebesparing gerealiseerd.
Het zou moeten kloppen… De steeds terugkerende klachten waren een te lage temperatuur en sterke temperatuurschommelingen van het douchewater. Toch was de installatie opgebouwd volgens de geldende voorschriften: vanuit een boiler van 23,7 kW vertrok een ringleiding met water van 60 °C naar de keuken. 18
juni/juli 2011
y_IZ0611_SA_warmtetapwaterinstallatie.indd 18
10-6-2011 10:54:18
w
weer helemaal up-to-date Door twee circulatiepompen uit het circuit te verwijderen bespaart men bij PTC+ in de eerste plaats op elektrische energie. Daarnaast heeft men door de temperatuur van het water van 60 °C naar 44 °C te verlagen, een energiebesparing op leidingverliezen van circa 40 procent gerealiseerd.
Automatische desinfectie Maar wat nu met het risico op een Legionella besmetting? Het water circuleert nu immers op 44 °C, wat een ideale groeitemperatuur is voor de Legionella bacterie, en de bypass om het thermostatisch mengventiel en de leidingen naar de douches te desinfecteren is verdwenen. In overleg met een adviseur laat PTC+ viermaal per jaar een Legionella-analyse uitvoeren en tot nu toe is er nog steeds geen besmetting vastgesteld. Hoe kan dat dan? Dat kan omdat de desinfectie die vroeger voor een deel handmatig gebeurde, nu overgenomen wordt door de regelaar van het elektronisch mengventiel Legiomix®. Bovendien wordt het desinfecteren niet meer handmatig in werking gesteld, maar gebeurt dat automatisch. Eénmaal per week verhoogt de Legiomix® de temperatuur van het water in het mengcircuit naar 60 °C. Ze laat het water dan twee uur op deze verhoogde temperatuur in het circuit circuleren, daarbij steeds de temperatuur van de retourleiding controlerend. Deze moet immers minstens een half uur boven de 57 °C om er zeker van te zijn dat de desinfectie ook effectief gelukt is.
tig ingegrepen kan worden door een thermische shock (de ringleiding gedurende 5 minuten tot 70 °C verwarmen) toe te passen. De regelaar registreert niet alleen tijdens de desinfecties de vertrek- en retourtemperatuur van het mengcircuit, hij registreert deze gegevens continu door middel van zijn twee temperatuurvoelers. De geregistreerde gegevens worden 40 dagen opgeslagen in de regelaar, zodat men te allen tijde over een prima gedocumenteerd logboek beschikt.
Hotspot geëlimineerd Het omschakelen van een ringleiding naar een mengcircuit had nog een bijkomend voordeel voor het voorkomen van een legionella-uitbraak. In de kruipruimte lag vlak naast de ringleiding een koudwaterleiding die
Legiomix®
naar het thermostatisch mengventiel liep om daar het douchewater naar 38 °C te reduceren. Deze koudwaterleiding werd door de leidingverliezen van de ringleiding en de hoge temperatuur in de kruipruimte opgewarmd tot temperaturen boven de 25 °C. Door nu met een mengcircuit te gaan werken, kon de koudwaterleiding verwijderd worden en kon zo een belangrijke ‘hotspot’ uit de installatie geëlimineerd worden •
Accuraat logboek De temperatuur- en tijdsgegevens van de desinfectie worden gedurende 40 dagen in de regelaar van het mengventiel opgeslagen. Gaat er tijdens het desinfecteren iets mis, dan wordt er onmiddellijk een alarm gegenereerd door de regelunit, zodat er handma-
Ton Baetsen, beheerder PTC+
juni/juli 2011
y_IZ0611_SA_warmtetapwaterinstallatie.indd 19
19
10-6-2011 10:54:24
Actueel
NIEUWE OPLEIDING RONDT ACTIEPLAN AF
Op weg naar een sluiten d Dit voorjaar vond bij Opleidingsfonds OTIB in Woerden het symposium ‘Op weg naar een sluitende legionellapreventie’ plaats. Gekeken werd hoe Nederland ervoor staat sinds de legionellaramp in Bovenkarspel, nu ruim tien jaar geleden. Tijdens het symposium ontvingen de eerste installateurs en adviseurs het diploma ‘Deskundige Veilige Leidingwaterinstallaties’. Daarmee kunnen ze een regiefunctie vervullen bij het voorkomen van legionellabesmetting in prioritaire installaties. In 2009 bezochten we het TVVL-congres ‘Legionellapreventie faalt’. De titel spreekt boekdelen. Sinds de calamiteit op de Westfriese Flora zijn er miljarden euro’s gepompt in preventie en bestrijding. Desondanks nam het aantal incidenten toe. Inmiddels zijn we twee jaar verder. Lukt het eindelijk de geest weer in de fles te krijgen? Installatiedeskundige Will Scheffer schetst de gang van zaken.
Thermisch beheersconcept ”Twintig jaar geleden”, zo memoreerde Scheffer, “begon de overheid met het
stimuleren van initiatieven om het energiegebruik voor warm tapwater terug te dringen. Er kwam een Overlegplatform Warmwater en de eerste publicaties van ISSO op het gebied van sanitaire technieken die te maken hebben met het energiezuinig ontwerpen van warmwaterinstallaties, waren een feit. Eind maart 1999 krijgt Nederland te maken met een van de grootste epidemieën op het gebied van legionella. 32 bezoekers van de Westfriese Flora kwamen te overlijden en tenminste 200 mensen werden ernstig ziek. En nog heeft een groot aantal daarvan ernstig
De opleiding ‘Deskundige Veilige Leidingwaterinstallaties’ is gericht op het voorkomen van legionellabesmetting in prioritaire installaties. Dit zijn installaties in gebouwen die vanwege hun functie een verhoogd risico op legionella met zich meebrengen, zoals ziekenhuizen, hotels, zwembaden, zorginstellingen en recreatiebedrijven. Voor deze categorie heeft het vroegere ministerie van VROM (tegenwoordig IenM) speciale regels ingesteld. Zo moeten gebouwbeheerders een risicoanalyse, beheerplan en logboek bijhouden en geregeld watermonsters nemen. Gediplomeerden zijn in staat de risico’s in kaart te brengen en vervolgens concrete maatregelen te nemen. De nieuwe opleiding is het meeste recente resultaat van het ‘Actieplan Veilige Leidingwaterinstallaties’, dat de installatiesector in 2007 samen met het ministerie van VROM heeft opgesteld. In opdracht van TVVL, Uneto-VNI en ISSO heeft Stichting Wateropleidingen de opleiding voor het diploma Deskundige Veilige Leidingwaterinstallaties ontwikkeld.
20
letsel.” Een jaar na ‘Bovenkarspel’ kwam er een tijdelijke regeling, die van toepassing werd op ongeveer 600 collectieve leidingwaterinstallaties. Kern van de tijdelijke regeling was het thermisch beheersconcept. En controle op de juiste beveiligingstoestellen. Het thermisch beheersconcept stelt dat de temperatuur van het koude water niet hoger mag zijn dan 25 oC en dat de temperatuur van het warme water aan het tappunt minimaal 60 oC moet bedragen. Dit in combinatie met het voorkomen van stilstand en stagnatie van het water in leidingen, en de beperking van voedingsstoffen voor biofilm. Het energievraagstuk verdween naar de achtergrond.
Actieplan In 2005 verschenen er rapporten waaruit bleek dat 20 procent van de bestaande en nieuwe collectieve leidingwaterinstallaties ernstige tekortkomingen vertoonde, met name op het gebied van beveiligingen tegen terugstroming. Bij 90 procent van de prioritaire installaties werd niet volledig voldaan aan de regels van legionellapreventie. En uit TNO-onderzoek naar opwarming van leidingwater als gevolg van stadsverwarming bleek dat in twee derde van de beschouwde installaties de temperatuur incidenteel of vaker boven de 25 oC uitkwam. Er ontstond grote bezorgdheid bij de overheid, maar ook bij de installatiesector. Scheffer: “De alarmerende bevindingen waren de reden dat we in augustus 2007 binnen de installatiesector het ‘Actieplan Veilige Leidingwaterinstallaties’ hebben opgetuigd. Het actieplan bestaat uit tien activiteiten, waaronder ISSO-publicaties over alternatieve technieken voor legionellapreventie, beheer en onderhoud, het Kleintje Legionellapreventie, instructiebijeenkomsten, en
juni/juli 2011
IZ0611_SA_opwegnaar.indd 20
6-6-2011 14:34:15
n de legionellapreventie? als laatste, de tiende activiteit, het ontwikkelen van opleidingen en cursussen voor het diploma Deskundige Veilige Leidingwaterinstallaties.”
Dramatische situatie Scheffer noemde twee hoofdredenen waarom de nieuwe Deskundigen Veilige Leidingwaterinstallaties een meer dan belangrijke taak wacht: de nog immer ‘dramatische’ situatie rond prioritaire leidingwaterinstallaties en de aanpassing van de zogenoemde beheersladder, ook wel bekend als de ‘Ladder van VROM’. Scheffer: “Dan gaat het over toepassing van alternatieve technieken. Ik heb begrepen dat op de eerste ladder komt te staan: thermisch beheer, fysische beheerstechnieken en fotochemisch beheer. En die drie worden als gelijkwaardig gezien. Ze kunnen worden toegepast bij zowel de prioritaire als de zorgplichtige locaties en dan bij de bestaande en nieuwbouwinstallaties. Volgens mij heeft deze verandering gigantische consequenties. Want we zien dat daarmee een aanval wordt gedaan op het temperatuurniveau van het thermisch beheersconcept. Die staat nu op 60 °C, maar er zal in combinatie met de alternatieve technieken gestreefd worden naar een verlaging, uiteindelijk misschien wel tot 45 °C. Daarmee lijkt een geweldig spanningsveld te ontstaan tussen aan de ene kant de gezondheid en veiligheid, en aan de andere kant de hang naar energiebesparing in het kader van duurzaamheid en duurzame concepten.”
Poortwachters “De toename van de alternatieve technieken, zo vervolgde Scheffer, “betekent waarschijnlijk ook dat installaties steeds complexer worden. De meeste collectieve installaties zijn al ingewikkeld en dan komt er een complexe component bij die daaraan vooraf gaat.
Want we moeten wel bedenken dat de technieken die nu bovenaan de ladder staan, naast het thermisch beheersconcept, allemaal poortwachters zijn. Dit betekent dat ze een plaatselijke desinfectie of een plaatselijke afvang doen. Maar ze hebben geen nawerking in de nageschakelde installatie. En denk niet dat het toepassen van alternatieve technieken leidt tot eenvoudiger beheer. Dat is een absoluut misverstand.”
Beheer “Als we alternatieve technieken gaan toepassen - en die moeten gecertificeerd zijn - dan is de grondslag daarvoor de richtlijn BRL 14010. En wat staat daar in? Dat op de eerste plaats een risicoanalyse moet worden uitgevoerd en een beheersplan moet worden opgesteld op basis van het thermisch beheersconcept. Vervolgens moet dat legionella-beheersplan worden aangepast met de aspecten van de alternatieve techniek. En dat aangepaste legionella-beheersplan wordt dan weer geïmplementeerd in het beheerplan van de totale collectieve leidingwaterinstallatie. Het gaat niet alleen om legionellapreventie, er komen veel meer zaken kijken bij het beheer van collectieve leidingwaterinstallaties. In diezelfde BRL staat dat de nageschakelde installatie eerst moet worden voorbehandeld voordat alternatieve-
technieken in bedrijf mogen worden genomen. Dit betekent dat die installatie moet worden gereinigd, gedesinfecteerd en nagespoeld. En dat zal in de beheerfase waarschijnlijk nog verschillende malen herhaald moeten worden.”
Deskundige regie “De markt gaat ongetwijfeld inspelen op het nieuwe Drinkwaterbesluit, met als motto ‘energiebesparing en duurzame energieconcepten maken het nu mogelijk de alternatieve technieken toe te passen in combinatie met lagere warmwatertemperaturen’. Deze ontwikkeling maakt wat mij betreft een deskundige regie noodzakelijk bij de oplevering en ingebruikname van nieuwe collectieve installaties en bij het uitvoeren van het beheer en de beheersplannen. Complexe installaties vereisen aantoonbaar deskundig beheer, om daarmee de risico’s voor de volksgezondheid beheersbaar te houden. Maar blijft die deskundigheid achterwege, dan denk ik dat door het nieuwe Drinkwaterbesluit de risico’s voor de volksgezondheid juist groter worden. En dat kan toch niet de bedoeling zijn”, aldus Will Scheffer, die daarmee het belang van de functie van de nieuwe Deskundigen Veilige Leidingwaterinstallaties nog eens krachtig onderstreepte •
juni/juli 2011
IZ0611_SA_opwegnaar.indd 21
21
6-6-2011 14:34:21
Praktijk
LEKDETECTIE
‘Blind’ hakken en bre k Nog maar twintig jaar geleden betekende een waterlekkage in een woning vaak een regelrechte ramp voor de bewoners. Daar waar het
verzekeraars zagen er steeds meer het nut van in om eerst een lekdetectie te laten uitvoeren en daarna een gerichte reparatie uit te voeren.
vermoeden bestond van de oorzaak van de lekkage, ging simpelweg Thermografiecamera de beitel er in, met meestal een ravage als gevolg. ‘Blind’ hakken en breken is gelukkig niet meer nodig. Inmiddels is er een scale aan elektronische hulpmiddelen op de markt, waarmee lekkages discreet kunnen worden opgespoord. Half afgebroken badkamers, onnodig verwijderde keukenblokken. Dat was het beeld dat nogal eens werd aangetroffen na verwoede pogingen een lekkage op te sporen. De herstelkosten van bouwkundige aard waren altijd vele malen hoger dan die van de eigenlijke leidingreparatie. Er ontstond daarom behoefte aan het non-destructief opsporen van lekkages, lekdetectie werd noodzaak.
Lekkages lokaliseren In de dienstverlening bij Von der Lieck werden toen de eerste op de markt beschikbare meetinstrumenten ingezet om lekkages op te sporen. Natuurlijk bestond er in die tijd nog enige twijfel bij verzekeraars en installateurs over het resultaat dat je met de
apparatuur kon behalen, en over de mogelijke besparing aan kosten die dat zou opleveren. Met behulp van vochtmetingen (weerstandsmetingen) werd de omvang en soms ook de oorzaak van een lekkage opgespoord. Dit was nog niet voldoende. Je moest immers ook weten waar de betreffende leiding liep. De leidinglokalisator deed zijn intrede, en de tracergas-unit. Nadat de lekkende waterleiding was opgespoord en er tracergas was toegevoerd in de leiding, kon gemeten worden waar de tracergas-uittreding plaatsvond. Dit was een grote stap voorwaarts. Lekkages waren van nu af aan nauwkeuriger te lokaliseren, wat een gunstig effect had op de herstelkosten. Installateurs, gebouwbeheerders en
Voorbeeld van een moderne combi-lekdetector, de Trotec LD6000. In dit apparaat zijn meerdere technieken ondergebracht, zoals akoestische lekdetectie, tracergas lekdetectie, kunststof-leidinglokalisatie en een loggerfunctie. 22
Een verdere uitbreiding in meetinstrumenten was gewenst en de thermografiecamera maakte zijn opwachting. De allereerste thermografiecamera’s waren niet erg gebruiksvriendelijk, maar al wel geschikt om lekkages in warmwater- en vloerverwarmingsleidingen op te sporen. Na verloop van tijd werden de camera’s niet alleen hanteerbaarder maar ook goedkoper. En veelzijdiger inzetbaar. Zo kon je warmtebeeldcamera’s niet alleen gebruiken voor het opsporen van lekkages in warmwatervoerende leidingen, maar ook voor het lokaliseren van vloerverwarmingsleidingen. Bijna een must als je bijvoorbeeld een trap in de vloer wilde verankeren zonder het risico te lopen een leiding aan te boren. De huidige thermografiecamera’s kunnen naast warmtebeelden ook visuele beelden produceren, zodat het thermogram beter te lezen is.
Vochtmeters Behalve met de hiervoor genoemde instrumenten bleek er ook behoefte te bestaan om met behulp van bodemmicrofoons naar lekkages te kunnen luisteren, om zo een lekkageplaats op te sporen dan wel te bevestigen, als aanvulling op de reeds uitgevoerde lekdetectie. Begon het allemaal met de weerstandsvochtmeter, tegenwoordig is er een breed aanbod. Behalve de weerstandsvochtmeters zijn er nu ook diëlektrische vochtmeters, microwave-vochtmeters en neutronenvochtmeters. Deze meetinstrumenten hebben allemaal een eigen, specifieke toepassing, al naar gelang de aard van de materialen waaraan gemeten moet worden.
juni/juli 2011
yJ y_IZ0611_TA_blindhakken.indd 22
7-6-2011 13:50:12
e ken niet meer nodig Endoscopen Niet alleen aanvoeren, ook afvoeren kunnen lekken. En ook dat kan vervelende gevolgen hebben. Er zijn verschillende methoden beschikbaar om afvoerleidingen te inspecteren, zoals thermografische inspectie, kleurstofanalyse en rookgas-detectie. Jaren geleden al onstond de wens om daadwerkelijk in afvoerleidingen te kunnen kijken, vooral kleinere afvoeren. Het inwendige van een kleine afvoerleiding kan visueel worden gecontroleerd met behulp van een endoscoop met een diameter van circa 10 mm. Opgespoorde afwijkingen kunnen digitaal worden opgeslagen. In het begin waren endoscopen per definitie duur, maar daar is verandering in gekomen. Er zijn tegenwoordig prima endoscopen verkrijgbaar tegen lagere prijzen.
Endoscoop
van correlatie. Met deze techniek wordt het lekgeluid via twee opnemers draadloos naar een mobiele rekeneenheid gezonden. Deze berekent de exacte lokatie van de lekkage, die vervolgens digitaal en grafisch zichtbaar wordt gemaakt.
tectierapporten worden opgemaakt, die niet alleen u maar ook uw klanten een helder inzicht geven in de conditie van hun leiding(systeem). De foto’s bij dit artikel zijn beschikbaar gesteld door Von der Lieck / Trotec
Binnen handbereik Correlator Behalve in leidingen in een gebouw, kunnen ook in zogenoemde terreinleidingen lekkages optreden. Dit zijn bijvoorbeeld distributieleidingen voor drinkwater of voor transport van warmwater ten behoeve van cv of warmwatervoorziening. In veel gevallen leiden lekkages in terreinleidingen niet direct tot zichtbare gevolgschade, maar ze kunnen wel zorgen voor grote afwijkende kosten in het verbruik van drinkwater en/of stookkosten. Lekkages in terreinleidingen kunnen effectief worden opgespoord met behulp
Door de sterke prijsdalingen van meetapparatuur komen professionele oplossingen voor het opsporen van lekkages ook binnen handbereik van vakmensen die de apparatuur niet dagelijks gebruiken. Een basis lekdetectiepakket voor de installateur of leidingnetbeheerder kost nog maar een fractie van de prijs van enkele jaren geleden. Tegelijk nemen de mogelijkheden van meetapparatuur toe, waardoor ze niet alleen veelzijdiger inzetbaar zijn, maar ook makkelijker te bedienen zijn (meer intuïtief). En door de digitalisering kunnen in een handomdraai professionele lekde-
Vochtmeting
Op deze pagina’s vindt u een beknopt overzicht van instrumenten die beschikbaar zijn voor lekdetectie. In een volgende uitgave kijken naar de marktsituatie. Wat voor meters zijn het meest in trek? Loont het om zelf zo’n instrument aan te schaffen? Voor een paar tientjes heeft u al een vochtdetector, maar er zijn ook apparaten van vele tienduizenden euro’s!
Thermografie juni/juli 2011
yJ y_IZ0611_TA_blindhakken.indd 23
23
7-6-2011 13:50:24