elen
11e jaargang nummer 6/7 juni/juli 2013
IZ0613_omslag_buiten.indd 3
Special: Water > Legionellapreventie: liever filteren dan spoelen? > Waterbehandeling verwarmings足 installatie loont > Bescheiden opmars slimme watermeter 11-6-2013 9:23:45
23 0983 13GP-24 HVAC_iserie_210x297_NL.indd 1 IZ0613_omslag_binnen_02_51.indd 2
5/8/13 3:31 PM 7-6-2013 13:08:20
IZ0613_03.indd 3
7-6-2013 13:29:41
batterij leeg?
Meld u aan en wij halen ze gratis op! Als installateur komt u vaak lege batterijen tegen, bijvoorbeeld in oude thermo足 staten of brandmelders. Het is goed voor het milieu ze apart in te zamelen voor recycling. Stibat helpt u daarbij. Wij zorgen voor een inzamelmiddel bij u op de zaak en halen de lege batterijen bij u op. Gratis, veilig en verantwoord!
stibat.nl/installateur
IZ0613_04.indd 4
7-6-2013 13:30:53
Om een 100% waterdichte dakdoorvoer te realiseren in een plat dak past u plakplaten toe. Deze
IZ TECHNIEK
zijn gemaakt van aluminium met een losse rozet, die over de plakplaat wordt gelijmd of geföhnd. De
Alle bodemenergiesystemen in beeld
losse rozet zorgt vaak voor problemen in de vorm
Door consequent melden
16
van lekkage. Ubbink biedt u hiervoor de perfecte oplossing: de WaterpRoof plakplaat! Deze is in de
En verder
fabriek al voorzien van een rozet die rondom de
Van de redactie In de pijplijn, incl. AGENDA en IZAP Column Publivent Af fabriek
pijpdoorvoer volledig waterdicht zit vastgeklemd. Door de geïntegreerde dakfolie is de aansluiting 100% waterdicht en bovendien hoeven installateur
7 9 15 41
en dakdekker niet meer op elkaar te wachten. De WaterpRoof Plakplaat is te koop met een geïntegreerde rozet van PVC, EPDM of bitumen.
IZ SANITAIR Liever filteren dan spoelen?
18
Legionellapreventie-technieken
Belangstelling particulieren blijft achter
20
De slimme watermeter
Zuinige comfortdouche
22
Water en energie besparend
Water varia
24
Werken met water
Wedstrijdijs is meer dan bevroren water 11e jaargang nummer 6/7 juni/juli 2013
Special: Water > Legionellapreventie: liever filteren dan spoelen? > Waterbehandeling verwarmings installatie loont > Bescheiden opmars slimme watermeter
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
26
Nu al topprestaties in Sochi
Voegloze badranden
28
Alternatief voor siliconen
Waterbehandeling verwarmingsinstallatie loont
30
Meer rendement en langer leven
En verder 32 35
Druppels Column Kiwa
IZ ZAKELIJK Installatiebedrijf biedt zelf opleidingen aan
36
Eigen kweek
“Je moet gewoon mee bewegen”
38
Workshop 50+
En verder 41 47 50
Column OTIB Column Frank Thoonen Stekelige vragen
uni/juli 2013
IZ0613_inhoud.indd 5
5
11-6-2013 9:33:10
VANDAAG VOOR 14.00 UUR BESTELD, MORGEN IN HUIS!*
TROX UIT VOORRAAD ®
Schilt Luchttechniek en TROX® een betrouwbare combinatie waar u op kunt bouwen • Meer dan 25 jaar TROX® voorraadhouder • Omvangrijk voorraadprogramma en logistiek maatwerk • Innovatieve en technisch hoogwaardige producten • Unieke retournamegarantie voor de standaard TROX®-componenten*
KLIMAATTECHNIEK OP MAAT Energieweg 29 | Postbus 3 | 4230 BA Meerkerk Telefoon (0183) 35 25 44 | info@schilt-meerkerk.nl * Informeer naar de voorwaarden
IZ0613_05.indd 6
WWW.SCHILT-MEERKERK.NL 7-6-2013 13:32:30
van de redactie
Oranje Volgend jaar worden in Sochi de Olympische Winterspelen gehouden. Natuurlijk kijken we allemaal uit naar de prestaties van de ‘Oranje’ schaatsers. Maar misschien wel net zo spectaculair zijn de verrichtingen achter de schermen, het scheppen van de juiste randvoorwaarden, zodat de topsporters het maximale uit zichzelf kunnen halen. Hoe creëer je optimale omstandigheden in een schaatsarena? Klimatiseren – niet te warm of te koud en een optimale luchtvochtigheid – is een vereiste. Net als het prepareren van een perfecte ijsvloer. Slechts weinig mensen zullen zich realiseren dat het maken van wedstrijdijs begint met het behandelen van leidingwater. In Sochi gebeurt dat met een modulaire installatie die in Nederland is samengesteld en gemonteerd. De waterbehandelingsspecialist die hiervoor tekende, verzorgt ook de monitoring en besturing op afstand. De installatie is in gebruik genomen tijdens
het WK afstanden 2013, dat in maart in Sochi is verreden. Aan leidingwater dat in cv-installaties circuleert, worden doorgaans geen bijzondere eisen gesteld. Terwijl dat eigenlijk wel zou moeten. Het water dat bij ons uit de kraan komt, is van een uitstekende kwaliteit. Toch zet dit hoogwaardige product in verwarmingsinstallaties processen in gang zet die we helemaal niet willen, zoals kalkafzetting en corrosie. Daarbij komt dat de huidige cv-ketel een precisie-instrument is, met een dito gevoeligheid. Volgens een waterbehandelingsspecialist die we raadpleegden, veroorzaakt een flinterdun kalklaagje op de warmtewisselaar al een flinke rendementsvermindering. Bovendien is vervuilde installaties een minder lang leven beschoren. Toch schijnt de gemiddelde consument zich niet al teveel zorgen te maken.
Vervuiling is van buitenaf niet te zien en het teruglopen van de prestaties gaat heel geleidelijk. Hier lijkt een taak te liggen voor de installateur. “Geef uitleg over rendement en levensduur”, zegt de spe-
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
cialist. “En doe een gepast aanbod. Iedere vakman kan makkelijk zelf een installatie doorspoelen en conserveren. En de terugverdientijd is beperkt.” •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
juni/juli 2013
IZ0613_vanderedactie.indd 7
7
10-6-2013 14:07:42
UBB Adv WaterpRoof Plakplaat 210x297.indd 1 IZ0613_08.indd 8
13-05-13 14:15 7-6-2013 13:34:28
Flits !
in de pijplijn
AGENDA 26 juni Seminar: Systeem C met WTW? Natuurlijk! Van der Valk, Hengelo www.duco.eu/seminars 27 juni Bouwcampus Duurzaamheidscongres Rijtuigenloods, Amersfoort www.sbr.nl 27 juni Excursie Passiefscholen BBS Nieuw Zuid, Den Bosch wwws.sbr.nl 4 september Gebruikerstraining Power Quality Blekensgraaf www.have-digitap.nl
Duurzaam behandelcentrum Op maandag 27 mei vond de feestelijke opening plaats van het jeugdzorgplus behandelcentrum Schakenbosch in Leidschendam. Het centrum biedt plaats aan jongeren van 12 tot 18 jaar met een verstandelijke beperking en ernstige gedragsproblemen. Bij de bouw van het nieuwe centrum is veel zorg besteed aan enerzijds de molestbestendigheid en degelijkheid van alle toegepas-
te installatie- en afwerkingsmaterialen en anderzijds aan het realiseren van een huiselijke sfeer in de woongroepen. Voor de beveiliging en communicatie is een volledig geïntegreerd systeem toegepast, waarbij zowel voor de medewerkers als de bewoners een optimale veiligheid is bereikt. Verder vormde duurzaamheid een belangrijk aandachtspunt. De warmte- en koudevoorziening wordt gerealiseerd via een centraal warmte- en koudeopslagsysteem, waarop decentrale warmtepompen per gebouw zijn aangesloten. Voor de energiebalans van de warmte- en koudeopslag is een energiedak toegepast, waarmee in de zomerperiode extra warmte gewonnen wordt. De vloerverwarming en -koeling zorgen voor een efficiënte en comfortabele manier van verwarmen en koelen. Alle ruimten worden voorzien van gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning. Daarnaast is ondanks het gesloten karakter van de woongroepen natuurlijke ventilatie mogelijk via speciaal voor dit doel ontwikkelde ventilatieroosters. DWA was in opdracht van HEVO huisvestingadvies en bouwmanagement verantwoordelijk voor het ontwerp van de technische installaties, uitvoeringsbegeleiding en oplevering en nazorg •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen... PRAKTIJK Alle bodemenergiesystemen in beeld Naarmate er meer warmtepompen met bodemwarmtewisselaars worden geplaatst, neemt de kans op interferentie toe. Om ervoor te zorgen dat installaties elkaar niet thermisch kunnen beïnvloeden, moeten alle nieuw aan te leggen bodemenergiesystemen vanaf 1 juli dit jaar worden aangemeld voor registratie. Om het overzicht compleet te maken, wil de overheid liefst ook alle bestaande systemen in beeld brengen. Dat is een lastige klus, maar wellicht kunt u daarbij helpen. P 16
de eerste optie was. P 18 ONDERHOUD Waterbehandeling verwarmingsinstallatie loont Verwarmingsinstallaties die schoon zijn, presteren beter en gaan langer mee. Veel consumenten zijn zich daar nog niet zo van bewust en denken dan ook niet meteen aan het optimaliseren van hun cv-, vloerverwarmings-, wamtepomp- of zonneboilerinstallatie. “Een gemiste kans”, vindt Yvo Maenen, sales manager bij Sentinel, specialist in waterbehandelingsproducten. “Met eenvoudige maatregelen zijn flinke rendementsverbeteringen mogelijk. En de installatie wordt van binnenuit beschermd.” P 30
VISIE WORKSHOP Liever filteren dan spoelen? Van oudsher was thermisch beheer dé aangewezen methode om drinkwaterinstallaties legionellaveilig te maken en te houden. Inmiddels echter heeft thermisch beheer op de bovenste trede van ‘de ladder van VROM’ gezelschap gekregen van fysisch beheer. Beide beheersconcepten hebben in beginsel dezelfde waarde. Toch leek het alsof het spoelen ineens zijn langste tijd had gehad en de alternatieve aanpak voortaan
“Je moet gewoon meebewegen” OTIB start na eerdere succesvolle jaren ook dit jaar weer met de workshop 50+ voor oudere werknemers in de technische installatiebranche. Elke deelnemer leert hoe hij of zij een plan kan maken voor de toekomst, wat de feiten en vooroordelen zijn rondom 50+ en hoe om te gaan met de veranderingen op de werkvloer. Ook wordt ingegaan op de factoren stress en spanning. Drie deelnemers aan het woord over hun ervaringen. P 38 februari juni/juli 2013
IZ0613_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
7-6-2013 13:42:13
Xxx in de xxx pijplijn xxxxxx
Flits !
lees meer op
www.installatienet.nl
Bart-Jan Maas eindelijk beste fitter van Nederland Op zaterdag 1 juni jl. vond op het forteiland Pampus ‘De beste fitter van Nederland’ 2013 plaats. Winnaar was Bart-Jan Maas van Van Bree installatietechniek uit Deurne. Vanaf 2010 stond hij al elk jaar op het erepodium, maar nu was het eindelijk zijn dag. Naast de titel won hij een avonturenreis voor 2 personen naar Lapland. Ook de nummer 2 was geen onbekende: Stenly de Rooij van Gebr. De Rooij in Eemnes won in 2010 de eerste editie. Olaf Prozee van Installatiebedrijf Kwekel in Den Bosch stond nog nooit op het podium en werd derde.
“Dit voelt heel erg als ‘hé, hé, eindelijk”, was de eerste reactie van Bart-Jan Maas, nadat bekend werd dat hij ‘De beste fitter van Nederland 2013’ is. Na twee tweede plaatsen in 2010 en 2012 en een derde plaats in 2011, zit de felbegeerde titel nu in zijn gereedschapskoffer. De bekendmaking van de winnaar was het slotstuk op Forteiland Pampus, waar de strijd zich afspeelde. In de gracht tussen de stevige muren van het fort vochten de fitters hun verbeten, maar altijd sportieve strijd uit. Na de eerste ronde - met 2 (leiding) buigopdrachten, een snel-
heidstest en een theorietest - bleven dertig installateurs over voor de tweede ronde: een installatieopdracht. Na die tweede ronde resteerden tien finalisten voor de laatste installatieopdracht. Initiatiefnemer van de com-
petitie was Geberit. Grundfos, Hitachi Power Tools en Honeywell waren als partner bij het evenement betrokken. Er waren legio activiteiten voor de supporters, zoals: RIB-varen, friet schieten en rondleidingen door het fort.
CAO Metalelektro: geen vertrouwensbasis Aan het einde van de vierde onderhandelingsdag (29 mei jl.) is geen nieuwe datum afgesproken voor onderhandelingen over een nieuwe CAO Metalektro voor ondernemingen in de technologische industrie. Volgens FNV Bondgenoten is er geen vertrouwensbasis om er in een nieuwe onderhandelingsronde uit te komen. Ruim tweehonderdvijftig werknemers in de grootmetaal, vooral monteurs, lassers, elektrotechnici en metaalbewerkers, hadden voorafgaand aan de vierde onderhandelingsronde 6.200 ingezamelde petities voor respect van vakwerk overhandigd aan FME werkgeversbaas Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink. Met de actie vroegen zij aandacht voor het vakwerk
10
dat de 150.000 werknemers in de grootmetaalsector leveren en wilden zij een duidelijk signaal geven om te werken aan een goede CAO. Die goede CAO lijkt dus uit zicht volgens de werknemers. Ze zijn boos dat hun werkgevers de bescherming van algemeen geldende afspraken in de CAO willen slopen. Jos Brocken, landelijk bestuurder
FNV Metaal: “Dit betekent dat werknemers minder zeggenschap krijgen over werktijden, en moeten werken wanneer het de werkgever uitkomt. Hun mening telt niet voor de metaalwerkgevers. Ook steekt het dat hun werkgevers een fatsoenlijke loonontwikkeling overbodig vinden en alleen denken aan een eenmalige uitkering. Die
zal de inflatie bij lange na niet dekken. En dat terwijl de economische perspectieven voor dit jaar goed zijn in de grootmetaal.” Bij het sluiten deze uitgave kondigde FNV Metaal met een voorultimatum acties aan in grootmetaal. Op 21 juni jl. zou in ieder geval een actiedag worden georganiseerd.•
juni/juli 2013
IZ0613_idplang_10.indd 10
11-6-2013 9:34:54
Xxx xxx xxxxxx
lees meer op
www.installatienet.nl
Zeker 150.000 vakmensen in de bouw- en installatiesector hebben extra scholing nodig In Nederland moeten 150.000 tot 225.000 vakmensen in de bouw- en installatiesector zich extra scholen en trainen, omdat ons land anders de doelstelling – in 2020 naar 16% duurzame energie en 20% minder CO2-uitstoot – niet haalt. Bottleneck is dat het opleidingssysteem in ons land niet flexibel genoeg is ingericht om snel stappen te maken. Daarom moeten we in 2013 beginnen met het aanpassen van de onderwijs- en trainingsprogramma’s, om klaar te zijn voor de te voorspellen toenemende vraag naar vakmensen die kunnen werken met de benodigde innovatieve materialen en technieken. Dit stelt BuildUpSkillsNL (BUS-NL) in de net gepresenteerde Roadmap over dit onderwerp. Duurzaam en energieneutraal bouwen vraagt om andere vaktechnische kennis van vakmensen dan wat nu wordt geleerd
Nieuwe directeur TVVL Ing. John Lens is in dienst getreden bij TVVL als directeur. In deze functie is hij verantwoordelijk voor de externe profilering van TVVL. John Lens, 46 jaar, studeerde onder andere Werktuigbouwkunde en Technische Bedrijfskunde. Hij
in het vakonderwijs. Zo vragen nieuwe technieken als betere isolatie, warmtepompen, zonne-energie of lage-temperatuurverwarming om nieuwe vaardigheden en beroepen. Het beroep timmerman kent dan acht specialisaties, zoals ‘bouwplaats monteur prefab daken’ of ‘specialist gevelbetimmering’. En het vak Monteur Einstallatie heeft dan specialismen als ‘specialist duurzaam licht’ of ‘specialist domotica’. Zonder deze nieuwe beroepen zijn we in Nederland niet in staat om de meest
innovatieve technieken toe te passen. Werkgevers in de bouw- en installatiesector geven zelf aan dat tussen de 35 en 54 procent van hun medewerkers extra training of opleiding nodig heeft om de Europese doelstelling te halen. Een kleine groep bedrijven in de sector is al wel bezig met het gericht en extra scholen van hun medewerkers. De kennis die daarmee is opgedaan, zo geeft de Roadmap aan, kan gebruikt worden om de kwalificatiedossiers en de bijbehorende
is sinds 2002 werkzaam bij Uneto VNI als regiomanager en sinds 2008 als landelijk secretaris van de Groep Groot bedrijven. Daarvoor heeft hij verschillende functies vervuld, onder andere teamleider en sales executive. Zijn ervaring, zo verwacht het bestuur van TVVL, zal een belangrijke bijdrage leveren aan de professionalisering van TVVL en het verenigingsbureau •
Green Buildings Congres Hoe kunnen we in Nederland internationaal voorop lopen op het gebied van duurzaamheid en duurzame gebouwen? Dat is de centrale vraag op het vijfde Green Buildings Congres. Corporate Facility Partners (CFP) en Amsterdam RAI organiseren dit jaar het congres met als thema ‘Green Buildings Holland’ tijdens de Dutch Green Building Week. Het congres
beroepscompetentieprofielen al aan te gaan passen, zodat er niet een te groot gat zal ontstaan tussen wat de markt nodig heeft en wat het onderwijs biedt. Jan Cromwijk, projectleider van BuildUpSkills: “Er is altijd enige achterstand in het onderwijs als het gaat om aansluiting op de actualiteit. Dat kan ook niet anders. Maar door nu te handelen, voorkomen we dat we tegen 2020 echt achter de feiten aanlopen. Ons onderzoek en de Roadmap tonen aan dat onderwijs, bedrijven en overheid de handen snel ineen moeten slaan en vertelt hoe en wanneer dat moet gebeuren.” BuildUp SkillsNL is een consortium, bestaande uit OTIB, ISSO, SBR, Fundeon, Kenteq, Hibin, en mbo-diensten. Dit is een afgeleide van het Europese BuildUpSkills, een initiatief van Intelligent Energy Europe (IEE). Voor meer informatie: www.buildupskills.nl •
wordt op donderdag 19 september 2013 gehouden in Amsterdam RAI. Diverse sprekers, André Kuipers en architect Ben van Berkel, gaan tijdens het congres in op de belangrijke Nederlandse successen op het gebied van duurzaamheid in een internationale context. Tijdens het congres wordt tevens voor de derde maal de Award Duurzame Architectuur uitgereikt • juni/juli 2012
IZ0613_idplang_11.indd 11
11
11-6-2013 9:35:10
Xxx in de xxx pijplijn xxxxxx
Flits !
leeslees meermeer op op
www.installatienet.nl www.installatienet.nl
Importheffing zonnepanelen biedt installateur kansen De aangekondigde antidumping-importheffing in de EU op zonnepanelen van Chinees fabricaat leidt momenteel tot negatieve berichten over de zonneenergiemarkt in Nederland. Volgens Michiel van Schalkwijk van Centrosolar Benelux, leverancier en producent zonne-energiesystemen, zorgt een dergelijke heffing echter ook voor nieuwe kansen, omdat een eerlijk handelsklimaat tot meer concurrentie op het gebied van kwaliteit kan leiden. Dit is uiteindelijk gunstig voor de consument. In de Verenigde Staten werd vorig jaar al een importheffing op Chinese zonnepanelen ingevoerd. Hoewel daar nu wel andere keuzes gemaakt worden qua producent en herkomst, zijn de prijzen van systemen meegedaald conform de ontwikkelingen in de rest van de wereld en is de markt voor zonneenergie verder gegroeid. Van Schalkwijk: “Zonnepanelen zijn al langere tijd rendabel in Nederland en dat geldt niet alleen voor Chinese systemen, maar ook voor systemen van bijvoorbeeld Europese, Amerikaanse, Japanse, Taiwanese en Koreaanse makelij. Voor de consument verandert er dus niets.” Uit een onlangs gepubliceerde studie van PricewaterhouseCoopers (PwC) naar de gevolgen van de importheffing voor de zonne-energie-industrie
12
in Europa, blijkt dat eerdere negatieve prognoses voor de Europese markt in de studie van Afase onjuist tot stand zijn gekomen. De auteur van het PwC-onderzoeksrapport benadrukt daarnaast dat in de VS ook alarmerende prognoses werden gedaan voorafgaand aan de invoering van de importheffing, maar dat de vraag naar zonnepanelen sinds de invoering in 2012 is gestegen en er 14.000 nieuwe banen bijgekomen zijn. Van Schalkwijk: “Heffingen tegen dumpingpraktijken veranderen de rentabiliteit niet drastisch. Het zorgt er wel voor dat een lage prijs niet meer als belangrijkste verkoopargument gevoerd kan worden. En dit resulteert in nieuwe kansen voor marktpartijen om zich op het gebied van kwaliteit te onderscheiden.” Volgens Van Schalkwijk werkt dit ook innovatie in de branche in de hand, doordat partijen zich hierdoor niet enkel op een zo laag mogelijke kostprijs richten, maar ook meer openstaan voor product verbeterende technieken en materialen. Ook op dit moment kiezen Nederlandse consumenten al steeds vaker voor Europese zonnepanelen, omdat zij vertrouwen hebben in de kwaliteit en in de arbeidsomstandigheden en milieunormen bij het productieproces. Ook de behoefte aan zekerheid om garantie bij de panelenfabrikant te kunnen claimen, kan een argument zijn. Van Schalkwijk: “Het aanbod is
groot voor de consument. Wanneer de Chinese fabrikanten zich niet enkel meer in prijs kunnen onderscheiden, zullen zij zich ook meer op kwaliteit moeten differentiëren. Hierdoor stappen alle verschillende marktpartijen straks over van het verkoopargument van ‘net zo goed maar goedkoper’ naar het uitgangspunt ‘net zo goed geprijsd, maar beter’.” Het prijsniveau van Chinese panelen komt door de aangekondigde importheffing weer op een vergelijkbaar niveau als een jaar geleden. Toen waren zonnepanelen voor de Nederlandse consument ook al rendabel. “Wat veel mensen zich niet realiseren is dat de prijs van zonnepanelen slechts ongeveer de helft van de totale kosten van een zonne-energie-installatie vormt. De recente verlaging van het belastingtarief op de installatie van 21 naar 6 pro-
cent levert daarnaast weer een financieel voordeel op bij de aanschaf van een zonne-energie-installatie. Ongeacht waar deze geproduceerd is”, aldus Van Schalkwijk. Volgens Van Schalkwijk biedt de heffing ook kansen voor installateurs om zich meer op het gebied van advisering en de kwaliteit van hun installatiewerk te onderscheiden: “Consumenten worden kritischer en zullen het verschil tussen het ene en het andere systeem beter gaan begrijpen. Zij zullen vragen naar aantoonbaar onderscheid. Bij geringere prijsverschillen zullen installateurs gedwongen zijn kwaliteitsverschillen goed te beargumenteren. Dat maakt de rol van de installateur belangrijker en dat komt de installatiesector weer ten goede.” •
juni/juli 2013
IZ0613_idplang_12.indd 12
10-6-2013 14:13:26
Vernieuwde website Technische Unie; Nooit misgrijpen, Snel, kunnen zeker endoorwerken overzichtelijk altijd 12 miljoen bestellingen per ondersteunt jaar geleverduw opwerkzaamheden 145.219 bouw- en onderhoudsplaatsen aan Onze vernieuwde website nog beter. De website combineert een moderne 18.038 installatiebedrijven. Daarvan wordt 97,26% in één keer op zijn de gewenste tijd en op uitstraling met een grote toegankelijkheid. Alle functionaliteiten met één simpele muisklik beschikbaar. de juiste plek bezorgd. Dit resultaat hebbenmet wenog dankzij 130 jaar kennis en ervaring weten Zoals onze sterk verbeterde zoekmachine uitgebreidere productinformatie en meer informatie over te bereiken voor onze klanten. kunnen zij ongestoord doorwerken zich volledig gerelateerde producten. Of deHierdoor functie ‘snel bestellen’, waarmee u artikelenenwaarvan u de artikelnummers richten op hun primaire proces. Dat is waar bij Technische Unie staan. kent direct in uw winkelwagen plaatst. Uwwe orders en facturen zijnvoor doorzoekbaar, u kunt gemakkelijk eigen lijsten aanmaken en de homepage is volledig afgestemd op uw specialisme. Technische Unie. Daar heb je meer aan. Technische Unie. Daar heb je meer aan.
www.technischeunie.com
advTuCorpE01.indd 1 IZ0613_13.indd 13
25-08-11 11:02 7-6-2013 13:35:35
Flits !
Xxx in de xxx pijplijn xxxxxx
leeslees meermeer op op
www.installatienet.nl www.installatienet.nl
ISSO-publicatie BIM voor installatiesector In de bouw- en installatiesector begint de toepassing van een Bouwwerk Informatie Model (BIM) gemeengoed te worden. Alle partijen die werkzaam zijn in de installatiesector kunnen informatie hierover naslaan in de nieuwe ISSOpublicatie 109 ‘Starten met een BIM’. Hierdoor kan men volwaardig meedraaien in het werken met een BIM. Vele organisaties hebben de handen ineengeslagen om het werken met een BIM goed te stroomlijnen, waaronder de overheid, bouwbedrijven, ontwerpbureaus en softwareleveranciers. ISSO-publicatie 109 maakt onderdeel uit van eenduidige kennisoverdracht over BIM, een digitaal datamodel waarin alle gegevens van een gebouw (ontwerp-, bouw- en beheerproces) zijn opgeslagen en geïntegreerd.
Voordat de eerste steen is gelegd, is het bouwwerk tot in detail doorberekend en te zien. In essentie draait een BIM om samenwerking en transparantie tussen alle betrokken partijen in de bouwen installatiesector. Het doel van een BIM is kennisdeling, versterken van de samenwerking tussen partijen in de bouwkolom en vermindering van faalkosten. Door het werken met een BIM wordt het eenvoudiger om de totale life cycle costs van een project in beeld te brengen. Ook kunnen onderhoudsaspecten in het bouwproces worden betrokken. Publicatie 109 voorziet de adviseur en de installateur van alle benodigde kennis rondom het werken met een BIM. De publicatie is ontwikkeld door ISSO, kennisinstituut voor de installatiesector, in opdracht van de sectorprominente organisaties OTIB, Uneto-VNI, TVVL
en PIT. Publicatie 109 geeft inzicht in wat BIM is. Elementair zijn de projectfasen die naadloos in elkaar moeten overlopen. Van programmafase tot beheerfase wordt duidelijk wat gedurende een BIM-project van de betrokken partijen en de organisatie wordt verwacht. Daarbij worden ook de meest geschikte samenwerkingsvormen onder de loep genomen. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de implementatie van een BIM
in organisaties die hiermee willen starten. Last but not least behandelt de uitgave de ICT-mogelijkheden voor het synchroniseren van een BIM. ISSO-publicatie 109 ‘Starten met een BIM, inrichting proces’ is verschenen als boek en digitaal. Het boek is voor € 80,- (excl. btw en verzendkosten) te bestellen via de winkel op www.isso.nl. De digitale versie is met een abonnement te raadplegen via www.isso-digitaal.nl.
Winnaars reischeque prijsvraag IZ april De ‘Mail & Win’ actie in de apriluitgave van IZ heeft de volgende twee winnaars opgeleverd: Pascal Verbist van Poppe Installatietechniek uit Kloosterzande (zie foto) en Frank van Boven van Frank van Boven Installatietechniek uit Oldebroek. Beiden wonnen een reischeque ter waarde van 400 euro. Pascal kreeg zijn prijs uitgereikt op de verjaardag van zijn zoontje; een extra bijzondere dag dus daar in Kloosterzande •
IZ0613_idplang_14.indd 14
10-6-2013 14:17:17
COLUMN Water met een luchtje… KLIMAATSYSTEEM
TOILET MODULE
Voordelen: • Tijdwinst bij montage: module is al voorzien van de juiste sparingen • Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • 100% diffusiedichte leidingen • Vele afwerkingen mogelijk: onder andere betegelen, behangen, schilderen • Uitermate geschikt in combinatie met vloerverwarming • Aan te sluiten op bestaande CV (bij renovatie) • Maatwerk mogelijk
met de haaglijkheid be n e ak m e G ToiletModule m ar w ni U E NIEUW
Het thema van deze installateurszaken is ‘Water’ en er is mij gevraagd hier met een column op aan te sluiten. Dat is lekker dan. Wat moet je nu als ventilatiecolumnist met water? Er zijn natuurlijk overeenkomsten tussen water en lucht (ventilatie) -het zijn tenslotte allebei primaire levensbehoeften- maar er zijn ook grote verschillen. Er is sowieso verschil in aandacht. Een lekkende waterleiding wordt bijvoorbeeld doorgaans snel als klacht gemeld, terwijl een luchtlekkage van een woning of ventilatiesysteem maar zelden tot een klacht leidt. Kennelijk werkt deze wetenschap preventief, aangezien er niet veel woningen worden opgeleverd met lekkende waterleidingen. Luchtlekkages zijn daarentegen meer regel dan uitzondering. We hadden daarnaast voor het thema water tot voor kort zelfs een echte waterprins die nu automatisch is gepromoveerd tot waterkoning. Het lijkt me goed dat onze volgende troonpretendent zich gaat toeleggen op lucht, en dan bedoel ik niet luchtkastelen. De verschillen zijn taalkundig ook duidelijk. Zo zijn er bijvoorbeeld veel meer spreekwoorden rondom water dan over lucht. Maar een bekend spreekwoord over lucht luidt: van de lucht kan men niet leven. En dat is zowel letterlijk als figuurlijk onjuist. We hebben lucht immers hard nodig om te leven. Sterker nog, als het er om gaat kunnen we langer zonder water dan zonder lucht. Je kunt ook best een goede boterham verdienen in de ventilatiebranche en dus ’leven van de lucht’. Je moet alleen wel de kwaliteit leveren die we in de waterbranche eigenlijk als vanzelfsprekend ervaren. En daar kunt u lezers, veel invloed op uitoefenen. Denk bijvoorbeeld bij het installeren van ventilatiekanalen eens alsof ze bedoeld zijn voor drinkwater. Ze mogen dan niet lekken en moeten ook schoon zijn bij oplevering. Zorg bij ontwerp en uitvoering dat luchttoevoer en afvoer gescheiden blijven. U wilt tenslotte ook niet drinken uit het riool. Denk aan voldoende grote diameters kanalen, waardoor er aan het einde nog capaciteit overblijft. U wilt toch ook niet douchen onder een klein miezerig straaltje. Enfin, zo kan ik nog wel even doorgaan. We zullen het vrees ik toch moeten doen op eigen kracht, daar ik een luchtprinses nog niet zo gauw zie komen. André Meester Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV
Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl
23022011_Advertenties Vloer_Toilet_Wand Plafond Uniwarm.indd 2
IZ0613_column_publivent.indd 15
18-05-11 12:23
juni/juli 2013
15
7-6-2013 13:37:47
Praktijk
DOOR CONSEQUENT MELDEN:
Alle bodemenergiesys te Naarmate er meer warmtepompen met bodemwarmtewisselaars worden geplaatst, neemt de kans op interferentie toe. Om ervoor te zorgen dat installaties elkaar niet thermisch kunnen beïnvloeden, moeten alle nieuw aan te leggen bodemenergiesystemen vanaf 1 juli dit jaar worden aangemeld voor registratie. Om het overzicht compleet
Tot nu toe was er een beperkte regelgeving van kracht. Gesloten bodemenergiesystemen (= warmtepomp + bodemlus) hoefden niet gemeld te worden. Open bodemsystemen kunnen melding- dan wel vergunningplichtig zijn. Met andere woorden, de locatie en capaciteit van open bodemenergiesystemen is altijd bekend of te achterhalen.
te maken, wil de overheid liefst ook alle bestaande systemen in beeld Meerdere doelen brengen. Dat is een lastige klus, maar wellicht kunt u daarbij helpen.
Jan Klein Kranenburg (rechts), Projectleider Bodem+, tijdens het NPW-congres op 23 mei in Ede. Links op de foto dagvoorzitter Peter Kouwenhoven, van het ministerie van I&M.
Vanaf 1 juli 2013 moeten (ook) warmtepompen met een gesloten bodemsysteem worden gemeld bij de gemeente. Hoewel het melden digitaal gaat, kan het voor de leek lastig zijn. Er wordt bijvoorbeeld gevraagd naar coördinaten, het bodemzijdig vermogen en het energierendement. Jan Klein Kranenburg, Projectleider Bodem+, vindt een vergelijking met het doen van belastingaangifte niet eens overdreven. “Want je moet een flink aantal stappen doorlopen en de nodige velden invullen. Hier zou de installateur de helpende hand kunnen bieden. Hij zou, als een soort package deal, de klant kunnen voorstellen om ook de melding te verzorgen.” Voor het melden van bestaande, niet meldingsplichtige bodemenergiesystemen, bestaat een vereenvoudigde procedure, waarbij minder gegevens worden gevraagd. Dit zou drempelverlagend kunnen werken, waardoor eigenaren eerder bereid zijn hun systeem alsnog te laten registreren.
16
Tijdens het congres van het Nederlands Platform Warmtepompen, dat 23 mei jl. In Ede werd gehouden, gaf Jan Klein Kranenburg een toelichting op de aanstaande meldingsplicht van bodemsystemen en belichtte hij de rol van gemeente, installateur en systeemeigenaar. Klein Kranenburg is Projectleider Bodem+, een programma binnen Rijkswaterstaat, tevens uitvoeringsorganisatie binnen het ministerie van I&M (Infrastructuur en Milieu). “Het melden en registreren dient meerdere doelen”, vertelt Klein Kranenburg. “Als je weet waar bestaande systemen zitten en waar nieuwe gepland worden, kun je sturing geven. Met als resultaat dat je een optimaal rendement haalt uit de bodem. Ook helpen we er lokale bestuurders mee. Gemeentes hebben er voor hun besluitvorming baat bij als ze weten waar de systemen liggen in hun gemeente en in de provincie. Tot slot is het registreren ook bedoeld voor de eigenaren van de warmtepompen zelf. Want heb je je systeem aangemeld en is het geregistreerd, dan is jouw systeem volgens het Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen juridisch beschermd. Dit betekent dat je nooit aansprakelijk kunt worden gesteld als er thermische beïnvloeding zou plaatsvinden. Een belangrijk punt!”
Wko-tool Het vooraf informeren van potentiële eigenaren van warmtepompen is een
juni/juli 2013
IZ0613_TA_allebodemenergiesystemen.indd 16
7-6-2013 13:44:14
s temen in beeld belangrijke uitdaging, benadrukt Klein Kranenburg. “Het is natuurlijk heel vervelend als je een bodemgekoppelde warmtepomp wilt aanschaffen, al ver bent in je voorbereidingen, het netjes meldt bij de gemeente en vervolgens te horen krijgt: Sorry, maar het kan niet, want het gaat teveel interferentie veroorzaken. Dat moet je zien te voorkomen. Dus streven we naar openheid, naar het toegankelijk maken en delen van informatie via internet, zodat belangstellenden zich al in de oriëntatiefase goed kunnen informeren. Daar zijn we mee aan de slag gegaan. Het resultaat is wkotool.nl, een website bedoeld om op quickscan-niveau een indruk te krijgen van de kansen van de toepassing van bodemenergie op een bepaalde locatie. Je kunt op de site ook zien wat de terugverdientijd is van je systeem.” De wko-tool speelt een verbindende rol bij het vergaren en delen van informatie. Iemand die een bodemenergiesysteem wil aanschaffen, gaat voor het doen van een melding of het aanvragen van een vergunning naar het digitale Omgevingsloket van zijn gemeente. Het Omgevingsloket bepaalt automatisch of een melding of vergunningaanvraag door de gemeente afgehandeld wordt, of doorgestuurd wordt naar de provincie. Vervolgens worden de gehonoreerde meldingen en toegewezen vergunningen opgenomen in een landelijk register. Vanuit het landelijke register wordt de wko-tool gevoed, die weer wordt geraadpleegd door mensen die een melding willen doen of een vergunning willen aanvragen. Zo ontstaat er een informatiecirkel met een gestaag groeiende inhoud.
trekken met betrekking tot mogelijke interferentie, dan zul je moeten weten waar álle systemen zich bevinden, dus ook de bestaande, die nog niet meldingsplichtig waren. Klein Kranenburg: “Hoe kom je daar nu achter? Opvallend genoeg blijken veel van die systemen al in bestaande databases voor te komen. Gemeentes beschikken over bouwarchieven, waar vanwege de EPC-normering allerlei gegevens over bodemenergiesystemen in zitten, dus die zou je erop na kunnen slaan. Er is een subsidieregeling geweest van Agentschap NL, ‘Duurzame Warmte’, daar zijn databases van, waarin de verstrekte subsidies voor warmtepompen zijn vastgelegd. Hetzelfde geldt voor de Energie Investeringsaftrek EIA, een fiscale regeling voor bedrijven. Als je deze drie informatiebronnen bij elkaar optelt, heb je een bijna honderd procent dekking voor Nederland. Alleen de heel oude systemen mis je dan nog. Maar het venijn zit in de staart. Vanwege privacy regelgeving kunnen wij niet zomaar beschikken over de adressen van subsidieontvangers met daarbij de technische gegevens van hun systeem. Wel is bijvoorbeeld Agentschap NL bereid om brochures die we speciaal hiervoor hebben laten maken, te verspreiden onder degenen die subsidie hebben ontvangen voor het installeren van een bodemgekoppelde warmtepomp. De eigenaren kunnen vervolgens zelf, als ze daartoe bereid zijn, hun
Wilt u meer weten over (het toepassen van) bodemenergiesystemen? Nuttige informatie vindt op de websites: bodemplus.nl, rwsleefomgeving.nl en allesoverbodemenergie.nl. systeem als reeds bestaand aanmelden bij het Omgevingsloket.”
Praktische bescherming “Er zijn nog meer stappen nodig om het beeld rond te krijgen”, vervolgt de Projectleider Bodem+. “We hebben gesprekken gevoerd met Uneto-VNI, en zij zijn bereid om de informatievoorziening te koppelen aan het onderhoud van bodemenergiesystemen. Dit betekent dat een monteur die een klant bezoekt voor onderhoud aan diens bodemgekoppelde warmtepomp, hem of haar onze brochure kan geven en de klant kan wijzen op het belang van het melden van zijn systeem. Of anders even contact opneemt met de gemeente, voor overleg. De installateur die de eigenaar ervan wil overtuigen dat het echt beter is om zijn bestaande systeem te melden, heeft één hele belangrijke troef achter de hand. Het melden geeft de eigenaar een soort praktische bescherming. Als zijn installatie niet is geregistreerd en dus niet voorkomt in de landelijke database, blijft deze ook onzichtbaar in de wko-tool. Dit betekent dat er eventueel een nieuw bodemenergiesysteem kan worden gemeld en toegewezen op een locatie die te dichtbij ligt. Dat kan interferentie veroorzaken. Niet alleen de nieuwe, ook de bestaande installatie presteert dan niet meer optimaal. Met melden en registreren wordt dit voorkomen.” • Homepage van de site www.wkotool.nl
Sluitende conclusies Dankzij het (verplicht) registreren van nieuwe bodemenergiesystemen, is bekend waar die systemen zich bevinden. Wil je sluitende conclusies juni/juli 2013
IZ0613_TA_allebodemenergiesystemen.indd 17
17
7-6-2013 13:44:16
LEGIONELLAPREVENTIE-TECHNIEKEN
Visie
Liever filteren dan spoelen? Van oudsher was thermisch beheer dé aangewezen methode om drinkwaterinstallaties legionellaveilig te maken en te houden. Inmiddels echter heeft thermisch beheer op de bovenste trede van ‘de
presenteert als een wondermiddel, dan snijd je jezelf in de vingers. Wij zeggen dat het dan een soort vangnet wordt voor alle tekortkomingen in de installatie. En dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn.”
ladder van VROM’ gezelschap gekregen van fysisch beheer. Beide Eigen domein beheersconcepten hebben in beginsel dezelfde waarde. Toch leek het alsof het spoelen ineens zijn langste tijd had gehad en de alternatieve aanpak voortaan de eerste optie was. “Als iets nieuw is, heeft het altijd de aandacht”, zegt Rosé Derwort, International Business Developer en Senior Project Manager Drinking Water Installations bij Kiwa, “maar het is nog steeds zo dat de meerderheid van de installaties in Nederland gewoon is uitgelegd op een thermisch beheersconcept. De waterbedrijven oefenen controle uit op utiliteitsbouw en collectieve systemen. Als je ze één op één vraagt van wat zijn nu je ervaringen, dan zijn er maar enkele die in de praktijk te maken hebben gehad met een alternatieve techniek. Met andere woorden, we moeten de alternatieve technieken niet een te overheersende plaats toedichten. Als je kijkt naar de regelgeving en huidige middelen, dan is het thermisch beheersconcept bij lange na niet afgeschreven.”
Nieuwe inzichten “Je wilt, en dat is ook de rol van Kiwa, duidelijkheid geven aan afnemers en een zekere rust in de markt creëren. Inzichten veranderen, kennis neemt toe, en op basis daarvan worden gemaakte afspraken bijgesteld. Als je bijvoorbeeld kijkt naar het materiaalgebruik bij kranen, dan zie je dat het Kiwa-keur op kranen meeontwikkeld is met nieuwere inzichten. De eisen die nu gesteld worden aan kranen zijn anders dan die van een aantal jaren geleden. Kern is: als ik weet wat een risico is, waarom zou ik 18
dat risico dan niet wegnemen? En hoe onderscheid ik als afnemer producten waarbij de risico’s zijn weggenomen, van de rest? Wanneer je die ontwikkeling – nieuwe, heldere afspraken maken op basis van toegenomen kennis en voortschrijdend inzicht – toepast op legionella-beheersconcepten, dan zie je dat het streven energie- en watergebruik zoveel mogelijk te beperken, een legitieme reden is om nog eens kritisch te kijken naar het spoelen. Daar heb ik alle begrip voor. Meer moeite heb ik met de manier waarop alternatieve technieken soms worden aangeprezen. Daarbij zetten aanbieders zich af tegen thermisch beheer alsof dat iets ondeugdelijks zou zijn. En zonder dit te onderbouwen met goede argumenten. Wanneer je alternatieve techniek
“In tegenstelling tot wat veel mensen denken, vereist ook een alternatieve techniek beheer. Het woord ‘techniek’ suggereert dat je van doen hebt met een stuk hardware dat je van een probleem verlost. Maar als je kijkt waar de certificatie van die technieken nu eigenlijk op berust, dan gaat het om een zekere prestatie met een bijbehorend beheersconcept. Mensen realiseren zich vaak niet dat het toepassen van een alternatieve techniek, monitoring met zich meebrengt en dat daar een beheersprogramma aan vastzit. En dat dit alles de afnemer geld kost. Bovendien moet je blijven meten. Bij thermisch beheer ligt dat eenvoudiger. Daar komen geen meetprogramma’s aan te pas. Dit zijn zaken om serieus rekening mee te houden. Ik vind het dan ook niet gefundeerd om op basis van een energiebesparing aan de heetwaterkant, onmiddellijk de conclusie te trekken dat thermisch beheer wel zijn langste tijd gehad zou hebben. En dat alternatieve technieken gemeengoed gaan worden.
Rosé Derwort is Senior Project Manager drinkwaterinstallaties bij Kiwa. “Als we het over legionellapreventie en -bestrijding hebben, is het belangrijk dat je een helder kader hebt”, zegt hij. “Waar Kiwa zich met name op richt, is dat er duidelijkheid komt voor de afnemer. Wat voor product koopt hij nu eigenlijk, wat voor probleem kan hij daarmee oplossen en welke verplichtingen brengt dat met zich mee? Dat is ook voor de leverancier van belang. In het begin zagen we nog weleens dat leveranciers van fysische technieken een juridisch handboek over aansprakelijkheid onder de arm hadden, in plaats van een legionella beheersplan. De gedachte achter certificeren is in de eerste plaats het creëren van duidelijkheid over veiligheid. Met het verlenen van een certificaat spreek je een gerechtvaardigd vertrouwen uit in de werking van een bepaald product. Daarmee zeg je dat het voldoet aan de eisen, op basis van wat je hebt gezien en vastgesteld.”
juni/juli 2013
IZ0613_SA_lieverfilteren.indd 18
7-6-2013 13:46:09
?
Als ik denk aan de kwetsbaarheid van installaties en ik kijk naar de volksgezondheid, dan ben ik er bezorgd over dat de aandacht voor veiligheid eigenlijk uitsluitend uitgaat naar wat collectief, gemeenschappelijk of publiek is. En dat wat zich achter de voordeur van de woningeigenaar bevindt, vaak een eigen domein is. Dus wat je daar wilt hebben, zijn technieken die simpel te begrijpen zijn en niet meteen veel geld kosten. Al moet je er natuurlijk wel onderhoud aan plegen.”
Er bestaan diverse technieken om uitgroei van legionella-bacteriën in leidingwaterinstallaties te voorkomen of te verminderen. Kiwa heeft, in overleg met de overheid en de markt, de Beoordelingsrichtlijn ‘Legionellapreventie met alternatieve technieken, deel 1: Fysische technieken’ (BRL-K14010-1) ontwikkeld. De beoordelingsrichtlijn richt zich op fysische technieken die worden toegepast in collectieve drinkwater- en warmtapwaterinstallaties. De apparatuur behorend bij de fysische techniek kan zowel zijn ingebracht in de voedende hoofdleiding van de gehele installatie als in een deel ervan (poortwachterconcept), evenals in een uittapleiding direct voor een tappunt (gebruikspunt concept). Het gaat om de volgende technieken: microfiltratie en ultrafiltratie, pasteurisatie, UV-behandeling met lagedruklampen en de fotochemische techniek (AOT). BRL-K14010 is bestemd voor eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties. Kiwa is een onafhankelijke organisatie die certificering als haar kernactiviteit heeft.
Een installatie begrijpen Het eigen domein achter de voordeur is, wanneer je de regelgeving erop naslaat, minder privé dan je wellicht zou denken. Derwort: “Kijk je naar de Waterwerkbladen, naar de NEN 1006, het Drinkwaterbesluit en naar de KOMO 6010 certificatieregeling, dan zeg ik: technisch gesproken zit er geen ruimte tussen de huisinstallatie van de particulier en de collectieve installatie in een prioritaire instelling. Dus wordt er ook voor wat betreft de drinkwaterleidinginstallatie thuis een heel hoog
kennisniveau gevraagd.” Betekent dit dat de sanitair installateur meteen de ISSO-publicatie 55.1 moet bestellen? “Nou, dat hoeft nu niet ook weer niet ”, zegt Derwort lachend. “Ik zou dan eerder denken aan het ‘Kleintje legionellapreventie’. De Kleintjes zijn een soort Vergeet-mij-nietjes voor de installateur. Op een gegeven moment moet je ook niet verder willen gaan. Koud water koud houden en warm water warm, dat is al moeilijk genoeg. Belangrijk is dat je
een installatie begrijpt, dat je die in de vingers hebt en weet waar je op moet letten. Zeker bij veranderingen aan drinkwaterinstallaties, zoals uitbreidingen, moet de installateur altijd meewegen wat de aanpassingen betekenen voor de veiligheid van de gebruiker. En dat vervolgens vertalen in een praktisch advies aan de eindgebruiker, c.q. de installatieverantwoordelijke, over de aanleg en het gebruik van de installatie.” •
Automatisch spoelen en desinfecteren van leidingwaterinstallaties (besturingsunit Aquador Markstreamer System)
juni/juli 2013
IZ0613_SA_lieverfilteren.indd 19
19
7-6-2013 13:46:11
aming
z Verduur
De slimme watermeter
Belangstelling particul ie Nederland wordt steeds slimmer, luidt de slogan van een bekend opleidingsinstituut. We leren langer door, volgen massaal bijscholingscursussen en 40% van onze 30-34 jarigen is tegenwoordig hoog opgeleid. Maar ook op andere gebieden vindt een ‘verslimming’ plaats. Bijvoorbeeld in de gebouwde omgeving. Zo maken integraal werken, slim bouwen en slimme meters al geruime tijd opgang. Wat betreft dat laatste punt; er is een brede belangstelling voor de slimme energiemeter; maar hoe zit het met zijn broertje; de slimme watermeter? Google even op ‘slimme energiemeter’ en je krijgt 99.000 hits, doe vervolgens hetzelfde voor de ‘slimme watermeter’ en de uitkomst ligt fors lager; slechts 4.500 treffers. Hoe komt dat?
Datalogger Laten we voor alle duidelijkheid eerst maar eens beginnen met een korte uitleg, want wat is een slimme watermeter precies en wat kan je ermee? Maureen Vermeule werkt als Product Manager bij Waterleiding Maatschappij Limburg. WML installeert sinds enige maanden, op aanvraag, slimme watermeters bij klanten. “Een slimme watermeter is een datalogger, die wordt gekoppeld aan een sensor. Het gaat dan om een ingebouwde sensor of een exemplaar dat naderhand op de watermeter wordt bevestigd. Wij gebruiken zelf een Elster EnergyICT datalogger. De sensor geeft de gebruiksgegevens door aan de datalogger. De datalogger stuurt deze vervolgens aan het einde van de dag naar een server. Klanten kunnen via internet hun gegevens inzien.”
Voordelen Dat biedt een aantal voordelen, vertelt Vermeule. “Zo krijgen klanten inzicht in hun gebruikspatroon, kunnen ze vroegtijdig eventuele lekkages signaleren en 20
hoeven ze geen fysieke metingen meer uit te voeren.” De slimme watermeter zorgt dus kortom voor het nodige gebruikersgemak en levert informatie op, waarmee klanten hun watergebruik kunnen ‘optimaliseren’. Toch is de belangstelling vanuit de markt nog maar gering en dat terwijl zijn broertje de slimme energiemeter al aardig ingeburgerd begint te raken. Opmerkelijk?
Noodzaak “Nee”, zegt Vermeule. “De Europese wetgeving dwingt energiemaatschappijen om de slimme energiemeter uit te rollen. Waterleidingmaatschappijen kennen een soortgelijke verplichting niet. Daarnaast levert energiebesparing economisch gezien veel meer op. Water is relatief goedkoop. We signaleren wel een groeiende belangstelling voor de
slimme watermeter. Nu we steeds meer afkoersen op een duurzame samenleving, komt ook waterbesparing hoger op de agenda te staan. Vooral grote bedrijven, die al snel 10.000 m3 of meer water op jaarbasis gebruiken, zijn geïnteresseerd. Daarom bieden wij ook sinds kort deze dienst aan. Zo hebben we al bij een recreatiepark, outlet center en industriebedrijven slimme watermeters geïnstalleerd. Dergelijke bedrijven hebben de onkosten ook zo terugverdiend. Een particulier moet rekening houden met veel langere terugverdientijden, want een slimme watermeter kost al snel 900 euro. De interesse bij particulieren ligt daarom beduidend lager. Alleen ‘early adapters’, mensen die nieuwsgierig zijn naar nieuwe technologie, tonen nu actief belangstelling.”
Bovenwoningen Vermeule’s collega’s bij Brabant Water zijn al langer bezig met slimme bemetering. Vooral grootzakelijke klanten tonen belangstelling, valt er te lezen op de website. Maar er kloppen ook wel particulieren aan. Frank van der Putten, Hoofd Meterbeheer, geeft in een artikel op de website enkele voorbeelden. “Zo is er bijvoorbeeld in Uden een straat met bovenwoningen, waar de watermeter op een ongunstige plek zit. Als bewoners daar de meterstand moeten doorgeven, moesten ze naar de onderburen om op de meter te kijken. Op verzoek van deze klanten
Installateur Als installateur kan je nu al te maken krijgen met vragen over slimme energiemeters. In de nabije toekomst zal ook de belangstelling voor de slimme watermeter toenemen. Wat zou je minimaal behoren te weten over dit onderwerp? “Sowieso lijkt het me verstandig als een installateur zich enigszins verdiept in de opbouw en de werking van het apparaat. Bij vragen kan hij dan een eerste uitleg geven”, zegt Maureen Vermeule, Productmanager bij Waterleiding Maatschappij Limburg. “Eventuele gegadigden zal hij echter moeten doorverwijzen naar het waterbedrijf, omdat die als enige een slimme watermeter mag installeren.”
juni/juli 2013
IZ0613_SA_belangstellingparticulieren.indd 20
7-6-2013 13:53:11
ul ieren blijft achter
Schematische toelichting werkwijze.
zijn daar slimme meters geplaatst. Ook organisaties vragen ons soms om mee te denken over hun watergebruik. Zo kregen we onlangs een vraag van een school die in de vakanties leegstaat. Wanneer er tijdens de vakantie een lek ontstaat, duurt het weken voor dat ontdekt wordt. Ook in zo’n geval kan een slimme meter uitkomst bieden.”
WPN Regelgeving, economische voordelen en de eindige voorraad fossiele brandstoffen hebben de afgelopen jaren bedrijven, overheidsinstellingen en consumenten over de streep getrokken om zich massaal te gaan verdiepen in energiebesparing. Dat heeft dus onder andere de vraag naar slimme energiemeters een flinke push gegeven. Wat we in dit verhaal nog er nog even uit moeten lichten is de koppeling die wordt gemaakt tussen de EPC-norm en de slimme energiemeter. Dit instrument is immers een handig hulpmiddel om te verifiëren of een gebouw wel daadwerkelijk zo energiezuinig is, als de EPC aangeeft. In de waterwereld bestaat de Waterprestatie Norm (WPN). Rond de eeuwwisseling debatteerde de politiek nog over het verplicht stellen van deze norm. Zover is het niet gekomen. “Ik hoor ook geen geluiden dat er partijen
voor aan het lobbyen zijn”, vertelt Oscar Nuijten, sanitair specialist en Projectcoördinator bij Isso. “Maar het is wel mogelijk om deze op vrijwillige basis toe te passen.”
Keurmerken Vooralsnog is dat vooral interessant in de utiliteit. “Toonaangevende duurzaamheidskeurmerken, zoals Breeam, GreenCalc en GPR, geven al punten voor waterbesparende maatregelen. Dan kan je bijvoorbeeld denken aan waterbesparende douchekoppen of toiletten met een 6 liter spoeling. Ook is het interessant om sanitair te koppelen aan aanwezigheidsdetectie, om zo het watergebruik terug te brengen. Wil je dus goed scoren bij duurzaamheidskeurmerken, dan lijkt de installatie van een slimme watermeter mij een slimme zet.”
Toekomst In sommige delen van de wereld kampen mensen op een structurele basis met waterschaarste. Dat besef dringt ook hier in het rijke Westen steeds meer door. “Maar in Nederland kampen we niet met dat probleem”, vertelt Vermeule. “Gezien de huidige omstandigheden zou ik er dan ook geen voorstander van zijn om de slimme watermeter verplicht
te stellen. Voor de gewone particulier wegen de kosten voor het instrument gewoon niet op tegen de besparingsmogelijkheden. Dat zou uiteraard in de toekomst wel eens kunnen veranderen, als de technologie goedkoper wordt in aanschaf en gebruik.” Vermeule’s mening staat niet op zichzelf. Ook branchevereniging Vewin liet al eerder doorschemeren geen voorstander te zijn van een landelijke uitrol, vanwege de hoge kosten voor het instrument. Nuijten sluit zich daarbij aan. “Nu zijn de kosten nog te hoog. Ik sta er wel positief tegenover om de slimme watermeter uiteindelijk verplicht te gaan stellen. Het is een logische stap, als je kijkt naar verduurzaming en de groeiende aandacht voor potentiële besparingsmaatregelen. De gebruiker moet wel zelf kunnen beslissen of derden gebruik mogen maken van de gegevens van de datalogger. Er zijn mogelijkheden om de gegevens van elektriciteits-, aardgas-, warmwater- en ook drinkwatergebruik door te melden aan een onafhankelijke dienstenaanbieder, zoals Enepa. Tot nu toe worden deze systemen vooral toegepast voor gas, elektra en stadsverwarming. Maar drinkwater zou makkelijk mee kunnen liften. En dat zou de kans op een grootschalige toepassing wel eens flink kunnen vergroten.” • juni/juli 2013
IZ0613_SA_belangstellingparticulieren.indd 21
21
7-6-2013 13:53:12
Product
Xxx WATER xxxEN xxxxxx ENERGIE BESPAREND
Zuinige comfortdouche Twee jaar geleden introduceerde Sealskin ‘Xtreme wellness’, een serie innovatieve water- en energiebesparende relaxdouches. Nu bereidt de leverancier uit Waalwijk de komst voor van de EcoVéa, een comfortdouche, waarbij het accent nog meer op besparing ligt. Wanneer de douche geïntroduceerd zal worden in de Nederlandse markt, is op het moment dat we dit schrijven nog niet bekend. De Xtreme wellness range bestaat uit de douches Tenso, Innov XM, Innov M en Pura. Door hergebruik van (schoon) water kun je volgens de leverancier voor duizenden liters aan doucheplezier beleven, terwijl het werkelijke verbruik zeer bescheiden is. Staat bij de Xtreme wellness serie het douchegenot voorop, bij de EcoVéa douche is besparing als uitgangspunt genomen, zonder overigens afbreuk te doen aan het doucheplezier. De waterbesparing ten opzichte van een traditionele douche kan oplopen tot een kleine 80 procent.
Rondpompen Het EcoVéa systeem bestaat uit een tweedelige douchebak (binnendeel en buitendeel), een vlonder, een elektronische bediening en de installatie. De gebruiker kan douchen zoals hij dat altijd al deed: wassen , shampooën, afspoelen en genieten. Het water wordt continu door een sensor gecontroleerd op vervuiling en wanneer het vies is, wordt het uit het binnendeel afgevoerd en vervangen door vers leidingwater. Wanneer het water niet vies is, wordt het automatisch rondgepompt en steeds gefilterd en gezuiverd door twee UV-lampen. Een kleine hoeveelheid warm water wordt dan toegevoegd om het douchewater op temperatuur te houden. Na iedere douchebeurt vindt automatische desinfectie plaats en lopen de leidingen leeg, zodat er geen water achterblijft. 22
Volledig elektronisch Voor de bediening van de EcoVéa douche zijn geen kranen nodig. Het systeem wordt volledig elektronisch aangestuurd. De bediening gebeurt via een digitaal bedieningspaneel. Dit vervangt de traditionele thermostaatkraan. Afhankelijk van de uitvoering wordt het bedieningspaneel op de muur bevestigd, of maakt het deel uit van de douchekolom. Via tiptoetsen kan de gebruiker de temperatuur en stroomsnelheid instellen. Voorts geeft het display aan wanneer de desinfectietank van het systeem moet worden bijgevuld, het filter moet worden vervangen of de UV lampen moeten worden vervangen. De desinfectietank is na ongeveer 1.000 douchebeurten leeg, het filter en de lampen gaan respectievelijk circa 4.000 en 8.000 douchebeurten mee. Volgens de leverancier zijn de onderhoudstaken eenvoudig en in enkele minuten uit te voeren.
Hoe zuinig is zuinig? Gemiddeld staan we iedere douchebeurt 8,1 minuut onder de douche. Daar een gemiddelde douchekop zo’n 8,7 liter per minuut verbruikt, kost dat ruim 70 liter water. Bij de EcoVéa zal dat bij dezelfde tijdsduur iets meer dan 42 liter zijn (besparing 60 procent). Naarmate men langer onder de douche staat, neemt het verschil verder toe, tot bijna 80 procent. Na elke douchebeurt kan de gebruiker op het bedieningspaneel zien hoeveel hij bespaard heeft.
en een rugmassagepaneel. Een douchewand is optioneel. Beide versies, Showertray en Relax, zijn leverbaar in de maten 90 x 90 en 140 x 90 cm (op maat te maken tot minimaal 120 x 80 cm). Een flexibele watertoevoer moet beschikbaar zijn op een hoogte van ongeveer 5 cm van de vloer. Douchedeuren, of een cabine, kunnen op de rand van de douchebak worden geplaatst. De in- en opbouwhoogte van de bak bedraagt 18,8 cm. De EcoVéa is geschikt voor verschillende typen douchekoppen. De leverancier adviseert te kiezen voor een douchekop met een doorvoer tot maximaal 12 l/m •
Twee uitvoeringen De EcoVéa is leverbaar in twee uitvoeringen: Showertray en Relax. Showertray bestaat uit de douchebak met het EcoVéa systeem, het digitale bedieningspaneel, elektronische thermostaatkraan en vlonder. De klant kiest zelf zijn handdouche en/of regendouche. Een douchewand is apart verkrijgbaar. De Relax-uitvoering is in de basis hetzelfde als Showertray, maar dan uitgebreid met een rvs wellness kolom, voorzien van een handdouche, een regendouche
juni/juli 2013
IZ0613_SA_zuinigecomfortdouche_re.indd 22
7-6-2013 13:59:59
Beter geregeld met TACOSETTER Snel, moeiteloos en nauwkeurig inregelen en controleren van de doorstroomhoeveelheid in vloeistofsystemen.
Al 20 jaar het beste en meest betrouwbare leidingsysteem
1. S trangregelventielen By-pass modellen 1/2”, 3/4”, 1”, 1.1/4”, 1.1/2”, 2” Diverse regelbereiken van 2 l/min. tot 180 l/m. 2. Inline modellen voor montage tussen koppelingen 12, 15, 22 mm 3/4”, 1”. Diverse regelbereiken van 0,3 tot 30 l/m. 3. S etter Rondo Messing vernikkelde uitvoering, verkrijgbaar in rechte en haakse uitvoering. Instelbereik van 0,6 t/m 8 l/m. trangregelventiel in flensuitvoering 4. S modellen DN 65, DN 80 en DN 100 Instelbereiken van 60 t/m 650 l/m.
APPENDAGES EN REGELSYSTEMEN VOOR CV- EN SANITAIRE INSTALLATIES
Protherm Impex b.v. Harselaarseweg 129 • Postbus 112 • 3770 AC Barneveld-Holland tel. (0342) 415751* • fax (0342) 415643 • E-mail: info@protherm.nl Internet: www.protherm.nl
Een begrip Wereldwijd
Air Conditioning Cooling
TECEflex Voor drinkwater, cv, gas en perslucht Eenvoudig met de hand en foutloos te verwerken Flexibel, toch robuust en bouwplaats bestendig In alle opzichten hygiënisch en veilig Buizen en fittingen met lage leidingweerstanden Fittingen van metaal of kunststof
Heating Ventilation
HVAC Nederland
Kijk voor meer informatie en onze handelspartners op www.tece-nederland.nl
TECE Nederland GmbH
www.hvac.nl 0255 52 24 20
IZ0613_23.indd 23
10-6-2013 14:26:26