11e jaargang nummer 8/9 aug/sept 2013
IZ0813_omslag_buiten.indd 3
Special: Installatievakbeurs Hardenberg > Feest in Overijssel > Zo kan het ook: duurzaam-energiecontract woonconsument > Online adviestool energiegebruik
8-8-2013 21:16:08
Nieuwe thermostaatkop Senso
d
Breng kleur in je interieur... Zelfs op je radiator!
VSH Benelux COMAP nv Spaceshuttle 5 - 3824 ML454 Amersfoort - Nederland informatie@vsh.nl Alsembergsesteenweg • B-1653 DWORP • -info@comap.be
IZ0813_omslag_binnen_02_59_comap.indd 2
8-8-2013 21:04:58
Betrouwbaar in warmte
IZ0813_03.indd 3
3-8-2013 11:37:25
het innovatieve ventilatiesysteem
adem gerust
▶ Stille, energiezuinige ventilatoren ▶ Antistatisch en antibacterieel ▶ Compleet gamma aan montagestukken ▶ Eenvoudige reiniging ▶ Eigen studiedienst Vloerverwarming en leidingssystemen
IVAR N.V. Kontichsesteenweg 53, 2630 Aartselaar (België) - Tel +32 (0)3 870 71 43 - Fax +32 (0)3 870 71 74 info@ivar-nv.com - www.ivar-nv.com
IZ0813_04.indd 4 IVAR_ADV_IZ_Hardenberg_2013.indd 1
3-8-2013 11:44:42 22/07/13 14:20
Behoren metingen als sterkte- en dichtheidsbeproevingen, leiding- en lekvolumemetingen tot uw
IZ TECHNIEK
meettaken? Ontdek nu het revolutionaire volautomatische lekvolumemeetinstrument, de testo 324!
Hardenberg jubileert
Compleet: één meetinstrument voor sterkte- en
Vijftiende editie
14
dichtheidsbeproeving, gasdrukregelaar, leidingvolume- en lekvolume-meting; Efficiënt: controleren van
Prestatieborging energiezuinige woningen
gasleidingen (lekvolume onder bedrijfsdruk) zonder
Afspraak = afspraak
16
het leeg laten lopen van systemen; Intelligent: geïntegreerde NPR- en NEN-wetgeving in de meetpro-
Online adviestool voorspelt energiekosten woning
gramma’s; Modulair: uitbreidbaar met bijvoorbeeld
Proactieve raadgever
20
hogedruksonde (25bar); Geschikt: voldoet aan alle Europese en nationale gasleidingnormen (SCIOS,
Hoe nu verder?
NPR3378, NEN1078, etc.). Info: www.testo.nl/324.
Nieuwe koudemiddelen
22
Nieuwe eisen uitdaging voor installateur
26
Ventilatie en akoestiek
Een ‘gasketel’ met een heel hoog rendement
28
Gasabsorptiewarmtepomp
En verder 7 9 13 19 32 53
Van de redactie In de pijplijn, incl. AGENDA en IZAP Column Publivent Beursoverzicht Hardenberg Duurzame energietechnieken Af fabriek
11e jaargang nummer 8/9 aug/sept 2013
Special: Installatievakbeurs Hardenberg > Feest in Overijssel > Zo kan het ook: duurzaam-energiecontract woonconsument > Online adviestool energiegebruik
IZ SANITAIR Houd het drinkwater koel
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
36
Leidingschachten
En verder Druppels Column Kiwa Column Van Hoof
38 39 41
IZ ZAKELIJK “We denken te snel in oplossingen”
42
Niet meteen gaan rennen
“De Award bevestigt, moedigt aan en maakt je zichtbaar”
De nieuwe klant
48
Stay connected
En verder 53 55 58
Column OTIB Column Frank Thoonen Stekelige vragen
aug/sept 2013
IZ0813_inhoud.indd 5
44
Femme Tech Bedrijven Award
5
7-8-2013 6:34:47
Infraroodstraler IH Verleng het terrasseizoen met een infraroodstraler
IH
IHW - IHW zorgt voor een brede warmteverdeling (60˚C),aanbevolen installatiehoogte 1,8 - 2,5 m.
1000-1500w Elektrische verwarming
IHF - IHF zorgt voor een gerichte warmteverdeling (40˚C), aanbevolen installatiehoogte 2,3 - 3,5 m.
Technische specificaties | Infraroodstraler IHW met brede warmteverdeling, installatiehoogte 1,8 – 2,5 m Type
Verwarmingscapaciteit [W] IHW10 1000 IHW15 1500
Voltage
Stroomsterkte
[V] 230V~ 230V~
[A] 4,3 6,5
Max. gloeidraadtemperatuur [°C] 2200 2200
HxBxD
Gewicht
[mm] [kg] 500x77x169 1,9 500x77x169 1,9
Technische specificaties | Infraroodstraler IHF met gerichte warmteverdeling, installatiehoogte 2,3 – 3,5 m Type
Verwarmingscapaciteit [W] IHF10 1000 IHF15 1500
Voltage
Stroomsterkte
[V] 230V~ 230V~
[A] 4,3 6,5
Max. gloeidraadtemperatuur [°C] 2200 2200
HxBxD
Gewicht
[mm] [kg] 500x77x169 1,9 500x77x169 1,9
Beschermingsklasse: IPX4. Voldoet aan CE. Vuistregels en Stralingshoek IHW- IHF IHW- IHF IHW - 60 graden IHF - 45 graden Onbeschermde omgeving: 1000W per m2 3 muren: 750W per m2 4 muren ongeïsoleerd: 300W per m2
LSA Frico BV • P. Calandweg 54 • 6827 BK Arnhem • Tel: +31 (0)26 - 3611 611 • Fax: +31 (0)26 - 3621 891 • info@lsafrico.nl • www.lsafrico.nl
IZ0813_06.indd 6
3-8-2013 11:48:01
van de redactie
15 jaar Dit jaar viert Installatie Vakbeurs Hardenberg haar vijftiende verjaardag. Een mens van die leeftijd zou zich midden in de pubertijd be vinden, maar het Overijsselse event maakt een meer dan volwassen indruk. Sterker, in relatief korte tijd is ‘Harden berg’ uitgegroeid tot een klassieker, een evenement dat je als je ook maar iets hebt met de installatiesector, niet wilt missen. Het feeste lijke karakter van de jubile umeditie wordt onderstreept met de ‘Ronde van Harden berg’. Hierbij kunt u gewa pend met een stempelkaart de beursvloer doorkruisen, en ook nog eens kans maken op prachtige prijzen. Door alle feestgedruis zou je bijna vergeten dat een belangrijk en zeer actueel element aan de beurs is toe gevoegd: de Arbeidsmarkt en Opleidingstraat. Centraal staan hier de arbeidsmarkt, opleidingen en certificerin gen en alles wat daar verder bij komt kijken. Opleiding en vorming zijn regelmatig terugkerende
thema’s in IZ. Net als de opbouw van het perso neelsbestand. In deze uitgave legt een werkgever uit wat het belang is van ‘genderdiversiteit’ op de werkvloer, en hoe dat in zijn bedrijf gestalte krijgt. Aan de technisch/zakelijke kant focussen we ons op de energiezuinige wo ning. In de energieneutra le Rijswijkse nieuwbouw wijk RijswijkBuiten krijgen huizenkopers de garantie dat de duurzame instal laties in hun woning ‘doen wat was beloofd’, óók op de lange termijn. De ener giekosten van de instal laties worden van tevoren vastgelegd en tussentijds niet verhoogd. Extra inves teren bij de aanschaf van de woning is niet nodig. Hoe dat allemaal kan leest u in het artikel ‘Afspraak is afspraak, prestatieborging energiezuinige woningen’. Kijkt u ook naar ‘Proactieve raadgever, online adviestool voorspelt energiekosten wo ning’. Deze adviestool gaat verder waar het energielabel
Ik kom voor de Ronde van Hardenberg
ophoudt en berekent op basis van de specifieke, individuele situatie van de bewoner(s) de reële energie kosten. Woonconsumenten
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
kunnen zo simpel nagaan hoe ze kunnen besparen en wat het effect in euro’s is van de besparende maat regelen •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
aug/sept 2013
IZ0813_vanderedactie.indd 7
7
3-8-2013 11:49:24
Testo BV LPG
Condenserende boiler 122.3 °C AT
KLANT/LOCATIE Meettype
5.8% qA Leidingvolume
MAP/LOCATIE Aardgas
Gasleiding (TRGI 2008)
Meettype
Vloeibaar gas (TRF 2012)
Rookgas
Drinkwater (EN 806-4)
Diepgang meting
Afvalwater
Externe micro drukvoeler
Programma‘s Controller test
CO onverdund Opties
Rookgetal/HCT
Opties
Start
OK
Gastype
Waarden
Drukverschil
Opties
OK
Nul
Zit er warmpjes bij deze winter. Werk efficiënter met de testo 327, testo 320, testo 330 LongLife, testo 324 - de professionele meetinstrumenten voor rookgasanalyse, druken lekvolume. IZ0813_08.indd 8
5-8-2013 8:24:56
Flits !
in de pijplijn
AGENDA 10-12 september Installatievakbeurs Hardenberg Evenementenhal Hardenberg www.evenementenhal.nl 11 september Gebruikerstraining Thermografie Bleskensgraaf www.have-digitap.nl 17 september Opleiding ‘Project Control’ voor (toekomstige) projectleiders Utrecht www.imf-online.com 3 oktober Landelijk congres ‘BIMopen 2013’ Hogeschool Arnhem www.bimopen.nl
Ventilatiespecialist bouwt duurzaam bedrijfspand Ruim dertien miljoen investeren in deze tijd, dat is toch wel opmerkelijk te noemen. Brink Climate Systems doet het. De onderneming uit Staphorst die oplossingen voor het binnenklimaat van woningen en werkplekken produceert en levert, zet een compleet nieuw, duurzaam bedrijfspand neer aan de
A28. Als visitekaartje, showroom én prettige plek om te werken. Bouwbedrijf Nieuwenhuis uit Rijssen neemt het hele traject voor zijn rekening, van het ontwerp tot de uitvoering. In de zomer van 2014 wordt de nieuwbouw ter grootte van 14.500 m2 in gebruik genomen. Dan zitten het magazijn, de productie, de R&D en het kantoor samen in één pand, niet ver van de plek waar de oorsprong van Brink ligt •
Totaalinstallateur scoort weer Ook dit jaar behoort Van Dorp installaties tot de best geleide bedrijven van Nederland. Jaarlijks gaat Deloitte op zoek naar de best geleide bedrijven binnen het Nederlandse midden- en grootbedrijf. Deloitte organiseerde het Best Managed Companies programma voor het zesde achtereenvolgende jaar. Van Dorp installaties deed voor de derde keer mee en werd door de kritische jury wederom geselecteerd. Deloitte beoordeelde de strategie, de bedrijfsvoering en de resultaten van Van Dorp installaties. In totaal meldden zich dit jaar 156 bedrijven aan. De landelijke jury koos uiteindelijk 70 ondernemingen, die een jaar lang de titel ‘Best Managed Company 2013’ mogen voeren •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen... BEURS
ENERGIE
‘Hardenberg’ jubileert Van dinsdag 10 t/m donderdag 12 september vindt de Installatie Vakbeurs Hardenberg plaats. De vakbeurs, die bij installerend en adviserend Nederland grote populariteit geniet, krijgt dit jaar een extra feestelijk tintje. ‘Hardenberg’ viert namelijk haar 15-jarig jubileum. P 14
Online adviestool voorspelt energiekosten woning De mate van energiezuinigheid van een woning wordt weergegeven met een energielabel. Het label is gebaseerd op de energetische staat van het pand en houdt niet specifiek rekening met gebruikersgedrag en gezinssamenstelling. Hierdoor kan het werkelijke energiegebruik van een huishouden heel anders uitpakken dan was voorspeld. Een nieuwe online tool, Ezie, belooft aan alle onduidelijkheid een einde te maken en gaat verder waar het energielabel ophoudt. P 20
PROJECT Prestatieborging energiezuinige woningen Opdrachtgever, projectontwikkelaar, leverancier, installateur, adviseur, ze zijn het er allemaal over eens: Een installatie moet doen wat is beloofd. Toch is het verre van eenvoudig die vanzelfsprekende gedachte te vertalen naar harde garanties op de lange termijn. In het project RijswijkBuiten is met succes gewerkt aan prestatieborging. Ronald Schilt, als directeur van adviesbureau Merosch nauw betrokken bij het project, geeft een kijkje in de keuken. P 16
GELUID Nieuwe eisen uitdaging voor installateur “Heftig”, zo karakteriseert Frank Windt de nieuwe akoestische eisen die het Bouwbesluit stelt. Volgens de Product Manager van ebmpapst Benelux “wordt er gevraagd om een zeer laag geluidsniveau.” Dat deze strenge eisen gelukkig wel haalbaar zijn, bleek onlangs tijdens het seminar van de fabrikant over akoestiek en ventilatiesystemen. Maar het blijft een klusje dat nauw luistert. IZ sprak na het seminar uitgebreid met Windt. P 26
aug/sept 2013
IZ0813_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
3-8-2013 11:52:37
Flits !
in de pijplijn
W-installateurs weer erg tevreden over cv-ketelfabrikanten Net als in de drie voorgaande jaren gooien fabrikanten van cv-ketels hoge ogen wat betreft de klanttevredenheid onder W-installateurs. Met Bosch, Nefit en Remeha staan er drie fabrikanten uit deze productgroep in de top-5. Nefit komt dit jaar wederom drie keer voor in de top-5: als fabrikant van cv-ketels, warmtepompen en boilers. De top-5 volgens adviseurs die werkzaam zijn in de W-installatie bevat in 2013 twee nieuwe gezichten: Biddle (luchttechniek) en Viega (leidingsystemen). Adviseurs zijn het meest tevreden over Jaga, gevolgd door Geberit. In de afgelopen twee jaar wisselden deze twee fabrikanten elkaar steeds af aan kop. Met Trox staat er nog een fabrikant van luchttechniek in de top-5. Onder W-installateurs is ook de tevredenheid met groothandelaren onderzocht. Hieruit blijkt dat werktuigbouwkundige installateurs het meest tevreden zijn met Technische Unie, gevolgd
door Rensa en Wasco. In het onderzoek voor de W-installatiesector zijn de volgende bouwdelen meegenomen: gebouwbeheersystemen, luchttechniek, leidingsystemen, warmtepompen, cv-ketels, radiatoren, koeltechniek, groothandel en boilers. De tevredenheid is gemeten op twaalf aspecten: prijs, kwaliteit, professionaliteit, innovatie, duidelijkheid van de documentatie, advies van de vertegenwoordiger, betrouwbaarheid, nakomen van afspraken, klantvriendelijkheid, service/klachtafhandeling, meedenken met de klant en levertijd. Daarnaast is de algemene tevredenheid gemeten. Het klanttevredenheidsonderzoek is een initiatief van Bouwkennis.
ISSO-publicatie duurzame techniek in woningen De aandacht voor verduurzaming van woningen blijft groeien. Een vereiste voor een effectief, duurzaam resultaat is een juist ontwerp, toepassing en beheer van de installaties. Gaat het om luchtwaterwarmtepom-
Convenant duurzame energie Directeur Erik van Engelen van Uneto-VNI heeft samen met vertegenwoordigers van acht andere organisaties vanuit de wetenschap, het onderwijs en de installatietechniek de intentieverklaring ‘Duurzame samenwerking voor duurzame energie’ ondertekend. Alle partijen hebben uitgesproken zich in te zetten voor een integrale aanpak van een duurzame 0-energieomgeving en willen samen maatschappelijke organisaties, overheden en het bedrijfsleven aanmoedigen hetzelfde te doen en zich aan te sluiten. Uneto-VNI is van mening dat het mogelijk is om op termijn op een duurzame manier en vrijwel zonder uitstoot van CO2 te voorzien in de behoefte aan energie van consumenten en bedrijfsleven in Nederland. Deze toekomstvisie is gebaseerd op de pijlers energiebesparing, duurzame energieproductie, energieopslag en intelligente netwerken.
pen, dan is volgens ISSO haar nieuwe publicatie 98 onmisbaar gereedschap. ISSO-publicatie 98 behan-
delt het ontwerpen van installatieconcepten met een (individuele) elektrische warmtepomp voor bestaan-
Remeha Tzerra: dé nieuwe standaard in kwaliteit De Remeha Tzerra is een unieke HR-combiketel voor
Extra voordelig in combinatie met de iSense
verwarming en warm water. De ketel is niet alleen
De Tzerra werkt naadloos samen met de slimme Remeha kamer-
zuinig met energie, maar ook met ruimte. De Tzerra
thermostaten. De iSense biedt uitgebreide instelmogelijkheden en vormt
is zó klein dat hij vrijwel overal in huis te plaatsen
samen met de Tzerra het extra voordelige ‘Combi Comfort Systeem’.
is. Door de Tzerra te bouwen met hoogwaardige, geprefabriceerde en vooraf geteste basiscomponenten, zet Remeha opnieuw dé standaard in kwaliteit. Een zorgeloze ketel die maximaal onderhoudsgemak biedt.
Meer weten? Scan de QR-code met uw smartphone of ga naar nl.remeha.com
RE0802013-AV INST&SAN 460X99,5_02.indd 1
IZ0813_idp_remeha.indd 10
8-8-2013 22:05:31
de en nieuwbouwwoningen. Het gaat om luchtwaterwarmtepompen die geschikt zijn voor ruimteverwarming en -koeling en tapwaterverwarming. De bron van de luchtwaterwarmtepompen is lucht waaruit warmte wordt gehaald. Aan de hand van de publicatie kan een installatieontwerper bepalen of een luchtwaterwarmtepomp voor de woning interessant kan zijn. In de programmafase worden verschillende concepten met luchtwaterwarmtepompen getoond. Op basis van de genoemde concepteigenschappen kan een keuze worden bepaald. In de ontwerpfase wordt een richtlijn gegeven in het dimensioneren en ontwerpen van het warmtepompsysteem. Daarnaast behandelt de ISSO-publicatie de uitvoering, oplevering en het beheer, waaronder monitoring. ISSO-publicatie 98 is verschenen in boekvorm en digitaal. De geprinte versie is voor €75,- (excl. btw en verzendkosten) te bestellen via www.isso.nl. De digitale versie is met een abonnement te raadplegen via www. isso-digitaal.nl.
lees meer op
www.installatienet.nl
WKO Dokter voor slecht functionerende WKO’s
Elektronisch zakendoen speerpunt S@les in de Bouw & Installatie-Dag
Met de extra aandacht rondom het rendement van bestaande WKO’s heeft de WKO Dokter van Unica Ecopower de afgelopen twee jaar 16 slecht draaiende WKO-installaties onderzocht en hersteld. Tijdens deze trajecten is het totale klimaatsysteem vanaf de bron, het opweksysteem en het afgiftesysteem, ook wel aangeduid als de binneninstallatie, beschouwd. Gebleken is dat een belangrijke oorzaak van de mindere WKO-rendementen ligt in de slechte werking van de binneninstallaties. Eenvoudige, vaak regeltechnische, aanpassingen zorgen voor snelle verbeteringen van het totale klimaatsysteem, met als gevolg een hoger rendement van de WKO. Deze resultaten onderschrijven de noodzaak om het totale klimaatsysteem te controleren en te beheren, ook voor gebouwen zonder WKO, aldus Unica De afgelopen jaren hebben meerdere onderzoeken gewezen op slecht draaiende warmte/koudeopslaginstallaties (WKO). Hoge energierekeningen, klimaatklachten en boetes vanuit provincies zijn aanleiding geweest om de WKO als oorzaak te zien van deze problemen. Voor verschillende WKO-eigenaren was dit de reden om de WKO Dokter van Unica Ecopower in te schakelen voor een onderzoek naar de werking van hun WKO-systeem. Gebleken is dat ‘de ketting zo sterk is als de zwakste schakel’, dus als één component niet goed werkt heeft dit gevolgen voor het hele klimaatsysteem. Het blijkt dat de binneninstallatie bij meer dan 70% van de oorzaken terugkomt, enerzijds als enige oorzaak, anderzijds in combinatie met de bron of het opweksysteem. De terugverdientijd van de relatief eenvoudige aanpassingen ligt in meer dan 60% onder de 3 jaar.
Op de landelijke S@les in de Bouw & Installatie-Dag wordt de bouw- en installatiesector bijgepraat over de kansen en noodzaak van elektronisch zakendoen. De dag vindt plaats op 25 september 2013 op Landgoed Zonheuvel in Doorn. Centraal staan actuele en toekomstige ontwikkelingen rondom E-business op strategisch niveau, bekeken vanuit verschillende invals-
hoeken en toegelicht aan de hand van praktijksituaties. Deze gratis toegankelijke middag wordt georganiseerd door S@les in de Bouw, ETIM Nederland en GS1 Nederland. Op de website www.salesindebouw.nl staat alle informatie over het evenement.
Remeha Tzerra CW3, CW4, CW5 ■
Extreem licht in montagegewicht (slechts 17,5 kg voor de CW3 en CW4 en slechts 20,5 kg voor de CW5)
■
Zeer snelle warmwaterlevering van constante temperatuur
■
Extreem betrouwbaar door hoogwaardige geïntegreerde modules
■
Zeer geruisloze werking en minimaal ruimtebeslag
■
Servicemeldingen via iSense of qSense in de woonkamer
08-08-13 17:35
IZ0813_idp_remeha.indd 11
8-8-2013 22:05:34
MET ONZE VLAKKE PANEELRADIATOREN STRIJKT U EENVOUDIG MEER WINST OP
Verras uw kla nt me t
¤ 50,-
cashb ack
Parada
Ramo
Upgrade uw verkoop en verhoog uw winst met Radson paneelradiatoren* Overtuig uw klanten met een cashback-voucher van €50,- om hun aankoop te upgraden naar onze vlakke paneelradiatoren, Parada of Ramo. Dit is een tijdelijke cashback-actie* voor de particulier, waarmee u als installateur uw verkopen met een hogere winst een boost kunt geven. Bovendien zijn onze Paradaen Ramo radiatoren met geïntegreerd kraanlichaam snel en eenvoudig te installeren en combineren ze elegantie met efficiëntie. En daarbij biedt Radson ook nog eens 10 jaar kwaliteitsgarantie! Upgrade vandaag nog en ga naar www.radson.com/cashback om de cashback voucher te downloaden.
* Actieperiode loopt van 15 september t/m 15 december 2013 en is alleen geldig voor onze paneelradiatoren Parada en Ramo. Indien u meer vouchers wenst, gelieve uw Radson-regiomanager te contacteren.
Vogelsancklaan 250, B-3520 Zonhoven RADSON_BE2062_flat panel installateur adv_NL A4.indd 1 IZ0813_12.indd 12
T +32 (0)11 81 31 41
info@radson.be
www.radson.com 01-08-13 15:45 5-8-2013 8:24:17
COLUMN Gezonde scholen KLIMAATSYSTEEM
VLOER VERWARMING
Voordelen: • Minimale opbouwhoogte (circa 20mm) • Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming • vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren • tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem) • verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing
t het glijkheid me aa h be n e Gemak ssysteem erverwarming lo v t aa m li K Uniwarm
Goed nieuws. Minister Edith Schippers heeft vanuit de nationale aanpak milieu en gezondheid recentelijk bekend gemaakt dat alle scholen in het basisonderwijs die nog niet beschikken over een CO2-meter, deze vanaf komend schooljaar gratis kunnen krijgen. Zoals u wellicht weet is CO2 een goede indicator voor de luchtkwaliteit en kunnen docenten aan de hand van de CO2-meter dus zien of er genoeg wordt geventileerd. En waar ik nu best een beetje trots op ben is dat de minister het advies van ons bureau volgt van het onderzoek naar prestatie-eisen voor scholen, dat we in opdracht van het ministerie van BZK hebben uitgevoerd. De maatregel is overigens geen overbodige luxe. Al jaren is bekend dat het bijzonder slecht is gesteld met de luchtkwaliteit op scholen. In maar liefst 80% van de scholen is de luchtkwaliteit onvoldoende. Voor een deel wordt dit veroorzaakt doordat ventilatievoorzieningen onvoldoende functioneren of zelfs ontbreken en voor een deel ligt de oorzaak in het gebruik van de voorzieningen. De gratis te verkrijgen CO2-meters zullen voor het bewustzijn van docenten en leerlingen van grote waarde zijn en als gevolg daarvan zal de luchtkwaliteit zeker verbeteren. Maar het gaat veel verder. Denkt u zich eens in: straks wordt een hele nieuwe generatie opgeleid die direct aanschouwelijk onderricht krijgt over de relatie tussen CO2 en beter ventileren! Ik juich de gratis CO2-meters dan ook van harte toe, maar vind tegelijkertijd een kritische noot op zijn plaats. De CO2-meters lossen niet het ventilatieprobleem op voor scholen waar, vanwege zaken als ‘rechtens verkregen niveau’ of vanwege belabberde engineering of uitvoering, onvoldoende mogelijkheden zijn om voldoende te ventileren. Het probleem wordt pas echt serieus genomen als er, naast de nu afgekondigde maatregelen, ook budget wordt vrijgemaakt om deze scholen met voorrang te voorzien van deugdelijke ventilatievoorzieningen en hier niet mee te wachten totdat ze gaan renoveren of nieuw gaan bouwen. Als we docenten met een CO2-meter zover hebben dat zij de luchtkwaliteit op orde willen brengen, moeten we ook zorgen dat ze daar de middelen voor hebben. De toeleverende industrie en installateurs staan volgens mij in de startblokken om dit te organiseren. We zijn het wat mij betreft aan onze kinderen verplicht om hier serieus werk van te maken. André Meester Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV
Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl aug/sept 2013
IZ0813_column_publivent.indd 13
13
5-8-2013 8:26:53
VIJFTIENDE EDITIE
Beurs
Installatie 15 vakbeurs JAAR
‘Hardenberg’ jubileert Van dinsdag 10 t/m donderdag 12 september vindt de Installatie Vakbeurs Hardenberg plaats. De vakbeurs, die bij installerend en adviserend Nederland grote populariteit geniet, krijgt dit jaar een extra feestelijk tintje. ‘Hardenberg’ viert namelijk haar 15-jarig jubileum. Het is eigenlijk verbazingwekkend dat een vakbeurs die zo jong is en dus nog niet kan bogen op een lange traditie, eigenlijk al een klassieker is. Ieder jaar weer trekken duizenden belangstellenden naar Overijssel. Dat zegt wel wat, temeer daar Hardenberg voor veel bezoekers een flink eind van huis is. De opzet van de beurs is vertrouwd: ongeveer 400 exposanten ontvangen bezoekers in een informele sfeer, daarbij geruggensteund door het full-service concept: de organisatie zorgt voor de inwendige mens.
kelingsfondsen komt er een compleet ingerichte straat tijdens de Installatie Vakbeurs Hardenberg. Centraal staan hier de arbeidsmarkt, opleidingen en certificeringen en alles wat daar verder bij komt kijken. Werkgevers, werknemers en werkzoekenden kunnen vragen stellen aan diverse scholen, opleidingsen ontwikkelingsfondsen, vakorganisaties, certificeringsbedrijven, en aan de branchevereniging. Naast de bedrijven die in de straat staan, wordt alle exposanten de mogelijkheid geboden hier hun vacatures te plaatsen.
In de Arbeidsmarkt en Opleidingstraat zijn de volgende partijen te vinden: OTIB, Tutorial, Deltion College, UnetoVNI, Stichting Sterkin, ROC, InstallatieWerk, UWV Werkbedrijf, Servicepunt Techniek, FNV Bondgenoten en CNV Vakmensen.
Ronde van Hardenberg Ter gelegenheid van het 15-jarig jubileum van Installatie Vakbeurs Hardenberg wordt er voor de bezoekers een speciale actie georganiseerd. Voor de ‘Ronde van Hardenberg’ stellen tien exposanten die deelnemen aan de vakbeurs, prachtige prijzen ter beschikking. Iedere bezoeker ontvangt bij de entree een stempelkaart. Wie zijn kaart volledig afgestempeld weer inlevert, dingt mee. Kijk voor meer informatie over de spelregels en prijzen op de website van de organisatie (zie kadertekst) •
Specials Anders dan de VSK kent de Installatie Vakbeurs geen centraal thema. Wel zijn er specials waarin bedrijven en instellingen die een bepaalde sector uit de branche vertegenwoordigen, bij elkaar staan. Zo is er het Klein Transport Plein, het Koude Plein en, deze editie voor het eerst, de Arbeidsmarkt en Opleidingstraat. Op het Klein Transport Plein staan exposanten die zich richten op het vervoer tot 3,5 ton. Hier vindt u aanbieders van bedrijfswagens, aanhangers, bedrijfswageninrichtingen, track & trace systemen, laad/lossystemen en accessoires. Het Koude Plein kent dezelfde opzet als het Klein Transport Plein, maar dan met exposanten op het gebied van koeltechniek en isolatiesystemen.
Arbeidsmarkt en Opleidingstraat Geheel nieuw, en inspelend op actuele marktontwikkelingen, is de Arbeidsmarkt en Opleidingstraat. In samenwerking met opleidings- en ontwik14
De Installatie Vakbeurs Hardenberg is alle dagen (10 t/m 12 september) geopend van 14.00 tot 22.00 uur. De vakbeurs is op uitnodiging van exposanten of door voorregistratie gratis te bezoeken. In andere gevallen is voor 20 euro een entreebewijs bij de receptie te verkrijgen, op vertoon van uw uittreksel van de Kamer van Koophandel. U kunt zich voorregistreren op de site van de organisatie: www.evenementenhal.nl/hardenberg. Op de site vindt u verder praktische bezoekersinformatie. Ook kunt u een deelnemerslijst (exposanten) inzien en downloaden. In deze uitgave alvast een voorproefje van wat verschillende exposanten te bieden hebben.
aug/sept 2013
IZ0813_TA_hardenberg_li.indd 14
5-8-2013 8:28:06
Focus op uw kernactiviteiten EfficiĂŤntie en effectiviteit zijn binnen uw installatieprocessen van groot belang. Technische Unie stemt haar dienstverlening voortdurend af op uw wensen. Uitgangspunt hierbij is dat wij ervoor zorgen dat uw producten compleet, op het juiste tijdstip ĂŠn op de juiste plaats geleverd worden. Met Installatielogistiek bieden we nu diensten die uw installatieproces zelfs tot op de werkplek ondersteunen. Logistiek maatwerk dus. Zo houdt u meer tijd over en kunt u zich blijven concentreren op uw installatiewerkzaamheden. U de techniek, wij de logistiek! Technische Unie. Daar heb je meer aan.
www.technischeunie.com
advTuInstLog.indd 1 IZ0813_15.indd 15
12-09-11 13:37 5-8-2013 8:30:41
Project
AFSPRAAK = AFSPRAAK
Prestatieborging ener g Opdrachtgever, projectontwikkelaar, leverancier, installateur, adviseur, ze zijn het er allemaal over eens: Een installatie moet doen wat is be-
huurprijs voor. En die huur mag niet hoger zijn dan de te realiseren besparing op de energierekening.”
loofd. Toch is het verre van eenvoudig die vanzelfsprekende gedachte
Meter op nul
te vertalen naar harde garanties op de lange termijn. In het project RijswijkBuiten is met succes gewerkt aan prestatieborging. Ronald Schilt, als directeur van adviesbureau Merosch nauw betrokken bij het project, geeft een kijkje in de keuken. “RijswijkBuiten is niet het enige project waar constructief wordt gewerkt aan het garanderen van kwaliteit”, vertelt Schilt. “Op verschillende plekken probeert men goede afspraken te maken, waarbij vastgelegd wordt wat installaties doen, niet alleen bij oplevering maar vooral ook na jaren. Afspraken moeten toekomstbestendig zijn. Je moet 20, 25 jaar vooruit kijken. Dat is een hele uitdaging. Maar dat het kan, laat een project als RijswijkBuiten wel zien.”
Geen extra investering In RijswijkBuiten worden 3.500 ‘gezonde’ en energiezuinige woningen gebouwd. De wijk is ‘all electric’, een gasinfrastructuur ontbreekt. De woningen worden luchtdicht gebouwd, zeer goed geïsoleerd en voorzien van drievoudig glas, een douche-wtw en gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning. Op het dak komen zonnepanelen te lig-
gen, en een bodemgekoppelde warmtepomp zorgt voor warmte en koelte. “Met dergelijke voorzieningen ga je zelfs richting een energie plus woning”, zegt Schilt. “Maar alles heeft zijn prijs. Een gemiddelde woning met een EPC van 0,6 kost ongeveer 2 ton. Ga je het verder optuigen, dan kost dat al snel 10 procent meer. Daar is in de kopersmarkt op dit moment geen ruimte voor. En de bank wil zo’n extra investering niet financieren. Dus hoe krijg je het voor elkaar om de EPC van een energiezuinige woning naar nul te brengen tegen de prijs van een Bouwbesluit-woning?” Daar is voor het project RijswijkBuiten goed over nagedacht. “Projectontwikkelaar en bouwer Dura Vermeer stelde voor zelf de warmtepompen en zonnepanelen te gaan exploiteren. Deze duurzame voorzieningen worden dan niet meegenomen in de verkoopprijs. In plaats daarvan betaalt de koper er een
Het programmabureau RijswijkBuiten vond het in de basis een goed verhaal, maar plaatste wel een aantal kanttekeningen, in de vorm van eisen waaraan zo’n constructie zou moeten voldoen. Schilt: “Allereerst dient volledig transparant te zijn hoe de huurprijs tot stand komt en hoe die zich in de toekomst verder ontwikkelt. Twee: er moet een garantie zijn op de prestaties. Niet alleen dat het in de woning behaaglijk warm wordt natuurlijk, maar ook waar het gaat over het energiegebruik van de installaties. En dat niet voor een jaar of twee, maar voor de lange periode van 25 jaar. En als de consument financieringsruimte heeft en de installaties niet wil huren maar gewoon in zijn hypotheek mee wil nemen, dan moet dat ook kunnen. Bovendien moet het voor de bewoner/eigenaar mogelijk zijn de installaties na verloop van jaren alsnog te kopen. Die randvoorwaarden zijn neergelegd bij Dura Vermeer en haar partner Klimaatgarant, die verantwoordelijk is voor de exploitatie van de warmtepomp en PV-panelen. Klimaatgarant stelde daarop een prestatiegarantie voor waarbij zij toezegt dat de hoeveelheid zonnestroom die de zonnepanelen genereren, op jaarbasis even groot of meer is dan het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp en de ventilatie-unit. Klimaatgarant zegde dus toe dat de meter op nul staat, of zelfs lager dan nul. Het interessante daarbij is dat het tevens een aanmoediging is voor bewoners om niet te lang te douchen, of misschien minder vaak in bad te gaan. Dan verdient men er zelfs aan!”
Partijen versterken elkaar (Bron: Inbo BV)
16
“Klimaatgarant stelde als exploitant een paar voorwaarden aan Dura Vermeer”,
aug/sept 2013
IZ0813_TA_prestatieborging.indd 16
5-8-2013 8:31:52
r giezuinige woningen (Bron: Inbo BV)
gaat Schilt verder. “Zo wilde Klimaatgarant bepalen hoe de vloerverwarming eruit zo komen te zien en stelde men dat de woningen aantoonbaar goed geïsoleerd en volkomen luchtdicht zouden moeten zijn. Ook wilden ze weten wat voor ventilatie-units zouden worden geplaatst. Daarnaast wenste Klimaatgarant de zonnepanelen te beheren en afspraken te maken met de leverancier over de opbrengst van de panelen. Dat is met enig gejuich ontvangen. Zo versterken partijen elkaar om samen te komen tot een zo goed mogelijke kwaliteitsborging. Dura Vermeer zette het framework neer en Klimaatgarant formuleerde een aantal randvoorwaarden binnen dat concept. De randvoorwaarden hebben niet alleen betrekking op de woningen en installaties. Ook het ‘energiegedrag’ van de bewoner valt binnen die benadering. Zo wordt uitgegaan van een gemiddelde ruimtetemperatuur van 21°C. Wil de klant hoger gaan: prima, maar dan komt er bijvoorbeeld een kilowattuur per dag bij. Wil de bewoner geen recirculatie-afzuigkap, maar gewoon 800 kuub per uur naar buiten blazen, dan wordt de grens van nulgarantie kilowattuur opgerekt naar 75 kWh. Zo zijn er wel wat situaties waar bewoners zelf uit kunnen kiezen. Het hoeft overigens niet te betekenen dat je als bewoner alsnog moet bijbetalen voor het elektriciteitsverbruik van de
installaties. Als je voor de rest zuinig bent, blijf je echt nog wel onder de nul. Want de zonnepanelen zijn overgedimensioneerd.”
Evenwichtig contract Nadat de prestatieborging in hoofdlijnen was vastgelegd, is een ontwerpcontract opgesteld. “Toen is het idee ontstaan om de concepttekst nog eens te laten toetsen door Vereniging Eigen Huis. Niet op de techniek maar op legitimiteit. In de zin van: kan het zo? De Vereniging was blij met het verzoek. Want, zo zeiden ze, dit is de eerste keer
dat we er aan de voorkant bij betrokken worden en niet pas achteraf, als er problemen zijn. Ze hebben het met veel energie opgepakt. Het contract werd sterk verbeterd, met name wat betreft juridische aspecten. Uiteindelijk is het een volledig en evenwichtig contract geworden, waar de stempel ‘Aanbevolen door Vereniging Eigen Huis’ opstaat.” Alle betrokkenen zijn erg blij met het resultaat. “Het geeft de woonconsument duidelijke garanties, ook voor de langere termijn en het is een uitstekend, extra verkoopinstrument.” •
Speciaal voor de exploitatie van de duurzame-energievoorzieningen in de 3.500 nieuw te bouwen woningen in de wijk RijswijkBuiten, is de Energie Exploitatie Rijswijk-Buiten BV (EERB), opgericht, een onderdeel van Klimaatgarant. De EERB garandeert dat alle energie die nodig is voor het verwarmen, koelen, warm water en ventileren van de woning, wordt opgewekt door de PV-panelen. Ook verplicht EERB zich de installaties, met name de warmtepomp en de zonnepanelen, te onderhouden. De bewoners van RijswijkBuiten betalen voor dit alles gedurende 25 jaar een in het contract vastgelegde prijs, die alleen verhoogd wordt voor inflatiecorrectie (CPI-index). ‘Verstookt’ de bewoner meer, dan moet hij bijbetalen. Is hij zuiniger, dan krijgt hij geld terug. Voor het gebruik van huishoudelijke apparaten en andere toestellen wordt de elektriciteit betrokken uit het openbare net. Dit valt dus buiten het energiecontract. “Maar”, zo zegt de gemeente Rijswijk, “in de wetenschap dat de energieprijzen alleen maar harder zullen stijgen, levert dit de bewoner/contractant uiteindelijk een lagere energierekening op.” De gemeente noemt het EERB-contract ‘Uniek in Nederland’.
aug/sept 2013
IZ0813_TA_prestatieborging.indd 17
17
5-8-2013 8:31:55
Met Ubbink pak je elke helling!
Universele Ubiflex Dakdoorvoerpan 15°-55° Eén pan voor alle gangbare dakhellingen!
Ubbink, dat installeert wel zo makkelijk! UBB Adv Ubiflex Dakdoorvoerpan 210x297 contour.indd 1 IZ0813_18.indd 18
07-05-13 11:13 5-8-2013 8:33:07
exposantenoverzicht
Installatie 15 vakbeurs JAAR
Magnum 559
Magnum presenteert de nieuwe X-treme Control thermostaat. Deze stijlvolle, kleurrijke en verfijnde digitale klokthermostaat is speciaal ontworpen voor elektrische verwarmingssystemen. Hij wordt bij iedere Magnum vloerverwarmingsset (Mat, Cable & Foil) geleverd inclusief een externe vloersensor, een ingebouwde luchtsensor en drie verschillende frames die op de meeste merken schakelmateriaal passen. De Magnum X-treme Control is eenvoudig en intuïtief te bedienen d.m.v. de aanraakgevoellige buttons onder het display. Met de nieuwe kameleonfunctie is de kleur eenvoudig aan te passen aan het interieur. De screensaver geeft zonder de thermostaat te hoeven aanraken de tijd, temperatuur en de huidige modus weer. De Magnum X-treme Control heeft tevens een houten vloerfunctie waarbij de temperatuur gelimiteerd wordt tot 28°C. Dit maakt de thermostaat een veilige oplossing voor ieder elektrisch verwarmingssysteem.
Nedco 149 Naast het promoten van de Fresh Intellivent, een stille design ventilator, besteedt Nedco aandacht aan diverse roosterspecials. Op zoek naar een rooster met een specifieke maat of RAL-kleur? Maak kennis met het uitgebreide assortiment ventilatieroosters in kunststof, aluminium, staal of rvs. Ook kunt u bij Nedco terecht voor brandwerende
en geluiddempende roosters. De brandwerende roosters zijn geschikt voor toepassing in brandwerende wanden en deuren en sluiten automatisch door het expanderen van de lamellen bij verhitting boven 100 graden Celsius. De roosters voldoen aan de EN 1634-1 norm en leveren een kostenbesparing op doordat onderhoud en periodieke controle van de werking overbodig is.
Wanneer een vermindering aan geluidsoverdracht tussen twee ruimten gewenst is heeft Nedco een serie geluiddempende roosters in haar programma.
Caleffi 124
In grotere bouwprojecten wordt steeds vaker overgeschakeld op een centrale stookplaats met distributieunit per woning (SATK) in plaats van een individuele ketel. Op die manier bespaart de bouwheer op de energie- en installatiekosten en kan hij warmte opwekken met hernieuwbare energieën. De units bevatten een warmtewisselaar, aangestuurd door een elektrische
regelaar. Optioneel kan een energiemeter ingebouwd worden. Caleffi heeft een programma distributie-units: - SATK20, een compacte unit voor installaties met een centrale stookplaats; - SATK30, speciaal ontworpen voor stadsverwarmingsinstallaties en installaties met een centrale stookplaats met een hoge statische opvoerhoogte; - SATK40, voor installaties waar een debiet van meer dan 18 liter per minuut nodig is (zoals in luxeappartementen); - SATK12, een speciale Kiwa gekeurde mechanische versie met dubbelwandige warmtewisselaar. De diverse types zijn beschikbaar voor installaties op lage, gemiddelde of hoge temperaturen. Speciaal voor systemen met stadsverwarming, ontwikkelde Caleffi een voorgemonteerde zoneventielset met stekkeraansluiting. Dit zoneventiel is geschikt voor stadsverwarming-toepassing en/of twee-wegzoneregeling van cv-installaties, zowel in verwarmings- als koelinstallaties. Het zoneventiel is stekkerklaar, en uitgerust met synchrone servomotor en afsluitklep met veerretour.
pomp past zich automatisch aan de vraag aan, is snel en eenvoudig te installeren en biedt de hoge kwaliteit en betrouwbaarheid. De Calio wordt geleverd in verschillen-
de bouwgrootten die nauw aansluiten op de wensen en eisen van de markt.
Viessmann 558 Het in 1917 opgerichte familiebedrijf heeft ongeveer 10.600 medewerkers in dienst en de omzet van de group is 1,89 miljard Euro. Met 27 productiebedrijven in 11 landen, verkoopactiviteiten en vertegenwoordiging in 74 landen alsook wereldwijd 120 verkoopkantoren, is Viessmann internationaal georiënteerd.
KSB 401 KSB introduceert een nieuwe generatie Calio circulatiepompen. Deze circulatiepomp voldoet aan de efficiëntie-eisen van de toekomst. De eindgebruiker is hiermee verzekerd van maximale energie-efficiëntie volgens ErP2015. De nieuwe generatie circulatiepompen van KSB is net zo gebruiksvriendelijk als energie-efficiënt, aldus de fabrikant: de
Het exportaandeel is 54 procent. Op de installatievakbeurs presenteert het bedrijf de volgende selectie van producten uit haar totaalprogramma: hr-wandketels Vitodens 100-W en Vitodens 200-W, vacuüm buiscollector Vitosol 200-T, warmtepompen Vitocal 200-S en Vitocal 333-G NC en de middelgrote hr-ketel Vitocrossal 200. aug./sept. 2013
hardenberg_re_1.indd 19
19
7-8-2013 8:40:54
Energie
PROACTIEVE RAADGEVER
Online adviestool voorspe lt De mate van energiezuinigheid van een woning wordt weergegeven met een energielabel. Het label is gebaseerd op de energetische staat van het pand en houdt niet specifiek rekening met gebruikersgedrag en gezinssamenstelling. Hierdoor kan het werkelijke energiegebruik van een huishouden heel anders uitpakken dan was voorspeld. Een nieuwe online tool, Ezie, belooft aan alle onduidelijkheid een einde te maken en gaat verder waar het energielabel ophoudt. Energiekosten slokken een steeds groter deel van het besteedbaar inkomen op. De ontwikkelaar van Ezie, het advies- en ingenieursbureau CaubergHuygen, stelt dat een gemiddeld huishouden op dit moment al jaarlijks een bedrag ter grootte van het netto besteedbaar inkomen van één maand betaalt voor zijn energierekening. Toch, zo zegt het bureau, is het niet eenvoudig om kopers en huurders van woningen ervan te overtuigen dat verduurzaming voordeel oplevert. De energielabels voor woningen worden door veel woningeigenaren en huurders als nogal algemeen gezien en dus maar beperkt van toepassing op hun persoonlijke situatie. De praktijk lijkt dit gevoel te bevestigen. Het maakt nogal wat uit of
een huis bewoond wordt door een alleenstaande die vrijwel nooit thuis is, of door een druk gezin met opgroeiende kinderen. Zo kan het gebeuren dat de energiekosten van twee vergelijkbare woningen enorm verschillen. Ezie wil daarom de gevolgen van bewonersgedrag inzichtelijk maken en de gebruiker tegelijk laten zien hoe en in welke mate energiebewustzijn en (installatie)technische maatregelen leiden tot reductie van de energiekosten. Het programma rekent letterlijk voor hoeveel euro’s de woonconsument in zijn of haar eigen situatie bespaart.
Werkelijke prestaties “De spreiding die de bewonersprofielen en het gedrag van bewoners te zien
Ezie maakt al een heel volwassen indruk, maar is volgens de makers nog lang niet uitgegroeid. “Dit is echt pas versie 1.0”, benadrukt André Meester, commercieel directeur van Cauberg-Huygen, de ontwikkelaar van Ezie. “De tool is goed te gebruiken zoals het nu is. Maar we zitten vol plannen en willen het programma verder uitbouwen, zowel in de breedte als in de diepte. Denk aan verdere verfijningen van de al aanwezige keuzemogelijkheden, bijvoorbeeld met productbibliotheken. Onder het kopje ‘Wat als…’ is er ruimte voor scenario’s. Daar gaan we analyses neerzetten. Dan laten we bijvoorbeeld het effect zien van een warm of koud jaar. Of we tonen een optimistisch en een pessimistisch scenario ten aanzien van de ontwikkeling van energieprijzen. Dat soort zaken. Ook denken we aan nieuwe toepassingsgebieden, bijvoorbeeld scholen. Uitgangspunt is dat Ezie een steeds betere proactieve adviestool wordt, waarbij je op basis van input komt tot onafhankelijke advisering van consument en professional.”
20
geeft, en daarmee de variatie in werkelijke energiekosten, is heel groot”, zegt André Meester, commercieel directeur van Cauberg-Huygen. “Als je kijkt naar de vele onderzoeken van vergelijkbare woningen, maar met verschillende samenstellingen van huishoudens, dan kan er zomaar een factor 10 tot 15 verschil zitten in het energiegebruik van de hoogste en laagste gebruiker. Wat we in Ezie doen, is: allereerst corrigeren we de gebouwgebonden berekening naar de werkelijke prestaties, zoals we die in de praktijk vinden. In de EPC en EPG wordt veel gerekend met virtuele rendementen. Hier en daar vallen die hoger uit dan in de praktijk. Denk bijvoorbeeld aan duurzame technieken zoals warmtepompen, die halen niet altijd de prestaties die vooraf zijn berekend. Dit geldt ook voor ventilatiesystemen, cv-ketels, douche-wtw enzovoorts. Nadat we het gebouwgebonden deel naar een reëel gebruik hebben aangepast, zetten we daar voor een verdere nuancering het gebruikersprofiel en het gebruikersgedrag overheen. Daarnaast is de benadering van sommige onderdelen niet helemaal correct in de onderliggende EPC- en EPG-berekeningen. Het tapwaterverbruik, bijvoorbeeld, is in die berekeningen gerelateerd aan de oppervlakte van de woning. Ezie linkt het tapwaterverbruik aan de bewoners. Daarmee krijg je een realistischer beeld.”
Energiebewuste woonconsument Er is niet alleen een verband tussen een gebruikersprofiel (samenstelling huishouden) en de te verwachten energiekosten, ook kan de grootte van een huishouden van invloed zijn op het te verwachten rendement van een installatietechnische maatregel. Meester: “Neem de zonneboiler. Als je een gezinssituatie hebt met een laag waterverbruik, dus een eenpersoonshuishouden, dan is het rendement van een zonneboiler eigenlijk helemaal niet
aug/sept 2013
IZ0813_TA_onlineadviestool.indd 20
5-8-2013 8:37:58
e lt energiekosten woning zo interessant. Terwijl als je een hoog tapwaterverbruik hebt, zoals in een gezin met drie puberende kinderen, je veel meer rendement haalt uit zo’n voorziening. Daar houdt ons programma ook rekening mee.” Ezie lijkt te mikken op de energiebewuste woonconsument die wil weten wat het verduurzamen van zijn huidige woning doet met zijn energierekening. Volgens Meester kan de tool breder worden ingezet. “Ezie is ook heel geschikt om te bepalen hoe je energierekening eruit gaat zien in een nieuwe, toekomstige situatie. Bijvoorbeeld als je gaat verhuizen. En het is prima te gebruiken door woningcorporaties die hun klanten een verduurzamingspakket aan willen bieden. Of door een leverancier die een energiezuinig product of concept introduceert. Eigenlijk is het voor iedereen. De consument kan zien waar het laaghangend fruit zit dat hij kan pakken, professionele partijen kunnen Ezie benutten om de waarde van producten, diensten of concepten te vertalen in euro’s, in waarde voor de consument.”
gemiddeld bewonersprofiel van twee volwassenen en een of twee kinderen. Bij de inrichting van de woning en voor wat betreft bewonersgedrag nemen we eveneens het gemiddelde als vertrekpunt”, zegt Robert Koolen, directeur Strategie en Beleid bij Heijmans Vastgoed. “Zodra een belangstellende zegt: ik wil die woning eigenlijk wel hebben, maar mijn situatie wijkt nogal af van dat gemiddelde, dan nodigen wij hem of haar uit om samen met ons het bewonersprofiel en bewonersgedrag in Ezie af te stemmen op de feitelijke omstandigheden, om zo een realistischer voorspelling van de energiekosten te kunnen doen.”
Totale woonlasten “Bij het realiseren van woningen kijken wij verder dan uitsluitend de energiekosten. Onderhoud kan een net zo grote kostenpost worden. Bied je een woning aan met hoogwaardige kunststof kozijnen, dan kun je ervan uitgaan dat je daar jarenlang geen onderhoud aan hebt”, vervolgt Koolen. “Wat ik maar wil zeggen is: als je een nieuwbouwwoning koopt, kijk dan niet alleen
naar de prijs, maar bedenk wat die woning je kost aan totale woonlasten, dus aan hypotheek, onderhoud en energie. Ezie is een instrument, waarmee we één van die onderdelen, de energielasten, in kaart brengen.” Bij renovatieprojecten van woningcorporaties wordt Ezie weer anders ingezet. Koolen: “Als een woningbouwcorporatie wil gaan renoveren, dan doet men dat onder andere om de energiekosten te reduceren. De lagere energiekosten worden gecompenseerd door de huur te verhogen. Maar bewoners zijn er niet altijd van overtuigd dat ze straks ook echt minder aan energie gaan betalen, en vrezen dat hun woonlasten zullen stijgen. Ezie kan dan helderheid verschaffen. Bovendien laat het programma nog eens zien wat men zelf kan doen om het energiegebruik te verminderen. Dat is ook van belang als er achteraf discussie ontstaat over een tegenvallende energierekening. Bewonersgedrag objectief waarderen kan een hoop narigheid al bij voorbaat wegnemen. Ezie biedt daarvoor de nodige handvatten.” •
Feitelijke omstandigheden Een professionele partij die Ezie gaat gebruiken, is Heijmans. De projectontwikkelaar zet het instrument op twee manieren in: bij het aanbieden van nieuwbouwwoningen aan particulieren en bij overleg met woningcorporaties en communicatie met huurders over het renoveren van bestaande woningen. Als we dit artikel schrijven, is de folder van Heijmans’ nieuwbouwproject Almere Green Poort net gereed en staat de verkoop op punt van beginnen. De energetische eigenschappen van de verschillende typen woningen zijn in kaart gebracht, maar - anders dan bij bestaande woningen - is er nog niets bekend over gezinssamenstellingen en bewonersgedrag. Hoe kan Ezie daar dan toch rekening mee houden? “We gaan in eerste instantie uit van een aug/sept 2013
IZ0813_TA_onlineadviestool.indd 21
21
5-8-2013 8:38:00
Nieuwe koudemiddelen
Trend
Hoe nu verder? De druk is hoog. Zowel Brussel als de VN dringen aan op verduurzaming. Fabrikanten die met koudemiddelen werken, slaan nieuwe
uitsluitend gekeken naar de bijdrage aan het broeikaseffect als gevolg van een lekkage in een installatie.”
wegen in om tegemoet te kunnen komen aan de steeds strengere
Uitfasering
eisen. Zo maakte warmtepomp fabrikant Daikin onlangs bekend units op de markt te brengen met R32. Koudemiddel fabrikant Honeywell zet weer in op Solstice L-41. Welke gevolgen heeft dit voor de installateur? Daikin, Honeywell en voormalig professor Henk van der Ree laten er hun licht over schijnen.
“Betreurenswaardig en een gemiste kans”, zo omschrijft Van der Ree deze situatie. Volgens de emeritus hoogleraar hebben fabrikanten nu weinig keus. Ze moeten zich primair focussen op de ontwikkeling en ingebruikname van koudemiddelen met een zo laag mogelijke GWP waarde om te voldoen aan internationale regelgeving. “Nu nog maakt R410A de dienst uit. Maar met een GWP van 1980 komt het in de gevarenzone om te worden uitgefaseerd. Voor nieuwe apparatuur overweegt de EU om HFK’s, dus ook R410A, al in 2020 te verbieden. Voor service aan bestaande toestellen blijven ze natuurlijk wel langer verkrijgbaar.”
R32
Emeritus Hoogleraar Koudetechniek Henk van de Ree
“Dit zijn hectische tijden”, Henk van der Ree, officieel met emeritaat, klinkt opgewonden aan de andere kant van de lijn. De voormalig hoogleraar Koudetechniek is nog altijd actief in het wereldje. Onder andere als voorzitter van het International Institute of Refrigeration IIR-IIF. “Door internationale en nationale regelgeving worden fabrikanten gestimuleerd om nieuwe koudemiddelen te ontwikkelen en op de markt te brengen.”
TEWI “Om het milieueffect te meten van 22
koudemiddelen is het Total Equivalent Warming Impact (TEWI) van belang. Hierbij wordt gekeken naar de totale impact van het koudemiddel op de opwarming van de aarde tijdens de levensduur van de installatie. Het lekpercentage maakt hier onderdeel vanuit. Bij een installatie met chemische koudemiddelen bedraagt dit slechts 6%. De resterende 94% wordt bepaald door het energiegebruik. Maar internationale organisaties, zoals de EU zijn volledig geobsedeerd door de GWP (Global Warming Potential) waarde. Nauwkeuriger omschreven; er wordt
Fabrikanten anticiperen al op die ontwikkeling. Zo maakte Daikin onlangs bekend dit najaar Ururu Sarara splitsystemen op de markt te brengen die zijn voorzien van R32. Met deze oplossing mikt de fabrikant op de residentiële en klein commerciële markt. Volgens Daikin zal R32 het belangrijke koudemiddel worden in de markt. “R32 heeft een lagere GWP waarde (650) dan R410A, vertelt Product Manager Ronald de Feyter. Daarnaast is het tot 5% efficiënter in gebruik en ligt het koelvermogen 4% hoger.” Met de TEWI lijkt het dus wel snor te zitten. “En R32 is een enkelvoudig zuiver koudemiddel en geen mix van diverse koudemiddelen, waardoor het een optimale kandidaat is voor het eventueel afpompen en hergebruik. Daarnaast zijn er kleinere hoeveelheden van nodig om dezelfde resultaten te verkrijgen als met R410A. Tot slot mag niet onvermeld blijven dat R32 al beschikbaar is in de markt, dan wel via de gebruikelijke kanalen beschikbaar
aug/sept 2013
IZ0813_TA_hoenuverder.indd 22
5-8-2013 8:39:06
zal zijn,” somt De Feyter op.
Overschakelen Bovendien kunnen bestaande installaties met R410A, zonder problemen overschakelen op R32. Zelfs al behoort het tot de A2L klasse (licht ontvlambaar); specifieke aanpassingen zijn overbodig. “Een opmerkelijke ontwikkeling”, zegt Van der Ree. “Vroeger waren ze bijvoorbeeld in de VS als de dood om met licht ontvlambare koudemiddelen te werken. Een ongelukje zou kunnen leiden tot talloze claims, werd er gevreesd. Maar door die voortdurende druk om te zoeken naar een zo laag mogelijk GWP, worden de grenzen verlegd.” Veelzeggend is in dit verband dat R410A een mengsel is van R32 en R125. “Die tweede component diende om de brandbaarheid volledig te neutraliseren”, vertelt de Feyter. Dat effect wordt dus nu losgelaten.
Solstice L-41 Ook Solstice L-41 behoort tot de A2L klasse, maar anders dan R32 is het geen gehalogeneerde fluorkoolwaterstof (HFK), maar een hydrofluorolefine (HFO). Van der Ree snapt die keuze wel; “er dreigt vrij snel een volledige ban te komen op HFK’s. Daar wordt op internationaal vlak al over gesproken.” Daikin: “In Europa wordt al gesproken over een quota systeem waarbij het gebruik van HFK’s, uitgedrukt in CO2 equivalenten, wordt gereduceerd tot 21% van het toegepaste volume in 2008-2011.” Maar terugkomend op Solstice L-41; het koudemiddel van Honeywell is een mengsel van HFO1234ze en R32. Hoewel de exacte GWP niet is vrijgegeven, noemde men tijdens het vroege ontwikkelingswerk een GWP van minder dan 500. Volgens Honeywell presteert het koudemiddel energetisch gezien beter dan R410A, maar precieze details hierover zijn nog niet vrijgegeven. Evenals R32 kan het worden gebruikt in bestaande systemen. Solstice L-41 is al beschikbaar en met name bestemd voor warmtepomptoepassingen en airconditioningsystemen in de woningbouw en kleine utiliteit.
De Ururu Sarara splitsystemen van Daikin worden uitgerust met R32
CO2 Hoe verhouden R32 en Solstice L-41 zich eigenlijk tot het populaire natuurlijke koudemiddel CO2? De Feyter: “R32 heeft hogere rendementen, bovendien hoeven er geen speciale maatregelen te worden getroffen omdat er met hogere drukken wordt gewerkt, zoals bij CO2 wel het geval is. R32 heeft namelijk een werkdruk van 28 bar, CO2 van 115-120 bar. Ook Honeywell benadrukt dezelfde ‘drop-in’ kwaliteiten van haar koudemiddel bij bestaande installaties. “Bovendien is Solstice energie-efficiënt en presteert het beter”, zegt Paul Sanders, Managing Director bij Honeywell Fluorine Products EMEAI. Cijfers om dit te onderbouwen maakt de fabrikant gelijktijdig met de verschijning van dit nummer van IZ bekend en zijn te vinden op de website www.installatienet.nl.
Situationeel Henk van der Ree vindt het moeilijk om een onafhankelijk oordeel te vellen over de energetische kwaliteiten van de nieuwe koudemiddelen. “Niet alleen omdat nog niet alle informatie beschikbaar is over Solstice L-41, maar ook omdat de uiteindelijke prestatie van een koudemiddel altijd afhankelijk is van de installatie en de locatie.” Ten aanzien van CO2 is hij het eens met Daikin en Honeywell dat “voor AC toepassingen hun koudemiddelen energetisch beter
zullen presteren dan CO2 en zich ook soepel zullen voegen aan de bestaande praktijk”.
Advies “Wat ik de installateur kan adviseren? Daar moet ik even over nadenken. We gaan steeds meer naar standaardunits toe. Door de betere kwaliteitszorg, maakt het minder uit welk koudemiddel er in de installatie zit. Een installateur moet in ieder geval een goede installatie neerzetten, die lekdicht is. Daarnaast is het van belang om te letten op het energiegebruik. Het IIR benadrukt al jaren die twee aspecten van de TEWI: lekdichtheid en energie-efficiency. Houd daarbij overigens in het achterhoofd dat de EU energie prestatie-eisen steeds strenger worden. Ik zou de installateur daarnaast willen aanraden om de klant duidelijk te maken, dat goedkoop vaak duurkoop is. Een grotere begininvestering in kwalitatief goede systemen zal zich uiteindelijk terugbetalen als je kijkt naar de life cycle kosten. Tot slot zou ik installateurs nog eens willen wijzen op hun kennisniveau. Houd dat op peil. Dat is pure noodzaak. Met iedere ban op een bepaalde categorie koudemiddelen, moeten er nieuwe alternatieven worden ontwikkeld. Uiteindelijk gist het probleem wel uit, maar dan bedenkt de politiek weer iets nieuws en begint het feest weer opnieuw…” • aug/sept 2013
IZ0813_TA_hoenuverder.indd 23
23
5-8-2013 8:39:08
exposantenoverzicht
Installatie 15 vakbeurs JAAR
IMSO 535
Waterabsorber granulaat van IMSO kan worden toegepast om een dak of goot snel droog te krijgen bij onderhoud en reparatie. Het is onschadelijk voor zowel het milieu als de dakbedekking en neemt 200 keer het eigen gewicht aan water op. De installateur legt met het granulaat een dijkje van tweemaal de waterhoogte aan. Het materiaal absorbeert vervolgens het water, sluit hermetisch af op de ondergrond en vormt zo een dammetje om verdere watertoeloop te stoppen. Binnen 5 à 10 minuten is het water ingetrokken en kan er gewerkt worden. Imsorb waterabsorbent wordt geleverd in strooibussen van 800 gram en emmers van 5 kg, die een absorptievermogen hebben van respectievelijk 200 en 1.000 liter.
met vloeistofklasse 2. De vervangbare keerklepmodule garandeert een eenvoudig en probleemloos onderhoud. Onderhoud of vervanging van de keerklepmodule kan worden uitgevoerd zonder uitbouw van de gehele terugstroombeveiliging. Dankzij de toepassing van kogels met een Teflon®-coating is een grote stap gezet in de bestrijding van vastzittende kogelafsluiters, als gevolg van aanslag met kalk of metaalhoudende sedimenten. Door de speciale kogelconstructie zijn de afsluiters volkomen vrij van dode ruimten en hiermee absoluut hygiënisch, omdat er geen groei van micro-organismen, zoals legionellabacteriën, mogelijk is als gevolg van stilstaand water. Deze serie terugstroombeveiligingseenheden is voorzien van het Kiwa kwaliteitskeurmerk.
Viega 437
Raminex 551
De terugstroombeveiligingseenheid TBE-EA Easy Service is een compacte terugstroombeveiliging met een controleerbare EA-keerklep en een geïntegreerde kogelstopkraan, die het drinkwaternet beschermt tegen het terugstromen van verontreinigd water tot en 24
hardenberg_li_1.indd 24
Op de stand van Viega kan kennis worden gemaakt met de persmachine Pressgun 5, het drinkwatergebruikersstation en de Advantix Vario douchegoot. De Pressgun 5 van Viega is een nieuwe, compacte persmachine die slechts 3,2 kg weegt. Desondanks kunnen in accu- én netvoedingbedrijf afmetingen van 12 t/m 108 mm worden geperst. De machine is daarmee de kleinste en lichtste persmachine voor XL-persverbindingen. Het Viega gebruikersstation
wordt in koud- en/of warmwaterinstallaties ingezet om de drinkwaterkwaliteit te garanderen. Het voorgemonteerde en vooringestelde station wordt kant-en-klaar geleverd. De Viega Advantix Vario douchegoot, tot slot, kan op de millimeter nauwkeurig worden ingekort tot elke gewenste lengte tussen 120 cm en 30 cm. De goot leent zich voor renovaties, waar maatwerk binnen de bestaande inbouwomgeving gewenst is.
Nefit 514
Nefit introduceert een nieuw serviceconcept. Met de nieuwe, slimme thermostaat Nefit Easy en Nefit Service Tool II kan de installateur op afstand cv-ketels uitlezen, testen en resetten. Gebruikers ontvangen via hun smartphone bericht als de Nefit Easy thermostaat een cv-storing signaleert. Met een druk op de knop kan het bericht inclusief foutcodes worden doorgestuurd naar de installateur. Deze kan met de Nefit Service Tool II app op afstand het cv-toestel uitlezen, testen en resetten. Dit betekent minder (herhaal) bezoeken en dus efficiëntere service. Naast dit concept presenteert Nefit het uitgebreide programma warmtepompen. Voor de nieuwe Nefit EnviLine warmtepomp zijn bijvoorbeeld geen kostenverhogende voorzie-
ningen nodig om tot 35% energie te besparen. Verder laat Nefit de laatste ontwikkelingen zien op hr-gebied en het actuele aanbod aan zonne-energiesystemen.
Syntess 112
Syntess Software presenteert haar drie productedities: Syntess Atrium Entry, Professional en Enterprise. Ook zal Syntess present zijn met haar webapplicaties werkbonnen en urenregistratie en zal het Syntess klantenportal te zien zijn. Dit portal is bestemd voor uw klanten voor werkbon- en factuurinformatie evenals voor relationele informatie. De modules werkbonnen en uren worden met webtechnologie gebruikt op met name tabletcomputers.
BWT 461 BWT toont E1-filter, dat eenvoudig is in gebruik. Het filter beschikt over een programmeerbare, zelflerende microprocessorbesturing. Het heeft een laag zoutverbruik dankzij monodisperse harsen, een hoge doorstoomcapaciteit en laag energiegebruik. Het regeneratiecriterium is programmeerbaar. Het filter is corrosiebestendig en heeft een compacte kunststof uitvoering. Levering is inclusief aansluitingen, bypass, aansluitslangen, 25 kg zout en testset.
aug./sept. 2013
7-8-2013 8:35:26
MOOI VAN BUITEN, SLIM VAN BINNEN De NIBE F1345 solo water/water warmtepomp heeft een elegant en tijdloos design van buiten en een doordachte modulaire opbouw van binnen. Dat betekent dat elk onderdeel – van een simpel kabeltje tot een compressormodule – in een handomdraai kan worden aangesloten of vervangen. Controle en bediening van de warmtepomp is eenvoudig dankzij een kleurendisplay met een helder intuïtief menu in de taal van uw keuze. De F1345 is ontworpen voor grotere woningen en utiliteitsgebouwen en is krachtiger en flexibeler dan ooit. U heeft keuze uit vier types met vermogens van 24, 30, 40 en 60 kW. Daarnaast biedt de F1345 diverse aansluitmogelijkheden en accessoires, onder meer voor warmtapwaterbereiding, monitoring, afstandsbediening via GSM en (passieve) koeling. Meer weten? Neem dan contact op met NIBE. Of kijk op www.nibenl.nl
INSTALLATIE VAKBEURS HARDENBERG 2013: BEZOEK ONZE STAND! HAL 4 STANDNUMMER 408
NIBE™ F1345 | SOLO WATER/WATER WARMTEPOMP – Leverbaar in de volgende capaciteiten: 24, 30, 40 en 60 kW. – Perfecte kostenefficiënte oplossing voor het verwarmen en koelen van grotere woningen en utiliteitsgebouwen. – Tot negen warmtepompen in cascade op te stellen voor een maximaal vermogen van 720 kW (bijvoorbeeld bij open bron). – Geïntegreerde internet communicatiemodule voor beheer op afstand: NIBE UplinkTM. – Gelijktijdige levering van warmtapwater en ruimteverwarming of passieve koeling mogelijk. – Groot helder meertalig kleurendisplay voor eenvoudige bediening of informatievoorziening.
– Twee scroll compressoren werken individueel of samen en schakelen indien nodig in. – Minder dan 3 kg koudemiddel per compressor: geen verplichte jaarlijkse inspecties. – Laag geluidsniveau. – Eenvoudige installatie. – Opstartinstructies via het display. – Ingebouwde energiezuinige bron- en circulatiepompen worden aangestuurd via het display. – Eigen bronpomp per compressormodule bij 24 en 30 kW uitvoeringen.
NIBE Energietechniek B.V. Energieweg 31 4906 CG Oosterhout (NB) Postbus 634 4900 AP Oosterhout (NB) Telefoon: +31(0)168 477 722 Fax: +31(0)168 476 998 E-mail: info@nibenl.nl Internet: www.nibenl.nl
IZ0813_25_nibe.indd 25
7-8-2013 8:50:05
Geluid
Ventilatie en akoestiek
Nieuwe eisen uitdagin g “Heftig”, zo karakteriseert Frank Windt de nieuwe akoestische eisen
temen. Maar het blijft een klusje dat nauw luistert. IZ sprak na het
woningbouw. “Het geluid veroorzaakt door de eigen installaties mag volgens het nieuwe Bouwbesluit niet meer zijn dan 30 dB bij de capaciteiten als vereist door het Bouwbesluit. Als aanvullende kwaliteitseis geldt voor slaapkamers lager dan 30 dB bij de vereiste capaciteiten. Het geluidniveau in de woning ten gevolge van buitengeluid mag niet meer zijn dan 33 dB”, schrijft installatiedenktank Isso in een toelichting.
seminar uitgebreid met Windt.
Zuinig en stil
die het Bouwbesluit stelt. Volgens de Product Manager van ebmpapst Benelux “wordt er gevraagd om een zeer laag geluidsniveau.” Dat deze strenge eisen gelukkig wel haalbaar zijn, bleek onlangs tijdens het seminar van de fabrikant over akoestiek en ventilatiesys-
Wanneer wordt geluid lawaai? Een kleine zoektocht op het net leert ons dat “lawaai een sterk geluid is, dat het zenuwstelsel onaangenaam prikkelt.” Wilt u het zelf nalezen, surf dan even naar: www.encyclo.nl/begrip/Lawaai. Wanneer precies geluid als lawaai wordt ervaren, is puur subjectief. De een wordt al horendol als hij een paar minuten verplicht moet meegenieten van de muziek van de buren. Een ander zou het liefst vragen of het volume nog wat hoger mag, zodat hij er beter van kan
genieten. Ondanks dat verschil in persoonlijke beleving bestaan er algemeen geldende eisen voor het geluidsniveau dat bijvoorbeeld ventilatiesystemen mogen produceren.
Bouwbesluit In het Bouwbesluit 2012 is er het een en ander over na te lezen. Daarin staan de eisen die worden gesteld aan geluid, zowel van buiten als veroorzaakt door de eigen installaties. Voor alle duidelijkheid; we hebben het nu over de
Behalve de eisen van het Bouwbesluit krijgt de installateur ook te maken met de nieuwe ErP-richtlijn. Het doel van de Europese ecodesignrichtlijn is om producten die relevant zijn voor energiegebruik, milieuvriendelijk vorm te geven. Maar wat heeft dat nou te maken met akoestische eisen, zult u zich waarschijnlijk afvragen? Kort door de bocht; zuiniger = stiller. “Bijna alle ventilatoren behalen hun hoogste rendement op hun stilste punt. Worden de eisen voor het energiegebruik aangescherpt, dan zullen ventilatoren die eraan voldoen ook als stiller uit de bus komen,” verduidelijkt Windt
Ontwerp
Frank Windt in actie tijdens het ebm-papst seminar 26
Fabrikanten van ventilatiesystemen hebben de afgelopen jaren niet stilgezeten en al ruimschoots van te voren geanticipeerd op de strengere eisen. De installateur is nu aan zet; zijn inbreng wordt steeds belangrijker om ook daadwerkelijk de beoogde prestaties te kunnen behalen. Dat begint al in de ontwerpfase, vertelt Windt. “Installateurs komen meestal als laatste aan bod. Als hun bouwpartners niet genoeg ruimte overlaten voor de aanleg van een ventilatiesysteem, beginnen de problemen al.” In dat geval moet menig installateur gaan improviseren met hoekse bochten en te kleine kanalen om toch nog zijn ventilatiesysteem te kunnen inbrengen. Dat is vragen om akoestische proble-
aug/sept 2013
IZ0813_TA_nieuweeisen.indd 26
5-8-2013 8:44:57
n g voor installateur men. Correct dimensioneren dus. Veel problemen in de ontwerp- en latere fasen zijn overigens al te omzeilen als niet alleen de bouwpartners, maar ook de opdrachtgever zijn huiswerk goed doet. Eigenlijk zou die al moeten beginnen zijn wensen en eisen correct op papier te zetten en te laten onderbouwen met deugdelijke berekeningen, alvorens het ontwerpteam van start gaat.
Uitvoering In de uitvoeringsfase vraagt de bevestiging van kanaaldelen om de nodige aandacht. Windt: “Meer dan eens wordt er geklaagd over geluidsoverlast veroorzaakt door resonantie, omdat dit werkje niet correct is uitgevoerd.” Installateurs zijn daarnaast nog wel eens geneigd om het systeem in te stellen op te grote luchtvolumes, wat ook een bron van lawaai kan zijn voor de bewoners. Het verkeerd inregelen van ventielen kan ook zorgen voor geluidsoverlast. De installateur moet hierbij rekening houden met de toekomstige gebruiker, waarschuwt Windt: “want hij heeft wederom te maken te maken met strikt persoonlijke voorkeuren”.
Beheer en onderhoud En dan de beheer- en onderhoudsfase. “Gebouweigenaren zouden eigenlijk minimaal één keer per jaar hun filters moeten laten vervangen en dan gelijk
hun ventilatoren een reinigingsbeurt laten geven. Gebeurt dat niet, dan kan vervuiling van de schoepen leiden tot onbalans en daardoor trillingen. Daarnaast moet de conditie waarin de kogellagers zich bevinden goed in de gaten worden gehouden. Een ventilator die energie vreet, zal ook meer warmte opwekken, waardoor de kwaliteit van het smeermiddel sneller achteruit gaat. Bij het schoonmaken van ventilatoren moet de installateur overigens voorzichtig te werk gaan. Bijvoorbeeld om te vermijden dat hij per ongeluk balanceergewichtjes los stoot.”
De aerodynamische schoepen van de RadiCal ventilator
Radiaal Hoe heeft ebm-papst zelf tot dusver ingespeeld op de strengere eisen? “Nadat we onze HyBlade axiaal ventilatoren al hadden voorzien van onze nieuwe hybride technologie, gingen wij nog een stap verder”, vertelt Windt. “Deze stap is gezet met de ontwikkeling van onze nieuwe hoog rendement radiaal ventilator, ‘RadiCal’. De waaier is gemaakt van hoogwaardig composiet materiaal en biedt een hoge mechanische sterkte en weerstand tegen omgevingsinvloeden. Deze techniek voorkomt loslating en turbulentie van luchtstromen, zodat de geluidsemissie zeer laag is. De aerodynamisch geoptimaliseerde vorm vermindert het geluid met 50%”, claimt Windt.
Energiebesparing “Behalve de waaier is ook het ontwerp van de motor geoptimaliseerd ten behoeve van de warmteafvoer. De warmteafvoer wordt namelijk sterk verbeterd, doordat de stator compleet is ingesloten in een hoogwaardig kunststof en doordat er luchtinlaten in de rotor zijn aangebracht. Dit zorgt ervoor dat het rendement aanzienlijk wordt verhoogd. Door dit nieuwe design wordt tot 50% minder energie gebruikt vergeleken met een AC ventilator.” En daarmee is ebm-papst naar eigen zeggen klaar voor de toekomst, want “deze nieuwe ontwikkelingen zorgen er ook voor dat de RadiCal ventilatoren de ErP richtlijn ruimschoots overtreffen” •
ErP-richtlijn Met de ErP Directive wil de EU in 2020 een CO2-reductie bewerkstelligen van 20%. ErP staat voor ‘Energy Related Products’. Deze richtlijn is van toepassing op ventilatoren met een vermogen tussen de 125 W en 500 kW. De elektrische motoren moeten voldoen aan de richtlijn 640/2009. In de ErP richtlijn worden minimum rendementen opgelegd. Dit zal gebeuren in twee fases; een eerste richtlijn is van kracht sinds 1 januari 2013. Vanaf 1 januari 2015 gelden nog strengere eisen. Sommige ventilatoren zullen niet voldoen aan deze strengere richtlijnen en dienen aangepast te worden of worden uit de handel genomen.
aug/sept 2013
IZ0813_TA_nieuweeisen.indd 27
27
5-8-2013 8:45:02
f
In bedrij
GASABSORPTIEWARMTEPOMP
Een ‘gasketel’ met een h Samen met importeur Techneco bracht een groep adviseurs, installateurs en een architect begin juni een bezoek aan Robur, fabrikant van gasabsorptiewarmtepompen. De gaswarmtepomp geniet minder bekendheid dan zijn elektrisch ‘gestookte’ verwant, maar kan vooral in grotere projecten een interessante optie zijn. De hoofdvestiging van Robur, met R&D-centrum en fabriek, ligt vlakbij Bergamo, een prachtige, deels historische stad in de Noord-Italiaanse regio Lombardije. Het familiebedrijf is opgericht in 1956 en telt 200 medewerkers. Robur is gespecialiseerd in het ontwerpen en produceren van energiezuinige gasgestookte verwarmings- en koelsystemen. Techneco Energiesystemen B.V., gevestigd in Delft, levert Robur gaswarmtepompen én een uitgebreid gamma elektrische warmtepompsystemen. Een deel van het programma wordt in eigen beheer ontworpen en geproduceerd.
Concept De meeste installateurs zullen bekend zijn met het werkingsprincipe van de elektrische warmtepomp. Bij gasgestookte toestellen zal anders liggen. Dat heeft niet alleen te maken met de ingewikkelde natuurkundige processen die de werking van gaswarmtepompen bepalen, maar ook met de toepassing van de systemen. Gasgestookte warmtepompen zijn in Nederland sterk in de minderheid. Hét kenmerkende verschil tussen beide typen warmtepompen is de wijze waarop de primaire energiebron (elektriciteit
Het reisgezelschap bracht de nacht door in het Bes Hotel Bergamo West. Op het dak van het hotel
of gas) wordt ingezet om de energie die gehaald wordt uit de buitenlucht of de bodem, om te zetten naar een hoger niveau. De elektrische warmtepomp heeft stroom nodig om een compressor aan te drijven, die de cyclus in gang zet. Een gaswarmtepomp heeft geen compressor. De taak van de compressor wordt hier overgenomen door een apart circuit met een generator (die verwarmd wordt door een gasbrander), een absorber en een pomp. In deze secundaire kringloop circuleert water waarin ammoniak is opgelost. Afgezien van de pomp bevat deze ‘thermische processor’ geen bewegende delen. “Eigenlijk”, zo vatte een van de deelnemers het concept samen, “zou je een gaswarmtepomp kunnen zien als een gasketel met een heel hoog rendement.”
Probleemoplosser Door zijn praktische eigenschappen en inzetbaarheid is de gaswarmtepomp niet alleen geschikt voor nieuwbouwprojecten, maar ook om energie te besparen bij bestaande bouw. Anders dan bij een elektrische warmtepomp is er geen krachtstroom nodig. Een gewone 230 volt-aansluiting volstaat. De maximale aanvoertemperatuur van een gaswarmtepomp is hoger (circa 65 oC), óók bij strenge vorst, en als
In TVVL Magazine, uitgave 01 2011, staat het artikel ‘Gasabsorptiewarmtepompen in de praktijk’. In het stuk wordt het principe van de gasabsorptiewarmtepomp uitgelegd en worden de mogelijkheden besproken. Ook is een prestatiemeting opgenomen van drie warmtepompinstallaties van Robur. U vindt ‘Gasabsorptiewarmtepompen in de praktijk’ op www.tvvl.nl. Het artikel is als pdf te downloaden.
staan (vanaf nieuwbouw) gasabsorptiewarmtepompen van Robur. De totale verwarmingscapaciteit van de installaties bedraagt 435 kW, de koelcapaciteit is 406 kW. 28
aug/sept 2013
IZ0813_TA_eengasketel.indd 28
5-8-2013 9:16:52
n heel hoog rendement
Robur-specialist Maurizio zet het werkingsprincipe van de gasabsorptiewarmtepomp uiteen.
Binnenplaats van destilleerderij Borgo Antico San Vitale, in de regio Franciacorta. Opstelling met gasabsorptiewarmtepompen van Robur. Italianen zijn creatief: als er eigenlijk geen ruimte is, dan
koudemiddel wordt het ozonvriendelijke ammoniak (NH3; R717) gebruikt. Een bodembron kan ongeveer de helft kleiner zijn dan voor een vergelijkbare elektrische warmtepomp nodig zou zijn. En behalve verwarmen, kan (afhankelijk van de uitvoering) de gaswarmtepomp ook koelen, zij het in geringere mate. Dit alles maakt de gaswarmtepomp tot een potentiële probleemoplosser in bestaande kantoren, appartementencomplexen, zorgcentra, zwembaden, hotels en andere woon/werkgebouwen met een gasverbruik vanaf circa 10.000 m3 per jaar. Gasabsorptiewarmtepompen kunnen (in cascade) in een frame naast of op een gebouw geplaatst worden.
Draaiuren Om financieel te renderen moet een gaswarmtepomp voldoende draaiuren maken. Hoe meer in bedrijf, hoe groter de besparing op het gasverbruik. Ook energietarieven spelen hier een belangrijke rol. Voor zakelijk grootgebruikers van elektriciteit gelden lagere tarieven. Zo kan het zijn dat een gaswarmtepomp bij bepaalde projecten energetisch
máák je die toch gewoon!
gezien de beste keuze is, maar door relatief hoge gastarieven financieel toch minder aantrekkelijk wordt. Er is een brede deskundigheid vereist om de mogelijkheden en beperkingen van de verschillende systemen, zowel technisch als commercieel, tegen elkaar af te wegen en de klant optimaal te adviseren. Nederland is nog steeds een gasland. De uitgebreide gas-infrastructuur kan, met name bij renovatieprojecten, een goede reden zijn om ook de gasabsorptiewarmtepomp mee te nemen in het adviestraject •
Samen sterk. Drieling, gereed voor transport. Op het frame, van links naar rechts, Robur GA-HR, GAHP-AR en een AY HR cv-ketel.
Techneco levert vier gaswarmtepompen van Robur, de GAHP-A (lucht als bron/ verwarmen), GAHP-AR (lucht/reversibel, kan verwarmen en koelen), GAHP-W (bodembron/kan gelijktijdig verwarmen en koelen), GA-HR (lucht/kan gelijktijdig verwarmen en koelen) en een koelmachine (ACF, lucht). Het ‘GAHP’ in de typenamen staat voor Gas Absorption Heat Pump. De verwarmingsvermogens van de vier machines liggen tussen de 38 en 44 kW. De rendementen lopen op van 138 tot 159 procent (onderwaarde) en 124 tot 143 procent (bovenwaarde). Uitgezonderd de GAHP-W, worden alle units in de buitenlucht opgesteld.
aug/sept 2013
IZ0813_TA_eengasketel.indd 29
29
5-8-2013 9:16:58
IN C L
U S IE
F
*
P
RT
* K L
N TRANS PO
Installatie vakbeurs
EI
LEI
N
Hardenberg
10, 11 en 12 september 2013
Dé vakbeurs voor de installatie- en sanitairbranche
Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/installatie-hb met onderstaand registratienummer en ontvang twee gratis entreebewijzen voor Installatie Vakbeurs Hardenberg 2013.
6130001802 Evenementen
HAL
HARDENBERG GORINCHEM VENRAY
Evenementenhal Hardenberg Energieweg 2 7772 TV Hardenberg T 0523 - 28 98 98 I www.evenementenhal.nl E hardenberg@evenementenhal.nl
Ons evenement. UW MOMENT.
BWT - Waterbehandeling Unieke E1 Filter Milieuvriendelijk, duurzaam en eenvoudig in gebruik • • • •
Simpele montage en snelle filterwissel Geen afvalwater / spoelwater Hygiënisch Geen aparte afsluiters nodig 1
2
3
4
Bewamat waterontharder
• Programmeerbare, zelflerende microprocessorbesturing • Laag zoutverbruik dankzij monodisperse harsen • Regeneratiecriterium programmeerbaar • Hoge doorstoomcapaciteit • Corrosiebestendige compacte kunststof uitvoering • Zeer laag energieverbuik • Complete levering inclusief aansluitingen, bypass, aansluitslangen, 25 kg. zout en testset.
BWT Nederland B.V.: Energieweg 9, 2382 NA Zoeterwoude Telefoon 088 750 90 00, Fax 088 750 90 90, E-mail sales@bwtnederland.nl
www.bwtnederland.nl
IZ0813_30.indd 30
5-8-2013 9:35:44
Installatie 15 vakbeurs JAAR
Spirair 210 Spirair Luchttechniek is een kennis delende groothandel die u graag verder op weg helpt om tot de juiste samenstelling van luchtkanalen en ventilatiecomponenten te komen. De medewerkers van het bedrijf denken met u mee bij alle renovatie- en nieuwbouwprojecten in (kleine) utiliteit en woningbouw. Iedere dag wordt gewerkt aan een hoge leverbetrouwbaarheid. De logistiek sluit zo nauwgezet mogelijk aan op uw projectplanning.
pelingen en toebehoren. De planningswerkzaamheden worden zo aanzienlijk verminderd.
Biddle 312 Sinds jaar en dag biedt Biddle een breed pakket van ventilatorconvectoren aan. Voor klimaatbeheersing per ruimte is model Deco geschikt. Binnen deze range zijn de mogelijkheden einde-
HUMMEL 146 Hummel heeft zijn bestaande pompengroepprogramma met het nieuwe zonneenergiesysteem uitgebreid. Het zonne-energiesysteem is voorzien van componenten die op elkaar zijn. Hierdoor zijn volgens de leverancier een maximaal economische efficiëntie met lage instal-
latie- en onderhoudskosten gewaarborgd. Het systeem bestaat uit een speciaal ontworpen Hummel zonne-energie pompengroep, met een ultralicht framecollector en een hoog efficiënte zonneboiler. Door zijn compactheid kan deze ook bij renovatie van bestaande installaties probleemloos toegepast worden. Hiervoor biedt Hummel een pakket met alle noodzakelijke aansluitcomponenten aan, zoals flexibele rvs-ribbelbuizen, aansluitkop-
loos., aldus de leverancier. Zo bevat deze range inbouwen diverse vrijstaande of vrijhangende modellen. Deze modellen zijn verkrijgbaar in zowel wand- als plafonduitvoeringen. Dit in elke mogelijke kleur. De lucht- en waterzijdige regeling in combinatie met de automatische aangestuurde buitenluchtklep is geschikt voor zowel recirculatie- als ventilatietoestellen en zorgt voor het optimale comfort tegen minimaal energiegebruik. Met het verstelbare uitblaasrooster kan de ruimte gericht worden verwarmd, gekoeld en/of geventileerd. Optioneel kan een CO2-sensor meegeleverd worden. Deze sensor zorgt ervoor dat de op het bedieningspaneel ingestelde CO2-waarde wordt gehandhaafd door automatisch de ventilatietoevoer te verhogen of te verlagen.
Gilde 507 Mobiel werken óók voor uw buitendienst? Dit heeft u zich misschie wel eens afgevraagd? Volgens Gilde kunt u meer rendement behalen
door gebruik te maken van haar mobiele oplossingen. Uren- en materiaalregistratie, checklisten, opnamerapporten, meetgegevens, alles wordt door de monteur geregistreerd, en met een druk op de knop direct verwerkt op kantoor in HandSoft(Pro). Door de integratie in HandSoft(Pro), een bedrijfsomvattende totaaloplossing voor uw kantoorautomatisering, heeft u alles in huis van calculatie, facturatie t/m boekhouding. De gegevens hoeft u maar één keer in te geven. De mobiele oplossingen zijn zowel geschikt voor kleine als grote installatiebedrijven. Met de flexibele software kan worden ingespeeld op uw specifieke wensen.
Thermoscreens 625 Thermoscreens introduceert het Energy Saving luchtgordijn, model HX. Het Energy Saving HX luchtgordijn is voorzien van de Ecopower Air techniek. Deze techniek
betreft een geheel vernieuwd uitblaasprincipe, waarbij de luchtstraal zeer homogeen over de uitblaasopening wordt verdeeld met een dekkingsgraad van bijna 100%, Door deze techniek is het luchtgordijn zeer effectief, aldus de leverancier, en daardoor energiezuinig in gebruik. Verder is het 3-weg ventiel geïntegreerd in het toestel en wordt het standaard met filters geleverd. Dit luchtgordijn kan op elke mogelijke installatie worden aangesloten, omdat het leverbaar is met een 4- of
2-rij verwarmingsbatterij voor lage en hoge watertrajecten. Optioneel is een weersafhankelijke regeling beschikbaar.
Cox Geelen
556
Met de ontwikkeling van de Econext® Chimney Cover is deze renovatieoplossing van Cox Geelen nu ook in Ø60mm beschikbaar. Het systeem werd in
nauwe samenwerking met de installateur ontwikkeld en is inmiddels in diverse renovatieprojecten succesvol toegepast. Naast Ø80mm bleek er in de praktijk ook een grote vraag naar een totaaloplossing in Ø60mm te zijn. Het systeem bestaat uit een grespotkap, een flexibele rookgasafvoerpijp en een muur- of plafondaansluitplaat. Gebruikmakend van het bestaande rookgaskanaal wordt met een kliksysteem snel en gemakkelijk een veilige trekvaste verbinding aan boven- én onderzijde van de flexibele rookgasafvoerpijp gerealiseerd. Op de website van Cox Geelen vindt u een installatievideo.
AL-KO 219 Het AL-KO EasySelect ProjectCenter is open. U kunt hier uw aanvragen aanmaken, bewaren en aanpassen. In de nieuwe LBK-Meester kunt u een keuze maken uit alle gangbare warmteterugwinsystemen in binnen- en buitenopstelling. U ontvangt direct uw offerte met prijzen en tekeningen in pdf of dxf format. aug./sept. 2013
hardenberg_re_4.indd 57
57
7-8-2013 8:42:55
stekelige vragen
Stille revolutie? De afgelopen jaren hebben diverse leveranciers kleine windturbines op de markt gebracht, bedoeld voor toepassing in de bebouwde omgeving. We horen er weinig meer van. Enkele maanden geleden
het makkelijker en zal de acceptatie toenemen. Daarbij heeft onze molen een vriendelijke uitstraling en start hij al bij weinig wind op, waarna je de wieken niet meer ziet. Je hebt dan ook geen last van slagschaduw.”
maakte een gloednieuwe mini-turbine haar opwachting: de Windchallenge 1.7. Is dat niet roeien tegen de stroom in? We vroegen het aan Eline Mertens, die samen met haar partner Sander Mertens de drijvende kracht is achter het project. Waarom zou deze miniturbine wél slagen? “Vier jaar lang hebben we – mijn partner is aan de TU Delft gepromoveerd op windenergie in de bebouwde omgeving – in betrekkelijke stilte gewerkt aan de ontwikkeling van een kleine windturbine die geruisloos draait, licht van gewicht is, een hoge opbrengst genereert en een hele goed prijs heeft ten opzichte van de huidige markt. De energieterugverdientijd van de molen is minder dan een jaar. De molen is uitvoerig getest in de windtunnel van TU Delft en onder wisselende omstandigheden in de praktijk, inclusief ijzel, storm en netuitval. De Windchallenge 1.7 heeft de testen glansrijk doorstaan conform
de Nederlandse certificering voor kleine windturbines.” Ook al is de techniek oké, als mensen niet van windmolens houden heb je toch een probleem. Hoe zit het met de acceptatie? “Wij richten ons in eerste instantie op de zakelijke markt. Dan kun je denken aan plaatsing op bedrijfspanden, lichtmasten en ook kassen. In die wereld wordt heel anders aangekeken tegen dit soort producten. Daarbij komt dat je in steeds meer gebieden turbines mag plaatsen zonder bouwvergunning, mits ze gecertificeerd zijn. Gemeenten stellen zich in toenemende mate coöperatief op. Naarmate er minder belemmeringen zijn, wordt
‘Stekelige vragen’ is een rubriek met een knipoog. Schofferen, daar doen we niet aan. Wel aan prikkelen en een heel klein beetje provoceren. Met als doel u een blik te gunnen in de bedrijfskeuken. Waarom neemt een onderneming een bepaalde beslissing? Is een product echt zo nieuw als wordt geclaimd? Of: De laatste innovatie dateert alweer van drie jaar geleden. Valt er niets meer te verbeteren?
IZ0813_stekeligevragen_li.indd 2
We zijn even aan het rekenen geslagen en komen, subsidies daargelaten, op een terugverdientijd van ongeveer 40 jaar. Hoe legt u dat uit? “Als je puur kijkt naar wattages en opbrengsten in euro’s per unit, dan is terugverdienen nog een kwestie van langere adem. Maar wij zijn met een heel ander soort business cases bezig. Voor veel zakelijk gebruikers is het toepassen van windmolens onderdeel van een totaalduurzaamheidsconcept. Zoals certificering in het kader van BREEAM. Dat geeft een sterke impuls aan groen denken en doen. Je ziet een molen op een mast of op het dak van het bedrijf. Bij de receptie kun je een groot display plaatsen, waarop de actuele opbrengsten worden weergeven. Dat genereert een vliegwieleffect. Tezamen met andere duurzame maatregelen kunnen besparingen tot wel 20 procent worden gerealiseerd op het energiegebruik.” Waar je een molen plaatst, kun je ook zonnepanelen leggen. Wat doet u met zo’n argument? (lacht) “Dat is niet helemaal waar. Onze molens zijn ook uitstekend geschikt voor plaatsing op masten.
Daar zul je niet snel een groot paneel aantreffen, in verband met windbelasting. Wat opbrengsten betreft: een zonnepaneel levert in Nederland ongeveer 120 kWh per vierkante meter per jaar. Met een windturbine zit je per vierkante meter rotoroppervlak op zo’n 200 kWh per jaar. Je kunt het ook als een aanvulling zien. Zonnepanelen leveren overdag energie, windturbines dag én nacht. Tenzij het windstil is, natuurlijk.” Toch nog even die consument. Een toekomstige doelgroep? “Dat is heel goed mogelijk. Kleine windturbines worden steeds geavanceerder. Daken van flatgebouwen zijn een optie. Er zijn interessante locaties, vooral aan de zuidwestkant van gemeenten, want die krijgt gemiddeld de meeste wind. We willen zo snel mogelijk de stap naar massaproductie maken. Dan kunnen we de molens goedkoper aanbieden en zullen ze wellicht vanzelfsprekender worden in het straatbeeld.” •
5-8-2013 10:43:08