7e jaargang nummer 10 oktober 2010
Special: Verwarming en radiatoren > Kunststof rookgasafvoeren > ZLT-radiatoren > Dynamische flowregelaar > Montage en onderhoud
IZ1010_cover.indd 1
24-9-2010 11:38:42
Zo simpel als het indraaien van een nieuwe lamp...
...is het installeren van een HR(E)-ketel van Intergas Steeds meer installateurs kiezen voor de HR(E)-ketels van Intergas. Geen wonder, want deze energiezuinige ketels bieden niet alleen uitstekende gebruikseigenschappen, ze zijn ook nog eens in een handomdraai geplaatst en ge誰nstalleerd. Ontdek het zelf!
www.intergasverwarming.nl
>>Betrouwbaar in warmte Intergas Verwarming, Postbus 6, 7740 AA Coevorden, tel.: (0524) 51 23 45 www.intergasverwarming.nl
IZ1010_03_intergas.indd 3
23-9-2010 13:38:56
10-031 - adv Installateurszaken nov
7-9-2010
10:46
Pagina 1
Gericht op de toekomst www.testo.nl/rookgas
• Hoogwaardig full-colour display • Innovatieve meetmenu's met automatische meetprogramma's • Standaard 5 jaar garantie met LongLife meetcellen • Met het Testo Ontzorg Pakket verlenging tot 7 jaar garantie tegen vaste jaarlijkse kosten voor onderhoud en kalibratie • Drukverschil meting tot 300 mbar • Standaard USB interface • Mogelijkheid tot communicatie met PDA • Analyse, rapportage en opslaan van meetwaarden met EasyHeat Software • en nog veel meer...
EN 50379-2
Zes jaar zorgeloos meten met een testo rookgasanalyser kan al vanaf 22,92 euro per maand!
Testo BV • Randstad 21-53 • 1314 BH Almere • Telefoon: 036 5487000 • Email: info@testo.nl • Website: www.testo.nl
IZ1010_04_testo.indd 4
23 0983 10/031
Tijdens de actieperiode 01.09.2010 - 31.12.10 ontvangt u bij aanschaf van de testo 330 in combinatie met het Testo Ontzorg Pakket, het eerste jaar TOP geheel gratis t.w.v. 135 euro!
17-9-2010 13:23:38
Testo introduceert een nieuwe generatie rook-
IZ TECHNIEK
gasanalyzers. De testo 330 beschikt over tal van innovatieve meetprogramma’s, waaronder een
Bijzondere radiatoren
automatische lekdichtheidstest van gasleidingen en
Van glas of kunststof
15
een verbrandingsgas analyse matrix. Deze bieden bij service en onderhoud aan CV-installaties optimaal
Hoofdrol voor modulaire verdeler
gebruikersgemak. De meetwaarden worden op het
LT-verwarming
16
full colour display weergegeven, en met de verbrandingsmatrix (zoals afgebeeld) ziet u in één oogop-
Dynamische flowregelaar
slag of de installatie efficiënt en veilig functioneert.
Inregelen
19
Op iedere nieuwe testo 330 biedt Testo standaard vijf jaar garantie, en met het aanvullende TOP
Keuze montage en onderhoud
service contract wordt dit zelfs verlengd naar zeven
Rookgasafvoersystemen
20
jaar. www.testo.nl/rookgas
‘Kruipruimtebron’
23
Warmtepomp
Segment ZLT-radiatoren groeit
26
Zeer lage temperatuurverwarming
En verder
7e jaargang nummer 10 oktober 2010
Special: Verwarming en radiatoren > Kunststof rookgasafvoeren > ZLT-radiatoren > Dynamische
7 9 11 30 35 37 38 55 57
Van de redactie In de pijplijn, incl. Agenda en IZAP Column Publivent “Duurzaamheid lééft” Prettige kamergenoot ‘Op weg naar kwaliteit’ Bemetering woonzorgcentrum Af fabriek Column Mañana, mañana
flowregelaar > Montage en onderhoud
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma (redactie Techniek), Katja van Roosmalen (coördinatie Zakelijk katern), Martijn Bennis, Look Boden, Herman Kleijntjes, Martijn Jorritsma, Jesse Budding, Theo Tangelder (fotografie) E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, VLA, Elly Verburg (OTIB), KEMA. Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: verkoop@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2009 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
IZ SANITAIR Druppels
33
IZ ZAKELIJK Bezint eer ge onderneemt
46
Goede voorbereiding cruciaal
“De AOW? Ik moet er niet aan denken!”
48
55 jaar in het bedrijf
Werkgevers niet altijd blij met ontslagrecht
52
Een goede oplossing?
En verder 41 43 43
Column OTIB Zakennieuws Column KEMA
oktober 2010
IZ1010_inhoud.indd 5
5
24-9-2010 12:04:17
Het Hybride Wonen GeniaHybrid U vindt ons op Energie 2010 stand 06.C039
Tot 35% energiebesparing AWB realiseert Het Hybride Wonen. De spil van dit concept is de GeniaHybrid, een totaalsysteem dat bestaat uit een lucht-/waterwarmtepomp, een HR-ketel en de unieke Dynamische Systeem Intelligentie (DSI). Met de perfecte balans tussen gas en elektra kan het voordeel oplopen tot 35% besparing op primaire energie en CO2-emissie! Dit betekent voor woningbouwcorporaties een energielabel verbetering. www.geniahybrid.nl
73936-AWB-Adv GeniaHybrid.indd 1 IZ1010_06_awb.indd 6
GeniaHybrid
13-09-2010 13:50:38 17-9-2010 13:23:08
van de redactie
ZLTV Een gestage en onomkeerbare ontwikkeling wordt steeds duidelijker zichtbaar: opdrachtgevers en consumenten, kortom de markt, gaan voor lagere temperaturen. Deze verduurzaming is niet alleen goed voor het milieu en (op den duur ook) de portemonnee, maar biedt ook in technisch opzicht interessante mogelijkheden. Met de ketel is het lastig koelen, maar een warmtepomp is er als hetware voor geschapen. Een voorbeeld van integratie van technieken vindt u in ons interview met een bekende leverancier van cv-ketels, die een hybride ‘totaaloplossing op het gebied van verwarming, tapwaterbereiding en topkoeling’ aanbiedt voor de consumentenmarkt en kleine utiliteit. Tijdens introductiedagen konden installateurs kennismaken met het systeem en de praktische facetten ervan. Het werd een uiterst levendig gebeuren.
Vloerverwarming in een werkplaats voor vrachtwagens en autobussen? Het moet niet veel gekker worden, denkt u misschien. Toch is voor een project van Mercedes Benz in Zwolle doelbewust voor deze oplossing gekozen. Het is niet alleen energiezuinig, maar volgens de mannen die dagelijks op de vloer te vinden zijn, ook nog eens gerieflijk. Zelfs bij de radiatoren, toch traditioneel het terrein van de hogere temperaturen, lijkt de lijn naar beneden definitief ingezet. Het gamma LT-radiatoren van aluminium wordt steeds breder. Maar in het temperatuurbereik daaronder zit men ook niet stil. Rond deze tijd komt een nieuwe Zeer Lage Temperatuur radiatorconvector op de markt. We vroegen de leverancier naar de achtergronden. Tot slot nog een interessante ontwikkeling in de HT-zone:
‘Dat trekt wel bij, mevrouw’ de opmars van de kunststof rookgasafvoer. Met de komst van de HR-ketel gingen de rookgastemperaturen omlaag. Dat schiep de mogelijkheid ook andere materialen toe te passen dan rvs en aluminium. Kunststof is goedko-
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
per, lichter en makkelijker te bewerken. Corrosie behoort tot het verleden. Wel vereist het werken met kunststof andere vaardigheden. Met name het sterke uitzetten is een punt dat extra aandacht verdient. •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
oktober 2010
IZ1010_vanderedactie_re.indd 7
7
23-9-2010 14:03:10
Vanaf 1 oktober www.liveheatpump.nl
5 woningen met een Waterstage constant gemeten en vergeleken met verwarming op gas
Waterstage: de warmtepomp die water opwarmt tot 60° terwijl het buiten stevig vriest.
distributed by
Met de Waterstage HT biedt General een warmtepomp die moeiteloos water tot 60°C verwarmt, zelfs als het buiten -20°C vriest. De Waterstage presteert dit zonder steunverwarming, zonder extra wisselaar en zonder 2e compressor en is daarmee uniek in de markt. Hij haalt maar liefst een rendement tussen 4,3 en 4,46 COP. Max. verwarmingscapaciteit 10,0 kW bij -15°C Max. verwarmingscapaciteit 8,75 kW bij -20°C Ook heet water bij buitentemperaturen tot +35°C 3 types: 11,2 /14 /16 kW Liquid Injection Technology 3 fase buitendeel (Low noise) functie Siemens CV regeling
Thercon bv Storkstraat 23 3905 KX Veenendaal T: 0318 - 54 46 70 F: 0318 - 54 46 70 W: www.thercon.nl E: info@thercon.nl
Adv Waterstage Nederl 08-2010 v4.indd 1 IZ1010_08_thercon.indd 8
distributed by
A
General biedt 54 toestellen met het A-label. General biedt 5 jaar fabrieksgarantie. General heeft partners in meer dan 220 landen.
19-08-2010 16:30:27 23-9-2010 13:39:58
Flits !
in de pijplijn
AGENDA 12 t/m 14 oktober Brabanthallen, Den Bosch Vakbeurs Energie 2010 www.energievakbeurs.nl 13 oktober Congrescentrum Spant!, Bussum Nationale CleanroomDag www.vccn.nl 3 november Congres- en vergadercentrum Intres, Hoevelaken Congres Smart Buildings 2010 www.smart-buildings.nl 11 november Jaarbeurs Utrecht Tekens van Energietransitie www.tekensvanenergietransitie.nl
Meest energiezuinige woning Onlangs is in Heerhugowaard de eerste paal geslagen van de meest energiezuinige woning in Nederland, een zogenaamde iQOONwoning. In deze meet- en demonstratiewoning is een aantal noviteiten verwerkt, zoals Compacte Warmte Opslag, een nieuwe vorm van voorverwarming van de ventilatielucht, warmtewerend drielaagslas en luchtdichte kozijnen met geïsoleerde spouwlatten. Bovendien worden de bewoners bewust gemaakt van hun (energie) gedrag, door toepassing van een buitengewoon slimme energiemotor •
17 november De Fabrique, Maarssen Agentschap NL Klimaatcongres 2010 www.klimaatcongres2010.nl
Najaarsevent technische groothandel
De integratie van Solar en Vegro is zo goed als voltooid. Om de klanten kennis te laten maken met de vernieuwde Solar organisatie wordt op 11, 12, 13 en 14 oktober in de Home Boxx te Nieuwegein het Solar Najaarsevent georganiseerd. Solar biedt een uitgebreid totaalpakket op het gebied van elektrotechniek, verwarming en sanitair. Om dit te benadrukken zijn op het Najaarsevent ruim 80 fabrikanten van deze drie productgroepen aanwezig. Verder presenteert Solar haar service- en productconcepten, zoals ondersteuning in de bedrijfsvoering van haar klanten, scholing en Blue Energy. Blue Energy is de bijdrage van Solar aan de wereldwijde inspanning om energie te besparen en tegelijkertijd de omzet van haar klanten te verhogen. Op het Najaarsevent toont Solar de producten die nodig zijn om dit te realiseren •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen... PROJECT Hoofdrol voor modulaire verdeler Comap verwierf de opdracht een nieuw te bouwen bedrijfspand van Mercedes Benz te voorzien van vloerverwarming. Het project werd gerealiseerd met het Biofloor systeem van de Belgische fabrikant. Daarbij was een sleutelrol weggelegd voor de modulaire verdeler 9000 TP. P 16
vereist. P 20 INTERVIEW
Dynamische flowregelaar Afgelopen voorjaar bracht VSH Flow Control de Broen Ballorex® Dynamic uit. Dit in- en naregelventiel onderscheidt zich volgens de leverancier door een groot regelbereik en door de mogelijkheid de flow zeer nauwkeurig vast te stellen. P 19
Segment ZLT-radiatoren groeit Dit najaar lanceert Zehnder haar Zehnder Levante, een Zeer Lage Temperatuur (ZLT) radiatorconvector. Nadat Jaga met de Low-H2O convector in DBE uitvoering de toon zette, kwam Kampmann medio 2009 met de PowerKon NT. Zo langzaam aan wordt een lijn zichtbaar in de laagste temperatuurregionen. P 28
TREND
RECHTSVORM
Rookgasafvoersystemen De grootste bedreiger van rookgasafvoeren is corrosie. Met de opkomst van de kunststof rookgasafvoer lijkt dit probleem tot het verleden te gaan behoren. Voor installateurs is het belangrijk te weten dat werken met kuntststof andere vaardigheden
Bezint eer ge onderneemt Ooit hak je de knoop door: je gaat voor jezelf beginnen! Maar dan? Welke ondernemingsvorm kies je? Oudere starters willen steeds vaker zzp’er zijn en blijven. Geen sores met werknemers. Welke rechtsvorm sluit het beste op aan op deze wens? P 46
PRODUCT
xxxx 2009
IZ1010_idp_izap_agenda.indd 9
9
17-9-2010 10:25:34
in de pijplijn
Flits !
Energieneutrale school in Heerhugowaard Heerhugowaard krijgt als eerste Nederlandse gemeente een energieneutrale school. Het nieuwe gebouw van het Huygens College (vmbo) en de Polsstok (praktijkonderwijs) wekt evenveel energie op als het gebruikt. Ector Hoogstad Architecten ontwerpt een ‘dorpje’ dat zo veel mogelijk in zijn eigen behoeften voorziet. Naar verwachting opent de energiezuinigste school van Nederland in 2012 zijn deuren. Speerpunten in het ontwerp van de duurzame school zijn energieneutraliteit, gezondheid, watermanagement en afval- en materiaalbeheer. Het gebouw voorziet straks in zijn eigen energiebehoefte. De compacte vorm verlaagt het energiegebruik en zorgt ervoor dat bij de bouw minder materiaal nodig is. Er zal zo veel mogelijk gebruik worden gemaakt van gerecyclede grondstoffen. Verschuifbare panelen voor de ramen beperken het warmteverlies en de opwarming. Zomers wordt warmte in de bodem opgeslagen voor gebruik in de winter. Koude wordt ’s winters opgeslagen voor gebruik in de zomer. Sensoren zorgen ervoor dat verlichting en verwarming alleen gebruikt
worden als het ook echt nodig is. Bijna 2000 m2 zonnepanelen wekken het laatste beetje benodigde energie op. Ondanks de vele voorzieningen is techniek maar één aspect van duurzaamheid, zegt architect ir. Joost Ector. “Duurzaamheid gaat vooral ook over het voorzien in je eigen behoeften. Dat sluit goed aan bij de behoefte aan zingeving van het praktijkonderwijs. We ontwerpen eigenlijk een klein ‘dorpje’ waarin mensen op een duurzame manier samenleven. Zo gebruiken de leerlingen straks hun eigen producten én leveren die aan buurtbewoners.” Het project past in de groene ambities van Heerhugowaard. In 2030 wil de stad volledig CO2-neutraal zijn. Eerder ontwikkelde de gemeente al de Stad van de Zon, een CO2emissieneutrale woonwijk. Agentschap NL heeft de nieuwe school 500.000 euro subsidie toegekend in het kader van het Unieke Kansen Programma ‘Naar energieneutrale scholen en kantoren’. Ector Hoogstad Architecten ontwerpt momenteel ook het nieuwe Montessori College Nijmegen. Eerdere ontwerpen voor voortgezet onderwijs zijn onder meer De Meander (Gouda), het Picasso Lyceum (Zoetermeer) en Avans Hogeschool (Tilburg).
De stilste van Europa In september heeft mediabedrijf Endemol officieel de MediArena Studio’s geopend, het nieuwe studio- en kantoorcomplex in Amsterdam Zuidoost. ‘Luidruchtige’ amusementsprogramma’s en ‘stil’ drama kunnen daar zonder probleem naast elkaar en tegelijkertijd worden opgenomen. Ook van autoen vliegtuiglawaai zal in de studio’s niets te horen zijn. Een scala aan bouwakoestische en andere (installatie-)technische voorzieningen maakt het nieuwe studiocomplex tot de stilste van Europa. Het nieuwe complex (32.000 m2) ligt vlak bij de Amsterdam ArenA en bestaat uit kantoren en studio’s op een ondergrondse parkeergarage. De drie studio’s en de naastgelegen decoropslag zijn geluidtechnisch volledig van elkaar gescheiden. In de grootste studio kan een amusementsprogramma met duizend toeschouwers worden opgenomen terwijl direct ernaast en tegelijkertijd de opnames van Goede Tijden Slechte Tijden (GTST) zijn. De geluidisolatie is extreem hoog. De scheiding tussen de decoropslag en de studio’s bestaat uit een 225 mm dikke betonmuur en een 175 mm dikke metalstud-wand. Daartussen bevindt zich een 2,5 meter brede gang die als megaspouw fungeert. In beide wanden zitten kolossale, 6 meter hoge schuifdeuren. Toch is dit nog niet alles, zegt ir. Rob Dekkers van LBP|SIGHT, het ingenieursbureau dat de akoestiek, brandveiligheid en bouwfysica adviseerde. ‘Zwevende’ betonvloeren voorkomen dat trillingen, en dus geluid, via de vloer van de ene naar de andere ruimte kunnen. Boven op de constructievloer – het ‘dak’ van de onderliggende parkeer10
garage – ligt 100 mm speciale steenwolisolatie en daarop ‘zweven’ de 160 mm dikke betonvloeren. Ook zorgt deze oplossing voor de thermische scheiding tussen het verwarmde gebouw en de koudere parkeergarage. Die wordt namelijk met buitenlucht geventileerd. Een alternatief voor de zwevende vloer zou het plaatselijk ‘losknippen’ (dilateren) van de constructievloer zijn geweest. Dat zou in dit geval echter één groot nadeel hebben gehad. “Op de plaats van die knip moet je dan extra kolommen maken om de vloer te dragen. In de parkeergarage verlies je daardoor veel parkeerplaatsen. Ook zijn de kosten van die oplossing hoger. Nu slaan we meerdere vliegen in een klap”, aldus Dekkers. De installaties die de temperatuur en luchtkwaliteit in de studio’s regelen zijn ook een potentiële geluidbron. De warmtelast, onder meer ten gevolge van het studiopubliek en de verlichting, is zeer hoog. De luchtbehandelingsinstallatie moet 60.000 m3 lucht per uur kunnen verversen. Zonder extra maatregelen produceert een dergelijke installatie zo’n 45 dB(A). Maar in studio’s mag het geluidniveau niet hoger zijn dan 25 dB(A). LBP|SIGHT adviseerde extra grote luchtkanalen. Deze verlagen de geluidproductie. Ook is een deel van de kanalen niet ín de studio gemaakt, maar in een aparte, geluiddichte omhulling op het dak. Zo wordt voorkomen dat geluid van vliegtuigen – het gebouw ligt in een aanvliegroute van Schiphol – binnen te horen is. Het Endemol-complex is ontwikkeld door G&S Vastgoed BV, het ontwerp is van architectenbureau Van den Oever, Zaaijer & Partners architecten (OZ-P).
oktober 2010
IZ1010_idp_publivent.indd 10
27-9-2010 9:03:00
COLUMN Wat kan ik toch trots zijn… • Luchtbehandeling
systemen
• Luchtkanalen • Geluidtechniek • Akoestische isolatie • Thermische
isolatiematrassen
• Ventilatoren
on, o h c s n e e r o o v r u w p a r tnseti l k l im a a t f r is e n De Wieken 23, NL-8801 RA FRANEKER T +31 (0)517 398 038 M +31 (0)6 415 651 98 F +31 (0)517 383 553 E info@fri-tec.nl W
W
W .
F
R
I
- T
E
C
.
N
L
Verwarmen met hout! • Installaties tot 400 kW • Korte terugverdientijden • Lange levensduur • Hoog rendement (90 %) • Geplaatst door installateur uit uw regio • Voldoen aan de hoogste keuringseisen • CO2-neutraal • Duits Fabrikaat (TÜV gekeurd) Meer weten? www.bioenergiened.nl of bel 046 - 7111213
‘Geluid en ventilatie ondermaats in nieuwbouw. Nieuwbouwprojecten presteren ondermaats op geluid en ventilatie. Dat constateert de VROM-inspectie na controle.’ Zo luidde de kop en de aanhef van een artikel in Cobouw van 30 juni. Tot mijn grote trots werd vervolgens verderop in het artikel gemeld, dat deze conclusie afkomstig was uit een onderzoek verricht door Cauberg-Huygen. Het bureau waar ik zelf werkzaam bij ben! Dat onderzoek hebben we toch maar weer mooi verricht! In totaal zijn in 20 gemeenten 52 projecten onderzocht op de eisen uit het Bouwbesluit op gebieden zoals geluidisolatie en energiezuinigheid. Ook de ventilatie is doorgelicht. Omdat ik toch wel graag wilde weten wat precies de conclusies waren van het onderzoek, heb ik de rapportage intern maar even opgevraagd. Zo door het rapport lezend, sloeg mijn trots om in moedeloosheid. Voor het merendeel van de gemeten aspecten voldoen de woningen prima. De cijfers voor ventilatiesystemen zijn echter ronduit schokkend. Een betere kop voor het Cobouwartikel was daarom geweest: ‘Prestatie van ventilatiesystemen in woningen dramatisch slecht’. Van de systemen met natuurlijke toevoer en mechanische afvoer wordt in 53% van de gevallen de afvoercapaciteit niet gehaald, bij de balansventilatiesystemen is het zelfs 68% dat niet voldoet. Nog slechter is het gesteld met de geluideisen. In 94% van de gevallen wordt niet voldaan aan een eis van 30 dB(A), de eis die bij de komende wijziging van het Bouwbesluit van kracht wordt. In géén van de gevallen wordt voldaan aan een niveau van 25 dB(A), een niveau dat van een fatsoenlijk functionerend systeem verwacht mag worden! En dit zijn dan recent aangelegde systemen. Dus ná de maatschappelijke en politieke commotie die ontstond na het Vathorst debacle en nádat de sector beterschap had beloofd en nádat wij vanuit PubliVent zo veel extra voorlichting hebben gegeven en nádat er de afgelopen tijd hard gewerkt is aan een Ventilatieprestatiekeuring enzovoort, enzovoort. Ik geloof dat ik eerst maar eens op vakantie ga om bij te komen en hoop dat ik daarna weer de energie heb om door mijn voorlichtingsactiviteiten voor Publivent te proberen de ventilatiewereld te verbeteren. Je zou immers bijna het bijltje er bij neer willen gooien, niet waar? Misschien kunt u met mij meedenken hoe we een cultuuromslag kunnen bewerkstellingen, want volgens mij is die broodnodig om het slechte tij te keren! A. van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV Onder auspiciën van
Bio Energie Nederland bv Hofdwarsweg 42 6161DD Geleen
oktober 2010
IZ1010_idp_publivent.indd 11
11
27-9-2010 9:03:06
COMBI-KE ACTIEVOO TELS RDEEL ! Informeer b dichtstbijzi ij uw jnde vestiging
Efficiënt werken en voordelig inkopen: daar ligt uw winst. Met Warmteservice bespaart u tijd en geld! We bieden u een groot assortiment met een gunstige prijsstelling. U vindt bij ons geen zelfbedieningsconcept of vertegenwoordigers, maar vakkundige mensen aan de balie. Warmteservice onderscheidt zich door de persoonlijke benadering en het deskundige advies.
Voordelig inkopen Bij Warmteservice
Warmteservice heeft 48 vestigingen in Nederland. Ook in uw regio zijn wij goed bereikbaar. Kom gerust langs en bekijk ons ruime assortiment, doordeweeks of op zaterdag. Meer informatie: 0900 - 23 56 897 (0900-belnuWS / € 0,01 p.m.)
Bestel eenvoudig online op warmteservice.nl
“Nooit gedacht dat ik het direct kon toepassen in mijn werk.” Ik ben vrij breed opgeleid, maar het echte vak leer je toch in de praktijk. Bij het installatiebedrijf waar ik nu al een flinke tijd zit. Maar ik wilde verder. En dan moet je meer kennis hebben, andere vaardigheden. Mijn teamleider noemde de naam Kenteq. Ik ben nu aan mijn tweede cursus bezig en dat is goed te combineren met mijn dagelijkse werkzaamheden. Ik ga me veel meer verdiepen in de richting die mij ligt.
Kenteq helpt je verder.
Verder in technisch vakmanschap www.kenteq.nl (035) 750 42 04 3025014_Kenteq_adv_loodgieter_185x132.indd 1
IZ1010_12_warmteservice_kenteq.indd 12
22-09-2010 17:22:09
23-9-2010 13:41:41
MET TROTS PRESENTEREN WIJ U DE NIEUWE BOTT VARIO LIJN BEDRIJFSWAGENINRICHTINGEN De gecertificeerde inrichter
De lichte bedrijfswageninrichting van vandaag!
: Voor info kijk op
.nl 73 www.bottvofaberio l: 0499 - 5514
IZ1010_13_bott.indd 13
23-9-2010 13:44:53
ad naj.camp hrSOLIDEplus[rev2].eps
1
27-8-10
10:35
www.vaillant.nl
Waarom Vaillant? Mooi meegenomen: hrSOLIDEplus CW5 voor de prijs van een CW4!
op ar e te ja nti rm 10 ra wa ar
w
ga S ela RV iss
Ze zitten op je te wachten... De Vaillant hrSOLIDEplus is een door en door ontwikkelde ketel die in gebruik weinig aandacht van u nodig heeft. Naast de betrouwbaarheid van de RVS-warmtewisselaar staat Vaillant graag voor u klaar met technische ondersteuning en service. Ook de prijs is tijdelijk zeer aantrekkelijk. Pak dat voordeel tot en . een haas naar de groothandel. met 31 december 2010 en ga als
Verwarming
IZ1010_14_vaillant.indd 14
Koeling
Duurzame energie
17-9-2010 13:29:13
FlitTsre!nd
Xxx VANxxx GLAS xxxxxx OF KUNSTSTOF
Bijzondere radiatoren Hoewel de radiator kan bogen op een lange traditie, vinden er nog steeds vernieuwingen plaats. Met name op het gebied van esthetiek en materiaalgebruik. Op deze pagina vindt u enkele aansprekende voorbeelden van ‘andere’ radiatoren. Vorig jaar deed Axor Design (Hansgrohe) van zich spreken met een wel heel aparte radiator: de Axor Urquiola, een radiator en kamerscherm ineen. Deze ontwikkeling van ontwerpster Patricia Urquiola sleepte meteen de Design Plus Award in de wacht.
meer oog krijgen voor de uitstekende warmtegeleidende kwaliteit van aluminium, kwam het Italiaanse bedrijf Teknotherm S.R.L. ineens met een radiator van polypropyleen op de markt, de Harmos. Volgens de fabrikant heeft de kunststof radiator wel alle voordelen van gietijzeren, stalen of aluminium radiatoren, maar niet de nadelen ervan. Kunnen de bekende leveranciers nu wel inpakken? Dat valt wel mee, denken we. Sommige voordelen kunnen we snappen: kunststof oxideert niet, er zijn geen lasnaden en achteraf verven of lakken hoeft niet. Bovendien is de Harmos honderd procent recyclebaar. Dat is goed voor het milieu. Over één aspect wilden we graag wat meer weten: kunststof is relatief licht van gewicht. Volgens de leverancier kan de Harmos daarom met een gerust hart op gips- of prefabmuurtjes gemonteerd worden. Ook zou de radiator ruimtebesparend
zijn. Hoe zit dat?
Overdimensioneren Naarmate het materiaal waaruit een radiator is vervaardigd, beter geleidt (bijvoorbeeld aluminium), kun je het toestel kleiner dimensioneren zonder aan verwarmingscapaciteit in te leveren. Kunststof is meer een isolator. Dit betekent dat je de radiator flink zou moeten overdimensioneren. Van ruimtebesparing is dan geen sprake meer, terwijl het gewichtsvoordeel (ten dele) teniet wordt gedaan door het grotere volume. We legden deze vraag voor aan de fabriek, maar kregen geen antwoord. Ook de Nederlandse importeur hulde zich in stilzwijgen. Daarom doen we een oproep aan onze lezers. Heeft u ervaring met kunststof radiatoren en wilt u die delen met ons en uw collega’s? • Reacties naar: info@merlijnplus.nl. Bij voldoende respons komen we graag op deze materie terug
Paravent Axor Urquiola is een modulair systeem. In paravent-uitvoering kunnen de verwarmingslementen onder een hoek aan elkaar gekoppeld worden en vrijstaand worden geïnstalleerd. De warmteafgifte per element is 730 Watt. De naam ‘Paravent’ ontleent het systeem aan de gelijknamige kamerschermen die oorspronkelijk uit China en Japan kwamen. Dankzij de verwarmingsmogelijkheid hebben deze paraventen dus een geheel nieuwe, extra functionaliteit gekregen. De elementen zijn naar keuze verkrijgbaar in geperforeerde staalplaat of als spiegel. Er is ook een wandmodel. De wandradiator is even hoog en breed als de vrijstaande elementen, maar dikker. De verwarmingscapaciteit bedraagt 980 Watt. De Urquiola wordt aangesloten op het verwarmingscircuit van de badkamer.
Kunststof Terwijl fabrikanten van radiatoren steeds
IZ1010_TA_bijzondereradiatoren_re.indd 15
Axor Urquiola (Hansgrohe)
LAVA Crystal (Jowitherm)
Warme kunst uit glas Jowitherm Nederland BV (Delden) heeft haar programma uitgebreid met een serie glazen designradiatoren. De LAVA©-lijn bestaat uit een aantal sierlijke, elektrische ‘kunstwerken’, die een comfortabele stralingswarmte verspreiden. De glazen radiatoren zijn standaard verkrijgbaar in de kleuren wit, groen/wit, rood, zwart en spiegel. Daarnaast zijn er speciale ontwerpen leverbaar en kan de klant ook een eigen ontwerp laten drukken. De vermogens lopen op van 250 tot 1.000 Watt. De LAVA designradiatoren kunnen geregeld worden met een externe ruimtethermostaat, een draadloze thermostaat (Control Digital), of in combinatie met de eTouch designregelaar.
17-9-2010 10:57:43
Project
lt-verwarming
Hoofdrol voor modulai r Comap verwierf de opdracht een nieuw te bouwen bedrijfspand van Mercedes Benz te voorzien van vloerverwarming. Het project werd gerealiseerd met het Biofloor systeem van de Belgische fabrikant. Daarbij was een sleutelrol weggelegd voor de modulaire verdeler 9000 TP. Door de simpele aanpasbaarheid ervan kon soepel worden ingespeeld op ‘last minute’ veranderingen tijdens het bouwproces.
Op het industrieterrein Hessenpoort in Zwolle-Noord bevindt zich het regionaal hoofdkantoor van Mercedes Benzdealer Wensink. Het complex omvat een showroom, kantoren en een garage voor personenauto’s en vrachtwagens. De totale oppervlakte bedraagt 8000 m2. Vanuit Nederland is het project begeleid door Jan Ouwendijk, Technical Manager Comap Nederland, en Sjoerd Rinsma, Regioverantwoordelijke NoordNederland. Productmanager Erwin Verhasselt was namens Comap Benelux N.V Dworp (B) nauw bij het project betrokken. De looptijd van het project bedroeg 1 jaar.
kwamen voor het eerst in actie nadat de wapening van de vloer van de showroom was aangebracht. De leidingen werden op de onderste wapeningsnetten bevestigd en maken daarmee deel uit van de draagvloer.” Het pand telt vier verdiepingen. In de showroom is een tegelvloer aangebracht, de garagevloer kreeg een toplaag van gepolijst beton. De kantoorruimtes op de verschillende verdiepingen werden uitgevoerd met T2011 noppensysteemplaat. Deze systeemplaat maakt het mogelijk om bij een totale vloerhoogte van 7 cm toch nog 11 mm isolatie in te bouwen met voldoende dekking boven de vloerverwarmingsleidingen.
Wapening Bij het ontwerp van het complex werd besloten dat het pand voorzien zou worden van lage-temperatuurverwarming en –koeling. Een warmtepomp van 350 kW zorgt voor de benodigde capaciteit. Een gasketel van 80 kW dient als backup. “Het project is in verschillende fases uitgevoerd”, vertelt Erwin Verhasselt, die tegenover IZ verslag doet. “We 16
Eén centrale pomp In het complex van Mercedes Benz zijn 36 vloerverwarmingsgroepen toegepast. Bij een dergelijke omvang ligt het voor de hand dat tijdens de bouw de nodige aanpassingen moeten worden gedaan. Verhasselt: “Een muur moet net iets verder, op een andere plek mag juist weer geen muur, een brandhaspel zit in de weg, kortom: de bouw leeft.
En dan is het zaak dat je snel en flexibel op veranderende omstandigheden kunt inspelen.” Volgens Erwin Verhasselt heeft de modulaire kunststof verdeler, type Comap 9000-TP, het leven op locatie een stuk eenvoudiger gemaakt. “Op de Nederlandse markt wordt heel veel met pompunits gewerkt, 5-groeps of 6-groeps. In overleg met installateur Breman hebben we ervoor gekozen om in plaats van allemaal pompunits, één centrale pomp toe te passen voor het hele systeem. Je kunt dan gewone standaard verdelers gebruiken, zonder pomp. En onze modulaire verdeler heeft het voordeel dat je hem heel makkelijk groter en kleiner kunt maken en links en rechts kunt aansluiten. Zelfs ondersteboven monteren is geen probleem.”
Minder last van geluid Voor het inregelen van het systeem, zo beaamt Verhasselt, zal het voor de installateur makkelijker werken als elke unit een eigen pomp heeft. “Maar”, zo zegt hij, “we gaan naar energievriendelijke toepassingen toe. Eén toerengeregelde pomp voor het hele systeem is een stuk energiezuiniger dan op elke hoek een verdelertje met een pomp. En je hebt ook minder last van geluid, daar je alleen een pomp hebt staan draaien in de stookruimte. Bovendien hoef je dan niet overal extra stopcontacten te plaatsen.” Het achteraf wijzigen van ruimtes in het pand is wat de verwarming en koeling betreft geen probleem, zolang er maar rekening wordt gehouden met het deel van het systeem dat de industriële ruimtes verwarmt en koelt en het deel dat bestemd is voor de overige, commerciële ruimtes. In de kantoorvertrekken zijn de leidingen gelegd met een hartafstand van 15 cm, in de showroom en garage is dat 30 cm. In de showroom en garage wordt een lage(re) ruimtetempe-
oktober 2010
IZ1010_TA_hoofdrolvoor.indd 16
17-9-2010 11:02:16
ai re verdeler ratuur van 16 oC aangehouden.
Gerieflijker Het pand van Mercedes dealer Wensink staat op een open terrein. Weer en wind hebben vrij spel rond en soms ook in het pand. Want als de grote deuren van de hal voor vrachtwagens openstaan, ontstaat er flinke trek. “Alsof je een ei leegblaast”, zegt Verhasselt in plastische bewoordingen, “daar is feitelijk niet tegenop te boksen, met wat voor klimaatoplossing dan ook.” “En met stralers?”, proberen we, “dan maakt het niet uit of deuren open of dicht zijn.” “Een goede vraag”, vindt Verhasselt, “Maar hoe voelt het als het buiten vier graden vriest en je moet onder een truck werken? Dan is een vloerverwarming toch gerieflijker. Ook al omdat de massa van de vloer de warmte lang vasthoudt en langzaam en gelijkmatig afgeeft. We hebben ook vloerverwarming geïnstalleerd bij de Vlaamse vervoermaatschappij ‘De Lijn’. Die hebben met en zonder stralingspanelen gewerkt. Het bleek dat dat de mensen met stralingspanelen minder tevreden waren dan mensen die met vloerverwarming werkten.”
Besparing Een combinatie van panelen en vloerverwarming lijkt om redenen van energiegebruik niet zo’n goed alternatief. Erwin Verhasselt: “In al hun nieuwe onderhoudscentra past De Lijn geen stralers meer toe, maar alleen vloerwarming. Dat levert een besparing op van 30 tot 50 procent. Om te stralen heb je hoge temperaturen nodig. En of het buiten nu 5 of 10 graden vriest, de vereiste wateraanvoertemperatuur van de vloerverwarming is nooit veel hoger dan 30 graden. Dat kun je dus perfect aansluiten op een warmtepomp. Daar komt bij dat je geen gas nodig hebt. Op sommige locaties is dat een groot voordeel.” •
IZ1010_TA_hoofdrolvoor.indd 17
Technische gegevens Voor het project van Mercedes Benz in Zwolle zijn de volgende componenten uit het Comap-programma gebruikt. - in de showroom en garage (totaal 6.500 m2): industriële vloerverwarming met 24 km Techtub 20 x 2 mm PE-Xc leiding en 1500 m2 systeemplaten met 11 km Techtub 16 x 2 mm PE-Xc leiding; - 36 verdelers, waarbij strangregelaars van het type 751 voor de debietregeling zorgen; - 400 vloerverwarmingsgroepen; - voor voeding van de verdelers: Multiskinbuis PE-Xc-Alu-PEXbin (diameters: 32 en 40 mm). Voor de verbindingen zijn persfittingen gebruikt.
17-9-2010 11:02:25