9e jaargang nummer 10 oktober 2011
IZ1011_omslag_buiten.indd 3
Special: Verwarming en radiatoren > Energiehuis leeft van de zon > Warmtepomp zorgenkind? > HĂŠĂŠft de cv-ketel het nog? > Goed inregelen
22-9-2011 13:19:14
Daikin heeft een slimmere manier om radiatoren € 1000 ,groen te maken. TOT
RETOU
R*
Tot
efst maar li
ºC
80 Bestaande cv-installaties worden eenvoudig duurzaam met het warmtepompsysteem Daikin Altherma HT.
*Refund actie voor de consument.
Daikin Altherma HT is een revolutionair warmtepompsysteem dat u direct op aanwezige radiatoren en leidingen aansluit. Het rendement van 300% zorgt voor een fors lagere uitstoot van CO2 en een beter energielabel voor de woning. Zelfs bij buitentemperaturen tot -20 °C heeft het systeem geen elektrische bijverwarming nodig om watertemperaturen tot 80 °C te garanderen. Bovendien verzorgt Daikin Altherma HT optioneel de warmtapwaterbereiding, met het hoogst mogelijke tapwatercomfort. Goed nieuws dus voor uw klanten, maar ook voor u, vanwege het ongekende installatiegemak. Bel voor meer informatie 088 324 54 15 of kijk op www.daikin.nl/oplossingen. Hier vindt u tevens alle informatie over onze refund actie voor consumenten.
Daikin maakt het u steeds comfortabeler.
390097_adv_A4_althermaHT_actie.indd 1 IZ1011_omslag_binnen_02_83.indd 2
22-09-11 11:54 22-9-2011 13:20:55
probin in
N e f i t
h o u d t
N e d e r l a n d
w a r m
De kleinste, nu nóg slimmer! NIEUW: NEFIT PROLINE CW5!
Meer vermogen, extra warm water Hoe maak je de kleinste HR-ketel nog slimmer? Met een CW5-uitvoering! De slimme kleine ketel met de vele Nefit-extra’s nu dus ook met extra veel warm water. Hét perfecte alternatief voor situaties waarin een Nefit TopLine niet past. De nieuwe Nefit ProLine CW5, vraag ernaar bij uw groothandel!
www.nefit.nl
47200230 adv proline CW5 210x297.indd 1 IZ1011_nefit_03.indd 3
14-09-11 15:07 22-9-2011 10:49:25
IZ1011_intergas_04.indd 4
13-9-2011 11:40:04
IZ TECHNIEK Maximaal rendement in CO2-verbetering: de Intergas Kombi Kompakt HRE!
Energyhouse de Mirre leeft van de zon
20
‘Los van het net’ Het verminderen van CO2-uitstoot is makkelijker dan vaak gedacht. Wist u dat het eenvoudigweg
‘Strakke’ radiator
vervangen van een ‘oude’ cv-ketel door een Intergas
Met watervoerend front
23
Kombi Kompakt HRE-ketel in veel gevallen al een besparing van ruim 40% in CO2-uitstoot kan ople-
Warmtepomp zorgenkind?
veren?
Fikse (imago)schade
Ga voor meer informatie over deze besparing naar:
Inregelen: voer voor specialisten
www.co2verbetering.nl
Cv-optimalisatie
24
26
Radiatoren op hoogte
29
Curieus
En verder 7 9 17 30 38 41 57 64 68 70
Van de redactie In de pijplijn, incl. IZAP en AGENDA Column Publivent Hééft de cv-ketel het nog? Elektrisch verwarmen Excelleren met BIM Af fabriek Natuurlijke of chemische koudemiddelen? E-waakhond helpt energie te besparen Zelf energie en warmte opwekken
9e jaargang nummer 10 oktober 2011
Special: Verwarming en radiatoren > Energiehuis leeft van de zon > Warmtepomp zorgenkind? > Hééft de cv-ketel het nog? > Goed inregelen
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Paul Tersmette (Uneto-VNI), Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Ben Kuipers, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
IZ SANITAIR Druppels
33 37
Column Kiwa
IZ ZAKELIJK Waarom een cursus warmtepompen volgen? Investeren in kennis
46
Installatiewereld bereidt zich voor op groei zonne-energiesys temen
48
Masterplan Zonne-energie
“Uiteindelijk moeten vrouwen en mannen in hun werk hetzelfde presteren” 52
Balans op de werkvloer
En verder 45 51 51 55 57 58 60
Column Uneto-VNI Zakennieuws Column OTIB Column Uw Duurzame Woning Column Frank Thoonen Apps voor de installateur Column Ben Kuipers oktober 2011
IZ1011_inhoud_2.indd 5
5
23-9-2011 9:49:05
Schakel tussen nu en morgen ThermoElegance Advance
Servicevriendelijk hydroblok
Optimale bereikbaarheid componenten
Zeer scherp geprijsd
Groot modulatiebereik
Hybride ready
Hoog rendement
Meer mogelijkheden De ThermoElegance Advance is de waardige opvolger van de ThermoElegance. De sterk verbeterde HR107 ketel met RVS-warmtewisselaar is gebouwd voor nu en morgen, met nog meer service- en onderhoudsgemak. De ThermoElegance Advance is hybride ready en te combineren met het hybride systeem GeniaHybrid en het zonneboilersysteem HelioSet150. Naast CW-klasse 3 en 4 levert AWB deze HR-ketel ook in CW-klasse 5. Kijk op de website voor de aaneenschakeling van voordelen en verbeteringen. www.thermoelegance.nl
74568-AWB-TEA Adv 235x335.indd 1 IZ1011_awb_06.indd 6
ThermoElegance Advance
15-11-2010 11:49:48
16-9-2011 10:06:11
van de redactie
Inregelen In een special over verwarming en radiatoren mag een beschouwing over het inregelen van een cv-installatie niet ontbreken. Het inregelen van cv-installaties in met name bestaande woningen is volgens een specialist die wij raadpleegden vaak verre van eenvoudig. “Dikwijls deugt het ontwerp in de woning niet”, vertelde hij. ”De verhouding warm tapwater en cv-capaciteit is uit elkaar gaan lopen. Een combinatie van verschillende typen radiatoren, vloerverwarming en convectoren is niet ongewoon. Bovendien wordt een installatie door de jaren heen vaak veranderd en uitgebreid. En ook is de installatie of zijn delen daarvan lang niet altijd aangelegd door een vakman.” Deze expert pleit ervoor het beoordelen van cv-installaties en het inregelen in handen te geven van specialisten, zoals daarvoor opgeleide servicemonteurs.
We laten de radiatoren even voor wat ze zijn en begeven ons naar de andere kant van de lijn, waar de ketel zijn werk doet. Hééft de cv-ketel het nog?, zo vroegen wij ons af. Valt er nog wat aan het concept en de uitvoering te verbeteren? We polsten drie leveranciers. Nu is Nederland een gasland, dus het vertrouwde cv-toestel zal zich niet zomaar van de muur laten drukken. Dat hoeft ook niet, want er schuilt nog heel wat potentieel in de ketel, met name op het gebied van warmtapwaterrendement. Tegelijk verschuift het accent geleidelijk naar meer duurzame oplossingen. Een van de bevraagde leveranciers verwoordde het zo: “Mijn gevoel is dat een hele grote groep installateurs beseft dat verduurzaming eraan zit te komen. Dat het niet langer vanzelfsprekend is een HR104 ketel van de muur te ha-
len en daar een HR-107 voor terug te plaatsen. In Europa is Nederland als eerste met HR begonnen. Nu komen
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
we op het punt dat we HR-toestellen moeten gaan vervangen door duurzamere oplossingen.” •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
oktober 2011
IZ1011_vanderedactie_gizom.indd 7
7
22-9-2011 17:17:06
KETELS COMBI- ORDEEL ! O ACTIEV w er bij u Informe ijzijnde dichtstb ging vesti
Persoonlijke servicesanitair en een compleet assortiment bij Warmteservice Alle A-merken bij Warmteservice Als zelfstandig ondernemer zoekt u een betrouwbare partner voor uw inkopen. Warmteservice biedt u een groot assortiment met een gunstige prijsstelling. Daarnaast onderscheiden wij ons door de persoonlijke benadering en het deskundige advies van onze medewerkers aan de balie. Warmteservice heeft nu al ruim 50 vestigingen in Nederland, dus er is er ook altijd één bij u in de regio. Wij zijn zes dagen per week geopend, kom dus eens vrijblijvend langs!
50 vestigingen in Nederland, 50.000 artikelen online Voor verwarming en sanitair moet je bij Warmteservice zijn!
Meer informatie: ✆ 0900-23 56 897 of kom langs in een van onze vestigingen.
Bestel eenvoudig online op www.warmteservice.nl
U KRIJGT VAN ONS
LEVENSLANG!
SPIRO EXCEPTIONAL GUARANTEE
Spirotech geeft een levenslange garantie* op zijn producten in een standaard messing uitvoering. Ook voor de overige producten geldt een gedegen garantietermijn. Dit is mogelijk dankzij onze specialistische ervaring en de constante investeringen in kwaliteit, onderzoek, productontwikkeling en procesverbetering.
Onze producten en diensten leiden tot energiebesparing, procesbetrouwbaarheid, comfortverbetering, vermindering van onderhoudskosten en verlenging van de levensduur van verwarmings-, koel- en procesinstallaties. Uitzonderlijke Garantie: wat u van een specialist mag verwachten.
*Kijk op www.spirotech.nl voor de garantietermijnen en ons uitgebreide productassortiment.
WONINGBOUW | UTILITEIT | INDUSTRIE
IZ1011_warmteservice_spirotech_08.indd 8
22-9-2011 10:23:15
Flits !
in de pijplijn
AGENDA 4 t/m 6 oktober Vakbeurs Energie 2011/ Vakbeurs Milieu Brabanthallen, ’s Hertogenbosch www.energievakbeurs.nl www.milieuvakbeurs.nl 10 oktober Cursus Installeren van zonnestroomsystemen Uneto-VNI; Cursusnummer C-597 Gorinchem www.cursusloket.nl 10 okt. en 11 nov. 1-daagse cursus gasinstallatievoorschriften (GAVO) voor monteurs Uneto-VNI; Cursusnummer C-619 Nuenen (10/10) Ede (11/11) www.cursusloket.nl 10 okt. en 17 nov. Tweedaagse cursus warmtepompen in utiliteitsgebouwen DWA, Bodegraven www.warmtepomp-academy.nl 24 november ISSO/LOPL symposium Nieuwe wet- en regelgeving Legionellapreventie De Doelen, Rotterdam www.isso.nl
Prijs voor innovatieve pomp KSB Limited, de Engelse zusteronderneming van KSB Nederland, heeft de ‘Milieubijdrage van het Jaar’ award gewonnen. De prijs maakt deel uit van de ‘Pump Industry Awards’ die dit jaar door de British Pump Manu-
facturers’ Association (BPMA) in Coventry werd georganiseerd. PumpMeter kreeg niet alleen de prijs voor de beste ‘Milieubijdrage van het Jaar’, maar was ook finalist in de categorie ‘Technische Innovatie van het Jaar’. De monitoring-unit analyseert continu de bedrijfsgegevens en signaleert het energiebesparingspotentieel. De toerenregeling PumpDrive maakt het mogelijk om de bedrijfswijze aan te passen aan de werkelijke behoefte waardoor tot 60 procent energie kan worden bespaard. KSB Limited werd vertegenwoordigd door Peter Maslin, verkoopdirecteur van KSB Ltd., die de prijs in ontvangst nam uit handen van Selina Scott, de bekende nieuwslezeres van de BBC, en Gustavo Iensen, directeur Europa van WEG Electric Motors. De prijs werd toegekend voor KSB’s PumpMeter pompmonitoring-unit en de PumpDrive toerenregeling •
Samen sterker De Parallel Groep uit Utrecht heeft alle aandelen gekocht van energiQ Holding uit Leiden. Beide installatiebedrijven, actief in elektrotechniek en klimaattechniek, bundelen door deze overname hun activiteiten om de toekomstige ontwikkelingen op de gehele installatiemarkt optimaal te kunnen benutten. Voor 2011 wordt een omzet verwacht van ca. €50 miljoen, bij een personeelsbezetting van ca. 350 FTE •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen... PROJECT Energyhouse de Mirre leeft van de zon Aan de Tureluur in Veldhoven staat ‘Energyhouse De Mirre Veldhoven’. De woning is zelfvoorzienend. Er is geen gas, en ook een aansluiting op het elektriciteitsnet ontbreekt. Anderhalf jaar geleden is het project opgeleverd. Vooralsnog is Energyhouse de Mirre een demowoning, maar de initiatiefnemers dichten het concept op termijn goede marktkansen toe. P 20 PRAKTIJK Warmtepomp zorgenkind? Wat Vathorst is voor de ventilatiebranche, dreigt De Teuge te worden voor de warmtepompsector. Het warmtepompproject in de nieuwbouwwijk in Zutphen is uitgelopen op een faliekante mislukking. De (energie)kosten rijzen de pan uit en de CO2-uitstoot blijkt niet lager maar juist veel hoger geworden. Moet de warmtepomp in de ban? P 24 PRAKTIJK Inregelen: voer voor specialisten In woningen valt een besparing van gemiddeld 10 procent te behalen, door
de installatie nog eens goed na te lopen en (opnieuw) in te regelen. Inregelen moet, maar blijkt in bestaande woningen vaak een crime. Een goed resultaat is niet vanzelfsprekend. P 26 TREND Elektrisch verwarmen In de vorige editie besteedden wij er al aandacht aan: elektrisch verwarmen. Sommigen zien het als een bedreiging voor de installatiebranche. Want wat komt er eigenlijk nog bij kijken om een systeem aan te sluiten? Daar zou je geen installateur meer voor nodig hebben, wordt er gevreesd. Anderen klagen over de kosten die dergelijke systemen met zich meebrengen. Tijd om eens te gaan praten met leveranciers van elektrische verwarmingssystemen. P 38 TREND Zelf energie en warmte opwekken Architect Huub van Laarhoven propageert al jarenlang het autarkisch wonen en bouwen. Door de stijgende energieprijzen en de grote belangstelling voor duurzaamheid, neemt de interesse voor dit bouwconcept toe. Ook in de renovatiemarkt, en laat dat nu net de sector zijn waarin de installateur de komende jaren vooral zijn brood gaat verdienen. P 70 xxxx 2009
IZ1011_agenda_izap_idp_re-.indd 9
9
22-9-2011 10:25:28
in de pijplijn
Flits !
Luchtkwaliteit kinderdagverblijven onvoldoende De luchtkwaliteit in Nederlandse kinderdagverblijven is nog onvoldoende. Dat blijkt uit onderzoek in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Adviesbureau LBP|Sight onderzocht de groeps- en slaapruimten van in totaal 80 kindercentra. Ventilatiesystemen ontbreken, verkeren niet in goede staat of worden onjuist bediend. Het ministerie heeft inmiddels een factsheet gepubliceerd met daarin de voorgenomen aanpak van de knelpunten. Het binnenmilieu in kinderdagverblijven is vaak even slecht als dat in scholen. Het gaat vooral om de kwaliteit van de lucht, om oververhitting in de zomer en om geluidoverlast. Daglichttoetreding, ruimteakoestiek en de temperatuur en relatieve vochtigheid in het stookseizoen blijken geen knelpunt te zijn. Met name de ventilatie in de slaapruimten van de kindercentra is vaak onvoldoende. De luchtverversing voldoet in 12 procent van de slaapruimten niet aan de eisen voor de
bestaande bouw. “Die eisen voor de bestaande bouw zijn zeer summier en bieden eigenlijk onvoldoende zekerheid dat de binnenlucht acceptabel is”, aldus onderzoeker ir. Henk Versteeg van LBP|Sight. “Om het acceptabel te krijgen zou voor alle bestaande kindercentra ten minste moeten worden uitgegaan van de nieuwbouweisen.” Uit het onderzoek blijkt dat in 80 procent van de slaapruimten en 65 procent van de groepsruimten niet aan die nieuwbouweisen wordt voldaan. Vaak ontbreken ventilatievoorzieningen, zoals ramen of mechanische installaties. Zijn die wel aanwezig, dan functioneren ze in veel gevallen onvoldoende. Volgens Versteeg is onderkenning van het probleem de eerste stap: “Gebouweigenaren en kindercentra kunnen vervolgens eenvoudig door een deskundige de luchtverversing laten controleren. Als die niet voldoet, kan vaak met relatief eenvoudige maatregelen een belangrijke verbetering
worden behaald. Meer ingrijpende maatregelen kunnen zo nodig in het meerjarenonderhoud worden ingepast.” LBP|Sight is inmiddels betrokken bij de ontwikkeling van een objectieve beoordelingsmethode voor ventilatieinstallaties. Daarvoor wordt de bestaande Ventilatie Prestatie Keuring voor woningen geschikt gemaakt voor scholen en kindercentra. “Dit is ook voor nieuw te bouwen kinderdagverblijven van groot belang”, aldus Versteeg. “Zelfs in nieuwe kinderdagverblijven voldeed geen enkele slaapruimte
uit het onderzoek aan de eisen. Van de groepsruimten voldeed 59 procent niet.” Een Ventilatie Prestatie Keuring kan een belangrijke rol vervullen in de communicatie met de ouders. “Ouders moeten erop kunnen vertrouwen dat ze hun kinderen achterlaten op een plek waar de luchtkwaliteit goed is. Juist kinderen van 0 tot 4 zijn heel kwetsbaar. Een kindercentrum dat de ouders met behulp van zo’n keuring kan laten zien dat de luchtverversing aan nieuwbouweisen voldoet, kan zich daarmee positief onderscheiden.”
Koelen met zeewater is goed mogelijk Koeling van kantoren, huizen en andere gebouwen is goed mogelijk door middel van verdamping van zeewater. Dat blijkt uit een proef met een experimentele koelinstallatie in Dolfinarium Harderwijk, aldus innovatieplatform
10
Agentschap NL van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De proef in het dolfinarium loopt sinds mei. De eerste resultaten wijzen op succes. De methode werkt met verdamping waarbij warmte
aan de lucht wordt onttrokken. De methode was al succesvol met zoet water en blijkt nu ook te werken met zeewater. De koelinstallatie bestaat uit een stalen kast waar warme lucht instroomt en koude lucht uitstroomt. Onderweg passeert de lucht een warmtewisselaar die aan de buitenkant vochtig wordt gehouden met water. Dat water verdampt door de
luchtstroom. Dit is een goed alternatief voor milieuonvriendelijke airco’s. Tientallen gebouwen in Nederland worden al met zoet water gekoeld. Zeewater is een nog beter alternatief, aangezien zoet water schaars is. Slechts drie procent van het water op aarde is zoet. Koeling met zeewater is een uitkomst voor droge gebieden en ontwikkelingslanden.
oktober 2011
IZ1011_idplang_li_10-.indd 10
22-9-2011 17:18:28
vakblad ad betrouwbaar[henk-zwemer].eps
1
20-9-11
11:47
Waarom Vaillant?
Gasten moeten erop kunnen rekenen Henk Zwemer | Installatiebedrijf Zuid BV in Kamperland
hrS tijd OL e I we lijk v DEp l€ oo lu rde s
10
el t ot
4,-
Bij recreatiepark Roompot Beach Resort hangen zo’n honderdvijfenzestig cv-ketels. De helft van de thermoCOMPACT’s zijn inmiddels vervangen door de hrSOLIDEplus. Voor de ombouw naar hr heeft Vaillant een pasklare geveldoorvoer die er nog mooi uitziet ook. Je moet er toch niet aan denken dat een vakantiegast met een kapotte ketel zit? Daarom gaan wij voor maximale gastvrijheid: de betrouwbare Vaillant hrSOLIDEplus.
Meer weten over het comfort van Vaillant? Ga dan naar www.waaromvaillant.nl
IZ1011_vaillant_11.indd 11
22-9-2011 10:30:30
in de pijplijn
Flits !
lees meer op
www.installatienet.nl
Duurzaam herstel nog lang niet in zicht De productie in de bouwnijverheid lag in het tweede kwartaal van dit jaar 3,1 procent boven het niveau van het tweede kwartaal van 2010. Daarmee presteerde de sector beter dan het gemiddelde, dat uitkwam op een magere 1,5 procent. Dat de bouwnijverheid,
die sinds het begin van de economische crisis de grootste klappen kreeg, het afgelopen kwartaal in de lift zat, was te danken aan de tijdelijke btw-verlaging voor verbouwingen en renovaties, verklaart het hoofd van de afdeling conjunctuuronderzoek van het CBS, Simon Algera.
Duurzaam herstel is nog bij lange na niet in beeld. Het voorzichtige economische herstel dat eerder inzette, blijkt fragiel en kwam in het tweede kwartaal vrijwel tot stilstand. Het CBS komt in zijn conjunctuurmeting uit op een schamele 0,1 procent groei in de afgelopen drie
maanden. De motor van de groei, de export, hapert. Vooral het aandeel daarin van de in Nederland geproduceerde producten. Die lag nog slechts 2,9 procent hoger dan een jaar eerder. Bron: Cobouw
Werknemers zijn productiever op een werkplek met airconditioning De zomer in Nederland heeft dit jaar niet voor oververhitte situaties op de werkvloer gezorgd. Mocht het kwik toch oplopen, dan heeft 38% van de Nederlandse werknemers hier weinig last van aangezien hun werkplek is voorzien van airconditioning. Goed voor werkgevers om te weten, is dat de meerderheid van deze werknemers (62%) aangeeft dat zij productiever zijn in een ruimte met airconditioning. Dit blijkt uit het WoonOmnibus onderzoek dat afgelopen maand door USP Marketing Consultancy is uitgevoerd onder ruim 500 consumenten. Het is interessant om na te gaan of consumenten die elders positieve ervaringen opdoen met airconditioning de airconditioning ook in hun woning willen. Van de consumenten overweegt 12% om airconditioning voor de woning aan te schaffen. Het ’s nachts koel en stil kunnen slapen (61%) en het feit dat het minder benauwd is in huis (46%) 12
zijn de meest genoemde redenen. Voornaamste reden om geen airconditioning te overwegen, zijn de kosten die deze aanschaf met zich meebrengt. Daarnaast geeft ongeveer de helft van de consumenten aan dat een airconditioning teveel energie gebruikt. De vraag blijft of dit een misperceptie is van
de consument. Fabrikanten van airconditioning wijzen namelijk op de ontwikkelingen van de laatste jaren die ervoor hebben gezorgd dat airco’s geen energieverslindende apparaten meer zijn. Het is volgens hen zelfs mogelijk om energie te besparen met airconditioning.
Neem je een airco die zowel kan koelen als verwarmen, dan onttrekt de airco warmte uit de buitenlucht, zelfs als het vriest. Je kunt met de airco ook alleen die ruimte verwarmen waar de airco hangt waardoor je de gewenste temperatuur in verschillende ruimten gerichter kunt regelen.
oktober 2011
IZ1011_idplang_li_12-.indd 12
22-9-2011 17:19:35
vakblad ad toegankelijk[erik-jansens].eps
1
20-9-11
11:55
Waarom Vaillant?
Meer controleren dan poetsen Eric Janssens | Verwarming Service Leende in Leende
hr
tijd SOL e I we lijk v DEp oo lu l rde s el t ot
â‚Ź
10
4,-
In sommige warmtewisselaars kun je niet kijken. Je wilt toch zien dat het schoon is. Het grote voordeel van de Vaillant hrSOLIDEplus is dat je alles kunt zien en overal bij kan. Ook de display vertelt gewoon wat er aan de hand is, niks geen codes. Ja er zijn compactere ketels, maar ik wil graag een beetje opschieten en vooral m’n handjes heel houden. Deze ketel zit zo logisch in elkaar.
Meer weten over het comfort van Vaillant? Ga dan naar www.waaromvaillant.nl
IZ1011_vaillant_13.indd 13
22-9-2011 10:31:45
in de pijplijn
Flits !
Duurzame huisvesting voor asielzoekers Op het asielzoekerscentrum (azc) in Luttelgeest worden 141 duurzame woningen, drie dienstengebouwen en een school gebouwd. In totaal zullen hier 1.000 asielzoekers worden gehuisvest. De duurzame gebouwen zijn ontworpen op een toekomstige functieverandering naar recreatiebestemming. Het project is door DP6 architectuurstudio in opdracht van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) ontworpen. Flexibiliteit en duurzaamheid vormden de belangrijkste uitgangspunten voor het ontwerp. Alle nieuwe gebouwen op het centrum zijn ontworpen met een kapvorm, om aan te sluiten bij de gebouwen in de Noordoostpolder. De cen-
trale gebouwen liggen rond een dorpsplein. De woningen kunnen op termijn eenvoudig worden omgebouwd tot recreatiewoningen. DWA installatie- en energieadvies heeft de duurzaamheidsambitie concreet gemaakt en vertaald naar een realiseerbaar plan. De woningen hebben een zonneboiler, een energiedak voor de
regeneratievoorziening van het WKO-systeem en een warmteterugwinsysteem in de afvoer van de douches. De materialen zijn op basis van scherpe duurzaamheidscriteria geselecteerd. De gebouwen zijn aangesloten op een centrale energievoorziening waardoor ze van warmte en koude worden voorzien. Warmte en koude
wordt in de gebouwen met vloerverwarming en -koeling afgegeven. Daarnaast wordt warmte direct gebruikt voor warm tapwater. Dankzij deze toepassingen komt de EPC van de woningen uit op 0,52. Op basis van een VO+ is het project aanbesteed in de vorm van een geïntegreerd contract DBM (Design, Build en Maintenance).
Onderhoud is flinke kostenpost
De bezitter van een eigen woning geeft gemiddeld per maand 400 euro uit aan onderhoud en verbetering van zijn huis. Dit blijkt uit 14
onderzoek van de Vereniging Eigen Huis (VEH) onder 1.650 huiseigenaren. Inclusief deze kosten is de eigenaar van een eigen wo-
ning gemiddeld 38,6 procent van zijn netto-inkomen kwijt aan woonlasten. Dat is veel meer dan de 26,3 procent waarmee de overheid rekent. VEH vindt dat de overheid dit percentage moet aanpassen, omdat overheidsbeleid mede op deze ‘woonquote’ wordt gebaseerd. Het grootste deel van de kosten gaat in onderhoud zitten. Zo besteden mensen met een eigen huis ruim 2.000 euro per jaar aan kleine reparaties en klussen als onderhoud aan de cv-ketel of het verhelpen van verstoppingen. Groot onderhoud kost gemiddeld 1.700 euro per jaar. Dan gaat het om bijvoorbeeld het vervangen van de dakbedek-
king of de cv-ketel. Aan het aanbrengen van verbeteringen wordt gemiddeld 1.000 euro per jaar uitgegeven. Die zijn vaak belangrijk om de woningen up-to-date te houden, aldus VEH. Als voorbeeld noemt de organisatie het isoleren van een huis. Neem je deze kosten mee, dan is de bezitter van een eigen woning een groter deel van zijn nettoinkomen kwijt aan wonen dan de huurder. Die besteedt volgens de overheid gemiddeld 36,6 procent van zijn netto-inkomen aan wonen. De hypotheekrenteaftrek voor de woningeigenaar is in de berekening meegewogen.
oktober 2011
IZ1011_idplang_li_14-.indd 14
22-9-2011 17:20:41
vakblad ad ondersteuning[freddy-thijssen].eps
1
20-9-11
11:52
Waarom Vaillant?
Echt samenwerken, daar zijn ze goed in Freddy Thijssen | Installatiebureau Wellen Nijmegen
hr
tijd SOL e I we lijk v DEp oo lu l rde s el t ot
â‚Ź
10
4,-
Ze staan altijd klaar om te helpen bij Vaillant. Dan kom je samen ergens. Daarvoor komen ze zelfs bij ons langs. Voor een cursus bijvoorbeeld. Dat scheelt ons zeeĂŤn van tijd en met een paar uurtjes zijn we weer helemaal bij. Zo houd je je voorsprong op peil.
Meer weten over het comfort van Vaillant? Ga dan naar www.waaromvaillant.nl
IZ1011_vaillant_15.indd 15
22-9-2011 10:33:24
Q15 boiler 15 liter
Q10 UPPER 10 liter
Q10 boiler 10 liter
Q SWITCH stroomverdeler
Q15 UPPER 15 liter
Q20 boiler 20 liter
Q5 slide-in TM boiler 5 liter
LINE
MODESTO速 Q10 slide-in TM boiler 10 liter
Meer weten? Vraag er naar bij uw erkende Inventum installateur.
IZ1011_inventum_16.indd 16
20-9-2011 9:59:02
COLUMN KLIMAATSYSTEEM
VLOER VERWARMING
Voordelen: • Minimale opbouwhoogte (circa 20mm) • Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming • vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren • tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem) • verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing
t het glijkheid me aa h be n e Gemak ssysteem erverwarming lo v t aa m li K Uniwarm
Knopen doorhakken Onderstaand is vrijelijk geciteerd uit een recent gesprek tussen de Tweede Kamer en de staatssecretaris….. “Voorzitter. Mechanische ventilatiesystemen in woningen deugen voor geen meter. Veel mensen worden hier letterlijk en figuurlijk ziek van. Dat was afgelopen zondag de boodschap van Brandpunt. Echter, ruim drie jaar geleden debatteerde de Kamer naar aanleiding van een uitzending van ZEMBLA, met toenmalig minister Vogelaar over precies hetzelfde onderwerp. Ook toen lag er al een praktijkonderzoek van een aantal adviesbureaus die concludeerden dat de ventilatiekwaliteit bij de meeste woningen, nieuwe en oude, niet voldoet aan de wettelijke eisen”. En verder: “Als dit kabinet zijn publieke taak serieus neemt, is de oplossing van de slechte kwaliteit van woninginstallaties helemaal niet zo ingewikkeld. Voer ten eerste een wettelijk verplichte opleveringskeuring in.”…. “ Als er geen goede wetgeving is, kan de inspectie nooit ingrijpen. Mijn vraag is: komt dit nu binnen de wetgeving, of blijft de staatssecretaris vertrouwen op de blauwe ogen van de aannemers?” …. “De staatssecretaris zegt dat de hele keten verantwoordelijk is. Dat is hetzelfde als zeggen dat niemand verantwoordelijk is.” …. “Wij zijn ons een bult geschrokken toen wij een directeur van een woningcorporatie in de uitzending van Brandpunt zagen. Hij zei dat zijn corporatie eigenaar is, maar niet gaat over de gezondheid van de mensen.”…. “Wij willen, net als de mensen in Nederland die duur geld betaald hebben voor een koophuis, dat de installatie voldoet aan elementaire gezondheidseisen. Dat is toch niet zo ingewikkeld?” Uit het antwoord: “Niet alleen de aannemers zijn verantwoordelijk, maar ook de installateurs”…. ”Er moet worden gekeken of hetgeen wordt geïnstalleerd, is gecertificeerd: deugt het? Daarover zijn wij met de sector in gesprek. Wij vinden echt dat er veel meer druk op de sector in brede zin moet worden uitgeoefend om tot certificering te komen.”…. “Ik vind – daar houd ik mezelf aan – dat je alle partijen hieraan moet binden: het maken van sluitende afspraken die kunnen voorkomen dat deze problemen zich in de toekomst opnieuw voordoen.” Dat dit allemaal nodig is om tot naar behoren presterende ventilatiesystemen te komen…. De hele bouwkolom zou zich collectief moeten schamen! André Meester
Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl oktober 2011
IZ1011_column_publivent.indd 17
17
22-9-2011 17:21:37
in de pijplijn
Flits !
lees meer op
Nieuwe distributeur De Raufoss Isiflo en Isiflex koppelingen zijn al jaren bekend in de Europese markt als het gaat om water- en gasdistributie. Vanaf heden zal VSH verantwoordelijk zijn voor de marketing, sales en distributie (via de groothandel) van deze producten in de Benelux markt. Isiflo messing koppelingen zijn bestemd voor PE en PVC leidingen van 16 mm t/m 63 mm. De koppelingen zijn geschikt voor drinkwater tot 40 °C. Isiflex koppelingen zijn staalverzinkte klemkoppelingen en reparatiezadels voor dikwandige buizen •
Bedrijfsverzamelgebouw behaalt hoge GPR-score Aannemer Pleijsier Bouw en Hellebrekers Technieken realiseren in Nunspeet een duurzaam bedrijfsverzamelgebouw (circa 1.000 vierkante meter). De nieuwbouw voor de Inclusief Groep komt op basis van een recente meting volgens de methode van GPR Gebouw uit op een totaalscore van 8,3. De hoge score van 9,1 op Energie wordt onder andere behaald door toepassing van gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning, lucht/water warmtepompen, efficiënte verlichting, een vliesgevel en een systeem voor energiemonitoring. (Bron: Cobouw) •
Schaatsploeg klaar voor de start
Radson, Belgische fabrikant van radiatoren en vloerverwarming, en het Leeuwarder adviesbureau Jinstal zijn gezamenlijk hoofdsponsor geworden van het vroegere Jinstal BCT-marathon schaatsteam. Het team zal voortaan deelnemen onder de naam ‘Radson-Jinstal Schaatsteam’. Beide bedrijven hadden reeds een succesvolle professionele relatie, die nu in een sportieve samenwerking verder versterkt wordt • al een besparing van 8,5% is gerealiseerd op energiegebruik. De gerealiseerde besparingen zijn zodanig dat Grolsch ervoor kiest haar energiedoelstelling aan te scherpen van 20% naar bijna 35% energiebesparing in 2015. De totale energiebesparing gedurende het afgelopen jaar bedroeg 8,61 MJ per hectoliter bier. Deze besparing staat gelijk aan het gemiddelde jaarlijkse gebruik van ongeveer 275 huishoudens •
Sterk installatiemerk Bierbrouwer realiseert energiebesparing Bierbrouwer Grolsch heeft het afgelopen jaar op haar totale energiegebruik - elektriciteit en gas - een forse besparing van ruim 7,5% behaald. Dit is bijzonder omdat het jaar ervoor ook 18
IZ1011_idp_18-.indd 18
Nederlandse architecten hebben aangegeven dat ze Duco Ventilation & Sun Control aanzien als een van de sterkste installatiemerken. Dat blijkt uit de European Architectural Barometer, een driemaandelijks onderzoek van Arch-Vision bij 1.200
architecten in Europa. De Nederlandse architecten noemden Duco spontaan bij de vraag welk installatiemerk zij het sterkste vinden op het vlak van ventilatie, koeling, verwarming en verlichting. Zo behoort Duco tot de top vijf in Nederland •
Specialisten warmwaterbereiding Het Amerikaanse Lochinvar is de samenwerking aangegaan met B3 heating bv.
www.installatienet.nl
De specialist in warmwaterbereiders voor veeleisende toepassingen, vooral bekend in (semi) industriële omgevingen en in de zorgsector, heeft de verkoop van haar producten ondergebracht bij het nieuwe bedrijf uit Beesd. Naast Lochinvar heeft ook het Britse Rycroft, onderdeel van de Ormandy Group, de weg naar Beesd gevonden. B3 heating bv verkoopt in Nederland de indirecte plugand-play platenwisselaars van Rycroft. B3 heating bv werd pas onlangs opgericht, maar beschikt over veel ervaring. De directie wordt gevormd door voormalig Baxi-directeur ing. Marc Bastiaanse en ing. Peter Furth die tot voor kort eveneens werkzaam was voor Baxi •
Groothandel naar nieuwe locatie In 1996 opende Warmteservice een vestiging in Amersfoort. Maar door de groei in de afgelopen jaren werd het pand aan de Puntenburgerlaan te klein. Warmteservice Amersfoort is daarom verhuisd naar de Amsterdamseweg 14 A. De dagelijkse leiding van Warmteservice Amersfoort is in handen van Mans Kruidenberg. Het telefoonnummer van de nieuwe vestiging is 033-4650475 •
Warmtepompexpertise verzelfstandigt Alklima heeft het zelfstandige bedrijf DuraKlima opgericht voor het bieden van advies over en de verkoop van de Ecodan-warmtepompsystemen van Mitsubishi Electric. Hierbij richt DuraKlima zich vooral op W-installateurs. Alklima benadrukt met deze stap het belang van de groeiende markt voor duurzame verwarmingsoplossingen voor met name woningen en de kleine utiliteitsbouw. DuraKlima distribueert de Ecodan-warmtepomp van Mitsubishi Electric •
oktober 2011
22-9-2011 17:23:11
ALUMINIUM RADIATORS
ALUMINIUM RADIATOR CANYON DESIGN DISCOVERY DAYS DEALERS: WWW.VASCO.EU
IZ1011_buva_19.indd 19 installateurszaken.indd 1
22-9-2011 13:30:33 22/09/11 08:38
Project
‘LOS VAN HET NET’
Energyhouse de Mirre le ook al een hele hoop gerealiseerd kan worden. En het was onze bedoeling om aan te tonen dat we in staat zijn veel te bereiken, ondanks het feit dat je in een traditioneel ontwerp aan het werk bent. We hebben natuurlijk wel de nodige aanpassingen moeten doen. Het is niet echt zichtbaar geworden in de woning zelf. Dus het devies is: probeer zoveel mogelijk je rendement te halen uit de schil. De passiefhuis gedachte, daar moet je mee beginnen.”
Luchtdicht
Aan de Tureluur in Veldhoven staat ‘Energyhouse De Mirre Veldhoven’. De woning is zelfvoorzienend. Er is geen gas, en ook een aansluiting op het elektriciteitsnet ontbreekt. Anderhalf jaar geleden is het project opgeleverd. Vooralsnog is Energyhouse de Mirre een demowoning, maar de initiatiefnemers dichten het concept op termijn goede marktkansen toe. Het project Energyhouse de Mirre Veld hoven is tot stand gekomen door drie partijen: Energyhouse B.V., Woning stichting Aert Swaens en de gemeente Veldhoven. Ruud van Splunder is manager vastgoedontwikkeling bij Aert Swaens. “Het project is ons aangereikt door een hele energieke organisatie, OTB Group Eindhoven”, vertelt hij. “Zij zijn specialist op het gebied van zonnecollectoren en wilden graag een energieNul woning bouwen volgens het energyhouse-concept. Of we zin hadden in te stappen. Dat wilden we wel. We hebben toen kennispartners gezocht. Zo kwam de gemeente Veld hoven er bij. Ze waren zeer geïnteres seerd in de mogelijkheid het wonen te verduurzamen.” 20
Schil Het project aan de Tureluur kende een wat ongebruikelijke start. Van Splun der: “Normaal gesproken wordt een energieNul woning vanaf de teken tafel conceptueel opgebouwd. Dat kon hier niet. Het ontwerp van wat later onze demowoning zou worden, was al gereed toen we bij het project betrokken raakten. De keuzes waren al gemaakt. Als je zo’n project start, zo’n energieNul woning los van het net, dan moet je juist in de ontwerpfase goed nadenken hoe je dat gaat realiseren. En onze woning was zo traditioneel van opzet dat we echt tegen de grenzen aanliepen van wat mogelijk is. Aan de andere kant: als je naar het resultaat kijkt, dan zie je dat er met techniek
“Een energiezuinige woning moet absoluut luchtdicht zijn”, vervolgt Van Splunder. “We hebben de woning helemaal doorgelopen, goed gekeken naar alle kritische details. Dat moet ook wel, want ongemerkt ontsnapt er heel veel warmte via daken en gevels. Als je traditioneel bouwt en je ontwikkelt op een EPC van 0,6, dan is de kans dat je dat ook echt haalt heel klein, mis schien wel nihil. Want er worden zoveel fouten gemaakt bij het realiseren van de aansluitdetails. Architecten denken daar nog te weinig over na. De gedachte is van: spouw vullen met glas- of steenwol en dan is het voor elkaar. Nee, het zijn juist de randen, de kieren, de naden en lekkende dakaansluitingen die ervoor zorgen dat er warmteverlies plaatsvindt. Als je dit soort projecten start, moet je daar heel goed over nadenken. Ook bij traditioneel bouwen zou er veel energie gestoken moeten worden in het controleren van de prestatie van de woning. Als gemeentes de bouw vergunning zouden natrekken en gaan nameten of de energieprestatie in de praktijk waargemaakt is, dan denk ik dat een hele hoop woningen door de mand vallen.”
Windmolen Van centrale naar decentrale energieop wekking, dat is de gedachte achter het energyhouse-concept. Zon en wind als
oktober 2011
IZ1011_TA_Energyhouse.indd 20
22-9-2011 13:22:50
e leeft van de zon energieleverancier. Op het dak van de woning aan de Tureluur zijn zonnecol lectoren en pv-panelen geplaatst. In de bouwaanvraag was ook voorzien in een windmolen. Van Splunder: “We wisten niet zeker of het zonnesysteem alléén voldoende zou zijn om de woning self supporting te laten zijn. Dus wilden we er ook een windmolen bij. En hoewel we het groene licht kregen van de betrokken instanties, is de molen niet doorgegaan. De buurt kwam in op stand, er ontstond een hoop gedoe in de wijk. Ga je wind en zon combineren in een bestaande wijk, dan wordt het heel moeilijk. Mensen denken algauw aan grote wieken en lawaai. En een molen op je dak is ook niet zo mooi om te zien. We hadden een windmolen van in totaal ongeveer 12 meter hoog ge pland, die flink wat energie kon leveren. Een geluk bij een ongeluk: de woning bleek ook op alleen zonne-energie te kunnen functioneren. De windenergie was dus niet echt nodig, maar we had den die er wel graag bij gehad.”
Accu’s Als je een woning bouwt zonder aan sluiting op het openbare elektriciteits net, is een back-up geen overbodige luxe. De energie die via de pv-panelen het Energyhouse binnenkomt, wordt opgeslagen in accu’s. Een omvormer zet de stroom om naar 220 volt. De accu’s staan in stellingen in een speciaal daarvoor gebouwde kleine berging. In maart 2010 is de woning opgeleverd. Daarna is er een jaar lang gemeten.“De eerste bevindingen zijn goed”, zegt Van Splunder, “de installaties leveren meer energie dan verwacht. De opslagcapa citeit lijkt voldoende, ook al doet zich enig rendementsverlies voor. Bij accu’s heb je te maken met inwendige weer stand en ook in het traject tussen de zonnepanelen en de accu’s lever je wat in. Maar al met al kunnen we met de prestaties alleen maar tevreden zijn.”
Een kijkje in de accu-ruimte
Techniek Energyhouse De Mirre Veldhoven De zelfvoorzienende woning aan de Tureluur in Veldhoven heeft de volgende bouwkundige en installatietechnische kenmerken. - Goed geïsoleerd en naad- en kierdicht: (Qv10 0,625 – Rc 5,5 – HR++) - Balansventilatie met wtw - Elektrisch: pv zonnepanelen 4200 kWh/jr, 48 accu’s 350 kWh - Thermisch: zonnecollectoren 12 Gj, buffervat 1000 l, LT-verwarming, douchewtw, warmtepomp 4 kW - Aanvullend: hotfill (vaat-)wasapparatuur, LED-verlichting Kan het een psychologische drempel zijn voor kandidaat-bewoners dat je voor je stroomvoorziening afhankelijk bent van accu’s? Want wat als die leeg raken? “Dat zal niet snel gebeuren”, meent Van Splunder. “Stel dat het buiten aardedonker blijft, dan kun je nog drie weken doordraaien op dit concept. In de meetperiode is absoluut niet gebleken dat je tekort zou kunnen komen.”
Opschalen Hoe gaat het nu verder met Energy house? Van Splunder: “Het is de bedoeling dat een of meer mensen een jaar lang in de woning komen wonen. Na die periode gaat de woning in de verkoop. Door te monitoren krijgen we inzicht in de energieprestatie van de woning in bewoonde staat. We hebben een contract afgesloten voor het beheer van de installaties. Dat kan allemaal op afstand, ook het monitoren gebeurt op afstand. In de toekomst willen we het project
verder uitrollen. Bij het opschalen zouden groepen huizen de gezamenlijk opgewekte energie kunnen delen via een smartgrid. Op dit moment is een woning als Energyhouse nog te duur voor de markt. De extra investeringen voor bouwkundige en installatietechni sche maatregelen bedroegen in totaal 75.000 euro. Alleen al de accu’s kosten 15.000 euro. Toch schrikken we daar niet van. Ons ging het er vooral om aan te tonen dat een concept als Energy house toekomst heeft. En dat heeft het, daar zijn we honderd procent van overtuigd.” •
Meer informatie Achtergrondinformatie over het project Energyhouse de Mirre Veldhoven vindt u op www.energy-house.nl, www.veldhoven.nl en www.aertswaens.nl. Wilt u meer weten over de gebruikte techniek, dan is een bezoek aan www.olino.org zeer de moeite waard.
oktober 2011
IZ1011_TA_Energyhouse.indd 21
21
22-9-2011 13:22:55
VSH Multi Super KNEL Verschillende materialen koppelen?
Ja, dat wil.
Kunststof
Eindelijk. Dankzij VSH Multi Super KNEL koppelt u probleemloos diverse merken en soorten kunststofbuis perfect samen met een koperen of dunwandig stalen buis. En dat alles in een handomdraai en met slechts een steeksleutel. Zeg daar maar eens nee tegen. Multi Super Knel
Meer informatie? VSH Flow Control +31 (0)33 45 880 of ga naar www.vsh-flowcontrol.nl.
Alles van VSH: Dat werkt beter.
Koper / Staal
Gas, Water en CV Systemen
VSH Adv Knel A4 NL.indd 1 IZ1011_vsh_22.indd 22
24-08-11 09:25 13-9-2011 12:00:34
Product
MET WATERVOEREND FRONT
‘Strakke’ radiator Eind februari presenteerde Vasco een nieuwe radiator met watervoerende voorplaat: de FlatLine. Met de FlatLine verwacht de Belgische producent hoge ogen te gaan gooien in de nieuwbouw- en renovatiemarkt. De jongste telg heeft naast zijn opmerkelijke techniek een matte designfinish, is geschikt voor lagetemperatuurverwarming en beschikt over uitgebreide aansluitmogelijkheden. Vasco is onderdeel van The Heating Company, waarvan ook de radiatormerken Brugman, Dura, Superia, Thermic en Thor deel uitmaken. Samen leveren ze een compleet gamma radiatoren, vloerverwarming en convectoren. Naast een uitgebreide range radiatoren biedt Vasco ook ventilatieproducten aan, zoals de D-400 ventilatie-unit met wtw, het ‘Easy Flow’ luchtkanalensysteem en inregel- en afzuigventielen.
Betere warmteafgifte “De manier waarop de FlatLine geconstrueerd wordt, is uniek en geeft een mooi en vlak resultaat”, zegt Anne Vercauteren van Vasco. “De watervoerende kanalen van de FlatLine zijn direct verwerkt in de voorplaat. Doordat het warme water rechtstreeks in contact staat met de frontplaat krijg je een betere warmteafgifte. De uitdaging was om de voorplaat ‘strak’ uit te voeren, dus volkomen vlak en zonder zichtbare laspunten. Dat is gelukt. En we hebben het strakke uiterlijk nog eens geaccentueerd met een matte finish. Daarbij is naar de toekomst gekeken. In de binnenhuisarchitectuur is al enkele jaren een verschuiving gaande van glanzend naar mat.”
eerste radiator van Vasco die breed in de markt gezet zal worden. Om hem universeel toepasbaar te maken, krijgt de radiator acht leidingaansluitingen: vier zijaansluitingen, twee rechtsonder en twee middenonder. De afstand van de middenaansluitingen tot de muur is bij alle uitvoeringen gelijk. Dat levert praktische voordelen op voor de installateur. Hij kan met één radiator zowel in de nieuwbouw als renovatie terecht.
In nieuwbouwprojecten moet hij een vaste afstand aanhouden tussen de middenaansluitingen en de muur, je hoeft dus niet van tevoren te weten welk type gemonteerd gaat worden. Bij renovatie kun je gemakkelijk oudere radiatoren vervangen die linker of rechter aansluitingen hebben. Het is een nieuwe wending voor ons, maar wel een waar we hoge verwachtingen van hebben.” •
Nog even geduld Op het moment dat we dit artikel schrijven, zijn de specificaties van de FlatLine-serie nog niet vrijgegeven. Anne Vercauteren: “We zijn nu bezig met de laatste testen, zeg maar de puntjes op de i te zetten. Dat geldt ook voor de productiefaciliteiten. Die worden opgeschaald zodat we straks in één keer goed van start kunnen gaan. Het doel van de presentatie in februari was in de eerste plaatst om te kijken of er voldoende belangstelling bestond voor de radiator. Dat bleek het geval en geeft ons een prettig duwtje in de rug bij het in de markt zetten van de FlatLine.”
Universeel toepasbaar Tot nu toe waren de radiatoren van Vasco altijd bestemd voor specifieke marktsegmenten. Met de komst van de FlatLine wordt deze traditie doorbroken, zo vertelt Vercauteren. “Het is de oktober 2011
IZ1011_TA_strakkeradiator_re.indd 23
23
16-9-2011 10:36:43
Praktijk
FIKSE (IMAGO)SCHADE
Warmtepomp zorgenkind? Een goede naam komt te voet en gaat te paard. Wat Vathorst is voor de ventilatiebranche, dreigt De Teuge te worden voor de warmtepompsector. Het warmtepompproject in de nieuwbouwwijk in Zutphen is uitgelopen op een faliekante mislukking. De (energie)kosten rijzen de pan uit en de CO2-uitstoot blijkt niet lager maar juist veel hoger geworden. Moet de warmtepomp in de ban? Het antwoord is nee. In een reactie op een artikel in Trouw over bewoners die eerder zelf een duurzame wijk wilden ontwerpen, zegt de onafhankelijke energie- en milieuadviseur Teus van Eck: ‘Zorg ervoor dat voor het gehele traject, van ontwerp tot en met bewoning, de verantwoordelijkheid voor kwaliteit, kosten en energieprestaties bij één partij ligt. Dat voorkomt een nachtmerrie’.
Veel mis Langs elkaar heen werken, gebrekkige coördinatie, nauwelijks controle, knellende overheidsregels: ziedaar enkele ingrediënten die van vakwerk knoeiwerk kunnen maken. Er is al veel gezegd en geschreven over Teuge. Op 20 juni van dit jaar verscheen er een artikel in Trouw, waarin de deskundigen Peter van Voorst en Teus van Eck vertellen wat er zoal mis kan gaan bij een warmtepompproject. En dat is veel, zo blijkt. De energieprestatiecoëfficiënt bijvoorbeeld, in het leven geroepen om het gebouwgebonden energiegebruik te drukken, geeft soms aanleiding tot een te makkelijke keuze voor een warmtepompsysteem in plaats van andere duurzame oplossingen. Immers, het installeren van een warmtepomp levert de meeste EPC-punten op. Meer nog dan een zonneboiler of zonnepanelen. Ook kwalijk is het als essentiële bouwkundige of installatietechnische maartregelen achterwege worden gelaten wanneer de EPC-norm op papier al 24
is gehaald. In Teuge kwam een gepland wtw-systeem te vervallen en zijn er gewone ventilatieroosters geplaatst. Goedkoper in aanleg, maar dan moet je wel meer stoken.
Kwaliteitsbewaking ‘Stop het circus rond de energieprestatiecoëfficiënt’, zeggen Van Voorst en Van Eck, ‘want anders wordt de EPC de woekerpolis van de 21ste eeuw’. Wil een ambitieus traject als dat van de stapsgewijs strenger worden EPCeisen ook echt een succes worden, dan moeten de bouwwereld, de installatiesector én de verschillende overheden daar klaar voor zijn. En dat lijkt nog lang niet overal het geval. De onderzoekers wijzen erop dat gemeentelijk toezicht op projecten vaak tekortschiet, dat aannemers dingen achterwege kunnen laten zonder dat dit opvalt, dat er vaak geen dossiers worden bijgehouden en dat er dikwijls ook geen controles worden uitgevoerd. Zij vinden de gedachte achter de EPC prima, maar dan moet er ook een adequate kwaliteitsbewaking plaatsvinden. Wat bij het project De Teuge vooral in het oog sprong waren de problemen met de bron. Om bevriezing te voorkomen moest de bron verwarmd worden en er waren extra pompen nodig om het bronwater rond te pompen. Het elektriciteitsverbruik schoot daardoor omhoog. Daarnaast gingen installaties pendelen daar er geen buffering plaatsvond. Pendelen is bijzonder nadelig
Het hybride toestel in het pilotproject te Stiens
voor het rendement en slecht voor de compressor. Ook het toepassen van open verdelers bleek een grote fout.
Hybride toestel In een toelichting op het artikel in Trouw zegen Peter van Voorst en Teus van Eck: ‘De intentie van ons verhaal is dat wij pleiten voor kwaliteitsborging en harde garanties voor energiebesparing en verduurzaming voor nieuwbouw en verbouw van woningen, en dit niet alleen voor warmtepompen maar voor alle mogelijke opties. Zorg dat de bewoner krijgt wat is beloofd’. In uw praktijk zult u waarschijnlijk het vaakst te maken krijgen met kleinschaliger projecten. Met individuele woning eigenaren die willen verduurzamen. En dan kan de warmtepomp een optie zijn. Wat dat betreft kijken we graag naar de bevindingen van woningbouwverenigingen die met een pilot het voortouw ne-
oktober 2011
IZ1011_TA_warmtepompzorgenkind.indd 24
16-9-2011 10:41:34
men. Zo schreven we over een project in Stiens, van woningbouwvereniging WoonFriesland en de Energie Gaswacht Groep (EWG). In een bestaande woning werd de oude cv-ketel verwijderd en vervangen door een hybride toestel, een lucht/water warmtepomp gecombineerd met een HR cv-ketel. De bouwkundige condities waren gunstig. De woning was na-geïsoleerd en had nieuwe kozijnen met isolatieglas. Wat de installatietechniek betreft was het handig dat de bestaande radiatoren ruim gedimensioneerd waren. Die konden in de nieuwe setting gewoon blijven zitten. Het hybride toestel is tegen een stenen wand gemonteerd en er is een ventilatiebox geplaatst. Verder zijn er geen aanpassingen gedaan.
Warmtepompen ‘real life’ We besteedden ook aandacht aan een groots opgezet experiment van Thercon, leverancier van warmtepompen en airconditioningsystemen. In vijf woningen, verdeeld over Nederland en België, zijn lucht/water warmtepompen geplaatst. Bij een ander gezin is een HR cv-ketel geïnstalleerd. Thercon beweert dat haar warmtepompen een stuk energiezuiniger zijn dan welke cv-ketel ook. Grootspraak of realiteit? De prestaties van de toestellen zijn openbaar en te volgen op www.liveheatpump. nl. Meetapparatuur op de zes locaties legt elk uur alle vitale gegevens vast. Op basis daarvan wordt een database opgebouwd, die voortdurend groeit en zo een steeds genuanceerder beeld geeft van de werkelijke prestaties van
de installaties. Bezoekers van de site kunnen de systemen op verschillende manieren volgen en zien wat ze doen onder wisselende omstandigheden. Ter vergelijking worden de meterstanden op de locaties ook omgerekend naar verwarming op gas. De COP die fabrikanten vermelden is een beperkte indicator. Langdurig monitoren is essentieel. Een kijkje op liveheatpump.nl is ‘real life’ en alleen daarom al zeer de moeite waard. Naarmate het aantal pilots met warmtepompen groeit, zullen de plussen en minnen duidelijker aan het licht komen. De kennis en ervaring nemen toe bij alle partijen en dat zal een verantwoorde inzet van warmtepompen zeker ten goede komen •
Bewoners Anders dan in De Teuge was het project in Stiens overzichtelijk. Zowel qua deelnemende partijen als wat betreft de techniek. Een jaar lang is er gemeten. Ten opzichte van de cv-ketel waren de energiekosten in de woning gedaald met 150 euro. In absolute zin is dat bescheiden te noemen, maar het betekende wel een besparing van 17 procent op de energielasten. Bovendien werd 497 kilo minder aan CO2 uitgestoten. EWG-manager Wim de Vries sprak van een ‘mooi resultaat’, al tekende hij er bij aan dat de ‘Euro-COP’ hem behoorlijk was tegengevallen. Het project in Stiens maakte ook duidelijk dat bewoners goed begeleid moeten worden. “Men moest wennen aan ‘die andere warmte’”, vertelde De Vries. “Mensen hebben nog steeds de neiging om ’s nachts hun LT-verwarming lager of uit te zetten. Ook verwacht men dat als je de thermostaat hoger zet, je dat dan meteen aan de radiator kunt voelen. Die gewoonte zit er gewoon ingebakken.” “Aandacht en begeleiding, daar ligt de kern van het succes”, zo concludeerde De Vries. “Zeg eerlijk wat de voor- en nadelen zijn van een bepaald systeem voor zijn woning, help de klant kiezen. En wees niet te snel tevreden. Dat kun je pas zijn als de klant het ook is.”
Een van de schermen van liveheatpump.nl
Volg een cursus warmtepompen Kennis van zaken is cruciaal, zeker bij het werken met een ‘foutgevoelig’ product als de warmtepomp. Er is Europese regelgeving in de maak die eisen stelt aan de vakbewaamheid van installateurs. Uiterlijk 31 december 2012 moet elk EU-land een certificering of kwalificatie geregeld hebben. Voor monteurs die kennis willen maken met warmtepomptechnologie is de eendaagse cursus ‘Leergang warmtepompen (basis)’ ontwikkeld. Deze basiscursus is niet alleen een introductie maar gaat ook in op de montage van warmtepompinstallaties. Meer informatie over de basiscursus vindt u op www. kenteq.nl. De Leergang warmtepompen kent ook verdiepingscursussen. Deze duren 2 of 3 dagen en zijn ontwikkeld rond de ISSO-publicaties 72, 80 en 81. Meer informatie over de verdiepingscursussen vindt u op www.warmtepomp-academy.nl.
oktober 2011
IZ1011_TA_warmtepompzorgenkind.indd 25
25
16-9-2011 10:41:40
Praktijk
CV-OPTIMALISATIE
Inregelen: voer voor s Joep van de Ven is mede-oprichter en directeur van CV Tuning, een
afgeeft. Het is een compromis en het blijft lastig.”
bedrijf in Nijmegen dat zich heeft gespecialiseerd in het optimaliseren Watertemperatuur omlaag van cv-installaties in bestaande utiliteitsgebouwen en woningen. In woningen valt volgens Van de Ven een besparing van gemiddeld 10 procent te behalen, door de installatie nog eens goed na te lopen en (opnieuw) in te regelen. Inregelen moet, maar blijkt in bestaande woningen vaak een crime. Een goed resultaat is niet vanzelfsprekend. “Het goed inregelen van cv-installaties in bestaande woningen is veel moeilijker dan in de utiliteitsbouw”, zegt Van de Ven. “De reden is vrij simpel. Dikwijls deugt het ontwerp in de woning niet. De verhouding warm tapwater en cv-capaciteit is uit elkaar gaan lopen. Warmte speelt een ondergeschikte rol, het moet vooral mooi zijn. Een combinatie van verschillende typen radiatoren, vloerverwarming en convectoren is niet ongewoon. Bovendien wordt een installatie door de jaren heen vaak veranderd en uitgebreid. En ook is de installatie of zijn delen daarvan lang niet altijd aangelegd door een vakman.“
Toeters en bellen “In een utiliteitsgebouw is alles vooraf berekend en volgens een vrij eenvoudig concept gebouwd. In de woningbouw wordt vaak niet aan een installatie gerekend, maar koopt men wat men mooi vindt. Je ziet er veel meer toeters en bellen. De particulier laat het esthetische aspect dikwijls het zwaarst wegen. Als je voor een vloerverwarming of convectorputje kiest, ben je immers verlost van die sta-in-de-weg voor het raam. Maar om dat alles goed af te stellen is niet makkelijk. De impact van niet goed functionerende verwarmingstoestellen is relatief groot in een huishouden. Stel dat je tien radiatoren hebt in je woning en één 26
is er verkeerd ingesteld, dan is dat tien procent van het totale bestand. In een kantoor met honderd radiatoren zou dat slechts één procent zijn, waardoor het effect veel kleiner is.”
Leidingmethode Van de Ven regelt in volgens de ‘leidingmethode’. U zult de leidingmethode niet tegenkomen in de handleiding ‘Kleintje inregelen’ van ISSO. “Het is een eigen ontwikkeling”, verduidelijkt Van de Ven. “Ik regel in op basis van het leidingverloop en controleer het resultaat via Delta T, maar uiteindelijk is de binnentemperatuur dé graadmeter. Dat gaat sneller dan wanneer ik uitsluitend met Delta T zou werken. Overigens is de leidingmethode overal te gebruiken, dus niet alleen in bestaande bouw.” Aan de hand van een klein voorbeeld verduidelijkt Van de Ven hoe je bijna per definitie moet schipperen als een installatie in een woning samengesteld blijkt uit ongelijksoortige elementen. “De radiator heeft een bepaalde Delta T nodig voor een optimale warmteafgifte. Zou je hem die Delta T geven, dan zal bijvoorbeeld een convector in het systeem niet optimaal presteren. Dus moet je een kunstgreep toepassen en de radiator een iets grotere Delta T geven, zodat de convector wat meer water krijgt en dus iets meer warmte
“Vorig jaar heb ik twintig huishoudens gedaan”, vervolgt Van de Ven. “Je werkt je drie slagen in de rondte om het goed te krijgen en dan nog kun je geen absolute garantie geven dat het sys teem daarna ook perfect functioneert. Twee dingen verdienen extra aandacht: het ontwerp van de installatie en het aanpakken van misverstanden rond het stoken. Eén van die misverstanden is de opvatting dat een combinatie van radiatoren, convectoren en vloerverwarming alleen goed werkt als je dag en nacht doorstookt met een iets te hoge watertemperatuur. Als dat een goede manier van stoken is, wat sommigen denken, dan hoef je eigenlijk niks in te regelen, want dan kun je het gewoon met je thermostaatkranen af. Die smoren het teveel aan warmte weg, maar het blijft wel in de leidingen. Wil je echt goed stoken, comfortabel en energiezuinig, dan moet je om te beginnen zorgen dat de watertemperatuur omlaag gaat. En ’s nachts de verwarming uitlaten.”
Trainen op onderdelen Vloerverwarming met individuele ruimteregelaars en motorthermostaten is de schrik van elke inregelaar, volgens Van de Ven. “Als ik ergens kom om in te regelen en de bewoner wil een kamer twee graden verwarmen, dan duurt dat twee tot vier uur, afhankelijk van de dekvloer, de leidingdiameters en de afstand tussen de leidingen. Dat werkt dus niet; die bewoner is dan allang weer weg. Dat krijg je niet goed geregeld. Ik heb in mijn cursussen zelfs nog geen instructie daarvoor uitgewerkt.” Van de Ven doelt op de trainingen die hij verzorgt voor vakmensen die het inregelen onder de knie willen krijgen. “Wat ik dan doe is trainen op onderdelen. Een vloerverwarming inregelen
oktober 2011
IZ1011_TA_inregelen.indd 26
16-9-2011 10:43:18
specialisten
Van deze configuratie krijgt zelfs de meest geroutineerde inregelspecialist het benauwd.
is voor velen prima te doen, maar een vloerverwarming inregelen als onderdeel van het hele concept, dat is een ander verhaal.”
men optreden kan hij die herkennen en herleiden naar mogelijke oorzaken. Bovendien beschikt hij over de kennis en vaardigheid om problemen op te lossen.”
Servicemonteur Van de Ven, die het inregelen letterlijk in de vingers heeft, pleit al langere tijd voor een structuur waarbij het inregelen van installaties in woningen en gebouwen het min of meer exclusieve domein wordt van een daarvoor opgeleide servicemonteur. “Je moet eerst het ontwerp beoordelen, en dat is iets wat niet op de weg ligt van de reguliere monteur. De monteur komt binnen en installeert moeiteloos tien radiatoren. Dat doet hij snel en geroutineerd, het leidingwerk ziet er strak uit. Hij sluit een regelaar aan en die heeft instellingen af fabriek. En dan doet de installatie het in zoverre dat er warm water doorheen loopt. Maar dan is er iemand nodig, bijvoorbeeld de eerder genoemde servicemonteur, die de installatie naloopt en inregelt. De servicemonteur beoordeelt niet alleen het ontwerp van de installatie, maar kiest ook de instellingen die daarbij passen. Als er proble-
Energieservices “Kijk, ik leid mensen op”, zegt Van de Ven. “Daarbij gaat het om het verkrijgen van globaal inzicht en het aanleren van praktische vaardigheden. Dat is geen probleem. Maar wil je verder gaan, de diepte in, dan wordt het voor sommige cursisten lastig. Niet dat ze niet willen – ze vinden het prachtig en erkennen ook dat het werkt – maar je moet het maar zien op te brengen als je in een bedrijfsstructuur zit waarbij
je niet dagelijks met dit soort werkzaamheden te maken hebt. Dus waar ik eigenlijk naartoe wil is dat het inregelen van installaties in eerste instantie terechtkomt bij instanties als energieservices. Daar lopen mensen rond die voortdurend onderhoud plegen aan installaties en die er belang bij hebben dat het goed werkt. Dan kun je aan een opzet werken waarbij je servicemonteurs in korte opleidt tot inregelspecialist, waarna ze meteen aan de slag kunnen. Het grote voordeel is dat de cursisten volop kunnen oefenen en het geleerde structureel in de praktijk kunnen brengen. Die situatie is mijn ideaalbeeld.” •
Training inregelen huishoudelijke installaties Een van de werkzaamheden van CV Tuning is het geven van trainingen ‘CVoptimalisatie huishoudelijke installaties’, waarbij cursisten een snelle methode voor het inregelen van een cv-installatie leren. De bijeenkomsten zijn bedoeld voor mensen met een professionele insteek, zoals installateurs, die geïnteresseerd zijn in de werking en aanpak van het (waterzijdig) inregelen van een cv-installatie. Meer informatie vindt u op www.cvtuning.nl.
oktober 2011
IZ1011_TA_inregelen.indd 27
27
16-9-2011 10:43:21
Novello M eCo
softliNe M eCo
vErLaaGT uw EnErGiEfacTuur Snellere opwarming
Snelle aansluiting
Minder warmteverlies aan de achterkant Behoud van comfortgevoel bij lagere-temperatuursystemen
Links en rechts monteerbaar ventiel
Hoger comfortgevoel
Geschikt voor hernieuwbare energie
Lagere energiekosten
Ecologische verwarming
IZ1011_caradon_28.indd 28
Tijdbesparend
13-9-2011 12:02:09
Praktijk
Xxx CURIEUS xxx xxxxxx
Radiatoren op hoogte Soms kom je dingen tegen waarvan je je even achter de oren moet krabben. Wat te zeggen van radiatoren onder het plafond? Zit hier een strategie achter, is het voor de mooiigheid, of…? Eind mei bezochten we een congres in het oosten des lands. Thema: warmtepompen. Of het nu kwam omdat er ook bodembronnen werden behandeld, het gekke was dat niemand oog leek te hebben voor de ornamenten die zich op zo’n zeven meter hoogte bevonden, vlak onder het plafond van de grote zaal. Een hele rij verwarmingslichamen, strak geïnstalleerd, maar ongetwijfeld niet meer functioneel.
Mmm… interessant! Onze eerste gedachte was: ‘Dít willen we u laten zien’. Dus fluks het fototoestel gepakt en een aantal opnamen gemaakt. Maar dan wil je ook, uit persoonlijke en beroepsmatige nieuwsgierigheid, weten wat die paneelradiatoren daar doen. De huisinstallateur (een hele grote) reageerde verrast. “Mmm … interessant!”, zei de servicecoördinator,
“zoiets heb ik nog niet eerder gezien. Ik bel u terug.” Misschien lag het aan de vakantietijd, maar het bleef stil. Maakt niet uit, we denken het antwoord wel te weten. Zestien jaar geleden is het pand voor het laatst verbouwd. Daarbij zal het plafond zijn verhoogd en heeft men radiatoren van de bovengelegen verdieping gewoon laten zitten. Uit gemakzucht, uit kostenoverwegingen? Of vond men het gewoon mooi? We houden het op het laatste. Dan hebben hele gewone radiatoren ineens een designfunctie gekregen, een mooie gedachte •
Verstild verleden
Nu we het toch hebben over niet-alledaagse zaken, willen we u graag laten kennismaken met een hobby van onze collega Ruud Struijk. Tijdens vakanties in het buitenland neemt hij op bijzondere wijze afstand van de hectiek van alledag, en wel door het bezoeken van ‘abandoned places’. Wereldwijd worden hier thermaalbaden, fabrieken, schepen, bioscoopcomplexen, ziekenhuizen et cetera mee aangeduid die niet langer in bedrijf zijn. Al deze objecten hebben met elkaar gemeen dat ze eruitzien alsof ze ineens verlaten zijn. Plotsklaps, in vol bedrijf, maar dan tachtig jaar geleden. Zo was Ruud in een goudmijn waar nog weegschaaltjes en monsterflesjes op tafel stonden en de loonadministratie keurig was gearchiveerd. Aan de muur prijkte een bestektekening. In een vervallen kasteel annex restaurant bleek de tafel gedekt, als het ware klaar om nieuwe gasten te ontvangen. Dat Ruud zijn werk niet helemaal kan loslaten blijkt uit bijgaande opname: een radiator in een kuuroord uit vervlogen dagen. Of het toestel ooit goed ingeregeld was, valt helaas niet meer te achterhalen…
IZ1011_TA_radiatorenopdehoogte_re.indd 29
16-9-2011 10:44:31