10e jaargang nummer 10 oktober 2012 TECHNISCHE COMPLEET BIJSTAND SYSTEEM
Special: Verwarming > Beton Oppervlakte Activering > Stoken op pellets > Drukregelende verdelers > Modern regelen, ouderwets comfort
nl
IZ1012_omslag_buiten.indd 3
21-9-2012 13:57:17
IZ1012_03_intergas.indd 3
20-9-2012 18:53:23
DUCO at HOME
De totaaloplossing voor een gezond en comfortabel binnenklimaat
Duco CO2 System
Duco Comfort System
DucoTronic System
Eenvoudige ‘natuurlijke’ ventilatie
‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie
De ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie
De DucoBox wordt gestuurd op basis van
Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd
Vraaggestuurd
CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt het
Natuurlijk Ventilatiesysteem ‘VNV’. Ideaal voor
‘VNV’. Stuurt de luchttoevoer en -afvoer
eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.
renovatieprojecten. Ventileert op basis van
volledig automatisch op basis van °C, CO2
Voor de toevoer is een uitgebreid gamma
CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.
en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.
zelfregelende roosters beschikbaar.
Communiceert draadloos via Z-wave protocol.
0,07 Communiceert draadloos via Z-wave protocol. winst
Keuze uit compleet gamma ZR roosters.
Keuze uit compleet gamma elektronische
C
C
www.duco-installateur.nl
0,24
winst
e
0,06
Cwinst
e
0,28 Cwinst
BEZOEK ONS OP ENERGIE 2012 STAND 05 A072
C
C
FIX
T
system
glasaftrek
omfort system
system
79
mi
C
lassic
system
info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44
IZ1012_04.indd 4 20111220_Installateurszaken.indd 20
80
is prachtig
Brandweren
ronic
HOME OF OXYGEN
C
e
0,24
winst
Ventilatiesysteem
e
toevoerroosters.
e
Natuurlijk
20-9-2012 10:02:56 12/09/12 16:44
Intergas Verwarming behoort tot de pioniers op het
IZ TECHNIEK
gebied van hoog rendement cv-techniek. Al meer dan 20 jaar richt Intergas zich op het perfectioneren
“Ook de particulier heeft de pelletketel ontdekt”
van HR cv-ketels. De Kombi Kompakt HR is al jaren
Biomassaketel als energiecentrale
14
één van de best verkochte HR-ketels in Nederland. De unieke dubbel HR-technologie was een regel-
Zonneboiler niet afhankelijk van mooi weer of subsidie
rechte doorbraak en vormt de basis voor de nieuw-
Loont investeren?
16
ste generatie HR-ketels, de Kombi Kompakt HReco. De HReco van Intergas heeft één van de hoogste
Verwarmen en koelen met capillaire klimaatmatten
jaartaprendementen van Nederland en is hierdoor
Beton oppervlakte activering
18
één van de meest efficiënte HR-ketels op het gebied van tapwater.
Drukregelende verdelers
21
Drie nieuwe typen
Verfijnd monitoring- en regelsysteem
22
Energiezuinige vloerverwarming
En verder 7 10 13 42 44 47
Van de redactie In de pijplijn, incl. AGENDA en IZAP Column Publivent Campus krijgt weer frisse lucht ‘Smart’ binnenklimaatoplossing Af fabriek
IZ SANITAIR 10e jaargang nummer 10 oktober 2012
Special: Verwarming > Beton Oppervlakte Activering > Stoken op pellets > Drukregelende verdelers > Modern regelen, ouderwets comfort
Met logica legionella te lijf
24
Collectieve leidingwaterinstallaties
Nieuw Bouwbesluit schept meer duidelijkheid COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
26
Riolering van bouwwerken
Revolutie in ontwerp leidingwaterinstallaties
30
Compacter, hygiënischer, zuiniger
En verder 32 33
Column Joost van Hoof Column Kiwa
IZ ZAKELIJK In China wacht een uitdaging
34
Project management game
Onderschat maar broodnodig
36
45-plus
En verder 39 41 51 48
Column OTIB Column Uw Duurzame Woning Column Frank Thoonen Stekelige vragen
oktober 2012
IZ1012_inhoud.indd 5
5
21-9-2012 14:18:10
NIEUW
De renovatie oplossing van 2012 eenvoudig • snel • veilig
Ga naar onze geheel vernieuwde website www.coxgeelen.com voor meer informatie.
Emmastraat 92 • 6245 HZ Eijsden • 043-40 99 500 • info@coxgeelen.com • www.coxgeelen.com
12.026_cox_ad_venray_beurskrant_DOW.indd 1 IZ1012_06.indd 6
14-03-12 11:29 20-9-2012 10:06:26
van de redactie
Boost Zonder aansprekende tegenstander is het niet lekker vechten. Leveranciers van vloerverwarming weten dat en richten hun pijlen en masse op de vertrouwde radiator. Deze ‘ontsierende toestellen’ en ‘storende elementen’ zijn niet langer nodig om in de woning of het bedrijfspand een behaaglijke sfeer te scheppen. In het midden latend of de doorsnee eindgebruiker of opdrachtgever daar ook zo over denkt: er is een ontwikkeling gaande die de populariteit van vloerverwarming weleens een flinke boost zou kunnen geven: snelheid! Jawel, de schildpad begint trekjes van een haas te krijgen. Dat gebeurt op twee manieren. Enerzijds door een nieuw ontwerp van het afgiftesysteem, anderzijds door het toepassen van steeds geavanceerdere regeltechnieken, waardoor volumestromen zich veel efficiënter door het systeem verplaatsen. In deze uitgave vindt u daar voorbeelden van. Dan is er de opkomst van
houtstook. Op het platteland wisten ze het al, maar ook in stedelijke gebieden wordt de houtgestookte cv-ketel op waarde geschat. Toegegeven, een wandhangend gasketeltje neemt minder ruimte in, maar in woningen of utiliteitspanden met een hoger gasverbruik zou een pelletgestookte ketel een interessante optie kunnen zijn. Immers, bij houtstook ben je niet afhankelijk van almaar stijgende gas- en aardolieprijzen. Daarnaast is hout een hernieuwbare brandstof. Je kunt bomen vervangen. Ook is houtstook CO2-neutraal. Bij het verbranden van hout komt weliswaar CO2 vrij, maar dat wordt weer gebruikt door jonge aanplant om uit groeien tot volwassen bomen. En als de klant een houtgestookte sfeerhaard aanschaft – niet te verwarren met de houtgestookte cv-ketel – haalt hij ook nog
eens een hoop gezelligheid in huis. In het dagelijks gebruik lijkt de houtgestookte cv-ketel op zijn gasgestookte evenknie. En in combinatie met zonnecollectoren wordt hij een energiecentrale, die
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
een extra aantrekkelijk rendement oplevert. Met een leverancier van biomassaverwarming keken we naar de marktsituatie, de techniek en de mogelijkheden van een houtgestookte cv-ketel •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
oktober 2012
IZ1012_vanderedactie.indd 7
7
20-9-2012 10:33:40
‘s avonds op werkdagen tot 22.00 uur telefonisch uw materialen bestellen via 0900 – 23 56 897 (€0,01 p.m.) Omdat u het overdag al druk genoeg heeft
Daarom kiest u voor Warmteservice Groot assortiment: verwarming, sanitair, dakbedekking en alle installatiematerialen Altijd in de buurt: 52 vestigingen in Nederland Professioneel advies: 225 deskundige medewerkers staan dagelijks voor u klaar Scherpe prijzen: Alle A-merken tegen VASTE LAGE prijzen Ruime openingstijden: Dagelijks van 07.00 - 18.00 uur en ook zaterdags geopend Telefonisch bestellen: Via 0900 - 23 56 897 (e0,01 p.m.) op werkdagen tot 22.00 uur Snelle levering: Meestal uit voorraad, anders de volgende werkdag leverbaar
Meer informatie: ✆ 0900-23 56 897 of kom langs in een van onze vestigingen.
Online bestellen: 150.000 artikelen op warmteservice.nl
Warmtepompen en koudwatersystemen
Warmtepompen
Koudwatermachines
Hierboven illustreren wij graag de diverse producten uit de productcategorie Warmtepompen & Koudwatersystemen. Meer informatie over deze apparatuur kunt u eenvoudig opvragen door een bezoek aan onze website www.airview.nl. Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur.
Condensingunits
Splitopstelling
Ook advisering en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing.
Fancoils
Bezoek ons op sta nd 06.C077 van de Vakbeurs En ergie 2012
Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.
ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING
IZ1012_08.indd 8
Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen. Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder klimaatprobleem.
Anders denken in klimaatoplossingen
Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl
20-9-2012 12:08:52
Flits !
in de pijplijn
AGENDA 9 oktober Berekenen en ontwerpen van Luchtbehandelingsinstallaties KOVO Cursusruimte, Staphorst www.kovo-groep.nl 10 oktober Start Cursus ‘Luchtbehandeling Speciale Ruimten’ Amershof, Amersfoort www.tvvl.nl 23 oktober Start Cursus ‘Projectmatig ontwerpen van Klimaatinstallaties’ Bureau TVVL, Leusden www.tvvl.nl 1 november Energy 4 Next Generations II. Duurzame keuzes en technologie. NEMO, Amsterdam www.ilinqs.nl 6 november Handelsreis Duurzaam Bouwen Wales, UK www.pspsconsultants.nl
Uitbreiding dienstverlening Warmteservice heeft een aantal verbeteringen in haar dienstverlening doorgevoerd. Zo kunt u nu op werkdagen bestellen tot 22.00 uur via tel. 0900-2356897. U kunt telefonisch uw vragen over het assortiment stellen of uw bestelling klaar laten zetten in de vestiging van uw keuze. Voorraden van het assortiment kunnen worden bekeken op warmteservice.nl. Op de productdetailpagina,
onder het tabblad ‘voorraad’ vindt u op ieder product een voorraadindicatie per vestiging. Via mijnwarmteservice. nl kunt u onder andere zelf uw NAW-gegevens wijzigen. U kunt online uw facturen inzien van zowel online als in de vestigingen gedane aankopen. Ook is het mogelijk om uw voorkeur voor nieuwsbrieven met uw interesses aan te geven •
Handboek zonne-energietoepassingen Alle beschikbare kennis en officiële richtlijnen over zonne-energietoepassingen zijn door kennisinstituut ISSO en kennisplatform SBR verzameld in een handboek. Het boek is praktijkgericht. Gebruikers krijgen relevante informatie over alle fases van het voortbrengingsproces. Het Handboek Zonne-energie behandelt de diverse (installatietechnische, constructieve en bouwkundige) aspecten van het aanbrengen van zonne-energiesystemen. Het boek bevat actuele referentiedetails voor integratie van zonne-energiesystemen in daken en gevels. Aan de hand van de uitgave kunnen de meest gebruikte zonne-energiesystemen op de juiste manier worden toegepast. Daarbij worden alle handelingen en vaardigheden beschreven die voor het monteren nodig zijn •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen...
INTERVIEW
DRINKWATER
“Ook de particulier heeft de pelletketel ontdekt “ Waaraan zou de pelletketel OctoPlus van Solarfocus zijn naam te danken hebben? Misschien heeft het te maken met die inktvis. Een octopus heeft acht armen, op de Octo Plus kunnen maximaal acht verwarmingsgroepen worden aangesloten. De ‘Plus’ onderstreept de veelzijdigheid van het toestel, dat als groen alternatief bezig is zich te settelen in de verwarmingsmarkt. P 14
Revolutie in ontwerp leidingwaterinstallaties Menig ontwerper van collectieve leidingwaterinstallaties zal zich achter de oren krabben bij het vergelijken van de nieuwe rekenregels met de uitkomsten van de huidige ontwerpmethoden. De nieuwe rekenregels, die zijn gebaseerd op het simulatiemodel SIMDEUM®, liggen veel dichter bij de gemeten waterverbruiken dan de uitkomsten van bestaande richtlijnen. En voor het eerst is het is nu ook mogelijk een goede inschatting te maken van het warmwaterverbruik. P 30
BINNENMILIEU Verwarmen en koelen met capillaire klimaatmatten Drie jaar geleden won Navos Klimaattechniek B.V. de innovatieprijs ‘Energie 2009’ met haar BioClina klimaatmatten. Met de capillaire matten gaat Navos-directeur Ronald de Vos de strijd aan met traditionele vloerverwarmingssystemen. Ook radiatoren en convectoren is de wacht aangezegd. Zijn allround systeem zou niet alleen sneller en comfortabeler, maar vooral ook efficiënter en energiezuiniger zijn. P 18
INNOVATIE ‘Smart’ binnenklimaatoplossing Dikke lagen isolatiemateriaal, grote overstekken, de positie van transparante geveldelen afstemmen op de zon… Enig idee waar we het over hebben? Juist ja, passief bouwen, een bouwmethode die op dit moment veel opgang maakt. Slimbouwen bewijst dat het ook anders kan. In de vorige editie van IZ hebben we uitgebreid aandacht besteed aan deze bouwvisie. Nu een uitgewerkt praktijkvoorbeeld: de SmartSkin. P 44 oktober 2012
IZ1012_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
20-9-2012 10:38:23
Flits !
in de pijplijn
lees meer op
Interactie Internet vraagt natuurlijk om interactiviteit. Wij brengen u graag het laatste nieuws. Maar u kunt uiteraard ook zelf een bijdrage leveren. Zelf een opvallende mening, nieuws over een nieuw interessant project waaraan u werkt, bijzonder productnieuws etc.? Mail ons. U mag
Installatienet.nl vernieuwd! Installatienet.nl is vernieuwd. De websiteportal die door de redactie van InstallateursZaken wordt samengesteld, heeft 1 september jl. een volledig gewijzigde opzet gekregen. Niet alleen de vormgeving is veranderd maar ook de wijze van berichtgeving. In één oogopslag is het belangrijkste, actuele nieuws uit de branche snel te scannen; of het nu gaat om algemeen branchenieuws over nieuwe wetgeving over politieke ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op uw bedrijfsvoering, of om de laatste productinformatie van uw leveranciers. Nieuw zijn ook de steeds wisselende opiniestukken van verschillende columnisten InstallateursZaken.
Dagelijks ververst InstallatieNet.nl wordt dagelijks ververst, dus door iedere werkdag te beginnen met een snelle blik op onze site houdt u zichzelf eenvoudig op de hoogte van actuele ontwikkelingen in het vakgebied. Wekelijks sturen we bovendien een nieuwsbrief uit met daarin het meest recente en belangrijkste nieuws. Via InstallatieNet.nl kunt u zich daarvoor vrijblijvend aanmelden. Of volg ons nieuws via Twitter en u bent iedere dag automatisch op de hoogte van de ontwikkelingen in uw vakgebied. Kortom, bezoek vandaag nog onze website en meldt u aan. Zo’n 1.900 nieuwsbrief-abonnees en bijna 1.000 Twitter-volgers gingen u voor!
www.installatienet.nl
natuurlijk ook uw mening geven over de nieuwe opzet: redactie@merlijnplus.nl • Rectificatie In de septemberuitgave (pag. 54) is per abuis vermeld dat Willem Broekkamp werkzaam is bij installatiebureau Klijn Techniek. Dit moet zijn Bonarius Bedrijven.
Hout stoken Is geld verdienen !!! Besparing tot 75 % geen uitzondering
Houtgestookte Cv ketels voor stamhout, pellets, snippers en afvalhout.
• Zeer weinig onderhoud • Hand gestookt en automatisch • Hoog rendement (90 %) • CO2-neutraal • Vermogens van 15 tot 1000 kw Meer weten? www.bioenergiened.nl of bel 046 - 7111213 Bio Energie Nederland bv Julianaweg 4 6265 AJ Sint Geertruid
PRIJSBEWUST IN LUCHTGORDIJNEN
www.thermoscreens.nl
IZ1012_idp_10.indd 10
21-9-2012 14:06:13
Geberit PushFit
De toekomst begint nu.
Het Geberit PushFit insteeksysteem voor drinkwater en verwarming stelt hoge eisen aan sterkte, veiligheid en flexibiliteit. Twee afdichtringen, rvs fixatieklauwen, een robuuste fitting en een duidelijk zichtbare insteekindicator zorgen voor een veilige verbinding. Met daarnaast een lichtgewicht meerlagenbuis in de diameters 16, 20 en 25 mm voor de snelle en eenvoudige verbinding met de hoofdleiding op elke verdieping. Snelle insteek. Betrouwbare installatie. Professioneel vakmanschap. Dat is wat wij bedoelen met “Know-How Installed”. → www.geberit.nl
IZ1012_11.indd 11 GEBE0631-PushFit_Man_Ad_A4_NL.indd 1
20-9-2012 10:08:10 08-06-11 12:25
niEuW
HENRAD SoftliNE M Eco4
Europa’s mEEst EfficiëntE radiator
EPC
rEduCtiE
+ 20 %
BESPAriNG
1. BEsPArING EN kwALITEIT GECONTrOLEErd EN GEGArANdEErd EEN KIWA ENERGIEbESpARINGS - EN ISSO GECONTROLEERDE KWALITEITSVERKLARING
De Softline M ECO4 is het slimme antwoord van Henrad op diverse vragen waarmee we vandaag op energiegebied geconfronteerd worden. Het is de enige radiator met IssO gecontroleerde kwaliteitsverklaring en een kIwA verklaring met betrekking tot energiesparing.
2. MEETBAAr BETEr wArMTEAfGIfTE-rENdEMENT
DE ULTIEME EpC-VERLAGENDE RADIATOR … ER KAN ER MAAR ÉÉN DE EERSTE ZIJN de enige radiator die vandaag een perfect afgifterendement kan voorleggen, gestaafd door de NEN 7120 norm, is de Henrad softline M ECO4. Onafhankelijk onderzoek heeft immers aangetoond dat de Softline M Eco4 EPCverlagend is. Of eenvoudiger gezegd: de Softline M Eco4 is dé radiator die meer warmte biedt voor minder geld.
3. OPTIMALE TECHNOLOGIE IN ELk vErwArMINGssysTEEM
ZUINIGER DAN STANDAARD RADIATOREN EN VLOERVERWARMING, ZONDER COMFORTVERLIES SOFTLINE M ECO4 RADIATOR IN COMbINATIE MET EEN MODERN LAGETEMpERATUUR VERWARMINGSSySTEEM
SOFTLINE M ECO4 RADIATOR
STANDAARDRADIATOR
+ 20 %
besparing
IZ1012_12.indd 12
+ 10,5 % besparing
+ 10 %
meer verbruik
20-9-2012 10:41:23
COLUMN Actieplan… KLIMAATSYSTEEM
WAND-/PLAFOND MODULE
Voordelen: • Tijdwinst bij montage: module is al voorzien van de leidingen • Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • Luxe uitstraling, duurzaam in gebruik • Gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing • 100% diffusiedichte leidingen • Vele afwerkingen mogelijk: onder andere betegelen, behangen, schilderen • Aan te sluiten op bestaande cv • Maatwerk mogelijk
Hebt u het boek van Matthieu Weggeman ‘Leiding geven aan professionals? Niet doen!’ wel eens gelezen? Echt een aanrader als u wat meer wilt weten en begrijpen over de verhouding tussen de professional en zijn manager. Ik moest denken aan een anekdote uit dit boek die beschrijft hoe een goedbedoelende manager probeert een boodschap over te brengen aan een professional, maar inhoudelijk de essentie net even mist. De professional heeft haarfijn in de gaten dat wat er gezegd wordt niet klopt. Het resultaat is dat de professional in kwestie de luiken sluit en overgaat tot de orde van de dag. Dit gevoel bekroop mij bij het persbericht naar aanleiding van het ‘Actieplan voor betere woningventilatie’ dat Staatssecretaris Atsma mede namens minister Spies kort voor het zomerreces heeft gelanceerd. ‘Het besparen van energie en het verbeteren van het binnenmilieu in woningen moet in samenhang worden aangepakt, anders tref je maatregelen die het ene doel dienen maar ten koste van het andere gaan’, aldus Atsma. Tot zo ver heeft Atsma het begrepen. Maar wat verder lezend in het persbericht wordt duidelijk dat men op het ministerie wel de klok heeft horen luiden, maar niet weet waar de klepel hangt: ‘goed geïsoleerde vloeren en wanden bijvoorbeeld voorkomen koude en vochtige oppervlakten waarop schimmels welig tieren. Maar het afdichten van alle kieren kan ook de toevoer van verse lucht blokkeren en zo de noodzakelijke ventilatie belemmeren. De benodigde ventilatie wordt nu voornamelijk gerealiseerd door de inbouw van mechanische ventilatiesystemen in nieuwbouwhuizen, maar de praktijk wijst uit dat veel van deze systemen niet aan de door partijen overeengekomen kwaliteit voldoen’. Ik ga verder niet in detail uitleggen wat voor onzin hier allemaal geschreven wordt. Ik hoop echter wel dat u zich als lezer als een echte professional zult gedragen en in staat bent de essentie van de boodschap op te pikken en waar te maken: het realiseren van goede ventilatiesystemen in woningen. Ad van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs
met de haaglijkheid Gemak en be Module d- en Plafond an W m ar w ni NIEUWE U Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl oktober 2012 23022011_Advertenties Vloer_Toilet_Wand Plafond Uniwarm.indd 3
IZ1012_column_publivent.indd 13
13
18-05-11 12:23
20-9-2012 10:45:57
Interview
BIOMASSAKETEL ALS ENERGIECENTRALE
“Ook de particulier heeft de Waaraan zou de pelletketel OctoPlus van Solarfocus zijn naam te danken hebben? Misschien heeft het te maken met die inktvis. Een
een extra schaal onder de collectoren, die reflecteert. Zo kun je bij verschillende zonnestanden telkens toch meer warmte opwekken.”
octopus heeft acht armen, op de OctoPlus kunnen maximaal acht verwarmingsgroepen worden aangesloten. De ‘Plus’ onderstreept de veelzijdigheid van het toestel, dat als groen alternatief bezig is zich te settelen in de verwarmingsmarkt. Je kunt de vergelijking tussen intkvis en ketel zelfs nog ietsje doortrekken. Intvissen uit het geslacht Otopoden staan bekend om hun intelligentie en uitstekende geheugen. De pelletketel OctoPlus beschikt over een geavanceerde regeling en verschillende (aansluit) mogelijkheden, die het toestel flexibel inzetbaar maken. Biomassatechniek Van Munster uit Heerde is importeur van plug and play biomassaverwarming. Met directeur GerJohn van Munster kijken we naar de marktsituatie, de techniek en de mogelijkheden van de houtgestookte cv-ketel.
Zit er beweging in de markt voor houtstook? “Laatst schreven jullie over een wijk die helemaal op warmtepompen draait. Je hebt ook al stadsverwarming op houtstook. Het gaat dan om één centraal toestel in een aparte stookruimte, een hele grote ketel die houtsnippers verbrandt. Wij kunnen tot 470 kW gaan, in cascade, op houtsnippers of pellets. Je zou kunnen zeggen dat er in de vraag een zekere verstedelijking optreedt.” Schema OctoPlus met zonnecollectoren en doorstroommodule
IZ1012_TA_ookdeparticulier.indd 14
Hoe ontwikkelt zich de vraag naar individuele ketels? “Wat wij heel veel doen zijn zwembaden en utiliteitsbouw, bedrijven die veel gas verbruiken. Hoe groter de vraag naar gas hoe aantrekkelijker houtstook wordt. Stoken op pellets is ongeveer half zo duur als stoken op aardgas. Daarnaast zien we dat de particulier met een grotere woning de houtgestookte cv-ketel, zoals de OctoPlus, heeft ontdekt. Voor een pelletketel is dit toestel vrij compact. Toch neemt hij de nodige plaats in. Eigenlijk moet je er een aparte technische ruimte voor hebben. Daar staat tegenover dat je de pellets in grondtanks kunt opslaan, waardoor het ruimtebeslag van de brandstofvoorraad nihil is.”
Wat is het rendement van de OctoPlus? “Bij de OctoPlus wordt gebruik gemaakt van een vergassingstechniek. Daarbij vindt de verbranding niet van beneden naar boven, maar naar beneden toe plaats. De vlam wordt door de wisselaar gezogen, waarbij een rendement gehaald wordt van ongeveer 95 procent. Dat is puur en alleen op pellets. Je kunt het toestel ook combineren met zonnecollectoren, daar is het al op voorbereid. De ketel gaat dan pas branden als de zonkracht tekortschiet. Misschien aardig om te vermelden: de CPC-panelen van Solarfocus genereren een grotere opbrengst dan traditionele panelen voor warmte. Er zit namelijk
Een gasgestookte cv-ketel moduleert sneller. “Dat klopt. Alleen, je merkt niet dat een houtgestookte cv-ketel als de OctoPlus meer tijd nodig heeft, daar het geïntegreerde buffervat continu op 80 graden wordt gehouden. De ketel slaat de energie op, dus als je warmte nodig hebt, dan is dat gelijk beschikbaar. De OctoPlus kan, afhankelijk van de uitvoering, terugmoduleren van 10 of 15 kW naar 3 kW. In een gasketel zal minder gas worden toegevoerd, in de houtgestookte cv-ketel gaat de vijzel langzamer draaien. Eigenlijk is het procédé hetzelfde.”
Hoe werkt de doorstroommodule voor warm tapwater? “De doorstroommodule is een pomp met een tapspiraal en een platenwisselaar die is aangesloten op het toestel. Ketel en module communiceren met elkaar. Zodra er warm tapwater gevraagd wordt, schakelt de pomp in. Die haalt warm water uit het boilervat en dat stroomt dan om de platenwisselaar. Het is veilig en hygiënisch, daar er binnen de module maar een kleine hoeveelheid water permanent op temperatuur wordt gehouden. Het systeem kan nog worden uitgebreid met een pomp voor een circulatieleiding. Alle processen worden aangestuurd vanuit de branderautomaat.”
Wat is de meest uitgebreide configuratie? “De meest uitgebreide configuratie bestaat uit een ketel met zonnecollectoren, een doorstroommodule en een extra buffervat. Je kunt maximaal acht cvgroepen aansluiten op de OctoPlus en die weersafhankelijk en apart van elkaar aansturen. Warmte die je niet gebruikt
20-9-2012 10:50:16
ft de pelletketel ontdekt“
Doorstroommodule voor warm tapwater
gebrek aan kennis. Daarom hechten we eraan die kennis over te brengen op de installateur.”
Helpt u de installateur ook verder op pad?
wordt teruggeleid naar het buffervat. Het systeem ontzorgt. Je zet het neer, sluit het aan en regelt het in. Verder heb je er geen omkijken naar. Net als met gas. Er zit zelfs een meldsysteem op dat aangeeft wanneer de voorraad pellets bijgevuld moet worden.”
Is een bepaalde samenstelling favoriet bij de klant? “Uitgangspunt is dat je zo duurzaam mogelijk stookt. We hebben de OcotoPlus in de markt gezet als een complete energiecentrale, waarbij zonne-energie de feitelijke motor is. Is een woonhuis of gebouw gunstig gelegen, dan zijn de zonnecollectoren een zinvolle toepassing. We bieden die ook samen met de ketel als pakket aan. Maar we willen graag waarmaken wat
we beloven. We gaan eerst kijken bij de klant en maken vervolgens een plan. Ligt een woning niet gunstig op de zon, is de te verwachten meeropbrengst gering, dan raden we een uitbreiding met collectoren gewoon af.”
Kan iedere installateur de Octo Plus aansluiten? “In beginsel wel. Want het principe komt overeen met de vertrouwde gasketel. Toch nodigen we installateurs graag uit bij ons in Heerde, om ze de techniek bij te brengen. Dat is niet alleen belangrijk voor de klant, de installateur en voor ons, maar ook voor het product. Want wat je vaak ziet is dat er al snel gewezen wordt naar het product als de prestaties wat achterblijven. Terwijl het in feite gaat om een
“Vooral bij grotere installaties kan de installateur soms wel wat hulp gebruiken. We denken graag met hem mee, kunnen op basis van door hem aangeleverde gegevens een plan opstellen, schema’s en tekeningen maken en ook offertes verzorgen voor wat hij nodig heeft. Wat we niet doen is op zijn stoel gaan zitten. We zijn importeur en geen installatiebedrijf. Het klantencontact is dan ook voorbehouden aan de installateur.”
Hoe kun je de voordelen van houtstook samenvatten? “Bij houtstook ben je niet afhankelijk van almaar stijgende gas- en aardolieprijzen. Daarnaast is hout een hernieuwbare brandstof. Je kunt bomen vervangen. Ook is houtstook CO2-neutraal. Bij het verbranden van hout komt weliswaar CO2 vrij, maar die CO2 wordt weer gebruikt door jonge aanplant om uit groeien tot volwassen bomen. En als de klant een houtgestookte sfeerhaard aanschaft – niet te verwarren met de houtgestookte cv-ketel – haalt hij ook nog eens een hoop gezelligheid in huis.” • oktober 2012
IZ1012_TA_ookdeparticulier.indd 15
15
20-9-2012 10:50:21
m
Duurzaa
LOONT INVESTEREN?
Zonneboiler niet afhan k of subsidie Op 14 april jl. vond in het DUBO-belevingscentrum in Zaltbommel het
is tegenwoordig een toonaangevend merk van zonneboilers, PV-installaties en warmtepompen. Het bedrijf heeft meer dan 60.000 installaties geplaatst in Nederland. In België, de UK, Ierland, Frankrijk en Canada zijn nog eens tienduizenden zonneboilers geplaatst.
seminar ‘bespaar optimaal met een zonnestraal’ plaats. John van Dam, Oriëntatie en hellingshoek oprichter en directeur van ZEN Renewables , verzorgde een presentatie over zonnecollectoren en zonneboilers. Mits aan een aantal elementaire voorwaarden wordt voldaan, is het investeren in zonthermische energie lonend, aldus Van Dam. 32 jaar geleden zette John van Dam zijn eerste stappen in de toen nog nauwelijks ontwikkelde markt voor zonneenergie. “Ik begon met zowat niets”, vertelt hij. “In de beginjaren verkocht ik zonneboilers, maar ik zag al snel dat je voor de Europese markt een ander product nodig had dan wat er toen al te
krijgen was in landen als bijvoorbeeld Israël of Griekenland. En zonnestroom, de andere tak, was geen reële optie in die dagen. De terugverdientijd, gemeten in energie, was ongeveer 50 jaar! Dat is water naar de zee dragen.” De tijden zijn veranderd, er zit brood in duurzame energie. ZEN Renewables
Net als bij warmtepompen is ook bij zonne-energiesystemen een goede bron van groot belang. Bij pv-panelen en zonnecollectoren is de kwaliteit van het systeem maatgevend. De plaatsing, dat wil zeggen oriëntatie en hellingshoek, heeft betrekkelijk weinig invloed op het rendement. Van Dam: “Een hellingshoek van 30 tot 60 graden en oriëntatie op het zuiden is optimaal. Bij een afwijking van de hellingshoek en een oriëntatie tussen zuid en oost lever je slechts weinig in op de opbrengst. Meestal zeggen wij: op een plat dak kun je het beste kiezen voor een hellingshoek van ongeveer 30 graden. Ten opzichte van een steilere opstelling neemt de vervuiling van het paneeloppervlak dan weliswaar toe, maar de mate waarin is na één tot anderhalf jaar stabiel en dan heb je een verlies van 3 procent op je opbrengst. Dat blijft zo en wordt dus niet erger.”
Ook bij druilerig weer Volgens Van Dam bestaan er nog wel wat misverstanden rond de toepasbaarheid van zonne-energie in Nederland. “Veel mensen denken dat de panelen en collectoren alleen nut hebben als de zon schijnt en dat ze werken op warmtestraling. Allebei onjuist. PV-panelen en zonnecellen maken uitsluitend gebruik van het licht van de zon. Dus ook als het druilerig weer is, werkt het systeem. Uiteraard is de opbrengst dan wel lager. Het klinkt misschien wat vreemd, maar als je je hand in de zon houdt en je voelt warmte, dan komt dat niet door de infrarood straling, maar puur 16
oktober 2012
IZ1012_TA_zonneboilernietafhankelijk.indd 16
20-9-2012 10:54:38
n kelijk van mooi weer door het zichtbare licht van de zon. Dit betekent dat we tijdens een koude maar heldere dag in februari misschien wel een hogere opbrengst hebben dan gedurende een warme maar bewolkte zomerdag. De oriëntatie van de panelen is bij dat weer minder belangrijk. Bij diffuus licht kun je immers niet goed zien waar het zonlicht vandaan komt.”
Warm tapwater “Gemiddeld kunnen we met een zonnecollector jaarlijks ongeveer 50 procent van de energie die van de zon afkomt, omzetten in warm water”, vervolgt Van Dam.“ Van april tot en met augustus, september wordt de zonneboiler zo’n 60 tot 70 graden. Dat is meer dan voldoende om gedurende die periode je warmwatergebruik te dekken. Of het nu in een sporthal is of een woning, je kunt prima douchen. Als de opbrengst daalt in de winter, moet er natuurlijk naverwarmd worden.” Van Dam krijgt vaak de vraag of een zonneboiler ook geschikt is voor ruimteverwarming. “In principe kan het wel, maar of het optimaal is? De vraag naar warm tapwater is het hele jaar door min of meer constant. Voor een optimale werking wordt een zonneboilersysteem zo berekend dat het water in de zomer niet te warm wordt. In de winter moeten we het tapwater bijverwarmen, want dan komen we tekort. Het heeft dus weinig zin om een pompje en leidingen te gaan installeren voor ruimteverwarming als je daardoor nog meer moet bijverwarmen voor tapwater. In principe zou ruimteverwarming met de zonneboiler enig rendement kunnen hebben in het voor- en najaar, maar daar moet je je niet teveel van voorstellen. Het zit in de orde van grootte van 5 tot 10 procent. Daarmee wil ik niet zeggen dat het onzin is, maar verwarmen met zonne-energie is minder economisch dan het bereiden van warm water met zonne-energie.”
Return on Investment Hoe rendabel is een zonneboilersysteem? Om dat te becijferen heeft ZEN een rekenmodel ontwikkeld waarin alle vaste en variabele kosten en de opbrengsten van een zonneboilerproject worden ingevoerd. In het model wordt een vergelijking gemaakt tussen verwarmen met een gangbaar cv-systeem en het ZEN zonneboiler-alternatief. “Belangrijk is dat je zaken niet mooier voorstelt dan ze zijn”, zegt Van Dam. “Dus ik houd geen rekening met eventuele subsidies, hanteer een wat kortere afschrijvingstijd en overdrijf niet met te verwachten opbrengsten.” Een ZEN-zonneboilersysteem in een
sporthal in Utrecht, waar 200 sporters zeven dagen per week aan de slag kunnen en dat een verbruik heeft van circa 6.000 liter water van 65 oC per dag, blijkt volgens de rekentool een return on investment op te leveren van bijna 16%. Zonder subsidie. “Dat red je niet met een spaarrekening bij de bank”, lacht Van Dam, om eraan toe te voegen: “Rendement alléén zegt niet alles. Een systeem moet betrouwbaar zijn. Het moet een hoge opbrengst hebben en een lange levensduur. En er mogen niet teveel onderhoudskosten bij komen kijken. And last but not least: referenties zijn belangrijk. Ik vind dat je bewezen kwaliteit moet kunnen leveren.” •
Een probleem bij het toepassen van zonnecollectoren is oververhitting van het opslagvat en het bevriezen van de collector. Door overmatige zonneschijn worden de collectoren bijzonder heet, waardoor de temperatuur in het opslagvat sterk kan oplopen. De zonneboilers van ZEN zijn voorzien van een gesloten terugloopsysteem. Wanneer de temperatuur in het opslagvat hoger wordt dan 85 oC, slaat de circulatiepomp automatisch af en lopen de collectoren leeg. Daalt de temperatuur in de collectoren tot onder de temperatuur van het opslagvat, dan zullen de collectoren eveneens leeglopen. Op deze wijze voorkomt het systeem warmteverlies of bevriezing van de collectoren. Ook in geval van een elektriciteitsstoring lopen de collectoren leeg en blijft het systeem in een veilige toestand totdat de stroom weer wordt ingeschakeld.
oktober 2012
IZ1012_TA_zonneboilernietafhankelijk.indd 17
17
20-9-2012 10:54:42
ilieu
Binnenm
BETON OPPERVLAKTE ACTIVERING
Verwarmen en koelen met ca Drie jaar geleden won Navos Klimaattechniek B.V. de innovatieprijs ‘Energie 2009’ met haar BioClina klimaatmatten. Met de capillaire matten gaat Navos-directeur Ronald de Vos de strijd aan met traditionele vloerverwarmingssystemen. Ook radiatoren en convectoren is de wacht aangezegd. Zijn allround systeem zou niet alleen sneller en comfortabeler, maar vooral ook efficiënter en energiezuiniger zijn.
dezelfde matten, maar nu fabrieksmatig in breedplaatvloeren gestort. De matjes liggen 2 millimeter uit de onderkant van de vloer. De onderkant van de vloer is de plafondzijde van de ruimte eronder. Dus je hebt de activering in de eerste paar millimeter zitten. Dat reageert razendsnel. Ik heb er warmtebeeldfoto’s van, met tijden erbij. Daar kun je dat allemaal goed op zien. De ruimte is eerst volledig verwarmd. Dan schakelen we de klep om naar koelen, met een aanvoertemperatuur van 16 graden en 18 graden retour. Binnen 12 minuten is het plafond volledig koel. Dus van volledig rood op de foto naar volledig blauw.”
Nachtverlaging
Zelfs voor een leek is het duidelijk: BioClina ziet er heel anders uit dan ‘gewone’ vloerverwarming en -koeling. In plaats van de bekende slang met een buitendiameter van circa 20 mm, die in de vloer gelegd wordt, gaat het hier om een grid, een raster van fijne buisjes met een buitendiameter van 4,3 mm. Via verbindingsleidingen met een diameter van 20 mm worden de matten aangesloten op een warmtepomp of cvketel. Vaak zal hiervoor een hydraulisch scheidingssysteem nodig zijn, maar er zijn nu al HR-ketels en warmtepompen waarop dit diffusieopen systeem direct kan worden aangesloten met volle ga18
rantie van de fabrikanten én van Navos.
Beton Oppervlakte Activering Door het geringe gewicht en de bijna verwaarloosbare inbouwhoogte zijn de capillaire matten van BioClina praktisch overal toe te passen. En ogenschijnlijk met gemak. Op YouTube en de eigen site van BioClina zijn filmpjes te zien waarop vaklieden matmodules geroutineerd tegen het plafond stucen. Maar wat De Vos betreft is deze wijze van verwerken alweer achterhaald. Althans, als het om nieuwbouw gaat. “BOA, Beton Oppervlakte Activering, is onze nieuwste innovatie”, vertelt hij trots. “Het zijn
BioClina claimt een energiebesparing tot 35% ten opzichte van reguliere vloerverwarming. De Vos: “Dat getal is een optelsom van verschillende factoren. Door de samenstelling van de matten - veel lengte en kleine diameters - ontstaat een verwarmd oppervlak dat twee keer zo groot is als normaal. Dit betekent dat we met lagere temperaturen toekunnen. In de winter, als we verwarmen, is een aanvoertemperatuur van 30 graden voldoende om het behaaglijk te krijgen. En doordat het systeem zo snel reageert kun je nachtverlaging toepassen. Dat is met traditionele systemen die een traagheid hebben van vier tot zes uur gewoon niet te realiseren.” Aanbevelingen van leveranciers om vloerverwarming ’s nachts op temperatuur te houden om zodoende energie te besparen, noemt hij ‘je reinste flauwekul’. “ ’s Nachts verlagen bespaart energie, punt uit. Alleen, de mensen doen het normaliter niet omdat ze geen zin hebben om ‘s ochtends te wachten tot het systeem eindelijk weer op temperatuur is. Daar heb je met BioClina geen last van. Bovendien is BioClina voor 90 procent stralingswarmte. Dat voelt comfortabel aan en geeft een wat hogere gevoelstemperatuur, waardoor je sowieso al lager kunt stoken.”
oktober 2012
IZ1012_TA_verwarmenenkoelen.indd 18
20-9-2012 10:56:39
et capillaire klimaatmatten Corrosieveilig Door allerlei omstandigheden kunnen leidingen van traditionele vloerverwarming inwendig vervuilen en zelfs dichtslibben. De kunststof buisjes waaruit de matten van BioClina zijn opgebouwd hebben een inwendige diameter van slechts enkele millimeters. Dit houdt in dat eventuele vervuiling per definitie een grotere impact heeft op het systeem. Bovendien is het leidingmateriaal niet diffusiedicht. Betekent dit dat de klant zich zorgen moet gaan maken? “Nee, absoluut niet”, zo verzekert ons De Vos. “Men vergeet gemakshalve dat een systeem, iéder systeem, makkelijk vervuilt als het wordt aangesloten op een bestaande warmteopwekker en bestaande leidingen en radiatoren. Corrosie en slib vormen een serieus risico. Juist omdat wij een diffusieopen systeem hebben, zijn wij van begin af aan gewend het te scheiden. Dat gebeurt via een scheidingssysteem. Onze matten bestaan voor 100 procent uit polipropyleen, dat is corrosieveilig en bestand tegen allerlei nare stoffen. Overgangsstukken zijn van roestvrij staal naar kunststof. Of van messing of koper. En als er een pomp in het systeem zit, dan heeft die pomp een bronzen huis. En juist doordat de buisjes diffusieopen zijn, gaat het water niet dood maar blijft het leven. Zou je het systeem na langere tijd aftappen, dan zul je zien dat het water volkomen helder is.”
Voldoende vermogen De klimaatmatten van BioClina worden aangesloten volgens het Tichelmannsysteem. Daarbij is de weerstand over het totale afgiftevlak gelijk en verdeelt het water zich gelijkelijk over het gehele traject. De Vos: “Dat is belangrijk, want met een aanvoertemperatuur van 30 graden en een retour van 27 graden luistert het erg nauw. Aan de andere kant heb je een overcapaciteit. Je kunt een beetje met de aanvoertemperatuur spelen. Als je huis redelijk geïsoleerd is
– het hoeft niet eens super te zijn – heb je al voldoende vermogen.” Het steekt De Vos dat adviseurs nog te vaak teruggrijpen op traditionele klimaatoplossingen wanneer klanten bij hen aankloppen. “Als je nu voor veel geld een ontwerp mag maken voor een hotel, nieuwbouw of renovatie, en je zet daar fancoil-units in, ben je dan duurzaam bezig? Ik dacht het niet. Het kan een stuk goedkoper, onderhoudsvriendelijker, hygiënischer en efficiënter. En zou deze adviseur zijn opdrachtgever ook vertellen dat hij iedere 15 tot 20 jaar nieuwe fancoil-units moet aanschaffen? Zeker niet. Maar ja, dat maakt ze niet uit, want zo zijn ze het gewend”, aldus een teleurgestelde De Vos, die zich merkbaar stoort aan het vermeende gebrek aan kennis, inlevingsvermogen en doortastendheid van sommige adviseurs.
Projecten Intussen lijkt Beton Oppervlakte Activering van BioClina toch gewoon zijn weg te vinden. In het Van der Valk Hotel ‘De Witte Bergen’, in Hilversum, worden 52 hotelkamers verwarmd en gekoeld met behulp van BOA. De breedplaatvloeren zijn gefabriceerd door Dycore te Hasselt. De geactiveerde oppervlakte bedraagt 700 m2. Recentelijk heeft Navos opdracht
gekregen voor de levering van BOA, bestemd voor het nieuw te bouwen training- en nazorgcentrum ‘De Nieuwe Basis’ te Doorn. Hier gaat het om 1.100 m2 geactiveerd oppervlak. Orion Beton maakt de vloeren. Ook elders heerst verhoogde activiteit. De Vos: “Prefab Beton Veghel, Geelen Beton en Multi Beton met Bubble Deck hebben naar tevredenheid testen gedaan. Ze zijn er allemaal klaar voor om een project te maken. Diverse hotels en zorgcentra met BOA zijn al in bestekstadium.” •
De capillaire klimaatmatten van BioClina zijn meer dan een vernuftig afgiftesysteem alléén. Navos-directeur De Vos: “Een jaar geleden introduceerde dakbedekkingsspecialist DNN de ‘Solvena’, een innovatief bouwelement voor platte daken met EPDM. Direct onder de toplaag zitten onze klimaatmatten. Ze zijn gelijmd op de isolatie op de ondergrond. In een dun laagje egaline, voor een goede verspreiding en geleiding. We werken daarnaast samen met Stichting Warm Bouwen. We willen woningen aan de buitenkant activeren met capillaire matten waar grondwater doorheen stroomt. Zo zou je ervoor kunnen zorgen dat je niet langer een isolatiepakket van 30 centimeter nodig hebt, maar dat je het al met 30 millimeter afkan. En al vriest het buiten 10 graden, dan wordt de gevel niet kouder dan ongeveer 12 graden. Dus binnen hoef je dan maar te verwarmen van plus 12 naar plus 20 graden. Tel uit je winst.”
oktober 2012
IZ1012_TA_verwarmenenkoelen.indd 19
19
20-9-2012 10:56:44
Passiefhuistoestel. Enig in zijn soort en ongekend efficiënt.
len: e d r o o v De toestel
Voor Passiefhuizen en goed geïsoleerde woningen is het Passiefhuistoestel van Brink Climate Systems een unieke, geïntegreerde oplossing voor duurzaam ventileren, verwarmen en warmwaterbereiding. Het toestel is compact en zorgt voor een comfortabel en gezond binnenklimaat in combinatie met een forse energiebesparing en CO2-reductie. Het Passiefhuistoestel is ook met succes toegepast bij renovatie van bestaande woningen naar passiefhuisniveau. Kijk voor meer informatie op www.brinkclimatesystems.nl/passiefhuistoestel of bel (0522) 46 99 44.
één - Alles in m verwarmen, ter a - Duurza n en warm tapwa re ventile play - Plug & ct a p m - Co M Meer iinformatie f over Brink Climate Systems vindt u op www.brinkclimatesystems.nl. Brink Climate Systems is gecertificeerd volgens ISO 9001 en ISO 14001. Climate OK is een initiatief van Brink Climate Systems om samen met partners te zorgen voor een gezond, energiezuinig en comfortabel binnenklimaat. Producten en diensten van Brink Climate Systems voldoen aan hoge eisen op het gebied van productkwaliteit, duurzaamheid, toepassingsadvies, installatie en service. Kijk voor meer informatie op www.ClimateOK.nl.
IZ1012_20.indd 20
20-9-2012 17:23:52