-13 12:48
11e jaargang nummer 10 oktober 2013
IZ1013_omslag_buiten.indd 3
Special: Verwarming > Zonneboiler-installaties in de praktijk > De radiator gaat met zijn tijd mee > Duurzaam genieten in een groene ambiance
16-9-2013 12:49:03
Nieuwe thermostaatkop Senso
Breng kleur in je interieur... Zelfs op je radiator!
VSH Benelux COMAP nv Spaceshuttle 5 - 3824 ML454 Amersfoort - Nederland informatie@vsh.nl Alsembergsesteenweg • B-1653 DWORP • -info@comap.be
IZ1013_omslag_binnen_02_55.indd 2
16-9-2013 12:26:47
advTuCo
IZ1013_03.indd 3
16-9-2013 10:36:15
“We hebben behoefte aan monteurs die hun opleiding vooral op de werkvloer krijgen. Ook willen we meer invloed op die opleiding en meer maatwerk. Samen met Kenteq hebben we daarom met een aantal collega-installateurs in Noord-Brabant de koppen bij elkaar gestoken. Zo is De Eigen Vakschool voor Installatietechniek ontstaan; een soort collectief georganiseerde bedrijfsschool. Ik ben ervan overtuigd dat dit de toekomst is van praktijkgericht opleiden.� Kenteq helpt je verder.
IZ1013_04.indd 4
16-9-2013 10:54:03
IZ TECHNIEK Innovatie als traditie: de Intergas Kombi Kompakt HReco.
Slimme thermostaat pleziert consument en installateur
De Intergas Kombi Kompakt HReco 36 is voor de
Nieuwe dimensie in E-service
16
tweede keer door de Consumentenbond uitgeroepen tot beste in zijn soort. Met een jaartaprende-
De groene radiator
ment van ruim 101% en maximale winst in CO2-
Mee met de tijd
18
reductie is de Intergas Kombi Kompakt HReco goed voor het milieu en, niet onbelangrijk, goed voor de
Stil en onderhoudsvriendelijk
portemonnee. Voor meer informatie over de veelzij-
Zonthermische daken
22
digheid van de HReco: www.intergasverwarming.nl.
Zonneboiler installaties in de praktijk
24
Zonthermische projecten
Duurzaam genieten in een groene ambiance
26
Villa Ouwebalg
En verder 7 9 13 40 45
Van de redactie In de pijplijn, incl. AGENDA en IZAP Column Publivent Verpleeghuis van de toekomst Af fabriek
IZ SANITAIR Een goed gezelschap kookkranen 11e jaargang nummer 10 oktober 2013
Special: Verwarming > Zonneboiler-installaties in de praktijk > De radiator gaat met zijn tijd mee > Duurzaam genieten in een groene ambiance
32
Gemak en veiligheid
En verder COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
Druppels Column Van Hoof Column Kiwa
28 28 31
IZ ZAKELIJK Verbetering kwaliteit warmtepompsystemen vereist brede inzet Niet alleen kwestie van techniek
De adviserende installateur
38
Van ontwerp naar detail
BIM als instrument voor samenwerken in de hele bouwkolom
42
Rollen veranderen
En verder 35 45 52
Column OTIB Column Frank Thoonen Stekelige vragen
oktober 2013
IZ1013_inhoud.indd 5
36
5
16-9-2013 13:04:37
Ne f it houdt Nede rland war m
De slimste thermostaat
NeďŹ t Easy De eerste slimme thermostaat die alleen maar voordelen heeft. Een stijlvol design en bediening op afstand. Bovendien is Easy de ideale hulp bij energiebesparing. En dat zonder contract of abonnement!
neďŹ t.nl/easy 47200560 adv Easy A4_v4.indd 1 IZ1013_06.indd 6
30-07-13 09:00 16-9-2013 10:54:48
VAN DE REDACTIE
Zon Als we over zonne-energie speken, hebben we het meestal over zonnestroom. “Door alle aandacht voor PV vergeten we het potentieel van zonnewarmte”, zegt de voorzitter van de sectie Zonnewarmte van branchevereniging Holland Solar. “Het duurzaam opwekken van warmte voor verwarming en warm water verdient beslist meer aandacht.” Daar zijn we het van harte mee eens. Het benutten van zonthermische energie kan een belangrijke bijdrage leveren aan het terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen. In deze verwarmingsspecial vindt u daar drie mooie voorbeelden van. In een woonzorgcentrum in de Vlaamse plaats Hoeilaart wordt de warmwatervoorziening verzorgd door een zonthermisch systeem, met naverwarming door gasketels. Het benutten van zonnewarmte is in dit project bijzonder interessant, daar er sprake is van een hoog en constant warmwaterverbruik van 6.000 liter van 60 oC per dag.
Zit je weer in de ketel van mevrouw Jansen te gluren?! In een camping in Paasloo (Overijssel) was al een zonneboilerinstallatie aanwezig. Deze installatie was aan vervanging toe, waarbij tevens het toiletgebouw gerenoveerd is. Ook is de warmwater installatie vernieuwd. ’s Zomers wordt de zonnewarmte benut voor het verwarmen van tapwater. In de winter, wanneer de camping gesloten is, wordt de zonneboiler ingezet voor het, via de vloerverwarming, vorstvrij houden van het toiletgebouw. En last but not least: in een ‘groene’ vakantiewoning in de Kop van Noord-Holland zorgt een batterij van 60 vacuümbuizen, in combinatie met een ruim gedimensioneerd buffervat, ervoor dat de cv-ketel heel wat minder vaak in actie hoeft te komen. Over cv gesproken, een bekende fabrikant van cv-ketels heeft een slimme thermostaat geïntroduceerd waarmee de installateur met
zijn eigen smartphone, van afstand individuele ketels van particulieren (met hun medeweten en toestemming, uiteraard) kan uitlezen. Bij het ontwerp is er al rekening mee gehouden dat
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
dit concept in de toekomst onderdeel zou kunnen vormen van een veelomvattend domotica systeem. Elders in deze uitgave leest u er meer over •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
oktober 2013
IZ1013_vanderedactie.indd 7
7
16-9-2013 10:55:54
IZ1013_08.indd 8
16-9-2013 10:58:31
Flits !
IN DE PIJPLIJN
AGENDA 8 oktober Resultaatgericht samenwerken bij renovatie Rotterdam, kantoor SBR www.sbr.nl 10 oktober Dagcursus Installatiegeluid Zoetermeer, kantoor Peutz www.peutz.nl 29 oktober Bouwbesluitberekeningen daglicht en ventilatie Utrecht www.bouwforum.nl 5 november Energie- en milieuprestatie van gebouwen Utrecht www.bouwforum.nl 6 november Gebruikerstraining Thermografie Bleskensgraaf www.have-digitap.nl
PV-fabriek draait op volle toeren Sharp Energy Solutions Europe heeft haar Europese hoofdkantoor in Londen. Onlangs maakte het bedrijf bekend dat zijn PV-fabriek in Engeland nagenoeg op volledige productiecapaciteit (400 MW) draait. Peter Thiele, Executive VP bij Sharp Energy Solutions Europe: “We zien een continue vraag
naar PV-modules in Europa. Onze in Wales gevestigde fabriek ondersteunt ook de vraag naar zonnepanelen in Japan en draait momenteel bijna op maximale capaciteit. In Europa ligt de focus op de installatiesector en bieden wij installateurs in de particuliere sector de ondersteuning die ze nodig hebben. Door onze positie als wereldwijd elektronicabedrijf zijn wij goed in staat de dynamiek in de PV-markt op te vangen.”•
Duurzaam ondernemen Xylem Water Solutions Nederland heeft in het voorjaar van 2013 aan de hand van de praktijkrichtlijn NPR 9026+C1:2012 onderzocht in hoeverre haar bestaande werkwijze in overeenstemming is met de aanbevelingen van NEN-ISO 26000. Na afronding van het onderzoek, dat in samenwerking met een externe instantie is uitgevoerd, is vastgesteld dat Xylem duurzaam is en maatschappelijk verantwoord onderneemt. Inmiddels is de zelfverklaring ook gepubliceerd op het publicatie platform van de NEN website. Het behalen van de ondertekende zelfverklaring vormt niet het eindpunt voor de Xylem organisatie. Het is de start van eindeloos verduurzamen. Nieuwe verduurzamingsprojecten zijn door Xylem’s MVO stuurgroep in gang gezet •
www.installatienet.nl
LEES MEER OP
Eerst even IZappen... TECHNIEK Zonthermische daken, stil en onderhoudsvriendelijk Voor omzetting van zonneenergie in warmte zijn systemen op de markt die geheel in het dak zijn geïntegreerd, bijvoorbeeld onder de dakbedekking. Deze toepassing is minder bekend dan de zonnecollectoren die met glazen platen zijn afgedekt. DWA adviseur Peter Heijboer schreef er in opdracht van Agentschap NL een brochure over. Wat komt er allemaal kijken bij het ontwerp, de aanleg en het beheer van een zonthermisch dak? Welke mogelijkheden biedt het systeem? In dit IZ-artikel beantwoordt Heijboer alle vragen. P 22 PROJECTEN Zonneboiler installaties in de praktijk ‘Zonne-energie’ lijkt bijna synoniem met ‘zonnestroom’. Je zou haast vergeten dat er ook op zonthermisch gebied mooie dingen gebeuren. Rivusol presenteert twee projecten rond de zonneboiler-installatie: woonzorgcentrum Hof ten Doenberghe in Hoeilaart (Vlaanderen) en camping
De Eikenhof in de Overijsselse gemeente Paasloo. P 24 PROJECT Duurzaam genieten in een groene ambiance Aan de Balgweg in Breezand, in de Kop van NoordHolland, staat een bijzondere vakantiewoning: ‘Villa Ouwebalg’. Het ruim opgezette en comfortabel ingerichte vakantieverblijf is uitgevoerd als energie-0 / energie-plus woning. Terwijl bezoekers genieten van rust en ruimte zorgt de modernste techniek voor spaarzaamheid. Eigenaar en installatiedeskundige Pieter Jan Duineveld vertelt over de achtergronden van dit opmerkelijke project. P 26 SCHOLING De adviserende installateur “Meedenken moeten ze. Veel meer meedenken.” Adviseurs ergeren zich groen en geel aan installateurs die klagen over ‘onuitvoerbare ontwerpen’. Het klinkt zo simpel, maar is dat wel correct? Hoe kan een installateur zichzelf een meer adviserende rol aanmeten? Welke vaardigheden zijn daarvoor vereist? En zou een adviseur zich ook meer moeten inleven in de positie van de installateur? IZ ging op onderzoek uit. P 38 oktober 2013
IZ1013_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
16-9-2013 12:53:30
Flits !
IN DE PIJPLIJN
“Kunststof leiding is functioneel en duurzaam” Kunststof leidingsystemen worden op allerlei manieren toegepast, waaronder voor drinkwatertoepassingen. Toch blijkt er behoefte te zijn aan gemakkelijk toegankelijke kennis over de functionaliteit en de duurzaamheid van kunststof leidingsystemen. BureauLeiding, het kennis- en expertisecentrum van de Nederlandse kunststof leidingindustrie, heeft daarom twee kennisdossiers samengesteld. Eén over de functionaliteit en één over de duurzaamheid van de kunststof leiding. Recent Europees onderzoek zou aantonen, zo meldt BureauLeiding, dat kunststof leidingsystemen op zowel functionaliteit als duurzaamheid hoog scoren. De beide kennisdossiers zijn onlangs overhandigd aan ing. Jan Bijker, voorzitter van de Bouwend Nederland vakgroep Ondergrondse Netwerken en Grondwaterbeheer. Jan Bijker kreeg in het Bouwhuis te Zoetermeer beide dossiers overhandigd door Roger Loop, directeur van BureauLeiding. Bijker: “Wat voor mij vaststaat, is dat kunststof leidingen het leven van ieder mens enorm hebben veranderd. Dankzij dit product beschikken we altijd over bijvoorbeeld schoon drinkwater en gas voor de centrale verwarming. Kunststof leidingsystemen bieden in veel opzichten praktische voordelen als het gaat om leidingen voor gas, water, elektra, riolering en hemelwaterafvoer. De montage van de leiding is eenvoudiger en bovendien Arbo-technisch gezien beter.” BureauLeidingdirecteur Loop: “De kunststof leiding is dé oplossing voor modern water-, energie- en waterbeheer. Waarbij de bewezen voordelen dankzij diverse keurmerken objectief zijn vastgesteld. De lage total cost of ownership completeert het beeld dat de kunststof leiding het leidingsysteem van deze tijd is”. “De kunststof leiding appelleert ook sterk aan de roep om duurzaamheid in deze tijd”, aldus Roger Loop. “Meer dan ooit dringt het besef door dat met de huidige werkwijze
Roger Loop (l) en Jan Bijker met de kennisdossiers
voorraden energie en grondstoffen eindig zijn. En dat je daar dus iets mee moet doen. Dat kunststof leidingen ook hier de juiste keuze zijn, is onlangs wetenschappelijk vastgesteld op basis van Life Cycle Assessments (LCA). In die LCA’s zijn niet alleen de productiefase, maar ook de gebruiks- en onderhoudsfase en einde levensduurfase meegenomen. Uit vergelijking met de LCA-gegevens van traditionele materialen blijkt dat de kunststof leiding in het algemeen beter scoort op duurzaamheid dan materialen zoals koper of nodulair gietijzer.” Naast de positieve LCA-beoordeling ten opzichte van traditionele materialen heeft kunststof nog diverse duurzame componenten, aldus het kennisdossier. Zo is de verwachte levensduur van een kunststof leiding minimaal 100 jaar. Kunststof is daarbij bestand tegen een breed scala chemicaliën, is op het einde van de levensfase prima te recyclen en weer als grondstof voor nieuwe buizen te hergebruiken. Jan Bijker hierover: “Voor ondergrondse netwerken en grondwaterbeheer is kunststof doorgaans het materiaal waar het beste mee te werken is en dat de beste resultaten oplevert. Daarom ben ik blij dat de duurzaamheid en functionaliteit van de kunststof leiding nu zo positief in de belangstelling staan.”
PROFITEER NU VAN DEZE COOLE ACTIE De Remeha Tzerra is een unieke cv-ketel. Uniek is de manier
Remeha Tzerra CW3, CW4 of CW5
waarop de Tzerra is geproduceerd. Losse onderdelen zijn in
■
Zorgeloze ketel die maximaal onderhoudsgemak biedt
basiscomponenten gebundeld. Dit levert de hoogst haalbare
■
Extreem klein, groots in prestaties
productkwaliteit op. De Tzerra is niet alleen zuinig met
■
Zeer licht in montagegewicht (slechts 17,5 kg voor
energie, maar ook met ruimte. De Tzerra is zó klein dat hij vrijwel overal in huis te plaatsen is. Maar het belangrijkste
de CW3 en CW4 en slechts 20,5 kg voor de CW5) ■
is dat de Tzerra enorm betrouwbaar is.
geïntegreerde modules ■
IZ1013_idp_remeha.indd 10
Enorm betrouwbaar door hoogwaardige Scherp geprijsd en nu met €100,- retour
16-9-2013 11:35:11
LEES MEER OP
Prefab WKO voor nieuwe hoofdkantoor 3M Op hightech bedrijvenpark Technopolis, naast de campus van de Technische Universiteit (TU) Delft, verrijst het nieuwe hoofdkantoor van technologiebedrijf 3M. Suenso B.V., dat onderdeel is van de TU Delft, gaat duurzame verwarming en koeling leveren aan het kantoor. Wolter & Dros heeft van Suenso de opdracht ontvangen voor het ontwerp, de realisatie, het beheer, onderhoud en monitoring van de warmte/koudeopslaginstallatie (WKO). Bijzonder is dat Wolter & Dros bij dit project de zelf ontwikkelde standaard WKO gaat toepassen; een prefab module met hydraulische componenten en regeltechniek. Met deze module is de betrouwbaarheid en de efficiency van de WKOinstallatie gegarandeerd en wordt de bouwtijd verkort, aldus Wolter & Dros. De opdracht omvat een Design, Build, Maintain en Operate contract voor 15 jaar. Aan het beheer zijn prestatie-eisen verbonden, zoals beschik-
Bundeling cursussen energiezuinig bouwen
Aan huizen en gebouwen worden steeds scherpere eisen gesteld wat energiegebruik betreft. In 2020 gaat de EPC naar 0. Het recente Energieakkoord zet sterk in op het verduurzamen van bestaande woningen. Inzicht in de veelvoud en mogelijkheden van energiezuinige concepten en technieken in de gebouwde omgeving is daarbij onontbeerlijk. Het aantal cursussen en trainingen is legio, een helder overzicht ontbreekt, zo vonden de opleidingenaanbieders AcademyNL, DWA en ISSO. Tijdens het eind september gehouden PassiefBouwen Event lanceerden ze een gebundeld, integraal opleidingsaanbod onder de naam Duurzame Opleiders. Alle 75 opleidingen van deze drie organisaties op het vlak van energiezuinig bouwen, beheren en renoveren komen onder één dak met het digitale portaal Duurzameopleiders.nl. “Deskundig inspelen op veranderingen in en rond bouw en installatie vergt diepgaande kennis. We willen de integrale oplossing voor de complete bouwkolom bieden om in de kennisbehoefte te voorzien”, zegt Gert-Harm ten Bolscher, woordvoerder namens de Duurzame Opleiders.
baarheid en rendement van de installatie. Het nieuwe hoofdkantoor van 3M, met een omvang van circa 4.950 m2, omvat kantoorruimten, laboratoria, een restaurant en een customer center.
Het uitgangspunt voor de bouw is een Breeam-NL certificaat met de kwalificatie ‘very good’. In het ontwerp van architectenbureau Cepezed zijn daarom verschillende innovatieve en milieuvriendelijke toepassingen verwerkt.
www.installatienet.nl
Technische Unie neemt afsluiter- en appendagespecialist Ubel over Technische Unie wil haar positie in de utiliteitsbouw en industrie versterken. Om verdere groei te realiseren heeft het bedrijf de specialistische groothandel Ubel overgenomen. Ubel is gespecialiseerd op het gebied van afsluiters en appendages voor utiliteit en industrie. In de markt staat het bedrijf bekend om de maatwerkoplossingen, die het in nauwe samenspraak met zijn klanten ontwikkelt. De merknaam Ubel blijft bestaan, evenals het commerciële team.
Installateurs en adviseurs tevreden over Alklima In de categorie koeltechniek van het BouwKennis klanttevredenheidsonderzoek neemt Alklima de eerste positie in bij zowel de onderzochte doelgroep adviseur als installateurs. Hiermee heeft Alklima de nummer 1 positie qua klanttevredenheid bij de installateurs behouden en haar resultaten bij de adviseurs verbeterd ten opzichte van 2011.
Bij aanschaf en installatie van een Remeha Tzerra: 100 PEGELS RETOUR Voor jouw klant *Actieperiode van 16 september t/m 31 december.
Voor meer informatie, gratis promotiemateriaal en de actievoorwaarden
nl.remeha.com/koudkunstje IZ1013_idp_remeha.indd 11
16-9-2013 11:35:13
MOOI VAN BUITEN, SLIM VAN BINNEN De NIBE F1345 solo water/water warmtepomp heeft een elegant en tijdloos design van buiten en een doordachte modulaire opbouw van binnen. Dat betekent dat elk onderdeel – van een simpel kabeltje tot een compressormodule – in een handomdraai kan worden aangesloten of vervangen. Controle en bediening van de warmtepomp is eenvoudig dankzij een kleurendisplay met een helder intuïtief menu in de taal van uw keuze. De F1345 is ontworpen voor grotere woningen en utiliteitsgebouwen en is krachtiger en flexibeler dan ooit. U heeft keuze uit vier types met vermogens van 24, 30, 40 en 60 kW. Daarnaast biedt de F1345 diverse aansluitmogelijkheden en accessoires, onder meer voor warmtapwaterbereiding, monitoring, afstandsbediening via GSM en (passieve) koeling. Meer weten? Neem dan contact op met NIBE. Of kijk op www.nibenl.nl
NIBE™ F1345 | SOLO WATER/WATER WARMTEPOMP – Leverbaar in de volgende capaciteiten: 24, 30, 40 en 60 kW. – Perfecte kostenefficiënte oplossing voor het verwarmen en koelen van grotere woningen en utiliteitsgebouwen. – Tot negen warmtepompen in cascade op te stellen voor een maximaal vermogen van 720 kW (bijvoorbeeld bij open bron). – Geïntegreerde internet communicatiemodule voor beheer op afstand: NIBE UplinkTM. – Gelijktijdige levering van warmtapwater en ruimteverwarming of passieve koeling mogelijk. – Groot helder meertalig kleurendisplay voor eenvoudige bediening of informatievoorziening.
– Twee scroll compressoren werken individueel of samen en schakelen indien nodig in. – Minder dan 3 kg koudemiddel per compressor: geen verplichte jaarlijkse inspecties. – Laag geluidsniveau. – Eenvoudige installatie. – Opstartinstructies via het display. – Ingebouwde energiezuinige bron- en circulatiepompen worden aangestuurd via het display. – Eigen bronpomp per compressormodule bij 24 en 30 kW uitvoeringen.
NIBE Energietechniek B.V. Energieweg 31 4906 CG Oosterhout (NB) Postbus 634 4900 AP Oosterhout (NB) Telefoon: +31(0)168 477 722 Fax: +31(0)168 476 998 E-mail: info@nibenl.nl Internet: www.nibenl.nl
IZ1013_12.indd 12
16-9-2013 11:02:09
COLUMN Eindelijk… KLIMAATSYSTEEM
WAND-/PLAFOND MODULE
Voordelen: • Tijdwinst bij montage: module is al voorzien van de leidingen • Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • Luxe uitstraling, duurzaam in gebruik • Gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing • 100% diffusiedichte leidingen • Vele afwerkingen mogelijk: onder andere betegelen, behangen, schilderen • Aan te sluiten op bestaande cv • Maatwerk mogelijk
met de haaglijkheid Gemak en be Module d- en Plafond an W m ar w ni NIEUWE U Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
Ja, eindelijk is hij vastgesteld. De sector wonen van de VLA heeft de VLA gelijkwaardigheidsmethodiek voor ventilatie van woningen goedgekeurd. En dat is werkelijk een mijlpaal. Nu zal de gemiddelde lezer zich afvragen waar de columnist het over heeft. Enige toelichting is gerechtvaardigd. Zoals u waarschijnlijk weet, geeft het Bouwbesluit de mogelijkheid om op basis van gelijkwaardigheid de prestatie van producten of oplossingen aan te tonen die niet passen binnen de regelgeving of de bepalingsmethode. Hiervan is de afgelopen jaren, zeker voor het aantonen van de (verhoogde) energiezuinigheid van ventilatiesystemen, op grote schaal gebruik gemaakt. Hierbij ontstond, bij gebrek aan een eenduidig kader, een wildgroei aan gelijkwaardigheidsverklaringen, waarbij creatief alle vernuft uit de kast werd gehaald om de laatste EPC-puntjes bij elkaar te sprokkelen. Overigens niet altijd gebaseerd op echte energetische verbeteringen. Duidelijk werd dat deze ontwikkeling ongewenst was. In 2011 is destijds op initiatief van één van de leveranciers binnen de Vereniging van Luchttechnische Apparaten (VLA) besloten om gezamenlijk met de bureaus die gelijkwaardigheidsrapporten op te stellen, om te komen tot een uniforme bepalingsmethodiek voor de beoordeling van ventilatiesystemen. En eindelijk is deze nu dan gereed. Waarom heeft dat dan zo lang moeten duren, zult u zich afvragen. Uiteraard is er het nodige overlegd tussen de belanghebbenden om iedereen tevreden te stellen. Maar de belangrijkste reden was dat de betrokken bureaus een fundamentele herziening van de beoordeling van ventilatiesystemen hebben opgezet. Op basis van de nieuwe methode zijn allerlei kunstgrepen om kunstmatig een hogere score te halen er nu uitgehaald en wordt er een veel eerlijker en reëler vergelijk gemaakt tussen de verschillende systemen onderling en de energiebesparende prestatie van ventilatiesystemen in het algemeen. Daarnaast wordt de kwaliteit van de verklaringen ook veel beter gewaarborgd, doordat een opgestelde verklaring eerst nog onderworpen wordt aan een collegiale toets van een deskundige. Het bepalen van gelijkwaardigheid is er niet eenvoudiger op geworden. Maar wel mag de praktijk erop rekenen dat als er straks een gelijkwaardigheidsverklaring voor een innovatief ventilatiesysteem wordt gepresenteerd, deze ook een reëel antwoord geeft op de daadwerkelijke energiebesparing en goed vergelijkbaar is met de norm en andere gelijkwaardigheidsverklaringen. En dat is echte winst. Ad van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV
www.uniwarm.nl oktober 2013 23022011_Advertenties Vloer_Toilet_Wand Plafond Uniwarm.indd 3
IZ1013_column_publivent.indd 13
13
18-05-11 12:23
16-9-2013 11:03:07
Net dat beetje meer power Installateurs kunnen in deze tijden best wat extra power gebruiken. GasNed biedt die power. Dankzij ons sterke samenwerkingsverband van ruim 240 zelfstandige installatiebedrijven profiteren onze leden van slimme diensten: gezamenlijke inkoop huur-, lease- en serviceconcepten marketingondersteuning bespaarinstallateur
Profiteer mee en word lid! Ontdek de 10 ijzersterke voordelen van ons lidmaatschap op www.gasnedvoordeel.nl of maak direct een afspraak via 013 - 58 10 859.
IZ1013_14.indd 14
16-9-2013 11:03:52
IZ1013_15.indd 15
16-9-2013 11:04:22
Regelen
XXX NIEUWE XXX DIMENSIE XXXXXX IN E-SERVICE
Slimme thermostaat plezier t Recentelijk kondigde Nefit een slimme thermostaat aan die op afstand kan worden bediend via de smartphone, tablet of pc. De ‘Nefit Easy’ maakt bovendien service op afstand aan de cv-ketel mogelijk. De slimme thermostaat kan ook met andere merken cv-ketels worden gecombineerd. Automatische updates zorgen ervoor dat het systeem immer bij de tijd is. Nefit is de eerste cv-fabrikant die met een slimme thermostaat op de markt komt. “Daar zijn we best wel een beetje trots op”, verklapt manager marketingcommunicatie Jan Bosch, “bovendien is de Nefit Easy specifiek voor de Nederlandse markt ontwikkeld. Het Boschconcern, waar wij onderdeel van zijn, onderkende het belang daarvan en gaf ons volle ondersteuning.”
kan de informatie halen van externe bronnen die precies aangeven wat op dat moment de temperatuur is in de woonomgeving van de klant. Een aardige en typisch Hollandse functie van de Easy is de douchetimer, een niet heel erg belangrijke maar wel praktische gimmick. Daarmee kun je op afstand de douchetijd begrenzen. Handig als pa en ma de boel een beetje in de gaten willen houden.”
Typisch Nederlands Wat is er typisch Nederlands aan de Nefit Easy? Bosch: “Het product is qua design volledig afgestemd op de Nederlandse gebruiker. Nederland wijkt namelijk af van andere markten, omdat hier de thermostaat doorgaans pontificaal in de woonkamer hangt. Het verschijnsel ‘kamerthermostaat’ is eigenlijk typisch Nederlands. In het buitenland wordt de verwarming vaak anders aangestuurd. De Nederlandse gebruiker stelt dus andere eisen aan het design dan bijvoorbeeld de Duitse of Engelse, waar de thermostaat gewoonlijk bij het verwarmingstoestel hangt, in de kelder, keukenkast of technische ruimte. In Duitsland is weersafhankelijk regelen haast standaard, in Nederland juist weer niet. Maar die optie biedt de Easy wel, omdat, met name in het hogere segment, daar toch vraag naar is. De installateur kan de ladder echter thuislaten, want een buitensensor is niet nodig. Er hoeft dus ook geen extra kabel te worden doorgetrokken naar de thermostaat. De slimme thermostaat 16
Twee bedieningsfuncties Nefit heeft veel vooronderzoek verricht naar hoe de Nederlandse gebruiker zijn verwarmingscomfort wil regelen: dat moet vooral heel simpel, zonder ingewikkelde toeters en bellen waarvoor je een dikke handleiding nodig hebt. Vandaar dat de thermostaat zelf maar twee bedieningsfuncties kent: temperatuur omhoog/omlaag en switchen tussen handmatige bediening en klokprogramma. De overige functies worden allemaal vanuit een app bediend. Deze is zo ontworpen dat alles intuïtief is; er is geen handleiding. Wel is er een aantal korte video’s die specifiek inzoomen op het soort device dat wordt gebruikt – iOS, Android of web. Bosch: “Alles is gericht op optimaal gebruiksgemak, zoals de Nederlandse consument dat wil. Het is overigens niet zo dat de Easy uitsluitend in Nederland geïntroduceerd zal worden. Het ligt voor de hand dat Bosch de slimme thermostaat ook in andere landen gaat uitbrengen. Er zijn verschillende slimme thermosta-
ten op de markt. Het belangrijkste voor de consument is, denken wij, dat je je verwarming op afstand kunt bedienen via je smartphone, waar je ook bent. Daar zijn we met de Easy natuurlijk niet uniek in, anderen hebben dat ook. Wel bijzonder is dat onze thermostaat niet gebonden is aan een contract of abonnement. Er komen dus geen extra kosten bij en je bent als gebruiker onafhankelijk.”
Op afstand Als zijn ketel onverhoopt in storing valt, krijgt de klant direct een berichtje op zijn smartphone, in de vorm van een foutcode met uitleg. Vervolgens kan hij, als hij dat van tevoren bij de set up heeft ingesteld, de melding met één druk op de knop doorsturen naar zijn installateur, zodat die actie kan ondernemen. De volgende stap in de ontwikkeling van het concept is een update van de Service Tool II app voor de installateur. Hiermee kan hij met zijn eigen telefoon of tablet op afstand diagnose stellen voor service. Hij ziet wat er aan de hand is met de ketel, wat de foutenhistorie is van het toestel en hij kan verschillende componenten testen, de resultaten bekijken en de ketel resetten. Met de huidige Service Tool II moet de installateur nog naar de ketel toe. Daar klikt hij de Service Key, een magnetisch ‘oor’, op de buitenkant van het toestel en plugt het kabeltje ervan in de ketel. Dan zoekt de installateur via de Service Tool app van zijn smart device verbinding met de Service Key, waarna hij de ketel kan uitlezen.
Nieuwe mogelijkheden ”Met de update van de Service Tool II app hoeft de installateur dus niet meer bij de ketel aanwezig te zijn, maar kan hij, waar hij zich ook bevindt op dat moment, via de Easy thermostaat contact maken met de Nefit-ketel om mogelijke problemen te signaleren en op te los-
oktober 2013
IZ1013_TA_slimmethermostaat.indd 16
16-9-2013 11:06:57
er t consument en installateur sen. Blijkt het toch nodig om de naar de klant te gaan, dan weet de installateur in ieder geval al wat hij aan materiaal mee moet nemen”, aldus Jan Bosch, die de mogelijkheid om met je eigen smartphone van afstand via de thermostaat de individuele ketel van een particulier uit te lezen, ‘uniek’ noemt. De update van de Service Tool II app staat gepland voor begin 2014 en wordt aan gebruikers automatisch en kosteloos aangeboden als firmware update •
Nefit neemt de privacy van de klant serieus. “De Easy slaat geen gegevens op een centrale server op”, zegt Jan Bosch. “Er wordt niets bij Nefit opgeslagen, behalve de gegevens die de gebruiker zelf invult om zijn product te registreren voor garantie. Er wordt ook geen informatie vanuit de thermostaat of vanuit de app naar derden gestuurd. Alles wordt lokaal opgeslagen op de firmware van de thermostaat, ofwel in de app van de smart device van de gebruiker. En het doorsturen van foutmeldingen of op afstand uitlezen van een ketel gebeurt alleen als de klant daar zelf voor kiest of toestemming voor geeft.”
Nefit Easy, Android app en TopLine AquaPower HRC
Monteren
Domotica heeft de toekomst; de integratie van techniek en bediening van allerlei huishoudelijke apparatuur gaat steeds verder. Jan Bosch: “De Easy is hiervan een mooi voorbeeld. Zeker als je kijkt naar de combinatie Nefit Easy met een HR-toestel en de Nefit Service Tool II app voor service op afstand: het Nefit eService concept. Bij het ontwerp is er al rekening mee gehouden dat dit concept in de toekomst onderdeel zou kunnen vormen van een veelomvattend domotica systeem. De mogelijkheden zijn legio. En meer instrumenteel kun je denken aan ‘individual comfort control’, met je smartphone per vertrek een andere temperatuur instellen.”
Nefit Easy en Easy Connect Adapter voor aansluiting Easy op oudere Nefit ketels of Open Therm (OT) modellen oktober 2013
IZ1013_TA_slimmethermostaat.indd 17
17
16-9-2013 11:07:05
MEE MET DE TIJD
Markt
De groene radiator De radiatorbranche is aan het vergroenen. De vertrouwde paneelradiator wordt geavanceerder en er zijn meer en meer energiezuinige comforttoestellen op de markt gekomen, met lagere werktemperaturen en een efficiëntere warmteafgifte. Een rondgang. Het is nog niet eens zo heel lang geleden dat cynici voorspelden dat de radiator zijn langste tijd wel had gehad. Vloerverwarming, dat was het! Inmiddels wordt er iets genuanceerder over gedacht. Verschillende verwarmingsconcepten laten zich uitstekend combineren en kunnen elkaars kwaliteiten versterken. Naast systemen die voor langzame opwarming zorgen, blijft er behoefte bestaan aan toestellen die een ruimte snel op temperatuur kunnen brengen. In energiezuinige woningen en gebouwen kan die behoefte efficiënt ingevuld worden met lage-temperatuurradiatoren. De mogelijkheid tot koelen vergroot de inzetbaarheid nog eens extra.
linker of rechter aansluitingen hebben. Volgens de leverancier is er flink wat vraag naar de Flatline, met name in Nederland en België. “Vooral de kleinere installateur gebruikt de radiator veelvuldig in het particuliere segment. Voor onze klanten zit het voordeel in de eenvoudige en snelle montage door de middenaansluiting. Een positieve bijkomstigheid is dat de echte Brugman installateurs gewoon de vlakke versie, de Brugman Piano Universeel Kompakt, blijven verkopen en deze in volume dus niet ‘lijdt’ onder de Flatline.” Vooralsnog zijn er geen upgrades gepland van de Flatline en zijn er (nog) geen plannen om iets te wijzigen aan de toestellen of het programma.
Flatline
Vido
Eind februari 2010 introduceerde Vasco een nieuwe paneelradiator waarbij de watervoerende kanalen direct in de voorplaat zijn verwerkt: de Flatline. Om hem universeel toepasbaar te maken, heeft de radiator acht leidingaansluitingen gekregen: vier zijaansluitingen, twee rechtsonder en twee middenonder. De afstand van de middenaansluitingen tot de muur is bij alle uitvoeringen gelijk. Dat heeft een aantal praktische voordelen voor de installateur. Die kan met één radiator zowel in de nieuwbouw als renovatie terecht. In nieuwbouwprojecten moet er een vaste afstand worden aangehouden tussen de middenaansluitingen en de muur, je hoeft dus niet van tevoren te weten welk type gemonteerd gaat worden. In de renovatie kunnen gemakkelijk oudere radiatoren vervangen worden die
Al enige tijd geleden aangekondigd en rond deze tijd op de markt verwacht: de Vido ventilatorconvector van Radson. Het toestel kan zowel verwarmen als koelen en is leverbaar in 2- en 4-pijpsuitvoering. Bij radiatoren/convectoren is naast een optimaal comfort, een laag energiegebruik belangrijk. De watercapaciteit van de Vido bedraagt 5 tot 10 procent van die van een conventionele radiator met hetzelfde vermogen. Het toestel is geschikt voor zowel traditionele als duurzame warmtebronnen. Ingebouwde ventilatoren zorgen voor een snelle verspreiding
18
van warme of koele lucht. De ventilatorsnelheid is automatisch en handmatig regelbaar. Elke Vido ventilatorconvector kan individueel worden geprogrammeerd en kan worden opgenomen in een centraal gebouwbeheersysteem. De maximale bedrijfsdruk bedraagt 10 bar, de maximumtemperatuur 110 o C. De hoogte is 595 mm, de diepte 153 mm. Het toestel is te verkrijgen in lengten van 800, 1000, 1200, 1400 en 1600mm. De ventilatorconvectoren zijn leverbaar met vermogens tot 9,266 kW voor verwarming en 4,147 kW voor koeling. De fabrikant levert diverse accessoires voor de Vido-lijn, waaronder regelkleppen en een condensatiepomp.
Aquarea Air Onlangs heeft Panasonic een serie Aquarea Air radiatoren gelanceerd. De vereiste invoertemperatuur van deze nieuwe radiator bedraagt 35 graden, wat hem geschikt maakt als afgiftesysteem voor warmtepompen. De Aquarea Air is verkrijgbaar in drie maten en heeft standaard een diepte van nog geen 13 centimeter, waardoor hij makkelijk in een woonomgeving kan worden ingepast en prima geschikt is voor toepassing in renovatieprojecten. De radiator kan verwarmen middels straling, maar ook verwarmen of koelen met behulp van een luchtventilator met vier snelheden. Hij is voorzien van een stille nacht-
Aquarea Air (Panasonic)
oktober 2013
IZ1013_TA_degroeneradiator.indd 18
16-9-2013 11:07:49
modus en wordt bediend via een touch screen. De ingebouwde ventilatiemotor gebruikt weinig energie, waardoor de Aquarea Air volgens de leverancier tot 32 procent energie-efficiënter werkt dan standaardradiatoren. Een interessant voordeel voor installateurs is dat de Aquarea Air standaard is voorzien van een driewegklep, wat de toevoeging van een bypass klep overbodig maakt. Bij het inzetten van een warmtepomp als energiebron, wijst de leverancier begrijpelijkerwijs op de eigen Aquarealijn. Panasonic heeft zijn Aquarea lucht/ water-warmtepompen (3 tot 16 kW) vernieuwd. Met een speciale connectieset kan de Aquarea eenvoudig worden aangesloten op zonnepanelen, waardoor de warmtepomp gedeeltelijk of volledig op duurzame energie werkt. Daarnaast is hij standaard voorzien van een ingebouwde communicatiepoort, waarmee hij aan een huismanagementsysteem kan worden gekoppeld. Bovendien kan de Aquarea-warmtepomp vanaf een pc, tablet of smartphone via internet worden aangestuurd.
Strada Fresh en Briza Fresh Jaga en ClimaRad hebben de krachten gebundeld in de collectie Jaga Fresh. De twee nieuwe systemen Strada Fresh en Briza Fresh verenigen de technologieën van Jaga met de decentrale warmteterugwinning (wtw) van Clima Rad. Het resultaat is één compact systeem dat meerdere functies combineert. De Strada Fresh en Briza Fresh kunnen zowel verwarmen, ventileren, de binnenluchtkwaliteit regelen en de buitenlucht filteren als zorgen voor de decentrale wtw en (nacht)koeling. Dat maakt beide systemen geschikt voor toepassing in woningen, zorggebouwen, kantoren en hotels. De Strada Fresh en Briza Fresh maken gebruik van een tegenstroom lucht/ lucht warmtewisselaar. Deze onttrekt warmte aan de afvoerlucht, voordat die uit de woning wegstroomt. Deze warmte wordt vervolgens overgedragen aan de binnenkomende verse buiten-
Vido (Radson)
lucht. De Briza Fresh heeft dezelfde eigenschappen als de Strada Fresh. Het grote verschil is dat dit systeem ook kan koelen. De basis van de Briza Fresh is een dynamische Low-H2O warmtewisselaar in combinatie met intelligente ventilatoren die de koeling en verwarming door de ruimte verspreiden. Het
Strada Fresh (Jaga)
systeem kan hierdoor snel op temperatuurschommelingen reageren. De Briza wordt geleverd zonder ventielset. Het toestel moet met flexibele leidingen worden aangesloten (niet meegeleverd) en de hydraulische aansluiting zit altijd rechts •
Briza Fresh (Jaga)
Caradon Radiators introduceerde de tweede generatie ECO radiatoren (Green Heat). Deze lijn bestaat uit de Henrad Softline ECO (leverancier: Rensa), Henrad Premium ECO (Solar) en Stelrad Novello ECO (TU en Plieger). De eerste generatie ECO radiatoren werd geleverd met alleen een middenaansluiting, waarmee de toestellen probleemloos in nieuwbouw zijn toe te passen. Met het oog op de renovatiemarkt is de nieuwe generatie ECO radiatoren daarnaast voorzien van een onderaansluiting (rechts). De nieuwste toestellen onderscheiden zich volgens Caradon door een hogere stralingstemperatuur, minder verliezen en een verbeterde efficiëntie van de verwarmingsinstallatie.
oktober 2013
IZ1013_TA_degroeneradiator.indd 19
19
16-9-2013 11:07:55
batterij leeg?
Meld u aan en wij halen ze gratis op! Als installateur komt u vaak lege batterijen tegen, bijvoorbeeld in oude thermo足 staten of brandmelders. Het is goed voor het milieu ze apart in te zamelen voor recycling. Stibat helpt u daarbij. Wij zorgen voor een inzamelmiddel bij u op de zaak en halen de lege batterijen bij u op. Gratis, veilig en verantwoord!
stibat.nl/installateur
IZ1013_20.indd 20
16-9-2013 11:08:20
Klaar voor de toekomst! Nieuwe universele fittingen Brons of PPSU
Warmtepompen Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen. Door middel van ons uitgebreide leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor iedere situatie.
Lucht/water • Koelen: 5,4 - 601 kW • Verwarmen: 6,1 - 702 kW
Centrifugaal lucht/water • Koelen: 24,9 - 76,5 kW • Verwarmen: 27,6 – 84,0 kW
Universeel voor drinkwater, cv, gas en perslucht Voldoen aan nieuwe Europese regelgeving voor drinkwaterinstallaties Laagste Zeta-waarden in de markt
DC Inverter lucht/water • Koelen: 2,4 - 31,8 kW • Verwarmen: 1,8 - 29,9 kW
Water/water • Koelen: 7,6 - 371 kW • Verwarmen: 9,0 - 417 kW
Het leveringsprogramma warmtepompen bevat een diversiteit aan apparatuur waarmee oplossingen verzorgd kunnen worden in een capaciteitsrange vanaf 2,4 tot ruim 700 kW. Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur. Ook advies en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing. Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.
TECE Nederland GmbH
T: (0592) 41 50 74 E: info@tece-nederland.nl I: www.tece-nederland.nl
Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!
Anders denken in klimaatoplossingen
ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl
IZ1013_21.indd 21
16-9-2013 11:08:56
Techniek
ZONTHERMISCHE DAKEN
Stil en onderhoudsvrie n Het benutten van daken voor elektriciteitsproductie met PV-panelen
warm tapwater. Zonthermische daken zijn ook inzetbaar voor het invangen van koude. Dit kan zodra de buitentemperatuur lager is dan het af te koelen medium. Deze koude kan eventueel in een wko worden opgeslagen of direct worden gebruikt voor koelingsdoeleinden.
Zonthermische daken zijn inmiddels in tientallen projecten toegepast. Het gaat daarbij voornamelijk om appartementencomplexen, zwembaden, sportcomplexen of scholen waar wko en warmtepompen zijn toegepast. Het zonthermische dak dient dan voor het laden van warmte in de wko. Dergelijke concepten passen goed in de trend om gebouwen geheel energieneutraal te maken. Zonthermische daken worden minder toegepast bij kantoren. Kantoren hebben vaak al een dusdanig hoge koudevraag dat extra regeneratiewarmte vanuit een zonthermisch dak niet meer nodig is. De alternatieven waar zonthermische daken mee moeten concurreren zijn bijvoorbeeld warmtewinning uit oppervlaktewater of uit buitenlucht via droge koelers. Zonthermische daken zijn dan in het voordeel, omdat ze relatief weinig onderhoud vergen en geen lawaai maken. Qua investering verschillen de alternatieven niet veel van elkaar, zeker niet als je kijkt naar de totale levenscyclus kosten.
Het ontwerp
Taakverdeling
Het vaststellen van de jaarlijkse warmteopbrengst van een zonthermisch dak is een belangrijk aspect van de ontwerpfase. Daaruit is immers het benodigde dakoppervlak af te leiden. De hoeveelheid GJ warmte die jaarlijks uit een zonthermisch dak komt, hangt af van verschillende factoren. De gemiddelde waterintrede-temperatuur is sterk bepalend. Verder verschilt de opbrengst per fabrikant, omdat men werkt met verschillende daksystemen. Zeker bij grote systemen is het lonend om aan de hand van een energieberekening nauwkeurig het benodigde dakoppervlak vast te laten stellen. Het functioneren van het wko-, warmtepomp- en daksysteem is dan integraal door te rekenen voor een geheel klimaatjaar.
Het ontwerp en de aanleg van een zonthermisch dak vragen om een integratie van bouwkunde en installatietechniek. Tijdige afstemming over de standaardmaten van de dakelementen, de inpassing van de leidinggoten in het dak, het dakafschot, de schaduw van dakopstanden en dergelijke bevorderen een goede inpassing. Dit gaat in de praktijk nog wel eens mis, wat tot faalkosten kan leiden. Een logische benadering is dat de bouwkundige aannemer het zonthermische dak, inclusief het leidingsysteem, op het dak aanlegt. De installateur sluit dit systeem dan vervolgens aan op de inpandige installatie. Zo is precies duidelijk bij wie welke verantwoordelijkheden liggen. Het is verder belangrijk om het daksysteem
is aan een ware opmars begonnen. De daken zelf zijn echter ook te gebruiken voor omzetting van zonne-energie in warmte. Hiervoor zijn systemen op de markt die geheel in het dak zijn geïntegreerd, bijvoorbeeld onder de dakbedekking. Deze toepassing is minder bekend dan de zonnecollectoren die met glazen platen zijn afgedekt. DWA adviseur Peter Heijboer schreef er in opdracht van Agentschap NL een brochure over. Wat komt er allemaal kijken bij het ontwerp, de aanleg en het beheer van een zonthermisch dak? Welke mogelijkheden biedt deze oplossing? In dit IZ-artikel beantwoordt Heijboer alle vragen. Een zonthermisch dak (ZDT) heeft een groot aantal toepassingsmogelijkheden. In de meeste gevallen worden zonthermische daken ingezet voor regeneratie van open of gesloten bronnen voor warmte-/koudeopslag (wko). Daarbij wordt ’s zomers duurzame zonnewarmte in de bodem opgeslagen die vervolgens ’s winters via een warmtepomp te gebruiken is voor verwarmingsdoeleinden. Zo blijft de energiebalans in de bodem op peil. En door voldoende warmte op te slaan, kan de warmtepomp met een hoger rendement (COP) draaien. De brochure die DWA heeft geschreven, richt zich voornamelijk op deze toepassing.
Andere toepassingen Andere toepassingen van zonthermische daken zijn bijvoorbeeld: het rechtstreeks leveren van warmte aan warmtepompen in de lente/herfst, het verwarmen van zwembaden in de zomer of het voorverwarmen van warm tapwater. Zonthermische daken leveren warmte met een vrij lage temperatuur. Een zonthermisch dak kan daarom niet volledig voorzien in de levering van 22
Toepassingen en alternatieven
oktober 2013
IZ1013_TA_stilenonderhoudsvriendelijk.indd 22
16-9-2013 11:09:46
e ndelijk eerst af te persen voor de inbedrijfstelling. Niets is zo vervelend als latere lekkages, waarvan de bron niet goed te achterhalen is. In het verleden zijn hier bij projecten veel problemen mee geweest. Leidingkoppelingen op onbereikbare plaatsen zijn daarom niet aan te raden. Inmiddels zijn er systemen op de markt waarbij de leidingkoppelingen alleen in de leidinggoten aanwezig zijn.
Exploitatie Ook voor de exploitatiefase moeten de betrokken partijen duidelijke afspraken maken over de verdeling van de verantwoordelijkheden. In de praktijk schort het hier nogal eens aan, waardoor het beoogde energierendement niet wordt behaald. Zo blijkt soms pas in de herfst dat het zonthermische dak door een bepaalde storing de hele zomer niet heeft gedraaid. Een goed monitoringssysteem met automatische storingsmelding is dan ook onmisbaar. Plaats ook een warmtemeter die de opbrengst van het dak meet, zodat duidelijk is hoe het dak heeft gepresteerd. Het beste is om van meet af aan een partij verantwoordelijk te stellen voor het integraal functioneren van zowel de wko, de warmtepomp als het zonthermische dak. Dit kan door een prestatiecontract af te sluiten, waarin zowel aandacht is voor de realisatie als de exploitatie. Kortom, wanneer de inpassing en exploitatie goed zijn geregeld, is een zonthermisch dak een zeer interessante bron van duurzame warmte. De brochure over zonthermische daken is te vinden via: www.agentschapnl. nl/content/brochure-zonthermischedaken-2012 •
Opbrengst
De warmteopbrengst van een zonthermisch dak is afhankelijk van de systeemconfiguratie. Naast het type wko-bron is bepalend hoe het zonthermische dak is geschakeld ten opzichte van de koudevragers. Met het simulatiemodel TRNSYS zijn door DWA berekeningen gemaakt voor het gemiddelde klimaatjaar conform NEN 5060. Daarbij zijn de gemeten eigenschappen van zonthermische daken van een aantal fabrikanten als input gebruikt. De volgende configuraties zijn doorgerekend: 1 Gesloten bodemlussen, waarbij het ZTD in serie is geschakeld; 2 Gesloten bodemlussen, waarbij het ZTD parallel is geschakeld; 3 Open grondwaterbronnen, waarbij het ZTD in serie is geschakeld; 4 Open grondwaterbronnen, waarbij het ZTD parallel is geschakeld. - De eerste configuratie met gesloten bron en serieschakeling levert zoals verwacht het minst op. Gesloten bodemlussen kenmerken zich namelijk door een oplopende brontemperatuur. In het begin van de zomer kan deze 10°C zijn, maar doordat er warmte in de bodem wordt gepompt, loopt de brontemperatuur op naar 15°C aan het eind van de zomer. Ook de serieschakeling zorgt ervoor dat het zonthermische dak met een relatief hoge temperatuur wordt gevoed. Het koele water stroomt namelijk eerst door de vloer of een ander koudevragend circuit, waardoor het al is opgewarmd tot 18°C - 20°C voordat het bij het zonthermische dak terecht komt. Dat resulteert in lagere opbrengsten. - Bij een parallelschakeling wordt het koele water direct door de koudevrager in het gebouw gepompt én parallel daaraan door een warmtewisselaar die warmte met het dak uitwisselt. Het zonthermische dak krijgt daardoor een lagere intredetemperatuur en dus een hogere opbrengst. Wel is door de parallelschakeling een hoger brondebiet vereist, wat ook weer zijn weerslag heeft op de kosten voor de wko installatie. - Open grondwaterbronnen hebben een veel constantere onttrekkingstemperatuur. In de berekening voor de brochure van Agentschap NL is gerekend met een intredetemperatuur in het zonthermische dak van 12°C. De configuratie met open bron en parallelschakeling leidt daarom tot de hoogste warmteopbrengst.
oktober 2013
IZ1013_TA_stilenonderhoudsvriendelijk.indd 23
23
16-9-2013 11:09:49
n
Projecte
ZONTHERMISCH PROJECT
Zonneboiler installatie s ‘Zonne-energie’ lijkt bijna synoniem met ‘zonnestroom’. Je zou haast vergeten dat er ook op zonthermisch gebied mooie dingen gebeuren.
daarom zaak een zonthermisch systeem correct te ontwerpen. Als dat gebeurt, is er sprake van een optimaal rendement en een lange levensduur.
Op deze pagina’s presenteert Rivusol twee projecten rond de zonneVacuümbuiscollectoren boiler-installatie: woonzorgcentrum Hof ten Doenberghe in Hoeilaart (Vlaanderen) en camping De Eikenhof in de Overijsselse gemeente Paasloo. Het project Hof ten Doenberghe betreft uitbreiding (nieuwbouw) van een bestaand bejaardenhuis, waarbij de warmwatervoorziening wordt verzorgd door een zonthermisch systeem, met naverwarming door gasketels. In België is het gebruikelijk om bij nieuwbouw en renovatie van dergelijke objecten duurzame energie in te zetten. Het project is gerealiseerd in samenwerking met installateur Geuvers, uit Heverlee.
Zonnefractie Het benutten van zonnewarmte is voor Hof ten Doenberghe bijzonder interessant, omdat er sprake is van een hoog en constant warmwaterverbruik van 6000 liter van 60 oC per dag. Daar we nu eenmaal geen invloed hebben op de zon, is het zaak bij het ontwerp van een zonneboiler systeem, de installatie optimaal aan te passen aan het dagelijks verbruik. Daarbij wordt vaak gesproken van een zonnefractie. Dat is het deel
van de totale warmtevraag dat door de zon wordt ingevuld. Gebruikelijk is om de zonnefractie voor grote installaties relatief laag te houden, tussen 25 en 40%, om te voorkomen dat de installatie ‘in stagnatie’ gaat. In particuliere warmwater systemen is een zonnefractie van 50 tot 60% gebruikelijk. Stagnatie is de situatie waarbij de collectoren hun warmte niet meer af kunnen geven omdat de buffers vol zijn en er op dat moment geen verbruik is. Als dan de zon nog schijnt zullen de collectoren droogkoken, waardoor alle zonnewarmte op dat moment naar de omgeving verloren gaat. Hoewel alle zonneboiler installaties zijn ontworpen om dergelijke situaties te kunnen weerstaan, is stagnatie toch ongewenst, daar het feitelijk betekent dat de thermische belasting van de installatie op dat moment groot is én een deel van de opgewekte warmte weer verloren gaat, waardoor de installatie slechter rendeert. Het is
Woonzorgcentrum en installatie Hof ten Doenberghe
IZ1013_TA_zonneboilerinstallatie.indd 24
Een simulatieberekening van de opbrengst liet zien dat de zonnefractie in het project Hof ten Doenberghe over het gehele jaar ruim een derde is. In het voorjaar en de zomer is de opbrengst hoger dan in het najaar en de winter, wat gezien het verschil in aantal zonuren logisch is. Niettemin levert de installatie nog een substantiële bijdrage in de winter, wat te maken heeft met de keuze voor vacuümbuiscollectoren voor dit project. Deze collectoren hebben, zoals de naam al aangeeft, hoogvacuüm isolatie, waardoor de opbrengst ook bij lage buitentemperaturen relatief hoog is. Verder is deze installatie eenvoudig opgezet. Het collectorveld op het dak bestaat uit 18 vacuümbuiscollectoren, die in 6 rijen van 3 stuks opgesteld zijn. Door gebruik te maken van een Tichelmann schakeling, zijn er geen regelkleppen of ventielen nodig om de totale flow te verdelen over de 6 rijen collectoren. Een gelijkmatige verdeling is belangrijk omdat de temperatuur van iedere rij collectoren precies hetzelfde moet zijn. De opslag van warmte vindt plaats in twee sanitaire boilers van 2000 liter elk, die in serie geschakeld zijn. De naverwarming wordt gedaan in twee eveneens seriegeschakelde 500 liter boilers, die op 70 oC worden gehouden. Door de zonneboilers in serie te schakelen kan het vat waaruit als eerste zal worden verbruikt, met prioriteit geladen worden. Dit betekent dat een vat een groter deel van de tijd op de gewenste temperatuur staat. Indien dan een klein volume warm water wordt gevraagd, hoeft dat dus in het geheel niet te worden naverwarmd. Dit betekent een extra besparing. Indien er verbruik is van warm water zullen de naverwar-
16-9-2013 11:10:32
e s in de praktijk mingsboilers worden bijgevuld vanuit de zonneboiler. Doordat dit water al op temperatuur is, wordt er energie bespaard. Een zonneboiler werkt dus als een voorverwarming van het sanitair water. De installatie in Hoeilaart is medio 2010 in bedrijf genomen. De energiebesparing is in de praktijk zelfs groter uitgevallen dan gepland en toegezegd. De installatie is erg netjes uitgevoerd en goed geïsoleerd. Isolatie is erg belangrijk bij een zonneboiler, slecht of goed isoleren kan 5 tot 10% schelen in de jaaropbrengst.
Camping De Eikenhof Het tweede project betreft camping De Eikenhof te Paasloo. Op deze camping was al een zonneboiler installatie aanwezig met vlakke plaat collectoren. Deze installatie was aan vervanging toe, waarbij tevens het toiletgebouw gerenoveerd is en de warmwater installatie is vernieuwd. Deze renovatie heeft Rivusol samen met installatiebedrijf Kees Brouwer uit Tuk gerealiseerd. Het toepassen van een zonneboiler op een camping is voor de hand liggend, daar het kampeerseizoen ook het seizoen is waarin de meeste zonuren geteld worden. Dit betekent dat opbrengst en verbruik van warm water gelijk op gaan. Daardoor is de zonnefractie die te bereiken is in een dergelijke situatie hoger dan in een systeem dat het hele jaar door wordt gebruikt. Volgens een uitgevoerde simulatie is een zonnefractie van ruim 72% haalbaar in de periode april tot en met oktober. (Buiten deze periode is de opbrengst in de simulatie 100%, omdat er dan geen verbruik is.) Anderzijds is het jammer dat de warmteproductie bij een dergelijke project vaak niet gebruikt kan worden tijdens het gesloten seizoen. In het geval van De Eikenhof is dat echter geen probleem, daar de vloerverwarming van het toiletgebouw ook op de
zonneboiler aangesloten is. Daardoor kan er gedurende het hele seizoen van de installatie geprofiteerd worden, en kan de zonneboiler dus ook ingezet worden voor het vorstvrij houden van het toiletgebouw.
Eén vat, drie zones De combinatie van sanitair warm water en verwarmingsondersteuning wordt vaak gedaan met twee aparte vaten, maar in project De Eikenhof was de ruimte voor de installatie beperkt en is er slechts één vat gebruikt voor beide toepassingen. In het vat zijn als het ware drie zones gemaakt met verschillende temperaturen die in stand worden gehouden doordat het warmste water boven in het vat blijft. Helemaal onder in het vat vinden we de warmtewisselaar, waar de zonnewarmte wordt afgegeven (de koudste zone), deze warmte stijgt op naar de midden zone, waarop de vloerverwarming is aangesloten. Vanuit deze zone wordt de retour van
Wilt u meer informatie over de toegepaste zonneboilertechniek in woonzorgcentrum Hof ten Doenberghe en camping De Eikenhof? Op installatienet.nl vindt u (onder ‘Projecten’) een schema van een dakopstelling van zonnecollectoren, dat de werking van de Tichelmann schakeling duidelijk maakt. Ook zijn installatieschema’s opgenomen, alsmede extra foto’s van de projecten.
het vloerverwarmingscircuit verhoogd. Is die verhoging voldoende, dan hoeft de ketel niets te doen, en anders wordt er in ieder geval energie bespaard. De bovenste zone is voor het sanitair warm water. Hier zijn de temperaturen het hoogst. Door de combinatie in één tank is er ook geen ingewikkelde regeling nodig: indien er voor verwarming geen warmtevraag is, komt alle zonnewarmte automatisch ten goede aan verwarming van het sanitair warm water. Het project camping De Eikenhof is dit voorjaar, aan het begin van het kampeerseizoen, opgeleverd •
Zonnefractie van een installatie op een camping, waarbij het kampeerseizoen gerekend is van april tot en met oktober. De jaarlijkse zonnefractie voor sanitair warm water in deze situatie is 72,6%, de 100% zonnefractie buiten het kampeerseizoen komt doordat het verbruik in die periode nihil is. Gebruik van deze warmte voor verwarmingsondersteuning verhoogt niet de zonnefractie, maar wel de totale besparing.
Opbrengst verdeling en zonnefractie over het jaar heen van de installatie in rusthuis Hof ten Doenberghe. oktober 2013
IZ1013_TA_zonneboilerinstallatie.indd 25
25
16-9-2013 11:10:34
Zit er warmpjes bij deze winter. Testo BV LPG Condenserende boiler
122.3 °C AT
Werk efficiënter met de testo 327, testo 320, testo 330 LongLife, testo 324 - de professionele meetinstrumenten voor rookgasanalyse, druk en lekvolume.
KLANT/LOCATIE Meettype
5.8% qA Leidingvolume
MAP/LOCATIE Aardgas
Gasleiding (TRGI 2008)
Meettype
Vloeibaar gas (TRF 2012)
Rookgas
Drinkwater (EN 806-4)
Trekmeting
Afvalwater Programma‘s
Fijne druksonde
Controller test
CO onverdund
Opties
Start
Opties
Waarden
OK
Gastype
Rookgetal/HCT Drukverschil Opties
OK
Nul
23 0983 13TES-08
Testo Ontzorg Pakket
www.testo.nl/stookseizoen
Met zekerheid de slimste!
HeatSava: Single room warmteterugwin-unit Decentrale ventilatie-unit met warmteterugwinning voor woonkamer, keuken/badkamer Zeer geschikt voor renovatie van woningen Makkelijk te monteren Rendement tot 75% Geluidsniveau van 22 tot 24 dB (A) Zeer zuinige DC motor Energie efficiënt
S&P Holland B.V. Tel: +31 76 - 5423450 www.solerpalau.com
IZ1013_53.indd 53
Soler&Palau
Ventilation Group
16-9-2013 11:29:14
Kies nu voor A-exact: waterzijdig inregelen – automatisch, eenvoudig, snel! Monteren, inregelen en klaar!
Met de nieuwe thermostatische radiatorafsluiter A-exact met unieke geïntegreerde automatische debietregelaar geniet u steeds van een constant en correct debiet. Het gewenste debiet kan direct op de afsluiter zelf ingesteld worden; even draaien en de automatische waterzijdige inregeling is een feit! Het ingestelde debiet zal nooit overschreden worden, ook niet als de belasting in het systeem wijzigt wanneer bijvoorbeeld andere kranen gesloten worden of tijdens het opstarten ’s morgens. Voordelen A-exact in één oogopslag : Thermostatische radiatorafsluiter met automatische debietregelaar Waterzijdig inregelen gebeurt automatisch zonder ingewikkelde berekeningen Voorinstelling debiet rechtstreeks op de afsluiter Totaaloplossing voor complexe hydronische systemen Uiterst handig bij renovaties Snelle montage- en inregeltijd Voor uw klanten een energiebesparing door een installatie in waterzijdig evenwicht en een verhoging van het comfort door de constante ruimtetemperatuur
Balancing & Control
Automatische waterzijdige inregeling
Optimale renovatieoplossing
Snel gemonteerd en ingeregeld
Voorinstelling rechtstreeks op de afsluiter
ENGINEERING ADVANTAGE
Technische specificaties vindt u op www.tahydronics.com
Pressurisation & Water Quality
Uw voordelen :
IZ1013_54_xylem.indd 54
16-9-2013 12:23:27