B:303 mm
T:297 mm
S:277 mm
11e jaargang nummer 11 november 2013
IZ1113_omslag_buiten_01_52.indd 3
Special: Renovatie & Onderhoud > Onderhoud, een vak apart > Duurzaam renoveren: begin in eigen huis > Uitfasering R22, niet wachten maar actie nemen
16-10-2013 11:34:28
U levert de service, Rensa de onderdelen
Ruim 5.200 cv-onderdelen direct uit voorraad leverbaar Bestellen wanneer het u uitkomt? Rensanet is 24 uur per dag beschikbaar
Serviceonderdelen direct nodig? Bezoek één van onze 20 Servicebalies
Elektronisch bestellen vanuit uw eigen systeem? Dat kan met Rensa ICM
’s Ochtends meteen aan de slag? Maak dan gebruik van onze nachtdistributie
Praktische onderdeleninformatie nodig? Kijk in onze Servicewijzer of in de Servicewijzer app
Op elk moment een oplossing voor uw klant? Rensa weekendservice- & calamiteitendienst helpt u verder
Meer weten? Kijk op www.rensa.nl/dienstverlening en vraag hier onze folder aan of neem contact op met één van de Rensa verkoopkantoren.
Om dat het resu ltaat telt . www.rensa.nl
IZ1113_omslag_binnen_02_51.indd 2
16-10-2013 11:38:49
IZ1113_03_burgerhout.indd 3
16-10-2013 11:11:15
Het is tijd voor een slimme beugel! Rolux beugel 80 PP
Beugelen was nog nooit zo makkelijk!
Ubbink, dat installeert wel zo makkelijk! UBB Adv Rolux Beugel 210x297 contour.indd 1 IZ1113_04_ubbink.indd 4
09-09-13 16:31 10-10-2013 12:01:15
MAGNUM levert uitsluitend hoogwaardige, duurzame & energiezuinige elektrische verwarmingssys-
IZ TECHNIEK
temen en is tevens marktleider op het gebied van elektrische vloerverwarming. Maak nu kennis met de
Onderhoud is een vak apart
meest geavanceerde thermostaat voor elektrische
Energieadvies gevraagd
14
vloerverwarming: de MAGNUM X-treme Control thermostaat! De MAGNUM X-treme Control is een-
“Maak duurzame ambitie ook zichtbaar in je eigen pand”
voudig en intuïtief te bedienen door middel van de
Breeam ‘Very good’
16
aanraakgevoellige buttons onder het display. Met de nieuwe kameleonfunctie is de kleur eenvoudig aan
“De aircosector moet nú actie nemen”
te passen aan de kleur van het interieur. De MAG-
Uitfasering R22
18
NUM X-treme Control wordt bij iedere MAGNUM vloerverwarmingsset geleverd.
En verder
Kijk op magnumheating.nl voor meer informatie.
Van de redactie In de pijplijn, incl. AGENDA en IZAP Column Publivent Af fabriek
7 9
13 47
IZ SANITAIR Elektronische badarmatuur
22
Eenvoudig te installeren
En verder Druppels Column Van Hoof Column Kiwa 11e jaargang nummer 11 november 2013
20 20 25
Special: Renovatie & Onderhoud > Onderhoud, een vak apart > Duurzaam renoveren: begin in eigen huis > Uitfasering R22, niet wachten maar actie nemen
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO en Frank Thoonen. Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
IZ ZAKELIJK De adviserende installateur
28
Van ontwerp naar detail
Een tweede leven voor e-waste
30
Op zoek naar de inzamelbak!
Inkoopcollectief voor de mkb-installateur
32
Laagdrempelige entree
En verder 26 36 38 40 42 35 45 50
De andere weg Innovatie en duurzaamheid centraal “De mensen zijn ontzettend gemotiveerd” 10 tips voor de juiste keus Schoner, zuiniger en minder brokken Column OTIB Column Frank Thoonen Stekelige vragen
november 2013
IZ1113_inhoud.indd 5
5
14-10-2013 14:00:39
Ne f it houdt Nede rland war m
De slimste thermostaat
NeďŹ t Easy De eerste slimme thermostaat die alleen maar voordelen heeft. Een stijlvol design en bediening op afstand. Bovendien is Easy de ideale hulp bij energiebesparing. En dat zonder contract of abonnement!
neďŹ t.nl/easy 47200560 adv Easy A4_v4.indd 1 IZ1113_06.indd 6
30-07-13 09:00 7-10-2013 10:05:07
VAN DE REDACTIE
‘Very good’ Renovatie is een discipline die wel te lijden heeft van minder gunstige economische omstandigheden, maar tegelijkertijd crisisbestendig is. Opknappen, verbeteren en vernieuwen blijft nodig. Hetzelfde geldt voor onderhoud. Je kunt erop beknibbelen, maar er zijn grenzen. Vooral als het om kritische installaties gaat. Een grote aannemer in Schaijk besloot het renoveren voortvarend aan te pakken. Eigenlijk is het vreemd dat je opdrachtgevers helpt bij het realiseren van duurzame projecten waarbij ambitieuze doelen gesteld zijn, terwijl je eigen huisvesting niet aan die hoge standaarden voldoet, constateerde hij. Vorig jaar heeft het aannemingsbedrijf een Breeam certificaat ‘very good’ verworven. Voor renovatie een primeur in Nederland. Inmiddels bouwt de onderneming een naam op als ‘duurzame aannemer’. De eigen ervaringen en knowhow zijn verwerkt in een business model. Vier projectleiders zijn opgeleid
als Breeam expert. En er zijn al projecten opgeleverd die mede dankzij de duurzame aannemer zelf ook Breeam gecertificeerd zijn. Nu hoeft niet iedere bouwprofessional of installateur op te gaan voor het ultieme duurzaamheidskeurmerk. Maar uitstraling, zichtbare ambitie en professionaliteit maken het verschil. Zeker in een tijd waarin klant én overheid steeds meer eisen gaan stellen. Onderhoud is een vak apart, zo benadrukte een technisch bedrijfskundige die wij vroegen een visie te geven op deze discipline. “Beheer en onderhoud is een heel ander metier dan het realiseren van een project. Een project vraagt om een strakke sturing, want het moet zo snel en goedkoop mogelijk gemaakt worden. Bij onderhoud ligt het accent meer op het vinden van oplossingen. Dat vraagt om een andere benadering, waarbij de aansturing veel meer vanaf
de werkvloer komt.” De specialist pleit voorts voor het aanbieden van energiebesparingsdiensten door service- en onderhoudsafdelin-
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
gen. “Installateurs zijn er nog niet zo mee bezig”, stelt hij vast. “Toch zouden ze er iets mee moeten. Er is veel vraag naar vanuit de markt.” •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
november 2013
IZ1113_vanderedactie.indd 7
7
14-10-2013 14:15:53
MET ONZE VLAKKE PANEELRADIATOREN STRIJKT U EENVOUDIG MEER WINST OP
Ve uw klarras nt me t
¤ 50,-
cashb ack
Parada
Ramo
Upgrade uw verkoop en verhoog uw winst met Radson paneelradiatoren* Overtuig uw klanten met een cashback-voucher van €50,- om hun aankoop te upgraden naar onze vlakke paneelradiatoren, Parada of Ramo. Dit is een tijdelijke cashback-actie* voor de particulier, waarmee u als installateur uw verkopen met een hogere winst een boost kunt geven. Bovendien zijn onze Paradaen Ramo radiatoren met geïntegreerd kraanlichaam snel en eenvoudig te installeren en combineren ze elegantie met efficiëntie. En daarbij biedt Radson ook nog eens 10 jaar kwaliteitsgarantie! Upgrade vandaag nog en ga naar www.radson.com/cashback om de cashback voucher te downloaden.
* Actieperiode loopt van 15 september t/m 15 december 2013 en is alleen geldig voor onze paneelradiatoren Parada en Ramo. Indien u meer vouchers wenst, gelieve uw Radson-regiomanager te contacteren.
Vogelsancklaan 250, B-3520 Zonhoven RADSON_BE2071_flat panel installateur adv_NL A4_Installateurszaken.indd 1 IZ1113_08_radson.indd 8
T +32 (0)11 81 31 41
info@radson.be
www.radson.com 08-08-13 14:24 10-10-2013 12:02:45
Flits !
IN DE PIJPLIJN
Eerst even IZappen...
AGENDA 12 november Femme Techdag Hotel Theater Figi Zeist www.femmetech.nl 14 november College Tour Duurzame Energie Kantoor Eneco Rotterdam www.ctde.nl 20 november Gebruikerstraining NEN3140 Installatietesters Bleskensgraaf www.have-digitap.nl 26 november Training ‘Naar energiezuinige en duurzame woningbouw’ Conferentiecentrum Drakenburg Baarn www.sbr.nl 3 december Kennissessie Kosteninformatie Evenementenhal Venray www.kosteninformatieevents.nl
www.installatienet.nl
LEES MEER OP
VISIE
Warmte voor ‘The Iceman’ Sinds kort ondersteunt Remeha Wim Hof, alias ‘The Iceman’, in het bereiken van zijn uitzonderlijke lichamelijke overwinningen in het trotseren van kou. De leverancier van warmte, warm water en comfort ziet in de topprestaties van de ijskoude wereldrecordhouder sterke overeenkomsten met zijn eigen producten. Dat was voor beide partijen aanleiding om de krachten te bundelen in de strijd tegen kou. De samenwerking tussen Remeha en Wim Hof bestaat onder meer uit twee recordpogingen en verschillende mindset sessies •
Nibe verhuisd Nibe Energietechniek heeft haar intrek genomen in een nieuw kantoorpand in Oosterhout (NB). Het pand is centraal gelegen nabij de A16, A27 en A59. De nieuwe adresgegevens van het bedrijf zijn: (bezoekadres) Energieweg 31, 4906 CG Oosterhout (NB); (postadres) Postbus 634, 4900 AP Oosterhout (NB). De overige contactgegevens zijn ongewijzigd •
Onderhoud is een vak apart Beheer en onderhoud is een heel ander metier dan het realiseren van een project. Toch worden veel onderhoudsfirma’s en -afdelingen gerund als een installatiebedrijf en hanteren ze ook dezelfde werkwijze. “Door onderhoud efficiënter te organiseren en beter af te stemmen op de wensen van de klant, valt veel te winnen”, zegt Martijn Franke, technisch bedrijfskundige en oprichter van het inspectie- en onderhoudsbedrijf Aqus. P 14 PROJECT “Maak duurzame ambitie ook zichtbaar in je eigen pand” De duurzame renovatie van haar eigen kantoor, bedrijfshallen en buitenterrein heeft Van der Heijden bouw en ontwikkeling het Breeam-predicaat ‘very good’ opgeleverd. Een primeur. Want nog niet eerder werd in Nederland een renovatie beloond met een dergelijk label. Herbert van der Heijden, mede-eigenaar van de onderneming, is blij met de succesvolle certificering: “Het past he-
lemaal in onze ambitie om uit te groeien tot een duurzame aannemer.” P 16 MARKT “De aircosector moet nú actie nemen” Met ingang van 2015 mogen er in koel-, vries- en airconditioning installaties geen koudemiddelen meer gebruikt worden die R22 bevatten. De maatregel komt niet als een verrassing. Al bijna veertien jaar geleden werd de uitfasering van (H)CFK’s in gang gezet. Toch lijkt de markt nu pas wakker te worden, constateert Nick Martens, commercieel directeur van Aircoheat in Woerden. Wat hem betreft mag er in de sector wel wat harder aan de bel worden getrokken. P 18 ECONOMIE Inkoopcollectief voor de mkb-installateur Acht maanden geleden richtte René van der Giessen ‘Colink’ op, een inkoopcollectief speciaal voor de mkb-installateur. Meedoen is makkelijk. Er wordt geen inschrijfgeld gevraagd en een afnameverplichting is er evenmin. Het initiatief slaat aan. Steeds meer installateurs weten de weg te vinden naar het bedrijf en ook groothandels lijken gecharmeerd. P 32 november oktober 2013
IZ1113_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
14-10-2013 14:02:34
Flits !
IN DE PIJPLIJN
Aanhoudende krapte op technische arbeidsmarkt Door de toenemende krapte op de technische arbeidsmarkt in de komende jaren, komen de arbeidsproductiviteit en de winstgevendheid van het technisch bedrijfsleven onder druk te staan. Dat blijkt uit de Monitor Technische Arbeidsmarkt 2013 die SEO Economisch Onderzoek heeft opgesteld in opdracht van het landelijke samenwerkingsverband TechniekTalent.nu en die werd gepresenteerd tijdens het Vierde Nationaal Industrie Debat in de Utrechtse Jaarbeurs. De verwachte instroom in technische beroepen ligt volgens dit onderzoek de komende vijf jaar minstens 33.000 arbeidskrachten lager dan de vraag naar nieuw technisch personeel. Voorzitter André van der Leest van TechniekTalent.nu: “Samenwerking blijft volop nodig om de instroom van nieuwe technici te vergroten.” Het technisch bedrijfsleven is van vitaal belang voor Nederland, zo blijkt uit de Monitor. De sector staat met bijna 20 procent van de beroepsbevolking garant voor 76 procent van alle nationale R&D-uitgaven en voor 70 procent van de export uit eigen productie van het afgelopen jaar. Technische bedrijven leveren bovendien 40 procent van de Nederlandse productie. “Voldoende aanbod van gekwalificeerd personeel is daarvoor
een belangrijke randvoorwaarde. Ondanks de langdurige economische crisis blijft de technische arbeidsmarkt gespannen”, aldus SEO-onderzoeker Maikel Volkerink. De instroom op de technische arbeidsmarkt is, ondanks de moeilijke economische situatie, nog steeds ruim onvoldoende om de uitstroom (met name door de vergrijzing) op te vangen. Een deel van de technische bedrijven vangt de tekorten nu al op door het aannemen van buitenlandse werknemers, het uitbreiden van arbeidsuren van zittend personeel en het langer in dienst houden van oudere werknemers. Voorzitter André van der Leest van TechniekTalent. nu: “In uiterste gevallen worden vacatures in het geheel niet vervuld en kunnen minder opdrachten worden aangenomen. Een krappe arbeidsmarkt kan de groei van de productie in technische bedrijven remmen, hetgeen ten koste gaat van de arbeidsproductiviteit en winstgevendheid.” Daarom blijft het interesseren, enthousiasmeren en faciliteren van jongeren voor een technische opleiding en aansluitend voor een technisch beroep een zeer belangrijk aandachtspunt. Van der Leest: “We moeten hier met zijn allen stevig in blijven investeren. Want de Monitor laat zien dat techniek van levensbelang is voor Nederland.”
Nieuwe directeur Solar
andere op het gebied van ICT, Finance, Legal, Techniek en Supply Chain. DPA is genoteerd aan de beurs te Amsterdam.
Solar Nederland heeft Erwin Berkhuysen aangesteld als commercieel directeur voor haar organisatie. Berkhuysen is 44 jaar en heeft vanaf het begin van zijn loopbaan verschillende functies uitgeoefend in een commerciële omgeving.
Overname CaubergHuygen Eind augustus is CaubergHuygen failliet verklaard. De activiteiten van het bureau zijn overgenomen en voortgezet door DPA Group NV in Amsterdam. DPA detacheert hoog opgeleide professionals in nichemarkten, onder
Bodemenergie Vanaf 1 oktober 2014 geldt het ‘Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen’. De
gevolgen worden behandeld op een gratis voorlichtingsbijeenkomst aangeboden door samenwerkende organisaties. Belangstellende bedrijven kunnen kiezen uit 26 of 28 november 2013. Inschrijven kan via de website: www.isso.nl/kennisbijeenkomsten •
PROFITEER NU VAN DEZE COOLE ACTIE De Remeha Tzerra is een unieke cv-ketel. Uniek is de manier
Remeha Tzerra CW3, CW4 of CW5
waarop de Tzerra is geproduceerd. Losse onderdelen zijn in
■
Zorgeloze ketel die maximaal onderhoudsgemak biedt
basiscomponenten gebundeld. Dit levert de hoogst haalbare
■
Extreem klein, groots in prestaties
productkwaliteit op. De Tzerra is niet alleen zuinig met
■
Zeer licht in montagegewicht (slechts 17,5 kg voor
energie, maar ook met ruimte. De Tzerra is zó klein dat hij vrijwel overal in huis te plaatsen is. Maar het belangrijkste
de CW3 en CW4 en slechts 20,5 kg voor de CW5) ■
is dat de Tzerra enorm betrouwbaar is.
geïntegreerde modules ■
IZ1113_idp_remeha.indd2.indd 10
Enorm betrouwbaar door hoogwaardige Scherp geprijsd en nu met €100,- retour
16-10-2013 11:17:59
LEES MEER OP
Certificaat duurzaamheid voor Unica Unica Groep heeft voor haar complete organisatie het FIRA-certificaat behaald. FIRA is een onafhankelijk systeem dat duurzaamheidsprestaties van bedrijven beoordeeld. Het FIRA Platform koppelt leveranciers die duurzaam leveren aan ondernemingen die duurzaam willen inkopen. Aangesloten bedrijven krijgen hiermee onderling een grote mate van inzicht in de prestaties op het gebied van duurzaamheid en kunnen dus ook hun relaties uitzoeken op onafhankelijk getoetste duurzaamheidskenmerken. Het FIRA beoordelingssysteem sluit aan bij nationale en internationale normen op het gebied van duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het door Unica behaalde Brons-certificaat is het eerste niveau waarbij het commitment inzake duurzaamheid centraal staat. FIRA toetst jaarlijks de duurzaamheidsinformatie van bedrijven.
Zonnig samenwerken Van der Valk Solar Systems
Nieuw cao-akkoord
Werkgevers en vakbonden hebben een akkoord gesloten over een nieuwe cao voor de sectoren in de Metaal en Techniek, de grootste cao in de marktsector. De nieuwe cao is erop gericht om zoveel mogelijk bedrijven ongeschonden door de economische crisis te loodsen en werkgelegenheid te behouden. De sociale partners zijn een loonsverhoging van 1,5% overeengekomen per 1 oktober 2014. Ook zijn er afspraken gemaakt over overgangsmaatregelen in de pensioenen. De nieuwe cao-afspraken hebben een looptijd tot 1 maart 2015 •
gaat samenwerken met Eco Pro. Beide partijen zetten zich in voor het duurzaam opwekken van energie. Van der Valk Solar Systems is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van solar montagesystemen en Eco pro is specialist in energiebesparende producten, waaronder zonnepanelen. Zij vinden elkaar in hun kernwaarden: prijs, kwaliteit, kennis en service.
Uneto-VNI juigt verlenging lage btw toe Uneto-VNI is verheugd dat kabinet en oppositie overeenstemming hebben bereikt over een verlenging van de lage btw tot eind 2014. Vol-
gens de installateurskoepel zullen duizenden werknemers hierdoor hun baan kunnen behouden. Oorspronkelijk zou de 6% btw per 1 maart volgend jaar beëindigd worden. Voorzitter Titia Siertsema van Uneto-VNI is blij dat de politiek heeft ingezien dat de installatiebranche wel een steuntje in de rug kan gebruiken in deze economisch zware tijd. “Uneto-VNI heeft zich de afgelopen tijd hard gemaakt voor verlenging van de regeling. Veel bedrijven merken nu al de positieve effecten ervan en kunnen daardoor werknemers in dienst houden. Hopelijk is deze verlenging voldoende
www.installatienet.nl
om de ondernemingen in de installatiebranche door de huidige crisis heen te helpen. Dankzij de maatregel kunnen nog meer woonconsumenten hun wooncomfort verbeteren, bijvoorbeeld met een badkamerrenovatie of verbetering van de verwarmingsinstallatie of elektra. Een eerdere verlaging heeft bovendien aangetoond dat het lage btw-tarief veel consumenten over de streep trekt om energiebesparende maatregelen te nemen, zoals plaatsing van zonnepanelen. Zo brengen consumenten hun energielasten omlaag en daalt de CO2-uitstoot. Daarmee sluit de maatregel prima aan bij het onlangs gesloten energieakkoord.” De voorzitter verwacht ook een positief effect op de investeringen van woningcorporaties. Siertsema: “De investeringen in deze sector zijn teruggevallen als gevolg van de introductie van de verhuurdersheffing. Dankzij de 6%-regeling krijgen corporaties nu meer ruimte om achterstallig onderhoud uit te voeren en de woningvoorraad verder te vergroenen.”
Bij aanschaf en installatie van een Remeha Tzerra: 100 PEGELS RETOUR Voor uw klant *Actieperiode van 16 september t/m 31 december.
Voor meer informatie, gratis promotiemateriaal en de actievoorwaarden
nl.remeha.com/koudkunstje IZ1113_idp_remeha.indd2.indd 11
16-10-2013 11:18:01
TERUGSTROOMBEVEILIGINGSEENHEID QCT-EA-MINI® DE VOORDELEN
De RAM terugstroombeveiligingseenheid
TOEpASSINGSVOORBEELDEN
Eén product voor de voorgeschreven combinatie van keerklep en stopkraan
QCT-EA-Mini is een compacte terugstroombeveiliging met een controleerbare EA
Thermostatische mengkranen in ziekenhuizen en verzorgingscentra
keerklep en een bijbehorende hoekstopkraan,
Waterleidingcoolers
Eenvoudige controle van keerklep
die het drinkwaternet beschermt tegen het
Koffieautomaten
Terugslagloze werking
met vloeistofklasse 2, bij terughevelen en/of
Lage weerstand
terugpersen.
terugstromen van verontreinigd water tot en
Drank-, sap- en soepautomaten IJsmachines Stoomovens
Onderhoudsvrij Betrouwbaar en servicevriendelijk Vervangbare kunststof keerklep Fraaie vormgeving Blijvend soepele bediening Korte inbouwmaten KIWA-keur
VOLDOE DUCT MET ééN pRO EN! AAN ALLE EIS
Uitvoering: 1200001 en 290029
One stop shopping, 1st class service. www.ventilairgroup.com
Ventilair Group Nederland nl@ventilairgroup.com | +31(0)497 360 031
advertentie-15-10.indd 1
IZ1113_12_raminex_ventilair.indd 12
10/15/2013 8:33:49 AM
16-10-2013 11:13:52
COLUMN Prikkel Als proactieve ‘ventilatie-columnist’ zorg je er natuurlijk altijd voor dat je op de hoogte bent van relevante actuele ventilatiegebeurtenissen. De verschillende nieuwsfeiten zijn soms echter wat moeilijk met elkaar te verenigen. Zo kan het gebeuren dat op 27 augustus in de landelijke pers melding wordt gemaakt van een schadevergoeding voor bewoners in Vathorst en Meppel, als gevolg van gezondheidsklachten door gebrekkige ventilatiesystemen. Vijf dagen daarvoor (er zal geen verband zijn) heeft minister Blok zijn eerste jaarlijkse voortgangsrapportage van het ‘actieplan kwaliteitsverbetering ventilatievoorzieningen’ aan de Tweede Kamer gestuurd. Kort gezegd komt het erop neer dat er wel instrumenten zijn ontwikkeld om het proces van ontwerp tot oplevering te verbeteren, maar dat vooralsnog niemand het gebruikt. Volgens de minister komt dat omdat er geen prikkel is voor de sector om zich te profileren met een gezonde woning, daar de consument er niet specifiek om vraagt, maar aanneemt dat de ventilatievoorzieningen wel in orde zullen zijn. De oplossing wordt gezocht in zaken als het ‘bevorderen van bewustzijn’, ‘verdiepen van kennis in de keten’ en ‘verplichte keuringen’ bij oplevering. Allemaal prachtige kreten en allemaal waar. Maar als je erover nadenkt, is het toch eigenlijk van de zotte dat ‘de keten’ er maar niet in slaagt om gewoon standaard gezonde woningen op te leveren. Volgens mij komt dit niet doordat het zo moeilijk zou zijn, maar omdat het kennelijk onvoldoende belangrijk wordt gevonden en iedereen er meestal mee wegkomt. De betrokken partijen in Vathorst en Meppel zijn er niet mee weggekomen en zullen in de toekomst geen ‘prikkel’ meer nodig hebben om een gezonde woning met een goed werkend ventilatiesysteem op te leveren. Ik zou willen dat dit voor alle partijen gaat gelden. Niet omdat er risico wordt gelopen op schadevergoeding, maar omdat iedereen het normaal gaat vinden dat er geleverd wordt wat de klant (ook ongevraagd) mag verwachten. André Meesters DPA Cauberg-Huygen BV
november 2013
IZ1113_column_publivent.indd 13
13
16-10-2013 11:16:08
ENERGIEADVIES GEVRAAGD
Visie
Onderhoud is een vak a Tot 70 procent van het totale energiegebruik in gebouwen komt
aan. Daarbij komt dat veel onderhoudsfirma’s en -afdelingen worden
nendienst / buitendienst was bij de service- en onderhoudsafdeling. Ik kwam uit op een gemiddelde van tussen de een op twee en een op drie. Eerlijk gezegd schrok ik daarvan. Volgens mij moet dat makkelijk een op zeven of een op acht kunnen zijn.”
gerund als een installatiebedrijf en ook dezelfde werkwijze hanteren.
Rapportages
voor rekening van gebouwgebonden installaties. Toch bieden onderhoudsbedrijven slechts mondjesmaat energiegerelateerde diensten
“Door onderhoud efficiënter te organiseren en beter af te stemmen op de wensen van de klant, valt veel te winnen”, zegt Martijn Franke, technisch bedrijfskundige en oprichter van het inspectie- en onderhoudsbedrijf Aqus. “Het zijn vooral gespecialiseerde bureaus die energiebesparingsdiensten aanbieden, installateurs zijn er nog niet zo mee bezig”, vertelt Franke. “Bij een aantal grote installatiebedrijven zie je al wel secties die het een en ander doen met energiebesparing, maar het is zeker geen vanzelfsprekendheid. Als je het over energiediensten hebt, dan denk ik dat met name onderhouds- en serviceafdelingen daar iets mee zouden moeten. Het ontwerpen van installaties, het zo zuinig mogelijk opzetten van een systeem, daar is de markt wel redelijk goed in. Maar vooral in de beheerfase lijkt me dat er nog veel verbetering mogelijk is.”
Naar de werkvloer Franke pleit ervoor energiediensten te integreren in het onderhoud. “Daarmee voorzie je werkelijk in een behoefte”, zegt hij. “Wat je veel ziet, is dat een gebouwbeheerder met vragen over het energiegebruik van installaties niet terechtkan bij zijn onderhoudsbedrijf. Neem nu Corio, een grote vastgoedbelegger. Die is het uiteindelijk zelf maar gaan oppakken. Dan mag je gerust spreken van een gemiste kans. Mij valt op dat service- en onderhoudsafdelin14
gen bij grote installateurs, qua opbouw vaak heel erg lijken op kleine installatiebedrijven. Binnen zie je bijvoorbeeld een calculator, een werkvoorbereider en een servicecoördinator, terwijl je naar mijn mening met name het regelende deel van het werk beter op de werkvloer kan neerleggen. De mensen daar weten beter wat er bij de klant speelt. Ze zitten, om het zo maar eens te zeggen, heel dicht op het proces. Van een aantal bedrijven ben ik eens nagegaan wat qua bezetting de verhouding bin-
“Beheer en onderhoud is een heel ander metier dan het realiseren van een project”, gaat Franke verder. “Een project vraagt om een strakke sturing, want het moet zo snel en goedkoop mogelijk gemaakt worden. Bij onderhoud ligt het accent meer op het vinden van oplossingen. Een installatie moet goed werken. En of het verhelpen van een storing 100 of 200 euro kost, komt dan toch op de tweede plaats.” Dat een service- en onderhoudsafdeling nogal eens een afgeleide is van het installatiebedrijf waarvan ze deel uitmaakt, is volgens Franke ook terug te zien in de rapportages die gemaakt worden. “Veel bedrijven hebben moeite goede rapportages af te leveren. Het probleem zit ‘m vaak in het systeem waarmee ze werken. Dikwijls is er sprake van een compromis. Er zitten projecten in het systeem en dan vind
Vervangen of nog niet? Conditiebepaling van installaties in de utiliteit wordt steeds meer verricht volgens NEN 2767, een inspectienorm voor gebouwen, gebouwinstallaties en infrastructuur. Bij NEN 2767 speelt visuele controle een belangrijke rol. “De conditie vaststellen op zicht werk in het algemeen beter voor gebouwen dan voor installaties”, stelt Martijn Franke, directeur van onderhoudsen inspectiebedrijf Aqus. “Als er scheuren in een muur zitten, dan zie je dat. Een ketel daarentegen, kan er van buiten perfect uitzien terwijl hij van binnen gaar is. Een compressor van een koelunit, idem. Je kunt geen serieus beeld krijgen van de staat van een installatie, als je die niet ontleedt. Adviseurs verwijzen nogal eens naar NEN 2767 als het om het beoordelen van installaties gaat. Daar ben ik niet gelukkig mee. Want zo kan het gebeuren dat een installatie ten onrechte een goede beoordeling krijgt. En als er dan toch wat stuk gaat, komt dat mogelijk voor rekening van de installateur. De conditie van een luchtbehandelingskast kun je misschien op het oog beoordelen, maar dat geldt niet voor een ketel of koelunit. Installateurs worden weleens gedwongen in een stramien dat niet bijster productief is.”
november 2013
2_IZ1113_TA_onderhoud.indd 14
7-10-2013 16:39:50
k apart je, een beetje verstopt, ergens ook nog een module service en onderhoud. Vaak blijkt het dan te gaan om een enigszins aangepaste projectenmodule. Die sluit niet naadloos aan op het proces en op het werk dat de service- en onderhoudsafdeling doet. Het lijkt een beetje van secundair belang. Het hobbelt achter de installaties aan. Ik herken dat ook wel bij mensen. Zo ken ik een aantal directeuren van middelgrote en grote installatiebedrijven. Het máken van installaties, dat is hun passie. Daar doen ze het voor. Dat gevoel leeft nog vrij sterk in de markt, heb ik het idee.”
Meedenken met de klant Onderhoud is altijd nodig. En is, als het om kritische installaties gaat, relatief conjunctuurongevoelig. Franke: “De mate waarin men geld uitgeeft om continuïteit te waarborgen, hangt voor een belangrijk deel af van de faalkosten. Wat kost het als een installatie uitvalt? Ik ben nu met een project bezig voor een farmaceutisch bedrijf. Als daar de luchtbehandelingsinstallatie in storing valt, kan ze dat heel veel geld kosten. Wanneer de koeling in een datacenter op een warme dag niet naar behoren functioneert, dan heeft het hele bedrijf een serieus probleem. Laat de airco op het kantoor het afweten, dan is dat weliswaar heel vervelend, maar het werk komt er niet door stil te liggen.” Kritische installatie of comfortvoorziening, hoeveel tijd en geld moet of wil je er als eigenaar of beheerder aan besteden? “Het primaire doel van veel installatiebedrijven is toch vooral omzet maken. Er moet volume komen om de kosten te dekken. Mijn visie is: zorg dat je volkomen open en eerlijk bent tegen je klant. Als iets niet nodig is, adviseer het dan niet. In het ideale geval is het onderhoudsbedrijf een verlengstuk van de opdrachtgever. Dat besef groeit, maar het staat nog weleens op gespannen voet met de dagelijkse
praktijk. Zeker in deze tijd van crisis. Het meedenken met de klant kan nog veel beter. Maar het loont echt de moeite en betaalt zich absoluut uit.”
Probleem opgelost “Ik denk dat je je vooral goed moet verplaatsen in wat de klant belangrijk vindt en daar op moet aansluiten”, benadrukt Franke. “Doe niet elk jaar klakkeloos een rondje onderhoud. Ik was eens bij een klant die eigenaar en gebruiker is van een kantoorgebouwtje. Op dat pand zit als bovenste verdieping een soort glazen penthouse. Er was weliswaar een koelinstallatie, maar het werd er nog steeds erg warm. De eigenaar had van verschillende installateurs het advies gekregen extra koeling te installeren. Kosten: tussen de 25 en 30.000 euro. Je bestrijdt daarmee weliswaar de symptomen, maar je
neemt de oorzaak niet weg. Bovendien betekent meer koelen, een hoger energiegebruik. Door het glas kwam teveel warmte binnen, zoveel was duidelijk. Het aanbrengen van buitenzonwering, wat zeer effectief zou zijn geweest, was door de aard van het pand niet mogelijk. Uiteindelijk zijn we uitgekomen op reflecterende folie op de ramen aan de zuidkant. Probleem opgelost en het ziet er nog ‘cool’ uit ook. Kosten: rond de 4.000 euro. Je moet verder durven kijken dan je vakgebied. Ik heb ook wel klanten gehad die per se een airco-unit wilden, ook al was dat niet de oplossing. In zulke gevallen zeg ik gewoon: doe dat nou niet. Op dat moment laat je een makkelijk voordeel lopen, maar je krijgt er zoveel voor terug. Niet in de laatste plaats het vertrouwen van de klant •
november 2013
2_IZ1113_TA_onderhoud.indd 15
15
7-10-2013 16:39:51
Project
BREEAM ‘VERY GOOD’
“Maak duurzame ambitie oo k De duurzame renovatie van haar eigen kantoor, bedrijfshallen en buitenterrein heeft Van der Heijden bouw en ontwikkeling het Breeampredicaat ‘very good’ opgeleverd. Een primeur. Want nog niet eerder werd in Nederland een renovatie beloond met een dergelijk label. Herbert van der Heijden, mede-eigenaar van de onderneming, is blij met de succesvolle certificering: “Het past helemaal in onze ambitie om uit te groeien tot een duurzame aannemer.”
aspecten over verschillende catego rieën: energiegebruik, comfort en gezondheid, transport, watergebruik, landgebruik en ecologie, vervuiling, transport en vervoer, afval en manage ment. Van der Heijden scoort met name goed op de onderdelen energie gebruik, inzet van duurzame energie, waterverbruik, afval, landgebruik en ecologie. Dit zijn ook de aspecten die het meeste tellen bij een renovatie. Bij het bekijken van de subscore per categorie valt op dat Van der Heijden zijn beste resultaat haalt op het onder deel ‘Energie’ (score: 78,26%) en zijn slechtste op het onderdeel ‘Gezond heid’ (25%). Hoe zit dat? Gaat een forse besparing op het energiegebruik wellicht ten koste van de kwaliteit van het binnenklimaat? “Nee hoor”, zegt Van der Heijden. “Wat bij ‘Gezondheid’ een hogere score in de weg zat, was de mate van lichttoetreding. Wij voldoen aan de daglichtberekening van bestaan de constructies, een verdere opwaar dering zou nogal ingrijpend geweest zijn. Wat het comfort als geheel betreft: ramen kunnen open, we hebben de ventilatie verbeterd en er zijn plafond units aangebracht voor verwarmen en koelen. En, niet het minst belangrijk: medewerkers kunnen zelf een heleboel instellen en regelen op hun werkplek, en op die manier een op de eigen wen sen afgestemd binnenklimaat creëren.”
De broers Arno en Herbert (r) van der Heijden zijn eigenaar van Van der Heijden bouw en ontwikke-
Zuinig met water
ling.
Het pand van Van der Heijden is all electric, er is geen gas. Een VRFinstallatie van Mitsubishi (zie kadertekst) vormt het hart van de klimaatvoorzie ningen in het gebouw. Opvallend is een besparing van 50% op het drinkwater verbruik. Deels wordt dit bereikt door het toepassen van waterbesparende toiletten en sensorkranen. Waterbespa ring wordt ook gerealiseerd buiten het pand. Zo is bij de groenvoorziening ge kozen voor plantensoorten die weinig water nodig hebben en voldoende heb
‘In het huis van de timmerman piepen de deuren’. Dat gevoel bekroop Van der Heijden weleens als zijn bedrijf weer een prijsvraag had gewonnen voor het uitvoeren van een project waarbij duurzaamheid, energiezuinigheid, doelmatigheid en functionaliteit een sleuteltol spelen. “Je werkt aan mooie, ambitieuze projecten”, vertelt hij, “maar tegelijk zie je dat je eigen huisvesting niet aan die standaarden voldoet. Als je 16
duurzaam denkt en doet, dan moet dat ook in je eigen pand zichtbaar zijn, vin den we. Toen hebben we besloten om zelf ook te gaan verduurzamen. Het is goed voor het milieu, het is goed voor het imago van het bedrijf en je kunt potentiële opdrachtgevers in eigen huis laten zien wat de mogelijkheden zijn.”
Categorieën Breeam verdeelt de duurzaamheids
november 2013
IZ1113_TA_maakduurzameambitie.indd 16
14-10-2013 14:24:23
oo k zichtbaar in je eigen pand” ben aan gemiddelde neerslag. Om die reden wordt er geen gebruik gemaakt van hemelwater. Tijdens de verbouwing zelf en ook op de bouwplaats is er nadrukkelijk aandacht geweest voor duurzaamheid. Zo is duurzaam bouwhout gebruikt en is er scherp gelet op de milieuaspecten van de bouw, zoals energie- en water gebruik en de omgang met gevaarlijke stoffen. Het meeste van het afval dat afkomstig was van de bouwplaats is ge recycled, zodat er maar weinig hoefde te worden gestort of verbrand. Een deel van het afval, de kozijnen, is aangebo den aan een ander project, waar men het prima kon gebruiken. Ook is goed gelet op de omgeving, met name op het gebied van hinder en overlast, zoals lichthinder, geluidsoverlast en stofvor ming.
Alleen streepjes De duurzame maatregelen zijn niet alleen technisch georiënteerd. Van der Heijden: “Je kunt een heel duurzaam en energiezuinig pand ontwikkelen, je kunt zoveel mogelijk faciliteren zodat gebruikers van een pand er niet over na hoeven te denken, maar toch zorgen we voor een duidelijke gebruikersin structie, om op de juiste manier om te gaan met allerlei middelen.” Aardig detail: in de hal is een display opge hangen dat weergeeft wat het pand opwekt aan zonne-energie en hoeveel CO2-reductie er heeft plaatsgevonden.
Er is in totaal 420 m2 aan pv-panelen geplaatst. “Afgelopen winter heeft het nogal gesneeuwd”, vertelt Van der Heijden, “op een gegeven moment liet het display alleen maar streepjes zien. Verschillende mensen zeiden daar wat van. We hebben toen de panelen sneeuwvrij gemaakt. Dan zie je toch wel de bewustwording.” Het uiteindelijke resultaat dat Van der Heijden heeft bereikt, is indrukwekkend. Het energiegebruik daalde met 43 %, tot 155 kW/m2. Hiervan wordt 30% opgewekt door de PV-panelen, zodat het netto-energiegebruik nu nog maar 110 kW/m2 bedraagt. Dit is minder dan de helft van de voorgeschreven norm van de Rijksoverheid. De CO2-reductie bedraagt 56%. Het pand maakte een labelsprong van C naar A++. Daarnaast werden er, door beter gebruik te maken van de voorhanden zijnde ruimte, twee spreekkamers gerealiseerd en zes extra werkplekken. En het buitenter rein werd herschapen in een ecologisch verantwoorde omgeving voor vogels, vleermuizen en verschillende planten soorten.
Krachtig visitekaartje Van der Heijden wil uitgroeien tot een duurzame aannemer. Het eigen kantoor is dankzij de nieuwe uitstraling een krachtig visitekaartje geworden. Inmid dels zijn vier projectleiders opgeleid tot Breeam expert. Van der Heijden: “Zij zijn verantwoordelijk voor alle Breeam
credits die voor de realisatie van projec ten noodzakelijk zijn. Daarnaast hebben we een eigen ingenieursbureau dat de klant adviseert en ondersteunt bij het behalen van het Breeam certificaat. Tij dens de renovatie zaten we deels nog in de trial en error fase, nu zijn we zover dat we nieuwe opdrachten genereren waarbij we Breeam-advies kunnen ge ven in zowel de ontwerpfase als bij de engineering.” Duurzaam renoveren is natuurlijk duurder dan een standaard renovatie. De terugverdientijd van de duurzame maatregelen voor de grootschalige renovatie van het kantoor, de bedrijfshal en het buitenterrein van Van der Heij den bouw en ontwikkeling is becijferd op 7 tot 8 jaar. Daarbij zijn, om zich niet ‘rijk te rekenen’, subsidies en fiscale voordelen buiten beschouwing gelaten. De relatief korte terugverdientijd van de investeringen maakt het voor potentiële opdrachtgevers aantrekkelijker om ook zelf het groene pad te bewandelen. De eerste wapenfeiten zijn er al. Na het behalen van het Breeam certificaat heeft Van der Heijden in Boxmeer een nieuwbouwkantoor van de Rabobank opgeleverd, dat gecertificeerd is met het Breeam predicaat ‘very good’. Ook heeft het bouwbedrijf recent een distri butiecentrum in Venlo opgeleverd, dat het Breeam certificaat ‘very good’ zal krijgen. Wie volgt? •
In het kantoorgebouw van Van der Heijden is een City Multi VRF R2-systeem van Mitsubishi toegepast. Het City Multi R2-systeem kan gelijktijdig koelen en verwarmen. Het maakt gebruik van een verdeelbox (BC Controller), van waaruit de verdeling van gas en vloeistof plaatsvindt naar de verschillende binnenunits (afhankelijk van de vraag). Deze combinatie leidt tot een hogere COP, minder lei dingwerk en minder verbindingen. Warmte die onttrokken wordt uit de gekoelde ruimtes kan in één compressiegang direct ingebracht worden in de ruimtes waar een warmtevraag heerst. De totaal toegepaste capaciteit in het kantoorpand is: 95 kW (koelen), 106 kW (verwarmen), 79,2 kW (bij -10 oC). Voor de afgifte is gebruik gemaakt van kanaal-, c.q. satelliet units. november 2013
IZ1113_TA_maakduurzameambitie.indd 17
17
14-10-2013 14:24:25
Markt
UITFASERING R22
“De aircosector moet n Met ingang van 2015 mogen er in koel-, vries- en airconditioning installaties geen koudemiddelen meer gebruikt worden die R22 bevat-
nen geen langdurige koelonderbreking gebruiken. Want dan loopt het primaire proces schade op.”
ten. De maatregel komt niet als een verrassing. Al bijna veertien jaar
Wie dan leeft, wie dan zorgt
geleden werd de uitfasering van (H)CFK’s in gang gezet. Toch lijkt de markt nu pas wakker te worden, constateert Nick Martens, commercieel directeur van Aircoheat in Woerden. Wat hem betreft mag er in de sector wel wat harder aan de bel worden getrokken. “Er ligt een heleboel werk te wachten. Nú is het tijd om de boer op te gaan!” R22 wordt hoofdzakelijk toegepast in comfortinstallaties, dus airconditioners, en daarnaast in bedrijfsmatige koelapparatuur. “Waarom zouden de mensen zich nu al met de problematiek van uitfasering gaan bezighouden?”, vraagt Martens zich hardop af, “want R22 mag nog het hele volgende jaar in de installaties blijven zitten. En daarna ook. Maar als een R22 installatie na 2014 stuk gaat, dan dient er direct actie
te worden ondernomen, omdat er niet meer gewerkt mag worden aan installaties met dit koudemiddel. Als je eigenaar van een pand bent, heb je een verantwoordelijkheid en kunnen eventuele huurders je daarop aanspreken: ‘Ik heb mijn kantoor, appartement, gehuurd met airco. U zorgt er maar voor dat het in orde komt, anders betaal ik mijn huur niet.’ En wat te denken van klanten die bedrijfsmatig moeten koelen? Die kun-
“Het is heel menselijk zaken uit te stellen als er geen gevoel van urgentie is. Ook zakelijke klanten hebben niet als vanzelf de neiging om dat te doen wat aantoonbaar verstandig is. Schuif het maar door naar 2014, zeggen ze dan. Maar als het volgend jaar gebeurt, hoe lang is dan de levertijd? Dus kun je beter zeggen, ik doe het nu. Dan ga ik naadloos over. Er wordt veel uitgesteld - wie dan leeft, wie dan zorgt – dat is wat we zien in de markt. Is het echt nodig om nu te vervangen? Zodra we in de zomerperiode zitten, wil men airco. Dan krijg je impulsaankopen. Het is wat dat betreft een beetje te vergelijken met cabrio’s. Die worden meer verkocht in het voorjaar en in de zomer dan in de winter. Nú vervangen in plaats van straks is goedkoper en dus aantrekkelijker voor de klant en het kan voor de langere termijn aanzienlijke bedrijfs-
Plannen voor een nieuwe showroom. Nick Martens, directeur Aircoheat, licht alvast een tip van de sluier op.
2_IZ1113_TA_deaircosector.indd 18
7-10-2013 16:46:53
t nú actie nemen” economische voordelen opleveren. De investeringskosten zijn op dit moment lager, het is geen hoogseizoen. Leveranciers geven kortingen, veel installatiebedrijven zullen dat ook doen én de overheid betaalt meestal mee. Via de Energie Investeringsaftrek kunnen bedrijven fiscaal voordelig investeren in energiezuinige technieken en duurzame energie. Gezien het grote aantal installaties dat nog vervangen dient te worden, is het nog maar de vraag of en in hoeverre de huidige financiële tegemoetkomingen blijven bestaan.”
Retrofitten? De uitfasering is geregeld in een EUverordening. De eerste stap is een verbod op het nieuw installeren van, uitbreiden of plaatsen van koel- en klimaatinstallaties, gevuld met (H)CFK’s. Die stap dateert al van 1 januari 2001. Martens: “Dus als we straks in 2015 zijn aangekomen, dan zijn die systemen al minstens veertien jaar oud. Ga je zulke toestellen retrofitten en vullen met een vervangend koudemiddel? Het is het beste om een nieuwe installatie te plaatsen. Als je een ander koudemiddel in je R-22 installatie stopt, een drop-in, pas je een noodgreep toe, dit raden wij dan ook af. De prijs die je daarvoor betaalt is een capaciteitsverlies van twintig tot dertig procent. Daar komt bij dat leveranciers van bijvoorbeeld compressoren, en van complete kasten, dus de merken, en leveranciers van koudemiddelen vaak op verschillende manieren aankijken tegen wat wenselijk is. En dat kan weer consequenties hebben voor de garantie op onderdelen en op een goede werking van het systeem. Wanneer vervangen en wanneer niet? Als je een installatie hebt die heel veel geld heeft gekost en die bedrijfsmatig wordt ingezet, ga je die dan weer voor veel geld ombouwen, met alle risico’s van dien? Wij adviseren grote bedrijven om hierover advies in te winnen. Het
hangt mede van de draaiuren af. Maar in het geval van comfortairco zeggen we negen van de tien keer: vervang de installatie. Afhankelijk van het pand kunnen bestaande leidingen gewoon blijven zitten. We hebben daar de techniek voor in huis.”
die met een vaste installateur werken, en als ik dan wat doorvraag, blijkt dat de huisinstallateur nog met geen woord over R22 heeft gerept. Veel bedrijven weten niet eens hoeveel R22 er staat. De installateur moet zijn klanten informeren, maar dat doet hij niet.”
Hybride systemen
150.000 installaties
Vervangen op basis van een verplichting kan voelen als een noodzakelijk kwaad. Het kan ook een goede gelegenheid zijn de klimaatbeheersing in een pand opnieuw op te zetten, naar de normen van deze tijd. “Misschien is in een kantoorpand in de loop der jaren een aantal airco’s bijgeplaatst, waardoor je met een heel arsenaal zit dat ook nog eens gedeeltelijk verouderd is. Ga je al die units vervangen of zou een multisysteem een oplossing zijn? Het voordeel van een VRV-systeem is dat het ook kan verwarmen. Bovendien kun je warmte en koude onderling uitwisselen. Vaak zit er nog een oude ketel in het pand. Die moet ook een keer vervangen worden, dan kun je een kleinere en efficiëntere ketel plaatsen. Je beschikt dan over een modern klimaatsysteem dat met een computer te regelen is.” Mogelijkheden te over. Martens: “We hebben nu veel meer hybride systemen, maar mensen willen nog niet erg bewegen. Ik kom regelmatig bij bedrijven
“Hoe kunnen wij als installateurs ervoor zorgen dat er meer markt is? Door dit verhaal naar buiten te brengen!”, zegt directeur Martens op besliste toon. “Er staan gemiddeld 150.000 installaties met R22 in Nederland. Ik heb natuurlijk niet de pretentie dat wij dat als Aircoheat in ons eentje kunnen oppakken. Integendeel, dit moeten we gezamenlijk doen. Wat belangrijk is voor de klant, is deskundigheid. Een STEK-erkenning of F-gassenverordening is noodzakelijk, maar het zegt niet alles. Als je een rijbewijs op zak hebt, betekent het niet dat je dan ook automatisch een goede chauffeur bent. Waar het op aankomt is dat je een installatie begrijpt. Ik zegt het altijd zo: je moet weten hoe de energiestromen lopen. Pas als je een installatie in zijn geheel kunt overzien, de prestaties, efficiency en regelbaarheid op een rij hebt én dat in overeenstemming kunt brengen met de wensen en behoeften van de klant, pas dan kun je een optimaal advies geven.” •
Aircoheat is in gesprek met de markt. Het spectrum van het Woerdense bedrijf is breed. “Wij doen de kleine airco van mevrouw Jansen op driehoog, maar evenzo goed industriële installaties”, zegt directeur Nick Martens. “Wij werken ook voor andere installateurs. Zoals voor de W-installateur die niet dagelijks in de airco’s zit.” Martens ziet een duidelijke win-win situatie, waarbij de aircospecialist de niet-gespecialiseerde installateur (en adviseur) ontzorgt. De specialist kan een grote rol spelen in het voortraject. Op verzoek van de installateur kan hij diens klant bezoeken en samen met hem kijken naar oplossingen. Martens maakt er geen geheim van dat zijn bedrijf graag die taak op zich wil nemen. “Wij zitten al veertig jaar in dit vak, hebben een grote expertise opgebouwd en zijn niet merkgebonden. Laten we gezamenlijk optrekken.”
november 2013
2_IZ1113_TA_deaircosector.indd 19
19
7-10-2013 16:46:57
COLUMN
DRUPPELS
Het woord is aan de klant
Designrooster op basisunit
Van 19 tot 22 september werd in het Portugese Vilamoura de 12e Europese AAATE Conferentie gehouden. De Association for the Advancement of Assistive Technology in Europe houdt zich bezig met ondersteunende technologie die voor mensen met een beperking hulp biedt in het dagelijks leven. In de beginjaren van het AAATE was de ondersteunende technologie vooral gericht op mobiliteitshulpmiddelen, zoals rolstoelen en pro- en orthesiologie. Tegenwoordig gaat het om een breder gebied, dat ook e-health en smart homes omvat. Naast een breed scala van innovaties en evaluatieonderzoeken viel op dat er veel aandacht was voor vernieuwende onderzoeksmethoden die uitgaan van het betrekken van mogelijke eindgebruikers, ofwel de ‘patiënt’. (Nu vernam ik van een patiëntenorganisatie dat het woord ‘eindgebruiker’ wel erg economisch jargon is en bovendien een spuuglelijk woord met ongemakkelijke connotaties. Dat u het maar weet.) Om stem te geven aan deze eindgebruikers in de beginfase van een ontwerpproces, zijn ontwerpers in vele landen bezig om werkwijzen te ontwikkelen die op speelse maar doeltreffende wijze meningen en inzichten bundelen en kunnen omzetten in daadwerkelijke ontwerpoplossingen. De meeste hiervan zijn oude bekenden, zoals het vertellen van verhalen, het maken van tekeningen en mood boards, maar ditmaal werd ik getroffen door een nieuwe methode waarbij gebruikers van een prothese diverse materialen, texturen en kleurenwaaiers aangereikt kregen op een dienblad. Op basis daarvan moesten zij een selectie maken van hetgeen zij mooi vonden, en dat op een ander dienblad weer aanreiken aan de ontwerper. Fantasierijk, speels en vriendelijk. De vraag rijst bij mij wat wij als installatiesector aan al deze methoden zouden kunnen hebben. Met name op het gebied van productontwikkeling, gebruikersonderzoek (wat wil de klant nu echt?) en de integratie van de producten in de gebouwde omgeving (knutselen met klant en architect) zijn zulke methoden wellicht interessant om aan te wenden. Toch kan op kleinschaliger wijze ook aan de slag worden gegaan met dit soort methoden, bijvoorbeeld in de vorm van brochures waaruit klanten kunnen kiezen. Het lijkt me overigens een leuk idee om met mensen met een beperking in het bewegen, een workshop te houden over mindervalidentoiletten. Laat hen maar eens met nieuwe concepten komen voor de sanitairbranche.
Vierkante doucheputten meestal gebruikt bij inloopdouches - zijn een bekende manier om water via de vloer af te voeren. Door een Geberit designrooster te plaatsen op de basisunit van de Geberit doucheput, krijgt de badkamer extra allure, aldus de fabrikant. De rvs designroosters zijn er in zes verschillende stijlen en ook los verkrijgbaar. In totaal is er keuze uit zes verschillende roosters die alle vervaardigd zijn uit rvs. Het standaard rooster is ook beschikbaar in een vandaalbestendige uitvoering die met schroeven kan worden bevestigd voor toepassing in (semi-) openbare sanitaire ruimten. De doucheput is onderhoudsvriendelijk. Onder het rooster is een haarzeef geïntegreerd, die uitgenomen kan worden voor het reinigen •
Joost van Hoof Fontys Hogescholen en ISSO joost.vanhoof@fontys.nl
20
Nieuwe vormgeving én waterdicht Tece heeft de vormgeving van de douchegoten van de serie TeceDrainline verfijnd. Preciezere hoeken en smallere randen geven de goten een mooier aanzien, aldus de fabrikant. De binnenzijde van de goten zijn driedimensionaal aflopend en glad gepolijst, zodat water altijd goed wegstroomt. Voor de waterdichte afdichting introduceert het bedrijf het Seal System. Deze wijze van afdichting is waterdicht. Het afdichtingsmiddel in combinatie met de afdichting is getest en gecertificeerd. Als aanvulling op de serie introduceert Tece voor directe montage tegen een wand een serie douchegoten met een omgezette afdichtingsflens, leverbaar in alle standaard lengten van 700 tot 1.500 mm. En voor eventuele stankoverlast bij bijvoorbeeld vloerverwarming introduceert Tece een tweetraps membraanstankafsluiter die de standaard sifon vervangt. De stankafsluiter is van kunst-
stof en heeft interne membraanlippen die altijd, ook bij in gebruik zijnde goten, achteraf ingebouwd kunnen worden •
Praktische hulp in de keuken Kraan- en douchespecialist Hansgrohe breidt haar kranenserie Focus uit met twee nieuwe modellen. Voor het eerst is er een Focus keukenkraan met een uittrekbare vuistdouche met twee straalsoorten op de markt. Deze is geschikt voor prijsbewuste gebruikers of voor renovatie van bestaande keukens waar extra functionaliteit gewenst is. De grootse douchestraal is geschikt voor het afspoelen van groenten en fruit. Naast de modellen met vaste en uittrekbare uitloop met één straalsoort, bieden de Focus keukenkranen met uittrekbare vuistdouche de keuze uit twee straalsoorten: normaal en douche. Dankzij de magnetische MagFit houder vindt de uittrekbare vuistdouche na gebruik weer snel zijn vaste plaats •
november 2013
IZ1113_column_vanhoof_li.indd 20
14-10-2013 14:17:15
Geberit PushFit
De toekomst begint nu.
Het Geberit PushFit insteeksysteem voor drinkwater en verwarming stelt hoge eisen aan sterkte, veiligheid en flexibiliteit. Twee afdichtringen, rvs fixatieklauwen, een robuuste fitting en een duidelijk zichtbare insteekindicator zorgen voor een veilige verbinding. Met daarnaast een lichtgewicht meerlagenbuis in de diameters 16, 20 en 25 mm voor de snelle en eenvoudige verbinding met de hoofdleiding op elke verdieping. Snelle insteek. Betrouwbare installatie. Professioneel vakmanschap. Dat is wat wij bedoelen met “Know-How Installed”. → www.geberit.nl
IZ1113_21_geberit.indd 21 Inst. Zaken 210 x 297 bs.indd 1 18079 Geberit Adv. PushFit
14-10-2013 14:19:03 15-05-13 10:01
Techniek
XXX EENVOUDIG XXX XXXXXX TE INSTALLEREN
Elektronische badarmatuur Dat moderne techniek niet gepaard hoeft te gaan met complexe installatiewerkzaamheden, laat Viega Nederland zien met de Multiplex Trio E. Slechts enkele handelingen volstaan om deze elektronische badarmatuur van Viega te monteren en in bedrijf te stellen. Het leveringsprogramma omvat alle onderdelen die voor het aansluiten van de armaturen op de bestaande installatie nodig zijn. De complete basisunit wordt uit het zicht opgesteld. Voor het vrij inbouwen van bedienings- en displayelementen in een verhoging aan de zijkant of in de wand, zijn verschillende uitbreidingssets verkrijgbaar.
Stekkerklaar De basisunit wordt stekkerklaar geleverd. Met 4 flexibele aansluitingslangen wordt de waterinstallatie in korte tijd geïnstalleerd. De tijdrovende klus van infrezen in de bij ons bekende dunne tussenwanden behoort hiermee tot het verleden. Ook na de installatie vereenvoudigt de badarmatuur de werkzaamheden van de installateur. De mengunit en de bedienings- en displayelementen zijn namelijk onderhoudsvrij; afhankelijk van de omstandigheden moeten alleen de filters van de hoekventielen 1 keer per jaar worden gereinigd. De technische onderdelen kunnen naar keuze overal worden aangebracht, zodat ze voor het openen tijdens een inspectie altijd toegankelijk blijven.
uitvoeringen: Multiplex Trio E, Multiplex Trio E2 met twee draai/drukknoppen als bedienelementen en Multiplex Trio E3 met eveneens twee bedienelementen, waarvan er één is voorzien van een display. Bij de Multiplex Trio E2 worden de voorkeurstemperatuur en de watertoevoer via één van de beide bedienelementen geregeld. Het tweede element wordt gebruik om de toevoerhoeveelheid in te stellen en om te schakelen op de handdouche. De actuele waarden worden getoond middels de kleur en intensiteit van de verlichte rand van de draaiknop. Wanneer de waarden voor een gebruiker zijn ingesteld, controleert de elektronisch geregelde badgarnituur de waterstand en -temperatuur. Is de gewenste waterstand bereikt, dan stopt de watertoevoer automatisch. Het bad hoeft tijdens het vullen dan ook niet meer in de gaten te worden gehouden.
gepresenteerd. Het menu omvat alle overige functies voor het vullen van het bad. Beide badgarnituren zijn uitgevoerd met een temperatuurvergrendeling en bieden daarmee betrouwbaar bescherming tegen verbranden. Wanneer water van meer dan 38 oC nodig is, moet het bedienelement bewust in de richting van de wijzers worden doorgedraaid. Daarbij wordt bij iedere draaibeweging de temperatuur met twee graden verhoogd. Opvallend aan de Multiplex Trio E3 is de statistiekfunctie, die onder meer aangeeft hoeveel water er gedurende een bepaalde periode is verbruikt. Gecombineerd met de begrenzing van de toevoerhoeveelheid kan zo op meerdere manieren geld worden bespaard. Daarnaast wordt met de individuele voorinstellingen het langdurig voormengen of naregelen van de temperatuur overbodig.
Een stap verder
Combineren
Technisch een stap verder gaat de Multiplex Trio E3, waarvan één van de bedienelementen is voorzien van een display. Hierop wordt de actuele watertemperatuur getoond en wordt na een lichte aanraking het gebruikersmenu
De Multiplex Trio E-armaturen zijn in een handomdraai te combineren met alle Multiplex en Rotaplex badarmaturen. Wanneer gekozen wordt voor een motorbediende afvoergarnituur volstaat het aansluiten van slechts één stekker • Mengunit
Multiplex Trio E3
Drie uitvoeringen De Multiplex Trio E serie omvat drie 22
november 2013
2_IZ1113_SA_elektronischebadarmatuur_re.indd 22
7-10-2013 17:31:58
Nooit misgrijpen, altijd kunnen doorwerken 12 miljoen bestellingen per jaar geleverd op 145.219 bouw- en onderhoudsplaatsen aan 18.038 installatiebedrijven. Daarvan wordt 97,26% in ĂŠĂŠn keer op de gewenste tijd en op de juiste plek bezorgd. Dit resultaat hebben we dankzij 130 jaar kennis en ervaring weten te bereiken voor onze klanten. Hierdoor kunnen zij ongestoord doorwerken en zich volledig richten op hun primaire proces. Dat is waar we bij Technische Unie voor staan. Technische Unie. Daar heb je meer aan.
www.technischeunie.com
advTuCorpW01.indd 1 IZ1113_23_TU.indd 23
07-10-11 12:08 14-10-2013 14:20:34
batterij leeg?
Meld u aan en wij halen ze gratis op! Als installateur komt u vaak lege batterijen tegen, bijvoorbeeld in oude thermo足 staten of brandmelders. Het is goed voor het milieu ze apart in te zamelen voor recycling. Stibat helpt u daarbij. Wij zorgen voor een inzamelmiddel bij u op de zaak en halen de lege batterijen bij u op. Gratis, veilig en verantwoord!
stibat.nl/installateur
IZ1113_24.indd 24
7-10-2013 17:30:08
DRUPPELS
COLUMN
Speciale badkamerlamp
Schonere energie en meer banen!
Axor, het designermerk van Hansgrohe SE, presenteert de nieuwe ShowerLamp designed by Nendo. Het design is geïnspireerd op de vorm van een lampenkap en staat voor meer huiselijkheid in de badkamer. De Axor LampShower beoogt de gebruikelijke grenzen tussen de badkamer en woonkamer te laten verdwijnen. Oki Sato, het creatieve brein achter de Japanse designstudio Nendo, fuseert licht en water met de nieuwe Axor LampShower. “Geen lamp en geen douche, het is een hybride”, aldus de 35-jarige Sato. “De helderheid van het design en de combinatie van licht en water verlenen de douche een zinnenprikkelende dimensie. Aan dit effect dragen de breedgerande douchekorf en het warme sfeerlicht bij.” De lamp is beschikbaar voor montage aan het plafond of aan de wand. In aanvulling op de standaard uitvoering in de kleur chroom, kunnen de producten uitgevoerd worden in verschillende kleuren, zoals goud, zwart of wit. De Axor LampShower kan met douche- en badkamerproducten uit de verschillende andere Axor badkamercollecties gecombineerd worden •
Coöperatieve vereniging badkamerspecialisten viert 20-jarig bestaan Al 20 jaar is de badkamer het domein van Sanidrõme. Dé ruimte in huis waar duizenden klanten sinds jaar en dag heerlijk ontspannen en genieten. Op 4 oktober 1993 is de coöperatieve vereniging opgericht door een zevental installatiebedrijven met als doel om samen reclameactiviteiten te ontplooien onder een gezamenlijke noemer:
Sanidrõme. In de loop der jaren hebben zich meerdere bedrijven bij de vereniging aangesloten, waardoor vandaag de dag een landelijk netwerk is ontstaan van 25 installatiebedrijven met badkamershowroom. De ervaring en het vakmanschap van de bij Sanidrõme aangesloten bedrijven staan garant voor ‘de betere badkamer’: een gedegen en maatwerk advies, creatief ontwerp en vakkundige installatie •
“Met het energieakkoord komt een duurzame energievoorziening een stap dichterbij. Bovendien levert het akkoord banen op en heeft het een positief effect op de energierekening van consumenten”. Met die woorden tekende minister Kamp van Economische Zaken (EZ) 6 september 2013 het Energieakkoord. Een belangrijke pijler onder het akkoord is energiebesparing. Er komt een fonds (subsidiepot?) van €600 miljoen waar particulieren, die bijvoorbeeld hun huis energiezuiniger willen maken, gebruik van kunnen maken. Ook komt er €400 miljoen voor woningcorporaties om projecten mee te financieren die huizen energiezuiniger maken. Goed nieuws voor de installatiebranche. Nu er nog nauwelijks nieuwbouw plaatsvindt, is het positief dat er zwaarder ingezet gaat worden op Onderhoud en Renovatie. Alleen, hoe krijgen we de consument in beweging? Het belangrijkste om hem of haar over de streep te halen, is dat besparing in energie ook gelijk besparing in geld betekent. Immers wat je niet verbruikt , hoef je niet te betalen. Alleen, de kost gaat voor de baat uit. Hoe weten consumenten de weg te vinden naar dit fonds, of kan de installateur hier faciliterend optreden? Dit alles bevindt zich nog niet in een uitgewerkt plan van aanpak. Mooi, want hierdoor kan de installatiebranche eigen input leveren, door zelf met initiatieven te komen voor invulling. Naast energie- en dus geldbesparing, zijn de volgende argumenten ook van toepassing: meer comfort, een beter binnenmilieu en klaar zijn voor de toekomst . Een huisinstallatie die geschikt is voor inpassing van nieuwe energiebronnen, maar die ook klaar is voor de nieuwe samenstelling van de Nederlandse aardgaskwaliteit die vanaf 2020 door onze leidingen kan gaan stromen. Belangrijk bij dit alles is goede communicatie naar de consument. Vaak wordt vergeten te melden dat wanneer een verwarmingstoestel wordt vervangen, ook gekeken moet worden naar de staat van het verbrandingsgasafvoersys teem. Het is geen vanzelfsprekendheid dat de afvoeren langer meekunnen dan het verwarmingstoestel zelf. Zelfs zonder de impuls van het energieakkoord zijn er redenen genoeg om naar uw klanten toe te gaan. Worden het, na de geweldige zomer van 2013, door uw inbreng zuinige , comfortabele én veilige winters? Hella Rijpkema Kiwa Technology
november 2013
2_IZ1113_column_kiwa.indd 25
25
14-10-2013 14:34:52
en
Geschill
XXX MEDIATION XXX XXXXXX
De andere weg De economische crisis trekt een zware wissel op de bouw- en installatiesector. Conflicten zijn aan de orde van de dag. Als die niet in goed overleg kunnen worden opgelost, lijkt een gang naar de rechtbank onvermijdelijk. Maar is dat echt de enige weg? De Vereniging Bouwmediators adviseert om het eerst eens op een andere manier te proberen… In gesprekken met ondernemers in de bouw- en installatiebranche vraag ik soms wat bedrijfsmatig hun belangrijkste bezit is. Vaak wordt dan als eerste het menselijk kapitaal genoemd; de medewerkers met hun kennis en ervaring. Daarna komen de goede bedrijfsnaam en het relatienetwerk. Dit is vooral het geval bij lokale ondernemers. Zij moeten het bij uitstek hebben van aanbevelingen en mond-tot-mond reclame.
Goede naam Wat doet u om die goede naam te beschermen of bekend te laten worden bij een breder publiek? Natuurlijk goed werk leveren, tegen een reële prijs. Maar als er nu eens iets gebeurt dat niet te vermijden is? U raakt bijvoorbeeld met een klant of andere bouwpartner in een conflict verzeild. Of het nu wel of niet uw schuld is; je zit er maar mooi mee...
‘On speaking terms’ Waarschijnlijk probeert u eerst in een gesprek met de andere partij tot een oplossing te komen. U weet dat ‘principes geld kosten’ en ‘gelijk hebben en gelijk krijgen’ twee verschillende zaken zijn. De tijd en het geld die u aan het conflict besteedt, bieden geen garantie op succes. Zolang u in gesprek blijft, heeft u echter wel invloed op het conflict. Als de kwestie zich verhardt en u niet meer ‘on speaking terms’ bent met de tegenpartij (want dát is hij inmid26
dels geworden) zijn uw goede naam en relatie pas echt in gevaar. Walter Frank Westgeest
Bemiddeling Hoe nu verder? Een advocaat inschakelen en naar de rechter gaan is mogelijk, maar zullen de goede naam en het relatienetwerk verder in gevaar brengen. Wegen de kosten en de tijd bovendien nog wel op tegen de kwestie? Dit is een goed moment om een alternatief te overwegen: bemiddeling of mediation door een deskundige. Iemand die de installatiebranche kent en de kwestie begrijpt. De mediator of bemiddelaar zal de partijen aansporen om een oplos-
sing te zoeken waar beide content mee zijn. U kunt dan zelf kiezen hoeveel u van ‘uw gelijk’ wilt hebben en hoeveel u wilt investeren in uw goede naam en relatienetwerk. Vanaf januari zal ik hier om de maand in een reeks columns uitgebreid op ingaan. Walter Frank Westgeest Vereniging Bouwmediators www.bouwmediators.nl
Praktijkvoorbeeld Een installatiebedrijf en een onderaannemer hebben gewerkt aan een Stedelijk Museum. Het werk is 2 jaar geleden afgerond, maar de financiële afwikkeling ligt bij de rechter. Deze adviseert mediation. Tijdens het eerste gesprek komen de bedragen op tafel. Het blijkt om tienduizenden euro’s te gaan. Beide bedrijven hebben veel geld verloren in het project. Ze willen van dit probleem af. Men snapt dat ieder een deel moet betalen en het zonde is om nu nog uit te laten zoeken wat er mis is gegaan. Daarom wordt de volgende route verkend: breng de bedragen op tafel en geef aan waar niet principieel over gedaan hoeft te worden. Al snel komt de toezegging dat een deel van de facturen zal worden betaald. Dan de toekomst: is een samenwerking mogelijk? Men ziet mogelijkheden om met kortingen en met gerichte opdrachten samen te werken. De start van het tweede gesprek is toch een beetje principieel - als dat maar goed gaat denkt de mediator -, maar de partijen komen er gelukkig samen uit. Voorwaarden voor samenwerking worden uitgewerkt, de voorstellen uit het eerste gesprek voor de afwikkeling zijn akkoord en 1,5 uur later schudden ze elkaar de hand. Jammer dat hier 2 jaar voor nodig is geweest.
november 2013
2_IZ1113_ZA_deandereweg.indd 26
7-10-2013 22:50:19
Viega Fonterra Base Flat Puur comfort: de snelste cementvloerverwarming
En ultravlak: vanaf 35 mm totale opbouwhoogte Viega. Altijd beter. Dat bewijst de ideale combinatie van noppenplaat ND11 of smart, de uiterst flexibele Fonterra PBbuis 12 x 1,3 mm en het speciale Fonterra Base Flat toevoegmiddel. Zo is een uiterst dunne cementvloer voldoende als afwerking van de noppenplaat. Begaanbaar na 2 dagen, uitgehard na 5 dagen. www.viega.nl/Fonterra
IZ1113_27_viega.indd 27
14-10-2013 14:38:10