TVVL MAGAZINE november 2012

November 2012 | Jaargang 41 | Nr 11

JAARGANG 41 NR. 11 TVVL MAGAZINE NOVEMBER 2012

ALKLIMA

BIM...een lange weg Succesvolle implementatie Is scannen de oplossing

Thema:

BIM: Building Information Model

TM1112_cover.indd 1

30-10-2012 8:57:33

Inhoudsopgave Redactieraad: Drs.ir. P.M.D. (Martijn) Kruijsse (voorzitter) Mw. dr. L.C.M. (Laure) Itard M. (Michiel) van Kaam H. (Henk) Lodder G.J. (Geert) Lugt Mw. drs. C. (Carina) Mulder Ing. O.W.W. (Oscar) Nuijten Mw. drs.ir. I. (Ineke) Thierauf Ing. J. (Jaap) Veerman Ing. R (Rienk) Visser Ing. F.J. (Frank) Stouthart (eindredacteur) Redactie: Drs.ir. P.M.D. (Martijn) Kruijsse (voorzitter) Mw. drs. C. (Carina) Mulder Ing. F.J. (Frank) Stouthart (eindredacteur) Redactie-adres: TVVL: De Mulderij 12, 3831 NV Leusden Postbus 311, 3830 AJ Leusden Telefoon redactie (033) 434 57 50 Fax redactie (033) 432 15 81 Email c.mulder@tvvl.nl

TVVL MAGAZINE November 2012 BIM...een lange weg Drs.ing. A.L.A. (Aart) van Gelder 6

BIM…is er een toekomst?

Drs.ing. A.L.A. (Aart) van Gelder

10

BIM is strategisch speerpunt van Uneto-VNI Ir. P.A.A. (Pieter) van den Eijnden

14

Wat bedoelt men met BIM? Ing. J. (Jaap) Veerman

18

BIM: succesvolle implementatie mogelijk Ing. J. (Jeroen) Mackaij Uitgave: Merlijn Media BV Zuidkade 173, 2741 JJ Waddinxveen Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen Telefoon (0182) 631717 Email info@merlijnmedia.nl www.merlijnmedia.nl secretariaat: Email info@merlijnmedia.nl Abonnementen: Merlijn Media BV Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen Telefoon (0182) 631717 Email info@merlijnmedia.nl Benelux € 109,Buitenland € 212,Studenten € 87,Losse nummers € 18,Extra bewijsexemplaren € 13,Het abonnement wordt geacht gecontinueerd te zijn, tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk wordt opgezegd.

Advertentie-exploitatie: Merlijn Media BV Ruud Struijk Telefoon (0182) 631717 Email r.struijk@merlijnmedia.nl Prepress: Yolanda van der Neut Druk: Ten Brink, Meppel ISSN 0165-5523 © TVVL, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daar in vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd.

De auteurs kunnen echter geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

22

BIM en Lean: de uitvoering in de praktijk Drs.ir. P.M.D. (Martijn) Kruijsse

26 Installatietechniek en BIM

Is scannen de oplossing?

E. (Eric) Borst

30

34

Leveranciers en BIM Drs. W. (Wietse) Buma

34

BIM - wat moet er nog gebeuren?

Ir. F. (Freek) Bomhof 38

Projectproces met BIM is volop in beweging Ing. M. (Marco) Hofman, drs.ing. M. (Michel) Verkerk, M. (Mervyn) Bodeving 42

Van tekenaar naar BIM modelleur

Interview: Jan Kees Pikkaart

J. ( Jan) van Ravenswaaij, ing. (Hans) van Hoven 45

58

Het inbedden van BIM Dr.ir. P.H. (Peter) Willems, dr.ir. M. (Michel) Böhms 46

editorial Actueel Uitgelicht Interview Projectbeschrijving regelgeving Internationaal summary voorbeschouwing Agenda

5 53 57 58 62 65 67 68 69 70

REVIEWED: Artikelen in TVVL Magazine zijn beoordeeld ‘door redactieraadleden’.

De uniforme ‘peer review’ waarborgt de onafhankelijke en kwalitatieve positie van TVVL Magazine in het vakgebied. Een handleiding voor auteurs en beoordelingsformulier voor de redactieraadleden (‘peer reviewers’) zijn verkrijgbaar bij het redactie-adres.

Project: Ziekenhuis­­groep Twente

62

TVVL Magazine is het officiele orgaan van TVVL Platform voor Mens en Techniek. De vereniging, opgericht op 26 mei 1959, heeft tot doel de bevordering van wetenschap en techniek op gebied van installaties in gebouwen en vergelijkbare objecten. Als lid kunnen toetreden personen, werkzaam (geweest) in dit vakgebied, van wie mag worden verwacht, dat zij op grond van kennis en kunde een bijdrage kunnen leveren aan de doelstelling van de vereniging. Het abonnement op TVVL Magazine is voor leden en begunstigers van TVVL gratis. De contributie voor leden bedraagt € 113,- per jaar. Informatie over de bijdrage van begunstigers wordt op aanvraag verstrekt.

3

TM1112_inhoud.indd 3

30-10-2012 9:15:56

editorial

BIM: Building Information Model BIM is ‘hot’, er wordt veel over gesproken. Maar wat is de status van BIM in de Nederlandse praktijk. Begrijpen we van elkaar wel goed wat we bedoelen met BIM? Is het voor alle partijen helder wat BIM beoogt en wat het doel van een BIM-project is? Durven we dergelijke vraagstellingen nog wel te bespreken met de vraagsteller of zijn we dan bang ‘dom’ gevonden te worden? Wordt er niet meer ‘BIM-gesproken’ dan ‘BIM-gedaan’? Is het concept BIM wel zo nieuw? En wat is er eigenlijk voor BIMmen nodig? Op al deze vragen probeert dit themanummer antwoorden te geven.

Drs.ir. P.M.D. (Martijn) Kruijsse (foto boven) en ing. J. Veerman, Redactieraad TVVL Magazine

ESSENTIE VAN BIM Bij BIM gaat het vooral om vastlegging van informatie over het bouwproces en het bouwproduct. Het betreft dan informatie die idealiter eenmalig ergens wordt vastgelegd en kan worden hergebruikt tijdens de bouw of daarna, in de exploitatiefase. Informatie over het bouwproces is in eerste instantie interessant voor de uitvoerende partijen, terwijl informatie over het product in de exploitatiefase interessant kan zijn voor de gebouwgebruiker. In beginsel zijn er dus verschillende belanghebbende partijen: voor bouwers is de productinformatie namelijk niet per definitie nuttig voor het eigen bouwproces en omgekeerd.

DOEL VAN BIM Vanwege de verschillende belangen wordt er ook verschillend gedacht over de BIM-winst en het BIM-doel. Zo wordt faalkostenreductie – vaak genoemd als voordeel – vertaald naar behoefte aan clashcontrol (ontwerpers en bouwers); efficiëntie in de exploitatiefase wordt vertaald naar de behoefte aan assetmanagement (o.a. RGD en RWS).

In een ideale wereld met ideale tools zijn beide te vatten in één perfect

4

TM1112_editorial.indd 4

informatiemodel, een echte BIM, maar de belangen blijven verschillend liggen.

BIM EN HET PROCES BIM als gewenst eindplaatje is hiervoor toegelicht, maar de weg ernaar toe, om zo’n gevuld informatiemodel te krijgen, is een heel andere uitdaging. En, ook al zou de technische tool perfect zijn en alle informatie voorhanden, dan nog is er een goed proces nodig om alle potentiële voordelen te kunnen halen. Faalkostenreductie bijvoorbeeld, kan alleen in de breedte bereikt worden als bouwpartners bereid zijn om integraal te denken vanuit het hele bouwproces; wat telt is niet alleen het eigen belang maar ook het collectief belang. Die vorm van denken zit van oudsher niet in de genen van vele bouwpartners. Daarom is het voor de ontwikkeling van BIM belangrijk dat er opdrachtgevers zijn die een heldere, lange termijn visie hebben en bereid zijn op één of andere wijze een bijdrage te leveren aan de randvoorwaardelijke kant van een BIMproces.

Die visie is bijvoorbeeld van belang bij de wijze van aanbesteding. Deze

TVVL Magazine | 11 | 2012 EDITORIAL

30-10-2012 9:19:25

moet bijdragen aan een selectie van bouwpartners die in staat zijn een proces samen te doorlopen. Enerzijds leidt dit tot een effectief bouwproces, anderzijds tot een optimale kwaliteit van het eindproduct.

Dat laatste wordt nadrukkelijk niet bereikt bij een ‘laagste inschrijfprijspolitiek’. SIM (Strategisch Inkoopmanagement) en strategische samenwerkingsverbanden zijn op alle niveaus van groot belang, ook bij de opdrachtgever.

RANDVOORWAARDEN De kwaliteitsontwikkeling van de BIM-tools (bijvoorbeeld Bentley en Revit) en de beschikbaarheid van gewenste informatie speelt een randvoorwaardelijke rol. Voor de bouw, die relatief veel kneedbare elementen gebruikt, zijn beide redelijk ontwikkeld.

Maar toch, de nieuwste BIM-3D-tools als Revit schieten nogal eens tekort voor de uitvoeringsfase, hoe bedrieglijk mooi en uitvoeringsgeschikt de plaatjes ook kunnen zijn. Maatnauwkeurigheid laat soms te wensen over zodat er behoefte blijft bestaan aan een aparte uitvoeringstool naast een BIM-model.

Met name voor de werktuigkundige installaties is het gebrek aan content een belangrijk knelpunt. Voor de modellering zouden meer dan een miljoen soorten ruimtelijke objecten beschikbaar moeten zijn. De industriële installatietechniek is daar al veel verder mee. Bestaande installaties worden gescand en zo min of meer geautomatiseerd in BIM gezet, waarna belangrijke wijzigingen virtueel kunnen worden voorbereid. In de bouw komt dit nog nauwelijks van de grond. De beschikbaarheid van aan BIM te koppelen informatie verbeterd wel maar is nog niet altijd ideaal.

Hier ligt een belangrijke taak voor de fabrikanten en leveranciers.

STAND DER TECHNIEK

interfaces tussen de verschillende softwareoplossingen (CAD-pakketten, planningspaketten, ERP-oplossingen etc.). Hoe anders ziet de wereld er op dit moment uit door de vele aanbieders van software en databaseoplossingen, die onderling vaak moeizaam gegevens uitwisselen op operationeel niveau (ondanks IFC).

Goede 3D-afstemming in het bouwproces en koppeling van informatie aan objecten zijn voor de komende jaren naar verwachting realistisch doelen. Opschalen naar 4D en 5D ontwikkelt zich wel, maar zal trager verlopen door het ontbreken van brede standaardisatie.

Bij gebrek aan gestandaardiseerde content zal er op bedrijfsniveau (bijvoorbeeld het zelf maken van objecten) relatief veel handwerk nodig blijven in het BIM. Dit zal de echt grote efficiëntieslag en netto-kostenverlaging tegenhouden.

RESUMÉ BIM staat volop in de schijnwerpers. Het heeft de potentie om een grote innovatieslag mogelijk te maken in de traditioneel ingestelde bouwsector. Toch zijn enige relativerende opmerkingen op zijn plaats.

De gevestigde werkwijze in de bouw zal aangepast moeten worden naar een veel integralere manier van samenwerken. Deze procescomponent is randvoorwaardelijk voor het succes van BIM. Daarnaast zal de content (objectdefinities, parametrische databases) veel completer moeten worden voor een grote doorbraak, waarvoor een goede Europese/mondiale standaardisatie een zeer belangrijke randvoorwaarde is. De winst in geld die nu bereikt kan worden, verdampt al snel door de extra inspanning die nog moet worden verricht door gebrekkige tools en processen.

SIM is daarbij, ook voor de opdrachtgever, een belangrijk te realiseren thema. Desondanks geldt het kopje uit een van de artikelen in deze BIMuitgave: Doen = Leren, en zonder leren zul je nooit je doel bereiken.

In een idealeadv. wereld190 bestaat volledige standaardisatie en is er eenduiSmitsair x 130 B 04-06-2012 15:58 Pagina 1 dige informatie-uitwisseling mogelijk zonder conversie en complexe Veel leesplezier!

-JETsystemen

Ferdy Damman Fotografie

Toepassingsgebieden JETsystemen; • fabriekshallen en lashallen, • magazijnen en distributiecentra, • voedselverwerkende industrie, • sporthallen en zwembaden, • concertzalen, theaters en discotheken, • multifunctionele evenementenhallen, • winkels, bouwmarkten, • atria en binnentuinen, • kantoorruimten, hotelkamers, • scholen, klaslokalen.

Voor een vrijblijvend advies en/of een presentatie van de toepassingsmogelijkheden kunt u contact opnemen met dhr. R. Langeweg

SMITSAIR-JETsystemen B.V. • PROJECTMATIGE AANPAK • LUCHTVERDELING OP MAAT • SNELLE INSTALLATIE • LAAG ENERGIEVERBRUIK • WEINIG TRANSPORTKANALEN NODIG • TOCHTVRIJ EN HOMOGEEN KLIMAAT • HOOGINDUCEREND SYSTEEM • INCLUSIEF INBEDRIJFSTELLING • ONDERHOUDSVRIJ • GESCHIKT VOOR KOELING, VERWARMING EN VENTILATIE •

TM1112_editorial.indd 5

Tel. 0297-564455 Fax 0297-569296 e-mail: jetsystemen@smitsair.nl internet: www.smitsair.nl

30-10-2012 9:19:29

BIM...een lange weg De laatste jaren wordt in Nederland veel gesproken en gepubliceerd over BIM. De meningen hierover en wat BIM precies inhoudt zijn nogal divers. Ook over de resultaten van en met BIM wordt verschillend gedacht in de bouw- en installatiesector. Internationaal gezien is BIM in landen zoals de Verenigde Staten en Scandinavië – in tegenstelling tot Nederland – al gedurende langere periode gemeengoed. Dit artikel zet de ontwikkelingen van BIM in de tijd neer, met als doel hiervoor een beter begrip te creëren. Dit alles vanuit de gedachte: ‘Wie het verleden niet kent, zal de toekomst nooit begrijpen’.

Drs.ing. A.L.A. (Aart) van Gelder, Arta consultancy, lid Bouw Informatie Raad

Wat is BIM en wat is de betekenis van BIM voor de bouw- en installatiesector? BIM is een proces van samenwerking in de keten.

BIM is ook een elektronisch dossier van een gebouw of kunstwerk. BIM in zijn ultieme toepassing kan als volgt omschreven worden: ‘BIM is een informatiemodel dat gemaakt en gebruikt wordt bij een manier van integraal ontwerpen, bouwen en onderhouden van een bouwwerk of constructie en waarbij alle relevante informatie daarover geïntegreerd als een informatiemodel in één of meerdere computer databanken wordt vastgelegd, zodat betrokken bouwpartners informatie digitaal met elkaar kunnen uitwisselen. Op basis van deze integrale informatie wordt de samenstelling van het bouwwerk of de constructie in 3D gevisualiseerd en toegepast om het bouwwerk te ontwerpen, te bouwen en te onderhouden.

Door de structuur van de software bij een BIM kan calculatie en rekensoftware gekoppeld worden aan het model alsmede aan planning (4D), kosten (5D), analyse (6D), onderhoud (7D) en logistiek (8D)’. Rijkswaterstaat (RWS), Rijksgebouwen-dienst (RGD) en de Bouw Informatie Raad (BIR) hanteren ieder voor

6

TM1112_vangelder_2112f_1.indd 6

zich de weer andere omschrijvingen. Volgens RWS is BIM een informatievoorziening van een aanwijsbaar bouwwerk, die relevant is voor de gehele levenscyclus. Volgens RGD is BIM het 3D-informatiebronmodel van het bouwwerk zoals dit met BIM-objecten opgezet wordt in een BIM-moduleerapplicatie. Het BIM kan uit meerdere afzonderlijke modellen bestaan, onder meer omwille van de uitsplitsing van verschillende disciplines. Het BIM omvat alle relevante bouwwerkinformatie die benodigd is om de vereiste BIM-extracten te produceren.

De BIR omschrijft BIM als volgt: BIM is een digitaal 3D-model gebasserd op standaarden, zodanig dat alle relevante Informatie gedurende de hele levenscyclus kan worden opgeslagen, beheerd en overgedragen, onafhankelijk van softwaresystemen. Tijdens ontwerp, realisatie en beheer/onderhoud van een bouwwerk wordt voortdurend informatie tussen alle betrkken partijen uitgewisseld. In een BIM wordt deze informatie gestructureerd, terugvindbaar en betrouwbaar opgeslagen.

Het model wordt dus steeds rijker. De informatie in een model is gekoppeld aan objecten waaruit een bouwwerk bestaat

WAAROM BIM ?

BIM heeft heeft toegevoegde in het bouw en onderhoudsproces, nl: - verhoogt de kwaliteit; - verkort bouwtijden; - verlaagt de (faal)kosten; - borgt de laagste total cost of ownership; - maakt duurzaam bouwen mogelijk; - Inteligente data/informatiebank; - marketingtool; - managementtool bouwprocessturing en besluitvorming; - opmaat naar ketenintegratie; - efficienter/effectiever ontwerp, bouw en onderhoudsproces.

Zijn er ook nadelen? Jazeker: - roept weerstand op in de organisatie; - eist een totaal andere manier van werken; - kosten gaan voor de baat; - succes is pas op langere termijn zichtbaar; - organisatie moet een leertraject door; - onvodoende voorbereiding leidt tot teleurstellingen; - organisatie moet zich aanpassen; - investeringen in software en opleiding.

TVVL Magazine | 11 | 2012 BIM

30-10-2012 9:23:01

EEN LANGE WEG In 1970 werd het ICU opgericht. Deze afkorting staat voor Informatie Centrum Uneto en had als doel elektrotechnische producten en artikelen op een gestandaardiseerde wijze te beschrijven. De achterliggende gedachte was hiermee elektronische data-informatie uit te wisselen binnen de installatie sector. Dit sloot aan bij de behoefte vanuit de sector om het inkoop- en calculatieproces efficiënter in te richten met gebruikmaking van elektronische data-uitwisseling. Daarnaast zou het mogelijk worden om met standaard artikelclassificaties en -bestanden het CAD-tekenen en calculeren aan elkaar te koppelen. Dit was alleen mogelijk bij het toepassen van eenduidige definities en uniforme (ICT-)taal en afsprakenstelsels. De structuur van beschrijven van artikelen werd vastgelegd in een ElectroTechnisch Informatie Model, afgekort ETIM. In eerste instantie werd het proces rondom dit thema geïnitieerd en getrokken door IT specialisten uit de bedrijven, ondersteund door mensen vanuit de engineering en werkvoorbereiding. Dit alles geënt op een lange termijn visie, uitgezet door Uneto en later ook door VNI, om ICT strategisch in te zetten voor het optimaliseren van installatieprocessen. De ERP-softwarebedrijven hielden zich afzijdig. Zij waren van mening dat de ontwikkeling van een dergelijk model bij hen vandaan zou moeten komen en niet van de installatiebranche.

In deze periode werkten tientallen medewerkers van installatiebedrijven mee in werkgroepen van ICU op gebied van het classificeren van elektrotechnische artikelen. Later volgde de werktuigbouwkundige vakdiscipline met mechanische artikelclassificaties. Alles werd gebaseerd op standaarden, zoals vastgelegd in ETIM respectievelijk Mecim (het MEChanisch Informatie Model). Het was ook in deze periode dat Stabu een elementenmethode ontwikkelde voor de bouw, een soortgelijk model voor bouwelementen.

Beide ontwikkelingen gebeurden separaat van elkaar, ondanks dat in Stabu en Etim voor een deel dezelfde bestuurders zaten. De fusie van Uneto en VNI stimuleerde de samenwerking tussen de E- en de W-sector, met als eind resultaat één model voor de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installatiesector, te weten het Europees Technisch Informatie Model (Etim). ETIM sloeg inmiddels namelijk ook aan in diverse landen van Europa, waarmee de ETIM-standaard niet alleen in Nederland werd geaccepteerd maar ook in Duitsland, Oostenrijk, Spanje, Zweden, Polen en Zwitserland. De ERP-software bedrijven werden benaderd met de vraag om dit model softwarematig te ondersteunen. Binnen een jaar ondersteunden alle softwarehuizen in

TVVL Magazine | 11 | 2012 BIM

TM1112_vangelder_2112f_1.indd 7

Nederland het ETIM-model. We bevinden ons dan al in de jaren tachtig van de vorige eeuw.

WEERSTAND ETIM heeft als activiteit het opstellen, ontwikkelen en vaststellen van de artikelclassificaties en de communicatiestandaards voor de installatiebranche. Het beheer en onderhoud van de artikelclassificaties is een andere activiteit.

Vanaf het begin heeft Uneto beide activiteiten bewust separaat gehouden. Uneto besloot tot het oprichten van de stichting ETIM, die borg stond voor het ontwikkelen van de artikelbestanden. Het beheer en onderhoud van de artikelbestanden zelf werd ondergebracht bij Instalnet, later overgegaan in GABI ( Gemeenschappelijk Artikel Bestanden Installaties). Dit laatste was noodzakelijk om alle stakeholders mee te krijgen in het gebruik en verder ontwikkelen van de artikelbestanden.

Het heeft tot in de jaren negentig geduurd voordat de installatiebedrijven gebruik gingen maken van deze gestandaardiseerde artikelbestanden. Het was nota bene de installatiesector zelf die weerstand bood aan het gebruik van de artikelbestanden. Alleen de koplopers bleven volharden en geloof houden in de voordelen van de toepassing. Veel scepsis en weerstand lag er ook bij de groothandel en producenten. Men vreesde voor een te grote transparantie van de artikelen, gekoppeld aan prijzen. Dit zou alleen maar tot prijsvergelijk leiden in de ogen van deze stakehol-

ders. Daarbij ging men echter al te gemakkelijk voorbij aan het doel, namelijk het brengen van structuur in en standaardisatie van artikelbestanden, zodat installatiebedrijven efficiënter kunnen werken. Immers, deze standaardisatie maakte elektronisch bestellen en inkopen mogelijk. Calculeren kon gekoppeld worden aan productdatabestanden van de groothandel en producenten, waardoor elektronische data-uitwisseling in de sector mogelijkheid werd.

DOORBRAAK Uneto-VNI besloot het ETIM-gedachtegoed en GABI te delen met de groothandel en leveranciers en haar branchevertegenwoordigingen. Hiermee werden deze stakeholders mede aandeelhouder van de stichting ETIM en de destijds tegelijkertijd opgerichte BV 2BA. Deze onderneming was en is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de artikelbestanden en werkt zonder winstoogmerk. 2BA is van en voor de bedrijven in de installatiesector.

Het duurde nog tot de jaren 2000 voordat er sprake was van een substantieel gebruik van de gestandaardiseerde artikelbestanden van 2BA door de installatiesector. De installatie bedrijven vonden dat de databibliotheek van artikelbestanden van 2BA niet compleet genoeg was om mee te werken en de groothandel c.q. leveranciers maakten geen haast om

7

30-10-2012 9:23:02

hun productgegevens aan te leveren in de op ETIM gebaseerde standaards. Dit laatste met als argument dat de installateurs nog niet in grote getale gebruik maakten van 2BA. Een echte doorbraak vond plaats in de jaren na 2002. De bouw maakte een ware cultuuromslag door na alle ophef over de Bouwenquête.

De bouwsector werd opengebroken, met transparantie en een concurrerende innovatiesector als uiteindelijk positieve resultaat.

De Regieraad werd opgericht om de noodzakelijke veranderingsprocessen te begeleiden, te enthousiasmeren en te monitoren; maar ook om het vertrouwen tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers te herstellen.

Onder aansturing van de Regieraad werden diverse werkgroepen opgericht die bezig zich hielden met vernieuwingsprocessen zoals innovatief aanbesteden, Design&Build, PPS, en nieuwe contract- en samenwerkingsvormen.

wat zijn objectbibliotheken precies?

De BIR en de brancheorganisaties zijn voorstander van een uniforme objectenbibliotheek, gebaseerd op open standaarden voor de Bouw en Installaatiesector en ingericht op IFC/ IFD-standaards. Wat bedoelen we nu precies met objectenbibliotheken? Gaat het om data-, artikel-, object-, concept- of product-bibliotheken? Om het beeld wat scherper te maken, de volgende omschrijvingen: Een conceptenbibliotheek bevat de woordenlijt (thesauria) en de samenhang ‘wat leg je vast’ van een ETIM klasseblad van een product (bijvoorbeeld vlinderklep) met bijbehorende synoniemenlijst. Kenmerken en kenmerkwaarden worden in deze systematiek als een conceptblad omschreven.

Een objectenbibliotheek bevat min of meer merkloze objecten, toepasbaar in recepten en tekeningen die worden beschreven conform de conceptbladen uit de conceptenbibliotheek (concreet bijvoorbeeld een vlinderklep waarvan binnen- en buitendiameter en aansluiting bekend zijn).

Een productenbibliotheek bevat de echte tastbare producten en bijbehorende handelsgegevens conform de conceptbladen uit de conceptbibliotheek (bijvoorbeeld een vlinderklep van de firma X met bestelnummer 123, bruto prijs Y euro, kortingsgroep Z en geleverd per stuk).

VELE ORGANISATIES Dit alles leidde ertoe dat innovatieve concepten en ideeën meer ruimte kregen voor ontwikkeling en een voedingsbodem vonden in de markt. Het min of meer sluimerende initiatief ‘Innoveren met ICT in de bouw’ werd overgenomen door PSIBouw in samenwerking met de Regieraad. De werkgroep ‘ICT in de bouw’ nam initiatieven voor verdere ontwikkeling van ICT-concepten met als doel het terugdringen van faalkosten, bevorderen van ketenintegratie, verbeteren van de ‘supply change’-keten en digitale data uitwisseling. Standaarden op gebied van artikelclassificaties, objectbibliotheken, supply change management, logistiek, inkoop, en data- en informatie-uitwisseling zijn in deze werkgroep voorbij gekomen. Tot een echte integrale afstemming in de markt is het echter nooit gekomen.

Met het opheffen van de Regieraad in 2004 en het oprichten van het ‘Vernieuwingsplatform Bouw’ en de ‘Bouw Informatie Raad’ (BIR) werden met name de ICT-gerelateerde activiteiten en standaardisatie ondergebracht bij de BIR. Echter, de BIR is geen uitvoerende organisatie maar acteert binnen strategische doelen om standaardisatie op gebied van informatie in de bouwprocessen gerealiseerd te krijgen. In de BIR zijn opdrachtgevers, opdrachtnemers, adviseurs, installateurs, overheid en kennisinstituten vertegenwoordigd. De BIR ontwikkelde met de bouwsector de standaarden Coins en VISI, nam deel aan de ‘international usersgroep’ van BuildingSmart, startte werkgroepen Objectenbibliotheken op, stelde de leidraad BIM in en startte pilotprojecten.

Naast de BIR zijn ook tal van brancheorganisaties en kennisinstituten actief om (deel) oplossingen te zoeken en te ontwikkelen op verschillende terreinen van data- en infor-

8

TM1112_vangelder_2112f_1.indd 8

matie-uitwisseling. CROW ontwikkelt een objectenbibliotheek Cheobs. ETIM ontwikkelt standaards en protocollen voor de installatiesector, TNO ontwikkelt een server voor BIM, Stabu ontwikkelt objectenbibliotheken Lexicon, BuildingSmart ontwikkelt internationale standaarden en 2BA ontwikkelt een objectenbibliotheek voor de installatiesector.

In feite zijn dit allemaal initiatieven die uiteindelijk kunnen leidden tot een Bouw Informatie Model. Immers, in een BIM komen veel van bovengenoemde aspecten bij elkaar.

Daarnaast zijn commerciële partijen eveneens doende objectenbibliotheken te ontwikkelen.

Zo ook de leveranciers van 3D CAD-systemen.

Echter, geen enkel product is geschikt om naadloos aan te sluiten op BIM, omdat er geen sprake is van onderlinge afstemming en coördinatie op het gebied van standaardisatie en inhoudelijkheid van de ontwikkelde systemen.

Een ander belangrijk issue is het BIMontwerpproces. Tot welk niveau wordt het ontwerp uitgewerkt en waar begint het BIMuitvoeringsproces. Het is noodzakelijk om ook hierover afspraken te maken. In de Verenigde Staten werkt men met gestandaardiseerde niveaus van ontwerp (Level of Development).

Op dit terrein moeten nog afspraken worden gemaakt in de sector.

Dit bemoeilijkt een integrale toepassing van BIM en zorgt ervoor dat de acceptatie in de markt niet hoog is. De BIR heeft de afgelopen jaren getracht in dit complexe veld van aanbieders en ontwikkelaars richting te geven en standaarden tot gemeengoed geaccepteerd te krijgen.

ULTIEME OPLOSSING Uit dit alles mag blijken dat BIM in Nederland

niet zomaar uit de lucht is komen vallen. Het is ook geen overgewaaide hype uit de Verenigde Staten, maar veel meer een ultieme oplossing voor het reduceren van faalkosten, clash management, het optimaliseren van bouwprocessen, en het ondersteunen en standaardiseren van ketenintegratie.

Het is opmerkelijk dat de afgelopen twee jaar BIM veel aandacht heeft gekregen en een aantal architecten en bouwers ermee aan de slag zijn gegaan. Deze trend laat zich verklaren door een aantal zaken: - er wordt steeds meer ontworpen op basis van de ‘long life cycle’-gedachte in combinatie met aandacht voor structureel onderhoud en duurzaam bouwen; - er is een toenemende aandacht voor de laagste ‘total cost of ownership’-filosofie.

Integraal ontwerpen, installeren, bouwen en onderhouden doen hun entree in de sector; - opdrachtgevers geven steeds meer prioriteit aan ‘asset management’ met als uitgangspunt het ‘uitmarkten’ van tenders inzake ontwerpen, bouwen en langdurig onderhoud van projecten; - ‘prestatie’-bestekken zijn in opmars i.p.v. ‘resultaat’-contracten; - opkomst van PPS-projecten, Design, Build, Finance, Maintain, Operate (Dbfmo), Living Building Concept; - Duurzaam en Lean bouwen.

Al deze ontwikkelingen versterken de vraag naar beheermodellen om efficiënt en duurzaam te ontwerpen en bouwen en onderhouden in relatie met gestandaardiseerde data- en informatie-uitwisseling vanuit een gezamenlijke databank. BIM is bij uitstek het middel om hiervoor ingezet te worden.

TVVL Magazine | 11 | 2012 BIM

30-10-2012 9:23:02

Focus op uw kernactiviteiten EfficiĂŤntie en effectiviteit zijn binnen uw installatieprocessen van groot belang. Technische Unie stemt haar dienstverlening voortdurend af op uw wensen. Uitgangspunt hierbij is dat wij ervoor zorgen dat uw producten compleet, op het juiste tijdstip ĂŠn op de juiste plaats geleverd worden.

Met Installatielogistiek bieden we nu diensten die uw installatieproces zelfs tot op de werkplek ondersteunen. Logistiek maatwerk dus. Zo houdt u meer tijd over en kunt u zich blijven concentreren op uw installatiewerkzaamheden. U de techniek, wij de logistiek!

Technische Unie. Daar heb je meer aan.

www.technischeunie.com

advTuInstLog.indd 1 TM1112_09.indd 9

12-09-11 13:37 30-10-2012 9:25:26

BIM…is er een toekomst?

Wat is de huidige stand van zaken omtrent BIM? Wat is er bereikt, wat niet en wat moet er nog gebeuren? En wie gaan BIM succesvol maken? Lukt het de sector gezamenlijk afspraken te maken en daadwerkelijk samen te werken om BIM tot een succes te maken? Zo ja, dan kunnen we met BIM geschiedenis schrijven. Zo nee, dan is BIM helaas niet weggelegd voor de branche. De vraag is helder: heeft BIM een toekomst?

Drs.ing. A.L.A. (Aart) van Gelder, Arta consultancy, lid Bouw Informatie Raad De huidige situatie is dat veel partijen uit de bouw- en installatiesector initiatieven ontwikkelen om BIM in de markt te introduceren en (pilot)projecten uit te voeren.

Dit met als doel leerervaringen op te doen en de toepassing van BIM te versnellen. BIM congressen zijn aan de orde van de dag, echter veelal voor eigen parochie georganiseerd en zelden breed integraal. Grote opdrachtgevers zoals Rijksgebouwendienst en Rijkswaterstaat hebben de markt kenbaar gemaakt dat het beleid is om BIM in te zetten bij het aanbesteden van projecten. Vrijwel alle branche- en belangenorganisaties beschikken over BIMexpertgroepen, zoals Uneto-VNI, TVVL, ISSO, Bouwend Nederland, NLingenieurs en BNA. De BIR heeft de afgelopen periode een aantal activiteiten ontplooid om bouwpartijen te ondersteunen op weg naar BIM. Op het BIRcongres van 5 juni jl. waar ruim 200 deelnemers aanwezig waren, werd dit nog eens onderstreept met: - oprichting BIM expertise netwerk; - BIM curriculum Bachelor Built Environment op vijf Hoge Scholen; - introductiecursus BIM en vervolgopleidingen; - leidraad op weg met BIM; - praktijkprojecten BIM ontwerpen en modelleren; - pilotproject objectenbibliotheek B&U en GWW;

10

TM1112_vangelder_2112f_2.indd 10

- pilotproject BIM concepten en producten; - BIM Tools en standaarden; - invoering werkgroep Objectenbibliotheek.

WEINIG SAMENWERKING Onderling is er nog maar weinig uitwisseling en coördinatie, laat staan samenwerking.

Architecten zijn de ‘early adapters’ van BIM; de installatiesector blijft nog ver achter in het ontwikkelingsproces. Architecten hebben BIM vooral ingezet als marketing tool . Ze nemen de klant virtueel mee in het nog te bouwen project en laten hem/haar beleven wat ze gecreëerd hebben. BIM als verdienmodel is nog weinig aan de orde geweest, maar er liggen kansen bij duurzaam bouwen, assets management, clashmanagement, reduceren van faalkosten en natuurlijk het aansturen van bouwprocessen. Een aantal grote bouwbedrijven werkt samen op gebied van BIM in de zogenaamde Cogrit groep. Het kenmerk van al deze initiatieven is dat ze veelal monodisciplinair worden opgestart, zonder enige vorm van coördinatie en uitwisseling van ‘lessons to be learned’. Het is met name de Bouw Informatie Raad die strategisch heeft ingezet op standaardisatie, ketenintegratie, samenwerking in de kolom op basis van transparantie en uniforme data-uitwisseling. Het doel is alle marktpartijen achter gezamenlijk doelen en afsprakenstelsels te krijgen. Het zijn ook de individuele leden van de BIR die als koplopers

BIM integraal in de markt willen positioneren.

ACCEPTATIE Het opdrachtgeversplatform heeft eveneens BIM hoog op de agenda staan en wil zoveel mogelijk projecten met BIM (laten) uit te voeren. De vele BIM-congressen geven aan dat de acceptatiegraad voor BIM het gaat winnen van de sceptici en de vraag of BIM wel efficiënt en haalbaar is.

Actief in de markt is ook 2BA, met name in het verbinden met de bouw- en installatiesector. Contacten zijn gelegd met Hibin, BAB en Sales@indebouw. BAB staat voor Bouw Artikelen Bestand, Hibin is de groothandel voor de Bouw. Deze organisaties hebben de intentie ETIM als standaard te gaan gebruiken en hiermee is de ketenintegratie tussen bouw en installatie een stap nader bij.

Ook met Stabu zijn uitwisselingscontacten om de demarcatie tussen de beide bibliotheken in kaart te brengen. Het streven is Stabu en 2BA naadloos te laten aansluiten. Stabu heeft eveneens aangegeven de ETIM standaard te gaan toepassen.

Indien de bouwsector branche breed gaat kiezen voor Stabu lexicon, dan ontstaat een objectenbibliotheek voor de bouw- en installatiesector die aansluit en gebaseerd is op uniforme standaarden. Daarmee zijn de objectenbibliotheken in beheer van brancheorganisaties zonder winstoogmerk en dus van en voor

TVVL Magazine | 11 | 2012 BIM

30-10-2012 9:29:03

de bedrijven in de bouw en installatiesector.

Uiteindelijk is dit het streven van Uneto-VNI, Bouwend Nederland en de BIR. UnetoVNI en 2BA hebben tevens het initiatief genomen om in gesprek te komen met de CAD-softwareleveranciers. Veel van deze leveranciers ontwikkelen hun eigen objectenbibliotheek met eigen standaarden, hetgeen integrale data-uitwisseling onmogelijk maakt.

UnetoVni en 2BA trachten de softwareleveranciers te overtuigen hun bibliotheek in te richten volgens de ETIM-standaard. Op deze wijze is intercompatibiliteit mogelijk met de objectenbibliotheek van 2BA. Ook met producenten en leveranciers lopen gesprekken om 3D-productinformatie uit te wisselen op de ETIM-standaard. Als deze partijen instemmen met deze standaardisatie, dan kunnen ook de CAD-tekensystemen uniform gekoppeld worden aan 2BA .

OP ÉÉN LIJN Van belang is dat het verwachtingspatroon

van de deelnemers van BIM op een lijn liggen en ook de uitgangspunten van BIM bij de start van een project duidelijk zijn voor alle bouwpartners. BIM kan worden toegepast als een intelligent data- en informatiemodel tijdens ontwerp, uitvoering en/of onderhoud.

BIM kan bovendien worden ingezet om een project te managen, te sturen en te monitoren.

Het is hiermee een sturings-/management tool geworden (big BIM). Het boek Little BIM, big BIM geeft duidelijk inzicht in de wijze van toepassen. Bezint eer gij begint is hier op zijn plaats. Immers, de organisatie moet er klaar voor zijn. BIM eist een andere manier van werken, zowel binnen de bedrijven als onderling. BIM is niet een kwestie van andere software en tekensystemen. Het toepassen van BIM is een beleidsbeslissing van het management en betekent medewerkers opleiden, organisatiestructuur aanpassen, softwarekeuzes maken en stap voor stap met BIM aan de slag gaan. In de markt ontstaan BIM-supportbedrijfjes, die ondernemingen

BIM-AANBEVELINGEN PER DOELGROEP BIM-koplopers bedrijven - open de BIM-ramen voor andere bedrijven; - voer meer BIM-pilotprojecten uit (Big BIM); - wissel praktijkervaringen uit met de sector (lessons learned); - maak samen met de BIR keuzes over objectbibliotheken en afsprakenstelsels; - deel BIM-kennis met de branche; - werk samen met overheid en onderwijs in pilotprojecten; - investeer in een sector objectenbibliotheek; - investeer in BIM-opleidingen (integraal ontwerpen, system engineering) van medewerkers.

BIM-starters/volgers bedrijven - bezint eer ge begint; - start met BIM-pilotprojecten; - start met little BIM; - maak de juiste keuze voor een BIM-softwarepakket; - voer een BIN-quick scan uit voor de onderneming; - stel een Bim-implementatieplan op; - gebruik Bim-support; - leer van de koplopers; - stel BIM-investeringsplan op (middelen, organisatie, opleidingen) (Branche)organisaties Bouwend Nederland, Uneto-Vni, NLingenieurs en BNA - dien de sector en kom van de apetrots; - borg onderlinge afstemming en coördinatie met de sector; - zoek aansluiting bij internationale normen/afsprakenstelsels; - stimuleer pilotprojecten en initiatieven; - kanaliseer BIM-opleidingen (vmbo-mbo-hbo-up); - stel gezamenlijk een BIM-sectorroadmap samen voor de komende jaren; - support starters BIM-bedrijven; - investeer in een BIM-programma voor de sector; - organiseer branche breed BIM-overleg;

TVVL Magazine | 11 | 2012 BIM

TM1112_vangelder_2112f_2.indd 11

kunnen helpen met de voorbereiding en implementatie van BIM. De BIR staat voor een uitdagende opdracht om het komend jaar alle betrokkenen in de sector gezamenlijk achter de gemeenschappelijke uitgangspunten en randvoorwaarden te krijgen, die voorwaarde scheppend zijn om BIM tot een succes te maken, te weten: - een uniforme ICT-taal; - open standaarden; - uniforme afsprakenstelsels; - samenwerken en delen; - ketenintegratie; - cultuurverandering; - verandermanagement; - branche breed overleg; - gemeenschappelijke objectenbibliotheek.

Het moge ook duidelijk zijn dat betrokken zelf bepalen of BIM een succes gaat worden.

Immers, het zijn de bedrijven zelf die beslissen tot integrale samenwerking en het meegaan met de (internationale) standaarden en

- lobby voor aanpassing (BIM) wet- en regelgeving; - faciliteer een gemeenschappelijke objectenbibliotheek; - geef BIR de regierol; - faciliteer nieuwe BIM samenwerking en aanbestedingscontracten.

Opdrachtgevers - kies het speelveld en niet de zijlijn; - schrijf BIM voor bij aanbestedingen; - trek gezamenlijk op met de sector (objectenbibliotheken en afsprakenstelsels); - creëer geen scheiding tussen BIM-ontwerp en BIM-uitvoering bij aanbestedingen; - stel een investeringsprogramma op voor de sector; - investeer in opleidingen bij het onderwijs; - start een overleg tussen het Opdrachtgeversplatform en de brancheorganisaties.

Onderwijs - stop met vliegen afvangen en onderlinge concurrentie; - stem onderling BIM-opleidingen af en coördineer ze; - vul een Leerstoel BIM/duurzaamheid in; - werk regionaal samen met overheid en bedrijfsleven; - zorg voor stageplaatsen bij BIM-bedrijven, adviseurs en overheid.

- start Msc/Bsc BIM-opleidingen (in overleg met bedrijfsleven).

Samengevat: - onvoorwaardelijk commitment over uniforme afsprakenstelsel; - een (virtuele) gemeenschappelijke objectenbibliotheek; - BIM branchebreed overleg; - BIM samenwerking en aanbesteding controleren; Toeleveranciers CAD-leveranciers, groothandel, producenten - luister naar uw BIM-klanten; - baseer 3D-productdata op ETIM; - baseer CAD-objectenbibliotheken op EIM; - realiseer de (markt)vraag van de brancheorganisaties/BIR.

11

30-10-2012 9:29:03

afsprakenstelsels. De brancheorganisaties kunnen hierbij faciliteren, maar er ligt ook een verantwoordelijkheid voor een groter geheel om tot echte ketenintegratie te komen, faalkosten te reduceren en efficiënt te ontwerpen, te bouwen en onderhoud te plegen.

Brancheorganisaties hebben de middelen en mogelijkheden om deze verantwoordelijkheid ook daadwerkelijk inhoud te geven. Het zijn immers de brancheorganisaties zelf die mede aandeelhouder zijn van de organisaties en/ of stichtingen die BIM c.q. de objectenbibliotheken momenteel inhoud geven, zoals ETIM, Stabu, 2BA, CROW, ISSO, Cogrit en OTIB. Als het lukt met behulp van haar aandeelhouders deze partijen op een lijn te krijgen, komt een integrale BIM-aanpak in Nederland inzicht.

Voor wat betreft de financiële casus van BIM behoeft er in feite geen discussie te zijn, want het toepassen van BIM betekent ontwerpen, bouwen en onderhouden tegen de laagste

‘cost of ownership’. Het betekent denken en handelen langs de lijnen van de ‘long life cycle’-gedachte. Investeringen en exploitatiekosten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De CFO in de board behoeft dus niet meer overtuigd te worden; het is aan de directie en het management om zich hierbij aan te sluiten.

TOEKOMST In het licht van het voorgaande volgen een aantal aanbevelingen aan opdrachtnemers, opdrachtgevers, brancheorganisaties en de BIM-koplopers. Het zijn immers deze partijen die de key-beslissers zijn in het BIMontwikkelingsproces. Het zijn deze partijen die verantwoordelijk zijn voor het welslagen van BIM. Het betekent branchebelang boven eigen belang en samenwerking, zowel door bedrijven als brancheorganisaties. Indien dit lukt, kunnen we met een gerust hart naar de toekomst kijken.

Het hierna volgend toekomstbeeld is geheel

voor verantwoording van de auteur, “maar alleen met visie kunnen wij de toekomst zelf mede bepalen”. Randvoorwaarden zijn een onvoorwaardelijk geloof in de visie (ook bij tegenslagen) en volharding.

In het licht van het voorgaande zullen in 2016 de navolgende zaken zijn gerealiseerd: - 50% projecten wordt uitgevoerd met BIM; - Msc/Bsc-opleidingen voor BIMmanagement; - een (virtuele) objectenbibliotheek operationeel voor de bouw, installatie en infra; - BIM-modellen voor engineering & ontwerp, uitvoering en asset management; - BIR is omgevormd tot een integraal BIM expert- en overlegplatvorm voor de bouwen installatiesector m.m.v. van BNA, UnetoVNI, NL Ingenieurs, Bouwend Nederland, TVVL, ISSO , het Opdrachtgeversplafvorm en kennisinstituten; - BIM wet- en regelgeving en BIM-projectcontractvormen; - nieuwe functies voor BIM-moduleers en BIM-regieprojectmanagers; - 3D BIM/CAD-software; - leveranciers gebruiken de ETIM/2BAprotocollen; - faalkosten zijn gereduceerd met 50%; - BIM duurzaam bouwen optimaliseert.

HOE NU VERDER? Wie moet wat doen om BIM op vlieghoogte te krijgen? Willen we in 2016 dit toekomstbeeld ook daadwerkelijk gerealiseerd zien, dan moet er nog een aantal zaken geregeld worden, zowel bij opdrachtnemers, (koplopers en starters), opdrachtgevers, brancheorganisaties als onderwijsinstellingen. In het kader op de vorige pagina worden per doelgroep BIMaanbevelingen gegeven.

bronnen 1. Jerigan, Finith; Big BIM, Little bim; The practical approach to Building Information Modeling 2. Leidraad implementatie van BIM/CUR B&I/HS14-4S11/Jan 2012 3. BIM n primair proces RGD, 23 maart 2010 4. Eén taal voor Infra/Visie RWS/JB/MB/15 maart 2011 5. BIM bij RWS/CB/LEF/29 juni 2011 6. Businessplan Objectenbibliotheken/ CROW/Uneto-VNI/Stabu/ETM/9-7-2010 7. Informalisering in installatieland (ETIM)/ AvG/13 januari 2009 8. Objectenbibliotheek in de bouw/BIR/ oktober 2009 9. RGD schrijft BIM voor/XH/BIR event 5 juni 2012 10. Strategieplan BIR/2010-2012/ HS14S10/39199

12

TM1112_vangelder_2112f_2.indd 12

TVVL Magazine | 11 | 2012 BIM

30-10-2012 9:29:05

Rucon Systemair, a powerful combination Rucon Systemair heeft een voor Europa ongekend breed assortiment van luchtbehandelingskasten, warmteterugwinsystemen, ventilatoren en accessoires. Daarmee biedt Rucon Systemair perfecte oplossingen voor de Utiliteitsbouw, Industrie, Woningbouw, Infra en Parkeergarages.

Een goed voorbeeld is ons assortiment EC ventilatoren. De integrale elektronische regeling zorgt er voor dat de ventilatoren daadwerkelijk vraaggestuurd ventileren. Naast efciëntie in energieverbruik en milieuvriendelijkheid kiest u met de EC ventilatoren van Rucon Systemair ook voor geluidsarme, exibele en betrouwbare ventilatie- en luchtbehandelingssystemen.

Binnen ons totaalassortiment zijn veel producten op voorraad en daarmee vanuit ons doordachte distributiesysteem snel leverbaar.

Daarnaast is er de zekerheid van garantie en een hoge servicegraad. Maar onze kracht ontstaat toch vooral door samenwerking.

Daar werken wij voortdurend aan, samen met u.

Rucon Systemair B.V. · Postbus 263 · 3840 AG Harderwijk Telefoon 0341 - 439 100 · Fax 0341 - 439 190 info@ruconsystemair.nl · www.ruconsystemair.nl

TM1112_13.indd 13

30-10-2012 9:30:29