INTA Wark yak sihni
yamwa dini balna
RAIR MINIK BALNA KIDIKA
AÑO 3 • 4ta Edición No. 6 • Morralito de Arroz en Mayagna • Septiembre de 2011 • Tiraje 2,500 ejemplares www.inta.gob.ni
Bip pata ba li auhras pyuara kaisa bitar daukaia Rais balna kidi dahdanang Sau ridi yamnin Di dadhyaning al, yal dahnin tunan bahda taimni, rais kapat, talninki saubalna yak siknis diyawa, babil kapat kidi pani yak, cawibik talninki sau dinit balna 20, mita kapat taldang siknis diyawa. Yamak pani balna rais kapat trabil diyawa, pat sau dinit yak diminik bang kidi. Rais buhni, dawak sau bik kapat kat, di minik balna barak waski, kaunah sau kidi suihni tain, di minik balna sirihni barakwi, kaput bik aninki awaskat laihta talah.
Sau ridi yamna yulni tinglau yus munda taimni daninki yamak ba munuhni kidi yamak daklana yak, usnit yak sau kidi yamnim di dahnim kidi yulni.
Angdi sauna kidi baisa yamni yah diminik dahnin.
Di dahnin balna taimni kaiwakat diswinih, yamni ridi kaltah
Di Kasnin minik yakyang balna Trai tala tamatna yakat yama Ma ritski kidika asla palni ki Dawak yamak ba balma yak dahda taimni, yusrmunim ki talnim ki saukidi dawak kaput bik sau balna kidi sat mahni bang yulni kat. Dawak ridi muntaman taimni sau kidi lata karak dawak sau kidi kurwi yudutni yamnin. 2
Didahninpanibalna kidimasin balna ridi yamwi
INTA Wark yak sihni
yamwa dini balna SATNI BALNA
Diminik baisa yayamni balna kidi, sip daukalwaski sau sihnini babil balna kapat kidika.
INTA isining katwi di minik satni balna dahnin yulni:
Yamak ba nuhni kidi ridi yamwi sahyakwi lain kau saukidi didahnin yulni
INTA N-1: Siknis satnibalna kidika, dawak di minik balna yak 117-120 mabalna duwi 120 bik balna kalawi manza as kaupak pa balna Le贸n, Chinandega, Granada, Matagalpa, Rivas y Carazo. INTA diminik satni duaiwi: Diminik satni duaiwi: di minik balna sikninis balna nining yakat dawak di minik balna duwa kidi 120-125 mabalna dawak kalawi 110 bikbalna manzana kaupak pabalna yusmunwa kidika Chinandega, halapa, Pantasma, R铆o San Juan, Dawak Kardenas.
Didahnin balna kidi satni kau balna kidi yus munnin ki, sau sanni yamni yak
INTA Chinandega: Siknis satni balna kidika dawak di minik balna yak kidika 105110 mabalna kalawi 115 bikbalna manzana as kaupat dawak dadahwa pani balna kidi Le贸n, Chinandega, Granada, Matagalpa, Rivas y Carazo. 3
Bip pata ba li auhras pyuara kaisa bitar daukaia Dahnin mani balna Pas mayang di minik dahnin manibalna kidi, nu mayang kidi 15 was yal wainiku. Kidika kaupak 30 mani las kat kidi balna manikidi yus mundi dunin ma takityak. Dawakat tinglau, di wail balna bik, taim balna a waskat manibalna 15 a 15 dapa wainiku kat kidika manibalna yak main talnin ki ma taimki ana atnin yulni. Amputdiminik balna mahni yaknin kidika Raiz minik balna kidi mahni dahwi yaknin kat, yus munninki 1.5–2 bik balna duninki. Dahnin manzana as kidika, dawak manzana as kidi dahninki 200,000-250,000 kaput saranbalna dahnin ki. Uk kidika di tinglau balna kau klin munna katdawak di minik balna kidi duninki: 1.3 -1.5 bikbalnapraisni manzana as kidi, saran kau dahnin ki 170,000-200,000 saran dahninki. Waradi laih apakninki 60 paun kalaninki manzana as kidi, muih balna bitik kau adi praisni dunin 90,000 pan balna. Dawak nainini dahnin tail rais kidi tanibalna yamwi dunin kidi 20-30 mita banikau, dawak, suihni atnin ki minik balna kidi: dahnin awarni yak sau bik.
4
Sau yamni kidi Raiz minik balna yayamni dahwi yakmin kat kalanin awaskat ridi yamnin baisa yamni kidi tinglau kau pa balna ridi yamnin lain kau 1 a 2 bik balna kalawi manzana balna kidi kiwika balna karak 18-46-0. Dawak sau yamni atnin kidi, di minik dahda pani balna yakat satni buki, pani balna as ni kidika 20 ma> balna, ukni kidi 60 ma> balna. Dahna atminki diminik balna kidi, kaunah kidi awas kat sipki manzana kaupak di minik balna bu, awaskat arungka bik balna yaknin. Sau sinika balna kidika mayang kapat yus munninki, diminik rais balna dahdarang bang mayang taimni, manza as bani yakat. Tanka duwi yusmunnin sinika balna sau yakat Mayang kapat rais dahdakidi pani kidi klin duninki, baisa di dahdas tanit kau waiku as praisni kaupak, kidika sipki tahanin as dunin diminik yak darang kidi yulni kasak kulna atnin. Kat mayang ma> yalahkini kat yus munda kidi yulni.
INTA Wark yak sihni
yamwa dini balna Yalahda kat yus munnin tanka Main talwi yus munnin tangka Sau balna kidika, rais minik balna yamni baraknin rais minik balna kidi bitik yayamni manah atninki, dudutni bitik laih sip barakwaski. Dawak rais minik mahni, yaknin kat, di minik yanimak klin dunin, kung balna nuhni baunin, ta> nunuhni bauninki. Dawakat di muih balna baisa dudutni kidi raĂs dahda kat rikni yak kawi kaswi, uk kidi, kaput bik sinika bangki dakyaknin. Uba palni mahni palni rais rikni yakak kiwa tamni, di muih dudutni balna yaklauwi, dakyakna atninki, sika balna munah, main talda munah. Di muih baisa dudutni kidika RaĂs parnina kidika, talwaskat daukalwa kidika babil balna saukau bangkidi, kidi balna rais panan balna yakat kawa taimni mahka kaswidaukalwi.
Mayang kapat yamak balna duwiyus munnin tanka yus mundi, ispara, pik, U> balna kidi dudi yus munninki, asang pasyakat di dahda panikau. Sau balna yakaupak talnin mayang kapat amput sau kidi kaladakat yamni kalwarang yah sau sinika balna kidi yus munnin karangki. Sau yakat ais sikninis duwa kidika, dawak di minik rais yakat bik Tanka as yuldarangkat, sakara minikpa diskidika di yamni yamwaski. Tanka walwi mayang baisa di dahdas tanityak dawakat sangka atnin kidika bahan sau bik buhlawarangkat diwail balna kididau lalawaranki, uhu balna kidika. Di muih balna kidi baisa mahni ki sau yakat.
Uk kidika babil balna kidika rais panan minik yak kawa tamni lukwi sumani yakwi, dawak minik balna kalahwas dawi.
5
Bip pata ba li auhras pyuara kaisa bitar daukaia Dawak di muih balna uk kidika lapit kapapat satni kidika sau kau bangkidika, di minik balna yak daukalwi, basniyak, panan yak batatani taimni waiku as pasyak dahda kaupak.
Adi adika, satnibalna talwa sak atninki tu mita pani balna bitik kau kalana atnin ki. Sikninis balna kidi Di minik yak siknis uk kalahwa kidi laih rais minik palni yakat kalahwa kidi laih. Basni balna munah kalah wi, minik balna yakat dau kalwi, panan yakat bik, taimni balna bitik yakat, wainiku balna bitik kau.
Rais minik balna kidika tangka duwi dawi; dahnin ki, baisa dahdas tanit kau, sau balna yakat; ais mani balna dahnin kidika. Di minik balna yakat baisa ambuk uswa kidika sisin balna, rais minik balna baisa kaswi danh munwi, pat wasni balna duwa taimni. Main taldas kat kaput danh yamwi, ma balna parahni kau.
Rais minik wasni balna
Laihwi talna atnin karangki mayang kapat dakyakna atnim kidi rais dahda kat uba trabil munwa kidika babil balna. Dawak amput rais dahda kaupak, nuhni kalwa kat, main talna atnin kidika. 6
Rais panan balna siknis kalawa kidi
Rais minik sasani kalwa kidi sikninis siknis uk ki kidika, kidi kalawa kidi laih panan kaupak, dawak basni kaupak, siknis balna kidi dakyaknin kat baisa yamni barak was tanitlkau, dawak puluwas tanit kau bik satni bu duwa; as kidi pauni duwi, uk kidi lalahni balna ki.
Rais minik balna kidika, pat daukakalna, main taldas yulni kat
Barni bu as Banki pipihni bik, kidika kaiwa kidika laih, Mayang kapat main talda munah sika balma kalada munah, kalahwi.
INTA Wark yak sihni
yamwa dini balna
Rais Basni yakat
Trabil duwakidika
Siknis balna satni kau duaiwa kidika laih rais Basni; balma yakat kidika kilwi, babil balna uba palní mahní kawi kaswi. Siknis uk kidika, di minik yakat Matisbalna kidika, di minik balna yakat danhmunwi, dahtaman, kaupak pihwakat, kaunah baisa, ambuk munwa kidika, baisa dibin kaulaih warauwi panan balna yakat bik baisa sasakkni awas tanityak. Yamni barak wastanit yak. Baisa yamni main talnin kidi laih, rais minik balna kidika dahda kaupak dinit kau di dahwas balna bitik yaknin yamak kaupak, kidi diminik yakdi, an bik sirihni minik duwi. Baisa yamni isining pakwa kidi laih mayang yakat talda kat, panan as kaupak minik mahni kalawa taimni, baisa lalahma alahwi awas kat lus kalda kidi ka rais balna kidika. Rais minik kaldanangh.
balna
kidika
dahdi
lang
Mampat taimni nu kaltah mahka uhu binnina kidi mahka puluní rais minik batatani kakasma taimnikat nuawa rais minik kidi mahka dadaswi, mahka di pihwi minik balna Rais balna kidi kasak palni dahninki dan kalnin awas kidi yulni, dis kidi laih kat taim balna kau (20 a 22%), taldi dadi Mayang kapat trai munnin ki baisa mahní dahna atnin. Man talna atnam karang ki awarni balna kat dahna atnin kaput laih, di minik balna kidi danhkalnin pani; yak, baisa maní yaknin, ki. Dahnin awarni balna kidi Tunan bahnan ki, ridi kalnam ki, di dahma sakman taimni, di minik balna kidi aitani; duwa atninki 95% kapat praisni. Satni balna kau kalana atnin.
7
INTA Wark yak sihni
yamwa dini balna Ukni kidika di minik balna dadasna taimni. A paknin panibalna ana atnin, pat apaknin Aitana taimni kat, Kaunah baisa pihwastaim ni kat sip awaski, minik balna 10 pitni bik apaknin. Di minik balna kidi; yamni main taldas taim, apakdarangbik matis kas mukwarangki Kaunah pat, yamni kalahna taimni sipk; kalatankat apaknin. Daknin awarni kana Pat daknin awarni kana kat,rais nanaini taimni kat 10% dakna atnin Saudi, kat sau kidika yamni maintalna atnin kidi yulni, kat rais kalni naini daktaman taimni sipki watminikna atnin. Dawak wisnin awarni yak, klin wisnin taski atnin awaski. Mayang didahyang mayang ma taimki aninki rais dahda taimni baisa siknis balna kidi baisa ambuk munnin awas kidi yulni baisa kidi sau yakat.
Sangnika satni as Adi sangnika adi yamnin ki, baisa di balna daukalwi kiwa kidika dakyakna atnin sau balna Yak, di muih satni kalahwa kidi dismuknin yulni sinika balna yus munnin. Isning pakna parahni kidi laih, sau kidi sanni yamni atnin dawak, rais minik kidi buhni yamni atnin, kaput laih kap as kaupak sip mayang mahni yaknin minik balna kidi. Rais buhna balna Di minik buhna balna kidika waralaih yamninki, punin pani balna, baisa putas man tanit kau ma busnin, yamni buhnin yulni. Buhtaman pasyakat, kawaihna atnin karang ki papatni buhnin kidi yulni, an bik sirihni buhnin kidi yulni bik.
Una PublicaciĂłn del Instituto NicaragĂźense de TecnologĂa Agropecuaria
INTA
Financiado por Banco Mundial