Saskia Reusens - Levenslang

uitbreken

139

UITBREKEN Mocht ik de kans krijgen om op reis te gaan, dan zou ik eropuit trekken met de fiets en kamperen in de natuur. Een hotel en te veel drukte zeggen me niets. Ik zou wel zien waar ik uitkom. Ik fiets graag. Toen ik een kleine jongen was, fietste ik de Ronde van Frankrijk in de garage, steeds op en neer. Ik had kaartjes aan de wielen bevestigd zodat het veel lawaai maakte als ik fietste. Wielrenner worden was mijn grote droom. Een van mijn buurjongens koerste. Ik reed mee met mijn gewone fiets, maar als het bergop ging, haalde ik hem in.

Voordat ik intrad ging ik regelmatig op reis en naar concerten.

Concerten mis ik niet zo. Een doorleefde uitvoering van een pianotrio van Schumann kan ik perfect beluisteren op cd.

Maar de lijfelijke ervaring van beeldende kunst kun je niet evenaren met een reproductie of een foto in een krant, een kunstboek of een tijdschrift. Ik hou erg veel van Rothko. Zijn werk geeft altijd aanleiding tot een ware spirituele ervaring.

Hij schildert met tempera, een verf op basis van eigeel die men ook gebruikt om iconen te schilderen. Rothko’s schildertechniek bestaat erin verschillende laagjes over elkaar aan te brengen die door elkaar glinsteren. Dergelijke nuances kun je niet onderscheiden op een reproductie, maar moet je in het echt zien om het ten volle te ervaren. Maar dan denk ik: ik kan niet alles hebben. Dit is mijn plek.

Zo lang er gevangenissen zijn, zijn er ontsnappingen. Langdurig gedetineerden klampen zich eraan vast. Als ik probeerde te ontsnappen en het mislukte, werd ik gestraft en vloog in het cachot. Nog diezelfde dag beraamde ik mijn volgende ontsnappingspoging. Het was een overlevingsstrategie, voor-

140

levenslang

al tijdens de eerste jaren van mijn opsluiting. Een ontsnapping vergt soms jaren voorbereiding. Het werkt therapeutisch. Zo lang je ermee bezig bent, voel je je niet opgesloten. Dat is voldoende, het gevoel hebben dat je weg kunt.

Regelmatig zoeken broeders en zusters van verschillende kloosters elkaar op. Ze komen samen om teksten uit de traditie te bestuderen en te bespreken. Ook is er behoorlijk wat uitwisseling van goederen. De gemeenschappen worden immers kleiner, zodat ze niet alles meer zelf kunnen doen. Zo zijn er gemeenschappen die brood bakken, kaas of confituur maken… en hier andere gemeenschappen mee van laten profiteren. Dit maakt dat er redelijk wat verkeer is tussen de kloosters, zodat er geregeld redenen zijn om weg te gaan. Men kan occasioneel ook deelnemen aan vormingsinitiatieven en studiedagen die elders georganiseerd worden, bijvoorbeeld aan een universiteit. Het is bekend dat er dan nogal wat omweggetjes gemaakt worden. Zo lang dit echter niet uit de hand loopt en het leven in de gemeenschappen niet te veel verstoort, wordt dit door de vingers gezien.

De behoefte om vaker buiten te gaan, is er niet. Ik ben een huisduif die het liefst zijn vertrouwde leventje leidt. Mocht ik dit wensen, dan kan ik vaker buiten. Vader abt zou het me toestaan. Net dit besef is voor mij voldoende om te zeggen: het hoeft niet.

Een ontsnapping mag je niet onderschatten. De meeste gedetineerden zijn fysiek niet sterk genoeg en kunnen de ontsnappingsstress niet aan. Je moet echt wel lef hebben. Tijdens je ontsnappingsvoorbereidingen moet je normaal blijven doen.

Je leeft op de toppen van je zintuigen. Er ontgaat je niets. Je hebt alles tot in detail in je opgenomen. Je vindt alles meteen verdacht. Je bent met iets bezig en denkt: hé, er staan twee bewakers en normaal staat er maar één. Als je uiteindelijk over de gevangenismuur geraakt, zit heel de wereld achter jou.

Je hoort sirenes en je weet: dat is voor mij.

uitbreken

141

Binnen de beslotenheid van de kloostermuren hebben we een mooie kloostertuin. We mogen in de tuin, maar dit gebeurt heel weinig omdat we altijd bezig zijn. Vroeger ging ik wel eens wandelen in de tuin als ik bezoek had. Als ik helemaal op mezelf wil zijn tijdens de stille momenten, kan ik naar buiten gaan en in het gras zitten. Ik lees of kijk naar de natuur, het gebouw en haar omgeving en ervaar de natuur als een gigantisch esthetisch schouwspel. Persoonlijk vind ik dat mijn kamer uitgeeft op de mooiste hoek van het klooster, omdat hier veel bomen staan. Van bomen gaat een enorme kracht uit. Op een vrije dag overvalt me vaak een intens geluksgevoel als ik dit aanschouw.

Nieuwe gedetineerden kwamen soms bij me te rade. Ze konden hun lange straf niet aan of waren bang om hun vrouw te verliezen. Ze vroegen me hoe ze konden ontsnappen. Ik raadde hen aan om zes maanden te wachten. Als het zomer was, zei ik dat ontsnappen in de winter interessanter is omdat het vroeger donker is. Zes maanden nadien polste ik naar hun ontsnappingsplannen. De meesten hadden het idee laten varen. Zo werkte het. Ze waren zes maanden verder en hadden hun straf aanvaard. Ik heb het een paar keer meegemaakt.

Ik heb een aantal keren proberen ontsnappen, maar nooit met geweld. Als je ontsnapt met een list, heb je mijn sympathie. Tijdens de wandeling oefenden we in verspringen zonder aanloop. Zoals een kikker. We trainden ons om van het ene dak naar het andere te springen. Op den duur deed iedereen mee.

Ze dachten dat het een competitiespelletje was. Wisten zij veel.

Als we een stille dag hebben, zet ik de Engelse suite van Bach of de Ordre van Couperin op en kijk naar buiten. De interactie van de strak gecomponeerde klavecimbelmuziek en de wind die willekeurig en vrij door de bomen ruist, het zonlicht dat door de ritselende en vallende bladeren valt… Het creëert een wonderlijke ervaring waarbij de muziek en de natuur één wor-

142

levenslang

den. Het is alsof ik naar een natuurprogramma kijk, maar tegelijkertijd heb ik een directe ervaring van de werkelijkheid.

Het is een bron van verrukking. Je kunt niet zeggen: de realiteit is buiten. De realiteit is overal.

Het specifieke van dit leven in afzondering is dat we de intensiteit van het nu beleven in tegenstelling tot veel vluchtige ervaringen. In een van zijn gedichten mijmert Rilke: Reisen, wohin? Die Fernen sind im Herzen.

Dat je bij de pinken moet zijn én sterk heb ik ondervonden bij ontsnappingspogingen van medegedetineerden.

Het was mooi weer. Het was wandeling. Iedereen zat in het gras. Een kwartier voor het eind van de wandeling sprongen drie Italianen recht. Ze trokken elkaar over een dakje en liepen naar de achterkant van de gevangenis. Ze kwamen aan het sas waar de vrachtwagens binnenkomen. Daar moesten ze over klimmen, maar ze waren hun koord vergeten. Ze riepen ons toe om het koord dat ze in het gras hadden laten liggen, naar boven te gooien, maar uiteraard reageerde niemand.

Ze waren zó gefrustreerd dat ze op het dakje bleven zitten.

De directeur maande hen om naar beneden te komen. Iedereen lachen, natuurlijk. De Italianen hebben zes maand strikt gekregen. Dat is het vaste tarief: zes maand strikt.

Een andere gedetineerde was erin geslaagd om een gat te maken in een muur. Zijn familie wachtte hem buiten op. Op een afgesproken teken zouden ze een touw over de buitenmuur gooien. De gedetineerde kroop door het gat en blies op het fluitje dat hij die middag van de sportmonitor had ontvreemd. Hij had er niet bij stilgestaan dat alle cipiers een fluitje hebben. Ze hoorden het fluitsignaal en kwamen met z’n allen aangerend. Hij had voor zichzelf alarm geblazen.

Nog een andere gedetineerde had hulp van buitenaf. Hij was tussen de buitenmuren geraakt en de persoon die aan de buitenmuur stond, gooide een koord over de muur. De gedetineerde begon te klimmen, maar hij was niet sterk genoeg en moest opgeven.

uitbreken

143

Soms moeten we noodgedwongen buiten het klooster. Als het verkiezingen zijn, moeten alle broeders gaan stemmen. Voor de overheid zijn we burgers en hebben we stemplicht. Iedere broeder is vrij om te gaan stemmen wanneer hij wil. Daarna een terrasje doen hoort er echter niet bij. We moeten in ieder geval op tijd terug zijn, want op zondag is er eucharistie om halfelf. Om welke reden we ook het klooster verlaten, we moeten toelating vragen aan vader abt of we brengen hem op de hoogte wanneer het voor de hand ligt dat we naar buiten moeten. Heel af en toe ga ik voor mezelf kleren kopen. Een uitstapje is dit allerminst. Ik vind shoppen vervelend en ben het niet gewend. Het feit dat ik voor even het klooster kan verlaten, verandert hier niets aan. Ik heb gekozen voor een leven in afzondering en ben aan dit leven gehecht. Afzondering hoort bij de dynamiek van dit leven. Mocht ik steeds de behoefte hebben om buiten het klooster te gaan, zou ik mijn leven als monnik in vraag moeten stellen.

Ooit is het me gelukt om te ontsnappen met een kompaan.

Na zeven uur werden we gepakt. Ik werd op strikt gezet. De gevangenisdirecteur vroeg me of het me dat waard was. Zeker, antwoordde ik hem. We hebben ’s nachts door de velden gelopen. Ik heb de dauw op het gras gezien en de omgeploegde akker. Ik rook de aarde. In de verte reed een trein. Ik hoorde het geluid van de trein en zag lichtjes overal. Het was een belevenis!

Dit neemt niet weg dat ik het mij laat welgevallen om een keertje een dag buiten het klooster door te brengen. Dat kan.

Je mag af en toe weg om naar familie te gaan, om dringende of persoonlijke boodschappen te doen of voor een studiesessie, steeds na overleg en met goedvinden van de overste.

Ik ga niet vaak weg, slechts een paar keer per jaar, zoals de meeste broeders. Wie te vaak weg wil, wordt hier op aangekeken. Ik maak dan graag van de gelegenheid gebruik om een

144

levenslang

boekhandel binnen te springen en door de nieuwe boeken te snuisteren, als het enigszins kan. Gewoonlijk ga ik naar buiten voor familiebezoek. We bezoeken alleen maar de naaste familie, vooral als de ouders nog leven.

Ik geniet intens van zo’n dag. Keer op keer verwondert het me hoe snel ik weer gewend ben aan het leven buiten het klooster. De stadse drukte overweldigt me niet. Ik rijd het liefst met de trein of de bus en kijk geamuseerd en geboeid toe hoe de maatschappij evolueert. Iedereen is bezig met zijn gsm of luistert met oortjes in naar muziek.

Iemand die erin geslaagd is te ontsnappen, dwingt ontzag af bij de medegedetineerden. Het bewijst dat je geen kleine jongen bent, dat je lef hebt en geen babbelaar bent.

Gedetineerden wisselen regelmatig van gevangenis omdat ze na een tijdje het gebouw tĂŠ goed leren kennen. Leuven Centraal kende ik tot in de kleinste hoekjes. Dit verhoogt het risico op ontsnappen. En toch, ontsnappen wordt steeds moeilijker. Detectors staan overal en uit elke ontsnapping trekt men lessen. Elke keer dat iemand een weg naar buiten gevonden heeft, doen ze die dicht. Gedetineerden zoeken andere uitwegen, als het moet met geweld. Elke nieuwe gevangenis is een stap achteruit qua veiligheid, hoe vreemd dit ook mag klinken. Natuurlijk maken ze de gevangenissen steeds veiliger.

Tralies maken plaats voor gelaagd glas en beton. Je zaagt niet meer zomaar een tralie door of klimt over de muur. Maar hierdoor gaan gedetineerden bij ontsnappingspogingen steeds driester te werk. Nu ontsnappen de gedetineerden met helikopters en geweld. Na een ontsnapping met een helikopter enkele jaren geleden hebben ze op de wandelkoer twee grote bomen gezet zodat er geen helikopters meer kunnen landen.

Hoe veiliger ze het maken, hoe onveiliger het wordt voor het personeel.

De meeste gedetineerden willen niet ontsnappen. In Dendermonde zijn er ooit 28 gedetineerden gaan lopen. Het gros

uitbreken

145

van hen liep mee met de rest en wist niet waarnaartoe. Mocht je de poort openzetten, de meeste gevangenen zouden blijven.

Waar moet je naartoe? Je bent niks zonder papieren en geld.

Je komt van de regen in de drop.

Ik heb nog nooit gedacht: ik ben weg en doe de deur achter mij dicht. Al voel ik soms twijfel en stel ik mezelf de vraag: is dit leven écht iets voor mij? Is dit het? Ik worstel regelmatig met die gedachten, nog steeds. Het maakt me triest, maar anderzijds, die twijfels maken deel uit van het leven. Als het er echt op aankomt, kan ik kiezen, al weet ik dat die twijfels weer zouden opduiken in een ander leven. Aan de andere kant, de buitenwereld en mijn wereld vloeien in elkaar: het is dé wereld.

Ooit ben ik ontsnapt. In de cel naast mij stond het poetsmateriaal. De ruimte was met tralies afgesloten van de buitenwereld. Gedurende maanden had ik in de tussenmuur een gat gemaakt dat ik had afgedekt met een boekenrek. De achterkant van het gat was afgedekt met een dunne plaat. De tralies van de poetsruimte had ik doorgezaagd. Precies één uur had ik daarvoor nodig. Het was een zware fysieke inspanning. Je moet met je volle gewicht kracht zetten en je mag absoluut geen geluid maken. De zaagbeugel maakte ik van een houten kapstok met daartussen een zaag die ik had buitgemaakt in het werkhuis. De zaag maakte ik vast met vijsjes van een cassette. In de gevangenis heb je zeeën van tijd om na te denken.

Dan verzin je zulke dingen. ’s Ochtends deed de chef mijn deur open. Wandeling? vroeg hij. Vandaag niet, antwoordde ik. Als ik je niet meer zie, zal ik je schrijven, zei ik hem. Dat is goed, antwoordde hij. Op mijn cel hing een scheurkalender van De Bond Zonder Naam. Ik scheurde een blaadje weg en de spreuk van de dag kwam te voorschijn: Neem je vlucht. Ik heb de spreuk op mijn tafel gelegd en ben ontsnapt. Dat blaadje van die scheurkalender heb ik nog.