ΈΝΑ
ΦΕΓΓΆΡΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΚΑΤΑΡΑΜΈΝΟΥΣ ΕΥΓΕΝΙΟΣ Ο’ΝΗΛ •1
Η τραγωδία είναι ίσως το μόνο σημαντικό πράγμα για τον άνθρωπο. Αυτό που θέλω να πετύχω είναι, όταν θα φεύγουν από το θέατρο οι θεατές, μέσα τους να επευφημούν επειδή έχουν δει επί σκηνής κάποιον που παλεύει με τις άλυτες αντιφάσεις του, κάποιον που δεν νικάει, αλλά που ίσως αναπόφευκτα ηττάται. Μόνο μέσα από αυτόν τον αγώνα η ζωή του ατόμου κερδίζει το νόημά της, ακόμη και αν είναι μάταιη αρχικά. Μόνο το τραγικό στοιχείο καθιστά τη ζωή άξια να βιωθεί. Γι’ αυτό πρέπει τα όνειρά μας να είναι πάντα μεγαλύτερα από το όριο του εφικτού: επειδή το μοναδικό μας κέρδος βρίσκεται στην αποτυχία της πραγματοποίησης των ονείρων μας. ΕΥΓΈΝΙΟΣ Ο’ΝΗΛ
2
•
ΈΝΑ
ΦΕΓΓΆΡΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΚΑΤΑΡΑΜΈΝΟΥΣ ΕΥΓΕΝΙΟΣ Ο’ΝΗΛ
Συντελεστές ΜΕΤΆΦΡΑΣΗ
ΘΟΔΩΡΉΣ ΤΣΑΠΑΚΊΔΗΣ | ΙΣΜΉΝΗ ΦΡΑΓΚΙΟΥΔΆΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΊΑ ΚΕΙΜΈΝΟΥ ΠΑΡΆΣΤΑΣΗΣ
ΜΑΡΙΛΊΤΑ ΛΑΜΠΡΟΠΟΎΛΟΥ | ΓΙΆΝΝΗΣ ΝΤΑΛΙΆΝΗΣ ΣΚΗΝΟΘΕΣΊΑ
ΜΑΡΙΛΊΤΑ ΛΑΜΠΡΟΠΟΎΛΟΥ ΣΚΗΝΙΚΆ-ΚΟΣΤΟΎΜΙΑ
ΝΊΚΗ ΨΥΧΟΓΙΟΎ ΜΟΥΣΙΚΉ
ΚΏΣΤΑΣ ΓΆΚΗΣ | ΚΏΣΤΑΣ ΛΏΛΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΊ
ΣΆΚΗΣ ΜΠΙΡΜΠΊΛΗΣ ΒΟΗΘΌΣ ΣΚΗΝΟΘΈΤΗ
ΕΛΠΊΔΑ ΤΟΠΆΛΟΓΛΟΥ Διανομή ΤΖΌΣΙ ΧΌΓΚΑΝ
ΙΩΆΝΝΑ ΠΑΠΠΆ ΜΆΙΚ ΧΌΓΚΑΝ
[Ο ΑΔΕΡΦΌΣ ΤΗΣ]
ΝΤΊΝΟΣ ΓΚΕΛΑΜΈΡΗΣ
ΦΙΛ ΧΌΓΚΑΝ
[Ο ΠΑΤΈΡΑΣ ΤΗΣ]
ΓΙΆΝΝΗΣ ΝΤΑΛΙΆΝΗΣ ΤΖΙΜ ΤΑΪΡΌΝ
ΓΙΏΡΓΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΊΔΗΣ ΣΤΈΝΤΜΑΝ ΧΆΡΝΤΕΡ
ΙΏΚΟ-ΙΩΆΝΝΗΣ ΚΟΤΊΔΗΣ
Θ ΈΑ Τ Ρ Ο
Π Ο Ρ Ε ΊΑ
ΠΡΏΤΗ ΠΑΡΆΣΤΑΣΗ
8 ΟΚΤΩΒΡΊΟΥ 2018 Η παράσταση είναι συμπαραγωγή του Θέατρου Πορεία με τις εταιρείες θεάτρου Ακτίς - Μοντέρνοι Καιροί και Zero Gravity
Τ
ΈΝΑ
ΦΕΓΓΆΡΙ ΓΙΑ ΤΟΝ
ΚΑΤΑΡΑΜΈΝΟ ΑΔΕΡΦΟ
4
•
ο αυτοβιογραφικό Ένα φεγγάρι για τους καταραμένους, γραμμένο το 1943, αποτελεί κύκνειο άσμα του Ο’Νηλ και επίλογο τρόπον τινά του έργου Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα. Εδώ ο συγγραφέας συνεχίζει την ιστορία του Τζέιμι Ταϊρόν (περσόνα του αδερφού του στο Ταξίδι) και ικανοποιεί την προσωπική του ανάγκη να τον αντιμετωπίσει με μεγαλύτερο οίκτο, συγχώρεση και κατανόηση, από εκείνη που του επιφύλαξε στο προηγούμενο έργο. Στο έργο, που τοποθετείται στο φθινόπωρο του 1923, χρονιά θανάτου του Τζέιμι, ο Ο’Νηλ εκπλήρωσε μια απραγματοποίητη ευχή του, προσφέροντάς του έναν ήρεμο θάνατο. Πράγματι, ενώ ο αληθινός Τζέιμι πέθανε σε μια κλινική από εγκεφαλικό, σχεδόν τυφλός και παράφρων εξαιτίας του ποτού, στο Ένα φεγγάρι πορεύεται με ευπρέπεια προς το τέλος. Η συγγραφή του έργου στάθηκε μαρτύριο για τον συγγραφέα και του ήταν αδύνατον να το κρίνει αντικειμενικά. Σε κάποια πρόβα είπε σε έναν συνεργάτη του, τον Λ. Λάνγκνερ, ότι ο ηθοποιός που ενσάρκωνε τον Τζιμ δεν έπαιζε τον ρόλο με «τη δέουσα ανδρική ευπρέπεια». «Έλεγε και ξανάλεγε ότι ο αδερφός του ήταν τζέντλεμαν», ανέφερε ο Λάνγκνερ, «κι εγώ του απαντούσα ότι ο αδερφός του μπορεί να ήταν τζέντλεμαν, αλλά ο τρόπος που ήταν γραμμένος ο Τζιμ, δεν έβγαζε αυτή την ποιότητα και ο ηθοποιός τον έπαιζε όπως ήταν γραμμένος. Ο Ο’Νηλ δεν μπορούσε να το αποδεχτεί αυτό. Νομίζω, είχε εξιδανικεύσει τον αδερφό του».
Όπως και τα άλλα έργα της τελευταίας περιόδου του Ο’Νηλ, το Ένα φεγγάρι για τους καταραμένους, εκτός του ότι είναι ένα αυτοβιογραφικό έργο, διατηρεί τις ενότητες τόπου, χρόνου, δράσης, επεξεργάζεται οικογενειακές σχέσεις και είναι τόσο κωμικό όσο τραγικό – ο ίδιος ο Ο’Νηλ το χαρακτήρισε «μια ωραία ασυνήθιστη τραγική κωμωδία». Το έργο ξεκινάει με γέλια μια ηλιόλουστη ζεστή μέρα, συνεχίζεται μέσα σε μια φεγγαρόφωτη νύχτα γεμάτη ζοφερό τραγικό λυρισμό και τελειώνει το ξημέρωμα της επομένης. Ο θάνατος είναι στο επίκεντρο του έργου, όπως πάντα στον Ο’Νηλ, αλλά το σκοτάδι βρίσκεται σε ισορροπία με το φως. Το τέλος του έργου είναι λυπητερό αλλά θετικό και, όπως σε όλα τα τελευταία του έργα, οι ήχοι, οι σιωπές, το φως, οι χειρονομίες, η κίνηση και το σκηνικό επιτυγχάνουν καταστάσεις υψηλής συγκίνησης· ο συγγραφέας έχει πάντα επίγνωση ότι το βαθιά απερίγραπτο δεν μπορεί να εκφραστεί, αφού η γλώσσα είναι εν πολλοίς ανεπαρκής. ΤΟ ΜΑΚΡΎ ΤΑΞΊΔΙ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΎ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΏΡΙΣΗ
• Το έργο
Ένα φεγγάρι για τους καταραμένους έκανε πρεμιέρα στις 20 Φεβρουαρίου του 1947 στο Κολόμπους, μεταφέρθηκε στο Πίτσμπουργκ και κατόπιν στο Ντιτρόιτ. Εκεί η αστυνομική λογοκρισία κατέβασε το έργο με την κατηγορία ότι «διαβάλλει την αμερικανική μητρότητα». Τελικά, απαλείφθηκαν οκτώ λέξεις και το έργο πήρε άδεια να συνεχίσει τις παραστάσεις του. Ακολούθησε περιοδεία αλλά, καθώς δεν ικανοποιούσε κανέναν, κατέβηκε στο Σεν Λούις και όσο ο Ο’Νηλ βρισκόταν εν ζωή το έργο δεν έφτασε ποτέ μέχρι το Μπρόντγουεϊ. Το έργο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1952, έναν χρόνο πριν από τον θάνατο του συγγραφέα, αλλά δεν προκάλεσε αίσθηση, αφού η φήμη του είχε πλέον θαμπώσει. Μετά το 1946 είχε γίνει σχεδόν μόδα από ορισμένους λογοτεχνικούς κύκλους με επιρροή να απορρίπτουν τον Ο’Νηλ ως ζοφερό, σχοινοτενή και αδέξιο· το σφυροκόπημα συνεχίστηκε μέχρι το 1956. Το Ένα φεγγάρι για τους καταραμένους αναγνωρίστηκε τελικά ως μείζον έργο του αμερικανικού θεάτρου το 1973, είκοσι ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα του, όταν ο ερωτευμένος με τον Ο’Νηλ σκηνοθέτης Χοσέ Κουιντέρο το ανέβασε στο Μπρόντγουεϊ. Η παράσταση έλαβε ομόψυχα διθυραμβικές κριτικές, έγινε η αξεπέραστη επιτυχία της θεατρικής περιόδου 1973-1974 και εδραίωσε τη φήμη του Ο’Νηλ πέραν πάσης αμφισβήτησης.
ΠΗΓΈΣ: Stephen O. Black, εισαγωγή στον τόμο Eugene O’Neill, A moon for the mis-
begotten, Vintage International, 20001. The Cambridge Companion to Eugene O’Neill, ed. by Michael Manheim, Cambridge University Press, 1998. http://www.eoneill.com.
•5
ΤΑΪΡΟΝ: Πρέπει να ακούσεις την αλήθεια, Τζόσι. Εσύ κι εγώ είμαστε ίδιοι. Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τον εαυτό μας, όσο κι αν τρέξουμε, όπου κι αν πάμε. Και στον πάτο του μπουκαλιού και στην άκρη του ωκεανού, το φάντασμά μας μάς περιμένει «με τα άγρυπνα, χλωμά του μάτια».
6
•
•7
ΈΥΓΕΝΙΟΣ
Ο’ΝΗΛ 1888-1953
8
•
Γ
ιος της Έλλα Κουίνλαν και του Τζέιμς Ο’Νηλ, ο Ευγένιος γεννήθηκε στις 16 Οκτωβρίου του 1888 σ’ ένα ξενοδοχείο στο Μανχάταν. Ο αδερφός του, Τζέιμι, ήταν δέκα χρόνια μεγαλύτερός του. Καθώς ο πατέρας τους ήταν ηθοποιός, ο Ευγένιος πέρασε τα πρώτα χρόνια του περιοδεύοντας. Ο Τζέιμς Ο’Νηλ ήταν γνωστός και ικανότατος ηθοποιός που όμως σπατάλησε το ταλέντο του υποδυόμενος για τριάντα ολόκληρα χρόνια έναν και μοναδικό ρόλο, τον Κόμη Μοντεχρίστο. Τα καλοκαίρια οι Ο’Νηλ έμεναν στο εξοχικό τους στο Νέο Λονδίνο του Κονέκτικατ, το μοναδικό μόνιμο καταφύγιο που διέθεταν. Το σπίτι αυτό αποτέλεσε το περιβάλλον για τρία από τα μεγαλύτερα έργα του Ο’Νηλ: Α! Μοναξιά (1932), Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα (1939-1941) και Ένα φεγγάρι για τους καταραμένους (1941-1943). ΟΙ ΓΟΝΕΊΣ • Οι γονείς του προέρχονταν από οικογένειες Ιρλανδών καθολικών. Ο Τζέιμς δεν είχε λάβει σωστή παιδεία, η Έλλα όμως, κόρη πλούσιου επιχειρηματία, έμαθε πιάνο, μελέτησε κλασικούς συγγραφείς και στα δεκαπέντε της στάλθηκε στο μοναστήρι Notre Damme της Ιντιάνα, για να σπουδάσει μουσική, γαλλικά, φιλοσοφία και ηθική. Γνώρισε τον Τζέιμς Ο’Νηλ στο πατρικό της, λίγο προτού αναχωρήσει για το μοναστήρι, η σχέση τους όμως ξεκίνησε μετά την αποφοίτησή της. Ο Τζέιμς διέθετε ευγένεια και αρρενωπή χάρη και τη στιγμή εκείνη βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του. Το ζευγάρι έζησε μια δύσκολη ζωή, γιατί βρισκόταν συνεχώς σε περιοδεία και η ρομαντική και αθώα φύση της Έλλα τσακίστηκε υπό το βάρος των υλιστικών και εγωκεντρικών φιλοδοξιών του Τζέιμς. Πιστοί καθολικοί και οι δύο, Τζέιμς και Έλλα έβλεπαν στην οικογένεια τη χριστιανική raison d’être, έτσι το 1878 στο Σαν Φρανσίσκο έφεραν στον κόσμο το πρώτο τους παιδί, τον Τζέιμς τζούνιορ. Ο Τζέιμς, προκειμένου να εξασφαλίσει το μέλλον της οικογένειάς του, ξεκίνησε να επενδύει σε επιχειρήσεις με ακίνητα και ορυχεία. Ο δεύτερος γιος τους, ο Έντμοντ, γεννήθηκε στο Σεντ Λούις το 1883. Ο ΘΆΝΑΤΟΣ & ΟΙ ΤΎΨΕΙΣ • Τον επόμενο χρόνο από τη γέννηση του Έντμοντ, το ζευγάρι έφυγε για περιοδεία και άφησε τα παιδιά στη φύλαξη της μητέρας της Έλλα. Ο Έντμοντ κόλλησε ιλαρά από τον μεγαλύτερο αδερφό του και πέθανε. Η Έλλα δεν ξεπέρασε ποτέ τις ενοχές της που τον «εγκατέλειψε», ούτε κατάφερε ποτέ να κυριαρχήσει πάνω σε μια παράλογη πικρία προς τον πρωτότοκό της για την «καταστροφική του πράξη», κι έτσι πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της προσπαθώντας να μετακυλήσει τη δυσβάσταχτη ενοχή για τον θάνατο του Έντμοντ στον σύζυγο και στον γιο της. Όλοι οι ενήλικες πρέπει να υπέφεραν από τις τύψεις: η γιαγιά επειδή απέτυχε να επιβλέψει σωστά τα εγγόνια της, η Έλλα επειδή ενέδωσε στις παρακλήσεις του Τζέιμς να τον συνοδεύσει στην τουρνέ του, ο Τζέιμς επειδή αναζήτησε τη συντροφιά της. Με δεδομένο έναν τέτοιο στρόβιλο συναισθημάτων, ο Τζέιμς δεν θα μπορούσε εύκολα να αποφύγει την εντύπωση εχθρικών αισθημάτων απέναντί του. Επιπλέον, αμέσως μετά τον θάνατο του Έντμοντ η
•9
οικογένεια έστειλε τον Τζέιμς τζούνιορ σε οικοτροφείο και το ψυχικά μπερδεμένο παιδί ερμήνευσε αυτή την κίνηση ως τιμωρία για τον πόνο που προκάλεσε στους γονείς του. Απέναντί του η Έλλα υιοθέτησε την οδό της επιείκειας και της απόρριψης και την ακολούθησε μέχρι τη στιγμή του θανάτου της. ΤΟ ΝΈΟ ΜΩΡΌ & Η ΜΟΡΦΊΝΗ • Πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Έντμοντ, γεννήθηκε ο Ευγένιος Ο’Νηλ. Η γέννησή του θα πρέπει να περιέπλεξε τη συναισθηματική ζωή του Τζέιμς τζούνιορ, καθώς η προσοχή της Έλλα στράφηκε στο νεογέννητο και σύντομα ο Τζέιμι εξελίχθηκε σε μπελά. Επιπλέον, προκειμένου να ανακουφίσει την Έλλα από τους πόνους του δύσκολου τοκετού, ο γιατρός τής χορήγησε μορφίνη και η Έλλα εθίστηκε σ’ αυτή. Ο Τζέιμς ανακάλυψε αυτή τη συνήθεια της γυναίκας του ύστερα από μήνες, αρνήθηκε όμως να αναγνωρίσει την κρισιμότητα της κατάστασης. Έτσι, ο εθισμός της Έλλα κρατήθηκε μυστικός από όσους δεν ανήκαν στον στενό οικογενειακό κύκλο. Ο ΜΙΚΡΌΣ «ΦΤΑΊΧΤΗΣ» • Ο μικρός Ο’Νηλ ακολουθούσε τους γονείς του στις περιοδείες τους ως τα εφτά του χρόνια. Τα ταξίδια μετέδωσαν στον Ευγένιο την αίσθηση ότι δεν ανήκε πουθενά, πόσο μάλλον σε ένα σταθερό και ζεστό περιβάλλον. Η ασυνεπής μητρική φροντίδα τον οδήγησε στην υπερευαισθησία και την αποξένωση. Μοναδική του παρέα ήταν η γκουβερνάντα του, που έκανε ό,τι μπορούσε για να απαλύνει τον πόνο του από την απουσία οικογενειακής ατμόσφαιρας και συντρό10
•
φων στο παιχνίδι. Η ίδια τού έδωσε μια πρώτης τάξεως παιδεία σχετικά με το θέατρο. Το διάστημα 1895-1900 μπήκε εσωτερικός στην Ακαδημία αρρένων του Mount St.Vincent της Νέας Υόρκης, την οποία διηύθυναν καλόγριες. Ήταν αγαπητός στους πιο πολλούς συμμαθητές του, οι οποίοι όμως τον έβρισκαν λίγο παράξενο, επειδή ήταν ντροπαλός, απόμακρος και ευαίσθητος. Ο πρόωρος αποχωρισμός από την οικογένεια και η συνεχής απομόνωσή του στο σχολείο είχαν ως αποτέλεσμα να νιώθει δυσφορία και ανασφάλεια, συναισθήματα που μετέφερε στις μετέπειτα σχέσεις του. Σε αντίθεση με τον Ευγένιο, ο Τζέιμι τα κατάφερε καλύτερα στο σχολείο, παρόλα αυτά μέχρι την ηλικία των είκοσι ετών είχε γίνει ήδη αλκοολικός και αυτό είχε καταστροφικές συνέπειες για τον μικρότερό του αδερφό. Κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης για την ψυχική και πνευματική του εξέλιξη περιόδου, ο Ο’Νηλ, με αφορμή απόπειρα αυτοκτονίας που έκανε η Έλλα, πληροφορήθηκε τον εθισμό της μητέρας του στη μορφίνη και άρχισε να κατηγορεί τη γέννησή του για τα βάσανά της. Σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών έγινε δεκτός στην Ακαδημία Betts, στο Κονέκτικατ. Σπούδασε λατινικά, γαλλικά, ρωμαϊκή κι ελληνική ιστορία, μελέτησε γαλλική και ρωσική λογοτεχνία, συνεχίζοντας να είναι γόνιμος αναγνώστης. Ωστόσο, συνέχεια έφευγε κρυφά από τους κοιτώνες, συμμετείχε σε μικροεπεισόδια και έβρι-
σκε ευχαρίστηση στο να αψηφά τους νόμους της Ακαδημίας. Περνούσε τα σαββατοκύριακα στη Νέα Υόρκη με τον αδερφό του, από τον οποίο επηρεαζόταν. Εκείνη την περίοδο η δυναμική σχέση μεταξύ τους σχετίζεται με τον ανταγωνισμό για την αγάπη της μητέρας. Το βαθιά ριζωμένο μίσος του Τζέιμι για τον συγγραφέα, οι φόβοι της παιδικής ηλικίας και των δύο, η απόπειρά τους να προσεγγίσουν ο ένας τον άλλον μέσα από το αλκοόλ περιγράφονται στο έργο Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα, που θεωρείται το αριστούργημα του Ευγένιου Ο’Νηλ. ΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΟΥ ΤΥΧΟΔΙΩΚΤΙΣΜΟΎ & Η ΑΠΌΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΊΑΣ • Τον Σεπτέμβριο του 1906 πήγε στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, αλλά τον Ιούνιο του επόμενου έτους αποβλήθηκε, καθώς το ποτό και οι γυναίκες δεν άφηναν στον Ευγένιο χρόνο για να παρακολουθεί τα μαθήματα. Το τέλος της πανεπιστημιακής καριέρας του προκάλεσε πικρία στους γονείς του. Από το φθινόπωρο του 1907 έως το 1909 ο Ευγένιος έζησε στη Νέα Υόρκη, όπου παρά το πενιχρό του βαλάντιο, έγινε τακτικός πελάτης των μπαρ και των πορνείων. Από εκείνα τα χρόνια πηγάζει ο χαρακτήρας της πόρνης, που εμφανίζεται σε διάφορα έργα του. Το 1909, ενώ ήταν ακόμη οικονομικά εξαρτημένος από τον πατέρα του και δίχως προοπτική για μια αξιοπρεπή δουλειά, ο Ο’Νηλ γνώρισε την Καθλίν Τζέκινς, με την οποία παντρεύτηκαν κρυφά. Μία εβδομάδα μετά τον γάμο ο Ευγένιος σάλπαρε για την Ονδούρα σε αναζήτηση χρυσού. Εκεί προσβλήθηκε από ελονοσία και υποχρεώθηκε να επιστρέψει στη Νέα Υόρκη. Στο μεταξύ, η γυναίκα του ήταν έγκυος και ο γάμος δεν μπορούσε να κρατηθεί άλλο μυστικός. Το 1910 γεννήθηκε ο πρώτος του γιος, ο Ευγένιος Τζούνιορ. Η συνειδητοποίηση των ευθυνών του τον έκαναν να νιώσει ανίκανος και παγιδευμένος στον γάμο του, από τον οποίο θέλησε να απαλλαγεί αμέσως. Τον γιο του, μάλιστα, τον είδε μόνο μία φορά μέσα σε έντεκα χρόνια. Από το 1909 έως το 1912 ταξίδεψε στο Μπουένος Άιρες, όπου δούλεψε πρώτα σε εργοστάσιο κατασκευής ραπτομηχανών Singer και μετά ως αποθηκάριος στην πόλη Λα Πλάτα. Για δύο περίπου χρόνια η θάλασσα και οι συνταξιδιώτες του ήταν οι μοναδικοί του σύντροφοι και οι μέρες των ταξιδιών του στάθηκαν υλικό για μετέπειτα έργα του. Το 1911 επέστρεψε στη Νέα Υόρκη και την άνοιξη του 1912 αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει με υπερβολική δόση βαρβιτουρικών. Την ίδια χρονιά εκδόθηκε το διαζύγιο εις βάρος του και ο Ο’Νηλ γύρισε στο πατρικό του σπίτι στο Κονέκτικατ. Η ΑΡΡΏΣΤΙΑ & Η ΣΩΤΗΡΊΑ • Εκείνη την εποχή είχε φτάσει στη Νέα Υόρκη το θέατρο «Άμπεϊ» του Δουβλίνου. Στον θίασο αυτό, που παρουσίαζε τα έργα κόντρα στις πομπώδεις και ξεπερασμένες τεχνικές που ο ίδιος είχε δει ως παιδί στον θίασο του πατέρα του, ο Ο’Νηλ αναγνώρισε μία ευκαιρία.
• 11
Από τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα New London Telegraph. Αργότερα, όμως, αρρώστησε βαριά από φυματίωση και στις 9 Δεκεμβρίου του 1912 μεταφέρθηκε σε σανατόριο. Εκεί αποφάσισε να γίνει θεατρικός συγγραφέας· διάβασε εκτεταμένα λογοτεχνία, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στους κλασικούς. Ήταν κυρίως ο Στρίντμπεργκ που τον συνεπήρε και το έργο του Ο χορός του θανάτου τον βοήθησε να κατανοήσει τις σχέσεις μεταξύ των γονιών του και τη θεραπευτική δύναμη του θεάτρου. Πολλά χρόνια μετά μάλιστα, στον λόγο του για την αποδοχή του βραβείου Νόμπελ, ο Ο’Νηλ αναγνώρισε το λογοτεχνικό του χρέος προς τον Αύγουστο Στρίντμπεργκ. ΘΕΑΤΡΙΚΌΣ ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ • Τον Σεπτέμβριο του 1914, αποφασισμένος να ασχοληθεί σοβαρά με το γράψιμο, παρακολούθησε το Workshop 47 του καθηγητή Τζορτζ Πιρς Μπέικερ στο Χάρβαρντ. Την ίδια χρονιά ο πατέρας του χρηματοδότησε την έκδοση ενός τόμου με τα μονόπρακτά του με τον γενικό τίτλο Δίψα. Το 1915 μετακόμισε στο Γκρίνουιτς, έγινε θαμώνας στο μπαρ «Hell Hole», κατανάλωνε τεράστιες ποσότητες αλκοόλ και συναναστρεφόταν περιθωριακούς καλλιτέχνες. Το 1916 μετακινήθηκε στη συνοικία Πρόβινσταουν, όπου έγινε μέλος ενός θιάσου, γνωστού ως «Province town Players». Το μικρό αυτό θέατρο του έδωσε τη δυνατότητα να καθιερωθεί ως δραματουργός, αφού ανέβασε σεβαστό αριθμό έργων του. Το καλοκαίρι του 1917 άρχισε να δουλεύει τον βασικό κορμό του έργου Πέρα από τον ορίζοντα και λίγο αργότερα παντρεύτηκε τη συγγραφέα Άγκνες Μπούλτον. Στις 30 Οκτωβρίου 1918 γεννήθηκε ο γιος τους Σέιν. Το 1921 απέσπασε βραβείο Πούλιτζερ για το Πέρα από τον ορίζοντα. Τα τρία χρόνια που ακολούθησαν προβλήθηκε ως ο πιο πολλά υποσχόμενος Αμερικανός συγγραφέας, κερδίζοντας ένα ακόμη Πούλιτζερ και το χρυσό μετάλλιο θεάτρου από το Κρατικό Ινστιτούτο Γραμμάτων και Τεχνών. Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια αυτών των τόσο παραγωγικών και αποδοτικών ετών έχασε όλους όσους αγαπούσε, τη μητέρα του από εγκεφαλικό, τον πατέρα και τον αδερφό του. Ωστόσο, ο θάνατος των δικών του απελευθέρωσε τον συγγραφέα από τους δισταγμούς του να γράψει για την οικογένειά του, κι έτσι, στα έργα που ακολούθησαν, άρχισε να εκθέτει και να διερευνά τους δεσμούς της. Τον Νοέμβριο του 1924 ανέβηκε το έργο του Πόθοι κάτω από τις λεύκες. Οι κριτικοί συμφώνησαν ομόφωνα ότι το έργο ξεπερνούσε σε δύναμη τα Πέρα από τον ορίζοντα και Άννα Κρίστι. Η ΨΥΧΑΝΆΛΥΣΗ • Όταν ο αλκοολισμός του συγγραφέα επιδεινώθηκε, ο Ο’Νηλ πείστηκε να ζητήσει βοήθεια και μαζί με την Άγκνες ακολούθησαν θεραπευτική 12
•
• 13
αγωγή βασισμένη στη μέθοδο του Καρλ Γιουνγκ. Ο συγγραφέας πράγματι έκοψε το αλκοόλ και παρέμεινε νηφάλιος για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Στη συνέχεια οι Ο’Νηλ μετακόμισαν στις Βερμούδες, όπου έζησαν σποραδικά έως το 1927. Στο μεταξύ διάστημα γεννήθηκε η κόρη τους Ούνα. Την άνοιξη του 1926, εποχή που η ψυχανάλυση είχε γίνει πολύ της μόδας, ο Ο’Νηλ υποβλήθηκε εκ νέου σε θεραπεία. Ο ψυχίατρός του κατέληξε, αφού μελέτησε την περίπτωση του Ο’Νηλ και τα έργα του, ότι ο συγγραφέας έπασχε από συναισθηματική πενία και έδειχνε ανταγωνισμό προς τις γυναίκες, που προερχόταν από τον εσωτερικό ανταγωνισμό του ενάντια στη μητέρα του, η οποία υπήρξε ελλιπές πρότυπο συμπεριφοράς για τα παιδιά της και τα είχε απογοητεύσει. Στις Βερμούδες βρήκε την ηρεμία και την ομορφιά που χρειαζόταν για να συγκεντρωθεί στη δουλειά του, κάνοντας μια καλή αρχή με τα έργα Παράξενο Ιντερμέτζο και Ο Λάζαρος γέλασε. Η ΜΟΙΡΑΊΑ ΓΥΝΑΊΚΑ • Το 1926 σχετίστηκε ερωτικά με την ανερχόμενη ηθοποιό Καρλότα Μοντερέι. Στην αρχή του δεσμού τους ο Ο’Νηλ προσπάθησε να επιβληθεί στην ανάγκη του για εκείνη και συνέχισε να δουλεύει το έργο Παράξενο Ιντερμέτζο, με το οποίο κέρδισε το τρίτο του βραβείο Πούλιτζερ το 1928. Η Καρλότα επρόκειτο να τον μυήσει στους εξεζητημένους τρόπους της Ευρώπης και για τα επόμενα τρία χρόνια ταξίδεψαν μαζί σε ολόκληρο τον κόσμο. Τον Ιανουάριο του 1929 14
•
νοίκιασαν ένα σπίτι στο Καπ ντ’ Άιγ της Γαλλίας και μετά την ανακοίνωση του διαζυγίου του από την Άγκνες, ο Ευγένιος και η Καρλότα παντρεύτηκαν στο Παρίσι. Αφότου νυμφεύτηκε την Καρλότα, η ζωή του Ο’Νηλ πήρε μια άλλη τροπή, επειδή εκείνη του εξασφάλιζε τη σιγουριά και την απαραίτητη απομόνωση για τη δουλειά του, κρατώντας τον μακριά από τον κόσμο. Επιπλέον, η Καρλότα προσωποποιούσε τις θηλυκές δυνάμεις στη ζωή του και αποτελούσε την πολλαπλή εικόνα της μητέρας-συζύγου-ερωμένης-κόρης. Αφοσιώθηκε λοιπόν στη συγγραφή μιας μοντέρνας ελληνικής τραγωδίας σε τρία μέρη. Πράγματι, Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα ανέβηκε το 1931, απέσπασε διθυραμβικές κριτικές και έκανε τεράστια εμπορική επιτυχία. Έναν χρόνο αργότερα οι Ο’Νηλ μετακόμισαν στην Τζόρτζια. Το 1934 άρχισε να εργάζεται πάνω στο πιο φιλόδοξο σχέδιο της καριέρας του, μια ενότητα πάνω στον αμερικανικό τρόπο ζωής, με τίτλο Η Ιστορία των ξεπεσμένων αφεντάδων και ταυτόχρονα τελείωσε άλλα τρία θεατρικά έργα, το Ένα φεγγάρι για τους καταραμένους (1941-1943), Το άγγιγμα του ποιητή (1935-1942) και το Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα (1939-1941), το οποίο του χάρισε μετά θάνατον το τέταρτο Πούλιτζερ της καριέρας του. Το βραβείο Νόμπελ & το μακρύ ταξίδι προς το τέλος. Στις 12 Νοεμβρίου του 1936 ανακοινώθηκε ότι το βραβείο
Νόμπελ Λογοτεχνίας θα απονεμόταν στον Ευγένιο Ο’Νηλ, όμως η κατάσταση της υγείας του, που στα κατοπινά χρόνια διαρκώς θα επιδεινωνόταν, τον εμπόδισε να παραστεί στη Στοκχόλμη για την απονομή. Τα αρκετά χρόνια μέχρι τον θάνατό του στα τέλη του 1953 ήταν γεμάτα πόνο, απογοητεύσεις και δυστυχία. Το 1942 η δεκαεπτάχρονη κόρη του Ούνα, παντρεύτηκε κρυφά τον σαράντα δύο ετών Τσάρλι Τσάπλιν. Η ηλικιακή διαφορά τους ήταν κάτι που ο Ο’Νηλ δεν ξεπέρασε ποτέ, με αποτέλεσμα να διασαλευτούν οι σχέσεις τους. Ο γιος του ο Σέιν εθίστηκε στα ναρκωτικά και πέθανε σε κάποιο δημόσιο σανατόριο. Επιπλέον, το 1943 ο συγγραφέας υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο και η Καρλότα διαγνώστηκε με παραμορφωτική αρθρίτιδα. Το 1950 αυτοκτόνησε, όντας αλκοολικός, ο γιος του Ευγένιος Τζούνιορ, που είχε ξεκινήσει μια πολλά υποσχόμενη καριέρα ως καθηγητής κλασικών σπουδών και ως ηθοποιός στην τηλεόραση. Αμέσως μετά η Καρλότα εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική. Η μεταξύ τους σχέση τους ούτως ή άλλως είχε γίνει αφόρητη, αφού οι καυγάδες τους ήταν καθημερινοί και έντονοι και βίωναν διαρκείς κρίσεις χωρισμών κι επανασυνδέσεων. Ο ίδιος ο Ο’Νηλ, χτυπημένος από Πάρκινσον, αδυνατούσε πια να γράψει. Το 1951 μετακόμισε στο ξενοδοχείο Shelton Hall, στη Βοστόνη, όπου εγκαταλειμμένος από τη σύζυγό του και αποξενωμένος από τον κοινωνικό του κύκλο, κατέστρεψε προσχέδια και σημαντικό υλικό για την ενότητα πάνω στον αμερικανικό τρόπο ζωής και σταδιακά έχασε κάθε θέληση για ζωή. Στις 27 Νοεμβρίου 1953 έπεσε σε κώμα και πέθανε τρεις μέρες αργότερα από βρογχοπνευμονία. Ο Ευγένιος Ο’Νηλ ήθελε να κρατηθεί το γεγονός του θανάτου του μακριά από τον Τύπο, να μη λάβει απολύτως καμία δημοσιότητα, κανείς να μην παρευρεθεί στην κηδεία του, «ούτε καν εκπρόσωπος κάποιας θρησκείας ή δόγματος». Η Καρλότα ικανοποίησε κάθε επιθυμία του κατά γράμμα…
ΠΗΓΈΣ: Robert M. Dowling, Critical companion to Eugene O’Neill: A literary refer-
ence to his life and work, 2v., Facts on File Inc., New York, 2009. Normand Berlin, Eugene O’Neill, MacMillan Modern Dramatists, MacMillan Education. The Cambridge Companion to Eugene O’Neill, ed. by Michael Manheim, Cambridge University Press, 1998. Barrett H. Clark, Ευγένιος Ο’Νηλ: ο άνθρωπος και το έργο του, μτφρ. Β. Νικολοπούλου, Εκδόσεις Γκοβόστη, χ.χ. Κέλλυ Καραγκούνη, Ερμηνεύοντας το θεατρικό λόγο του O’Neill, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη. Σάββας Πατσαλίδης, Θέατρο, κοινωνία, έθνος: από την «Αμερική» στις Ηνωμένες Πολιτείες, τ. Α΄/ 1620-1960, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2010. http://www.provincetownplayhouse.com/history.html. http://www.eoneill.com.
• 15
ΤΖΟΣΙ: Έλα να καθίσουμε. Έτσι... αγκαλιά. Γείρε το κεφάλι σου στο στήθος μου... όπως είπες ότι σ’ αρέσει... Ωραία. [...] Μετά από τόσα ψέματα και δολοπλοκίες, στο χρωστάω να σου δώσω αυτή την αγάπη που έχεις ανάγκη. Δεν είναι και δύσκολο... Σ’ αγαπώ με χίλιους τρόπους... και ίσως αυτός εδώ να είναι ο πιο σπουδαίος, γιατί μου κοστίζει τόσο πολύ.
16
•
• 17
Δεν είναι μόνο το δικό μου έργο που τιμάται, αλλά το έργο όλων των συναδέλφων μου στην Αμερική. [Από τον λόγο αποδοχής του βραβείου Νόμπελ από τον Ευγένιο Ο’Νηλ.]
Σ
TO
AMEΡΙΚΑΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΠΡΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑ
Ο’ΝΗΛ
18
•
τις αρχές του 20ού αιώνα στο αμερικανικό θέατρο κυριαρχούσαν τα μελοδράματα, τα οποία γράφονταν ειδικά για τους αστέρες της σκηνής. Τη δεκαετία του 1910, ωστόσο, το αμερικανικό κοινό άρχισε να απαιτεί καινοτομίες στις θεατρικές αναζητήσεις, ώστε να αντικατοπτρίζονται στη σκηνή η αυξανόμενη ελευθερία λόγου και κοινωνικής συμπεριφοράς στις ΗΠΑ, αλλά και η εκπληκτική ανάπτυξη που σημείωναν η αμερικανική ποίηση και το μυθιστόρημα, τα οποία είχαν πράγματι πετύχει έναν «αμερικανισμό» και λειτουργούσαν ως «εθνικοί φορείς». Οι βάσεις για τη δημιουργία ενός νέου αμερικανικού θεάτρου τέθηκαν στη Νέα Υόρκη και στο Πρόβινσταουν της Μασαχουσέτης, τόπο διακοπών καλλιτεχνών και θεατρανθρώπων και «παράδεισο» για τους πρωτοπόρους συγγραφείς του Μανχάταν, όπως οι Τζορτζ Κραμ Κουκ και Σούζαν Γκλάσπελ. Οι δυο τους, αφοσιωμένοι στο γηγενές αμερικανικό θέατρο, ίδρυσαν τον θίασο «Province Town Players», έδειξαν εξαρχής εμπιστοσύνη στο ταλέντο του Ο’Νηλ και προώθησαν τα έργα του. Ταυτόχρονα, η «Ομάδα της Πλατείας Ουάσινγκτον» στη Νέα Υόρκη, αλλά και άλλα μικρά ensemble της ανατολικής ακτής, ανέβαζαν Τσέχοφ, Ίψεν, Σο, σε μια προσπάθεια να αλλάξουν τον
εμπορικό χαρακτήρα του θεάτρου και να διευρύνουν τη θεματολογία του. Όλα αυτά προετοίμασαν το έδαφος για τα έργα του Ο’Νηλ, με τα οποία μπήκαν σε τάξη όσα είχαν κατακτηθεί προηγουμένως. Ο Ο’Νηλ επανέφερε τους κλασικούς μύθους στο αμερικανικό θέατρο του 20ού αιώνα και δημιούργησε δυναμικές εικόνες, προμηθεύοντας έτσι τον ψυχολογικό νατουραλισμό με γερά θεμέλια. Ο Ο’Νηλ χρωστάει πολλά και στο μελόδραμα, που γνώριζε πάρα πολύ καλά χάρη στην καριέρα του πατέρα του· αφού το «ζύγισε», εντόπισε όσα στοιχεία τού ήταν χρήσιμα για την πρόκληση συγκίνησης και αγωνίας στη δραματουργία του. Πράγματι, οι χαρακτήρες του ταλαντεύονται ανάμεσα στο φαινομενικό και στο πραγματικό, ανάμεσα στην προσποίηση και στην ειλικρίνεια. Ο Ο’Νηλ είναι ένας από τους λίγους δραματουργούς –πέρα από τους Ίψεν, Στίντμπεργκ, Ουίλιαμς και λιγότερο τον Μίλερ– που τοποθετεί τον εαυτό του στους κεντρικούς ρόλους των έργων του. Οι χαρακτήρες του αδυνατούν να παραδεχτούν τα βάσανά τους. Όταν η άρνηση της παραδοχής είναι απόλυτη, καταλήγει στον όλεθρο. Στα έργα του η «ασυνείδητη» ζωή των χαρακτήρων συνιστούσε το πλέον επικίνδυνο κομμάτι της ύπαρξής τους, επειδή αυτό τους απειλούσε με άμεση καταστροφή, σωματική, ψυχική, κοινωνική. Ο Ο’Νηλ υπήρξε πραγματικά ριζοσπαστικός πειραματιστής, αφοσιωμένος στην ατομική ύπαρξη και στην έρευνα για ταυτότητα, και αμφισβήτησε τις
συμβατικές πολιτιστικές και φιλοσοφικές αξίες, επιθυμώντας να ξεφύγει από τα ήδη υπάρχοντα δόγματα και μοτίβα, που αφορούσαν τη μορφή, το περιεχόμενο και τη θεματολογία του θεάτρου. Το αμερικανικό θέατρο του οφείλει πάρα πολλά, καθώς εκείνος εισήγαγε τη μοντέρνα τραγωδία στις ΗΠΑ, της έδωσε την ορμή και κινητοποίησε κορυφαίους Αμερικανούς θεατρικούς συγγραφείς (Άρθουρ Μίλερ, Τένεσι Ουίλιαμς, Έντουαρντ Άλμπι, Σαμ Σέπαρντ) να αναπτύξουν νέο ύφος και καινούρια θεματολογία. Παρόλο που είναι σαφές πως ο Ευγένιος Ο’Νηλ θα μείνει στη μνήμη κυρίως για τα τελευταία του έργα –τα πρώιμα έργα του δεν είναι χωρίς αξία, αλλά κανένα δεν είναι πλήρως ικανοποιητικό, ενώ τα Ο παγοπώλης έρχεται και το Ταξίδι μεγάλης μέρας προς τη νύχτα είναι σπουδαία έργα τέχνης–, εν τέλει παραμένει αξεπέραστος μεταξύ των Αμερικανών δραματουργών και είναι αμφίβολο κατά πόσο θα υπήρχε αμερικανικό δράμα χωρίς εκείνον.
Robert Brustein, The theatre of revolt: an approach to the modern drama, Methuen & co ltd., London. Απόδοση αποσπάσματος: Ε.Κ.
ΠΗΓΈΣ:
Κέλλυ Καραγκούνη, Ερμηνεύοντας το θεατρικό λόγο του O’Neill, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη. Σάββας Πατσαλίδης, Θέατρο, κοινωνία, έθνος: από την «Αμερική» στις Ηνωμένες Πολιτείες, τ. Α΄/ 1620-1960, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2010.
• 19
ΤΖΟΣΙ: Με τις πουτανίτσες σου στο Μπρόντγουεϊ δεν μεθάτε μαζί; ΤΑΪΡΟΝ: Πάλι τα ίδια! ΤΖΟΣΙ: Εντάξει, σταματάω. Είναι που τις ζηλεύω πολύ μάλλον. ΤΑΪΡΟΝ: Δεν υπάρχει λόγος. Δεν μ’ ενδιαφέρουν. ΤΖΟΣΙ: Ενώ εγώ; ΤΑΪΡΟΝ: Εσύ, ναι. ΤΖΟΣΙ: Γι’ απόψε μόνο; ΤΑΪΡΟΝ: Γι’ απόψε, ναι. Όπως συμφωνήσαμε. Γι’ αυτή τη νύχτα... Θα είναι διαφορετική από κάθε άλλη... και για τους δυο μας.
20
•
• 21
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ
ΚΏΣΤΑΣ ΓΆΚΗΣ Συνθέτης, ηθοποιός, σκηνοθέτης, δάσκαλος θεάτρου, εμψυχωτής ομάδων, θεατρικός συγγραφέας, ιστορικός. Ωστόσο. Δεν ορίζεται αποκλειστικώς από καμία εκ των παραπάνω ιδιοτήτων υπό την έννοια ότι η ζωή ανθίζει πάντοτε πέρα από ιδιότητες, βεβαιότητες και αποκρυσταλλώσεις και χοροπηδάει ελεύθερη σκίζοντας τίτλους και περγαμηνές. Νιώθει ευγνωμοσύνη για τους γονείς του και τον δάσκαλό του στην κιθάρα, Β. Καναρά. ΝΤΊΝΟΣ ΓΚΕΛΑΜΈΡΗΣ Γεννήθηκε στη Βόρεια Εύβοια. Αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Πειραϊκού Συνδέσμου. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια των Θ. Τερζόπουλου, S. Abkarian και C. Abkarian, Σ. Καραμεσίνη, Ε. Στιβανάκη. Έχει συμμετάσχει σε αφιέρωμα στον ποιητή Γ. 22
•
Γεραλή σε σκηνοθεσία Μ. Καρατζογιάννη και στην ταινία του Γ. Σμαραγδή Καζαντζάκης. Επίσης έχει εργαστεί ως β´ βοηθός σκηνοθέτη στην Πενθεσίλεια του Κλάιστ σε σκηνοθεσία Π. Δεντάκη. ΙΏΚΟ-ΙΩΆΝΝΗΣ ΚΟΤΊΔΗΣ Aπόφοιτος της Δραματικής Σχολής Ωδείου Αθηνών. Tελειόφοιτος της Α. Σ.Κ.Τ. Ως ηθοποιός έχει συνεργαστεί με τους: Πανάδη, Μαρμαρινό, Ράλλη, Φριντζήλα, Ξάφη, Μουτούση, Βουλγαράκη, Αρβανιτάκη, Τσάμη, Μπένετ και την Aniline Dancetheatre. Ως εικαστικός με τους: Κοκκίνου, Ξάφη, Μαντζούκη, Φριντζήλα, Πανάδη, Βολανάκη και Βιβιλάκη. Ως δημιουργός της περσόνας Imiterasu με τους: Σιγανίδη, Πανάδη, Συμεωνίδη, Παρασκευάκο, Μανουηλίδη, Νικολόπουλο, Αττώνη, Τσιοτσιόπουλο, Θεοχάρογλου, Φριντζήλα και Ζαμάνη. ΜΑΡΙΛΊΤΑ ΛΑΜΠΡΟΠΟΎΛΟΥ Γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι ηθοποιός, θεατρολόγος, σκηνοθέτης. Από το 1996 εργάζεται στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση. Έχει σκηνοθετήσει: Ψυχολογία Συριανού Συζύγου του Ροΐδη (Ιλίσια Στούντιο, 1999), Ο Επιστάτης του Πίντερ (Θέατρο Αμόρε, 2000), Ρωμαίος & Ιουλιέτα Περιμένοντας του Θ. Τσαπακίδη (Πειραματική Εθνικού, 2003), Σκακιστική Νουβέλα (Φεστιβάλ Αθηνών, 2013, Θέατρο Πορεία 2014-2015) κ.ά. ΚΏΣΤΑΣ ΛΏΛΟΣ Εργάζεται ως μουσικός, συνθέτης, ενορχηστρωτής και ερμηνευτής επί
σκηνής (ηθοποιός και μουσικός) σε παραστάσεις θεάτρου και χορού. Σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών ολοκληρώνοντας τις κλασικές σπουδές στο βιολί και τα ανώτερα θεωρητικά με τους Π. Δεσποτίδη και Χ. Κουρή. Παρακολούθησε μαθήματα των Τ. Αποστολίδη, Λ. Καρυτινού, Ν. Γράψα, Μ. Αλεξίου, H. Yazdjian. Εμφανίστηκε ως σολίστ σε εθνικά και διεθνή μουσικά σύνολα, ορχήστρες αλλά και σε ανεξάρτητες ομάδες με εξαίρετους μουσικούς απ’ την Ελλάδα και το εξωτερικό (Αφρική, Κούβα, Μεξικό, Περού, Ινδονησία, Αμερική, Ινδία κ.α.) διαμορφώνοντας έτσι μέσα στα χρόνια τον δικό του προσωπικό ήχο. Στο θέατρο έχει συνεργαστεί με το θέατρο Άλφα.Ιδέα, το Εθνικό Θέατρο, τον Θ.Ο.Κ., το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Χανίων κ.α., με δημιουργούς (ενδεικτικά): Κ. Γάκη, Α. Αντύπα, Ε. Καραΐνδρου, Ν, Μιλβόγεβιτς, Β. Νικολαΐδη, Μαρίζας Κωχ κ.ά. ΣΆΚΗΣ ΜΠΙΡΜΠΊΛΗΣ Ο Σάκης Μπιρμπίλης από το 1995 εργάζεται ως σχεδιαστής φωτισμών σε πάνω από 400 παραστάσεις θεάτρου και χορού. Έχει συνεργαστεί με τους μεγαλύτερους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς των παραστατικών τεχνών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Εθνικό Θέατρο, Κ.Θ.Β.Ε., Εθνική Λυρική Σκηνή, Rambert Dance Company, Theaterhaus Stuttgart, Saarland
State Theatre κ.ά.). Τα τελευταία χρόνια σε μεγάλο αριθμό των παραστάσεων στις οποίες συμμετέχει συνεργάζεται και ως σκηνογράφος. ΓΙΆΝΝΗΣ ΝΤΑΛΙΆΝΗΣ Έχει συνεργαστεί με τους περισσότερους διακεκριμένους Έλληνες σκηνοθέτες ερμηνεύοντας σημαντικούς ρόλους σε έργα Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Αριστοφάνη, Ηρώνδα, Σαίξπηρ, Μολιέρου, Μαριβώ, Ζαρρύ, Ίψεν, Ντοστογιέφσκι, Στρίντμπεργκ, Τσβάιχ, Τσέχοφ, Μπρεχτ, Πίντερ, Μίλλερ, Σλομποτζιάνεκ, Διαλεγμένου, Μανιώτη κ.ά. Με το θέατρο Πορεία συνεργάζεται για έβδομη φορά. Με τη Μ. Λαμπροπούλου συνεργάστηκε ξανά στη Σκακιστική Νουβέλα του Στ. Τσβάιχ. ΙΩΆΝΝΑ ΠΑΠΠΆ Γεννήθηκε στη Βοστώνη των Η.Π.Α. 1999: Απόφοιτη της Ανωτέρας Δραματικής Σχολής του Θεάτρου Τέχνης-Κάρολος Κουν. Κάτοχος του Βραβείου Μελίνα Μερκούρη για την ερμηνεία της στο έργο Οδός Πολυδούρη και του Βραβείου Κοινού Αθηνοράματος Α΄ Γυναικείου ρόλου για το έργο Αλεπούδες. Έχει συνεργαστεί στο θέατρο με τους: Χουβαρδά, Μοσχόπουλο, Μαρμαρινό, Ευαγγελάτου, Μαστοράκη, Σκότη, Τάρλοου, Γκόνη, Μόσχο, Θεοδωρόπουλο, Μουμουλίδη, Θεοδώρου, Πατεράκη, Λιούλιου, Κορσουνόβας, Κάλμπαρη, Λυμπεροπούλου, Ρήγο, Αρμένη, Φοντούκη, Τσουλάτζε, Αβδελιώδη. Επίσης έχει συμμετάσχει σε τηλεοπτικές σειρές και σε κινηματογραφικές παραγωγές.
• 23
ΕΛΠΊΔΑ ΤΟΠΆΛΟΓΛΟΥ Aπόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Πειραϊκού Συνδέσμου. Έχει σπουδάσει Xοροθεραπεία και Κοινωνική Ανθρωπολογία. Παρακολούθησε σεμινάρια των Ευαγγελάτου, Κονιόρδου, Κουμίδου, Μοσχόπουλου, Τερζόπουλου, Ponifasio. Ως ηθοποιός και performer συνεργάστηκε με την ομάδα «Α ΚΙΝ» της Μ. Μαυρογένη. Συμμετείχε σε παραστάσεις σύγχρονου χορού (χορογραφίες Grafakos, Κορέλλη, Πανουσοπούλου) και στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού «Unlimited Access» της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών (χορογραφία Κολιοπούλου). ΓΙΏΡΓΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΊΔΗΣ Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1986. Είναι απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Δήμου Αγίας Βαρβάρας- Ιάκωβος Καμπανέλλης. Είναι επίσης απόφοιτος μουσικολογίας. Έχει συμμετάσχει στις παραστάσεις: Το 99% (σκηνοθ. Ν. Σούλης), Γκρίζοι (σκηνοθ. Ρ. Χρυσικοπούλου), Pulp Fiction (σκηνοθ. Φ. Προβελεγγίου), Undead (σκηνοθ. Φ. Κατέχος), Villa Utopia (σκηνοθ. Λ. Σπετσιέρης), Τρεις αδερφές του Α. Τσέχοφ (σκηνοθ. Γ. Ανδρέου), Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια (σκηνοθ. Δ. Λάλος), Η αρρώστια της νιότης του Φ. Μπρούκνερ (σκηνοθ. Δ. Λάλος), Η λάμψη μιας ασήμαντης νύχτας (σκηνοθ. Ε. Σκότη). Το 2017 ήταν υποψήφιος για το Βραβείο Χορν για την ερμηνεία του στην παράσταση Η αρρώστια της νιότης. ΘΟΔΩΡΉΣ ΤΣΑΠΑΚΊΔΗΣ Γεννήθηκε το 1970 στις Βρυξέλλες 24
•
από γονείς πολιτικούς πρόσφυγες. Ασχολήθηκε από νωρίς με τη λογοτεχνική μετάφραση (Χάισμιθ, Γκόρντιμερ, Μανσέτ, Κινιάρ κ.ά.), τη συγγραφή (Ο ελέφαντας του Hotel Phidias, Ουρανός δωματίου κ.ά.) και το θέατρο (προσφάτως: Υπέρ Αδυνάτου – σκηνοθεσία/δραματουργία, Εργοτάξιο Λούλα Αναγνωστάκη – δραματουργία). Συνεργάζεται σταθερά με την ομάδα «Zero Gravity». ΙΣΜΉΝΗ ΦΡΑΓΚΙΟΥΔΆΚΗ Απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού (ΕΑΠ), του μεταπτυχιακού προγράμματος Πολιτιστικής Διαχείρισης του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού (Πάντειο Πανεπιστήμιο), καθώς και του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης (Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών). Έχει μεταφράσει θεατρικά έργα και θεωρητικά κείμενα για το θέατρο και τις τέχνες. Έγραψε το σενάριο και σκηνοθέτησε την ταινία μικρού μήκους Υστερόγραφο. ΝΊΚΗ ΨΥΧΟΓΙΟΎ Σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης, Performance Design και Fashion Design. Δουλεύει σε θεατρικές παραστάσεις ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος από το 2011. Μερικές από αυτές είναι: Ηλέκτρα του Σοφοκλή (Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου), Ορφέας του Μοντεβέρντι (Μέγαρο μουσικής), Μετατόπιση προς το ερυθρό του Γ. Μαυριτσάκη (Φεστιβάλ Αθηνών), Το γελοίο σκότος του Β. Λοτς (Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου).
• 25
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΌΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΑΡΛΟΟΥ
ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ - ΥΠΕΎΘΥΝΗ ΘΕΆΤΡΟΥ
ΣΤΕΛΛΑ ΓΙΟΒΑΝΗ
ΔΡΑΜΑΤΟΛΌΓΟΣ ΘΕΆΤΡΟΥ
ΕΡΙ ΚΥΡΓΙΑ
ΤΕΧΝΙΚΌΣ ΥΠΕΎΘΥΝΟΣ ΘΕΆΤΡΟΥ
ΖΥΛΟ ΤΣΑΟΥΣΙ
ΒΟΗΘΌΣ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΤΟΛΌΓΟΥ
ΑΝΝΑ ΠΑΣΠΑΡΑΚΗ ΥΠΕΎΘΥΝΗ ΤΑΜΕΊΟΥ
ΣΕΒΗ ΔΙΟΝΥΣΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΥΠΕΎΘΥΝΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΌΓΟΣ ΘΕΆΤΡΟΥ - ΧΕΙΡΙΣΜΌΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ ΦΩΤΙΣΜΏΝ
ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΣΕΒΑΣ
ΗΧΟΛΉΠΤΗΣ - ΧΕΙΡΙΣΜΌΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ ΉΧΟΥ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΑΣΠΑΡΑΤΟΣ
ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΠΑΡΑΣΚΗΝΊΩΝ & ΤΑΞΙΘΕΣΊΑ
ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΥΤΣΟΚΩΣΤΑ ΘΩΜΑΪΣ ΓΚΕΡΛΕΚΤΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΓΑΡΝΑΒΟΣ
ΒΟΗΘΌΣ ΤΕΧΝΙΚΟΎ - ΚΑΘΑΡΙΣΜΌΣ ΘΕΆΤΡΟΥ
ΤΖΙΜΗΣ ΓΙΑΟΥΠΙ
ΥΠΕΎΘΥΝΕΣ ΚΥΛΙΚΕΊΟΥ
ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΛΙΑΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΞΑΦΗ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ
ΣΑΣΑ ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΝΟΜΙΚΉ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΙΟΝΑ ΛΟΓΙΣΤΉΡΙΟ
ΣΤΑΘΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΙΣΤΟΣΕΛΊΔΑ - ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΦΊΛΩΝ ΠΟΡΕΊΑ - DIGITAL MARKETING
INDEV
ΣΧΕΔΊΑΣΗ ΛΟΓΟΤΎΠΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΓΕΩΡΓΟΣ 26
•
ΚΑΤΑΣΚΕΥΉ ΣΚΗΝΙΚΟΎ
ROBERT OSCILOWSKI ΠΑΤΊΝΑ ΣΚΗΝΙΚΟΎ
ΦΡΕΝΤΥ ΓΚΙΖΑΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΉΣ ΜΆΣΚΑΣ
ΑΛΕΚΟΣ ΜΠΟΥΡΕΛΙΑΣ ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΎΛΗΣ ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΟΣ
ΕΡΙ ΚΥΡΓΙΑ
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΟΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΟΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΙΓΚΑΣ | BOOKART.gr ΕΚΤΎΠΩΣΗ ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΟΣ
Παπαρηγοπούλου 6 | 121 32 | Περιστέρι | Αττική Τ 2105761586 & 2106859273 | Ε info@kapaekdotiki.gr www.kapaekdotiki.gr fb /Κάπα Εκδοτική | t @KapaEkdotiki ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ & TRAILER ΠΑΡΆΣΤΑΣΗΣ
ΒΑΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε θερμά για την πολύτιμη βοήθεια την Αννίτα Δεκαβάλλα, τον Τάκη Βουτέρη - Θέατρο Εξαρχείων, την Ιφιγένεια Ντούμη, την Κορίνα Κόκκαλη, τη Δανάη Επιθυμιάδη, τον Δημήτρη Κολιό, τον Παναγιώτη Εξαρχέα και τη Χρυσούλα Σπανού.
Η αρχιτεκτονική μελέτη του Θεάτρου Πορεία στη νέα του μορφή έγινε το 2000 από το αρχιτεκτονικό γραφείο του ΑΝΤΩΝΗ ΝΟΥΚΑΚΗ και της ΜΠΟΥΚΗΣ ΜΠΑΜΠΑΛOY. Η νέα αρχιτεκτονική μελέτη των κερκίδων έγινε το 2018 από το αρχιτεκτονικό γραφείο FLUX OFFICE των Θανάση Δεμίρη και Εύας Μανιδάκη.
• 27
Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΜΑΣ
ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
28
•
ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ 2018-2019 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ
ΕΛΕΝΗ ΚΟΚΚΑΛΗ
ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΟΛΕΜΗΣ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΡΥΦΩΝ
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ
• 29
30
•
ΤΑΪΡΟΝ: Τι λέγαμε; Α ναι, για τον πατέρα σου, πόσο σπουδαίος άνθρωπος είναι. Ο δικός μου ήταν καθίκι. ΤΖΟΣΙ: Όχι, δεν έχεις δίκιο! Ήταν ένας από τους καλύτερους ανθρώπους που έχω γνωρίσει. ΤΑΪΡΟΝ: Για τους άλλους, ναι. Για μας ήταν καθίκι. ΤΖΟΣΙ: Ντροπή σου, Τζιμ! ΤΑΪΡΟΝ: Επειδή είναι νεκρός; Και τι έγινε; Δεν μας ακούει, μην ανησυχείς. Αλλά και να μας άκουγε, ξέρει ότι τον μισούσα... Όπως με μισούσε κι εκείνος. Χαίρομαι που πέθανε. Κι εκείνος χαίρεται. Ή θα έπρεπε. Όλοι θα έπρεπε. Που γλίτωσαν από τον παλιόκοσμο. Εν ειρήνη. Μαλακίες! Και λοιπόν; ΤΖΟΣΙ: Μην το κάνεις αυτό, Τζιμ. Δεν μ’ αρέσει να μιλάς έτσι.
• 31
ΤΡΙΚΌΡΦΩΝ 3-5 | ΑΘΉΝΑ | 10433 | ΠΛ. ΒΙΚΤΩΡΊΑΣ T 210 8210991 & 210 8210082 E info@poreiatheatre.com www.poreiatheatre.com 32
•