ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ
στάσεις στην ευτοπία
εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού, ΒΛΑΣΤΗ
το σουηδικό 6 - 11 06 2006
2006
αναθεωρημένη έκδοση
2
φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
φ Κ
έργο το ‘‘σουηδικό’’ Διαπεράσαμε, αναγνωρίζοντας και συγκρίνοντας, μέσα σε ένα κοινό συζητήσεων, ανατροπών και εντάσεων, τις δηλώσεις, τις εκφραστικές πειθαρχίες και τις ποικιλιες των σχετικών διεκπεραιώσεων του ‘’άλλου’’. Κοιτάξαμε και εξετάσαμε εξαιρετικά τις μεθοδολογίες και τις τυπολογίες των ανιχνεύσεων, τα εννοήματα αλλά και τις υπονοήσεις του τυπικού της εκπαίδευσης που κατευθύνουν και ορίζουν ένα πρόσκαιρο και ασταθές αποτέλεσμα. Σπάνιο, απίθανο, ώστε να εγκαταληφθεί στην κοινή χρήση του. Σχεδιασμένο να ονομάσει το όριο και το βάρος της σύνθεσης των εμπειριών. Να ορίσει μια κοινή συνισταμένη, να εγκαθίδρυσει και να εγγράψει το μείγμα των συμπεριφορών που ανάβλυσαν και εξελίχτηκαν εξαιτίας της διαφάνειας, πιά, μετά από όλα όσα συνέβησαν, του θέματος. φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
Το 1964 κατασκευάστηκε ένα μακρόστενο ξύλινο κτήριο με αμφικλινή στέγη στην κοινότητα Βλάστη του νομού Κοζάνης. Η Σουηδική οργάνωση INDIVIDUELL MANNISKOHJALP (IM) που χρηματοδότησε την κατασκευή και συμπεριέλαβε τον εξοπλισμό του εργαστηρίου υφαντουργίας, ανέδειξε μέσα από αυτή τη δράση τον συστατικό ιδεολογικό της πυρήνα, ένα πρόδρομο μοντέλο κοινωνικής οικονομίας. Το κτήριο, μετά την αποχώρηση της οργάνωσης, παραχωρήθηκε στην κοινότητα της Βλάστης. Ονομάζεται ‘’το Σουηδικό’’.
ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
στον Κώστα Τζιουμάρη και τον Σταύρο Υφαντή
εργάτες το ‘‘σουηδικό’’ Στην ορεινή κοινότητα της Βλάστης ταξίδεψαν και συνεργάστηκαν οι: Ιφιγένεια Δηλαβεράκη Καλλιόπη Κανελοπούλου Ειρήνη Καραμαλή Άννα Μαρία Κασσιμάτη Κατερίνα Κουτσογιάννη Αθηνά Κρεμμύδα Άνι Κρικοριάν Αναστασία Λιανού Ίρις Λυκουριώτη Ιορδάνης Στυλίδης Κλέλια Χαλά Ερμής Χαλβατζής Χρύσα Χελιδονάκη
Αναγνωρίσαμε τα όρια. Παρουσιάστήκαμε εντός τους Πειθαρχήσαμε στην τακτική της κατανόησης και της κίνησής τους μέσα στο τοπίο και τον τόπο. Ανταλλάσσοντας ιδέες και πρακτικές ώστε να διαπραγματευτούμε και να εγκαταστήσουμε μια κοινή βάση νοήματος, το δικό μας βήμα προς μια άλλη, ιδιαίτερη, ιδανική πολιτισμική συνθήκη. 14 – 19 Ιουνίου 2006
φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΟΠΟΥΛΟΥ φ αρχείο ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
ιστορίες για την αρχιτεκτονική και τις κοινότητες
φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
το σουηδικό Το 1964 κατασκευάστηκε ένα μακρόστενο ξύλινο κτήριο με αμφικλινή στέγη στην κοινότητα Βλάστη του νομού Κοζάνης. Η Σουηδική οργάνωση INDIVIDUELL MANNISKOHJALP (IM) που χρηματοδότησε την κατασκευή και συμπεριέλαβε τον εξοπλισμό του εργαστηρίου υφαντουργίας, ανέδειξε μέσα από αυτή τη δράση τον συστατικό ιδεολογικό της πυρήνα, ένα πρόδρομο μοντέλο κοινωνικής οικονομίας. Το κτήριο, μετά την αποχώρηση της οργάνωσης, παραχωρήθηκε στην κοινότητα της Βλάστης. Ονομάζεται ‘’το Σουηδικό’’. Το 2006, τον Ιούνιο, μιά μικρή ομάδα φοιτητριών/ών από το τμήμα αρχιτεκτονων του πανεπιστημίου Θεσσαλίας ταξίδεψε, μετά από πρόσκληση του προέδρου της κοινότητας, στο πλαίσιο ενός άτυπου εργαστηρίου, μέχρι το οροπέδιο, πάνω από την πόλη της Πτολεμαϊδας. Εγκαταστάθηκε εκεί, αποτύπωσε και χαρτογράφησε τα τεκμήρια, διάβασε την ιστορία που περιέκλειε το κτήριο, ανασυνθέτοντας όλα τα μικρά της κομμάτια μέσα στο χρόνο. Η εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων συνήθως εξαντλείται μέσα σε σειρές από διαλέξεις και εργαστηριακές πειθαρχίες με άξονες και πυρήνες αναφοράς τα περιεκτικά αρχεία πληροφοριών που περιέχονται σε βιβλία, στο ψηφιακό συνεχές, τον ελλειματικό περιγραφικό λόγο, την αφηρημένη σκέψη για το κτισμένο. Στις ελάχιστες ευτυχείς στιγμές η επίσκεψη και οι συζητήσεις, η εποπτεία του χώρου ενός κτηρίου-παραδείγματος ή υποδείγματος, ενός απομειναριού της αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικής περικλείει και εκπαιδεύει, αποκαλύπτει την αναγκαία και ικανή μαθησιακή συνθήκη. Εκεί, τότε, οι αλληλεπιδρώσες στρώσεις που δημιουργούν και ολοκληρώνουν το δίπολο κτίριο-τοπική ιστορία, ξεδιπλώθηκαν, υπό την πίεση της εντατικής γνωσιακής απαίτησης, απελευθερώνοντας και αφήνοντας στον ακριβή ορισμό και την ενδελεχή ταξινόμηση, στην αυστηρότητά της, το εύρος των πολιτισμικών χαρακτηριστικών του. Ό,τι και όσα ολοκληρώθηκαν και προωθήθηκαν εξαιτίας του κτισμένου γεγονότος μέσα στο χρόνο, ό,τι και όσα περιόρισαν ή σταμάτησαν τη λειτουργική του δυνατότητα, ό,τι και όσα διατηρήθηκαν μεταβάλλοντας το κτήριο σε ιδεολογικό θύλακα, φορέα και κιβωτό, των παρελθόντων απαιτήσεων και αιτημάτων που διεκδίκησαν τον ειδικό τους χρόνο.
4
5
φ ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
Το 2005, μέλη της συντακτικής ομάδας του περιοδικού ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ ταξίδεψαν και αναζήτησαν το αρχειακό υλικό της κατασκευής και λειτουργίας του κτηρίου στο διοικητικό κέντρο της οργάνωσης ΙΜ, στην Στοκχόλμη. Η κοινότητα με την σειρά της, διερεύνησε την ιδέα της ανακαίνισης του κτηρίου για την ασφαλή διατήρηση του υπάρχοντος υλικού, τη διατήρηση και ανάδειξη του συνόλου των μηχανών ύφανσης, τη μεταβολή τμήματος του λειτουργικού του προγράμματος, ώστε να αποτελέσει και πάλι ένα σημαντικό πυρήνα προσέλκυσης του ενδιαφέροντος προς την κοινότητα και την ευρύτερη περιοχή. Ζητήθηκε να διερευνηθεί η δυνατότητα της στέγασης και υποστήριξης μικρών ομάδων επιστημόνων ή φοιτητών για μελέτες ή εξειδικευμένες ερευνητικές εργασίες στο ευρύτερο οικοσύστημα της περιοχής, την παρακολούθηση του κοινοτικού ιστού στο χρόνο, τη μελέτη και το σχεδιασμό προτάσεων για μικρά και μεσαία προβλήματα ρύθμισης χώρου. Μια τέτοια ρυθμιστική επιλογή θα συνέδεε ένα ή περισσότερα πανεπιστήμια με την κοινότητα της Βλάστης αναστέλλοντας τη ραγδαία αποδυνάμωσή της, υποστηρίζοντας ένα νέο μοντέλο ενίσχυσης της κατοίκησης. Η επέμβαση της οργάνωσης ΙΜ, σαράντα χρόνια πριν, με την κατασκευή του εργοστασίου επεξεργασίας μαλλιού, την υποστήριξη της ιδέας της συμμετοχής των γυναικών της κοινότητας σε μία ορθολογικοποιημένη κάθετη παραγωγική εργασία βασισμένη στην τοπική υφαντική δραστηριότητα, την συλλογή της τελειωμένης σε προϊόντα παραγωγής και τη διάθεσή της σε μία από τις ιδιαίτερα αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης με άμεση επιστροφή της αξίας στην ίδια την κοινότητα αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες πολιτισμικές-οικονομικές προτάσεις ρήξης με ό,τι χαρακτήριζε τις συστατικές τοπικές εθνικές οικονομικές συνιστώσες. Μπορούμε, λοιπόν, να υποθέσουμε πως το κτήριο δεν συμβολίζει, μέσα στο χρόνο του, το αποτέλεσμα της δραστηριότητας μιάς από το πλήθος των οργανώσεων χορηγιών των εξελιγμένων χωρών αλλά τη ζωτική ιδεολογική πρόταση για την ανατροπή του μοντέλου της υπολλειπομμένης φυσικής οικονομίας της ανέχειας και της πατριαρχικής κοινωνικής οργάνωσης, προς την κατεύθυνση μιας ριζοσπαστικής δραματικής αναδιάταξης των κοινωνικών συνδεσμώσεων. Η κατασκευή, ένα προκατασκευασμένο ξύλινο κτήριο, μεταφέρθηκε στο σύνολό του, ως την τελευταία κατασκευαστική του λεπτομέρεια από την πόλη Tibro της Σουηδίας στην πόλη Κοζάνη της Ελλάδας. Ο Σουηδός αρχιτέκτονας Paul Gustafson ταξίδεψε στον
6
7
φ ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
φ αρχείο ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
φ ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
τόπο ως σχεδιαστής και φορέας της πολύτιμης τεχνογνωσίας των ξύλινων κατασκευών, οργάνωσε και επέβλεψε κάθε λεπτομέρειά της, δίδαξε ένα νέο τύπο σχέσης με τη δομή, το περιβάλλον, την ενεργειακή οικονομία. Πρόσφερε στην κοινότητα ένα πολύτιμο πολιτισμικό πυκνωτή. Η τελετουργία της ανόρθωσης του κτηρίου μέσα στο οριακό τοπίο της ορεινής λεκάνης, εκεί όπου η γραμμή του ορίζοντα βρίσκεται τόσο όσο η πορεία μιας ώρας, έφερε στη ζωή ένα πρότυπο λειτουργίας, συσχέτισης, συντήρησης, ένα λαμπρό παράδειγμα ισορροπίας. Εισήγαγε σε ένα κενό χρονικό σημείο, ένα ακόμη διαλεκτικό συντελεστή στον χάρτη των ιδιοτήτων του κατασκευασμένου πομπού νοήματος, του κτηρίου. Το κτήριο συνιστά ένα πολύπλοκο, βαρύ και σιωπηλό φορέα λειτουργιών που εδράζονται εντελώς και συνεχώς στην επίκαιρη οικονομία που το περιλαμβάνει. Με τέτοιο τρόπο και ισχύ ώστε σε κάθε χρονικό σημείο κάθε περιεχόμενος συντελεστής του (τύπος ζωής, τύπος ενεργειακού υποβάθρου, τύπος βιοτεχνικού δυναμικού, τύπος οινονομικού μοντέλου) να μπορεί να υπερβληθεί και να ακυρώσει κάθε άλλον. Καθε φορά που τέτοια ακύρωση επισυμβαίνει μια δυνατή αποσάθρωση της ολοκληρο-δομής του είναι δυνατή. Με καποιο τρόπο, η δυνατή κατάρρευση της τοπικής οικονομίας που περιέθαλψε στο εσωτερικό του, η υπονόμευση του δυναμικού που υποστήριζε την τοπική εκδήλωση της ζωής και κίνησης στο χρόνο, η υπονόμευση της ιδεολογίας που συνείχε και θεράπευε την τοπική κοινότητα, άφησαν, τελικά, ανεπηρέαστη την συνθήκη της ύπαρξής του. Το οικονομικό μοντέλο (επεξεργασία πρώτης ύλης, παραγωγή προϊόντων, εξαγωγική τεχνική, οικονομία και διαχείριση πλούτου) που προτάθηκε, εγκαταστάθηκε και εξαπολύθηκε στο διοικητικό και πολιτισμικό θεσμικό πλέγμα δεν αντιπαρατέθηκε στην καινοτόμο τεχνική και λειτουργική πρόταση του κτηρίου (αλλαγή μοντέλου κατασκευής, ενεργειακή απόδοση και αυτονομία). Γιαυτό, η φέρουσα ριζοσπαστικοποίηση και αναδιάταξη των σχέσεων στην τοπικη οικονομία, την κοινωνική συσχέτιση και την αλληλεγγύη, δεν υιοθετήθηκε και δεν επεκτάθηκε. Το κτήριο εξουδετερώθηκε τόσο ως μηχανισμός όσο και ως σημαντήρας και μήτρα καινοφανών ειδικών και γενικών σχέσεων πολιτισμού.
8
9
φ ΙΡΙΣ ΛΥΚΟΥΡΙΩΤΗ
φ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΔΗΛΑΒΕΡΑΚΗ
φ ΑΝ ΚΡΙΚΟΡΙΑΝ
φ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΔΗΛΑΒΕΡΑΚΗ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
10
φ ΑΝ ΚΡΙΚΟΡΙΑΝ
Ό,τι περιεχόταν στο εσωτερικό του κτηρίου-εργοστασίου ταξίδεψε βαθιά στο μέλλον. Ανέπαφο, ανεξήγητο, ακαθόριστο, εξουδετερωμένο. Οι υφαντικές μηχανές, οι ξύλινες πολύπλοκες κατασκευές για την προετοιμασία της πρώτης ύλης (μαλλί), μαγικές μορφές, αυτόνομες από το νόημα και την λειτουργία τους, τα προϊόντα τους, οι αποθηκευμένες πρώτες ύλες (τα μεγάλα χρωματιστά κουβάρια), οι κατάλογοι των δειγμάτων χρώματος και σχεδίων, τα μοντέλα ραφής και σχεδιασμού υφασμάτων, τα τετράδια και οι φάκελλοι της οικονομικής διαχείρισης, τα σταθμά του ζυγίσματος, το βάρος των αναμνηστικών εικόνων που δείχνουν και αποδεικνύουν την λειτουργία του εργοστασίου, οι ψίθυροι, οι φωνές και το γέλιο των Σουηδών εθελοντών στους ξύλινους εξώστες τα παρατεταμένα καλοκαιρινά απογεύματα, η κατανόηση της ολιστικής πρότασης για τη διέγερση και την οικονομική ευημερία της κοινότητας. Μαζί με όλα αυτά ταξίδεψε στο χρόνο και η σκόνη, οι τελευταίοι διάλογοι και το άγγιγμα των χεριών στον αποχαιρετισμό, το νεύμα για τη διατήρηση της σιωπής, τον διάλογο που δεν έπρεπε και δεν άρχισε ποτέ, την συλλογική απώθηση της ιδέας για το πως θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα, τη χαμένη ευκαιρία. Η εκπαιδευτικη διαδικασία αναμένει διαρκώς εκείνες τις ελάχιστες και πολύτιμες στιγμές της ολοκλήρωσής της. Τότε που τα σημαντικά τμήματα από την παρεχόμενη γνώση, οι λεπτομέρειες και οι πρακτικές του ταιριάσματος με την πραγματικότητα, η επαλήθευσή της και η συσχέτιση με την ιδεολογική βάση των διαβημάτων της, επαληθεύονται. Ο στόχος της ομάδας ήταν η αντιπαράθεση με ένα πολύπτυχο πρόβλημα, γεννήτρια και υποδοχέα γνώσης. Το κτήριο κατοικήθηκε και, γιαυτό, εξαπόλυσε όλες τις πτυχές του πολύτιμου περιεχομένου του που προστάτευσε και μετάφερε στο χρόνο. Το τυπικό της λειτουργίας του, την συνοδό στρατηγική της αλληλεγγύης, την ριζοσπαστικότητα των σχέσεων που ανέδειξε η λειτουργία και η διεύθυνσή του, την τεχνολογία του, την περιβαλλοντική ισορροπία που υποστήριξε, την ιδιότυπη οικονομική σχέση που προτάθηκε και εξέλιξε
11
φ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΛΙΑΝΟΥ
φ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΔΗΛΑΒΕΡΑΚΗ
φ ΚΛΕΛΙΑ ΧΑΛΑ
φ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΔΗΛΑΒΕΡΑΚΗ
φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
12
φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
την πρώϊμη κοινοτική σκέψη, τα ζωτικά διδάγματα, τις συγκρούσεις και την κατάρρευση του ονείρου της κατάκτησης της ιδέας και της ρύθμισης ενός κοινού. Αυτός ο μεγάλος κατάλογος των στοιχείων μεταφέρθηκε στο χρόνο και αποκαλύφθηκε. Αναγνώστηκε ώστε να αναγνωριστούν τα στοχαστικά και ιδεολογικά κενά του, να τακτοποιηθούν τα ερωτηματικά που έπρεπε να απαντηθούν. Η ανάλυση και οι απόπειρες για πλήρεις εξηγήσεις, ο κύκλος των συζητήσεων, οι στάσεις και οι σιωπές της αμηχανίας, οι έξοδοι από το εσωτερικό των διαλόγων στο εξωτερικό πλήρες περιβάλλον μικρο-τοπίο, οι εξαντλητικές λεπτομέρειες των στοχαστικών συσχετίσεων, των επαληθεύσεων και των διαψεύσεων έκτισαν τον κοινό τόπο, την οντότητα, ένα χώρο πολύ-πτυχο, αναιρούμενο, συμπαγή, θραυσματικό στις λεπτομέρειες και στην συνολικότητά του. Ο χώρος αυτού του εργοστασίου περιείχε και απέδιδε, έκρυβε ή επαλήθευε. Το κτήριο περιέθαλπε την ανθρώπινη ζωτικότητα και δραστηριότητα και πάλι. Η κατανόηση του νοήματος μιας χρονικής κίνησης (από ένα παρελθόν σε ένα εύπλαστο και άτακτο παρόν) κατά την οποία τεκμηριώνεται η ακολουθία της εγκατάστασης και της εγκατάληψης όσων ελάχιστων ή σημαντικών ιχνών ορίζουν μια περιοχή νοήματος αιτεί την υποχώρηση της προσωπικότητας του παρατηρητή μπροστά στην ισχυρή, την έξαλη αποκάλυψή τους. Η κατανοηση του νοήματος της επανακατοίκησης, οι αλλαγές που προτείνει και αναδεικνύει το νεαρό και απείθαρχο βλέμμα, οι σκέψεις που ξεπηδάνε χωρίς να περιορίζονται από την κανονικότητα της ωριμότητας, συνιστούν σωτήριες συντεταγμένες που στον κοινό και ίδιο ορισμένο χρόνο παρουσιάστηκαν, κατανοήθηκαν και συζητήθηκαν συγκροτώντας την πειθαρχία της αναζήτησης των βαθύτερων συστατικών δομικών λεπτομερειών του έργου. Το δίκτυο, δηλαδή, των συνδιαλέξεων ανάμεσα στους φορείς και τους ελεγκτές των στοιχείων γνώσης γιαυτό. Το πλέγμα των σκοπών και των ρόλων τους ως κοινωνών και αποταμιευτών της ουσίας της. Τη γνωριμία τους με την δυναμική της εθελούσιας πειθαρχίας, απολαυστικής και περίπλοκης στις απαιτήσεις της, καθώς επιμένουν να αναζητούν και να αποκαλύπτουν.
13
φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
φ ΙΡΙΣ ΛΥΚΟΥΡΙΩΤΗ
Η προφανής κανονικότητα της εκπαιδευτικής συμπεριφοράς αποδεικνύεται πλέον ανεπαρκής υποβάλλοντας στους νέους ανιχνευτές των ρηγμάτων και των υπερβολών της γνώσης, το ερώτημα για τη φύση και τη λειτουργία ενός καινοφανούς μοντέλου δράσης, συμπεριφοράς και διερεύνησης περί και εντός του έργου. Το κτήριο είναι η πρωταρχική αποθήκη πληροφορίας και ασταθούς –ακόμη- εύπλαστου νοήματος από όπου θα αντληθούν, θα μετατραπούν και θα ενεργοποιηθούν οι ποικιλίες των σχέσεων νοήματος που, εντέλει, θα χαράξουν το κοινό και αποδεκτό μονοπάτι υποθέσεων, σχεδιασμού και συμπεριφοράς. Η ιστορία της καταγωγής και της ανόρθωσής του στην πραγματικότητα υιοθετείται ως δείγμα-οδηγός μιας πολιτικής και στοχαστικής συμπεριφοράς. Ως ολιστική χειρονομία (το κτήριο, η τεχνολογία, η οικονομία, η κοινωνική ρύθμιση, η ιστορική του πορεία) που το αποτέλεσμα της θα έπρεπε να αναδιατάξει το πλήρες των υποθέσεων και των τακτικών της ζωής στην ορεινή κοινότητα Βλάστη. Επαρκές και αυτόνομο, ως διοικητικό, παραγωγικό και εκπαιδευτικό κέντρο ώστε να υποστηρίξει την πρόταση-μέθοδο μιας κοινοτικής αλλά διασυνδεδεμένης εύρωστης ζωής που πρότεινε και περιέθαλψε. Επεβίωσε από την καταστροφή του μεγάλου πολέμου και τον εμφύλιο που ακολούθησε. Ηττήθηκε από το μοντέλο της εγκατεστημένης οικονομίας και την προβολή αυτού του μοντέλου στην κοινότητα αλλά και την διαμόρφωση, διαυτού, της σχέσης με την ζωή και την συμπεριφορά. Ο κοινοτισμός και η αλληλέγγυα συμπεριφορά, η εκπαίδευση και η εφαρμογή της ισότητας των σχέσεων, υποχώρησαν στην βία του ατομικιστικού ανταγωνισμού και της πατριαρχικής κυριαρχίας.
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
14 φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
φ ΙΡΙΣ ΛΥΚΟΥΡΙΩΤΗ
Η διαμονή της ομάδας και η εξέχουσα πρότασή της εξελίχθηκε και ολοκληρώθηκε εξαιτίας των ευτυχών συζητήσεων που έφεραν και πάλι στο προσκήνιο τις ιδέες για την ενεργοποίηση των παρατημένων κελυφών, τον αναστοχασμό για τις και την επαναφορά των κοινοτήτων της περιφέρειας στο προσκήνιο μιας νέας συζήτησης αλλά και μιας εξαιρετικής συμμετοχής στους δεσμούς που ενώνουν τις περιφερειακές γεωγραφιες και πειθαρχίες κατοίκησης με την διερευνητική ματιά και τον ακτιβισμό των έμπειρων διερευνητικών διαθέσεων των πανεπιστημίων. Την πλοκή, για μία ακόμη φορά, της τοπικής κουλτούρας με τον στοχαστικό νεοτερισμό και την συγχρονισμένη επίκαιρη σκέψη για τις κοινότητες. Το ενθουσιώδες ερευνητικό βλέμμα των γυμναζόμενων μετόχων της παιδείας που διαμορφώνει και εξελίσσεται στα δίκτυα των ποικίλων διερευνητικών δράσεων και στην διαρκώς πλεγμένη φύση τους. Την σκληρή, τέλος, πειθαρχία που συγκρατεί και άρχει στην αποκαλυπτική συσχέτιση της μαθητείας για τον και στον κόσμο. Η διερεύνηση της δυνατότητας της ανακαίνισης του κτηρίου αλλά και της επαναφοράς του υποστηρικτικού υποβάθρου που συναρτήθηκε και διαπέρασε ανέπαφο τον χρόνο, απέδωσε ένα αποτέλεσμα. Μετά την συλλογή των εκθεμάτων από τις συντονισμένες διερευνήσεις, το διάβασμα και την αποκάλυψη της κατασκευής, αλλά και την έκθεση του αποθέματος των ποικίλων άλλων ιδεών που, πάντα, αποκαλύπτονται, μεταφέρονται και εγκαθίστανται ως αποδεικτικοί συντελεστές σε κάθε συμπλοκή των σχέσεών μας με την πραγματικότητα. Αυτό το κτήριο όπου διάγουμε πλέον ευτυχείς αναγνωρίζοντας και τιθασεύοντας την προσέγγισή μας στο μέτρο των διαπιστώσεων και των ευχών μας θα υποδεχτεί τις λειτουργικές προτάσεις για την ανα-ζωοδότησή του ώστε να προκληθεί
15
φ ΑΝΙ ΚΡΙΚΟΡΙΑΝ
φ ΙΡΙΣ ΛΥΚΟΥΡΙΩΤΗ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
16
φ ΑΝΙ ΚΡΙΚΟΡΙΑΝ
και πάλι η ιδεώδης επιστροφή και το ενδιαφέρον του βλέμματος, η επιστροφή στην κοινότητα των ιδεών της αλληλεγγύης, της κοινωνικής οικονομίας, των στιγμών όπου οι συνοδές και ενεργές συνειδήσεις κατανοούν, έχοντας και κατέχοντας τον χώρο και την εμπειρία του, και απολαμβάνουν τις αρχές και τις λεπτομέρειες των διαλόγων και της εννόησης. Στρέφουν και απομακρύνονται γοργά, εγκαταλείποντας ένα φτωχό ιδεολογικό μόρφωμα, υιοθετώντας τη χάρη της συντονισμένης με το περιβάλλον της απολαυστικής ζωής. Σχεδιάζουν και ταυτοχρονα υιοθετούν (φαντάζονται) τις εκφράσεις της κοινής συλλογικής ζωής που σχεδιάζουν. Τη μεγάλη βιβλιοθήκη για τις ερευνητικές ομάδες των πανεπιστημίων, την αίθουσα με το σύμπλεγμα των υπολογιστών για την ακαριαία επικοινωνία, το διαρκές συμβάν που διευθετεί αμέσως το εδώ με το οποιοδήποτε και οπουδήποτε εκεί, τον χώρο όπου υφίσταται και διασπείρεται η γνώση, το χώρο των συγκεντρώσεων και αυτόν των πολυτίμων συναντήσεων, το μικρό ιατρείο για τις άμεσες ανάγκες της υφιστάμενης κοινότητας και τον χώρο υποστήριξης και φιλοξενείας.
17
παράγοντες και μορφές της ιστορικής εξέλιξης των κοινοτήτων
φ αρχείο: ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
η κοινότητα της Βλάστης
παράγοντες και μορφές της ιστορικής εξέλιξης των κοινοτήτων Η γέννηση, η ανθοφορία, η συνέχεια, η στάση και η παρακμή ή η μετεγκατάσταση των κοινοτήτων φαίνεται πως αποτελεί τον σημαντικότερο οδηγό μελέτης της ανθρώπινης ιστορικής δράσης. Δράση συσχετισμένη με τις πολιτικές, χωρικές και αρχιτεκτονικές δηλώσεις διαμόρφωσης συστημάτων ισορροπίας με το εγγύς περιβάλλον. Το φαινόμενο της δημιουργίας και της γιγάντωσης πόλεων υπολλείπεται σημαντικά από αυτό της δημιουργίας και σταθεροποίησης κοινοτήτων μικρού μεγέθους σε ισορροπία με το σύστημα των φυσικών σχέσεών τους (μέγεθος καλλιεργειών, εσωτερική οικολογική ρύθμιση, εφαρμογές ήπιων τεχνολογιών αιχμής, ενεργειακή αυτονομία, διατροφικό ισοζυγιο, μηδενική περιβαλλοντική επιβάρυνση, ρυθμιζόμενη σχέση με αστικά κέντρα). Αντίθετα, τα μεγάλα και εξαιρετικά μεγάλα αστικά συγκροτήματα συνιστούν πλέον ένα επιθετικό και ανορθολογικό, ενεργοβόρο περιβαλλοντικό καταναλωτή και μολυντή ενώ, ταυτόχρονα, καταρρέουν εσωτερικά εξαιτίας της αδυναμίας τους να ελέγξουν τόσο τα δίκτυα υποδομών και κυκλοφορίας όσο και τα δίκτυα την υγιεινής, των λυμάτων, της βιομηχανικής και βιοτεχνικής χωροθέτησης (γεννέτηρας της εδαφικής και εναέριας μόλυνσης). Αυτές οι δομικές εντάσεις ενισχύουν ισχυρά την πολιτική και πολιτισμική διαφοροποίηση στο εσωτερικό τους προκαλώντας ισχυρές πολλαπλές φυγόκεντρες τάσεις (ανισομερείς αστικές ποιοτικές ταυτότητες, πολυκεντρικές ταυτοτητες, δομικές διαφοροποιήσεις και διασπάσεις). Η εξελικτική διαδικασία των ισόρροπων μικρού μεγέθους κοινοτήτων φαίνεται να συγκρατεί χαρακτηριστικά περιβαλλοντικής αυτο-ρύθμισης και πολυ-μεταβλητού φυσικού συσχετισμού με ακριβές αποτέλεσμα την σταθερότητα και την ευημερία τους ή την ελεγχόμενη, σχεδιασμένη και ισομερισμένη, μεταβολή τους εφόσον χρειαστεί. Ισχυροί παράγοντες συνθέτες της ισορροπίας είναι η φυσική οικονομική ισορροπία (καλλιέργειες, μοντέλο γενικής κατανάλωσης, διατροφής, υγιεινής, απορριμμάτων, λυμάτων), η εύρωστη και ισομερής κοινωνική οικονομία και συνδεσμολογία σχέσεων, η συνείδηση και ο προσανατολισμός των μελών τους σε ένα κοινό και μεριστό, λειτουργικό πολιτισμικό παράδειγμα. Η φυσική οικονομική ισορροπία ισχύει, αποδεικνύεται και ολοκληρώνεται από τη λειτουργική άριστη σχέση της φυσικής εμπειρικής αλλά και της πειραματικήςεπιστημονικής σύνδεσης-συσχέτισης με τις πηγές πρωτων υλών (ενέργεια και διατροφή) από το εγγύς περιβάλλον και την ελαχιστοποίηση, μηδενική απόρριψη ή φυσική εξουδετέρωση και εκμετάλλευση των απορριμμάτων-αποβλήτων. Η κοινωνική οικονομία ολοκληρώνεται εξαιτίας της αποδοχής και εφαρμογής ενός ιδεολογικού μοντέλου κοινής
18
19
φ αρχείο: ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
δράσης, διαμονής και διατήρησης στο χρόνο. Κάθε μέλος, εσωτερική ομάδα ή οικογένεια δρά υπό συνθήκες πλήρους συσχέτισης, κατανοεί, υπερασπίζει και προστατεύει τα όρια της δράσης και της ταυτότητάς της ως προς τα υπόλοιπα μέλη ή ομάδες, προσφέρει το πλεόνασμά της για την υποστήριξη των μελών ή των ομάδων που αστοχούν ή χάνουν τον δικό τους πλούτο επιβίωσης και διαμονής. Οι τυπολογιες των εσωτερικών κοινοτικών δεσμών παρουσιάζουν ένα ειδικό εύρος και μείγμα για κάθε τέτοια κοινότητα σε κάθε γεωγραφική περιοχή. Η κατανόηση των σχέσεων των τοπικών φυσικών οικονομικών μηχανισμών, η εγκατάσταση ενός ειδικού ιδεολογικού αξιακού συστήματος, οι τύποι και οι ποικιλίες των παραγομένων αγαθών και υπηρεσιών επιβίωσης και έυρωστης κοινής ζωής, η γεωγραφική συνθήκη, το κλίμα, οι ιδιαιτερότητες και ευκολίες του φυσικού αναγλύφου, η καταγραφή, η παρακολούθηση και η αξιολόγηση της συσχέτισης αυτών των μεταβλητών στον χρόνο, περικλείουν και τακτοποιούν ένα μοντέλο δράσεων και συμπεριφορών (τον πρόσκαιρο ή διαρκή κανόνα), οριοθετούν και ονομάζουν τον χαρακτήρα της κοινότητας μεταβάλλοντάς τον, καθώς επαναλαμβάνεται κριτικά, σε ισχυρό θεσμό που επιρρεάζει σχετικά τις επόμενες γενιές. Αυτή η περιγραφείσα κίνηση στο χρόνο και η κριτική μεταφορά του συνόλου των πληροφοριών και τυπικών ζωής από γενιά σε γενιά ορίζει την προδιαγραφή και τη μορφή ενός τοπικού μηχανισμού διατήρησης και συντήρησης της κοινότητας, κάθε κοινότητας, οποιασδήποτε κοινότητας στον πλανήτη Καθώς οι κοινότητες ταξιδεύουν με σταθερότητα στο χρόνο εδράζουν την υπαρξή τους σε αυτή την ισχυρή πλοκή μεταβλητών. Σε κάποιο χρονικό σημείο, όμως, με την πρόοδο της τεχνολογίας, τον γνωσιακό πλούτο και στοχασμό, την γενναία διαπέραση της άγνωστης γεωγραφίας (την ανάπτυξη, δηλαδή, ενός πρωταρχικού και, αργότερα, περισσοτέρων δικτύων μετακίνησης σε πολλαπλά φυσικά ανάγλυφα) οι αυτονομημένες και ξεχωριστές κοινότητες επικοινωνούν ανταλάσσοντας στοιχεία του υλικού και πνευματικού πλούτου τους. Σε ένα επόμενο χρονικό σημείο της πλεγμένης, πλέον, εξέλιξής τους συμπλέκονται ισχυρότερα οικονομικά και τεχνολογικά παραδίδοντας και συλλέγοντας επιτεύγματα, έτοιμη και ελεγμένη στο χρόνο τεχνική και θεωρητικη πληροφορία. Τα δίκτυα και οι αποθηκεύσεις, οι πολιτικές και οι στρατηγικές των τεχνολογικών και οικονομικών ανταλλαγών εξαρτώνταν μέχρι το τέλος του εικοστού αιώνα, από το φυσικό ανάγλυφο και την πολιτική ανοικτότητα των κοινοτήτων. Σήμερα, φυσικά, με την τεχνολογική πληροφοριακή πλημμυρίδα και την ψηφιακη εξάπλωση αυτές οι παράμετροι έχουν χάσει την ισχύ τους και δεν αποτελούν πλέον συντελεστές και δείγματα πολιτισμικής αναφοράς, πρεσβειών και διεκδικήσεων. Το πολιτισμικό-οικονομικό μοντέλο των δυτικών τυπολογιών των στοχαστικών φιλοσοφικών θέσεων και της γενικής διάσπαρτης θεαματικής-καταναλωτικής ιδεολογίας έχει υπονομεύσει τις περισσότερες παραμέτρους των συστατικών και ισορροπημένων σχέσεων συντήρησης και λειτουργίας των κοινοτήτων όπως περιγράφηκαν στις προηγούμενες παραγράφους. Καθώς η τυπολογική και ουσιώδης, διατήρηση του ίδιου πολιτισμικού πλούτου εξουδετερώνεται όλες οι δυνατές πληροφορίες και το ιδεολογικό σύστημα των θεσμίσεων που υποστήριξαν, το θρησκευτικό-πολιτικό-πολιτισμικό μοντέλο
20
21
φ αρχείο: ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
αναφοράς, η εγκατεστημένη, δηλαδή, και εφαρμοσμένη κατασκευαστική τεχνολογία (αρχιτεκτονική της πέτρας), η μέθοδος και η τεχνική του εντοπισμού και της διατήρησης των πηγών ενεργειας (δάση, κοπάδια, νερό), των πηγών πρώτων υλων (μαλλί, δέρμα, πέτρα, ξύλο), της επεξεργασίας και της παραγωγής προϊόντων (κτήσμα, ύφασμα, τρόφιμα), οι μηχανισμοί, τέλος, της αρχειοθέτησης και διδασκαλίας του μοντέλου (σχολεία, προφορικός και γραπτός λόγος, αφηγήσεις, τραγούδια, γιορτές), ως νόμου και κανόνα, στις νέες γενιές εξουδετερώθηκαν. Η νέα εποχή της χωρικής επικοινωνιακής ευχέριας (δίκτυα δρόμων, σιδηρόδρομος, ακτοπλοϊα, αεροπορία), της σταθεροποίησης του γεωγραφικού και διοικητικού χώρου (χώρα, σύνορα, έθνος, κράτος), της εξέλιξης της τεχνολογίας (τηλεπικοινωνίες, τηλεόραση, προσωπικός υπολογιστής, μαζική τυπογραφία και καθημερινές εκδόσεις, διανομή) εξουδετέρωσαν κάθε δυνατότητα ελέγχου του χρόνου υποδοχής, εγκατάστασης και αφομοίωσης κάθε καινοτομίας πριν αφεθεί να ορίσει μια νέα διαφορά στις κοινοτικές σχέσεις και την κίνηση-αναφορά τους στον τοπικό χρόνο. Η στρέβλωση που εγκαταστάθηκε στη σχέση των γιγάντιων πλέον αστικών βιομηχανικών συγκεντρώσεων και των ήδη πολιτισμικά και οικονομικά απομονωμένων κοινοτήτων διεμβόλησε και διέσπασε κάθε δεσμό και πέρασμα πολιτισμικής συν-ακολουθίας. Στο πέρασμα της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα φαινεται πως μπορούμε να υπερασπίσουμε και να διαπραγματευτούμε την δυνατότητα μιας αναστροφής, την ανεπαίσθητη μετακίνηση προς ένα νέο μοντέλο κριτικής εγκατάστασης ευέλικτων και ταιριαστών οικονομικών δραστηριοτήτων. Ο ρυθμός εγκατάστασής τους, οι τυπολογίες και ο δυνατός αριθμός τους ανα γεωγραφία και οικονομικό θύλακα ρυθμίζονται και ελέγχονται από το νέο ιστορικό, συγκεντρωτικό διοικητικό μόρφωμα, την Ένωση Κρατών της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Ταυτόχρονα, εξαιτίας του ψηφιακού συνεχούς, η παραγωγή, η ακαριαία διανομή και η κριτική υιοθέτηση και χρήση τεχνικών και στοχαστικών παραγωγικών πληροφοριών από κάθε ερευνητικό, πειραματικό επιστημονικό πεδίο (για την οικολογία, την κατασκευή, την επικοινωνία, τις τελετές και τις κωδικοποιήσεις σχέσεων…) μετασχηματίζει δραματικά τις απόψεις και τη δράση των μετόχων-κατοίκων προσανατολίζοντας ισχυρά το ενδιαφέρον στις αρχές και τους σκοπούς των κοινών. Έχουμε ήδη μαρτυρήσει για το πως πολλές νέες θεσμοθετημένες δραστηριότητες είναι ταυτόχρονα φορείς οικονομικης μεγέθυνσης και ισχυρής περιβαλλοντικής υποβάθμισης (ξενοδοχεία, βιοτεχνίες-βιομηχανίες παραγωγής τροφίμων). Η μόνη δυνατότητα αντίθεσης και γενικού ήπιου προσανατολισμού προς ένα ισότροπο πολιτικό-περιβαλλοντικό πεδίο κοινού είναι η συνεχής αναζήτηση και θεωρητική διαπραγμάτευση ιδεων και πρακτικών για την φυσική ισορροπία, η υιοθέτηση και η ψηφιακή διάχυση αυτών των θεωριών και των πρακτικών. Στην περιοχή αυτών των δυνατών δράσεων ορίζεται και η σύνδεση των κοινοτήτων με τις πηγές παραγωγής ιδεών καθώς και τα κέντρα δοκιμών και πειραματικής εξέτασης κάθε νέας πρότασης και δυνατότητας (πανεπιστήμια). Η κλίμακα των κοινοτήτων των περιφερειών, όπως αυτή της κοινότητας της Βλάστης φαίνεται ιδεώδης για την εφαρμογή και τον έλεγχο μιας τέτοιας πρότασης.
22
23
ιστορική εξέλιξη, τοπογραφία εγκαταστάσεις, πληθυσμός, οικολογία
φ ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
η κοινότητα της Βλάστης ιστορική εξέλιξη, τοπογραφία, εγκαταστάσεις, πληθυσμός, οικολογία Η κοινότητα βρίσκεται χωροθετημένη σε προστατευόμενο οροπέδιο στο διάσελο ανάμεσα στο Όρος Μουρίκι (1.800 μ.) και το όρος Άσκιο (2.111 μ.) ή Σινιάτσικο σε υψόμετρο 1.240 μ. Το τοπίο γύρω από τον οικισμό εναλλάσσεται από λιβάδια με αραιές συγκεντρώσεις κέδρων, δάση οξιάς και βελανιδιάς καθώς και νέες αναδασώσεις με πεύκα. Σε μεγαλύτερο υψόμετρο οι λιθώνες, τα απόκρημνα βράχια και τα στεπόμορφα αλπικά και υπαλπικα λιβάδια, ψηλότερα από τα όρια του δάσους, προσδίδουν και ισχυροποιούν τον χαρακτήρα και την φυσική ιδιαιτερότητα της περιοχής. Κυρίαρχο τοπολογικό στοιχείο και δείκτης σημαντικού οικολογικού ταμιευτήρα είναι η ύπαρξη πολλών αρπακτικών πουλιών όπως του χρυσαετού, της αετογερακίνας, του φιδαετού και του πετρίτη ενώ το καλοκαίρι εγκαθίσταται ο ασπροπάρης, ο μικρότερος από τους γύπες που ζουν στην τοπική γεωγραφία. Η χλωρίδα της περιοχής αποδίδει μια μεγάλη ποικιλία αγριολούλουδων καθιστώντας την ορεινή γεωγραφία πεδίο ιδιαίτερου βοτανολογικού ενδιαφέροντος. Τέλος, η περιοχή του όρους Σινιάτσικο αποτελεί και το ανατολικό όριο εξάπλωσης της αρκούδας στην οροσειρά της Πίνδου. Η περιοχή έχει προταθεί για ένταξη στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευομένων περιοχών ‘’NATURA 2000’’. Τα δύο όρη ορίζουν το δυτικό σύνορο της πεδιάδας της Πτολεμαϊδας. Εδώ βρίσκεται και το μεγαλύτερο ενεργειακό κέντρο της Ελλάδας, το πεδίο επιφανειακής εξόρυξης λιγνίτη και οι τέσσερις γιγαντιαίες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής. Η ιστορία της κοινότητας αρχίζει τον 15ο αιώνα με την βαθμιαία εγκατάσταση Τούρκων Κονιάρων στην κοιλάδα των Καϊλαρίων (Πτολεμαϊδας) και την μετοίκηση των χριστιανικών πληθυσμών στις ορεινές ασφαλέστερες και απρόσιτες περιοχές. Στα τέλη του 18ου αιώνα η ενδυνάμωση του ήδη εγκατεστημένου πληθυσμού από πρόσφυγες της Μοσχόπολης και του Γράμμου επιτάχυνε την ανάπτυξη του πληθυσμού της. Η ορεινή μορφολογία λειτούργησε προστατευτικά στην κίνηση της κοινότητας στον χρόνο αλλά, ταυτόχρονα, υποχρέωσε τα μέλη της στην ανάπτυξη όλων των δεξιοτήτων της επιβίωσης αλλά και των παράλληλων πολιτισμικών χαρακτηριστικών δράσεων. Η κτηνοτροφία και οι συνδεδεμένες τεχνολογίες και τέχνες, η υφαντουργική, η τυροκομία και η εκμετάλλευση των προϊόντων, το εμπόριο, η οικοδομική και η αρχιτεκτονική, η ξυλουργική και η ζωγραφική ολοκληρωσαν το συσχετισμένο σύστημα εκφραστικών δεξιοτήτων που διαμόρφωσε τον ιδιαίτερο τοπικό πολιτισμικό τύπο. Η σύνδεση με την κεντρική ευρώπη σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια των πόρων της επιταχυνόμενης κλειστής οικονομίας, έγινε η αιτία της ζωηρής μετακίνησης πολλών κατοίκων και της εισαγωγής και υιοθέτησης πολλών μορφολογικών χαρακτηριστικών της αρχιτεκτονικής (της κεντρικής ευρώπης).
24
25
φ ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ
φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
26
Η ακμή της οικονομίας της κοινότητας κατά τον 19ο αιώνα, όταν ο πληθυσμός ξεπερνούσε τους 6.500 κατοίκους, αντανακλά στο αρχιτεκτονικό ύφος και την χωροταξική της οργάνωση. Τα τρία σχολεία, οι τρείς εκκλησίες, η βιβλιοθήκη, το δημαρχείο και οι κατοικίες, διόρωφα πέτρινα αρχοντικά, προβάλλουν ακριβώς τις λεπτομέρειες και τις γενικές αρχές σχεδιασμού αυτής της επίδρασης. Από την αρχή του 20ου αιώνα και ύστερα η κοινότητα υφίσταται όλη την καταστροφική μανία των πολέμων, τοπικών, εμφυλίων, διεθνώς και παγκοσμίων. Καταστρέφεται ολοσχερώς, κατ’επανάληψη, εγκαταλείπεται και κατοικείται και πάλι. Στο τέλος η επιβολή του νέου ανοικτού μοντέλου οικονομίας προκάλεσε την οριστική αποδυνάμωσή της.
27
φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
IM ή INDIVIDUELL MANNISKOHJALP Η οργάνωση ΙΜ αποτελεί ένα παράδειγμα εφηρμοσμένης διεθνιστικής αλληλεγγύης, υποστήριξης και προστασίας της ιδεολογικής θέσης της κοινωνικής οικονομίας. Οι οργανώσεις σαν την ΙΜ χρηματοδοτούνται από τους πολίτες σε κάθε και όλες τις περιφέρειες της Σουηδίας καθώς και από τα έσοδα της διάθεσης της παραγωγής κάθε βιομηχανικής και βιοτεχνικής μονάδας στη Σουηδική αγορά. Οι οργανώσεις σαν την ΙΜ είναι το μακροχρόνιο αποτέλεσμα δύο κυρίαρχων συντελεστών στην ιστορία της περιοχής, της κλιματικής ιδιαιτερότητας και της ιδεολογικής διαμόρφωσης της σκέψης και της συμπεριφοράς των πολιτών. Το κλίμα των περιοχών της ευρώπης πλησίον του αρκτικού κύκλου χαρακτηρίζεται από χειμώνες ιδιαίτερης έντασης και μακράς διάρκειας. Οι ακραίες συνθήκες απαιτούν μακροπρόθεσμες συνδυασμένες κοινές αποφάσεις με ελάχιστα περιθώρια απόκλισης. Οι κατασκευές, οι υποδομές, η συλλογή και η συντήρηση της τροφής, οι τεχνικές και η τεχνολογία της προστασίας της ζωής σε ακραίες θερμοκρασίες οδήγησαν τους κατοίκους της χώρας στην στρατηγική επιλογή της αλληλοκάλυψης των ενεργειών, την αμοιβαία δράση, την κοινοτική ζωή. Η ανάδυση και η εξάπλωση, υπό αυτές τις συνθήκες των ιδεών της κοινοτικής ζωής, η υιοθέτησή τους, ο πειραματισμός και η εφαρμογή τους ενάντια στις φυσικές εκδηλώσεις και τις ανελαστικές απαιτήσεις της φυσικής ισορροπίας προκάλεσε την γέννηση και την ωρίμανση ενός μοντέλου συλλογικής συμπεριφοράς. Τη πίστη, εντέλει, στους μηχανισμούς και τις εκφράσεις της συλλογικότητας. Ο θρησκευτικός τύπος και η συνάντηση με τις θεωρίες του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού ισχυροποίησε τις ήδη διαμορφωμενες επιλογές και ολοκληρωσε το σύστημα συλλογικής ζωής στο πρακτικό και θεωρητικό του πεδίο. Οι επιλογές αυτές για τον τύπο και τις πειθαρχίες της κοινοτικής ζωής εξαπλώθηκαν και ωρίμασαν προσδιορίζοντας τα ισχυρά και συμπαγή πολιτικά χαρακτηριστικά της διοικητικής περιοχής. Οι οργανώσεις, σαν την ΙΜ, που προέκυψαν στο πέρασμα του χρόνου, θρησκευτικά ή πολιτικά προσανατολισμένες, επιχείρησαν το προσδοκόμενο άλμα προς ένα κόσμο, στο νότο, στην Αφρική, στην Ασία, στην εγγύς και τη μέση Ανατολή, που αγωνιζόταν να υπερυψωθεί από την καταστροφή των πολέμων, την ανυπαρξία ισχυρών κεντρικών διεκπεραιωτικών κέντρων διοίκησης (πολιτική διακυβέρνηση, δικτατορία, κοινοπολιτεία) και την ανυπαρξία ενοποιητικών δεσμών κλίμακας (κράτη, έθνη, χωρικά και διοικητικά ορισμένα, ασφαλή και αποδεκτά). Αυτά τα χαρακτηριστικά, οι κρατικοί και εθνικοί ενοποιητικοί δεσμοί, επανήλθαν και συστηματοποιήθηκαν αποδίδοντας την πολιτική και οικονομική σταθερότητα υπό την επιρροή του επερχόμενου κοινού υποβάθρου της οικονομίας της αγοράς.
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
φ ΙΡΙΣ ΛΥΚΟΥΡΙΩΤΗ
28
Στην Ευρώπη, την Αφρικη και την Ασία, σε κάθε γεωγραφικό σημείο όπου εστιαζόταν η προσοχή των οργανώσεων, εκεί όπου αποφασιζόταν η επέμβασή τους, κατασκεύαζαν ένα κτήριο. Μια σχεδιασμένη προκατασκευασμένη κιβωτό που επρόκειτο να διαλαλήσει και να αποδείξει το σύνολο των ιδεών και των πρακτικών τους. Αυτή η κιβωτός επρότεινε, αναδείκνυε και υπηρετούσε ένα πολλαπλό σύστημα σχέσεων και συγκρούσεων, αποτελούσε το πειραματικό και διαλεκτικό σημείο της σύγκρουσης μιας εγκατεστημένης ενότητας σχέσεων ζωής με μιά νέα ενότητα ιδεών επιτάχυνσης και ποιοτικής μεταβολής της. Απέδιδε στην γεωγραφία και τον τοπικό πολιτισμό ένα σύνολο πρακτικών και ιδεών, δεχόταν και απορροφούσε τις εντάσεις, εκτεινόταν στο χρόνο ή εξουδετερωνόταν.Η κατασκευή της κιβωτού, ενός εργοστασίου υφαντουργίας, εγκατέστησε στην περιοχή ένα ιδεολογικό πυρήνα συσχετισμών και τριβής με το τοπικό οικονομικό-πολιτισμικό μοντέλο. Μια πρόταση κοινοτικής δράσης και ιδεολογικής διαμόρφωσης, ένα φορέα τεχνογνωσίας της κατασκευής για τη διατήρηση της ζωής και τη φυσική ισορροπία. Ένα νοσοκομείο γα παιδιά που εξομάλυνε τις δραματικές ανάγκες του πολέμου και του λοιμού, εναντιώθηκε και απογύμνωσε τον θεσμό της διοικητικής κυριαρχίας στην περιοχή, προώθησε ένα συγκριτικό ερώτημα για την συσχέτιση και τις χωρικές εκδηλώσεις των δύο ιστορικών ιδεολογικών πεδίων όπως εκφράστηκαν και κρίθηκαν στην ακριβή τοποθέτησή τους. Η μεταφορά της τεχνολογίας κατασκευής από την περιοχή του απώτατου πλανητικού βορρά στα ηπιότερα κλίματα του ευρωπαϊκού νότου θα έπρεπε να ανατρέψει και να αναδιατάξει τη σκέψη και τη δράση των κατοίκων του τόπου, τις επιλογές τους και την αντίληψή τους για την φυσική ισορροπία, την ιδέα τους για την έγερση, την ανόρθωση ενός κτηρίου και την ένταξη του οικήματος στον τόπο του. Την συνάντησή της συνισταμένης ταυτότητάς τους με εκείνη της πλούσιας αγοράς της ανέγγιχτης από τον πόλεμο ευρώπης όπου η πλήρης απορρόφηση της παραγωγής τους και η μεταφορά ενός εξαιρετικού και υψηλού εισοδήματος προς την περιοχή τους, ιδιαίτερα προς τον γυναικείο πληθυσμό, μπορούσε και έπρεπε να μεταβάλλει και να ριζοσπαστικοποιήσει τα ιδεολογικά αντανακλαστικά. Το κτήριο μετέφερε μαζι του πολλαπλάσιες αξίες από αυτές που μόρφωναν την υλικότητά του. Έτρεφε με την περιεχόμενη ιδεολογία της ισορροπίας και της αλληλεγγύης το χώρο και τους κατοίκους του.
29
φ ΚΛΕΛΙΑ ΧΑΛΑ
το κτήριο Το ‘’Σουηδικό’’ είναι ένα τυποποιημένο, μακρόστενο στην κάτοψή του, κτήριο, κατασκευασμένο εξ’ολοκλήρου από ξύλο. Αποτελεί δείγμα και σταθερότυπο τακτοποιημένο ιδανικά για το ακραίο φυσικό περιβάλλον των Βαλτικών χωρών. Η βασική μετρική μονάδα του κανάβου του είναι η απόσταση από ζευκτό σε ζευκτό, τα 1.22 μ. Η ίδια διάσταση χαρακτηρίζει και το πλάτος των ξυλίνων προτυποποιημένων επιφανειών κάλυψης. Με βάση αυτή την κατασκευαστική αρχή μπορεί να σχεδιαστεί και να αναπαραχθεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο μέγεθος. Εδράζεται πάνω σε βάση-κάναβο από τσιμεντόλιθους και στεγάζεται από δίρυχτη στέγη καλυμμένη από παχύ μονωτικό υλικό και μεταλλικά φύλλα. Στο εσωτερικό του αναπτύσσεται κατά το μήκος του, με διεύθυνση ανατολικά-δυτικά διάδρομος με μία πλευρά πάνω στον διαμήκη άξονα του κτηρίου. Η πλευρά αυτή αντιστοιχεί με το κεντρικό σημείο στήριξης των ελκυστήρων των ζευκτών. Δύο ομάδες παράλληλων συνεχόμενων χώρων παρακολουθούν εκατέρωθεν το διάδρομο. Τα ανοίγματά τους (πόρτες) βρίσκονται επί του διαδρόμου ή αναπτύσσονται από χώρο σε χώρο. Ανάλογα με τη χρήση των χώρων η πλευρά προς το διάδρομο φέρει υαλοπετάσματα με συρόμενα ή σταθερά φύλλα. Στην Ανατολική άκρη του βρίσκεται ο βασικός, τετράγωνος στην κάτοψη, χώρος με τις ξύλινες προκατασκευασμένες πλεκτικές μηχανές. Ο χώρος αυτός έχει βορεινό φαρδύ άνοιγμα προς την ύπαιθρο διπλά ανοιγόμενο καθ’ύψος. Η βόρεια ακολουθία χώρων ως προς τον διάδρομο περιέχει, με δυτική κατεύθυνση, το πωλητήριο, την αποθήκη, τον προθάλαμο και το γραφείο του διευθυντή, μικρό χώρο υγιεινής και διοικητικό γραφείο-λογιστήριο. Η Νότια πλευρά χώρων περιέχει το δωμάτιο με την ξύλινη μηχανή παραγωγής του νήματος, το χώρο κοπής και ραφής των υφασμάτων, την αποθήκη των έτοιμων προϊόντων. Στη συνέχεια με το κύριο κτήριο, στη δυτική του πλευρά, κατασκευάστηκε ένα δεύτερο μικρότερο κτήριο, μετωπικά ευθυγραμμισμένο με τη νότια πλευρά του αλλά με μικρότερο πλάτος. Εκεί περιλαμβάνονται: η κουζίνα, ο χώρος υγιεινής, το ευρύχωρο καθιστικό
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
30 φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ φ ΑΝΙ ΚΡΙΚΟΡΙΑΝ
και τρεις κοιτώνες. Λόγω της κλίσης του εδάφους η κατασκευή εδράζεται πάνω σε υπόγειο κτίσμα-βάση ώστε να επιτευχθεί η ευθυγράμμιση της στάθμης των δύο κτηρίων. Η νότια πλευρά του κτίσματος υποστήριξης περιλαμβάνει δύο σύνθετους ξύλινους εξώστες με κλίμακες προς το επίπεδο του εδάφους. Ο ένας εξώστης συνδέεται με το χώρο του καθιστικού ώστε η θύρα του να ευθυγραμμίζεται αξονικά με την κύρια είσοδο. Ο δεύτερος εξώστης αναπτύσσεται στην πλευρά των δύο νότιων κοιτώνων. Η πρόσβαση στο οίκημα-βάση γίνεται είτε από το ανοικτό κλιμακοστάσιο της βόρειας πλευράς είτε από το ξύλινο νότιο κλιμάκοστάσιο των εξωστών. Το κτήριο είναι επενδεδυμένο με ξύλινο πέτσωμα από αλληλεπιτιθέμενες σανίδες έως τη βάση της στέγασης. Σειρές από ανοίγματα με διπλά πτυσσόμενα ανοιγόμενα παραθυρόφυλλα περιτρέχουν τις πλευρες του ακολουθώντας τις αναγκες φωτισμού των χώρων. Η τεχνική καινοτομία των χώρων, έως την μικροτερη λεπτομέρειά τους, του μεταλλικούς αρθρωτούς συνδέσμους και τις ασφάλειες των κουφωμάτων, οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες της μόνωσης της στέγης αλλά και η επιλογή και τεχνική διευθέτηση των υλικών αποτελούν δείκτες μιας δοκιμασμένης και ιδιαίτερα ανθεκτικής τεχνολογίας κατασκευής απαραίτητης και θριαμβεύουσας στο ακραίο κλίμα του αρκτικού κύκλου. Είναι αξιοπερίεργο το γιατί αυτή η ταιριαστή τεχνολογία δεν υιοθετήθηκε από τους κατοίκους της οροπεδίου αλλά και της ευρύτερης περιοχής διότι εκτός της ποικιλίας των τεχνικών και αρχιτεκτονικών ευρηματικών και καινοτόμων λεπτομερειών που θα ειχαν άμεσο αποτέλεσμα στην ευελιξία (τυποποίηση) το κόστος (υλικό από το άμεσο περιβάλλον) και την περιβαλλοντική αισθητική, το θερμικό κέρδος είναι πολλαπλάσιο αυτού που επιτυγχάνεται και διατηρείται στις λίθινες κατασκευές. Στο οικόπεδο συνυπάρχουν επίσης υπόστεγες μικρές κατασκευές και συνεχής συμπαγής τοίχος ύψους 1.70 μέτρων. Η κατασκευή χωροθετήθηκε στο δυτικό άκρο του οικισμού και προστατεύεται από τον βορρά από χαμηλό λοφο.
31
φ αρχειο: ΣΤΑΥΡΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
το σενάριο Η πειθαρχία της διερεύνησης και κατανόησης της ιστορίας του κτηρίου και του κατασκευαστικού – τεχνολογικού νεοτερισμού που ενσωματώνει ως σημαντική και κύρια πρόταση ρύθμισης της σχέσης με το οικοσύστημα αλλά και το γενικό πολιτικό-τεχνικό περιβάλλον αποκάλυψε και διέσπειρε στους μετόχους της ομάδας εργασίας ένα σημαίνον ζήτημα εργασίας. Το πως και γιατί στο μέσο του εικοστού αιώνα όπου στην περιοχή των βαλκανίων οι φυλετικές, εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες και μείγματα ομάδων αγωνίζονται να ανταπεξέλθουν και να προστατευτούν από τις εμφύλιες, θρησκευτικές και φυλετικές συρράξεις εισάγεται ένας φορέας ιδεών, γενικού ανθρωπιστικού και τεχνικού νοήματος και αλληλέγγυων δράσεων. Η ιδέα της μεταφοράς προτύπων κατασκευών σε μεγάλες αποστάσεις. Ιδανικών, υπερεπαρκών τεχνικών επιλύσεων ισχυρών και αυτονομημένων από την κλιματική συνθήκη. Η ιδέα της εξαιρετικής αλληλεγγύης των κοινοτήτων και της κοινωνικής οικονομίας που η ριζοσπαστικότητά της συγκρούστηκε με την ερμητική κλειστότητα των τοπικών σχηματισμών ζωής. Ο ορισμός και η δήλωση, διαυτής της πράξης, πως κάθε ανακαίνιση ή καινοφανής χωρική και τεχνική πρωτοβουλία θα πρέπει να συνοδεύεται, πάντα συνοδεύεται, από μία ιδεολογικήπολιτισμική πρόταση που υποστηρίζει η αναβιώνει και διασπείρει τον ηθικό πυρήνα της γενικής και ειδικής κληρονομιάς του τόπου. Αυτός, λοιπόν, ο ολοκληρωμένος κατασκευαστικά και ιδεολογικά φλοιός και φαινόμενο θα φιλοξενήσει τη διαρκή δράση και την απελευθερωμένη έντασή της που πρέπει και θα μπορέσει να ζυγιαστεί με το ιστορικό του φορτιο. Οι απαιτήσεις της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο επίκαιρο πολυ-μεταβαλλόμενο και αυτο-τροφοδοτούμενο πεδίο της γνωσιακής της ποικιλίας ισχυροποιούνται από τη σχέση της εκκίνησης, της αναζήτησης και της επάρκειας της έρευνας, της πειραματικής ακρίβειας και του ελέγχου των μοντέλων της. Η διεπιστημονική συμπλοκή των θεωρητικών πεδίων (στην περίπτωση του εργαστηρίου στη Βλάστη: κατασκευή, τεχνολογία, οικολογία, αισθητική, πολιτισμός, γεωγραφία, ηθική και φιλοσοφία, αρχιτεκτονική,
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
φ ΚΛΕΛΙΑ ΧΑΛΑ
φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
κοινωνιολογία) και των ερευνητικών διελέυσεων εντός και περί των εκφάνσεων, των ιδιομορφιών και της πολυπλοκότητας της τοπικής κοινωνικής δυναμικής φαίνεται πως αποτέλεσε ένα ιδεώδες πεδίο διαπραγμάτευσης. Πως, λοιπόν, και πότε σε μία κοινότητα της περιφέρειας μπορεί να ξεκινήσει ένα στοχαστικό και διερευνητικό έργο, να προσδιοριστεί και να ενεργοποιηθεί το υπόβαθρο αλλά και η έκταση μιας έρευνας, να καταδιωχθεί ένα αποτέλεσμα και να επαληθευτεί η ειδική του δι-επιστημονική συσχέτιση; Πως θα σημανθεί και θα διερευνηθεί η δυνατή αλλαγή ή η αινιγματική σταθερότητα των χαρακτηριστικών του πεδίου (κτήριο- λειτουργία-πρόταση, κοινότητα-θέσμιση-ανταπόκριση) στο χρόνο; Διότι, σε κάθε έναρξη μιας τέτοιας ήδη συναρτημένης ακολουθίας διερευνητικών υποθέσεων (το εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού) η ανταποκρινόμενη νοηματική περιοχή (κτήριο-ιστορία-κοινότητα) είτε θα αντισταθεί είτε θα ενισχύσει το πρόταγμά της στο χρονικό πεδίο των μεταβολών, όπως και συνέβη. Το εκλεγμένο σύνολο των επιστημονικών και των τεχνικών πειθαρχιών χρησιμοποιήθηκε, ανέδειξε και τακτοποίησε την συνεπαγωγή όλης της σειράς των υποθέσεων και των ευρημάτων ενσωματώνοντάς τα στο περιεχόμενο μιας κάτοψης και ενός κειμένου. Τακτοποίησε τη δομή, τα εξελικτικά χαρακτηριστικά και τις ανασχέσεις τους, την ισορροπία τους με το περιβάλλον, το ίδιο το περιβάλλον, την ιστορική κίνηση, την ανάπτυξη και την υστέρηση των ανταποκρίσεων. Η αρχιτεκτονική, η μικρότατη χωροτακτική ρύθμιση, οι εκφραστικές τεχνικές, η κοινωνιολογία, η ιστορία, η εθνολογία, οι φυσικές επιστήμες, η οικολογία, η δασολογία και η περιβαλλοντική συμπυκνώθηκαν σε ένα αποτέλεσμα.
32
33
φ ΑΝΙ ΚΡΙΚΟΡΙΑΝ
φ ΚΛΕΛΙΑ ΧΑΛΑ
φ ΚΛΕΛΙΑ ΧΑΛΑ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
34
φ ΕΡΜΗΣ ΧΑΛΒΑΤΖΗΣ
Η ριζοσπαστική αλλαγή που προκλήθηκε με την εγκατάσταση του κτηρίου-κιβωτού επηρέασε την κοινότητα σε ένα παρελθόντα χρόνο και έστειλε ένα ερώτημα στο μέλλον της. Τώρα, εσωτερικευμένο στην πρόταση της ομάδας των ανιχνευτών και συνθετών το ερώτημα αυτό ταιριάζει στην απάντησή του. Το κτήριο υιοθετείται από μια ομάδα πανεπιστημιακών τμημάτων με σκοπό την συνεχή μελέτη της κοινότητας και του χώρου της στο χρόνο ως όλον. Οι δεκαήμερες επισκέψεις ολιγομελών ομάδων φοιτητών και καθηγητών (αρχιτεκτονες, δασολόγοι, βιολόγοι, χωροτάκτες, εικαστικοί, κοινωνιολόγοι) θα ανοίξουν και θα αρχίσουν το σημαντικό και εξαιρετικό αρχείο εμπλουτίζοντάς το, κάθε χρόνο, με ένα ικανό αριθμό πληροφοριών που η αξία τους θα αυξάνεται καθώς θα εξελίσσονται σε σειρές ακολουθιών, καθώς συσχετίζονται και πλέκονται οι αλλεπάλληλες μελέτες, τα αλλεπάλληλα βλέμματα και εννοήματα. Το κτήριο γίνεται σχολείο και ερευνητικό κέντρο, υποδοχέας και βάση ομάδων που ζούν, εργάζονται και συν-εργάζονται, πλέκονται διαμορφώνοντας ένα υφαντό εμπειρίας, ρυθμού, στοχαστικών χειρισμών και δειγμάτων αποδίδοντας πλέον στην κοινότητα το όνομα της εξέλιξής της. Μία πολυθεματική βιβλιοθήκη, ένα πυρήνα ψηφιακής διασύνδεσης, αίθουσες εργασίας, μερικών ή γενικών συγκεντρώσεων, αίθουσα εκθέσεων-παρουσιάσεων εργασιών, το χώρο διαμονής.
35
φ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΛΙΑΝΟΥ
ο σχεδιασμός Ο σχεδιασμός πειθαρχεί στην κατανόηση, είναι η κατανόηση. Είναι η εποπτεία των λεπτών λεπτομερειών που οριοθετούν, περιλαμβάνουν διαπερνούν ή συντηρούν τα όρια της ποικίλης συμπεριφοράς. Επιλέξαμε και ερευνήσαμε μεθοδικά, γράφοντας και συζητώντας το εύρος των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν την παρούσα και θα ορίσουν την μελλοντική σχέση του εύπλαστου πεδίου των χειρισμών μας. Εννοήσαμε, κατά σειρά ή άτακτα, το αυστηρό πεδίο των ιδιοτήτων ή απολαύσαμε τον άτακτο χορό των ανοικτών δυνατοτήτων. Τακτοποιήσαμε την ή παρασυρθήκαμε από την χορογραφία των αλλεπάλληλων υποθέσεων, των υπερθέσεων του νοήματος και των συσχετισμών. Σταθεροποιήσαμε, εντέλει, το κοινό ενδιαφέρον μας στην πρωτεύουσα συνθετική εκλογή και αμέσως συλλέξαμε τις σειρές των συνεργαζομένων ιδιοτήτων που ολοκλήρωσαν την ταυτότητά της. Που όρισαν το εύρος και τη δυναμικη του περιεχομένου της και ταυτόχρονα ορίστηκαν ως σήμαντρα του ορισμού της. Το ‘’Σουηδικό’’ είναι μια κατασκευή πυκνού νοήματος. Εκεί εγκατασταθήκαμε, στο εσωτερικό της, και απολαύσαμε, στην έκταση μιας νυκτερινής συζήτησης, την πλοκή των συσχετισμένων παραμέτρων ενός ανοικτού πεδίου διανόησης για το σχεδιασμό που ορίζει σημαντικά τη ζωή. Η κατασκευαστική του πρόταση, που εκφράστηκε εντέλει περιεκτικά, συμπλέκει το σχόλιο και το αίτημα της περιβαλλοντικής ισορροπίας ως ενσωματωμένο ρίζωμα στην κατασκευή και τη μεταφορά για τη δυναμική του περιεχομένου της που λειτουργεί ως θρυαλλίδα καταστροφής της εγκατεστημένης τεχνολογίας της δομής στην περιοχή. Ως αμφίστομο συμβάν που συγκρατεί την λεπτότητα της διαχείρισης της εμφάνισης μιας νέας ιδέας που πρόκειται να συγκατοικήσει με το υπάρχον νόημα της κατασκευής. Ως γύμνασμα για την κατανόηση και την απάλυνση της έντασης του ακατέργαστου βλέμματος μπροστά στον αναδυόμενο και παρώντα παράδοξο τύπο.
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
36
φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
Η τεχνολογική πρόταση (η μηχανές ύφανσης, η ύφανση) μετρήθηκε από τις ιδιότητες των προϊόντων της, από τις νέες μηχανές παραγωγής, από τους φορείς και τους ενισχυτές της, τα δοχεία της σκέψης. Συστάσεις και πιθανολογήματα που προϋποθέτουν και εκθέτουν στην έρευνα και τη συζήτηση την αλληλεγγύη των διασπαρμένων και αποκομμένων κοινοτήτων εξαιτίας του φυσικού πεδίου, μεταφέρουν και υπερασπίζουν την ολική αποσαφήνιση της βιομηχανικής οραματικής δύναμης, αποσβαίνουν τις ανισότητες εξαιτίας των μεγάλων αποστάσεων του θραυσματικού ακόμη κόσμου έως το σημείο όπου μπορεί να φτάσει η μεταφορά τους. Εξομαλύνουν τα χάσματα ενός ασύντακτου ακόμη κόσμου. Αποδεικνύουν ένα δυνατό τι και ένα εύπλαστο πως στα μέσα του 20ου αιώνα. Η εργασιακή πρόταση (ποιός εργάζεται και τι παράγει, που διανέμει, πως δημιουργείται και μεταφέρεται η αξία) μετρήθηκε από την ισχύ της ως εναλλακτικό μοντέλο πολιτισμού που εγκατέστησε νέα έκτακτα και σημαντικά σημεία τριβής, διεμβόλησε και ανέτρεψε κριτικά την θεσμική επιβολή ρόλων και σχέσεων κυριαρχίας, αλλοίωσε τα πυρηνικά συστατικά της κοινότητας, εισήγαγε και διένειμε την ιδέα της αξίας της εργασίας ως συντάγματος της κοινωνικής οικονομίας. Ρύθμισε τη κατανομή και την ροή του πλεονάσματος της τοπικής παραγωγής σε αποστάσεις απροσπέλαστες από τον έμπειρο νου χειριστή και επόπτη της τοπικής αντίληψης της γεωγραφίας, του χώρου. Η κίνηση στο χρονο όπως εκφράζεται και εκφράζει το θεμελιώδες συστατικό της αυτογνωσίας της κοινότητας. Στο χρονικό σημείο της μεταβολής όπου καθώς υποφέρει από την φέρουσα ιδεοληπτική υστέρησή της εκλύει την κρίσιμη μάζα εμπειρίας και απόφασης και εγκαθιστά περιεχόμενο εξαιρετικής ιδεολογικής αρτιότητας. Εκεί, επί της κατασκευής και της πρότασής της
37
φ ΙΡΙΣ ΛΥΚΟΥΡΙΩΤΗ
φ ΚΛΕΛΙΑ ΧΑΛΑ
φ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΛΙΑΝΟΥ
φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
φ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΜΑΤΗ
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
(στο ‘’Σουηδικό’’, σε μιά στιγμή χρόνου και χώρου) συγκρούστηκε και υπερίσχυσε η δομή της άρχουσας ιστορικής νόρμας (αυταρχισμός, πατριαρχία, καπιταλισμος, περίκλειστες κοινότητες) επί της πρότασης αναδιάταξης (ισότητα, μητριαρχία, κομμουνισμός, αλληλοσυνδεδεμένες κοινότητες) του συστατικού οργανισμού της κοινότητας. Ένα ακόμη αυστηρό παράδειγμα της κίησης των ιδεολογιών στην ευρώπη. Οι απολαυστικές κατασκευαστικές λεπτομέρειες ενσωματωμένες στους χάρτες των δομικών στοιχείων που καταδεικνύονται ως συστατικά της δομής αλλά και ελκυστές εξαιρετικού και υπερβολικού νοήματος. Υλικοποιήσεις των αλλεπάλληλων προσθέσεων εμπειρίας, είτε ως μετακίνηση γνωστικού αποθέματος στην περιοχή του ερωτήματος της κατασκευαστικής αναγκαιότητας είτε ως διανομή και χρησιμοποίηση μιας ολοκληρωμένης συνθετικής κατάληξης, σταθεροποίησης της εξέλιξής των στοιχείων της, μεταβολής τους σε τελικά απολαυστικά στοιχεία. Η ουτοπική κατοίκηση ως διαλεύκανση του ζητήματος της ιδανικής αποκαλυπτικής σχέσης στο εσωτερικό ενός χωρο-χρονικού πολιτισμικού συνεχούς. Η κατοίκηση και η διέγερση, λοιπόν, ενός θύλακα γεγονότων όπου προσφέρονται οι πεντε εξαιρετικές ιδιότητές του: 1. Ο χώρος κατοίκησης (εργασία, οικονομία, σχηματισμοί και εμπειρίες σχέσεων), 2. Η συντήρηση του σώματος (καιρός, οικονομία, διαβίωση), 3. Η συγκατοίκηση εντός του και η διαπραγμάτευση του αινίγματός του (διαλεκτική σύγκρουση), 4. Το κτήριο ως προέκταση στο αλλά και η ισορροπία του με το περιβάλλον του (λειτουργία, κατανάλωση – ενέργεια), 5. Η αποδοχή του περιεχομένου φορτίου υποθέσεων και η προσφορά-διαπραγμάτευση στην κριτική αποτίμηση της πρότασής του (ιδεολογία, μεταμόρφωση). Η εγκατασταση, εντέλει και συνεχώς, και ο έλεγχος των προσωπικών κωδίκων επικοινωνίας αλλά και του μείγματος των συνδιαλεγόμενων κωδίκων-οδηγών της ισορροπίας μιας ομάδας (οι εργαζόμενοι, η κοινότητα, οι επισκέπτες-επιμελητές), όπως και όταν εκδηλώνονται, και ορίζουν το διάγραμμα σχέσεων στο εσωτερικό του (οδηγίες, ερωτήσεις, διάλογοι, ψίθυροι), ο έλεγχος και η συμμετοχή στην γνωστική-αποκαλυπτική διαδικασία (τι συμβαίνει καθως οι παραγωγικές σχέσεις μετασχηματίζουν βαθμιαία την ιδεολογική δομή της κοινότητας), η εφαρμογή των γνωστικών πειθαρχιών, η απόλαυση των ευρημάτων τους (σχηματισμός και εμπειρία της νέας ιδεολογικής πρότασης) και η γέννηση ενός σχεδίου για την πραγματικότητα (απόφαση, ακολουθία του νέου μοντέλου, εγκατάλειψη).
38
39
Ιφιγένεια Δηλαβεράκη•Καλλιόπη Κανελοπούλου•Ειρήνη Καραμαλή•Άννα Μαρία Κασσιμάτη•Κατερίνα Κουτσογιάννη•Αθηνά
το σουηδικό εργαστήριο τεκμηρίωσης και σχεδιασμού • 2
η ομάδα
Κρεμμύδα•Άνι Κρικοριάν•Αναστασία Λιανού•Ίρις Λυκουριώτη•Ιορδάνης Στυλίδης•Κλέλια Χαλά•Ερμής Χαλβατζής•Χρύσα Χελιδονάκη
2 στάσεις στην ευτοπία
φ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΑΝΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
σχεδιασμός - σελιδοποίηση : ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ - 2016