Bloedsuiker by Irene Seignette

BLoed nieuws over diabetes

uiker nr 2 / HerFst

27e jaarGanG 2012

leven in een diabeteswoongroep

Wat doen antidepressiva met de diabetesregulatie? Trainen voor de New York Marathon en verder: Hoe berekent u uw koolhydraat-insulineratio?

8 MeDisCH wat doen antidepressiva met de diabetesregulatie?

inHouD 4

persoonlijk

leren leven met diabetes

“trainen voor de marathon.

in een woongroep

ook met diabetes”

Apps voor u geseLeCteerd lees op paGina 20 Het artikel oVer Het berekenen Van uw koolHyDraat-insulineratio

koolhydraatkenner Deze app is handig bij het optellen van de koolhydraten

ren. De app is eenvoudig in gebruik, maar loopt soms wel

die u in een maaltijd eet. Koolhydraatkenner is onlangs

vast. HelpDiabetes is gratis.

vernieuwd. Zo kunnen eetmomenten gewijzigd of later toegevoegd worden. De koolhydratentabel is

Diapp

samengesteld door diëtisten die verbonden zijn aan

Deze app voor iPhone, iPod of iPad is ontwikkeld door een

medische instellingen. De app werkt op de iPhone, iPod

vader van een dochter met diabetes. Ook hiermee kunt u

en iPad en op gewone (niet-smart) mobiele telefoons.

de koolhydraat-insulineratio berekenen. Nadat u uw ratio

Naar verwachting komt er dit najaar een Android versie.

(verhouding) heeft ingevuld van ochtend, middag en

Koolhydraatkenner kost € 2,39.

avond, kunt u aan de slag met behulp van een uitgebreide voedingslijst. Deze app bevat geen terugkijkfunctie en

HelpDiabetes

mogelijkheid om type insuline of bloedglucosewaarde in te

Met deze app kunt u uw koolhydraat-insulineratio bere-

vullen. Op www.diapp.nl leest u hoe u de app kunt gebrui-

kenen. De app bevat een uitgebreide voedingslijst, de

ken. Diapp kost € 2,99.

mogelijkheid tot het invoeren van type insuline, bloedglucosewaarde, mate van beweging en uw koolhydraatinsulineratio bij het ontbijt, middagmaal, tussendoortje en avondmaal. Een logboekje slaat de gegevens op en geeft advies over de insulinedosis. Wel vooraf de taal en de eenheid van uw glucosemeter mg/dl of mmol/l invoe-

bloedsuiker wordt mogelijk gemaakt door:

Redactieadviesraad: H.p.F. Goossens diabetesverpleegkundige Dr. w.H. van Houtum internist-endocrinoloog spaarne

lifescan

onetouch

Ziekenhuis, hoofddorp Mw. F. Malki diabetesverpleegkundige slotervaartziekenhuis, Amsterdam Dr. r.p.j. Michels internist,

a johnson & johnson Company

www.onetouch.nl

Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Mw. drs. e.C. romijn huisarts, den haag Mw. G. van rooijen diëtiste,

www.lifescan.nl

tweesteden Ziekenhuis, tilburg Dr. H.M. reeser kinderarts, Juliana kinderziekenhuis, den haag,

Hoofdredactie: Dr. V.e.a. Gerdes en Dr. e.w. Meesters internisten, slotervaartziekenhuis, Amsterdam Bladcoördinator: i. seignette, nijmegen Fotografie: e. kooreman, Leiden Ontwerp: M. buiten, neroc eindhoven Opmaak: weevers Grafimedia, Zutphen Druk: weevers Grafimedia, vorden

14 kort red levens. steun insulin for life

inHouD

en VerDer Maaike gaat voor het beste cijfer

VoeDinG “Hoe berekent u uw koolhydraat-insulineratio?”

nieuw: OneTouch® Verio® IQ

win een cadeaukaart van Bol.com

vAn de redACtIe Meer dan diabeteskennis aarom gebruik je opeens zulke moeilijke

“W

het leven zijn, niet alles draait om technische

woorden?”, onderbrak zij mij. Ik probeerde

diabeteskennis. We bespreken ook de invloed van

uit te leggen hoe zij de hoeveelheid insuline die ze nodig

antidepressiva en antipsychotica op diabetes.

heeft voor een maaltijd beter kan berekenen.

Maar hoe zit het nu met die koolhydraat-insulineratio?

“Koolhydraat-insulineratio…”, herhaalde zij schamper. Ik had het idee dat zij tijdens dit bezoek vooral over haar diabetesregulatie wilde praten, maar uit haar reactie bleek iets anders. Zij wilde het hebben over haar antidepressiva en de gevolgen hiervan voor haar gewicht.

Victor Gerdes

Eelco Meesters

Een andere keer weer over glucosewaarden en het

Hoofdredacteur

verbeteren ervan?

Internist

Maaike Helmer illustreert in haar column het gevaar van te veel nadruk op getallen: een mens met diabetes is geen cijfer. Het verhaal van vier jongeren in een woongroep toont aan hoe belangrijk zelfvertrouwen en regelmaat in

Bloedsuiker is verkrijgbaar bij veel poliklinieken en huisartsenpraktijken. de oplage is 15.000. het blad verschijnt 2x per jaar.

op www.bloedsuiker.nl kunt u zich aanmelden voor de gratis digitale nieuwsbrief.

u kunt ook een abonnement nemen op de papierenversie voor € 3,- per jaar (bij betaling per automatische incasso) of € 4,50 (bij betaling per factuur). stuur hiervoor uw naam en adres (en bank- of gironummer indien u per automatische incasso betaalt) naar correspondentieadres: Bloedsuiker, postbus 19, 7200 AA Zutphen of internetadres: www.bloedsuiker.nl/abonnement e-mail: info@bloedsuiker.nl.

Issn 0920-9956.

telefoon (0575) 551 010,

overname van (delen van) artikelen of illustraties uit deze uitgave kan alleen plaatsvinden na schriftelijke toestemming van de redactie. Ingezonden mededelingen en advertenties vallen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.

Bloedsuiker bevat geen persoonlijke medische adviezen. voor (wijzigingen in) de behandeling dient u altijd eerst de behandelend arts en/of diabetesverpleegkundige te

raadplegen. Bloedsuiker aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor enige schade als gevolg van het gebruik van informatie uit deze uitgave. (zie ook de disclaimer op www.bloedsuiker.nl)

DiabeteswoonGroep pluryn

verantwoordelijkh persoonlijk

“Ik kAn de

door Anja Bemelen

Nasi met pindasaus, komkommer, tomaat, appelmoes en een glaasje melk staan op tafel. Voordat de jongeren van woongroep Pluryn ervan eten, meten ze onder toeziend oog van de Plurynbegeleidsters hun glucosewaarden. De jongeren hebben allemaal diabetes en een bijkomende zorgbehoefte. In Pluryn leren ze verantwoordelijk omgaan met diabetes.

en half uur voor de warme maaltijd meten de jon-

nachtdienst wakker gemaakt en op hun kamer geprikt

geren in het kantoor van Plurynbegeleidsters Sabri-

en slapen daarna weer door. Mocht de nachtelijke waar-

na Egberts en Petra Voet één voor één hun glucosewaar-

de boven de 20 uitkomen, dan moet het ziekenhuis

den, om daarna koolhydraten en insuline op elkaar af te

gebeld worden. We zijn weliswaar geautoriseerd perso-

stemmen. Gylian (17) meet een waarde van 19 mmol/l.

neel, maar de eindverantwoordelijke is de diabetesarts.”

“Ik heb ook ADHD”, zegt hij. “Thuis vergat ik wel eens te meten en te bolussen. Hier is het bijna een automatis-

Regelmaat en structuur

Ook Danny (15),

me.” Hij pakt de eettabel erbij: één opscheplepel nasi

Stephanie (25) en Sacha (22) hebben diabetes en kunnen,

staat gelijk aan 15 koolhydraten. Hij weet nog niet pre-

net als Gylian, door een bijkomende psychosociale of

cies hoeveel hij zal eten, daarom spuit hij eerst voor twee

medische zorgbehoefte hun waarden niet goed regule-

opscheplepels nasi en een opscheplepel appelmoes. “Dat

ren. Iedere woensdag lezen ze hun meter uit en mailen

zijn 46 koolhydraten, dus ik moet 10,9 eenheden spui-

ze de waarden naar de arts. Op grond van de gegevens

ten.” Om half acht moet hij terugkomen om opnieuw te

mailt het ziekenhuis eventuele aanpassingen voor de

meten. Als Gylian om tien uur ‘s avonds te hoog zou zit-

pompinstelling. In woongroep Pluryn leren ze regelmaat

ten, hebben Sabrina of Petra contact met het Kinder Dia-

en structuur in hun (diabetes-)leven aan te brengen met

betes Centrum Nijmegen (KDCN) *. “Het zijn protocollen

als doel minder ziekenhuisopnames en, op de langere

waar we ons aan moeten houden”, zegt Sabrina. “Alle

termijn, gezondheidsrisico’s te verkleinen.

jongeren meten ook voordat ze naar bed gaan. Bij een waarde boven de 15 wordt er na twee uur weer geprikt net zolang tot deze onder de 15 is. Ze worden door de

Dagelijkse gang

De dagelijkse gang van

zaken begint als Sabrina om half acht op de deur klopt.

lees meer over stephanie, Danny, sacha en Gylian (vlnr) op www.www.bloedsuiker.nl

heid nu zelf aan”

“Wat ik vervelend vind”, zegt Danny, “is dat ze ook alle ramen openzet. Vóór het gezamenlijk ontbijt rekenen we onze koolhydraten uit. Daar bolussen we of spuiten we op. Tijdens het ontbijt smeren we ook boterhammen om mee naar school te nemen. Op school hebben we ook drie meetmomenten. Als we thuis komen hebben we tijd voor onszelf. Twee van ons hebben corvee,

goed met diabetes omgaan. Dat is ook het doel van de

moeten koken, vervolgens eten we met zijn allen. Om

woongroep. Je leert hier van elkaar. Ik heb sinds een

half elf moeten we weer op onze kamer zijn.” Een strak

maand een insulinepomp, dus wat dat betreft is alles

schema, waarbij vooral Gylian de grenzen opzoekt. “Ik

nieuw voor me, maar ik kan de anderen vragen hoe bij-

stook de groep wel eens op”, bekent hij. “Als je hier voor

voorbeeld het schietapparaat voor de pomp werkt. Je

het eerst komt, observeren ze wat je allemaal al zelf kunt.

bent hier niet de enige met diabetes, je begrijpt elkaar.

Ik haal graag een geintje uit, rijd bijvoorbeeld in een

Hier krijg je vertrouwen en zelfvertrouwen.”

rolstoel rond. Ik doe, voordat ik denk en probeer altijd hoever ik kan gaan. Maar ik weet nu dat ik juist minder regels krijg als ik laat zien dat ik verantwoordelijk ben.”

Vriendschappen

Ook al komen er wel eens

vrienden van buitenaf op bezoek, de meeste jongeren hebben hun sociale kring in de woongroep opgebouwd

Zelfvertrouwen

De jongeren zijn door de

en onderhouden hier hun vriendschappen. Volgens

week in Pluryn, in het weekend gaan de meesten weer

Sabrina ligt de oorzaak in de vele ziekenhuisopnames,

naar huis, verspreid over Gelderland en Drenthe. Stepha-

waardoor veel jongeren lang niet naar school konden

nie en Sacha zijn ouder en wonen ook in het weekend in

gaan en daardoor niemand meer kennen. Hier leven ze

Pluryn. Door eetstoornissen en persoonlijke problemen

samen, maar doen ook veel samen, ook in hun vrije tijd.

moet bij Sacha de zelfzorg af en toe worden overgeno-

“Wat doen we níet samen, kun je beter vragen”, aldus

men. “Ik had eerst heel hoge waarden, maar zit nu veel

Stephanie. “We luisteren naar muziek, sporten of kijken

stabieler door de insulinepomp. Ik kan nu veel leuke din-

films. Danny heeft een laptop met beamer die hij op de

gen doen, zoals shoppen met Sabrina of een toneelstuk

muur richt. Dan lijkt het net een bioscoop.” Wel zijn alle

opvoeren.” Ook Stephanie had problemen door haar

jongeren het erover eens dat de eigen tijd te kort is. “Je

schommelende waarden. Ze lag bijna meer in het zieken-

bent nog geen uurtje in de stad of je moet alweer naar

huis dan dat ze thuis was. Hier heeft ze het naar haar zin.

Pluryn”, zegt Danny. “De kroeg in en een biertje pakken

“Ik ben ouder dan de andere jongeren en ook verder in

zit er niet in. Het liefst wil ik dat zelf bepalen, maar het is

het proces. Ik kan de zelfverantwoordelijkheid aan en

hier gezellig en ik heb hier ook een thuisgevoel.”

* Het Kinder Diabetes Centrum Nijmegen (KDCN), is een samenwerkingsverband tussen het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis en het UMC St Radboud. Kinderen met diabetes krijgen 24 uur per dag zorg, behandeling en advies vanuit één centrale plek herfst 2012

NONOUTLINE VERSION

r a u ba N jg i r k r ve

JOB NUMBER

PROJECT STAGE

tegratie met D e in ex g i d

4™ CGM. mG co

Vol le

PRINT SIZE

SR ACCT

ASST ACCT

CLIENT

OTHER

ART DIR

CREATIVE DIR

COPY WR

PROOF

Het was er Jij zag het Jij moest het hebben De nieuwe Animas Vibe insulinepomp met Continue glucosemonitoring (CGM). Geavanceerde prestaties in alle eenvoud. ®

™

Heeft u een ogenblikje? Glucoseresultaten in volledig gekleurd scherm. Waardevolle informatie die in één oogopslag waargenomen kunnen worden en die in combinatie met uw vingerprik-resultaten een leidraad zijn voor insulineaanpassingen.* Nu met een sensor die tot een week gedragen kan worden en vereenvoudigde calibratie heeft . Hier het resultaat: de Animas Vibe . De nieuwe generatie insulinepompen met CGM zijn zeer geavanceerd en praktisch. TRAFFIC

STUDIO

™

PROD MGR

STUDIO MGR

†

Bekijk de Animas Vibe in werking of mail naar Animas-Nederland@its.jnj.com. ®

™

*Voordat u actie onderneemt dient u uw glucoseresultaten te controleren met een vingerprik. Tijdens verblijf in water kunnen CGM-resultaten niet van uw CGM naar de pomp worden gezonden. †De resultaten moeten tussen 2,2 mmol/l en 22,2 mmol/l liggen, en kalibratie moet minstens elke 12 uur gebeuren.

Veiligheidsinformatie BeooGD GeBruik: De Animas Vibe insulinepomp met CGM-systeem (Animas Vibe systeem) is aangewezen voor continue onderhuidse toediening van insuline, om diabetes met nood aan insuline te beheren. Het Animas Vibe -systeem is ook een systeem voor glucosemonitoring, waarmee trends en traceerpatronen kunnen worden opgespoord bij volwassenen (18+) met diabetes. Het Animas Vibe systeem is bestemd voor gebruik door patiënten thuis en in verzorgingscentra. Het Animas Vibe systeem is aangewezen voor gebruik als aanvulling op - geen vervanging van - informatie verkregen via standaard thuisinstallaties voor glucosemonitoring. Het Animas Vibe systeem helpt om hyperglycemie en hypoglycemie op te sporen, en deze aanvallen te beperken door zowel aangepaste acute als langetermijnbehandeling. De interpretatie van Dexcom CGM-resultaten moeten gebaseerd zijn op de trends en patronen die blijken uit verschillende opeenvolgende resultaten in de tijd. CoNTrA-iNDiCATieS: De CGM-sensor en -zender moeten worden verwijderd vóór de uitvoering van een Mri-scan (magnetic resonance imaging). Gebruik van geneesmiddelen met acetaminofen terwijl de CGM-sensor is ingebracht kan de prestaties van het CGM-systeem beïnvloeden. WAArSCHuWiNGeN: Het CGM-systeem dient niet ter vervanging van een bloedglucosemeter. Het CGM-systeem moet worden gebruikt met een bloedglucosemeter. u moet een vingerpriktest uitvoeren met uw BG-meter, en beslissingen in verband met insuline of behandeling baseren op die BG-waarde. Beslissingen in verband met de dosering van insuline mogen niet alleen gebaseerd zijn op resultaten van het CGM-systeem. Symptomen die wijzen op een te lage of te hoge bloedglucosewaarde mogen niet worden genegeerd. Als u symptomen vertoont van lage of hoge glucose, gebruik dan uw bloedglucosemeter om de CGM-resultaten te controleren. De kalibratie van uw CGM-systeem moet minstens elke 12 uur worden hernieuwd. in zeldzame gevallen kan de CGM-sensor breken. Als een CGM-sensor breekt en er geen delen zichtbaar uitsteken boven de huid, verwijder de sensorresten dan NieT. Vraag professioneel medisch advies als u symptomen van infectie of ontsteking vertoont op de plaats van injectie, zoals roodheid, zwelling of pijn. Als u in contact komt met een gebroken CGM-sensor, gelieve dit te melden aan uw klantenservice of lokale Animas-distributeur. CGM is NieT GoeDGekeurD voor gebruik bij kinderen of jongeren, zwangere vrouwen en personen die dialyse ondergaan. De veiligheid en doeltreffendheid van het CGM-systeem werd niet onderzocht voor andere inbrengingsplaatsen dan de onderbuik. Voor belangrijke veiligheidsinformatie over pompbehandelingen en het gebruik van de Animas Vibe insulinepomp, kunt u uw zorgverlener raadplegen en de gebruikershandleiding van de Animas Vibe . ®

™

Het beste cijfer

ColuMn

door Maaike helmer

“W

at is jouw HbA1c?” Niet zelden de eerste vraag nadat twee mensen

met diabetes zich aan elkaar hebben voorgesteld. “Hoeveel eenheden spuit jij per dag?”, dat is vraag twee. Wij mensen met diabetes rekenen onszelf en elkaar af op nummertjes. “Zozo, een HbA1c van 8, ik heb maar 5. Ben je wel goed ingesteld? Snoep je veel? Sport je te weinig?” Maar niet alleen wij doen het. Beroepshalve doen internisten en diabetesverpleegkundigen het natuurlijk ook. En soms kun je daarom het gevoel hebben een wandelende examenpoging te zijn. Geslaagd. Of gezakt. Een aantal maanden geleden zat ik bij mijn diabetesverpleegkundige en zij zei, kijkend naar mijn diabetesoverzicht in haar computer: “Je koolhydraat-insulineratio op de pomp is wel strak, je spuit op dit moment 1 eenheid op 3 koolhydraten.” Ik keek haar glazig aan. “Is dat slecht?” Ze antwoordde: “Nee hoor, helemáál niet, maar veel mensen spuiten 1 op 5.” Een waarheid als een koe, vast en zeker. Maar ik voelde me terstond een soort van afgekeurd. Ik was dus niet zoals de meeste mensen. Ik

gemiddeld insulinegebruik. Natuurlijk is het logisch dat

was de diabeteskoolhydraatinsulinratio-uitvoering (mooi

we een objectief meetgegeven hebben om vast te stellen

galgjewoord) van Quasimodo. Ik deed het vast niet

hoe het met diabetes gaat. Maar ook dat is geen wet van

goed: een insulineratio hebben. Misschien moest ik daar

Meden en Perzen. Zo heb ik – jaren en jaren geleden –

iets aan doen? Maar wat doe je in hemelsnaam aan een

eens een internist gehad in mijn beginjaren als diabetes-

natuurlijk bepaalde ratio? Toen mijn ratio op een zeker

patiënt die die cijfers zodanig los zag van “de mensch

moment een beetje werd aangepast naar 1 op 5, voelde

erachter” dat hij op mijn opmerking dat het niet goed

ik me meteen wat beter. Maar waarom eigenlijk?

ging met mijn instelling, zei: “Ach, je komt niet boven de

Soms voel ik me gereduceerd tot een verzameling cijfers.

22 mmol/l of onder de 2 mmol/l, volgens mij gaat het

Daar werk ik zelf minstens net zo hard aan mee. Een

best redelijk.” Zijn vaststelling van de uiterste waarden

bekentenis: ik heb zojuist mijn diabetesverpleegkundige

was weliswaar correct, maar ik zat toen zo ongeveer

gemaild met de vraag wat de uitslag van mijn HbA1c-

twaalf uur per dag op die uitersten: 2 mmol/l of 22

onderzoek is. Gaat het met die cijfers goed, dan ben ik

mmol/l. Ik vóelde me slecht. Dat ik diabetes heb, bete-

trots. Gaat het niet goed, dan ben ik gefrustreerd. Heb

kent niet dat ik diabetes ben. Ik ben geen cijfers. Een

ik eens een dag een hoog insulinegebruik, dan voel ik

betere, aanvullende vraag van hem zou dus eigenlijk zijn:

me schuldig. Want ja. Ik wil het beste cijfer hebben, een

“Maar hoe gaat het echt? Met jóu?”

Maaike Helmer (34) is freelance journalist voor veel publieksbladen (zoals Cosmopolitan en Margriet) en werkt als copywriter voor diverse merken herfst 2012

Mensen met een depressie hebben moeite met de regulering van hun diabetes. Een goede behandeling lijkt op zijn plaats. Maar gaan antidepressiva en diabetes goed samen? En hoe staat het met antipsychotica?

MeDisCH

door Irene seignette

WAt doen AntIdepressIvA

iabetes maakt vatbaar voor depressies. Eén op de vijf mensen met diabetes krijgt ooit een

Somber zonder reden

met

Iedereen voelt zich

weleens somber, maar wanneer is er sprake van een

depressie. Het is niet duidelijk wat de kip of het ei is.

depressie? Van Oven: “Somberheid is een menselijke

Maken de hoge glucosewaarden mensen kwetsbaar

reactie. Als dit invoelbaar is, bijvoorbeeld je hebt je

voor een depressie, of worden ze depressief van de

moeder verloren, dan is het een normale rouwreactie. Je

ziektelast die diabetes met zich meebrengt? Omge-

spreekt pas over een depressie als deze gevoelens

keerd blijken depressieve mensen ook een verhoogde

abnormaal lang duren of zo diep gaan dat ze je hele

kans te hebben om diabetes te krijgen.

leven verstoren. Een depressie kan ook zomaar ontstaan, zonder dat het een reactie is op een gebeurtenis. Er gaat

Zoek hulp

“Blijf niet te lang rondlopen met

dan in het lichaam, vooral in ons brein, iets fout.”

een depressie”, is het advies van Wim van Oven. Hij is

Depressieve mensen kunnen vaak nergens meer van

somatisch arts bij de GGZ in Drenthe en als zodanig

genieten. Andere symptomen zijn: slaapstoornissen,

nauw betrokken bij de behandeling van depressieve en

diepe gevoelens van somberheid vroeg in de ochtend,

psychotische mensen met diabetes. “Dit advies geldt

concentratieproblemen en schuldgevoelens.

voor alle mensen met een depressie. Als een depressie lang duurt of intens is, is het goed hier wat aan te

SSR I’s

Een depressie kan behandeld worden

doen. Depressieve mensen zorgen minder goed voor

met antidepressiva. Bij de keuze van een middel is het

zichzelf. En juist omdat de behandeling van diabetes

belangrijk rekening te houden met de diabetes. Van

valt of staat bij de zelfzorg, is het belangrijk niet te

Oven: “De middelen beïnvloeden namelijk de

lang aan te modderen met een depressie. Zoek hulp.

energiehuishouding en daarmee ook de

Stap naar de huisarts. Soms zijn enkele gesprekken met

glucosestofwisseling. Sommige middelen gooien de

de huisarts voldoende, een andere keer is de gang

diabetesinstelling overhoop en verergeren de ernst van

naar een psycholoog of psychiater nodig.”

de diabetes. Andere middelen werken gewichtstoename in de hand. Middelen die diabetes relatief met rust laten en geen gewichtstoename geven zijn de SSRI’s.” Onder

“Depressieve mensen zorgen minder goed voor zichzelf. En juist omdat de behandeling van diabetes valt of staat bij de zelfzorg, is het belangrijk niet te lang aan te modderen met een depressie”

deze SSRI’s (selectieve serotonine-heropname-remmers) vallen onder meer: citalopram, fluoxetine, fluvoxamine, paroxetine, sertraline en venlafaxine.

Extra zelfcontrole

Bij het gebruik van anti-

depressiva is het belangrijk alert te zijn op de interactie met diabetes. “Ik raad mensen altijd aan om de glucosewaarden extra in de gaten te houden, zeker in het begin. Op die manier wordt duidelijk hoe je lichaam reageert op het middel. Dit kan per persoon en per antidepressivum verschillen.

de diabetesregulatie? Gaat de diabetes uit de pas lopen of is er sprake van gewichtstoename, overleg dan met de behandelaar wat je moet doen: stoppen of wellicht een ander middel proberen.”

Buiten de realiteit

Een

ander ziektebeeld in de geestelijke gezondheidszorg is de psychose. “Psychose is een containerbegrip, het kan voorkomen bij verschillende aandoeningen”, legt Van Oven uit. “Kenmerkend is dat mensen tijdens een psychose

mensen twee keer zo vaak hart- en vaatziekten. Zij leven

buiten de realiteit staan, al dan niet tijdelijk. Ze horen

gemiddeld vijftien jaar korter en hebben 3,5 keer meer

stemmen of zien dingen die er niet zijn, hebben gedach-

kans op diabetes. Bij familieleden van mensen met schi-

ten die niet kloppen. Als het een reactieve psychose is,

zofrenie komt diabetes tweemaal zoveel voor, erfelijke

bijvoorbeeld na een traumatische ervaring, komen men-

factoren spelen dus ook een rol.”

sen er dikwijls weer uit. Bij schizofrenie is er vaak sprake van een chronisch wordende psychose. Deze is meestal mede erfelijk bepaald en moeilijker te behandelen.”

Strenge monitoring

Van Oven vond een

aantal jaar terug dat er te weinig gedaan werd aan de ziekmakende bijwerkingen van antipsychotica. Hij zegt:

Bijwerkingen antipsychotica

“Er woei een Jan Salie geest in Nederland. Men dacht:

behandeling van lichamelijke klachten bij mensen met

wat wil je nou doen voor deze ernstig zieke mensen?

een psychose is bij uitstek het terrein van Van Oven. Bij

Voor ons was dit reden een protocol* te ontwikkelen

de GGZ is hij verantwoordelijk voor de poli metabole

met als doel de risico’s van deze ziekmakende bijwerkin-

stoornissen, ofwel de behandeling van mensen met (pre)

gen te verminderen. In dit protocol, dat inmiddels bij de

diabetes, verstoorde cholesterolwaarden en een hoge

GGZ-instanties goed is geïmplementeerd, pleiten we voor

bloeddruk. Metabole stoornissen worden veel gezien bij

een strenge monitoring van het ontstaan van metabole

mensen met schizofrenie en psychosen, vaak mede als

stoornissen. Zodra mensen starten met antipsychotica

gevolg van het gebruik van antipsychotica. Deze midde-

wordt onder meer het HbA1c nauwlettend gevolgd. Stijgt

len hebben de vervelende bijwerking dat ze effect heb-

deze, dan adviseert het protocol bij personen met obesi-

ben op de energiehuishouding, eet- en gewichtsregulatie

tas en verschillende risicofactoren al in een heel vroeg

en de glucose- en vetstofwisseling. Van Oven: “Mensen

stadium metformine te overwegen, al bij een HbA1c van

die antipsychotica gebruiken worden vaak fors zwaarder.

42 mmol/mol (6%). Daarnaast krijgen de mensen leefstijl-

Ze krijgen vooral veel, ongezond, buikvet. Dit heeft weer

adviezen. De mensen balen enorm dat ze veel aankomen

effect op de insulinegevoeligheid, het cholesterolgehalte

van antipsychotica. Ze zijn dan ook erg gemotiveerd mee

en de bloeddruk. Als gevolg hiervan hebben schizofrene

te werken aan deze therapie.”

*Het protocol is in 2011 landelijk geaccepteerd bij de artsen die psychiatrische mensen lichamelijk behandelen

herfst 2012

Lage trend 01 Okt

13:45

Het lijkt erop dat uw glucose rond deze tijd LAAG is.

01 Okt

13:45

mmol/L

Hoge trend Zie Later Menu

Details ophalen

WAT HEEFT UW METER U VANDAAG VERTELD?

NIEUW Maak kennis met OneTouch® Verio®IQ. De meter met Verio® PatternAlert™-technologie. Telkens wanneer u test, zoekt de meter naar verborgen trends in hoge en lage bloedglucosewaarden. Wordt zo’n trend gevonden, dan krijgt u meteen via het scherm een melding. U krijgt dus meer informatie met minder moeite, gewoon met uw meter in de hand. Dat is het idee. Gebruikt u insuline en test u meerdere keren per dag? Dan is OneTouch® Verio® IQ misschien geschikt voor u.

Probeer het zelf. • Bel ons op het gratis nummer 0800 - 022 24 45 of vraag er naar bij uw diabetesverpleegkundige. • Gratis persoonlijke metertraining en ondersteuning via onze gratis OneTouch®-lijn: 0800 - 022 24 45

www.onetouch.nl

kort

Antidepressiva voor neuropathie Neuropathie is een complicatie van diabetes. Hierbij

Vooraankondiging

zijn de kleine zenuwen en bloedvaatjes aangetast.

Training Hypobewust

vaak in de handen en/of voeten. Neuropathie is

Dit kan ongevoeligheid of juist pijn veroorzaken, moeilijk te behandelen en heeft veel invloed op de kwaliteit van leven. Een aantal studies heeft “Hypo’s zijn bij insulinebehandeling een terugke-

aangetoond dat bepaalde antidepressiva een gunstig effect hebben op de pijn bij diabetische neuropathie. Mensen krijgen deze middelen dan voorgeschreven als pijnstiller, vaak in een lagere

rend probleem”,

dosis dan bij een depressie. Antidepressiva die

meent professor

worden voorgeschreven bij neuropathie zijn onder

dr. Frank snoek van het Vumc in

meer: duloxetine, nortriptyline of amitriptyline. Daarnaast worden ook de anti-epileptica gabapentine of pregabaline ingezet.

amsterdam. ”Ze zijn hinderlijk, roepen angsten op en werken belemmerd. Dit gaat ten koste van de kwaliteit van leven. Daarbij komt dat mensen die last hebben van hypo’s, vaak

online hulp bij depressies

kiezen voor hogere glucosewaarden. Dit is invoelbaar maar

Wilt u graag weten of u somber bent of misschien wel

heeft een negatief effect op de diabetesinstelling en daarmee

depressief? Op www.diabetergestemd.nl kunt u anoniem

de gezondheid op de lange termijn.” om de nadelige effecten van hypo’s te beperken, heeft het

een zelftest doen. Ook kunt u hier online een therapie volgen die speciaal is ontwikkeld voor mensen met diabetes met depressieve klachten. U leert positiever in

Vumc een cursus ontwikkeld voortbouwend op de Hypoglyke-

het leven staan, krijgt zicht op de samenhang tussen

mie preventie training (Hpt). De nieuwe training heet ‘Hypo-

diabetes en somberheidsklachten en desgewenst psycho-

bewust’ en is opgezet volgens het ‘train de trainer’ principe. Diabetesprofessionals van meerdere ziekenhuizen zullen een training volgen om vervolgens Hypobewust aan hun patiënten

logische begeleiding op afstand. Diabetergestemd.nl is ontwikkeld door het VUmc in samenwerking met het Trimbosinstituut. Op de site kunt u zien of uw zorgverzekeraar de online therapie vergoedt.

aan te bieden. Hypobewust bestaat uit drie groepsbijeenkomsten en twee internetmodules gedurende vier weken. er staat een uitgebreide evaluatie van het programma gepland onder leiding van het Vumc. Ga voor meer informatie naar www.hypobewust.nl. wilt u weten of en wanneer Hypobewust bij u in het ziekenhuis van start gaat? stuur dan een mail naar info@bloedsuiker.nl.

herfst 2012

“trAInen voor de MArAthon.

persoonlijk

door Anja Bemelen

Martin Boer (44) traint voor de New York City Marathon op 4 november die hij als fanatiek sporter binnen 4,5 uur wil halen. Hoe managet hij 42,195 kilometer lopen met type 1 diabetes?

ls Martin loopt, voelt hij zich beter. Toch was het even wennen om, in combinatie met zijn diabe-

tes, te gaan hardlopen. “Dat betekende dat ik goed op mijn insuline-inname moest letten.” Martin heeft bijna 25 jaar diabetes. Sinds tien jaar gebruikt hij een insulinepomp. “Omdat mijn HbAc1 steeds te hoog was overtuigde mijn toenmalige internist me om de pomp te gebruiken. Achteraf gezien een goede beslissing. Met de pomp heb ik een betere regulatie en kan ik veel gemakkelijker tussendoor even wat extra insuline toedienen.”

Medische begeleiding

Sinds dit jaar is

Martin serieus gaan nadenken over de marathon. Hij raakte geïnteresseerd in langeafstandlopen, kwam daardoor in contact met de Bas van de Goor Foundation en wist het na één informatiebijeenkomst zeker: hij zou meedoen aan de NYC Marathon. “Tien andere mensen met diabetes lopen ook deze marathon en worden daarbij voor en tijdens de marathon medisch begeleid. Ik heb om de lange afstand te oefenen in april meegedaan aan de 10 Engelse Mijl (16 km) van Deventer. Daar hebben we elkaar ook als groep leren kennen.” Afgelopen juni liep Martin ook de halve marathon in de binnenstad van Zwolle; drie rondjes door de stad.

Wetenschappelijke precisie

Zoek patronen agaath Zeinstra werkt bij het VUmc in Amsterdam en is de diabetesverpleegkundige van Martin. Volgens haar is het herkennen van patronen in de bloedglucosespiegel nuttig om beter op de insuline-inname te kunnen anticiperen. “Veel mensen met diabetes vinden het lastig om elke dag hun waarden te meten én bij te houden. Dit kost tijd en vraagt om discipline. De meeste mensen die intensief insuline gebruiken, meten iedere dag hun waarden, sommigen zelfs tien keer per dag; maar de waarden bijhouden is een ander verhaal. Als je bijvoorbeeld vlak voordat je gaat fitnessen je waarde meet, dan weet je of je maatregelen moet nemen om veilig te kunnen sporten. Maar als je die waarden niet bijhoudt, blijven het momentopnames. Daarom adviseer ik mensen altijd voor het fitnessen te meten, direct daarna en voordat ze gaan slapen en dit dan een aantal dagen bij te houden. Al zijn het steeds slechte uitslagen; je zult patronen herkennen en zien hoe je instelling is. In plaats van en passant te meten en op grond van die uitslag iets te eten of bij te spuiten, ontdek je op deze manier patronen, waarop je dan structurele maatregelen kunt nemen. Het voordeel is een betere instelling, en uiteindelijk een flexibelere leefstijl.”

Met

bijna wetenschappelijke precisie houdt Martin bij hoeveel kilometer hij loopt. “De laatste zeven jaar houd ik Foto guus HerbscHleb

dat nog intensiever bij dan voorheen. Mijn doel was om 1000 kilometer per jaar te lopen. Helaas brak ik in 2004 mijn enkel, waarvan ik vrij lang moest herstellen. Ik miste het hardlopen enorm. Na het herstel ben ik weer langzaam begonnen en liep ik na een maand of twee

AgAAth ZeInstrA:

“Al zijn het steeds slechte uitslagen; je zult

patronen herkennen en zien hoe je instelling is”

k met diabetes”

weer 20 kilometer per week.” Sinds 2007 loopt Martin jaarlijks 1500 kilometer; per week 30. Door zowel het aantal kilometers als zijn waarden in agenda of iPad bij te houden is Martin zich bewust van wat hij eet en spuit. “Als ik ga hardlopen stel ik de pomp anderhalf uur van te voren in op 25 % van wat ik normaal toedien. De normale stand is momenteel 0.8 eenheden per uur; bij hardlopen dus 0.2 eenheden per uur. Na afloop schrijf ik mijn waarden op,

Patronen herkennen

Voor de NYC

inclusief het aantal koolhydraten dat ik genomen heb. Zo

Marathon probeert Martin eventuele patronen in zijn

kan ik mijn insuline nog preciezer instellen. Als ik slechts

glucosewaarden te ontdekken. Zijn er bepaalde situaties

een uurtje hardloop, koppel ik de pomp af. Vorig jaar heb

waarin de waarden vaker hoog of juist vaker laag zijn?

ik zelfs 20 kilometer zonder pomp gelopen, maar toen

Ontdekt Martin dat hij meerdere keren op een bepaald

haalde ik toch met té hoge waarden de eindstreep.”

moment tijdens de training hoog zit, dan neemt hij maatregelen om te voorkomen dat dit blijft gebeuren. Hij

Bij elkaar

Martin leert veel van zijn trainin-

past dan zijn insuline of zijn voeding aan.

gen: over het lopen van een marathon en zijn diabetes. Grenzen verleggen, zowel mentaal als fysiek, is zijn

Rustig starten

Zijn beslissing om samen met

gedachte achter het hardlopen. “Ik wil bewijzen dat ik

de Bas van de Goor Foundation de NYC Marathon te

de marathon kan lopen. Ook met diabetes. Maar dan

lopen vindt hij nu al geslaagd, omdat Martin al veel

moet ik wel weten wat ik moet doen als ik bijvoorbeeld

geleerd heeft over het hardlopen van lange afstanden

te hoog zit. Als het echt veel te hoog is bolus ik bij. Niet

en de regulering van zijn diabetes. “We gaan zes dagen

te veel, anders zit ik een uur later veel te laag. Het is ver-

naar New York. Kenmerkend aan de NYC Marathon is dat

velend om dan te stoppen tijdens hardlopen, maar het

de lopers vanaf Staten Island naar de finish in Central

tijdverlies hoeft niet groot te zijn. We starten gefaseerd,

Park lopen. In tegenstelling tot Zwolle loop je in New

omdat er meer dan 45.000 lopers meedoen. Om als

York geen rondjes en dus staan er geen bekenden langs

groepje mensen met diabetes bij elkaar te blijven is

de weg die je om de zoveel tijd kunnen aanmoedigen.”

onmogelijk, ook omdat iedereen een ander tempo heeft.

Tegelijkertijd is Martin er ook nuchter onder. Zijn plan is

Ik train met een drinkgordel om waar sportdrank en

om rustig te starten en tien kilometer per uur te lopen.

extra suikers in zitten. Tijdens de marathon is er wel

“Natuurlijk zou ik teleurgesteld zijn als ik de wedstrijd-

bevoorrading, maar ik wil niet afhankelijk zijn van de

loop niet zou kunnen uitlopen. Gelukkig is de tijdlimiet

drankposten.”

8.5 uur, dus dat zou toch moeten lukken.

herfst 2012

kort Red levens. Steun Insulin for life Insulin for Life verzamelt en

novo nordIsk stopt Met novopen® JunIor novo nordisk b.V. is dit najaar gestopt met de levering van novopen® junior. aanleiding voor de stopzetting is de teruglopende vraag naar dit navulbare insulinetoedieningssysteem, sinds de introductie van zijn opvolger

verstuurt ongebruikte insuline,

novopen echo® in september 2011. bestaande gebrui-

bloedglucosemeters, strips,

kers van novopen® junior kunnen, wanneer zij in aan-

naaldjes en lancetjes voor derdewereldlanden. Op deze

merking komen voor een nieuw pensysteem, en in over-

manier redt Insulin for Life

leg met hun behandelaar, overstappen naar diverse

levens met medicijnen en materialen die anders verloren zouden gaan. Ook u kunt uw overgebleven spullen doneren. In derdewereldlanden sterven er nog dagelijks mensen omdat

alternatieven, waaronder novopen echo®.

ze geen beschikking hebben over insuline. Kinderen met

Meer informatie over

diabetes worden door hun families verstoten omdat deze de

novopen echo® is beschikbaar

financiële last van een chronisch ziek kind niet kunnen dragen. Insulin for Life heeft zich tot doel gesteld het overschot

via www.novonordisk.nl..

uit de rijkere landen in te zamelen en te transporteren naar arme landen. Op dit moment helpt Insulin For Life 79 ontwikkelingslanden. U kunt spullen doneren aan Insulin for Life door uw voor-

hArdLopen Met eVy bent u van plan om te gaan hardlopen maar kunt u

raad niet gebruikte, onge-

wel een steuntje in de rug gebruiken? Download dan

opende en nog houdbare

de lessen van evy, een Vlaamse presentatrice die de

insuline, glucosestrips, naal-

hardlooplessen voor u aan elkaar praat en leuke,

den en lancetten af te geven bij uw diabetesverpleegkundi-

oppeppende muziek draait. De lessen bouwen op van

ge, huisarts of praktijkonder-

0 naar 5 kilometer in 27 lessen. evy neemt u aan de

steuner. Zij zorgen ervoor dat

hand en vertelt wanneer u moet rennen en wanneer u

de middelen via het netwerk

moet wandelen. bij het rennen heeft ze gekozen voor

van Insulin for Life op de juiste plaats terechtkomen.

up-tempo muziek en bij het wandelen wat rustige

Meer lezen?

muziek. op deze manier bouwt u langzaam op totdat

www.insulinforlife.nl

u 5 kilometer kunt hardlopen. www.rennenmetevy.nl

Slapen belangrijk voor tieners Een onderzoek aan de universiteit van Pittsburgh doet vermoeden dat het aantal uren dat tieners slapen invloed heeft op hun gevoeligheid voor insuline. Uit het onderzoek bleek dat een uur extra slaap bij tieners die normaal zes uur slapen, de insulinegevoeligheid met negen procent laat toenemen.

NIEuW: OneTouch® Verio®IQ Dit najaar introduceert lifescan een nieuwe bloedglucosemeter: de onetouch® Verio®iQ. De meter is speciaal ontworpen voor mensen die zelf hun insulinedosis aanpassen aan maaltijden en andere activiteiten. Vernieuwend is het Verio® patternalert™. Deze technologie helpt mensen met diabetes om snel en eenvoudig trends (patronen) in hoge en lage glucosewaarden te signaleren, zodat ze maatregelen kunnen treffen om deze in de toekomst te voorkomen. Hoge en lage trends worden weergegeven op het scherm met berichten als: “Het lijkt erop dat uw glucose rond deze tijd HooG/laaG is.” Deze moderne meter is gebruiksvriendelijk en heeft kleurcodes voor te hoge en te lage waarden. Zodra een teststrip wordt ingebracht wordt het kleurenscherm en de bovenkant van de meter verlicht, zodat ook in het donker getest kan worden. De onetouch® Verio®iQ bevat een milieuvriendelijke oplaadbare batterij. Ga voor meer informatie naar www.onetouch.nl of bel het gratis nummer 0800 – 022 24 45.

lezen over InsuLInepoMpen en gLuCosesensoren overweegt u over te stappen op een insulinepomp of wilt u verschillende pompen met elkaar vergelijken? neem dan een kijkje op het vernieuwde www.pompnet.nl. Hier vindt u veel informatie die kan helpen bij het maken van een goede keuze.

kAneeL nIet effeCtIef Van diverse voedingsmiddelen wordt beweerd dat ze gunstige effecten hebben op de glucoseregulatie. Eén van de meeste bekende is kaneel.

korte filmpjes laten zien hoe het in de praktijk gaat en

Diverse studies lieten al zien dat kaneel niet

gebruikers vertellen over hun ervaringen. waarom maakten

effectief is, maar nu heeft een uitgebreide ana-

zij de overstap op de pomp en hoe is dat gegaan? wilt u meer weten over het gebruik van

lyse van meerdere internationale onderzoeken dit bevestigd: er is onvoldoende bewijs voor gunstige effecten van kaneel.

een glucosesensor? bezoek dan

Bron: diabetes2.nl

www.glucosesensornet.nl.

herfst 2012

NONOUTLINE VERSION

r a u ba N jg i r k r ve

JOB NUMBER

PROJECT STAGE

tegratie met D e in ex g i d

4™ CGM. mG co

Vol le

PRINT SIZE

SR ACCT

ASST ACCT

CLIENT

OTHER

ART DIR

CREATIVE DIR

COPY WR

PROOF

Het was er Jij zag het Jij moest het hebben De nieuwe Animas Vibe insulinepomp met Continue glucosemonitoring (CGM). Geavanceerde prestaties in alle eenvoud. ®

™

STUDIO

™

PROD MGR

STUDIO MGR

†

Bekijk de Animas Vibe in werking of mail naar Animas-Nederland@its.jnj.com. ®

™

Heeft u ook een bijzondere hypo-ervaring? Mail het naar redactie@bloedsuiker.nl

persoonlijk MIJn ALLereerste hYpo BLeek geen eChte te ZIJn

“M

ijn allereerste hypo bleek geen echte te zijn, maar een pseudo-

hypo. Een nep-hypo! Ik was net ingesteld op insuline en moest van glucosewaarden rond de 23 naar 5 mmol/l. De diagnose diabetes was hard aangekomen en één van de eerste nachten erna, werd ik rond 3.00 uur wakker. Ik lag te trillen en dacht dat ik doodging. Mijn man werd wakker en vroeg wat ik aan het doen was. “Ik zoek goed ondergoed”, zei ik, denkend dat ik naar het ziekenhuis moest. Ik viel terug in bed en mijn man haalde sap en een banaan en belde de doktersdienst. Ik kon niet meer praten. De dienstdoende arts controleerde mijn glucosespiegel: 5 mmol/l. Een prachtig cijfer, weet ik nu, maar het voelde vreselijk. Volgens de arts had ik een pseudohypo, waarop ik antwoorde dat ik dan NOOIT een ‘echte’ wilde meemaken. Mijn lichaam was zo gewend aan hoge glucosewaarden, dat 5 mmol/l aanvoelde als een hypo. Inmiddels heb ik er meerdere gehad, het went nooit. Soms verwen ik mezelf na een hypo met een cadeautje. De laatste keer kocht ik een broche bij ‘de droomfabriek’. Als troost.”

Marijke Duyvendak (56) heeft sinds vier jaar LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults) ofwel diabetes type 1 die op volwassen leeftijd wordt ontdekt. Sinds kort gebruikt ze in plaats van 4x daags insuline, 4x daags metformine, 1x daags Januvia® en rond de avondmaaltijd zo nodig kortwerkende insuline. herfst 2012

‘Ik laat mijn leven niet beheersen door hypo’s, maar vervelend zijn ze wel’

Advertorial

‘Gistermorgen was het weer zover. Ik werd verward wakker, kon niet helder nadenken, reageerde vreemd. Ik had eerder die nacht een hypo gehad vermoed ik, maar dat drong nog niet tot me door. Vaak merken de mensen in mijn omgeving dat eerder dan ikzelf. Zeker nadat ik in coma ben geraakt, zijn zij extra alert of het wel goed met me gaat. Dat is natuurlijk prettig, maar liever wil ik niemand belasten met mijn diabetes.’ in het zweet op de grond. Het is wonderlijk dat ik zelf uit coma ben gekomen. Ik had mijn insulinepomp gewoon om en kreeg dus al die tijd insuline toegediend. Toch kwam ik weer bij, gelukkig. Na een hypo voel ik me vervelend, het duurt soms dagen voordat ik weer mezelf ben en alle energie heb. Na dat coma voelde ik me echt heel naar, maar ik moest door. Ik had die dag mijn eerste examen gehad en moest er nog vijf doen!’ Stopgezet Daniëlle laat haar leven niet beheersen door de hypo’s, maar vervelend zijn ze wel. ‘Het meest vervelende vind ik dat je niet verder kunt met waar je mee bezig was. Als je aan het sporten bent, moet je stoppen. Je lichaam wil gewoon niet meer. Dat is dan weliswaar tijdelijk, maar ik wil niet zomaar ‘stopgezet’ worden, ik wil door. Ook vind ik het vervelend voor mijn omgeving. In de examenperiode weet ik dat mijn moeder 24 uur per dag met mij bezig is. We hebben dan ook dagelijks contact omdat zij bang is dat ik weer in coma raak. Vrienden om me heen zijn ook alert als ik een keer niet op

college ben, terwijl zij mij wel verwachten. Het gebeurt wel dat ik een sms’je krijg om te checken of het goed met me gaat, terwijl ik gewoon zin heb om een keer uit te slapen.’ Controlepunt ‘Ik weet niet hoe een hypo voor anderen is, maar ik vind het een heel vreemde gewaarwording. Het is lastig uit te leggen; dat geldt trouwens niet alleen voor de hypo’s, maar voor alles wat met diabetes te maken heeft. Aan de buitenkant zie je niet dat iemand diabetes heeft en er wordt nog vaak heel makkelijk over gedacht. Zelfs bij mijn medestudenten geneeskunde! Ze beseffen niet wat diabetes echt inhoudt, terwijl ze er wel over leren. Dat weet je pas als je het zelf ervaart. Gek genoeg heeft een hypo ook een positieve kant: een lage waarde is voor mij een soort controlepunt. Tot nu toe voel ik een hypo nog bijna altijd aankomen; van hoge bloedglucosewaarden merk ik niet veel en ik wil liever niet te hoog zitten. Het zou het mooiste zijn om altijd binnen de grenswaarden te blijven!’

Lees meer ervaringsverhalen over hypo’s en diabetes op www.changingdiabetes.nl/danielleblom

Novo Nordisk® en Changing Diabetes® zijn geregistreerde handelsmerken van Novo Nordisk A/S

Dat coma was een heel vervelende ervaring voor Daniëlle Blom (23). De studente Geneeskunde heeft sinds haar elfde diabetes type 1. Zelf vindt ze dat zij de diabetes een plek heeft kunnen geven in haar leven. Het zit haar niet in de weg bij de dingen die zij belangrijk vindt, zoals haar studie, sporten en haar sociale leven. Dat ze gemiddeld één keer per week last heeft van een hypo is vervelend, maar daar weet ze meestal goed mee om te gaan. ‘Ook al zijn mijn bloedsuikers niet altijd heel goed, ik wil door. Ik probeer zo nuchter mogelijk om te gaan met mijn diabetes en dankzij die instelling gaat het goed met me. Alleen tijdens examens vind ik diabetes belastend. Ik slik dan bètablokkers tegen de stress en daardoor voel je de waarschuwingssymptomen van een hypo vrijwel niet. Eén keer ging het daardoor behoorlijk mis en ben ik in een coma geraakt. Ik had die dag een examen medische biochemie gedaan. Ik weet nog dat ik mijn eten had opgewarmd, op tafel had gezet en terugliep naar de keuken. Wat er daarna gebeurde, kan ik me niet herinneren. Vier uur later werd ik wakker en lag ik badend

Wilt u weten hoeveel eenheden insuline u nodig heeft voor de koolhydraten uit uw voeding en drinken? Bereken dan uw persoonlijke koolhydraat-insulineratio. Het vergt wat rekenwerk maar uiteindelijk biedt het meer flexibiliteit en betere bloedglucosewaarden.

VoeDinG

door Christel vondermans

hoe Berekent u uW kOOlHYDRAAT-

ls uw lichaam geen of bijna geen insuline meer

koolhydraten 1 eenheid snelwerkende insuline nodig

maakt en u gebruikt (ultra)kortwerkende insuline

heeft. Deze methode wordt vooral gebruikt door

of een insulinepomp, dan is het mogelijk uw persoonlijke

mensen die een pomp hebben en kan alleen gebruikt

koolhydraat-insulineratio te bepalen. Hiermee berekent

worden als u een goede of redelijke instelling (HbA1c)

u hoeveel insuline u op de diverse momenten nodig

heeft en geeft een grove schatting. U gebruikt namelijk

heeft. Deze ratio is per persoon verschillend en geeft aan

de hele dag dezelfde ratio, terwijl de ratio eigenlijk

wat de juiste verhouding tussen de hoeveelheid

varieert over de dag. Doordat bij veel mensen het

koolhydraten van een maaltijd en de daarbij toegediende

lichaam in de ochtend minder gevoelig is voor insuline,

insuline.

is er in de ochtend vaak meer insuline nodig dan de rest van de dag. Maar om te starten is dit een eenvoudige en

Ratio

De koolhydraat-insulineratio laat zien

bruikbare methode.

hoeveel gram koolhydraten gelijk staat aan 1 eenheid (ultra)kortwerkende insuline. Deze ratio zegt dus iets

Met behulp van een dagboekje

Een

over uw gevoeligheid voor insuline en kan per maaltijd

stukje nauwkeuriger is het bepalen van de ratio met

en soms per dag verschillen. Zo is uw ratio anders dan

behulp van een dagboekje. Hiervoor is het wel belang-

die van een familielid met diabetes type 1. Ook heeft u

rijk dat uw basaalinsuline goed is ingesteld. Om te ont-

in de ochtend waarschijnlijk meer insuline nodig dan op

dekken wat uw ratio (per maaltijd) is, is het nodig dat u

de rest van de dag. De ratio is vooral handig omdat u

een bepaalde periode een dagboek bijhoudt. Noteer

flexibel kunt zijn in wat en hoeveel u eet. Via een

dan enkele (4 à 5) opeenvolgende dagen nauwkeurig in

rekensommetje weet u hoeveel eenheden insuline u

een dagboekje:

nodig heeft voor drie sneetjes rozijnenbrood met een

alles wat u eet en drinkt met de bijbehorende

glas vers geperst sinaasappelsap of wat u moet spuiten

hoeveelheid koolhydraten in grammen. U kunt

of bolussen als uw lunch bestaat uit twee boterhammen

hiervoor het beste de weegschaal gebruiken en in

met een gebakken ei en een glas melk.

tabellen opzoeken hoeveel koolhydraten de

Er zijn twee methodes om de ratio te berekenen: via de

producten leveren.

regel van 500 of door de ratio per maaltijd te berekenen

een zevenpuntsdagcurve. Meet dus vóór de maaltijd

met behulp van een eetdagboek.

uw bloedglucose en doe dat ook 1½ à 2 uur na de maaltijd en voor het slapen. Het meest ideale is

De regel van 500

Hierbij deelt u 500 door

meten met behulp van een continue glucosemeter,

de hoeveelheid insuline die u over de hele dag nodig

die 24 uur per dag uw waarden meet.

heeft. Stel u gebruikt 70 eenheden insuline per dag dan

hoeveel insuline u heeft toegediend in eenheden.

is uw koolhydraat-insulineratio ongeveer 500 gedeeld

bijzonderheden die de bloedglucosewaarden kunnen

door 70 is namelijk 7,14. Dit betekent dat iedere 7 gram

beïnvloeden zoals stress, ziekte, beweging en hypo’s.

IllustrAtIe reNĂ&#x2030; leIsINK

-INSulINERATIO? De diĂŤtist kan vervolgens, eventueel samen met u, uw persoonlijke ratio bepalen. Zo kan het zijn dat u bij het ontbijt bijvoorbeeld een ratio heeft van 7 (1 eenheid insuline nodig per 7 gram koolhydraten), bij de tussendoortjes van 10 (1 eenheid per 10 gram koolhydraten), bij de lunch van 15 (1 eenheid per 15 gram koolhydraten) en bij de avondmaaltijd van 18 (1 eenheid

leven verandert natuurlijk ook met de jaren. Misschien

per 18 gram koolhydraten).

wordt u wel actiever of juist minder actief, verliest u wat gewicht of wordt u juist zwaarder. Dan zal de ratio

Hulpmiddelen

Klinkt dit allemaal wat lastig?

wijzigen. Ook tijdelijk kan een andere ratio nodig zijn,

In de loop van de tijd zal het rekenen makkelijker gaan.

bijvoorbeeld in perioden van stress of ziekte. Zo een

Ook van veelgebruikte producten leert u snel de

aanpassing gebeurt meestal op geleide van uw

koolhydraatgetallen. Maar als u een pomp heeft, kunt u

bloedglucosewaarden. Uw behandelend team kan u

(bij de meeste pompen) gebruik maken van een

daarover adviseren.

rekenprogramma. Dit wordt vaak de calculator of wizard genoemd. Voordat u hiervan gebruik kunt maken, moeten eerst wat gegevens worden ingevoerd. Niet alleen de ratio per maaltijd/moment, maar ook naar

Zelf geen insuline meer aanmaken

welke bloedglucosewaarden u streeft, de werkingsduur van uw insuline en hoeveel uw bloedglucose daalt bij

De koolhydraat-insulineratio is vooral bruikbaar

1 eenheid insuline. Als de instellingen eenmaal gedaan

voor mensen die zelf geen of nauwelijks insuline

zijn, kunt u per maaltijd invoeren wat uw bloedglucose

meer produceren. Als u diabetes type 2 hebt of in

is en hoeveel koolhydraten uw maaltijd bevat. De

de Honeymoonfase zit bij diabetes type 1 dan is

calculator berekent dan aan de hand daarvan hoeveel

deze methode niet altijd betrouwbaar.

insuline er in uw lichaam moet komen.

De honeymoonfase is een tijdelijke periode waarin de alvleesklier bij mensen met diabetes type 1 nog

Niet voor altijd hetzelfde

Als uw

wat eigen insuline aanmaakt. Die periode kan

koolhydraat-insulineratio eenmaal bekend is, wil dat

enkele weken maar ook een jaar duren en treedt

niet zeggen dat u altijd met deze getallen kunt rekenen.

meestal op als de diabetes net ontdekt is. Na de

Zo is het regelmatig nodig om de instellingen van de

honeymoonfase stopt de alvleesklier helemaal met

calculator van uw pomp een beetje aan te passen. Uw

het afgeven van insuline.

kijk op pagina 2 voor enkele apps waarmee u uw koolhydraat-insulineratio kunt berekenen

herfst 2012

kort virus risicofactor voor diabetes type 2?

lAS BEWEEgMOMENTjES IN

Het veelvoorkomende cytomegalovirus (uit de herpesfamilie) is mogelijk een risicofactor voor het ontwikkelen van diabetes type 2, ontdekten onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Bij ouderen die ooit besmet zijn met het cytomegalovirus, bleek diabetes 2,4 keer zo vaak voor te komen als bij leeftijdgenoten die het

werknemers die lang achtereen zitten zonder tussentijds te bewegen, hebben een grotere kans op chronische ziekten

virus misliepen. Dr. Andrea Maier (ouderengeneeskunde) en haar collega’s keken naar 549 ouderen die deelnamen aan de Leiden 85-plus

zoals diabetes type 2 en overgewicht. Het inlassen van

Studie. Ouderen die een

beweegmomentjes in het werk is daarom een nieuw advies

infectie met het cyto-

van tno en het nederlands instituut voor sport en

megalovirus doorge-

bewegen (nisb) voor werknemers die tijdens hun werk

maakt hadden, kampten met een slechtere

langdurig zitten. ook al sporten en bewegen mensen

bloedglucosehuishou-

voldoende in hun vrije tijd, er is toch een risico op

ding en leden vaker aan

gezondheidsklachten als de functie of het beroep periodes

diabetes type 2. Hoe het

van langdurig zitten omvat die niet regelmatig onderbroken worden. boodschap: iedereen die door de dag

cytomegalovirus tot diabetes kan leiden, is nog niet bekend.

heen regelmatig langer dan een half uur achter elkaar zit, is gebaat bij het inlassen van beweegmomentjes.

Hoe? u kunt een beweegmoment inlassen door staand te telefoneren, naar een collega te lopen in plaats van te mailen, staand of wandelend te lunchen of te gaan staan als een

Vier Wereld Diabetes Dag op 14 november vieren we voor de 22ste keer wereld Diabetes Dag. Deze wereldwijde bewustwordingscampagne voor diabetes werd

collega aan uw bureau komt om

in 1991 door de internationale Diabetes Federa-

even te overleggen. uit de eerste

tie (iDF) en de wereldgezondheidsorganisatie

studies komt een voorlopige vuistregel: onderbreek het zitten één keer per half uur voor minimaal twee minuten. Het belangrijkste

(wHo) geïntroduceerd als reactie op de alarmerende toename van diabetes over de hele wereld. 14 november is de geboortedag van

daarbij is opstaan en de benen in

Frederick banting die, samen met Charles best,

actie brengen.

aan de basis stond van de ontdekking van insuline in 1922.

doe Mee en WIn een CAdeAukAArt vAn BoL.CoM uw koolhydraat-insulineratio: a. is altijd hetzelfde b. is bij alle mensen van dezelfde leeftijd gelijk C. kan variëren per eetmoment (ontbijt, lunch, diner of tussendoortje) D. geeft aan hoeveel langwerkende insuline u nodig heeft per gram koolhydraten u vindt het antwoord in dit nummer van bloedsuiker. stuur uw antwoord voor 31 december 2012 naar redactie@bloedsuiker.nl of naar bloedsuiker, postbus 19, 7200 aa Zutphen. onder de goede inzendingen verloten we drie cadeaukaarten van bol.com ter waarde van € 20,-. in deze grote online winkel kunt u naast boeken, cd’s, dvd’s en games tegenwoordig ook cosmetica, huidverzorging, speelgoed, huisraad en witgoed kopen. bestellingen vanaf € 20,- worden gratis thuisbezorgd.

BLOED

uiker

nieuwsbrief over diabetes

WAt Leest u BInnenkort In onZe nIeuWsBrIef?

dIABetesproof reCept

Naast het blad Bloedsuiker kunt u maandelijks onze

Journalist en diëtist Corien

gratis digitale nieuwsbrief lezen, speciaal voor mensen

Maljaars beoordeelt recepten

met diabetes die intensief insuline gebruiken. Naast

die door de lezers zijn

artikelen en nieuws, bespreken we in ieder nummer

ingezonden. In december

een casus uit de praktijk en resultaten uit

beoordeelt ze de tonijnkoekjes

internationaal medisch

van Frans

wetenschappelijk onderzoek.

van der

Meldt u hier aan of ga naar

Linde.

www.bloedsuiker.nl en klik op aanmelden.

puBers en horMonen

ik zie mevrouw pieters (55) op het

tekstschrijver en moeder van een

spAnnIng voor ontMoetIng Met Lotgenoten

spreekuur. Haar zicht is de laatste

zoon met diabetes, Claar urbanus,

Columniste Nena Broersen (17) maakt

tijd achteruit gegaan. een tijdje

deelt met andere ouders ervaringen

kennis met haar lotgenoten bij Young

terug heeft ze iets gelezen over een

over de

Voices.

vrouw die macula oedeem had als

invloed van

gevolg van haar diabetes. Zou zij

de puberteit

dat ook kunnen hebben, vraagt ze?

op diabetes.

Foto PHIlIP JINtes

Ik ZIe steeds sLeChter

De Casus

herfst 2012

Lage trend 01 Okt

13:45

Het lijkt erop dat uw glucose rond deze tijd LAAG is.

01 Okt

13:45

mmol/L

Hoge trend Zie Later Menu

Details ophalen

WAT HEEFT UW METER U VANDAAG VERTELD?