Kamajeevan 01 marathi bestseller on super sexology dr shriniwas kashalikar by ISSHHA

keÀecepeerJeveeleerue leeCeleCeeJe Je mecem³eebJej ceele keÀªve megKeer keÀjCeejs

mebHetCe&

keÀecepeerJeve

ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve [e@. ÞeerefveJeeme peveeo&ve keÀMeeUerkeÀj

Sced.yeer.yeer.Sme., Sced.[er., SHeÀ.Dee³e.meer.peer., [er.Smedmeer. (Dees.Dee³e.³eg.meer.Sced.), SHedÀ.SHedÀ.SHedÀ.yeer.Sced.Smed. (DecesefjkeÀe)

meb®eeuekeÀ leCeeJecegkeÌleer keWÀê Mejerj efke´À³eeMeem$e efJeYeeie kesÀ.F&.Sce. ne@efmHeìue Je peer.Sme. cesef[keÀue keÀe@uespe, cegbyeF& ö 400 012.

~~ jepe He´keÀeMeve ~~

mebHetCe& keÀecepeerJeve ceeie&oMe&keÀ Heefnueer DeeJe=Êeer ë 1 cee®e& 2005 efÜleer³e DeeJe=Êeer ë 1 peevesJeejer 2006 le=leer³e DeeJe=Êeer ë 1 peevesJeejer 2007 ®eewLeer DeeJe=Êeer ë 1 Dee@iemì 2007 © ë [e@.meew. efJeYeeJejer keÀMeeUerkeÀj 101-S-24, n@Heer Jn@ueer, efìkegÀpeerveer Jee[er jmlee, þeCes (He.) - 400 610 ceesyeeF&ue ë 99679 13301 He´keÀeMekeÀ ë Þeer. jepeWê jeceveeLe osMecegKe

jepe He´keÀeMeve

Meenyeeyee oiee& kebÀHeeTb[, ©ce veb. 11, [e@. Sme. Sme. jeJe jes[, ueeueyeeie, cegbyeF& - 400 012. Ye´ceCeOJeveer ë 98203 89614 cegêkeÀ ë Þeer. efJeJeskeÀ GkeÀe[x Hee@H³eguej Dee@HeÀmesì eEHe´ìme& 2/S3, Oevejepe Fb[efmì^³eue Fmìsì, meveefceue uesve, ueesDej Hejsue, cegbyeF& - 400 013. De#ejpegUCeer ë ³egefvekeÀ efmemìce meblees<eer veiej, ceesje®eer Jee[er, Je[eUe ìsefueHeÀesve SkeÌme®eWpe meceesj, oeoj (He.), cegbyeF& - 400 014. otjOJeveer ë 24465838/65728966 Ye´ceCeOJeveer ë 9869009682

eEkeÀcele ë ©He³es 150/-

ue#ceer - veeje³eCe He´ke=Àleer - Heg©<e DeeF& - Je[erue He´s³emeer - efHe´³ekeÀj cegueer - cegueb DeMee Üwleebvee p³eebveer peerJeve HeefjHetCe& DeeMe³eIeve Deved megboj yeveJeueb³e !

He´mleeJevee l

³ee HegmlekeÀele Jew³eefkeÌlekeÀ Je meeceeefpekeÀ megKee®eer Heg<keÀU nceer osCeejb %eeve HeefjÞeceHetJe&keÀ SkeÀef$ele kesÀuesueb Deens; Hejbleg efJe%eeveefJekeÀemee®³ee JesieecegUs DeeefCe Jew³eefkeÌlekeÀ ce³ee&oebcegUs nîee HegmlekeÀelener $egìer Demet MekeÀleele. pej l³ee oeKeefJeu³ee iesu³ee lej Heg{erue DeeJe=Êeerle l³ee og©mle keÀjC³eele ³esleerue.

³ee HegmlekeÀeleerue efJe®eejebyeÎue celeYeso Demet MekeÀleele. les pej keÀUJeues lej l³eeyeÎue ³eesi³e lees He´eflemeeo Heg{erue DeeJe=Êeerle osC³eele ³esF&ue.

ns HegmlekeÀ cnCepes meJe& mecem³eebJej jeceyeeCe Fueepe veener. HeeuekeÀ Je cegueebceO³es ceveceeskeÀUe mebJeeo Ie[Ceb Del³eble DeeJeM³ekeÀ Deens. l³ee®eHe´ceeCes SKeeÐee mecem³es®eb pes efJeefMe<ì mJeªHe Demesue l³eeHe´ceeCes lees[iee keÀe{C³eemeeþer efce$e-cewef$eCeer, DeeF&-Je[erue, He@Àefceueer [e@keÌìj, lep%e meuueeieej Fl³eeoeR®eer iejpe He[t MekeÀles.

ns HegmlekeÀ ®eesªve Jee®et ve³es, HeCe SkeÀebleele cee$e Jee®eeJeb. l³eecegUs Deelceefvejer#eCe meesHeb peeF&ue. l³ee®eHe´ceeCes ®eej®eewIeeb®³ee efvekeÀesHe veel³eeceO³es Je{eU cevee®³ee He´YeeJeeves ³esCeejer ie{tUlee ìUsue.

cegÎece nesTve ns HegmlekeÀ cegueebJej LeesHet ve³es. l³eeb®eb vewmeefie&keÀ kegÀletnue, efpe%eemee, GlmegkeÀlee, yes®ewveer, kegÀ®ebyeCee ³ee meeN³ee Jew³eefkeÌlekeÀ yeeyeeR®ee ³eesi³e meboYe& veerì ue#eele IesTve l³eebvee ns HegmlekeÀ, mebJeeo meeOeC³ee®eb SkeÀ meeOeve eEkeÀJee efveefceÊe cnCetve Jee®ee³euee ÐeeJeb. keÀejCe ne efJe<e³e jsMeerce Ie[erHe´ceeCes nUgJeej Gueie[C³ee®ee Deens. meJee¥Jej, l³eeb®eer He´eke=ÀeflekeÀ efYevvelee ogue&#etve SkeÀmece³eeJe®ísoskeÀªve ueeoC³ee®ee veJns.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 4

³ee HegmlekeÀele yeesueerYee<esleerue He´®eefuele Meyoeb®ee DeefleefjkeÌle JeeHej ìeUuee Deens, keÀejCe meJebielesuee FLes Leeje veener. HegmlekeÀe®ee nslet O³eeveele IesCeeN³eeuee les Jee®elee Jee®elee efjPeJeCeejb DeeefCe HeÀgueJeCeejb Demeu³ee®eb vekeÌkeÀer peeCeJesue DeeefCe DeeieUe JesieUe megmebmke=Àle Deevebo efceUsue.

DeveskeÀ He´keÀej®³ee De[®eCeer, DeeefLe&keÀ HeúeesYeveb DeeefCe DeeHles<ìeb®³ee DeHes#eeb®eer YeeTieoea ³eeletve leeJetve-megueeKetve, ceeie& keÀe{tve ns HegmlekeÀ HetCe& kesÀu³ee®eb meceeOeeve DeHetJe& Deens. l³eeJejerue Heéfleefke´À³eebvee Heéflemeeo osle osle meceepee®³ee efvekeÀesHe efJekeÀemeele Je meceeOeeveele Je<ee&vegJe<ex ³ee HegmlekeÀeÜejs peMeer Yej He[le peeF&ue lemeb ns ceeie&oMe&ve MeleiegCeerle nesF&ue.

³ee HegmlekeÀele pes ®eebieueb Deens l³ee®eb Þes³e uesKekeÀeHe´ceeCes®e l³ee®³ee efveefce&leerle He´l³e#e DeHe´l³e#e menYeeie Demeuesues ceePes kegÀìgbyeer³e, efMe#ekeÀ, He´eO³eeHekeÀ, menkeÀejer, efJeÐeeLeea Je [e@. megneme cns$es ³eebvee Deens HeCe HegmlekeÀele GCeerJee jeefnu³ee Demeu³eeme l³ee®eer peyeeyeoejer cee$e kesÀJeU uesKekeÀe®eer®e Deens.

keÀe³e&Hetleea®³ee meceeOeeveele nîee meJee¥veer menYeeieer JneJeb, nesle jeneJeb, ner®e ke=Àle%e DeHes#ee.

ef®e$ekeÀej, cegêkeÀ Je Flej menkeÀejer lemes®e Deece®es pegves Je efHe´³e efce$e Þeer. jepeWê osMecegKe (jepe He´keÀeMeve) ³eebveer ns HegmlekeÀ GÊece mJeªHeele He´keÀeefMele kesÀu³eeyeÎue l³eeb®es DeefYevebove Je l³eebvee ceveëHetJe&keÀ MegYes®íe.

ö [e@. ÞeerefveJeeme keÀMeeUerkeÀj

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 5

l³eeb®eer mener-mener vekeÌkeÀue keÀjC³ee®ee Yeeye[e DeÆeneme ve Oejlee ueQefiekeÀles®eb peerJeveeleerue ³eesi³e mLeeve ceev³e keÀªve, Deeveboer nesC³ee®ee DeeHeuee ceeie& DeeHeCe mJeleë®e MeesOetve keÀe{e³e®ee Demelees Je lees ®eesKeeUe³e®ee Demelees. l³eemeeþer mJeleëuee mecepeeJetve I³eeJeb ueeieleb. mJeleëuee mJeleë®eer DeesUKe HeìeJeer ueeieles.

efJe<e³ee®eb mJeªHe peerJeveeceO³es osJe, Oece&, leÊJe%eeve, jepekeÀejCe, KesU, GÐeesieOebos, DeY³eeme, mekeÀme Deenej, efJe®eej Je Dee®eej ³ee meeN³ee yeeyeeRvee cenÊJe Deens®e; HeCe peerJeve Deeveboer keÀje³e®eb lej efvekeÀesHe Je HeefjHetCe& ueQefiekeÀ peerJevee®eerner iejpe Demeles. {eWieer Jee yeeJeUì J³ekeÌleeR®eb eEkeÀJee meceepee®eb SkeÀ He´cegKe ue#eCe cnCepes ueQefiekeÀlesefJe<e³eer ìeskeÀe®eer Je keÀ[Jeer YetefcekeÀe ! yesyebo mJewje®eejeuee®e efMejesOee³e& ceeveCeb ns SkeÀ ìeskeÀ, lej ueQefiekeÀlee Je keÀeceJeemeves®eb DeefmlelJe®e meeHeÀ Deceev³e keÀjCeb ns ogmejb. ³ee ìeskeÀe®³ee YetefcekeÀe meceepe Je J³ekeÌleeR®³ee peerJeveeuee neefvekeÀejkeÀ Deensle. meceleesueJe=Êeer Je meefn<Ceglee kesÀJnener Þes³emkeÀj. Goejm³e le=Ceced efJeÊeced Metjm³e cejCeced le=Ceced ~ efJejkeÌlem³e le=Ceced Yee³ee& efvemHe=nm³e le=Ceced peieled ~~ ³ee megYeeef<eleevegmeej Deelce%eeveer efJeYetleeruee peerJeveeleerue meejer®e megKeb le=CeJele Jeeìleele ns Kejb. HeCe Deelce%eeve, cees#e, meceeOeer, leg³ee&JemLee, efme×eJemLee, kewÀJeu³eeJemLee F.®eer He´eHleer nesC³ee®es ceeie& pesJne DeeHeCe Heenlees eEkeÀJee ceneve J³ekeÌleer®eb DevegkeÀjCe keÀjC³ee®ee He´³elve keÀjlees, lesJne Heg<keÀUoe DeeHeueer ieuuele nesles, ieeWOeU neslees, HeÀefpeleer nesles. cnCetve ceneHeg©<eebefJe<e³eer Deeoj þsJetve, HeCe mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 6

ueQefiekeÀlee ne peerJevee®ee SkeÀ ceveesjce DeeefCe DeefJeYeep³e Hewuet Deens. m$eer-Heg©<eeleerue DeekeÀ<e&Ceeuee ³egiee³egieeb®eer leneve Demeb keÀefJe-Mee³ej cnCeleele. efHe´³ekeÀj He´s³emeerleerue Deele& Dees{, efJejne®eer Jesovee, ceeruevee®eb GlkeÀì megKe ³eeb®³ee pees[eruee Jeelmeu³e, ceele=lJe, m$eermenJeemeeletve Heg©<ee®³ee DeefmlelJeeuee HeéHle nesCeejer meeblJevee, mHetÀleeaoe³eer Gye nîee meeN³eebefMeJee³e peerJevee®eer keÀuHevee®e DeMekeÌ³e Deens. ueQefiekeÀles®es HeéCeerMeem$eer³e, meeceeefpekeÀ, ceevemeMeem$eer³e Fl³eeoer DeveskeÀ GHeHewuet Deensle. ³ee meeN³eebveer peerJevee®ee Heg<keÀU ceesþe Yeeie J³eeHeuee Deens. l³eecegUs mJeleëuee mecepetve IesC³eemeeþer He´Lece keÀeceYeeJevee, ueQefiekeÀlee ³eeb®eer meceie´ peeCe cenÊJee®eer Deens. DeMee DeY³eemeeves Oece&, DeLe&, keÀece, cees#e ns ®eejner Heg©<eeLe& meeOeleerue. peie ns `cee³ee' Deens, `Yeemeceeve' Deens Fl³eeoer celeebceO³es mJeejm³e DemeCeeN³eebvee Demees. l³eeyeÎue meKeesue Je cetueieéner eE®eleve uesKekeÀeveb kesÀuesueb Deens; HeCe les efJeJejCe osC³ee®eer ner peeiee veJns. les efJeJejCe "Stress : Understanding and Management", "Conceptional stress : Understanding and Management" Je "Smiling Sun" nîee Fbie´peer HegmlekeÀele Je `veecemcejCe', `menñeves$e' Je `LekeÀJee IeeueJee, mHetÀleea efceUJee' Je `®ewlev³emeeOevee' ³ee cejeþer HegmlekeÀeble Deeuesueb Deens. ³ee efþkeÀeCeer Lees[keÌ³eele Demeb cnCelee ³esF&ue, keÀer peerJeveele G®®e DeeefCe ceOeueer ceOeueer DeMeer DeveskeÀ megKeb Deensle. Deveble keÀeU efìkeÀCeeje, efJeÍJeeuee ceeie&oMe&keÀ Demee Deelceevebo pemee Deevebo Deens leodJele®e keÀceer keÀeU efìkeÀCeeje, J³ekeÌleeruee iees[ ntjntj ueeJetve ceie mJemLe keÀjCeeje keÀeceGceea®ee DeeefCe keÀeceHetleea®ee Deevebo osKeerue Deevebo®e Deens. efJeMes<e cnCepes ne Deevebo meJee¥vee menpemeeO³e Deens. menpeYeesi³e Deens. keÀoeef®ele Demeb cnCelee ³esF&ue, keÀer Deelceeveboeveb ueeKeeW®eb peerJeve Gceuetve efveIet MekeÀleb lej keÀeceeveboeveb oesve J³ekeÌleeR®eb. HeCe Deelceevebo SKeeÐeeuee®e meeO³e Demelees lej keÀeceHetleea (efJeke=Àleer vemeuesu³ee) meJee¥vee®e MekeÌ³e Demeles ! Deelce%eeve DeeefCe Deelcemee#eelkeÀejecegUs peerJeveele ceeveJeles®ee DeKeb[ Peje Jeenle jenlees mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 7

ne Deelce%eevee®ee efJeMes<e, lej ueQefiekeÀlee DeeefCe keÀeceke´Àer[s®³ee megKeeletve ceeveJepeele®e veJns lej DeefKeue mepeerJeme=<ìer le³eej nesles Je DeKeb[HeCes Heg{ns er efvejblejHeCes ®eeuet jenles, ³eele keÀecepeerJevee®eer cenleer Deens.

ueQefiekeÀ megKe ns J³ekeÌleer®eb megKe Deens. pes Flej meJe& Jew³eefkeÌlekeÀ megKee®³ee yeeyeleerle Kejb Deens les ueQefiekeÀ megKee®³ee yeeyeleerle osKeerue Kejb Deens. l³eecegUs ³ee megKee®eer `Deleer' Peeueer keÀer l³eeletve meenefpekeÀ®e meceepeeuee neefvekeÀejkeÀ Demes HeefjCeece meesmeeJes ueeieleele. p³eeHe´ceeCes Hewmee ns meeOeve Deens Je He´Heb®eeuee l³ee®eer iejpe Demeles, Hejbleg Hewmee cnCepes `meejb-keÀener' veJns DeeefCe HewMee®ee Deleer nJ³eeme mJeleëuee DeeefCe efJeMes<eleë Flejebvee $eemeoe³ekeÀ þjlees, lemeb®e ueQefiekeÀ megKee®ebner Deens. ueQeif ekeÀ megKee®ee nJ³eeme DeeHeu³ee efvekeÀì®³ee Flej J³ekeÌleeRvee DeeefCe mJeleëueener leeHeoe³ekeÀ þª MekeÀlees. kesÀJeU ueQefiekeÀ Jeemeves®³ee Deenejer peeCeeN³eebkeÀ[tve Jeelmeu³e, He´sce, Deelceer³elee, HejmHejebyeÎue®ee Deeoj, SkeÀceskeÀeb®eer keÀeUpeer DeMee GoeÊe He´sjCee Je YeeJeveebvee cnCepes®e He³ee&³eeves mJeleë®³ee ®eebiegueHeCeeuee®e Hee³eoUer leg[Jeueb peeleb.

Deelce%eeveeuee peerJeveele meJeex®®e mLeeve Deens Je jenCeej. l³ee®³eeHe³e¥le Hees®eleevee Jeeìsleu³ee JeemleJeele De[ketÀve He[ueele lej Deelce%eeve otj peeF&ue, ne HejceeLee&®³ee efMekeÀJeCeer®ee DeeMe³e Deens. lees ceev³e keÀª. HeCe Jeeìsleu³ee JeemleJeeuee ueeLee[C³ee®ee De³eMemJeer He´³elve keÀjC³eeHes#ee les mJeerkeÀejueb lej keÀener efyeIe[le veener. JeemleJe peerJeve DeeefCe l³eeleueer íesìer-ceesþer megKeb GHeYeesiele HeCe; l³eebvee Debleerce Je meJeex®®e DevegYetleer ve ceevelee DeeHeCe Deeveboeves peieuees lej peerJeve HeefjHetCe& nesF&ue, efveoeve megKeer lejer nesF&ue®e nesF&ue. ueQefiekeÀlee ner peerJeveeleueer SkeÀ JeemleJelee Deens ! leer peerJevee®eb Debleerce meeO³e veJns ns Kejb, HeCe efveoe&ueve keÀjC³ee®eer eEkeÀJee oceve keÀjC³ee®eerner leer yeeye veJns. ueQefiekeÀlee, keÀeueeblejeves (keÀceer / DeefOekeÀ) HeefjJeefle&le nesTve Je ªHeeblejerle nesTve kesÀJeU DeeeflcekeÀ mebyebOeeb®ee lejue Je GoeÊe Deevebo osles nsner SkeÀ JeemleJe Demet MekeÀleb. HeCe cnCetve ueQefiekeÀlee ner cegkeÌleer®³ee ceeiee&leueer OeeW[ Deens Demeb mecepetve ueQefiekeÀles®³ee ocevee®ee kesÀefJeueJeeCee He´³elve keÀjCeb MeneCeHeCee®eb þjle veener. ueQefiekeÀles®³ee meboYee&leerue ogmejb ìeskeÀ cnCepes ueQefiekeÀles®³ee HetCe&HeCes Deenejer peeCeb. eEkeÀyengvee ueQefiekeÀ megKeeceO³es peerJevee®eer meejer ke=Àleke=Àl³elee ceeveCeb. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 8

meeN³ee ceeveJeer meceepee®eb DeefmlelJe®e p³eebJej DeJeuebyetve Deens l³ee ³ee mJeleë®³ee He´js CeebkeÀ[s ogue&#e keÀjCeb Je l³ee ve<ì keÀjCeb cnCepes meJe&veeMeeuee Deeceb$eCe osC³eemeejKeb Deens. yeueelkeÀej, ueQefiekeÀ iegvns, efn[erme Je efJeke´Àeruee keÀe{uesueer mJeeefYeceeveMetv³e veivelee, ueQefiekeÀ¢<ìîee ogmeN³ee J³ekeÌleeruee JeeHejC³ee®eer Je=Êeer, mecesef<ì®³ee keÀu³eeCee®ee HetCe& efJemej eEkeÀJee mecesef<ìuee ceejkeÀ Demes peerJeIesCes J³eJenej, ns meejs, Flej DeveskeÀ yeeyeeRÜejs pemes Heesmeues peeleele lemes®e mJeeLeea Je neJejì ueQefiekeÀ Jeemevesveb osKeerue Heesmeues peeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 9

³ee mJeeLeea ueQefiekeÀlesletve keÀOeer YeeJeveeMetv³elee Je eEnm$eJe=Êeer le³eej nesles, lej keÀOeer DeieeflekeÀ uee®eejer. keÀOeer ueQefiekeÀles®eb Ëo³eMetv³e Deeflejbefpele JeCe&ve le³eej nesleb lej keÀOeer veiveles®ee yeepeej ceeb[uee peelees. ³ee®e Jew³eefkeÌlekeÀ MejerjmegKee®³ee ueeuemesHeesìer kegÀCeer mJeleë®³ee cegueeb®eer efJeke´Àer keÀjleele lej kegÀCeer l³eebvee keÀ®eN³ee®³ee kegbÀ[erle ìekeÀleele. DeMeer cegues keÀOeer DeveeLeeÞece eEkeÀJee efjceeb[ nesceceO³es Hees®eleele, lej keÀOeer ieuueeryeesUele Jee{le iegvnsieej yeveleele. kegÀCeer veJeN³eeuee mees[leele lej kegÀCeer Demene³³e Helveeruee. kegÀCeer mJeleë®³ee ceguee-cegueeR®eer HejJe[ keÀjlees lej kegÀCeer l³eebvee J³emeveeb®³ee KeeF&le Demene³³eHeCes peieC³eemeeþer JeeN³eeJej mees[lees. mJewje®eej cnCepes ceeCegmekeÀer®eer ce=l³etIebìe nes³e ! mJeeYeeefJekeÀ ueQefiekeÀmegKe eEkeÀJee keÀecemegKeele mecesef<ìkeÀ[s keÀOeer ogue&#e kesÀueb peele veener. Jeelmeu³eeuee efleueebpeueer efoueer peele veener. HejmHejebkeÀ[s nerve Deveeojeveb Heeefnueb peele veener. mJeeYeeefJekeÀ keÀecemegKeeveb ceveb pees[ueer peeleele. mebmeej DeeefCe kegÀìgbyeb meeJejueer peeleele. meceepee®eb vegkeÀmeeve nesle veener, lej meceepeele meceeOeeve veebot ueeieleb. mJeeYeeefJekeÀ keÀecemegKeeceO³es meefn<Ceglee DeHeefjne³e&HeCes DebleYet&le Demeles Je mJeeYeeefJekeÀ keÀecemegKeele®e meceepee®³ee efvejesieer DeefmlelJee®eer nceer Demeles. jefmekeÀlee efJe©× yeerYelme DeMueeruelee Je ©#e veerjmeleeë ueQefiekeÀles®eb DeekeÀueve keÀmeb keÀjeJeb ? peerJevee®ee ne Hewuet vegmelee DeY³eeme keÀjC³ee®ee eEkeÀJee ue#eele þsJeC³ee®ee veener. Flej efJe<e³eeb®ee DeY³eeme DeeefCe ueQefiekeÀles®eer peeCe ³eele Heg<keÀU HeÀjkeÀ Deens. ueQefiekeÀles®eer peeCe He´l³e#e DevegYeJeeefMeJee³e HetCe& nesle veener. lemeb®e He´l³eskeÀ veJ³ee DevegYeJeeletve ueQeif ekeÀles®eer DevegYetleer DeefOekeÀeefOekeÀ HeefjHetCe& nesles. DeefOekeÀeefOekeÀ le=Hleer Je meceeOeeve osles. ueQeif ekeÀles®³ee efJeefJeOe Meem$eer³e Deeef C e YeeJeveelcekeÀ Hew u et b ® ³ee DeY³eemeecegUs ueQefiekeÀ DevegYeJee®eer HeefjceeCeb SkeÀ JesieUer Gb®eer Je He´ieuYelee He´eHle keÀjleele. ³ee DeY³eemeecegUs kesÀJeU Meejer e f j keÀ ¢<ìîee®e ueQ e f i ekeÀ mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 10

meceeOeevee®eer GlkeÀìlee Jee{les Demeb veJns, lej J³ekeÌleer-J³ekeÌleeRceOeerue mebyebOeeb®eer lejuelee DeeefCe iees[er Jee{les. ueQefiekeÀlee ne ieefCeleeHećeeCes kesÀJeU yeg×er®ee efJe<e³e veener l³ee®eHećeeCes keÀeJ³eeHećeeCes lees efveJJeU keÀuHevee DeeefCe YeeJeves®ee efJe<e³ener veener. yegef×, YeeJevee ³eeefMeJee³e GlkeÀì Je Demmeue DevegYeJee®eer HeefjceeCeb Demeuesueb ueQefiekeÀles®eb jmee³eve cnCepes menpemeeO³e Je Deevebooe³eer peerJevee®eb ceneÜej Deens. ³eeleue keÀesCelebner SKeeob Debie efJemejueb keÀer ueQefiekeÀlesefJe<e³eer®ee ¢<ìerkeÀesve SkeÀlej DeÍueerue DeeefCe Demebmke=Àle neslees eEkeÀJee ©#e DeeefCe yes®eJe neslees. HejmHej efJeÍJeeme, He´sce, Deelceer³elee DeeefCe ueQefiekeÀlee Heg<keÀU HećeeCeele HejmHejeJeuebyeer DeeefCe HejmHejebvee Hees<ekeÀ Demeleele, ns keÀUueb veener lej ueQefiekeÀles®³ee meboYee&le DeeHeueer HeeleUer Keeueer peeles. DeeHeueer mebmke=Àleer, DeeHeueer keÀuee, DeeHeueb meeefnl³e, DeeHeuee J³eJenej Je DeeHeueer JeeieCetkeÀ ns meejs DeefMe<ì, yes{Je Je efkeÀUmeJeeCes nesleele. ueQefiekeÀlesceOeerue DevegYeJee®eer DeJeerìlee keÀUueer veener lej ¢<ìerkeÀesve ³eb$eJele neslees. keÀeìskeÀesj neslees. GHe³egkeÌleleeJeeoer neslees. YeeJeveeMetv³e neslees. ³ee oesvner yeeyeer ue#eele IesTve ueQefiekeÀlesefJe<e³eer®ee ¢<ìerkeÀesve jefmekeÀles®ee, nUgJeej, meËo³e, meeQo³e&Jeeoer DeeefCe l³ee®eHećeeCes cece&ieéner, JeemleJeJeeoer Je Meem$eer³e¢<ìîee De®egkeÀ nJee. 5) ceeveJeer meceepe, eEueieYeso DeeefCe ueQefiekeÀlee ë ceeveJe meceepe p³ee oesve IeìkeÀele efJeYeeieuee iesuee Deens les oesve IeìkeÀ cnCepes m$eer DeeefCe Heg©<e. ³eeuee eEueieYeso cnCeleele. ³ee eEueieYesoeletve m$eer-Heg©<eeb®ee SkeÀceskeÀebMeer pees vewmeefie&keÀ J³eJenej neslees, lees J³eJenej cnCepes ueQefiekeÀlee. mebHetCe& mepeerJeme=<ìerceO³es Deieoer SkeÀHesMeer³e met#ce HeéC³eebceO³esner eEueieYeso Deens. ueQefiekeÀlee Deens. eEueieYeso Je ueQefiekeÀlescegUs Hegve©lHeefÊe Deens. Hegve©lHeefÊecegUs mepeerJeme=ef<ìuee efvejblej DeefmlelJe Deens. ceeveJepeele ³eeuee DeHeJeeo veener. ueQeif ekeÀleseMf eJee³e ceeveJeer meceepeeuee efvejblej DeefmlelJe Demet MekeÀle veener. eEueieYeso m$eeryeerpe Je Hegbyeerpee®³ee meb³eesieeHeemetve®e GlHeVe neslees DeeefCe ieYee&JemLesletve Je Heg{s pevceYej, nUtnUt efJekeÀefmele nesle peelees. ueQefiekeÀlee eEkeÀJee m$eer-Heg©<eeleerue DeekeÀ<e&Ce cnCepes meJebieHeCes ®eIeUle jenC³ee®eer yeeye veJns Deved ®eesªve þsJeC³eemeejKeer, iegvnîeemeejKeer yeeyener veJns. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 11

ceuecet$e efJemepe&veemeejKeer yeeye Del³eble cenÊJee®eer Demetvener DeeHeCe efle®³eeyeÎue ®eej®eewIeele yeesuele jenle veener. l³ee®eHe´ceeCes ®eej®eewIeebmece#e keÀjerlener veener. SkeÀebleele®e keÀjlees; HeCe l³ee®eyejesyej leer yeeye ®eesªvener þsJele veener, ns ³ee meboYee&le ue#eele þsJee³euee nJeb. ueQeif ekeÀ DeekeÀ<e&Ce ner Jew³eefkeÌlekeÀ yeeye Demetve efle®³eeyejesyej HeefjCeecemJeªHe cee$e DeveskeÀ yeeyeer ³esleele. GoenjCeeLe& m$eer-Heg©<e DeekeÀ<e&Ceeletve cegueb nesleele. l³eeb®e mebieesHeve keÀjC³ee®ee He´Mve ³eslees. ceeveDeHeceeve, ogëKe, met[, keÀìglee, iegvns ³eeb®eener He´Mve ³eslees. nîee keÀejCeebcegUs m$eer-Heg©<e mebyebOeeb®ee HeefjCeece Heg<keÀUoe meeceeefpekeÀ mecem³ee efvecee&Ce keÀjCeeje Demet MekeÀlees. cnCetve®e ueQefiekeÀlee ner ®eesªve, ueHetve-íHetve, DeHejeOeerHeCeeves yeesueC³eemeejKeer eEkeÀJee keÀjC³eemeejKeerner yeeye veener Deved J³eeHekeÀ HeefjCeeceebyeÎue yesHeJee& jentve ®eJneìîeeJej ìebieC³eemeejKeer osKeerue yeeye veener.

ueQefiekeÀles®eb efMe#eCe ÐeeJeb keÀer osT ve³es, Ðee³e®eb lej kesÀJne ÐeeJeb ? nîee He´Mvee®ee efJe®eej Del³eble cetueYetle DeMee SkeÀe cenÊJee®³ee He´Mveeuee nele Ieeuetve®e keÀje³euee nJee lej®e ³eesi³e GÊej DeeHeu³eeuee efceUsue. efMe#eCe cnCepes keÀe³e ? ne lees He´Mve. DeeHeu³eekeÀ[s DeepekeÀeue p³eeuee JeemleefJekeÀ `jsefpeceWìsMeve' cnCeleele, les®e efMe#eCe cnCetve DeesUKeueb peeleb. Deepe®es efMe#eCeke´Àce DeeefCe l³eeb®eer yebefomlelee ner efMe#eCeeuee ceejkeÀ DeeefCe Ye´<ìe®eejeuee Hees<ekeÀ Deens. nîeeyeÎue®ee meefJemlej efJe®eej ceer Flej HegmlekeÀebletve ceeb[uee Deens; HeCe SketÀCe efMe#eCeHe×leerleerue GCeerJeebcegUs ueQefiekeÀ efMe#eCee®eener efJe®ekeÀe Peeuee Deens, ns ue#eele IesCeb cenÊJee®eb Deens. cnCetve®e efMe#eCe cnCepes keÀe³e ns mecepetve I³ee³euee nJeb. Lees[keÌ³eele mHe<ì keÀje³e®eb, lej efMe#eCe cnCepes p³eecegUs cegueb-cegueer mJeleë®³ee KeN³eeKegN³ee mJeªHee®eb %eeve Je DevegYeJe IesT MekeÀleele, mJeleë®³ee Deble³ee&cee®eb yeenîepeieeMeer Demeuesueb veeleb peeCetve Iesle Iesle mJeleë®ee mece=×HeCes DeeefJe<keÀej keÀª MekeÀleele les meejb keÀener ! les®e Kejb efMe#eCe. ueQefiekeÀles®eb %eeve ns efMe#eCee®eb DeefJeYeep³e Debie Deens. cegueeb®eer efpe%eemee le=Hle keÀjerle leer Jee{JeCeb, l³eeb®eer efJeÍues<ekeÀ yeg×er HeesmeCeb, l³eebvee DeelcemeeceL³ee&®eer peeCe osCeb, ³ee peeCeerJesleu³ee Deeveboeveb l³eebvee HegÀueJeCeb, ns efMe#eCee®eb keÀe³e& ueQefiekeÀlesmeboYee&leu³ee kegÀlegnueeueener ueeiet He[leb. ueQefiekeÀlesefJe<e³eer®eb kegÀletnuener DevegÊejerle þsJeCeb meeHeÀ ®etkeÀ Deens. Hejbleg meO³ee MeeUe-keÀe@uesp³eeleueb jsefpeceWìsMeve yeoueC³ee®ee MeneCeHeCee keÀje³e®eb mees[tve MeeUe-keÀe@uespeeletve mee®esyebo ueQefiekeÀ efMe#eCeke´Àce cnCepes®e DeeCeKeer jsefpeceWìsMeve keÀjC³ee®ee pees He´³elve DeeefCe efJe®eej leLeekeÀefLele lep%e ceeb[leele lees IeelekeÀ Deens. nîee efJe®eejeceO³es ceguee®³ee mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 12

cevee®eer (peer efYeVe efYeVe He´keÀejs DeeefCe efJeefJeOe mlejebJej Demeleele) DeeefCe meeceeefpekeÀ mJeemL³e DeeefCe efJekeÀeme ³eeb®eer Deefpeyeele meebie[ yemele veener. ueQefiekeÀles®eb efMe#eCe Flej meJe& efMe#eCeeHećeeCes He´l³eskeÀ ceguee-cegueer®³ee iejpee, DeeJe[erefveJe[er, efJeefMe<ì ceeveefmekeÀlee, efJeefMe<ì keÀewMeu³e, keÀener iegCe Je oes<e ³eeb®ee efJe®eej keÀªve®e Ðee³euee nJeb. lemeb kesÀueb lej®e ceguee-cegueeR®eb DeeefCe meceepee®eb KeN³ee DeLee&ves keÀu³eeCe nesF&ue. Deepe®³ee MeeUe-keÀe@uespeeleue jsefpeceWìsMeve meeHeÀ cees[tve keÀe{tve efleLes He´l³eskeÀ efJeÐeeL³ee&®ee Je efJeÐeeefLe&veer®ee J³ekeÌleer cnCetve efJe®eej keÀªve J³ekeÌleerefJeefMe<ì (Individualized) efMe#eCe I³ee³euee nJeb DeeefCe l³ee®ee SkeÀ Yeeie ueQefiekeÀ %eeve Demee³euee nJee, pees He´l³eskeÀ efJeÐeeLeeaefJeÐeeefLe&veer®³ee iejpesHećeeCes efouee pee³euee nJee. p³eeHećeeCes SKeeoe Deew<eOeesHe®eej J³ekeÌleereJf eefMe<ì (individualized) Demelees l³ee®eHećeeCes Jew³eefkeÌlekeÀ Je meeceeefpekeÀ efnle, Deevebo, meeceL³e& ³eeb®³ee peesHeemevesmeeþer, YeeJeer keÀeUeleueb efMe#eCe (l³eele ueQefiekeÀles®eb %eeve Deeueb®e) J³ekeÌleerefJeefMe<ì nJeb. ne efJe®eej oesve keÀejCeebmeeþer cenÊJee®ee Deens. SkeÀ cnCepes J³ekeÌleereJf eefMe<ì efMe#eCeeceO³es cegueeb®eer mepe&veMeeruelee, efveefce&leer#ecelee, GlHeeokeÀlee Jee{JeC³ee®eer ¢<ìer Je ³eespevee Demeu³eecegUs efMe#eCe DeveglHeeokeÀ ve jenlee je<ì^yeebOeCeermeeþer GHe³egkeÌle yevesue. ogmejb cnCepes efJeÐeeL³ee¥®ee efvekeÀesHe Je meJee¥ieerCe efJekeÀeme nesF&ue Je l³eebvee meceeOeeve efceUsue Je eflemejb cnCepes DeefOekeÀ efMe#ekeÀeb®eer iejpe efvecee&Ce nesTve ueeKees yeskeÀej efMeef#eleebvee GlHeeokeÀ keÀecener efceUsue. ueQefiekeÀ efMe#eCeeyeeyele®ee ogmeje cegÎe cnCepes ueQefiekeÀlesleerue megHle meeceL³ee&®ee. Deieesoj Heeefnu³eeHećeeCes ueQefiekeÀles®eb %eeve ueHeJetve þsJeu³eeveb pemeb vegkeÀmeeve nesleb leodJele®e ueQefiekeÀles®eb %eeve meboYe& mees[tve Je ceguee-cegueeR®eer ceeveefmekeÀlee ue#eele ve Ieslee ueeoueb lej l³eecegUs peerJeveeleerue Flej DeveskeÀefJeOe megboj cetu³eeb®eb DeJecetu³eve Jne³euee JesU ueeieCeej veener. ueQefiekeÀlesceO³es J³ekeÌleeruee G®®e megKe Je meceeOeeve osC³ee®eer #ecelee peMeer Deens l³ee®eHećeeCes DeJesUer ueeouesu³ee ueQefiekeÀles®³ee efMe#eCeele cegueb-cegueer ceeie&Ye´<ì nesC³ee®eer MekeÌ³elee efveef½ele®e Deens. ³ee yeeyeleerle Hee½eel³e osMe `Heg{s' iesues Deensle Demeb cnCeCeeN³eebveer efleLeu³ee kegÀceejer ceeleeb®eer mecem³ee O³eeveer I³eeJeer. efleLeu³ee DeefmLej kegÀìgbyeJ³eJemLes®eer oKeue I³eeJeer. ceeveefmekeÀ megKeemeeþer leUceUCeeN³ee ueeKees Hee½eel³eeb®eer oKeue I³eeJeer. cnCetve ueQefiekeÀ %eevee®ee Jemee He´l³eskeÀ ceguee-cegueer®³ee vewmeefie&keÀ Ie[Ceeruee GHe³eesieer He[sue DeMee jerleerves DeeefCe peerJeveeleerue GoeÊe DevegYeJeeb®eer peeCeerJe osle osle®e l³eeb®³eekeÀ[s meesHeJee³euee nJee. keÀener cegueebvee efJeefMe<ì HeefjefmLeleercegUs m$eer-Heg©<e osneefJe<e³eer kegÀlegnue ueJekeÀj GlHeVe Peeueb lej l³eebvee Flej meJe& yeeyeeR®³ee meboYee&leueb ueQefieles®eb mLeeve DeJeM³e mecepeJetve ÐeeJeb, DeeJeM³ekeÀ leer ceeefnleer ÐeeJeer ³eele MebkeÀe®e veener. cegÎe Deens Jew³eefkeÌlekeÀ Je meeceeefpekeÀ efnlee®³ee meboYee&®ee. ne meboYe& keÀOeerner efJemejuee peelee ve³es. ooo mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 13

Devegke´ÀceefCekeÀe

l l

JeefOe&<Ceg eEueieYeso 17-27 (De) efvejeieme DepeeCelee (Dee) ueQefiekeÀles®eer Heefnueer peeCeerJe (F) ueQefiekeÀlesJej efveYe&j Demeuesueer mepeerJe me=<ìer DeeefCe ueQefiekeÀlesmekeÀì mel³ee®eb DeekeÀueve keÀjC³ee®eb cegueecegueeR®eb meeceL³e& (F&) yeeueHeCeeleueb mJeHveeUt efJeMJe Je ueQefiekeÀles®³ee JeemleJ³eekeÀ[s Jeeì®eeue (G) meceJe³emkeÀ cegueeb®eb peie (T) megboj JeemleJee®ee ceeie&öSkeÀ yeepet (S) JeemleJee®eer ogmejer yeepet (Ss) Jee{l³ee Je³eele keÀe³e meebYeeUeJeb eEueieYesoe®eer ªHejsKee 28-32 Heewieb[eJemLee eEkeÀJee Je³eele ³esCeb 33-55 (De) efJe<e³ee®eer DeesUKe (Dee) Heewieb[eJemLesceeieerue ³eb$eCee (F) Heewieb[eJemLes®eer ue#eCes (F&) cegueebceO³es ³ee ojc³eeve nesCeejs yeoue ë ìsmìesmìsje@ve®es keÀe³e& cegueeRceOeues Jee{les Gjespe eEkeÀJee mleve, lee©C³ee®ee mJeerkeÀej (G) cegueeR®eb Je³eele ³esCeb Fmìêspesve Je Heéspesmìsje@ve®es keÀe³e& $eÝleg®eke´À (ceeefmekeÀ HeeUer) HeeUer ®egkeÀCes $eÝleg®eke´Àe®eer DeefOekeÀ ceefnleer ³ee ojc³eeve cegueeRceO³es nesCeejs ceeveefmekeÀ yeoue ueQefiekeÀ peerJevee®eer HeéCeerMeem$eer³e yeepet 56-57 peveveWefê³eeb®ee DeY³eeme 58-74 (De) peveveWefê³eeb®ee leHeMeerue ceenerle DemeC³ee®eer iejpe (Dee) Heg©<ee®³ee peveveie´bLeer DeeefCe peveveWefê³eeb®eer j®evee Je keÀe³e& Hegbyeerpeeb®eer (Megke´Àpebletb®eer) efveefce&leer Heésmìsì Je Jeer³ee&efJe<e³eer®³ee iewjmecepegleer Je keÀener efJeke=Àleer (F) m$eer®³ee peveveie´bLeer DeeefCe peveveWefê³eeb®ee leHeMeerueJeej efJe®eej ueQefiekeÀ J³ebies 75-84 (De) efJe<e³eHe´JesMe (Dee) ueQefiekeÀ efveefM®eleer®eer Je efYeVeles®eer meg©Jeele (F) ieYee&JemLesleerue ueQefiekeÀ efJekeÀeme (F&) cegueecegueeRceO³es ieYe&OeejCesHeemetve Heg{s mebYeJeCeejer efJeefJeOe ìHH³eebJejerue ueQefiekeÀ J³ebies jbiemet$eebleie&le Je iegCemet$eebleie&le eEueieYeso Je efJeke=Àleer peveveWeêf ³eebleie&le eEueieYeso (pesvee³eìue meskeÌme) Je peveveWefê³eeb®³ee efJeke=Àleer. ceeveefmekeÀ¢<ìîee ueQefiekeÀ He=LekeÀlee Je efJeke=Àleer mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 14

l l

ueQefiekeÀ Deelcele=Hleer 85-90 (De) PeesHesleerue Deelcele=Hleer (Dee) ce@mìjyesMeve (F) Flej He´keÀej Heewieb[eJemLee kesÀJne mebHeles ? 91-93 pees[eroeje®eer efveJe[ 94-112 (De) pevcee®ee meeLeer nJee keÀer vekeÀes ? (Dee) pees[eroej kesÀJne efveJe[eJee ? (F) pees[eroej keÀmee efveJe[eJee ? efJeJeenHetJe& cew$eer HeĆe³ee®es leb$e 113-119 (De) HeĆe³ee®es leb$e (Dee) DeeeEueieve (F) efm$e³eebmeeþer mebleleer HeéfleyebOekeÀ meeOeves JewJeeefnkeÀ peerJevee®ee MegYeejbYe 120-136 (De) efJeJeen (Dee) ceOeg®ebê (F) DeeeEueieves (F&) Heefnu³ee mebYeesieeHetJeea®eer meJe¥keÀ<e le³eejer (G) He´l³e#e mebYeesieHetJe& keÀeceke´Àer[e (T) mebYeesieeJesU®eer HeefjefmLeleer (S) mebYeesie-keÀece³eesie JewJeeefnkeÀ peerJeveeleerue mecem³ee 137-175 (De) efJe<e³e He´JesMe (Dee) JewJeeefnkeÀ peerJeveeleerue mecem³ee Je l³eeb®eer GkeÀue (F) mebYeesieojc³eeve Heg©<eebvee ³esCeeN³ee De[®eCeer ke=Àef$ece efMeMveeOeej (HesveeF&ue FbHueebì) (F&) Heg©<eeb®³ee Flej ueQefiekeÀ De[®eCeer (G) efJeJeeefnle m$eer®³ee JewJeeefnkeÀ keÀecepeerJeveeleerue mecem³ee JewJeeefnkeÀ keÀecepeerJeve/megKee®eb leb$e DeeefCe Deeveboe®ee ceb$e 176-190 (De) ceb$e (Dee) leb$e ®egbyeves, oble#eles Je veKe#eles efJeefJeOe Deemeves ieYe&OeejCee He´metleer Je keÀecepeerJeve 191-201 (De) efJe<e³ee®eer DeesUKe (Dee) Heg©<eebmeeþer mebleleer HeéfleyebOekeÀ meeOeves (F) efm$e³eebmeeþer mebleleer HeéfleyebOekeÀ meeOeves mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 15

l l

(F&) iejesojHeCee iejesoj m$eerMeer eEkeÀJee iejesoj m$eerves mebYeesie keÀjeJee keÀe³e ? iejesojHeCeele mleveebceO³es nesCeejs yeoue He´esue@Hme, keÌueesS@Pcee (G) He´metleer DeeefCe ueQefiekeÀlee (T) iejesojHeCeele Je He´metleerveblej I³ee³e®es J³ee³eece DeHel³enervelee - JeebPeHeCee (infertility) DeeefCe keÀecemegKe 202-206 (De) mecem³es®eb mJeªHe (Dee) Heg©<eebceOeerue JebO³elJee®eer keÀejCeb (F) m$eerceOeerue JebO³elJee®eer keÀejCeb (F&) ìsmì ìîetye yesyeer efJeJeenyeenîe keÀecepeerJeve HeefjCeece/og<HeHeefjCeece 207-214 (De) jemle ¢<ìerkeÀesve (Dee) iegHlejesie (F) S[dme ueQefiekeÀ Dee®eej DeeefCe efJeke=Àleer 215-222 (De) ueQefiekeÀ Dee®eejeceeieerue Mejerjefke´À³ee Meem$eer³e ³eb$eCee (Dee) ueQefiekeÀ Dee®eejeleerue efJeke=Àleer meceeEueieer keÀeceJeemevee Je keÀecele=Hleer (Homo-sexuality) 223-226 (De) nesceesmeskeÌMegDe@efueìer cnCepes keÀe³e ? (Dee) keÀejCeceerceebmee (F) uesefmyeDe@efvePece keÀecepeerJevee®eer mebO³eekeÀeU 227-239 (De) Je³emkeÀ Heg©<eeb®es keÀecepeerJeve (Dee) Je³emkeÀ efm$e³eeb®es keÀecepeerJeve ceeefmekeÀ HeeUer yebo nesles cnCepes keÀe³e ? keÀecepeerJeve DeeefCe Deenej 240-243 keÀecepeerJeve DeeefCe peerJevee®es Flej Hewuet 244-256 (De) ef®e$ekeÀuee, efMeuHekeÀuee Je ueQefiekeÀlee (Dee) meeQo³e& DeeefCe ueQefiekeÀlee (F) keÀeceJeemevee DeeefCe Oece&mebHe´oe³e (F&) ueQefiekeÀlee DeeefCe ve=l³e (G) ueQefiekeÀlee DeeefCe mebieerle (T) ueQefiekeÀlee DeeefCe Yee<ee (S) keÀecepeerJeve DeeefCe J³ee³eece (Ss) ueQefiekeÀlee DeeefCe JesMeYet<ee ueQefiekeÀ peerJeveeefJe<e³eer DemeCeeN³ee 257-276 keÀener MebkeÀeb®es efvejmeve mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 16

JeefOe&<Ceg efuebieYeso (De) efvejeieme DepeeCelee ë Deieoer HeéjbYeer®³ee ieYee&ceO³esner (³egicevepe) ueQefiekeÀ He=LekeÀlee Demeles (Goe. SkeÌme-SkeÌmejbiemet$es, m$eerieYee&le Je SkeÌme-Jee³e jbiemet$es Heg©<e ieYee&le Demeleele.) Je ieYee&JemLesceO³es®e ueQefiekeÀ¢<ìîee efYeVe Demes DeJe³eJe Je l³eeb®eer keÀe³ex efJekeÀefmele nesleele; Hejbleg eEueieYeso Demeuee lejer l³ee®eer ³eLeeLe& peeCeerJe cee$e ieYee&JemLesle lej veener®e HeCe yeeueHeCeerner vemeles. efvejeieme yeeueHeCeeletve nUtnUt ueQeif ekeÀles®³ee JeemleJeele peeleevee, ³ee ojc³eeve Mejerjele nesCeejs yeoue, HesÀjHeÀej ns ueQeif ekeÀles®es JeemleJ³e HesueC³eemeeþer DeeefCe He³ee&³eeveb Deeveboer peerJevee®³ee HeéHleermeeþer Hegjsmes Demeleele keÀe ? veener ! efveJJeU vewmeefie&keÀ Meejerejf keÀ efJekeÀeme Deeveboer peerJevee®³ee HeéHleermeeþer Hegjms ee veener. mJeleë GlkeÀì Deeveboe®ee GHeYeesie Iesle Flejeb®ebner efnle peesHeemeCeeN³ee DeMee efHe´³ekeÀj DeeefCe Þes³emkeÀj peerJevee®³ee HeéHleermeeþer peeieªkeÀHeCes peerJevee®³ee He´l³eskeÀ Hewuet®eb efvejer#eCe Je DeY³eeme keÀjC³ee®eer iejpe Demeles. efveJJeU vewmeefie&keÀ Meejerejf keÀ Jee ceeveefmekeÀ Jee{erves les meeOele veener. cnCetve®e Flej DeY³eemeeHećeeCes®e peerJevee®eb SkeÀ cenÊJee®eb Debie Demeuesu³ee ueQefiekeÀles®³ee DeY³eemee®eer Je l³eeÜejs peeCeerJeeb®ee efJekeÀeme meeOeC³ee®eer iejpe Deens. efvemeiee&®³ee DeveskeÀ efJenbiece ªHeeletvener ueQefiekeÀlee megboj leNnsveb ¢iiees®ej nesle Demeles. yeeueJe³eele Demeuesueb yeeuekeÀ DepeeCe Demeleb. DeYeeJeerle Demeleb. efvejeieme Demeleb. De%eeveele Deevebo Demelees (Ignorance is bliss) ³ee GkeÌleervegmeej yeeuekeÀner Deeveboele Demeleb. ne Deevebo ke=Àef$eceHeCes kegÀCeer efnjeJetve IesC³ee®eer iejpe veener ns Deieoer Kejb. HeCe yeeueHeCeer®eer DepeeCelee, efvejeiemelee, efve<HeeHeJe=Êeer ner keÀener keÀe³ece®eer vemeles. keÀeueeblejeves leer HeefjHekeÌJe Je mecepegleoej ceveesJe=Êeerle HeefjJeefle&le nesCeejer Demeles. l³ee®eHećeeCes yeeuekebÀ kesÀJeU vej Je ceeoerceO³es efJekeÀefmele nesCeejer vemeleele. leer peyeeyeoej m$eer eEkeÀJee Heg©<e nesCeej mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 17

Demeleele. mJeleë®³ee Je Flejeb®³ee megKeemeeþer ueQefiekeÀlesmekeÀì peerJevee®eer JeemleJelee Hesuee³euee Deved He®eJee³euee le³eej nesCeej Demeleele. Lees[keÌ³eele DepeeCelesleerue ³ee #eCeYebiegjlJeecegUs Je efle®³eeleerue He´ieuYeles®³ee yeerpeecegUs®e DepeeCelee keÀewlegkeÀe®eer yeeye Demeles ! leer keÀe³ece®eer jeefnueer Demeleer lej vekeÀes-vekeÀesMeer Peeueer Demeleer.

yeeueceve veeleer mecepetve IesT ueeieleb. nUtnUt ue#eele ³esleb keÀer ceesþîee J³ekeÌleeRveer p³ee ceeveJepeeleermeeþer peerJeve Jes®eueb leer ceeveJepeele Deved mepeerJeme=ef<ì nerosKeerue kegÀCee®eer vee kegÀCee®eer Je keÀOeer vee keÀOeer cegueyeeUb Demeleele, DeHel³e Demeleele Deved keÀOeer vee keÀOeer kegÀCee®eer vee kegÀCee®eer efHe´³ekeÀj, He´s³emeer Jee Heleer, Helveer eEkeÀJee ceeleeefHelee Demeleele.

cnCetve ³ee keÀewlegkeÀemHeo DepeeCelesletve ueQefiekeÀles®³ee peeCelesHeCeekeÀ[®ee He´Jeeme DeHe´l³e#e keÀmee Ie[lees ns ue#eele Iesleueb lej ueQefiekeÀles®eb efMe#eCe DeefOekeÀ megKekeÀj Je efnlekeÀj keÀmeb keÀjeJeb ns menpe Gcepesue.

ceelee-efHel³eeefMeJee³e Je cnCetve®e l³eeb®³ee DeHel³eebeMf eJee³e cnCepes®e ueQeif ekeÀleseMf eJee³e me=<ìer®eb DeefmlelJe®e mebYeJele veener DeeefCe ``ceele=oJs ee YeJe ~ efHele=oJs ees YeJe ~~'' ³ee®ee ne cenÊJee®ee ieefYe&leeLe& Deens. ceele=osJeesYeJe ~ efHele=osJeesYeJe~ ner yeeueceveeuee nesCeejer ueQefiekeÀles®eer®e HeCe DemHe<ì Je efvejeieme peeCeerJe Deens.

(Dee) ueQefiekeÀles®eer Heefnueer peeCeerJe ë DepeeCe Je³eele YeesJeleeue®eer meejer mepeerJeme=<ìer®e ueesYemeJeeCeer Jeeìle Demeles. ³ee veeveeefJeOe He´keÀejebveer veìuesu³ee me=<ìer®eb meeN³ee®e ueneve cegueebvee Jes[ Demeleb. efleveb meeN³eebvee®e YegjU Ieeleuesueer Demeles. cnCetve®e SkeÀ Ieeme keÀeT®ee, SkeÀ Ieeme ef®eT®ee Demeb cnCele DeeF& YejJeles Deved keÀeTef®eT®³ee He´sceele He[uesues yeeuekeÀ HeesìYej pesJeles. yeeuemegueYe efpe%eemesveb ef®ecegkeÀues [esUs mecejmetve peeTve efvemeiee&®eb efvejer#eCe keÀjerle Demeleele. iee³eer®eb Jeemeª, ceebpeje®eb efHeuet, ef®eceCeer®eer efHeueb efvejKetve Heenlee Heenlee cegueebvee DeeF&Je[erue DeeefCe cegueb ³eeb®³eeleerue veeleb efomeleb. meeJe&ef$ekeÀ mJeªHee®eb ns veeleb. meeN³ee efvemeiee&uee J³eeHeCeejb Deved Deblejbie Yeªve ìekeÀCeejb. DeeF&-Je[erue, ceele=lJe-efHele=lJe, Jeelmeu³e ³eeyeÎue vekeÀUle cegueb yejb®e efMekeÀle Demeleele. SJe{b®e keÀMeeuee ! IejesIej Hees®euesu³ee DeYebie, DeesJ³ee, keÀLee, keÀefJelee ³eeb®³eeletve osKeerue ns veeleb DeeefCe l³eeleuee iees[Jee meceepee®³ee meJe& mlejele Je DeeyeeueJe=×ebHe³e¥le efPejHelees. ``®egkeÀueer³ee cee³es yeeU ngª ngª Heens'' cnCetve legkeÀejececenejepe meeN³eeb®³ee®e keÀeUpeeuee nele Ieeueleele. ``Meg× yeerpeeHeesìer HeÀUs jmeeU ieesceìer'' cnCetve %eevesÍJej ceeTueer ceele=lJe DeeefCe efHele=lJee®³ee veel³ee®eb veJeue - keÀewlegkeÀ yeeueceveeJej eEyeyeJeleele. ``Ieej eEn[les DeekeÀeMeer ef®eÊe efle®es efHeueeHeeMeer'', ``yeeU peelees otj osMee ceve iesueb Jes[eJetve'' DeMee keÀefJeleeb®³ee DeesUeRveer ns veeleb efJeÐeeL³ee¥®³ee Ëo³eele Iej keÀªve jenleb. jecee³eCe - ceneYeejleeleu³ee Deved HegjeCeeleu³ee iees<ìeRletve ÞeeJeCeyeeU, yeeUÞeerjece, yeeUke=À<Ce, He´uneo Je Oe´gJeyeeUeeEo®eer J³eefkeÌleef®e$eb vekeÀUle Deepeer, Deepeesyee, DeeF&®³eeceeHe&Àle cegueeb®³ee ceveeJej þmeleele, l³eeJesUer kegÀþslejer KeesueJej DemHe<ìHeCes keÀe nesF&vee cegueebvee peeCeJeleb, keÀer ceneHeg©<e ceneceeveJe osKeerue l³eeb®³ee DeeF&-Jeef[ueeb®eer yeeUb nesleer. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 18

ueQefiekeÀlesJej efveYe&j Demeuesueer me=<ìer DeeefCe ueQefiekeÀlesmekeÀì mel³ee®eb DeekeÀueve keÀjC³ee®eb cegueeb®eb megHle meeceL³e& ë

He´peveve#ecelee ner meJe& mepeerJe me=<ìeruee J³eeHeCeejer yeeye Deens ns yeeueHeCeer®e DemHe<ìHeCes peeCeJeueb Demeueb lejer mepeerJe me=<ìer®ee He×leMeerj Meem$eer³e DeY³eeme (peerJeMeem$ee®ee DeY³eeme)* DeLee&le®e meJe& cegueebveer keÀener kesÀuesuee vemelees; HeCe meJe&meeceev³eHeCes yeeueHeCeer ve keÀUCeeN³ee keÀener yeeyeer Deieoer ueneveHeCeer®e keÀUCeb Deieoer DeeJeM³ekeÀ Deens, keÀejCe l³eecegUs ueQefiekeÀlesefJe<e³eer meJebie ¢<ìerkeÀesve eEkeÀJee DeHejeOeer YeeJevee le³eej ve neslee SketÀCe ¢<ìer HeíeuYe yeveles. l³eeleueer SkeÀ yeeye cnCepes ë J³ekeÌleer ner mJeleë®e peerJeme=<ìer®ee SkeÀ Yeeie Demeles. yeN³ee®e yeeyeleerle ceeveJe Je HeéCeer meceeve eEkeÀJee meejKes Demeleele, HeCe HeéCeer DeeefCe ceeveJe ³eele meeceeF&keÀ iegCeOecee¥HećeeCes®e keÀener cenÊJee®es HeÀjkeÀ osKeerue Deensle. HeMeg-He#eer HetCe&HeCes vewmeefie&keÀ peerJeve peieleele. l³eeb®eb peerJeve meJe&mJeer efvemeiee&®³ee ke=ÀHesJej DeJeuebyetve Demeleb. l³eeb®³ee peerJeveele peeCeerJeHetJe&keÀ Je ³eespeveeye× DeMee HeÀej Lees[îee iees<ìer Ie[le Demeleele. ³eeGueì ceveg<³ee®³ee peerJeveele DeveskeÀ yeeyeer l³ee®³ee ³eespevesHećeeCes Ie[leele; efvemeiee&®³ee ke=ÀHescegUs veener. ceeCemee®³ee cegueYetle He´Je=ÊeeRefMeJee³e DeeefCe HejmHejeleerue ueQefiekeÀ DeekeÀ<e&CeeefMeJee³e l³ee®³ee peerJeveele DeveskeÀefJeOe ceeveefmekeÀ DeeefCe meeceeefpekeÀ yeeyeer Deensle. nîee yeeyeer keÀener SkeÀoce®e mJeleb$e veenerle. SkeÀe Hejerveb Heeefnueb lej menpe He´Je=ÊeeR®es (menpe He´Je=Êeer cnCepes®e Jeemevee) les GVele Demes DeeefJe<keÀej Deensle. ueQefiekeÀ DeekeÀ<e&Ce eEkeÀJee ueQefiekeÀlee DeeefCe mebieerle, keÀuee, leÊJe%eeve, GÐeesie, J³eeHeej, veerefle, Mesleer, efJe%eeve SkeÀ vee oesve, DeveskeÀ yeeyeer HejmHejebMeer efveieef[le Deensle, mebueive Deensle. megmet$elesves ye× Deensle Je HejmHejebJej l³ee®ee melele HeÝeeJe He[le Demelees. HeéC³eebceO³es * mepeerJe me=<ìer®eb efvejer#eCe, JeieeakeÀjCe, l³eeb®³ee Mejerjele Ie[CeeN³ee efJeefJeOe Heéfke´À³eeb®ee DeY³eeme, l³ee meboYee&le kesÀuesuee efJe®eej Je Devegceeveb DeeefCe He´³eesieebveer keÀe{uesues efve<keÀ<e& ³eebvee peerJeMeem$e (Biology) cnCeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 19

³eeleueb keÀenerner peJeUHeeme vemeleb. ceeveJeer meceepee®eb JewefMe<ìîe cnCepes Oeeefce&keÀ, veweflekeÀ DeefOe<þeve DeeefCe mebkesÀle. efJeMes<e cnCepes ns ceeveJeer mebkesÀle DeeefCe Dee®eej-efJe®eej, J³ekeÌleer DeeefCe meceepee®³ee keÀu³eeCeemeeþer yeveJeues Je yeoueuesner peeleele. HeéC³eebceO³es Demeb keÀener®e Demele veener. Flej HeéC³eebHećeeCes ceeCetme HeÀkeÌle peerJeMeem$eer³e¢<ìîee - Glke´Àeble Je HeefjHekeÌJe (Biologically evolved & matured) nesle veener. lej HeéC³eebHećeeCes He´peveveMeerue DeeefCe peerJeMeem$eer³e¢<ìîee Glke´Àeble nesle Demeleevee®e mJeleë®ee DeeefCe Flejeb®ee meleke&Àlesves efJekeÀeme Je Heíeleer keÀje³euee DeefOekeÀeefOekeÀ `mJeleb$e' nesle peele Demelees ! meg©Jeeleeruee ns mJeeleb$³e megHleeJemLesle Demeleb. keÀeueeblejeves DeY³eemeeveb les He´keÀì nesT MekeÀleb. He´³elveebveer les mece=×HeCes DeeefJe<ke=Àle nesT MekeÀleb. mJeleë®eer MeejerefjkeÀ j®evee, l³ee iegbleeiegbleer®³ee j®evesle DebleYet&le Demeuesues megefve³ebef$ele keÀe³e&, l³eeletve efvecee&Ce nesCeeN³ee menpe YeeJevee, keÀuHevee, efJe®eej, peeCeerJee Deved He´%eeefJe<keÀej peeCetve IesC³ee®eb Je Heíele keÀjC³ee®eb meeceL³e& yeeueHeCeer megHleeJemLesle Demeleb. HeefjÞece, efJe®eej, eE®eleve, efvejer#eCe ³eeÜejs ns meeceL³e& Jee{leb. ³eeuee®e meebmke=ÀeflekeÀ, ceeveefmekeÀ Je meeceeefpekeÀ efJekeÀeme Demebner cnCelee ³esFu& e. meejer mepeerJe me=ef<ì DeeefCe efle®³eeMeer Demeuesueb ceeveJee®eb veeleb, l³eeletve mHebefole nesCeejb peerJevemebieerle GHeYeesiee³euee, DeMee leNnsveb meceLe& DemeCeb cnCepes efvemeiee&®³ee efve³eb$eCeeletve efceUeuesueb mJeeleb$³e®e Deens. HeéC³eebHećeeCes kesÀJeU `Jee{le peeCeb' ceeveJee®³ee veMeeryeer vemeleb ! l³eecegUs mJewje®eejele keÀOeer keÀOeer Devegm³etle Demeuesueb HeéC³ee®eb DevegkeÀjCe cnCepes mleleë®³ee mJeeleb$³eeJej mJeleë®e kegÀNne[ ®eeueJeC³eemeejKeb Deens. ceeCetme DeeHeueb peerJeve ke=ÀleeLe& yeveJet MekeÀlees ! l³eeuee ns mJeeleb$³e Deens. HeéCeer efvemeie&efve³eceebceO³es cejsHe³e¥le ye× Demelees ! l³eeuee Jejerue mJeeleb$³e veener. cegueebveer ueQefiekeÀles®³ee meboYee&le HeéCeer Je ceeveJeeleuee ne HeÀjkeÀ ue#eele þsJee³euee nJee. peieeleu³ee Heg<keÀUMee meceepeele ne HeÀjkeÀ efJemejuee peele Demetve l³ee meceepeeb®eb DeefmlelJe l³eecegUs OeeskeÌ³eele Deeueb Deens.

F&)

yeeueHeCeeleueb mJeHveeUt efJeÍJe Je ueQefiekeÀles®³ee JeemleJeekeÀ[s Jeeì®eeue ë ceevemeMeem$eer³e efvejer#eCe ë

ye[ye[ieerleeletve yeensj Deeu³eeveblej iees<ìer SskeÀCeb, KesU KesUCeb DeeefCe FmeeHeveerleer, kegÀceej, ìePe&ve, ®eeboesyee, Fbêpeeue keÀe@efcekeÌme, Dee®eea DeMee efJeefJeOe HegmlekeÀele cegueb-cegueer jceleele. (DeLee&le ³ee efkeÀceeve megKemeesF&vee Jebef®ele Demeuesueer keÀesìîeJeOeer ceguesner DeeHeu³ee osMeele Deensle Je l³eeb®ee efJekeÀeme Deieoer®e JesieUîee ceeiee&ves neslees ner yeeye JesieUer. nîee HegmlekeÀebcegUs DeMee mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 20

cegueeb®³ee mecem³ee mees[Jee³euee l³ee #es$eeleu³ee keÀe³e&keÀl³ee¥vee Lees[erHeÀej ceole Peeueer lej les HeÀej ®eebieues nesF&ue.) meJe&meeceev³eHeCes ®ecelkeÀeefjkeÀ, jceCeer³e Deved keÀenermeb keÀeuHeefvekeÀ efJeÍJe cegueebvee nJebnJebmeb®e Jeeìleb. uegìtHegìt®³ee ue{e³ee, ®eesj-efMeHeeF&, YeelegkeÀueer, efJeìer-oeb[t, ieesìîee, metjHeejby³ee, Hell³eeb®es yebieues, JeeUt®es efkeÀuues eEkeÀJee yeeyeeape, ìs[er yeerDeme&®eb ns efJeÍJe Demeleb. l³eele kegÀCeer jepekegÀceej eEkeÀJee osJeotle yevetve peielees lej keÀOeer jepekeÀv³ee eEkeÀJee mee#eele Hejer ! `yeespe[', `kebÀìeUJeeC³ee' Deved `keÀìkeÀìer®³ee' JeemleJeele ³ee keÀeUele kegÀCeer HeÀejmee peiele®e vemelees. keÀejCe KeN³ee yeeyeer yeeueceveemeeþer keÀþerCe Demeleele. l³eeuee HesueJeCeeN³ee vemeleele6 HeCe nUtnUt He´l³eskeÀpeCe mJeHveme=<ìerletve mel³eme=<ìerle Gleª ueeielees. yeeueJee[er, MeeUe, efce$e-cewef$eCeer, efMe#ekeÀ-efMeef#ekeÀe Je ³eeb®³eeMeer efveieef[le Demeuesu³ee JeemleJee®eb efvejer#eCe DeeefCe ef®eefkeÀlmee ³eecegUs efJeJes®ekeÀ Je efJeÍues<ekeÀ yeg×er Jee{le peeles. Jee{l³ee yeg×eryejesyej®e mJeHveveiejerle IesTve peeCeejs HebKe ieUtve He[leele ! efkeÀleerner keÀþesj Demeueb lejer JeemleJe DeHeefjne³e& Deens ³ee®eer peeCeerJe cevee®eer HekeÀ[ IesT ueeieles. meenefpekeÀ®e keÀuHeves®³ee YejeN³ee Leebyeleele, lejerner ³ee ojc³eeve SkeÀerkeÀ[s les jc³e peerJeve nJeb Demeleb, HeCe ogmejerkeÀ[s Jee{leer yeg×er `les DeJeemleJe Deens' cnCetve mJeerkeÀeje³euee le³eej nesle veener. #eCeele De¢M³e keÀjCeejer Debieþer, G[Ceeje ieeefue®ee ns meejb nJeb Demeleb, HeCe l³ee®eb DeefmlelJe Deelee mebHele Deeuesueb Demeleb. jceCeer³e peie veenermeb Peeu³eeveb DeeefCe JeemleJe peerJeveeleerue iees[er ®eeKee³euee ve efceUeu³eeveb ³ee yeeueJe³eeleerue cegueb-cegueer nUtnUt DemJemLe nesT ueeieleele. ³eeefMeJee³e ³ee Je³eele iees<ìerletve JeCe&ve kesÀuesueer cetu³es Je J³eJenejele Dee{UCeeN³ee efJemebieleer Fl³eeoeRcegUs Deeuesueer ner efJecevemkeÀlee, ieeWOeU, DemJemLelee ns efJekeÀemeMeerueles®eb efveoMe&keÀ Deens. nîee efJekeÀmeveMeerueles®³ee cegUeMeer Debleëm$eeJeer ie´bLeer (p³eeb®ee ñeeJe Lesì jkeÌleele efcemeUlees DeMee ie´bLeer), peveveie´bLeer (p³eeb®³eeceO³es Heg©<eele Hegbyeerpe DeeefCe efm$e³eebceO³es m$eeryeerpe le³eej nesleele l³ee ie´bLeer), ceppeemebmLee (ceWot Je ceppeejppet F. ceppeeHesMeer Je ceppeeleblet®es mecetn) ³eeb®ee efJekeÀeme Demelees. DebleñeeJeer ie´Lb eeR®³ee, peveveie´Lb eer®³ee Je yeg×er®³ee efJekeÀemeecegUs ³ee DeJemLesletve keÀeueeblejeves cegueb JeemleJelesle o[uesueb mel³e nUtnUt DeekeÀueve keÀªve IesC³ee®³ee HeefjefmLeleerle Je ceveëefmLeleerle ³esT ueeieleele. l³eeb®³ee mJeleë®³ee cevee®eb Je yeenîe JeemleJee®eb DeekeÀueve nesC³ee®eer l³eeb®eer #ecelee nUtnUt Jee{t ueeieles. HeCe ³ee mJeHveveiejerletve keÀþesj JeemleJeele Lesì He´JesMe nesle veener. mJeHveveiejer®eer peeiee mJeHveeUt DeeoMe& Iesleele. SkeÀe-SkeÀe JesUer Jeerme peCeebvee ueesUJeCeeje vee³ekeÀ, megHejmìej, mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 21

efnje@F&ve DeMee He´efme×er®³ee Peesleele ³esCeeN³ee J³ekeÌleer peJeU®³ee Jeeìt ueeieleele. keÀOeer SKeeoe SsefleneefmekeÀ Heg©<e lej keÀOeer SKeeoe meble-cenelcee, keÀOeer SKeeoe veslee lej keÀOeer Hee@He iee³ekeÀ, keÀOeer SKeeoe efke´ÀkesÀìJeerj lej keÀOeer yee@keÌmej, keÀOeer De@Leuesì lej keÀOeer DeveejkeÀueermeueerce eEkeÀJee cemleeveer-yeepeerjeJe peJeU®es Jeeìt ueeieleele. eEkeÀyengvee mJeleë®³ee vekeÀUle mJeleë®e ³eeHewkeÀer keÀenerlejer Demeu³ee®eb eEkeÀJee yeveC³ee®eb mJeHve cegueb-cegueer Heent ueeieleele. Lees[keÌ³eele mJeHveveiejerletve Keeueer Gleªve mJeHveeUt DeeoMee&®³ee peieele cegueb JeeJeª ueeieleele. ³ee YeeJeefJeÍJeele KetHe He´sce, KetHe GoeÊelee, Meew³e&, Oew³e&, l³eeie ³eeb®eerner ieoea Demeles. yeeuekeÀLeebleerue Je=#eebHe´ceeCes JeemleJeeleues Je=#e ieele vemeues lejer ceveeleu³ee DeeoMee¥®es Je=#e ieieveeuee efYe[uesues Demeleele. les mej keÀje³e®eer KegceKegceer Demeles. ke´tÀj HeefjefmLeleer®³ee ye[i³eeKeeueer pej yeeueHeCe ®eWieªve, keÀjHetve iesueb veener lej DeMee Je³eele Heg<keÀU YeeJeYeeJeveeb®³ee efJeefJeOe leNne Dee{Uleele. efJeefJeOe íbo, uenjer Je O³es³eJeeoerHeCeener Dee{Ulees. DeMee leNnsveb mJeHveveiejer, mJeHveeUt DeeoMe&, JeemleJeles®ee Del³euHe Heefj®e³e DeMee SkeÀ SkeÀ ìHH³eeveb yeeuekebÀ JeemleJeleskeÀ[s mejkeÀle Demeleele; HeCe ³ee efJeÍJee®³ee meerceejs<ee HeÀej®e Hegmeì Demeleele. ³ee Je³eeuee Je HeefjefmLeleeruee Devegmeªve l³eeb®ee cegkeÌkeÀece Deelee kegÀþsner SkeÀe efJeÍJeele efmLej vemeu³eecegUs yeeuekebÀ Depetve DemJemLe®e Demeleele. ³ee Je³eele Heg<keÀUoe ceesþîee YeeJeb[ebyeÎue, les JeemleJelesle jceu³eeveb celmej Jeeìlees. lej ueneve YeeJeb[b mJeHveme=<ìerle jceleb cnCetve l³ee®³eeyeÎuener nsJee Jeeìlees. HeCe ³ee®eb keÀejCe DeeefCe efvejekeÀjCe oesvner mecepetve Iesleueer lej meJe& keÀener megjefUle nesT MekeÀleb. JeemleJe peerJeveeleueb mJeeleb$³e Deved mJeHveeleueb megKe Devegke´Àces l³ee oesIee YeeJeb[ebveener efceUleb; HeCe Deeþone Je<ee¥®³ee, Depetve HetCe& Jee{ ve Peeuesu³ee cegueebvee cee$e veener. cnCetve DemJemLelee, celmej, nsJee Demeb meejb®e ³ee Je³eele Dee{Uleb. HeeuekeÀebveer ner ceeveefmekeÀlee mecepetve I³ee³euee nJeer. ³ee ojc³eeve DeeoMe& Je JeemleJeeceO³es GodYeJeCeeN³ee mebIe<ee&letve nUtnUt keÀUle- vekeÀUle mJeleëuee DeesUKeC³ee®ee Deved mJeleë®eb JewefMe<ìîeHetCe& DeefmlelJe efme× keÀjC³ee®ee (mesuHeÀ De@meMe&veöSelf Assertion) He´³elve cegueb keÀª ueeieuesueer Dee{Uleele. ³ee ceeveefmekeÀles®³ee cegUeMeerner ceWot Je DebleñeeJeer ie´bLeerleueer Jee{ nesle Demeu³eecegUs yeveCeejs DebleñeeJe Demeleele ! DebleñeeJeecegUs®e, ³ee ojc³eeve mJeHveerue DeMee ueQefiekeÀ DeekeÀ<e&Ceeuee vekeÀUle meg©Jeele Peeuesueer Demeles. SkeÀceskeÀebefJe<e³eer®eer Dees{ efJekeÀefmele nesle Demeles. efkeÀMeesj Je³eeleueer ner cew$eer, ner Dees{, DeveskeÀeveskeÀ keÀLee-keÀeobyeN³eeb®eb, He´scekeÀeJ³eeb®eb cetU met$e Demeuesueb DeeHeu³eeuee Dee{Usue. ns meejb O³eeveele Iesleueb lej Dee³eg<³ee®³ee ³ee OegboceOegj DeeefCe nUJ³ee ceeveefmekeÀles®³ee keÀeUele meËo³elesveb, ®eeleg³ee&veb DeeefCe Kegyeerveb l³eeb®³eeMeer mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 22

Jeeielee ³esleb. cegueebveerner ³ee keÀeUele mJeleëuee mecepetve I³ee³euee meg©Jeele keÀje³e®eer Demeles. JeemleJe peiee®es ojJeepes GIe[e³e®eer JesU Deeuesueer Deens ns ³ee Je³eeleu³ee cegueebvee keÀUe³euee/ keÀUJee³euee nJeb. (ueQefiekeÀles®eb %eeve ne l³ee®ee SkeÀ Yeeie Deens ) ner meeblJevee, ns DeeÍJeemeve l³eebvee efceUe³euee/Ðee³euee nJeb. ùeneveHeCe osiee osJee' cnCeCeeN³ee Heéw{ebveer JeemleJeles®ee OemekeÀe Iesleuesuee Demeu³eeveb les l³eebvee ner meeblJevee Heg<keÀUoe osT MekeÀle veenerle. Deepe DeeHeu³ee meceepeele SkeÀe yeepetuee ùeneveHeCe osiee osJee' cnCeCeejs Je Yeeye[îee ceveesjep³eele JeeJejCeejs DeeefCe cegueebvee þsJet HeenCeejs Deensle, lemes®e ogmeN³ee yeepetuee yeeuekeÀebvee je<ìê®es DeeOeejmlebYeb yeveJee³euee GleeJeerU Peeuesues eEkeÀJee DeJeemleJe `JeemleJeles®ee' O³eeme IesCeejs DeeefCe ³ee meeN³ee®eb DeesPeb cegueeb®³ee [eskeÌ³eeJej ìeketÀ HeenCeejsner Deensle. HeCe KeN³eeKegN³ee peerJeveele mebIe<e&, mHeOee& Je jmmeerKes®e Demeueer lejer keÀle&yeieejer®ee Deeveboner Deens. He´sce DeeefCe meceeOeevener Deens. ueQefiekeÀ megKee®eer le=Hleer DeeefCe yeewef×keÀ meeceL³ee&®eer DevegYetleerner Deens ³ee®eer peeCeerJe cegueebvee Jne³euee nJeer. mJeHveeUt DeeoMe& DeeefCe JeemleJelee ³eeb®³eeleu³ee jmmeerKes®eerle Dees{eleeCe nesTve Heg<keÀUoe cegueb SkeÀuekeÀeW[er yeveleele. JeemleJelesHeemetve otj jenC³ee®ee l³eeb®³ee Deblece&veeveb kesÀuesuee ne DeeCeKeer SkeÀ He´³elve Demelees; HeCe DeeF&-Jeef[ueebvee ner DeJemLee keÀUle veener. efMeJee³e HetJe&mebmkeÀej, meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ o[HeCe ³eecegUs Heg<keÀUoe l³eeb®eer Heéfleefke´À³ee JesieUer®e Demeles. cegueebyejesyej®eer JeeieCetkeÀ, keÀOeer oyeeJe lej keÀOeer ogue&#e keÀjCeejer Demeles. keÀOeer HeeUle þsJeCeejer lej keÀOeer GHeosMe osCeejer Demeles. keÀOeer keÀeUpeer®eb DeesPeb lej keÀOeer YeefJe<³eeleu³ee De[®eCeeR®ee yeeT ueeoCeejer Demeles. l³eecegUs cegueebvee megKeeveb peiee³e®eer ®eesjer nesles. mJeHveveiejer ieceJeu³eeveblej Deelee efveoeve mJeHveeUt peieele eEkeÀJee mJeleë®³ee®e YeeJeefJeÍJeele lejer jenJeb DeMeer Deblece&vee®eer Dees{ l³eebvee Demeles; HeCe les yengleebMeer MekeÌ³e nesle veener. keÀener DeHeJeeoelcekeÀ HeeuekeÀ®e DeeHeu³ee cegueebvee mecepetve Gcepetve JeemleJeele ³ee³euee ceole keÀjleele HeCe ueQefiekeÀles®³ee yeeyeleerle les osKeerue keÀce&þ jenleele. meenefpekeÀ®e ³ee ojc³eeve cegueebvee meceJe³emkeÀ cegueb (Peers) DeefOekeÀeefOekeÀ nJesnJesmes nesleele. l³eeb®es DevegYeJe Jee{l³ee Je³eeleu³ee cegueebvee cevemJeer peieC³eeleueer ceewpe DeeefCe JeemleJeles®eer DeesUKe oesvnerner osleele. l³eeb®³eeceeHe&Àle JeemleJe megob j Deens, ns nUtnUt keÀUe³euee ueeieleb. l³ee®³eeHeemetve otj, mJeleë®³ee efJeÍJeele SkeÀuekeÀeW[sHeCeeveb peiee³e®eer iejpe veenerMeer Jne³euee ueeieles. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 23

G) meceJe³emkeÀ cegueeb®eb peie ë meceJe³emkeÀebHe´ceeCes®e HeeuekeÀ DeeefCe cegueebceO³es ceeskeÀUe mebJeeo nJee. SkeÀ ue#eele I³ee³euee nJeb, keÀer meceJe³emkeÀebHe´ceeCes®e HeeuekeÀner cenÊJee®es Demeleele. peieeleues keÀìt DevegYeJe DeeHeu³ee cegueebvee ³esT ve³es, leer meJe&$e ³eMemJeer JneJeerle Demeb HeeuekeÀebvee Jeeìleb Demeleb. l³eecegUs l³eeb®eer JeeieCetkeÀ yeN³ee®eoe pee®ekeÀ yeveuesueer Demeles SJe{b®e. efMeJee³e keÀOeer keÀOeer l³eeb®ee ogKeeJeuesuee Denbieb[ cegueeb®³ee ³eMeeveb ®eg®ekeÀejC³ee®eer YeeJeveener HeeuekeÀeb®³ee ceveele Demeles. vekeÀUle cegueebveer ³eMemJeer JneJeb ³eemeeþer l³eebvee Jesþeruee Oeju³eemeejKeb®e HeeuekeÀ keÀjleele. DeLee&le ns iewj Demeueb lejer iegvne veJns. ³ee ojc³eeve HeeuekeÀeb®es DevegYeJe O³eeveele Iesleues, HeCe l³eeb®ee yeeT cee$e keÀª efouee veener lej les HeÀej®e GHe³eesieer þjsue. HeeuekeÀ DeeefCe meceJe³emkeÀ ³ee oesIeebveener cegueebveer ³eesi³e cenÊJe ÐeeJeb. keÀejCe meceJe³emkeÀebkeÀ[tve Hegjsmeb Je He´l³e#e ceeie&oMe&ve efceUt MekeÀle veener. keÀejCe cegUele l³eeb®ebner DevegYeJeefJeÍJe ueneve Demeleb; Hejbleg meejK³ee®e HeefjefmLeleerle JeeJejle Demeu³eeves l³eeb®es DevegYeJe, mJeleë®³ee DevegYeJeebMeer He[leeUtve cee$e Heenlee ³esleele. meceJe³emkeÀeb®³ee SkeÀceskeÀebefJe<e³eer®³ee YeeJevee, MeejerefjkeÀ Je ceeveefmekeÀ JewefMe<ìîeb, ueQefiekeÀ efJekeÀeme ³eeb®eer JeemleJe keÀuHeveener ³eeJesUer cegueebvee ³esT MekeÀles. HeCe ³ee ojc³eeve YeeJegkeÀlescegUs HeeuekeÀeb®es DevegYeJe eEkeÀJee meceJe³emkeÀeb®es DevegYeJe ³eebveer yenketÀve ve peeC³ee®eer keÀeUpeer cee$e I³ee³euee nJeer. Keyejoej jne³euee nJeb. mJeleëuee meebYeeUe³euee nJeb. cevee®ee leesue meebYeeUe³euee nJee. keÀejCe Heg<keÀUoe ³ee®e Je³eele IeeCesj[îee meJe³eer DeeefCe J³emeveb ueeiet MekeÀleele.

T) megboj JeemleJee®ee ceeie& ö SkeÀ yeepet ë meceJe³emkeÀ DeeefCe HeeuekeÀ ³eeb®³ee menkeÀe³ee&veb Deved menYeeieeveb ö efJeefJeOe He´keÀej®es íbo Goe. mebieerle, ve=l³e, HegÀìyee@ue, keÀye·er, Kees-Kees, ye@[eEceìve, keÀmejleermeejKes KesU peesHeemee³euee nJesle. meceepemesJee, efvemeie&³ee$ee, efie³ee&jesnCe, He³e&ìve, DeekeÀeMeoMe&ve F. ceeiee¥veer peiee®ee Hemeeje peeCetve I³ee³euee nJee. keÀejKeeves, Mesleer, jsuJes, FefmHeleUs, jsef[Dees mìsMeve, ìer.Jner. mìsMeve, mìgef[Deesped, ceb$eeue³e, Heesefueme mìsMeve, keÀesì&, keÀ®esN³ee, yeBkeÀe, ìHeeueIej Fl³eeoeRmeejKes efvel³ee®³ee peerJevee®es Hewuet Heene³euee nJesle. SJe{b®e keÀe³e one-DekeÀje Je<ee¥®³ee ceguee-cegueeRveer SKeeoe leeme, DebMeJesU keÀece keÀªve Hewmes efceUJee³eueener njkeÀle veener. keÀejCe ³eeletve peerJevee®ee DevegYeJe Je Deevebo efÜiegefCele nesT MekeÀlees DeeefCe JeemleJe peerJevee®eb SkeÀ oeuevener Heenlee ³esleb. JeemleJee®eer SkeÀ yeepet Heentve mJeHveeUt DeeoMee¥vee JemlegefmLeleer®ee YekeÌkeÀce Hee³ee ³esT MekeÀlees. peerJevee®eer meg©Jeele jmejMeerleHeCes keÀjlee ³esles. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 24

S) JeemleJee®eer ogmejer yeepet ë Jej GuuesKe kesÀuesu³ee peerJeveeleerue efJeefJeOe yeeyeer, J³ekeÌleer Fl³eeoeRMeer Demeuesuee cegueeb®ee mebyebOe, l³eeJejerue l³eeb®ee MeejerefjkeÀ ö DeeefLe&keÀ ö ceeveefmekeÀ ö Heéflemeeo, l³eeceeies cenÊJeHetCe& jerleerves keÀejCeerYetle Demeuesueer, efJekeÀefmele nesCeejer ueQefiekeÀles®eer ³eb$eCee, ner JeemleJee®eer ogmejer yeepet Deens. ner yeepet mecepeu³eeefMeJee³e JeemleJeles®eb Hegjsmeb Yeeve ³esle veener. Kejb cnCepes DeeF&-Je[erue, Heleer-Helveer, YeeT-yenerCe, Je[erue-cegueieer, cegueiee-DeeF&, meemeje-metve, oerj-YeeJepe³e, efMe#ekeÀ-efJeÐeeefLe&veer, efJeÐeeLeea-efMeef#ekeÀe DeMeer efJeefJeOe veeleer ³ee keÀeUele cegueebmeceesj Demeleele. keÀUle-vekeÀUle efJeefJeOe He´mebieer cegueb mJeleë®eer ³eeleueer YetefcekeÀe Heej Hee[le Demeleele. FlejebMeer mJeleë®eer leguevee keÀjerle Demeleele DeeefCe l³ee®eyejesyej ³ee meeN³eebvee ísoCeejb SkeÀ jc³e DemHe<ì veelebner l³eeb®³ee ceveele IeesUle jenle Deved DeeHeCe l³eeleueerner mJeleë®eer YetefcekeÀe mecepetve I³ee³euee Je leer Heej Hee[e³euee leer He´Je=Êe nesle Demeleele. eEkeÀyengvee ner YetefcekeÀe Heej Hee[e³euee keÀenerMeer GleeJeerU®e nesle Demeleele. ns veeleb cnCepes®e m$eer-Heg©<eeb®eb veeleb. efce$ecewef$eCe eEkeÀJee efHe´³ekeÀj-efHe´³eleces®eb veeleb. ceveele mJeHveeUt He´sce HegÀueJeCeejb ns veeleb Deelee veerì mecepee³euee nJeb Demeleb. efmevescee, veeìkebÀ, keÀLee, keÀeobyeN³ee, otjoMe&ve ceeefuekeÀe F. efJeefJeOe ceeO³eceebÜejs ns veeleb®e HeécegK³eeves cegueebmeceesj ³esle jenleb; HeCe l³ee®eb DeekeÀueve cee$e l³eebvee nesle veener. m$eer-Heg©<eeleerue DeekeÀ<e&Ce ner DeMee leNnsves Heg<keÀUoe cevee®ee keÀypee IesCeejer yeeye nesles ! JeemleJee®³ee nîee oesvner yeepet veerì keÀUu³ee lej Mejerjefke´À³eeMeem$eer³e Jee{ercegUs m$eer eEkeÀJee Heg©<e cnCetve mJeleë®eer YetefcekeÀe Heej Hee[C³eemeeþer peyejomle Dees{erves le³eej nesle Demeuesu³ee cegueebceO³es meceleesue efJekeÀeme neslees. Dev³eLee, cegueecegueeRvee pej ³ee ojc³eeve nesCeejs Mejerjeleerue efJeefJeOe yeoue Je efvecee&Ce nesCeejs DeekeÀ<e&Ce ner vewmeefie&keÀ yeeye Deens ns ceenerle®e vemesue, lej Jejerue yeoueebcegUs ceveele v³etveieb[ le³eej nesT MekeÀlees. keÀOeer keÀOeer lej kegÀCee kegÀCeeuee mJeleë íesìs Deved veepegkeÀ efomele veener ³ee®eer Keble Jeeìles. Heg<keÀUoe HeéfleeEueieer J³ekeÌleeRyeÎue®eb DeekeÀ<e&Ce ueHeJetve þsJeC³ee®ee He´³elvener kesÀuee peelees. keÀeneRvee efJeveekeÀejCe Demeb DeekeÀ<e&Ce JeeìCeb ne DeHejeOe Jeeìt ueeielees. Mejerjele Ie[le peeCeeN³ee yeoueebyeÎue JeemleJe Je Meem$eer³e %eeve vemeu³eeves cegueecegueeRvee DeeHeCe efJeke=Àle Deenesle keÀer keÀe³e Demebner Jeeìt MekeÀleb. meceJe³emkeÀebMeerner ³ee yeeyeleerle ceeskeÀUsHeCee, GIe[HeCee HeÀej keÀceer HećeeCeele Dee{Ulees. ³eecegUs pes yeoue Ie[leensle ns FlejebHes#ee JesieUs®e Deensle Demeb Jeeìt MekeÀleb. ³eecegUs mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 25

DeveskeÀoe Ye³eieb[ osKeerue le³eej nesT MekeÀlees. mJeleë®³ee ceveele efvecee&Ce Peeuesueer Dees{ leMeer®e oyetve jeefnueer keÀer DemJemLelee ³esles. cegueiee DeeefCe cegueieer ³eeb®³eele GIe[ ueQefiekeÀ mebyebOe þsJeues peeC³ee®eer DeeHeu³eekeÀ[s cegYee vemeu³eeves He´efleeEueieer J³eefkeÌleyeÎue®eer Dees{ Je meeceeefpekeÀ yebOeveb ³eeceO³es cegueb-cegueer iegoceª ueeieleele. ner ceveeleerue Dees{ Je efpe%eemee Meem$eer³e YetefcekesÀletve mecepetve Ðee³euee nJeer.

Ss) Jee{l³ee Je³eele keÀe³e meebYeeUeJeb ? ë kegÀCeer keÀe³e keÀjeJeb ne p³ee®ee l³ee®ee Jew³eefkeÌlekeÀ He´Mve Deens ns Kejb; Hejbleg efnlee®³ee ¢<ìerves SkeÀ yeeye ue#eele þsJeCeb ®eebieuebö Jee{l³ee Je³eele ueQefiekeÀles®eb JeemleJe peeCetve IesC³eemeeþer keÀOeerner m$eer-Heg©<eebyeÎue, l³eeb®³eeleerue Keepeieer, Jew³eefkeÌlekeÀ mebyebOeeyeÎue DeMeem$eer³eHeCes Je yespeyeeyeoejerves efueefnuesues keÀener Jee®eu³eeme eEkeÀJee SskeÀu³eeme l³eeJej DebOeefJeÍJeeme ìeketÀ ve³es. l³eeves YeejeJetve peeT ve³es. m$eer-Heg©<eeleerue MeejerefjkeÀ mebyebOeebyeÎue ceeveefmekeÀ, DeeefLe&keÀ, meeceeefpekeÀ Je Deejesi³eeefo meboYe& ìeketÀve pes efueefnuesueb Demeleb les DeO³e&mel³e®e Demeleb. keÀener JesUe efJeHe³ee&mle Demeleb. l³eecegUs Demeb efueKeeCe SKeeosJesUsme leLeekeÀefLele `lep%eebveer' efueefnuesueb Demeueb lejeroKs eerue les Jee®etve MeneefveMee keÀjeJeer. DeebOeUsHeCeeves mJeerkeÀeª ve³es. SjJeer l³eeletve ³eesi³e ceeie&oMe&ve efceUt MekeÀle veener.

Heleer-Helveer Deved SkeÀ eEkeÀJee oesve cegueb DeMee ef$ekeÀesCeer-®eewkeÀesveer kegÀìgyb eecegUs efvemeie&leë®e Deepe®eer ceO³eceJeieea³e cegueb ueneveHeCeer®e mebHekeÀe&le ³esCeeN³ee Je mebmkeÀej keÀjCeeN³ee HeefjefmLeleeruee cegkeÀleele. Goe. keÀekeÀe-keÀeketÀ, ceecee-ceeceer, YeeT-YeeJepe³e, yeefnCeer, cesJnCes, oerj, Jevmeb ³ee veel³eebvee Je l³eeb®³ee HeÝeeJeeuee Jee{l³ee Je³eeleueer cegueb cegkeÀleele. Deepe®³ee keÀeUele SkebÀoj®e cegueb SkeÀìer He[leele Deved l³eecegUs meceJe³emkeÀeb®eer l³eebvee peemle iejpe efvecee&Ce nesles. l³eecegUs meceJe³emkeÀeb®eer cew$eer efnlee®eer þjles. HeCe Deieesoj®e cnìu³eeHećeeCes ner cew$eer mJeleë®³ee peyeeyeoeN³ee, meeceeefpekeÀ meboYe& DeeefCe mJeleë®es Je meeefVeO³eeleerue Flejeb®es efnlemebyebOe ue#eele þsJetve peyeeyeoejerves DeeefCe meeJeOeHeCes kesÀuesueer DemeeJeer. osKejsKeer®eer ³eemeeþer iejpe Deens. HeCe... ³ee cew$eer®³ee Deieesoj, mJeleëleerue MeejerefjkeÀ Je ceeveefmekeÀ ueQefiekeÀ Heéfke´À³eeb®eb meKeesue %eeve Peeueb lej Jew³eefkeÌlekeÀ Je meeceeefpekeÀ¢<ìîee Deefve<ì He´mebie Je ogëKe ìeUC³eemeeþer Del³eble GHe³egkeÌle þjsue. cnCetve ueQefiekeÀ JeemleJee®eb %eeve efceUJeC³ee®ee ogmeje ceeie& He´Lece ®eesKeeUe³euee nJee ! HegmlekeÀe®ee Heg{erue meeje Yeeie ³ee ogmeN³ee ceeiee&meeþer®e Ke®eea Ieeleuee Deens. o o o

J³eeefleefjkeÌle keÀener JesUe veeìkeÀ, efmevescee, HegmlekeÀeletve veivelee Dee{Ules. m$eer-Heg©<e osne®es HeóMe&ve ceeb[C³ee®eer Je=Êeer neefvekeÀejkeÀ Demeles. keÀejCe DeMee HeóMe&veecegUs m$eer-Heg©<e mebyebOeeleerue peyeeyeoej Je lejue ceeCegmekeÀer DeJnsjueer peeles. m$eer-Heg©<e mebyebOeeb®eb efJeke=ÀleerkeÀjCe kesÀueb peeleb. l³eebvee veer®e HeeleUerJej vesueb peeleb. DeMee HeeleUeruee peeC³ee®es HeefjCeece Jew³eefkeÌlekeÀ DeeefCe meeceeefpekeÀ efnleeceO³es efJe<e keÀeueJet MekeÀleele. HeCe ceie ueQefiekeÀles®eb JeemleJe veerì mecepetve I³ee³e®ee ³eesi³e Je meesHee ceeie& keÀesCelee ? ueQefiekeÀles®es JeemleJe mecepeeJetve IesC³ee®es Je efle®ee megKeo He´l³e³e IesC³ee®es oesve ceeie& Deensle. Heefnuee ceeie& mJeleë®ee keÀeW[ceeje keÀceer keÀjCeeje Je ueQefiekeÀles®ee megKeo He´l³e³e DeeCetve osCeeje Deens. lees cnCepes meJe&mebceleerves kesÀuesueer Heélf eeEueieer meceJe³emkeÀeb®eer cew$eer. ogmeje ceeie& DeelceefJeéeeme Jee{JeCeeje Je iewjmecepe keÀceer keÀjCeeje. lees cnCepes %eeve mebHeeovee®ee. meceJe³emkeÀeb®eer cew$eer HeeuekeÀeb®³ee mebceleerves Je ceoleerves DeeefCe osKejsKeerKeeueer nesCeb Del³eble F<ì nes³e. Gieer®e efmevescee-veeìkeÀeb®e DevegkeÀjCe keÀªve ®eesªve keÀener keÀjC³ee®ee He´³elve Deefpeyeele keÀª ve³es. keÀejCe meJe&mebcele cew$eerle®e YeeJeefvekeÀ¢<ìîee Je J³eeJeneefjkeÀ¢<ìîee megjef#elelee Demeles. HeeuekeÀebveer DeMee cew$eeruee Heéslmeenve Je ceole osleevee KeUKeU eEkeÀJee $eeiee keÀª ve³es. keÀejCe ne®e vewmeefie&keÀ menpeYeeJevee Je meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer®eer meebie[ IeeueC³ee®ee SkeÀ GÊece ceeie& Deens. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 26

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 27

eEueieYesoe®eer ªHejsKee

m$eer DeeefCe Heg©<e ³eeb®³ee mebYeesiee®³ee JesUer Heg©<ee®³ee eEueiee®ee m$eer®³ee ³eesveerceO³es He´JesMe nesTve Hegbyeerpes m$eer®³ee Mejerjeleerue peveveWefê³eele peeleele Je efleLes m$eer®³ee Mejerjele le³eej Peeuesu³ee m$eeryeerpeeMeer SkeÀe Hegbyeerpee®ee meb³eesie neslees. m$eeryeerpe (22 Flej Je 1 SkeÌme eEueiemet$e) ³eeb®³eeyejesyej (22 Flej, Je 1 SkeÌme eEueiemet$e) Demeuesues Hegbyeerpe eEkeÀJee (22 Flej Je 1 Jee³e eEueiemet$e) Demeuesues Hegbyeerpe ³eeb®³eeceO³es ne meb³eesie neslees. meenefpekeÀ®e ³ee meb³eesieeletve 44 Flej Je oesve SkeÌme eEueiemet$e Demeuesuee (m$eereEueieer) eEkeÀJee 44 Flej Je SkeÀ SkeÌme Deved SkeÀ Jee³e eEueiemet$e Demeuesuee (HegeEuueieer) ³egicevepe (Zygote) le³eej neslees.

eEueieYesoe®ee leHeMeerue meJe&meeceev³eHeCes m$eer-Heg©<e eEkeÀJee vej-ceeoer ³ee peerJeme=<ìerleerue Yesoebvee eEueieYeso cnCeleele. ns Yeso kesÀJeU MeejerefjkeÀ vemeleele. les ceeveefmekeÀner Demeleele. l³ee®eHe´ceeCes Dee®eejeleeruener Demeleele. peerJeMeem$eer³e Glke´Àebleer®³ee He´efke´À³esceO³es ueQefiekeÀ He=LekeÀlee (Sexual Dimorphism) nUtnUt Ie[le iesueer. lejerner m$eer-Heg©<eebceO³es ueQiekeÀles®³ee ¢<ìerveb keÀener meceeve iegCeOece& Demeleele. ueQefiekeÀ He=LekeÀles®eer Hee®e Debies Demeleele. jbiemet$eer³e ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe (Chromosomal Sex) peveveie´bLeer³e ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe (Gonadal Sex) peveveWefê³eeJeuebyeer ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe (Genital Sex) og³ece ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe (Secondary Sexual Characteristics) DeeefCe ceeveefmekeÀ ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe (Psychological Sex) m$eeryeerpe (DeesJnce -Ovum) ner SkeÀ Keeme HesMeer Demeles. efle®³eeceO³es yeeJeerme meJe&meeceev³e iegCe Ie[Jetve DeeCeCeejer DeeefCe SkeÀ `SkeÌme' nîee He´keÀej®es ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe þjJeCeejs jbiemet$e Demeles. ner HesMeer m$eer®³ee Mejerjeleerue eE[yeie´bLeer (DeesJnjer - Ovary) veeJee®³ee peveveie´bLeerceO³es le³eej nesles. Hegbyeerpe nerosKeerue SkeÀ Keeme HesMeer®e Demetve leer Heg©<ee®³ee Mejerjeleerue Hegbyeerpeie´bLeerceO³es le³eej nesles. Hegbyeerpes Heg<keÀU Demetve efvecc³ee Hegbyeerpeele yeeJeerme meJe&meeceev³e iegCemeg$es Je SkeÀ `SkeÌme' He´keÀej®es ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe þjJeCeejs jbiemet$e Je þjuesu³ee efvecc³ee Hegbyeerpeele meJe&meeceev³e iegCemet$es DeeefCe SkeÀ `Jee³e' He´keÀej®es ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe þjJeCeejs jbiemet$e Demeles. jbiemet$es, peveveie´bLeer Fl³eeoeRyeÎue DeefOekeÀ ceeefnleer, mHe<ìerkeÀjCe Je Deeke=Àl³ee ³ee Je Heg{erue He´keÀjCeebceO³es Deeu³ee Deensle. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 28

m$eer jbiemet$eer³e JewefMe<ìîes jbiemet$eer³e JewefMe<ìîes m$eeryeerpe Je Hegbyeerpee®³ee meb³eesieeJesUer þjleele. m$eer ³egicevepeeceO³es ®eJJes®eeUerme meJe&meeceev³e iegCemebyebOeer jbiemeg$es (autosomes) DeeefCe oesvner SkeÌme eEueiemeg$es (sex cromosomes) Demeleele. peveveie´bLeer³e JewefMe<ìîes oesve SkeÌme ³ee jbiemet$eecegUs eE[yeie´Lb eer (ovary) le³eej nesles. eE[yeie´bLeer (ovary) m$eer ieYe& 9 DeeþJe[îeeb®ee Demeleevee le³eej nesleele. m$eer ieYee&leerue ef[byeie´bLeer (ovary) nîee peveveie´bLeer®es keÀe³e& ë m$eer yeerpeeb®eer efveefce&leer DeeefCe Fmì^espesvme nîee DebleëñeeJee®eer efveefce&leer. peveveWefê³eeb®eer JewefMe<ìîes peveveWeêf ³eeb®eer mebj®evee De@[e^ ps esvme ³ee

Heg©<e Heg©<e ³egicevepeele ®eJJes®eeUerme meJe&meeceev³e iegCemebyebOeer jbiemet$es (autosomes) DeeefCe SkeÀ SkeÌme Je SkeÀ Jee³e jbiemet$e DeMeer oesve eE ueiemet$ es (sex chromo-somes) Demeleele.

H -- Y ³ee DeBeì f pevescegUs Hegyb eerpeie´Lb eer le³eej

nesles. Hegbyeerpeie´bLeer (testis) Heg©<eieYe& 7 les 8 DeeþJe[îeeb®ee Demeleevee le³eej nesleele. Heg©<e ieYee&leerue Hegbyeerpeie´bLeer (testis) ³ee peveveie´bLeer®es keÀe³e&ë Hegbyeerpeeb®eer efveefce&leer DeeefCe ìsmìesmìsje@ve Je Flej DeB[espesvme nîee DebleñeeJeeb®eer efveefce&leer.

ìsmìesmìsje@ve DeeefCe Flej DeB[^espesvme®³ee

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 29

Deb l eëñeeJee®³ee DeYeeJeeceg U s (vemeC³eecegUs) nesles. meeOeejCeHeCes m$eer ieYe& one DeeþJe[îeeb®ee Peeu³eeveblej-Heemetve le³eej neslees. m$eer peveveW e f ê ³eeb ® ee GHe³ees i eë m$eeryeerpe Je Heg©<eyeerpe meb³eesieemeeþer DeeJeM³ekeÀ lees ceeie& Je JeeleJeejCe le³eej keÀjC³eemeeþer Je ieYe&OeejCesmeeþer. m$eerieYee&®³ee peveveWefê³ee®³ee leHeMeerue He@ÀueesefHe³eve ìîetymed ³egìsjme meefJn&keÌme DeHHej Jnpee³evee keÌuee³eìesjerme uesefyeDee cespeesje uesefyeDee cee³eveesje ueesDej Jnpee³evee 4)

Dee) Je#emLeUs ceesþer. mleveeie´s, mleveeie´, ceb[U Je mleve ceesþs. F) DeeJeepe efkeÀCeefkeÀCeerle

He´YeeJeeves peveveWefê³eeb®eer mebj®evee Heg©<e ieYe& meeOeejCeHeCes one DeeþJe[îeeb ® ee Peeu³eeveblejHeemetve le³eej nesles. Heg©<eeb®³ee peveveWeêf ³eeb®ee GHe³eesie ë Hegyb eerpeeuee ieYee&Me³eeceO³es Jeentve vesC³eemeeþer neslees. Heg©<ee®es eEueie leeþj Je ìCekeÀ nesTve mebYeesiee®³ee JesUer ³eesefveceO³es He´JesMe keÀjles Je l³eeÜejs Hegbyeerpes ieYee&Me³eeHe³e¥le Jeentve vesueer peeleele. Heg©<eieYee&®³ee peveveWefê³ee®ee leHeMeerue SefHe[er[erefceme Jneme ef[HeÀjvme mesefceveue JnsefmekeÀume Fpe@keÌ³eguesìjer [keÌìmed iueevme Hesefveme Hesefveme mke´Àesìce He´esmìsì

(High Pitch)

F&) G)

og ³ ³ece ueQ e f i ekeÀ Jew e f M e<ìîes (secondary sexual characteristics) ner JeweMf e<ìîes

pevceeveblej efJekeÀefmele nesleele Je He´e{w Peeu³eeJej þUkeÀHeCes efomeleele. De) efveleU ceguee³ece lJe®ee, [eskesÀ, keÀeKee, peveveWeêf ³eeYeesJeleer®es JeieUlee kesÀme legjUkeÀ eEkeÀJee veener. Heg©<eebHe´ceeCes ©bo keÀHeeU veener.

5) keÀceer ceguee³ece lJe®ee, [eskesÀ, keÀeKee, peveveWefê³es, ieeue DeesþebJej, íeleer, Heesì, keÀOeer Heeþ, Keeb o s , keÀeve, ceeb [ îee ieg[I³eeKeeueer cegyeuekeÀ kesÀme. ©bo keÀHeeU

(Receding Hair line)

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 30

veepegkeÀ Je nUgJeej. efvelebye ceesþs ³ee efþkeÀeCeer ®ejyeer meeþu³eeves.

mvee³eg Je DeefmLemebmLeeb®eer Jee{ Heg©<eebHes#ee keÀceer. l³eecegUs keÀceer Gb®eer, DeeefCe mvee³et®b ee efHeUoejHeCee veener. keÀceveer³e veepetkeÀ yeebOee T) HesuJnerme ns ne[ Hemejì. S) ³eesefveYeesJeleer kesÀme HeCe yeWyeerHe³e¥le veenerle. Ss) íeleer Je íeleer®es mvee³et ©bo veenerle. Dees) [suìe@F[ Je ì^@efHeefPe³ece ns mvee³et leg u eves v es keÀceer Jee{u³eeves Keebos keÀenermes Glejles. Je³eele Deeuesu³ee m$eeröHeg©<eebceOeerue ceeveefmekeÀ ueQefiekeÀ JewefMe<ìîes De) m$eer c eO³es Heg © <eeef J e<e³eer DeekeÀ<e&Ce. Dee) mJeYeeJe, JeeieCes, yeesueCes veepetkeÀ Je nUgJeej. F) ®eeueCes , neJeYeeJe, neue®eeueer JeweMf e<ìîeHetCe& Je

veener. mleveeie´s Je mleveeie´ ceb[U Deieoer ueneve. He´l³e#e mleve veenerle. DeeJeepe Ieesieje (Low Pitch) (Hoarse eEkeÀJee Bass) efvelebye ueneve - ®ejyeer®³ee DeYeeJeeves. mvee³eg Je DeefmLemebmLeeb®eer Jee{ peemle. HeefjCeeceer efm$e³eebHes#ee efHeUoej Je Gb®e. jekeÀì Heg©<eer yeebOee HesuJnerme ns ne[ Gb®e Je DeefOekeÀ efvecegUles. yeWyeerHeemetve efMeMveeHe³e¥le kesÀme. íeleer Je íeleer®es mvee³et Jee{u³eeves íeleer ©bo. Keebos ©bo Yejoej.

Heg©<eebceO³es m$eeryeÎue DeekeÀ<e&Ce. mJeYeeJe, JeeieCes, yeesueCes Deeke´ÀcekeÀ, jekeÀì eEkeÀJee OemecegmeUs. ®eeueCes, neJeYeeJe, neue®eeueer legueveelcekeÀ¢<ìîee Deesye[Oeesye[.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 31

ue³eoej. m$eeröHeg©<eeb®eer ueQefiekeÀ, MeejerefjkeÀ keÀe³ee&®³ee meboYee&leerue JewefMe<ìîes 1) Je³eele Deeuesu³ee m$eerceO³es ne³eHeesLe@ue@ceme efHeìîegìjer, Dees J njer , He@ À uee@ e f H e³eve ìîegymed, ³egìsjme, meefJn&keÌme Je Jnpee³evee ³eeb®³eeceO³es Je l³eeb®³ee keÀe³ee&ceO³es ojcene ®eke´Àer³e eEkeÀJee DeeJele& v eer (cyclic) HesÀjHeÀej Ie[leele. l³eecegUs oj ceefnv³eeuee m$eeryeerpe Glmepe&ve (Ovulation) DeeefCe jkeÌleñeeJe, ceeefmekeÀ HeeUer (menstrual Bleeding) Ie[tve ³esles. 2) mebYeesieeveblej ieYe&OeejCee, iejesojHeCeeceO³es DeveskeÀ MeejerefjkeÀ Je ceeveefmekeÀ yeoue nesleele. 3) He´ m et l eer Je l³eeveb l ej mleveebceO³es otOe yeveCes Je Flej ceele=lJeeuee GHe³egkeÌle Demes HesÀjHeÀej Ie[leele. 4) ueQeif ekeÀ peveve#ecelee 45 les 50 ³ee Je³eeuee Deesmejle peeTve veenerMeer nesles.

Je³eele Deeuesu³ee Heg©<eebceO³es ceeefmekeÀ ®eke´Àer³e HesÀjHeÀej nesle veenerle. l³eecegUs ceeefmekeÀ HeeUer eEkeÀJee lelmece Flej Ieìvee Ie[le veenerle.

Je³eele ³esCes De) efJe<e³ee®eer DeesUKe ë

Demes keÀener nesle veener.

megceejs 10 les 18 Je<ee¥®³ee Je³eeceO³es cegueecegueeR®³ee Mejerj, ceve, efJe®eej, JeeieCetkeÀ, YeeJeefvekeÀlee ³eele pes HesÀjHeÀej Ie[leele l³eebvee Je³eele ³esC³ee®eer Heéfke´À³ee cnCeleele. ³ee Je³eeuee adolescent age Demebner cnCeleele. (keÀener peCe preadolescent ner DeJemLeener JeCe&ve keÀjleele.) He´peveve#ecelee HetCe&HeCes efJekeÀefmele keÀjCeeN³ee ³ee yeoueebcegUs cegueiee eEkeÀJee cegueieer, le©Ce Heg©<e Jee le©Ce m$eer pesJne yevelees lesJne peerJeMeem$eer³e¢<ìîee ``Je³eele ³esCes'' HetCe& Peeues eEkeÀJee Heewieb[eJemLee (H³egyeìea = Puberty)* Deeueer Demes cnCeleele. MeejerefjkeÀ, ceeveefmekeÀ, DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ¢<ìîee pesJne J³ekeÌleer mJeleb$e m$eer eEkeÀJee Heg©<e yeveles lesJne meJee&Lee&ves Je³eele ³esC³ee®eer Heéfke´À³ee HetCe& nesles. ³eeuee®e Heéw{lJe (De@[uìnt[ = Adulthood) Demes cnCeleele.

Heg©<eebceO³es DeKesjHe³e¥le keÀener He´ceeCeele lejer Hegbyeerpe efveefce&leer Je peveve#ecelee efìketÀve jenles.

cegueeRceO³es 20-22 Je cegueebceO³es 22-25 ®³ee ojc³eeve ner Heéfke´À³ee HetCe& nesles. JesieJesieUîee osMekeÀeueceeveeHećeeCes Je HeefjefmLeleervegmeej DeLee&le®e ³ee Je³eeceO³es HeÀjkeÀ He[t MekeÀlees. Je³eele ³esC³ee®eer Heéfke´À³ee cegueecegueeR®³ee keÀMeer ue#eele ³esF&ue ? keÀesCekeÀesCeles yeoue ³ee keÀeUele Mejerj DeeefCe ceveeceO³es Ie[leele ? ns yeoue keÀesCel³ee ke´Àceeves Ie[leele ? ³ee yeoueeb®³ee ceeies keÀesCeleer ³eb$eCee Demeles ? ³ee meeN³ee yeeyeeR®ee DeeefCe l³eeceeieerue mebMeesOevee®ee Hejece<e& GodyeesOekeÀ Deens; HeCe ³ee efþkeÀeCeer l³ee®ee meJe& leHeMeerue HeenCeb meb³egkeÌleerkeÀ þje³e®eb veener.

Demes keÀener nesle veener.

Meem$eer³e efve<keÀ<e& keÀmes yeouele iesues ³ee®ee Lees[keÌ³eele Dee{eJee Iesleuee lejer DeeHeu³eeuee Hegjsmee Deens. * ue@efìve Pubertas Je He´WÀ®e Puber ³ee MeyoeJeªve Puberty ne Meyo Deeuee. DeLe& Grown up.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 32

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 33

Dee) HeeQie[eJemLes®³ee ceeieerue ³eb$eCee ë ³ee yeeyeeleerleu³ee mebMeesOevee®³ee meg©Jeeleeruee Demee mecepe neslee keÀer ³ee Je³eele ceguee®³ee Jeer³eexlHeeokeÀ ie´bLeer ( Deb[ = Hegbyeerpeie´bLeer = Testes = ìsefmìme = Deeke=Àleer -1) Je cegueeR®³ee - eE[yeie´bLeer HeefjHekeÌJe nesleele Je ³eeb®³eecegUs®e HeeQie[eJemLee ³esles. keÀeueeblejeves, ceWo®t ³ee leUeMeer Demeuesueer efHeìîegìjer (Pituitary) ner ie´bLeer (Deeke=Àleer2) Heewieb[eJemLesme keÀejCeerYetle Deens Demeb O³eeveele Deeueb. mebMeesOevee®³ee He´ekf e´À³esceO³es Heg{s Demee efve<keÀ<e& efveIeeuee, keÀer ceWot®³ee leUe®ee Yeeie cnCepes ne³eHeesLe@ue@ceme (Hypothalamus Deeke=Àleerö2). ne®e l³ee®³ee SkeÀe®e ñeeJeeJeeìs, Heewieb[eJemLesleerue ueQefiekeÀ HeefjHekeÌJelee ³esC³eeme keÀejCeerYetle Demelees; HeCe ne³eHeesLe@ue@ceme osKeerue ns keÀe³e& ceWotleerue Flej Yeeieeb®³ee efve³eb$eCeeKeeueer®e keÀjlees ns Deelee efme× Peeueb³e. Deeke=Àleer : 1

Jneme ef[HeÀjvme

Deeke=Àleer ë 3

De@efcei[@uee

l³eecegUs ceWotleerue SKeeoe Yeeie yengOee yeoeceemeejKee (De@efcei[@uee- Amygdala Deeke=Àleerö3) ne®e ³ee ojc³eeve HeefjHekeÌJe nesTve ne³eHeesLe@ue@ceme Je efHeìîegìjer ³eeb®³eeÜejs Heewieb[eJemLee Je leerceOeerue ueQefiekeÀ HeefjHekeÌJelee Ie[Jetve DeeCeerle DemeeJee Demeb Devegceeve meO³ee HećeeCe ceeveueb peeleb. kegÀCeeueener Demee He´Mve He[sue keÀer De@ecf ei[@uee Je ne³eHeesLe@ue@ceme ns ceWo®t es Yeeie HetJeeaHeemetve®e DeefmlelJeele Demeleevee Je³eele ³esC³ee®eer Heéfke´À³ee cee$e þjeefJekeÀ JesUer keÀMeer megª nesles ? nîee He´Mveeb®eb pes mebYeeJ³e GÊej efoueb iesueb³e les KeeueerueHećeeCes ö

SefHe[er[erceme

mesefceveerHesÀjme ìîetyeue

Deeke=Àleer : 2

ceWotceOeerue Heewieb[eJemLesuee keÀejCeerYetle DemeCeejs Yeeie pevceeHeemetve keÀenerMee megHleeJemLesle eEkeÀJee efve<ke´Àer³e DeJemLesle Demeleele. Ie[îeeUîee®ee ceesþe keÀeìe pemee þjeefJekeÀ keÀeUeveblej yeejeJej Hees®elees Je Ie[îeeUe®es þeskesÀ He[t ueeieleele l³eeHećeeCes þjeefJekeÀ keÀeU iesu³eeveblej®e cnCepes pevceeHeemetve one-yeeje Je<ee¥veer ceguee-cegueeR®³ee ceWotleerue ns Yeeie keÀe³e&jle nesleele. He´l³e#eele ns Yeeie SJneHe³e¥le Hegbyeerpeie´bLeer Je eE[yeie´bLeerletve met#ce HećeeCeele ñeJeCeeN³ee Devegke´Àces ìsmìesmìsje@ve DeeefCe Fmìêspesve ³ee DebleñeeJeebcegUs oyeuesues Demeleele; HeCe Je³eele ³esC³ee®eer JesU Deeueer keÀer De@efcei[@uee, ne³eHeesLe@ue@ceme Fl³eeoer peCet keÀener GmeUer ceeªve ³ee oyeeJeeletve cegkeÌle nesleele Je mJeleë®es keÀe³e& keÀª ueeieleele. ceWo®t ³ee ne³eHeesLe@ue@ceme ³ee Yeeieeletve cegueeRceO³es ®eke´Àce³e He×leerves DeeefCe cegueebceO³es cee$e De®eke´Àce³e mejU js<esle meHeeìerJeªve peeJe lemes ®e{GleejefJejefnleHeCes DebleñeeJe ñeJee³euee meg©Jeele nesles.

ne³eHeesLe@ue@ceme mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 34

nîee DebleñeeJeebvee Sue S®e efjefueeEPeie neceexve DeeefCe SHeÀ Sme S®e efjefueeEPeie ne@ceexve cnCeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 35

³eeb®ee HeefjCeece efHeìîegìjer ³ee ieb´LeerJej neslees Je SueS®e DeeefCe SHeÀSmeS®e ns DebleñeeJe ñeJeleele. ³ee ñeeJeeb®ee HeefjCeece Hegbyeerpeie´bLeer DeeefCe eE[yeie´bLeerJej neslees Je l³eecegUs l³eeb®eer PeHeeìîeeves Jee{ nesles. cegueebceO³es Hegbyeerpeie´bLeer mejU js<esceO³es ìsmìesmìsje@ve ñeJeleele Je Hegbyeerpe eEkeÀJee Megke´Àpebleg®eer efveefce&leer keÀª ueeieleele lej cegueeRceO³es eE[yeie´bLeeR®eb keÀe³e& ®eke´Àce³e He×leerves megª nesTve oj ceefnv³eeuee SkeÀ m$eeryeerpe HeefjHekeÌJe nesTve yeensj He[leb DeeefCe ®eke´Àce³e He×leerves Fmì^espesve Je He´espesmìsje@ve ³ee êJ³eeb®eer efveefce&leer nesle jenles. (ceeefmekeÀ HeeUer®eer Deeke=Àleer Hene.) ³ee meeN³eebcegUs cegueecegueeR®³ee peveveebieele eEkeÀJee peveveWefê³eele, og³ece ueQefiekeÀ JewefMe<ìîeele Je JeeieC³eeyeesueC³eele pes HeÀjkeÀ He[leele les cnCepes Heewieb[eJemLesle®eb ¢M³e mJeªHe nes³e.

³ee ceeieesceeie Gb®eerner Jee{t ueeieles. cegueeb®³ee eEueieeYeesJeleer cnCepes®e efMeMvee®³ee (Penis = Hesefveme) YeesJeleer kesÀme ³esleele. efMeMvee®ee DeekeÀejner Jee{lees. nUtnUt mvee³et Je DeefmLemebmLee ³eeb®eer DeefOekeÀ Jesieeves Jee{ nesles. Mejerje®³ee Flej keÀener YeeieebJej Goe. íeleer - Heesì - nele - Hee³e - ®esnje ³eeJej kesÀme ³esleele. (Hene Deeke=Àleer - 4) DeeJeepe HegÀìlees. nîeeuee ke´@ÀeEkeÀie cnCeleele. veblej keÀeueeblejeves nUtnUt DeeJeepeele HeÀjkeÀ He[tve lees Ieesieje - Heg©<eer yevelees. Deeke=Àleer ë 4

F) Heewieb[eJemLes®eer ue#eCes ë

cegueecegueeRceO³es jbiemet$es, peveveie´bLeer Je peveveWefê³es ³eele HeÀjkeÀ Demeleele DeeefCe HeÀjkeÀe®eer meg©Jeele ieYe&OeejCesHeemetve nesles ns DeeHeCe Heeefnueb. ns HeÀjkeÀ yeeuekeÀe®³ee pevceeHe³e¥le DeefOekeÀeefOekeÀ mHe<ì nesle peeleele. ³eeuee®e Fbie´peerle Sex Differentiation Demeb cnCeleele. pevceeveblej cee$e 10 - 12 Je<ee¥®³ee Je³eeHe³e¥le cegueecegueeR®³ee JeeieC³ee-yeesueC³eele-jenC³eele HeÀejmee HeÀjkeÀ He[le veener. DeLee&le cegueiee DeeefCe cegueieer ³eeb®³ee JeeieC³eele HeÀjkeÀ vemelees Demeb cee$e veJns. cegueb OemecegmeUer DeeefCe Lees[er DeefOekeÀ obieecemleer keÀjCeejer Demeleele, lej cegueer veepegkeÀ DeeefCe yeN³ee®e nUgJeej. cegueeb®es KesU yebotkeÀ, iee[îee, Oeveg<³eyeeCe, OeeJeHeU ³eemeejKes lej cegueeR®es KesU yeengueer, YeelegkeÀueer ³eemeejKes. Heg<keÀUoe KesUeceO³esner cegueieer DeeF& lej cegueiee Jeef[ue yevelees. ns HeÀjkeÀ yengleskeÀeb®³ee Heefj®e³ee®es Deensle. HeCe megceejs one Je<ee¥®³ee ojc³eeve cee$e cegueer DeeefCe cegueb ³eeb®³ee Mejerjele, yeesueC³eele, JeeieC³eele, ceeveefmekeÀlesle ³ee Deieesoj®³ee He´keÀjCeele mHe<ì kesÀuesu³ee keÀejCeebveer HeÀjkeÀ He[t ueeieleele. cegueeRceO³es meceJe³emkeÀ cegueeb®³ee Deieesoj Je³eele ³esC³ee®eer He´efke´À³ee megª nesles Je ns HeÀjkeÀ DeeHeu³eeuee DeefOekeÀ þUkeÀHeCes peeCeJet ueeieleele. Heg{s oesve-leerve Je<ee¥ceO³es cegueebceO³esner efmLel³eblejs Ie[leele Je ns HeÀjkeÀ DeeCeKeer mHe<ì nesle peeleele.

Heewieb[eJemLesleerue DeeCeKeer SkeÀ yeoue cnCepes ieUîee®³ee meceesj®³ee Yeeieele Demeuesu³ee Lee³eje@F&[ kegÀ®ee&®eer (Thyroid Cartilage = Hene Deeke=Àleer - 5) Jee{ nesles ³eeuee De@[ce®es De@Heue (Adam's Apple) cnCeleele. He´l³e#e peveveie´Lb eeRvee He´e³ecejer eEkeÀJee cegK³e ueQeif ekeÀ DeJe³eJe DeeefCe peveveWeêf ³eebvee De@keÌmesmejer eEkeÀJee mene³³ekeÀ ueQeif ekeÀ DeJe³eJe cnCeleele. Flej Heg©<eer JeweMf e<ìîeebvee og³³ece eEkeÀJee (Secondary Sexual Characterstics) cnCeleele. (peveveie´bLeer, peveveWefê³es Je meskebÀ[jer meskeÌm³egDeue ke@ÀjskeÌìjerefmìkeÌme®³ee Lees[îeeHeÀej HeÀjkeÀecegUs peveve#ecelesJej keÀener®e HeefjCeece nesle veener. l³eelener og³³ece Heg©<eer JewefMe<ìîeeb®ee lej Heg<keÀUMee HeÀjkeÀecegUs osKeerue peveve#ecelesJej HeefjCeece nesle veener. Goe. DeeJeepe yee³ekeÀer Demeuee DeeefCe íeleerJej kesÀme vemeues lej lees ceeCetme veHegbmekeÀ eEkeÀJee JebO³e Demelees Demeb veener. Deeke=Àleer ë 5

F&) cegueebceO³es ³ee ojc³eeve nesCeejs yeoue ë

³ee ojc³eeve Jeer³eexlHeeokeÀ ie´bLeeR®eer cnCepes®e Hegbyeerpeie´bLeeR®eer Jee{ nesles. l³eeb®es keÀe³e& peesceeves megª nesles. Je=<eCee®eener * DeekeÀej Jee{lees. cegueebvee l³eeb®³ee mJeleëleuee ne HeÀjkeÀ peeCeJet ueeielees. * Je=<eCe-Heg©<ee®³ee eEueiee®³ee (efMeMvee®³ee oesve yeepetuee Demeuesu³ee megjkegÀleuesu³ee lJe®es®³ee) efHeMeJ³ee. l³eeceO³es Hegbyeerpeie´bLeer Demeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 36

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 37

³ee Meejerejf keÀ yeoueebyejesyej®e cegueebceO³es keÀenerMeer Deeke´ÀcekeÀlee ³esles Je cegueeRyeÎue DeekeÀ<e&Ce Jeeìt ueeieueb. Deeke´ÀcekeÀlee cnCepes ke´tÀjHeCee eEkeÀJee eEnñelee veJns lej keÀenermee Oee[meerHeCee, meenmeerHeCee eEkeÀJee Dee[oeb[HeCee. cegueeRyeÎue®eb DeekeÀ<e&Ce DeieesojHeemetve®e Demeleb ns DeeHeCe Heeefnueb®e, HeCe Deelee ns DeefOekeÀ He´keÀ<ee&ves peeCeJet ueeieleb. ³ee DeekeÀ<e&CeecegUs Heg<keÀUoe mJeHveeceO³esner cegueer ³esleele. mJeHveeleerue ne cegueeR®ee efHe´³e menJeeme ceveele cegueeRyeÎue DeefOekeÀ®e Dees{ GlHeVe keÀjlees. ³eecegUs DeY³eemeletve eEkeÀJee keÀeceeletve osKeerue ue#e G[leb. ³ee ojc³eeve ceie keÀOeer lejer mJeHveele cegueeR®es efJeJem$e osn ³esleele lej keÀOeer efJeJem$e DeJemLesle l³eeb®³eeMeer efvekeÀìlee ³esles. ³ee efJeJem$e menJeemeecegUs ³esCeeN³ee GÊespevescegUs efMeMve leeþªve meg©Jeeleerme Heeb{jì jbiee®es SkeÀ-oesve Je Heg{s 3-4 efceueerefueìj SJe{s yegUyegUerle êJ³e efMeMveeJeeìs yeensj He[les. ³ee He´keÀejeuee cejeþerle mJeHveeJemLee cnCeleele. keÀenerpeCe ³eeuee®e mJeHveoes<ener cnCeleele, HeCe ne keÀener oes<e eEkeÀJee efJeke=Àleer veJns. Fbie´peerle ³ee He´keÀejeuee veeskeÌ®ejdveue SefceMeve (Nocturnal Emission) cnCeleele. yeN³ee®e peCeebvee `mJeHveeJemLee' ner efJeke=Àleer Jeeìles. meenefpekeÀ®e mJeHveeJemLee Peeu³eeme l³eebvee DeHejeOeer Jeeìleb. keÀener He´ceeCeele les Ke®et ueeieleele; HeCe Deme Ke®eC³ee®eb keÀener®e keÀejCe veener. l³ee®eHe´ceeCes ns yeoue Je efJeMes<eleë mJeHveeJemLesmeeþer keÀesCelesner Deew<eOe IesC³ee®eb keÀejCe veener. Gueì ns vewmeefie&keÀ yeoue cnCepes Mejerjeleerue mJeeieleen& yeoue nesle. ³ee Je³eele keÀener JesUer cegueeR®³ee DeveeJe=Êe osne®es efvejer#eCe keÀjC³ee®eer FlekeÀer DeefveJeej F®íe nesles, keÀer ³ee efJe®eejebveer Yeeªve pee³euee nesleb; HeCe meeceeefpekeÀ DeeefCe keÀewìgbefyekeÀ yebOeveebcegUs lemeb efvejer#eCe keÀjlee cee$e ³esle veener. DeMee HeefjefmLeleerle keÀe³e keÀjCeej ? DeLee&le ®eesªve efvejer#eCe ! HeCe DeMee He´³elveele SKeeÐee JesUer `jbies neLe' HekeÀ[ueb iesueb keÀer KetHe cevemleeHe Je efKeVelee ³esT MekeÀles. SkeÀoe SkeÀe Heefjef®eleeveb, l³ee®³ee Je³eele ³esCeeN³ee ceguee®³ee yeeyeleerle, Deme Ie[u³ee®eb ceuee meebefieleueb. l³ee®ee cegueiee ³ee He´keÀejeves SJe{e DeesMeeUuee, SJe{e Keefpeue DeeefCe SJe{e efYe$ee Peeuee neslee keÀer l³eeuee peieC³eele mJeejm³e®e Jeeìsveemeb Peeueb nesleb. DeeF&-Jeef[ue ef®ebleeke´Àeble Peeuesues nesles. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 38

ceie l³ee cegueeuee veerì ceeie&oMe&ve keÀªve mecepetle Ieeleueer lesJne kegÀþs nUtnUt HetJe&Jele Deeveboer nesle iesuee. Meem$eMeg× DeeefCe meceleesue ¢ef<ìkeÀesveeletve Je meËo³e Je=Êeerves efouesu³ee ueQefiekeÀ efMe#eCee®eb cenÊJe DeMee yeeyeleerle efJeMes<e Deens. DeeOeer cnìu³eeHe´ceeCes Heewieb[eJemLesle nesCeejs, Jej JeCe&ve kesÀuesues MeejerefjkeÀ Je ceeveefmekeÀ yeoue De@efcei[@uee, ne³eHeesLe@ue@ceme, efHeìîegìjer, Jeer³eexlHeeokeÀ eEkeÀJee Hegbyeerpeie´bLeer ³ee ie´bLeeR®³ee DebleñeeJeecegUs nesleele. ³eelener Jeer³eexlHeeokeÀ ie´bLeeRHeemetve ñeJeCeeje ìsmìesmìsje@ve ne êJe meJee&le He´l³e#e keÀe³e& keÀjCeeje ñeeJe Deens.

ìsmìesmìsje@ve®eb keÀe³e& ë ìsmìesmìsje@ve (Testosterone) cegUs®e Jeer³eexlHeeokeÀ ie´bLeer, Deb[keÀes<e cnCepes®e Je=<eCe eEkeÀJee Jeer³eexlHeeokeÀ ie´bLeeR®ee keÀes<e (p³eeuee Fbie´peerle mke´Àesìce = Scrotum cnCeleele) Je efMeMve ³eeb®eer peJeU peJeU DeeþHeì Jee{ nesles. ³eecegUs Heewieb[eJemLesveblej ìsmìesmìsje@vecegUs®e Ie[tve ³esCeeN³ee HeefjCeeceeb®ee Deelee DeeCeKeer leHeMeerue Heent. DeeOeer cnìu³eeHećeeCes og³ece ueQefiekeÀ JewefMe<ìîeeb®ee ne leHeMeerue He´l³eskeÀ Jee{l³ee cegueele SkeÀe®e Je³eeuee Je meejK³ee leNnsves He´keÀì nesle veener. J³ekeÌleervegªHe l³eeceO³es Heg<keÀU HeÀjkeÀ Dee{Ulees Je l³eele efJeke=Àleer Demele veener. Goe. keÀeneRvee oe{er, efceMee, yeWyeerHeemetve Keeueer Dee{UCeejs kesÀme, íeleer Je HeesìeJej DemeCeejs kesÀme, neleHee³e Je Heeþ ³eeJej DemeCeejs kesÀme HeÀej®e keÀceer HećeeCeele Dee{Uleele eEkeÀJee Dee{Ule®e veenerle. mvee³et®b ee efHeUoejHeCee DeeefCe HećeeCeye×lee ³eelener HeÀjkeÀ Demet MekeÀlees. SJe{s®e veJns lej efMeMve, Je=<eCe DeeefCe Jeer³eexlHeeokeÀ ie´bLeer ³eeb®ee DeekeÀejner keÀceer-peemle Demet MekeÀlees. meJe&meeceev³eHeCes efMeMvee®eer ueebyeer, les vesnceer®³ee cnCepes Je=<eCeeJej He[uesu³ee DeJemLesle Demeleevee leerve les ®eej Fb®e Demeles. lej Jeer³eexlHeeokeÀ ie´bLeeR®eer ueebyeer megceejs 1~~ les 2 Fb®e Je ©boer HeeTCe les SkeÀ Fb®e Demeles. ìsmìesmìsje@vecegUs YeesJeleeue®³ee keÀele[erJej Je Je=<eCeeJej DeeefCe Je=<eCee®³ee Keeue®³ee Je Deepetyeepetuee Heewieb[eJemLesojc³eeve ³esCeejs kesÀme yeWyeerHe³e¥le efvecegUles nesle peeleele lej cegueeRceO³es ns kesÀme yeWyeerHe³e¥le Demele veenerle. ìsmìesmìsje@vecegUs meJe&meeceev³eleë kesÀmeeUHeCee Jee{le Demeuee lejer ³ee®e ìsmìesmìsje@vecegUs [eskeÌ³ee®³ee kesÀmeeb®³ee yeeyeleerle cee$e JesieUe He´keÀej Dee{Ulees. keÀHeeUe®³ee Jej oesvner yeepetuee kesÀme keÀceer nesleele. DeLee&le nsner meJee¥®³ee®e veJns. ³eeuee efjefmeeE[ie nsDej ueeF&ve (Receding hairline) cnCeleele. DeeJeepe HegÀìCes eEkeÀJee Ieesieje nesCes osKeerue yengleskeÀele Dee{Ules; HeCe mecepee Dee{Uueb veener lej leer J³ekeÌleer ueQefiekeÀ¢<ìîee eEkeÀJee He´peveve #eceles®³ee ¢<ìerves DeHetCe& Demeles®e Demeb veener. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 39

keÀener Heg©<eeb®ee DeeJeepe HegÀìle veener. l³eeuee DeeHeCe `yee³ekeÀer DeeJeepe' cnCelees, HeCe `yee³ekeÀer' DeeJeepee®es Heg©<e ueQefiekeÀ¢<ìîee meJe&meeceev³e (vee@ce&ue) Demet MekeÀleele. DeeJeepe HegÀìC³eeueener ìsmìesmìsje@ve peyeeyeoej Demelees. ìsmìesmìsje@vecegUs®e ³ee ojc³eeve ®esnN³eeJej p³ee HegUîee ³esleele l³eebvee lee©C³eHeerefìkeÀe eEkeÀJee cegjces cnCeleele. ìsmìesmìsje@ve ñeeJeeMeer lJe®es®ee (®eece[er®ee) yeeueHeCeeHeemetve HeÀejmee mebHeke&À Deeuesuee vemeu³eeves lJe®esuee ³ee ñeeJeeb®eer meJe³e vemeles. ³eecegUs Deme nesles, HeCe keÀeueeblejeves lJe®ee ³ee ceg©ceebJej ceele keÀª MekeÀles. cegK³e cnCepes ceg©ces meJee¥vee nesle veenerle. Peeueer eEkeÀJee ve Peeueer lej l³eele keÀenerner efJeke=Àle veener. ceg©ces KetHe®e $eemeoe³ekeÀ Peeueer eEkeÀJee ®esnje efJeêgHe efomesue SJe{îee HećeeCeele Jee{ueer lej l³eemeeþer GHe®eej keÀªve I³eeJes ueeieleele. ìsmìesmìsje@vecegUs ³esCeeje og³³ece ueQefiekeÀ JewefMe<ìîee®ee®e DeeCeKeer SkeÀ Yeeie cnCepes Heg©<eer oCekeÀìHeCee, mvee³etb®eer nesCeejer ogHHeì Jee{. Jejerue meJe& HeefjCeece ve$eHeoeLee¥®³ee eEkeÀJee HeéLf eveeb®³ee (Proteins = Heées ìf vme) efveefce&leercegUs nesleele. keÀejCe HeéfLeves ner ³ee efJeefJeOe DeJe³eJeeb®eer IeìkeÀ Demeleele. ìsmìesmìsje@vecegUs ne[eb®eer Jee{ nesles Je leer DeefOekeÀ IeÆ Je cepeyetle nesleele. keÀejCe ke@ÀefuMe³ece (Calcium) #eejeb®eer l³eeb®³eele Yej He[les. ³ee efMeJee³e kebÀyej eEkeÀJee Heeþer®ee keÀCee DeeefCe ceeb[er®eer ne[s pees[Ceejs meb³egkeÌle ne[ p³eeuee Fbie´peerle HesefuJnme cnCeleele l³eelener efJeefMe<ì yeoue Ie[leele. SkeÀ cnCepes l³ee®ee YekeÌkeÀceHeCee Jee{lees Deved ogmejs cnCepes les eE®e®eesUs eEkeÀJee efvecegUles nesles. m$eer³eeb®es HesefuJnme Deb[eke=Àleer Demetve Keeue®³ee yeepetves eE®e®eesUs vemeles (Hene Deeke=Àleer - 6).

pej Je³eele ³esCeeN³ee ceguee®³ee Mejerjele ìsmìesmìsje@ve efvecee&Ce Peeues veener lej l³ee®es HesefuJnme m$eer®³ee HesefuJnmemeejKes le³eej nesles ! ³ee HeÀjkeÀe®eb cenÊJe Heg{s Heent. ìsmìesmìsje@vecegUs ne[eb®eer Jee{ Je cepeyegleer Jee{les ns Kejs Demeues lejer l³eeb®eer Jee{Ceejer ìeskesÀ ueJekeÀj pees[ueer peeTve keÀener He´ceeCeele l³eeb®eer ueebyeer Je J³ekeÌleer®eer Gb®eer ³eebJej DeeJej He[lees. l³eecegUs cegueb ueJekeÀj Je³eele Deeueer lej Je³eele ³esC³eeHetJeea Ie[CeeN³ee MeejerefjkeÀ Jee{eruee DeeUe yemetve leer þWieCeer nesleele. Jee{lees.

ìsmìesmìsje@vecegUs jkeÌleHesMeeR®eer mebK³ee Je Mejerje®ee ®e³eeHe®e³e (Metabolism) osKeerue ³ee Je³eele Dee{UCeeN³ee efJekeÀejeb®ee DeeHeCe Heg{s efJe®eej keÀjCeej Deenesle.

FLes HeÀkeÌle l³eeHewkeÀer vesnceer Dee{UCeeN³ee Je Heg<keÀUebvee meleeJeCeeN³ee oesve-leerve yeeyeeR®es mHe<ìerkeÀjCe keÀª.

Jee{les Gjespe ë Heg<keÀU cegueebceO³es Heewieb[eJemLesle cegueeRHe´ceeCes Lees[smes GVele Gjespe le³eej nesleele. l³eebvee mHeMe& Peeuee Demelee Jesoveener nesleele. lemes®e les oeyeues Demelee êJener ³esT MekeÀlees. meenefpekeÀ®e cegueb HeÀej®e eE®eleeke´Àeble nesleele. SkeÀoe ®eewoe-HebOeje Je<ee&®ee cegueiee ceeP³eekeÀ[s Deeuee. ueepele ueepele ceesþîee keÀ<ìeveb l³eeves meebefieleue. ``ogOeb Jee{ueer³eele. yeekeÀer®eer cegueb ef®e[efJel³eele !'' ceer cnìueb, ``DeeOeer keÀener Deew<eOeb kesÀueer keÀe ?'' ``nes, ®eej Hee®eMes ©He³eeb®eer. ceesþs ceesþs [e@keÌìj kesÀues !''

Deeke=Àleer ë 6

``ceie ? les keÀe³e cnCeeues ?'' ``yejb Jeeìerle vneF& lej DeeHeefjMeve keÀª cnCeeues.'' ``Dee@HejsMeve....? !'' ``nes.....! ueF& Y³ee Jeeìleb meensye.'' ceer leHeemeueb. Flej meJe& yeeyeleerle HetCe&HeCes vewmeefie&keÀ Jee{ nesle Demeuesu³ee, efoJemeYej keÀeyee[keÀ<ì keÀªve Heesì YejCeeN³ee l³ee cegueeveb, ³ee `ogOeeHee³eer' 400-500 ©. IeeueJeues nesles. Heg©<e

m$eer

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 40

ceer cnìueb, ``ns pes Peeueb³e ³eele jesie keÀener veener. leguee Deepeej keÀener veener. Lees[îee keÀeUeveb leguee oe{er-efceMee ³esleerue. Flej Jee{ nesF&ue DeeefCe ceie ³ee®eb keÀener Jeeìe³e®eb HeCe veener leguee.'' mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 41

Gynecomzia)

Lees[keÌ³eele cnCepes Je³eele ³esle Demeleevee pes De[eCeer Demeleele les keÀOeer mJeleë DeMee He´keÀej®³ee ceeveefmekeÀ ÜbÜele meeHe[leele lej keÀOeer Flejebvee lejer ³ee yeeyeleerle ef[Je®etve, efnCeJetve ceeveefmekeÀ ieeWOeUele Je yes®ewveerle {keÀueleele.

³ee Meyoe®ee MeyoMeë DeLe& efm$e³eebHe´ceeCes Gjespe DemeCes SJe{e®e Deens. SkeÀe ¢<ìerveb Heeefnueb lej les SkeÀ ue#eCe Deens. l³ee®eer keÀejCes DeveskeÀ Demet MekeÀleele. l³eemeeþer Sb[eske´Àe³evee@uee@efpemì (DebleñeeJeer ie´bLeer mecegoe³ee®ee lep%e) ³ee®ee meuuee IesCes kesÀJnener GHe³egkeÌle, HeCe l³eeHetJeea mJeleë®³ee He@Àefceueer [e@keÌìjebkeÀ[tve leHeemeCeer keÀªve IesTve l³eeb®eb cele I³eeJeb. keÀejCe yengmebK³e JesUe iee³eveeskeÀesce@efmì³ee DeefleMe³e mJeeYeeefJekeÀ Je efve©HeêJeer Demelees Je GHe®eejeb®eer Deefpeyeele iejpe vemeles.

HeéCeer peieleeceO³es ceeCetme ne SkeÀ®e Demee HeéCeer Deens keÀer p³eeuee HeéfleeEueieer J³ekeÌleer®es meJee¥ieerCe efvejer#eCe keÀjC³ee®eer cegYee veener ! ner cegYee vemeu³eeves ueQefiekeÀlesefJe<e³eer Je mJeleë®³ee ueQefiekeÀ Jee{erefJe<e³eer Jee{l³ee Je³eele yengmebK³epeCe DeveefYe%e jenleele. l³eecegUs Jej cnìu³eeHećeeCes mJeleë De[®eCeerle ³esleele eEkeÀJee Flejebvee ceeveefmekeÀ keÀìkeÀì GlHeVe keÀjleele. ³eeJej ceeie& cnCepes®e ueQefiekeÀles®eb Meem$eMeg× %eeve efceUJetve ueQefiekeÀ Jee{er®eer Jejerue Debies ue#eele IesTve ³ee mJeeYeeefJekeÀ yeoueebvee Deeveboeves meeceesjb peeCeb.

Deved Peeuebner lemeb®e. lej ³eeuee cnCeleele iee³eveskeÀesce@efmì³ee eEkeÀJee iee³eveskeÀescesefPe³ee (Gynecomastia or

ieeþer Deeu³ee keÀer keÀke&Àjesie (Cancer = ke@Àvmej) Peeuee Demes DeepekeÀeue keÀenerpeCe DeOe&Jeì %eeveecegUs Oeªve ®eeueleele ns meeHeÀ ®etkeÀ Deens; efveoeve ³ee meboYee&le. SjJeer osKeerue, meJe&meeceev³eHeCes keÀesCel³eener ieeþer®eer leHeemeCeer keÀjeJeer Je meleke&À jenJeb ns pesJe{b Kejb, lesJe{b®e `He´l³eskeÀ ieeþ cnCepes ke@Àvmej®eer veeboer' Demeb mecepeCeb nsner cetKe&HeCee®eb Deens. Demees. lej iee³eveeskeÀesce@efmì³eeceO³es IeeyejC³ee®eb Je l³eecegUs efJeveekeÀejCe Mem$eefke´À³ee keÀªve IesC³ee®eb keÀejCe veener. Hee½eel³e eEkeÀJee DeefleÞeerceble ceb[Uer kesÀJeU ueepe Jeeìles cnCetve ns Gjespe Mem$eefke´À³ee keÀªve keÀe{tve ìekeÀC³ee®eb Dee@HejsMeve keÀªve Iesleele Demeb Dee{Ut MekesÀue; HeCe les peerJeeuee OeeskeÀe Demeu³eecegUs veJns lej meeQo³ee&yeÎue®³ee efJeefMe<ì keÀuHevee Je DeHes#eebcegUs.

lee©C³ee®ee mJeerkeÀej ë DeeOeer JeCe&ve kesÀuesues mJeHveoes<e Je cegueeRyeÎue®eb DeekeÀ<e&Ce DeeefCe iee³eveeskeÀescesefmì³ee ³eeefMeJee³e Flej keÀener MeejerefjkeÀ yeoue osKeerue ceveëmJeemL³e ve<ì keÀª MekeÀleele. veepetkeÀHeCeeletve yeensj ve Deeuesu³ee SKeeÐee cegueeuee ner yeeye Deieoer®e DeveHesef#ele Demeles. l³ee®eb ceve Depetve yeeu³eeJemLesle jcele Demeleb. l³eeuee yeeueHeCe nJeb Demeleb. oe{er - efceMee Deeuesu³ee vemeu³eeves cegueiee SjJeer HeÀej ceesþe efomele veener. meenefpekeÀ®e ns vekeÀes Demeuesues DeveHesef#ele yeoue (l³ee®eb yeeueHeCe efnjeJetve IesCeejs) l³eeuee veekeÀejeJesmes Jeeìleele. ³ee Je³eele cegueiee, vekeÀes Demeuesues kesÀme keÀeHetve eEkeÀJee ®ekeÌkeÀ GHeìtve ìekeÀC³ee®ee He´³elve keÀjlees.

³ee Je³eeleu³ee ceguee-cegueeRveer yeeueHeCe iesueb lejer l³eentve JesieUb HeCe KegHe megboj Demeb lee©C³e mJeleëceO³es efJekeÀefmele nesleb³e ns O³eeveele IesTve, Glmeener Jne³euee nJeb. Kejb Heene³e®eb lej yeeueHeCe iesuesueb vemetve efmLel³ebjerle Peeuesueb Demeleb. ©Heebleefjle Peeuesueb Demeleb. lee©C³e cnCepes megHle ueQefiekeÀles®eb HeÀkeÌle He´keÀìerkeÀjCe Demeleb. Je³eele Deeuesu³ee ceguee®³ee peveveie´bLeer®ee DeeefCe peveveWefê³eeb®ee DeY³eeme DeeHeCe Heg{s keÀjCeej Deenesle.

G) cegueeR®eb Je³eele ³esCebë cegueebceO³es p³ee keÀejCeeves Je p³ee ³eb$eCesceeHe&Àle Je³eele ³esC³eeojc³eeve®es HesÀjHeÀej Ie[leele l³ee®e ³eb$eCesceeHe&Àle cegueeRceO³esner HesÀjHeÀej Ie[leele. Deieesoj cnìu³eeHe´ceeCes cegueeRceO³es ns HeÀjkeÀ meceJe³emkeÀ cegueeb®³ee Deieesoj 2 -3 Je<ex Ie[tve ³esleele. ³ee®ee cenÊJee®ee HeefjCeece Demee keÀer cegueeR®eer Gb®eer ueJekeÀj Jee{les. ³ee Je³eele meceJe³emkeÀ cegueebHes#ee cegueer DeefOekeÀ Gb®e Demeleele, HeCe ner Jee{ mebHeles. keÀejCe Jee{l³ee ne[eb®eer ìeskesÀ ueJekeÀj pees[ueer peeleele Je ne[eb®eer Debleerce ueebyeer keÀceer nesles. DeKesj le©Ce efm$e³ee le©Ce Heg©<eebHes#ee keÀceer Gb®e nesleele. cegueeR®³ee Je³eele ³esC³ee®e ogmejb JewefMe<ìîe Demeb, keÀer meceJe³emkeÀ cegueeb®³ee efkeÀleerlejer Deieesoj l³eebvee mecepener ³esles; HeCe cegueecegueeRceO³es SkeÀ cenÊJee®eb meec³ener Deens. Je³eele ³esCeeN³ee cegueebHe´ceeCes l³eeosKeerue keÀesJeUîee Demeleele DeeefCe ceele=lJeemeeþer meJee&Lee&ves le³eej Peeuesu³ee vemeleele.

(ner®e yeeye cegueeRceO³es JesieUîee leNnsves nesT MekeÀles. Goe. cegueer DeeHeues Gjespe HeìkeÀve Gþtve efomet ve³esle cnCetve HeÀej IeÆ ®eesUer eEkeÀJee ye´sefmeDej JeeHeª ueeieleele. keÀOeer l³ee Heeþerle JeeketÀve DeeHeu³ee Gjespeeb®eb DeefmlelJe ®eìkeÀve ue#eele ³esT ve³es ³eemeeþer He´³elve keÀjleele.)

³eeojc³eeve cegueeRceO³es nesCeeje meJee&le cenÊJee®ee Je Heefnuee yeoue cnCepes cegueieer Je meceJe³ee®ee cegueiee ³eeb®³ee íeleerceO³es He[Ceeje HeÀjkeÀ. cegueer®es GjesYeeie Deelee l³ee Je³ee®³ee ceguee®³ee leguevesveb DeefOekeÀeefOekeÀ HegÀieerj yevele peeleele. keÀeueeblejeves nîee HegÀieerjHeCee®eer HeefjCeleer mleveHeeveemeeþer otOe efvecee&Ce keÀjCes Je DeHel³eeuee HeepeCes ³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ DeMee mleveeceO³es nesles. ³ee He´efke´À³esuee Fbie´peerle Le@ueekeÀea (Thelarche) cnCeleele. Thelo eEkeÀJee Thel cnCepes mleveeie´. Arche cnCepes meg©Jeele. (Hene Deeke=Àleer 7)

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 42

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 43

HeCe HeÀjkeÀ Demee keÀer cegueeRceO³es ceWotleerue De@efcei[@uee Je Flej Yeeieeb®ee ne³eHeesLe@ue@cemeJej pesJne HeefjCeece neslees, lesJne ne³eHeesLe@ue@cemeceOetve SHeÀ. Sme. Deej. S®e. Je Sue. S®e. Deej. S®e. eEkeÀJee (Gonadotropin Releasing Hormones = GRH) ®ee ñeeJe ceesþîee He´ceeCeeJej DeeefCe ®eke´Àce³e He×leerves (mee³ekeÌueerkeÀue cyclical) nesT ueeielees. ®eke´Àce³e He×leerves ³ee®ee DeLe& Demee keÀer m$eeJe þjeefJekeÀ cegoleerves keÀceer Jee peemle neslees.

Deeke=Àleer ë 7

Deeke=Àleer ë 8 ieYee&Me³e

lemes®e ³eesveerYeeieeYeesJeleer kesÀme ³esleele. ³ee Heéfke´À³esuee H³egyeekeÀea (Pubarche) cnCeleele. GjesYeeie, ³eesefveYeesJeleeue®es kesÀme ³esCes ³ee®eHećeeCes keÀeKeslener kesÀme ³esleele. ³ee®e ojc³eeve HesefuJnme ne[e®ee DeekeÀej Jee{lees Je DeeOeer JeCe&ve kesÀu³eeHećeeCes yeeUe®ee pevce megkeÀj JneJee ³ee ¢<ìerves GHe³egkeÌle Demes Jeªve Keeueer keÀceerle keÀceer efvecegUles HesefuJnme (Pelvis) le³eej nesles. (Hene Deeke=Àleer 6) ³ee Je³eele keÀener JesUe cegueeRveener ieg[I³eeKeeueer Hee³eeJej Je keÌJeef®eled DeesþeJej, nvegJeìerJej Lees[s DeefOekeÀ kesÀme ³esleele. ne ìsmìesmìsje@ve®ee HeefjCeece nes³e. meJe&meeceev³eHeCes l³eele keÀener efJeke=Àle veener. kesÀmeeb®eb HećeeCe Jee{le®e iesu³eeme cee$e lep%eeb®ee meuuee DeeJeM³ekeÀ Demelees. keÀeneRvee ceg©ces Je HegìkegÀUîeener ³esleele. keÀenerJesUe l³ee $eemeoe³ekeÀ nesleele Deved ceie GHe®eeje®eer iejpe He[les. l³ee®eHećeeCes ³ee ojc³eeve DeVeHeoeLee¥®³ee ®e³eeHe®e³eeceO³es (Metabolism) pes HeÀjkeÀ He[leele l³eecegUs ®ejyeer efJeefMe<ì YeeieebceO³es DeefOekeÀ meeþles. l³eecegUs GjesYeeiee HećeeCes®e efvelebyener DeefOekeÀ ceesþs nesleele.

DeesJnjer DeesJnjer

meJneakeÌme

³eeb®ee HeefjCeece DeLee&le®e efHeìîegìjerJej neslees. efHeìîegìjerceOetve ieesve@[esìêsefHevme osKeerue efve³elekeÀeueerkeÀ Jee ®eke´Àce³e He×leerves ñeJeues peeleele. ³eeb®ee HeefjCeece eE[yeie´bLeeRJej (ovary = DeesJnjer) neslees (Hene Deeke=Àleer 8) Je l³eeb®es ñeeJe Jee{leele. lemes®e SkeÀe m$eeryeerpee®eer ojcene Jee{ nesTve les ieYee&Me³eele HesÀkeÀues peeles. eE[yeie´bLeer®eer (DeesJnjer®eer) met#ce j®evee DeeHeCe veblej Heent. Fmìêspesve Je Heéspesmìsje@ve®es keÀe³e& ë

HeCe Jejerue HesÀjyeoueebefMeJee³e cegueeR®³ee Mejerjele DeeCeKeerner Del³eble cenÊJee®es yeoue Ie[leele Deved les cegueebceOeerue Heewieb[eJemLesHes#ee efYeVe Demeleele. ns yeoue keÀesCeles ?

FLeb ue#eele þsJee³euee nJeb keÀer eE[yeie´Lb eerÜejs Fmìêps esve DeeefCe Heéps esmìsje@ve (Estrogen Je Progesteron) ñeJeues peeleele. lesner ®eke´Àce³e He×leerves; Hejbleg nîee ®eke´Àce³e ñeJeC³eeJ³eefleefjkeÌle Fmìêspesve Je Heéspesmìsje@ve®eer cetU HeeleUerner Jee{u³eecegUs cegueer®es peveveebie Je mebyebefOele DeJe³eJeeb®eer Jee{ nesles Je l³eeb®³eele HeefjHekeÌJelee ³esles. lemes®e Flej m$eermegueYe JewefMe<ìîes efJekeÀefmele nesleele.

cegueeRceO³esner ne³eHeesLe@ue@ceme, efHeìîegìjer ³eeb®es keÀe³e& Heewieb[eJemLes®es yeoue Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeles.

Fmì^espesvecegUs ieYee&Me³ee®³ee veefuekeÀe (Fallopian Tubes = He@ÀueesefHeDeve ìîegymed), ieYee&Me³e, ³eesefve F. meJe& DeJe³eJeeb®eer Jee{ nesles (Hene Deeke=Àefle 9).

cegueeR®eer lJe®ee cegueebHes#ee DeefOekeÀ ceguee³ece, legkeÀlegkeÀerle, iegUiegUerle Je veepegkeÀ Demeles.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 44

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 45

Deeke=Àleer ë 9

ieYee&Me³e veefuekeÀe

ieYee&jesHeCe

Deb[eslmeie& ef[byeie´bLeer ieYee&Me³e

³eesveer

m$eer®³ee yeenîepeveWefê³ee®eer (Deeke=Àleer 10) veerì HeenCeer kesÀueer lej oesve ceeb[îeeb®³ee ceO³es lJe®es®³ee DeesþebmeejK³ee JeUîee Demeleele. ³ee JeUîee ceeieentve Heg{s GY³ee meceeblej peeleele Je Heg{®³ee yeepetuee keÀceeveer HećeeCes pees[u³ee peeleele. ³ee keÀceeveeruee Hood cnCeleele. ³ee®³eeKeeueer efMeefMvekeÀe (Clitoris keÌuee³eìesejf me) ne m$eerceOeerue efMeMveemeejKee (He´l³e#e DeefJekeÀefmele efMeMve®e) Yeeie Demelees. ne Yeeie keÀener HećeeCeele He´mejCe HeeJet MekeÀlees Je ìCekeÀ nesT MekeÀlees. DeefleMe³e mebJesoveMeerue DeMee ³ee efMeefMvekesÀ®³ee Keeue®³ee yeepetuee cet$eÜej (Urethral Opening ³egjsLeúe DeesHeeEveie) Demeleb.

Jej JeCe&ve kesÀuesu³ee lJe®es®³ee ceesþîee GY³ee JeUîeebvee ueseyf e³ee cespeesje (Labia Majora MeyoMeë Yee<eeblej ceesþs Deesþ) cnCeleele, lej l³eeb®³ee Deeleerue íesìîee GY³ee JeUîeebvee uesefyeDee cee³eveesje (Labia Minora) cnCepes íesìs Deesþ cnCeleele. FmìêspesvecegUs uesefye³ee cee³eveesje Je uesefye³ee cespeesje oesvnerner DeefOekeÀ Heg<ì nesleele. efMeJee³e Fmìêspeve ñeJeCeecegUs ³eesefve Je ³eesefveceeiee&®eer jesieHeéfleyebOekeÀ MekeÌleer Jee{les. ³eeleerue LejebceO³esner j®evee DeeefCe keÀe³ee&®³ee ¢<ìerves GHe³egkeÌle yeoue nesleele. eE[yeie´bLeerHeemetve Fmìêspeve J³eefleefjkeÌle Heéspesmìsje@vener ñeJeuee peelees. Heéspesmìsje@ve®ee GHe³eesie ieYee&Me³eeuee ieYe&OeejCee keÀjC³eemeeþer, meceLe& yeveJeC³eemeeþer Demelees. efMeJee³e GjesYeeie mleve ³eeb®eer Jee{ nesC³eemeeþerner Demelees. Fmìêps esvecegUs `mleveeceOeerue He´l³e#e otOe efveefce&leerMeer mebyebeOf ele vemeuesuee `mìêcs ee' DeeefCe otOe mleveeieéHe³e¥le (mleveeb®³ee yeeW[eHe³e¥le) Hees®eJeCeeN³ee veefuekeÀeb®eer (Ducts = [keÌìmd ed®eer) Jee{ nesles Deved ®ejyeer Jee{ueer peeles. Heéps esmìsje@vecegUs mleveebceO³es efpeLes He´l³e#e otOe efveefce&leer nesles les ueesy³etume (Lobules) Je íesìîee Lewu³eebmeejK³ee DemeCeeN³ee DeefuJnDeesuee³e (Alveloi) le³eej nesleele. (Hene Deeke=Àleer 11) He´l³e#eele meg×e De@euf JnDeesuee³e nîee HesMeeRveer yeveuesu³ee Lewu³ee®e Demeleele. Deeke=Àleer ë 11 yejie[er

Deeke=Àleer ë 10 mleveeie´ iegoef$ekeÀesCe iegoÜeje®ee meceekegbÀ®eveer mvee³et

DeemeveemLeer

ceekeÀ[ne[

otOe ñeJeCeeN³ee efHeMeJ³ee

He´l³e#e otOe efveefce&leer®³ee keÀe³ee&meeþer cee$e He´eus e@ekf eÌìve (Prolactin) êJe DeeJeM³ekeÀ Demeles. ³ee®³ee Keeue®³ee yeepetuee SkeÀe He[ÐeeceO³es eEkeÀJee DeeJejCeeceO³es ueHeuesueb ³eesefveÜej (Vaginal Opening) Jnpee³eveue DeesHeeEveie Demeleb. Je³eele Deeu³eeveblej keÀeueeblejeves eEkeÀJee cegueb Peeu³eeveblej ³eesefveHeìue nUtnUt veenerme nesT MekeÀleb.

®eke´Àce³e He×leerves keÀceer-DeefOekeÀ nesCeeN³ee efJeefJeOe ñeeJeeb®ee GuuesKe DeeHeCe kesÀuee³e. ³ee ®eke´Àce³e He×leerves ñeJeCeeN³ee DebleëñeeJeecegUs cegueer®³ee Mejerjele Ie[tve ³esCeeje cenÊJee®ee yeoue cnCepes $eÝleg®eke´Àe®eer meg©Jeele.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 46

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 47

$eÝleg®eke´À (ceeefmekeÀ HeeUer) $eÝleg®eke´Àeuee ceeefmekeÀ HeeUer (Monthly Period) eEkeÀJee cebLeueer mee³ekeÀue (Monthly Cycle cnCepes ceefnvee cnCetve) cnCeleele. Meem$eer³e Fbie´peer HeefjYee<esle ceeefmekeÀ HeeUeruee cesvmì¦Deue mee³ekeÀue [Menstrual Cycle ( Mens cnCepes ceefnvee cnCetve)] cnCeleele. ns cesvmì mee³ekeÀue megª nesC³ee®³ee Ieìvesuee cesveekeÀea (Menarche) cnCeleele. ner Ieìvee 11 Je 16 Je<ex Je³eeuee HeCe yengleebMeer 12-13 J³ee Je<eea Ie[tve ³esles. SkeÀe HeenCeerle Demeb Dee{Uueb³e keÀer cegueb-cegueer SkeÀ$e efMekeÀle Demeu³eeme ceeefmekeÀ HeeUer Lees[er ueJekeÀj megª nesles. Deeke=Àleer ë 12

jkeÌleñeeJe

efJeYeepeve nesCeeN³ee ie´bLeer

ñeJeCeeN³ee ie´bLeer

³ee Heékf eÀ³esuee DeesJnîeguesMeve (Ovulation) cnCeleele. ner Ieìvee cesvmì¦Deue mee³ekeÀue®³ee ceO³eeJej Ie[les. meenefpekeÀ®e ³ee Ieìves®³ee Deieesoj®³ee cesvmì^Dg eue mee³ekeÀue®³ee keÀeUeuee efHe´ DeesJnîeguesìjer HesÀpe (Pre Ovulatory Phase) cnCeleele Je l³ee®³ee veblej®³ee Yeeieeuee Heesmì DeesJnîeguesìjer HesÀpe (Post Ovulatory Phase) cnCepes Devegke´Àces DeesJnîeguesMeve Deieesoj®eer Je veblej®eer Demesner cnCeleele (Deeke=Àleer 12). efHe´DeesJnîeguesìjer HesÀpe (Heé@efueHeÀjsefìJn HesÀpe = Proliferative Phase) FmìêspesvecegUs, HeesmìDeesJnîeguesìjer HesÀpe (efmeefke´Àìjer HesÀpe = Secretory Phase) Heéspesmìsje@ve FvmìêspesvecegUs DeeefCe DeesJnîeguesMeve (Ovulation) efHeìîegìjerletve SkeÀoce DeefOekeÀ HećeeCeele GlHeVe nesCeeN³ee u³egeìf vee³eeEPeie ne@ceexve (Leutinising Hormone - L.H.) (L.H. Surge) cegUs Ie[tve ³esles. Deelee SkeÀ yeeye Heent ceie Heg{erue efJe<e³eeuee nele Ieeuet.

ieYee&Me³ee®³ee ie´bLeer

cesvmì^gDeue mee³ekeÀue®es Heefnues ®eej-Hee®e efoJeme ieYee&Me³ee®es Lej {Utve He[leele. l³eeb®³eeyejesyej pees jkeÌlem$eeJe neslees l³eeuee ceeefmekeÀ jkeÌlem$eeJe eEkeÀJee cesvmì^gDeue uyeereE[ie (Menstrual Bleeding) cnCeleele. meJe&®e necees&vme®ee m$eeJe SkeÀoce keÀceer Peeu³eecegUs ns Ie[le. l³eecegUs l³eeuee efJeLe[^e@ue yueereE[ie (Withdrawal Bleeding) osKeerue cnCeleele.

MeejerefjkeÀ leeHeceeve Deb[eslmeie& mebyebefOele Jee{

keÀener DeveefYe%e cegueeRvee jkeÌlem$eeJe Peeuee keÀer mebkeÀes®eeveb cesu³eentve cesu³eemeejKeb nesleb. kegÀCeeuee meebieeJeb, keÀmeb meebieeJe Demeb Jeeìt ueeieleb. DeeHeCe IeeCesj[s Peeuees DeMeer YeeJevee ³esT ueeieles.

Fmì^sef[³ee@ue

keÀeneRvee Demegjef#ele Jeeìt ueeieleb. ³ee JesUer ³eesi³e leer keÀeUpeer Je meceleesue jeKeCeb ns DeeF& Je cegueeRvee oesIeeRvee Þes³emkeÀj Deens. me@efveìjer ìe@Jesume, les JeeHejC³ee®es leb$e ns DeeF&veb cegueeruee mecepeeJetve Ðee³e®eb Demeleb. keÀener cegueeRvee Tampons JeeHeje³e®es Demeu³eeme leerner njkeÀle vemeeJeer. ³eesefveHeìue HeÀeìtve ke´Àewcee³e&Yebie neslees Demeb mecepeCeb ³eesi³e veJns. Gueì ³eecegUs cegueeruee DeeHeueer peveveWefê³es Heefjef®ele nesleele Je mebYeesiee®eer De[®eCe ³esC³ee®eerner MekeÌ³elee keÀceer nesles.

He´espesmìsje@ve

efoJeme

He´l³e#e cesvmì¦Deue mee³ekeÀue keÀMeer megª nesles l³ee®eer iegbleeiegbleer®eer He´efke´À³ee DeeHeCe Heg{s HeenCeej Deenesle; HeCe cesvmì¦Deue mee³ekeÀueMeer efveie[erle DeMeer cenÊJee®eer yeeye cnCepes DeesJn³eguesMeve.

$eÝleg®eke´À cnCepes He=LJeerJej GvneUe - HeeJemeeUe - efnJeeUe ³eslees lemeb®e Deens. nîee meeN³ee Ieìvee Del³eble He´eke=ÀeflekeÀ Deved vewmeefie&keÀ Deensle. l³ee Ie[u³eecegUs eE®eles®es keÀejCe®e veener; HeCe Gueì JesU®³ee JesUer ceeefmekeÀ HeeUer Deeueer veener lej meeJeOe nesTve [e@keÌìjeb®ee meuuee IesC³ee®eer iejpe Demeles.

efHeìîegìjerÜejs ñeJeCeeN³ee ieesve@[esì^erHeervme ³ee neceexvmecegUs eE[yeie´bLeerleerue SkeÀ yeerpeeb[ (DeesJnsefj³eve HeÀe@efuekeÀue) Jee{leb DeeefCe ³ee yeerpeeb[eletve m$eeryeerpe eEkeÀJee DeesJnce (Ovum) Goj HeeskeÀUerle Glmeefpe&le nesles.

l³eecegUs®e JesU®³ee JesUer cegueeruee HeeUer Deeu³eeveblej cegueer®³ee DeeF&uee ne³emeb Jeeìleb. l³eecegUs cegueeRveer mJeleëceOeerue ns yeoue ceesþîee Deeveboeves eEkeÀyengvee ieJee&ves - ©yeeyeeves mJeerkeÀejeJesle.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 48

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 49

efJeìeU, yeensj yemeCes F. keÀuHevee ³ee keÀeueyeenîe Peeu³ee Deensle.

ceeefmekeÀ HeeUer megª nesC³ee®³ee ojc³eeve meg©Jeeleer®³ee keÀener ceeefmekeÀ HeeUîee Deefve³eefcele ³esleele. l³ee®eHećeeCes ³ee HeeUîeeb®³ee Deieesoj Heesì Je Heeþerle Jesovee nesleele. keÀeneRvee Gueìer Deeu³eemeejKeer nesles. ³eeuee mHe@Pedceese[f keÀ ef[mcesveeseNf nDee (Spasmodic Dysmenorrhoea) cnCeleele. ³ee DevevegYeJeer Je³eele, DeMee De[®eCeer®³ee He´mebieer kegÀCeerlejer Oeerj ÐeeJee ueeielees. mecepetle IeeueeJeer ueeieles, HeCe ³ee Je³eeleueer ner De[®eCe cegueeRveer DeeHeCe®e ue#eele þsJeueer lej Deveeþe³eer Yeerleer efMeuuekeÀ jenCeej veener. keÀejCe ner keÀener efJeke=Àleer veener. mHePcees Heé@keÌmeerJneve, mee³ekeÌueesHeece eEkeÀJee mHeeEPce[e@ve Fl³eeoer ieYee&Me³ee®es DeefleefjkeÌle DeekegbÀ®eve-He´mejCe keÀceer keÀjCeeN³ee ieesUîeebveer Deejece Jeeìlees. DeLee&le [e@keÌìjeb®³ee meuu³eeves l³ee I³eeJ³ee. ³eeefMeJee³e kebÀpesefmìJn ef[mceveesefNn³ee (Congestive Dysmenorrhea) osKeerue keÀOeer keÀOeer Dee{Ulees. ³eeceO³es Jesovee Lees[îee peemle efoJeme efìkeÀleele. l³ee keÀenerMee metpe Deeu³eeves nesleele, HeCe ne osKeerue keÀener jesie cnCelee ³esCeej veener. HeeUer ®egkeÀCes ë- jkeÌlem$eeJeemeboYee&leerue Flej De[®eCeer HeenC³ee Deieesoj Del³eble cenÊJee®eer DeMeer He´Lece ceeefmekeÀ HeeUer ®egkeÀC³ee®eer mecem³ee efJe®eejele IesT. keÀOeer keÀOeer cegueeR®eer ceeefmekeÀ HeeUer ®egkeÀles. ³eeuee DecesveesefNn³ee (Amenorrhoea) cnCeleele. (A - Menorrhoea = ceeefmekeÀ jkeÌlem$eeJee®ee DeYeeJe.) SkeÀ iees<ì Kejer keÀer HeeUer oesve ceefnves ®egkeÀueer lej èfoJeme iesuesues' DemeCeb DeLee&le cegueieer ieYe&Jeleer (iejesoj) DemeCeb ns®e meJee&le cenÊJee®eb Je mebYeeJ³e keÀejCe Demeleb; HeCe FLesner ns ue#eele þsJee³euee nJeb keÀer DeefleMe³e DeMekeÌle Je Heb[gjesie Peeuesu³ee cegueeRceO³es eEkeÀJee Flejeb®³eele Flej keÀesCel³eener keÀejCeeves/veer Fmìêspesve - Heéspesmìsje@ve meejKes Deblem$eeJe keÀceer-DeefOekeÀ Peeues lejer osKeerue ceeefmekeÀ HeeUer ®egketÀ MekeÀles. HeeUer ®egkeÀueer cnCetve DeeF&-Jeef[ueebveer-HeeuekeÀebveer ueies®e®e `DeekeÀeMe-HeeleeU SkeÀ keÀjC³ee®eer' iejpe veener. cegueeruee SKeeoe Deepeej osKeerue Demet MekeÀlees ns ue#eele þsJetve efle®³eeMeer mecebpemeHeCes yeesueCeb-JeeieCeb Del³eeJeM³ekeÀ Deens. DeeHeu³eekeÀ[s Heg<keÀUoe DeMee HeefjefmLeleerle cegueer®es neue neue kesÀues peeleele; HeCe DeMee leNnsves efle®eb efpeCeb `njece' keÀjCeb SkeÀoce ®etkeÀ Deens. Gieer®e ``cegueerves DeeHeu³ee leeW[euee keÀeU HeÀemeueb'' cnCeCeb meeHeÀ ®etkeÀ Deens. Gueì meb³eceer JeeieCegkeÀer®eb cenÊJe Je meceleesue Dee®eej-efJe®eejeb®eer cenleer DeeHeCe efleuee mecepeeJet MekeÀuees veener, efle®³ee YeeJeveebvee ³eesi³e v³ee³e efouee veener, ner l³eeb®eer mJeleë®eer®e ®etkeÀ Deens ns HeeuekeÀebveer efJemejlee keÀecee ve³es. mJeleë®eer ®etkeÀ vepejsDee[ keÀjlee keÀecee ve³es.

HeeUer ®egkeÀueer lej [e@keÌìjkeÀ[s cegueer®³ee mebceleerves®e peeCeb cenÊJee®eb. cegueiee Je cegueieer ³eeb®es keÀenermes DeHeefjHekeÌJe Je³eeleerue mebyebOe pej keÀeueeblejeves DeefOekeÀ HeefjHekeÌJe DeMee JewJeeefnkeÀ mJeªHeele HeefjCele nesCeej Demeleerue lej l³ee®ee efJe®eej DeLee&le®e He´ecegK³eeveb keÀjeJee. cegueer®ee ieYe&Heele efle®³ee ceveeefJe©× mekeÌleerveb keÀjC³ee®ee efveCe&³e (Flej yeeyeeR®ee efJe®eej ve keÀjlee) Dee[cegþsHeCeeveb Je nskesÀKeesjHeCeeveb mJeleë IesCeb meeHeÀ ®etkeÀ. keÀejCe Heg<keÀUoe pees cegueiee DeMee ieYe&OeejCesuee keÀejCeerYetle Demelees lees cegueerMeer ueive keÀje³euee GlmegkeÀ Demet MekeÀlees.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 50

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 51

Heg<keÀUoe yesmeeJeOeHeCee DeeefCe De[eCeerHeCeecegUs keÀesJeUîee Je³ee®³ee cegueer iejesoj Peeu³ee keÀer Mejerjele nesCeejs yeoue DeeefCe l³ee®eer HeefjCeleer ³eebveer l³eebvee OekeÌkeÀe yemelees DeeefCe keÀceeueer®eer Mejce Jeeìles. YeerleerHeesìer Ie[uesueb meejb l³ee ueHeJeC³ee®ee He´³elve keÀjleele Je l³eeHee³eer ®eesªve ieYe&Heele keÀªve HemleeJeleele, HeCe les peceueb veener lej... ieYe& Hee®e-mene ceefnv³eeb®ee Peeuee keÀer Heesìe®ee DeekeÀej ceesþe efomet ueeielees. Iejeleu³eeb®³ee ìes®eC³ee DeeefCe íU ³eeyejesyej®e Yeer<eCe YeefJeleJ³ee®³ee efJe®eejeves cegueer megvve nesleele. meeceeefpekeÀ o[HeCeebveer yespeej nesleele. ns `HeeHe' DeeHeCe kesÀueb Deved meJee¥vee les keÀUueb ³ee efJe®eejebveer l³eebvee cesu³eentve cesu³eemeejKeb nesleb DeeefCe peerJe ÐeeJeemee Jeeìlees. De[eCeerHeCeeves keÀenerpeCeer peerJe osleelener ! keÀener peCeeRvee DeeHeCe HeÀmeefJeues iesuees ³ee®eb ogëKe nesleb, HeCe l³eebvee HeÀmeefJeCeejs®e Gueì l³eebvee OecekeÀeJetve meebieleele keÀer Deelee meceepe l³eebvee mJeerkeÀejCeej veener. l³eeb®es kegÀìgbyeer³e l³eebvee íUtve l³eeb®e `peerCeb njece' keÀjleerue. l³eecegUs ogëKee®eer Je mebleeHee®eer peeiee Heuee³evee®eer eEkeÀJee megjef#eleles®eer eE®elee Iesles. ³ee®eer HeefjCeleer cnCepes Yeerleerveb Ke®euesu³ee ³ee cegueeRvee Heg<keÀUoe JesM³ee J³eJemee³eeuee (Prostitution) eEkeÀJee ígH³ee JesM³ee J³eJeJemee³eeuee, keÀe@ueieue& (Clandestines - Callgirl) ®³ee J³eJemee³eeuee ueeJeueb peele. DeeHeu³ee meceepeele GIe[keÀeruee ve ³esCeeN³ee DeMee efkeÀleer MeeskeÀebeflekeÀe Ie[le Demeleerue ³ee®ee Deboepe kesÀuee lejer Menejs ³esleerue. pesJne DeMee leNnsveb kegÀCeerner cegueeruee OeeskeÀe oslees lesJne lees De#ec³e iegvne®e Deens. ieYe&Jeleer Peeuesu³ee cegueeruee DeeHeu³ee kegÀìgyb eele meeceeJetve IesC³ee®eer peyeeyeoejer yeN³ee®eoe ceguee®es HeeuekeÀner ìeUleele. l³eecegUns er cegueiee Ieje®³ee Ye³eeves mJeleë®es `nele PeìketÀve' ceeskeÀUe neslees. ³eeceeies DeLee&le®e yeN³ee®eoe ceguee®³ee HeeuekeÀeb®eer Heg<keÀU ngb[e efceUJeC³ee®eer `JeKeJeKe' Demeles, lej keÀener JesUe Flej keÀejCes eEkeÀJee peeleerYesoe®ee Heie[e Demelees. ceguee®³ee HeeuekeÀebveer JesU®³ee JesUer ceguee®³ee Jee{l³ee Je³eele l³ee®eer peyeeyeoejer mJeerkeÀejC³ee®eer Je=Êeer peesHeemeueer Heeefnpes. ³eeuee SkeÀ He´keÀej®ee efvejesieer meeceeefpekeÀ ¢<ìerkeÀesve

eEkeÀJee efmeefJnkeÀ mesvme (Civic Sense) Demebner cnCelee ³esF&ue; HeCe Kejb Heeefnueb lej ner efkeÀceeveHe#eer DeHesef#ele DeMeer ceeCegmekeÀer Deens. J³eeJeneefjkeÀ ®eesKeHeCee Deens. ueQefiekeÀ DeekeÀ<e&Ce ner meeJe&ef$ekeÀ mJeªHee®eer yeeye Deens. leer keÀceer-DeefOekeÀ Demet MekeÀles, Hejbleg SKeeÐee cegueeruee efoJeme peeCeb ns yengleskeÀ JesUe De%eeveecegUs nesle Demeleb. (mebleleer He´efleyebOekeÀ GHee³eeb®eb %eeve vemeu³eecegUs.) p³eebvee efvejesOe eEkeÀJee keÀesCel³eener He´keÀej®³ee kebÀ[esce®eer ceeefnleer Deens leer cegueb-cegueer ueQefiekeÀ F®íe le=Hle keÀªve, HetCe& YeeieJetve osKeerue meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ¢<ìîee keÀ®eeìîeele meeHe[le veenerle. keÀejCe ieYe&OeejCee nesT ve osC³ee®eer keÀeUpeer les Iesleele. MenjeceO³es Demeb DeefOekeÀ Ie[leb.

DeMee HeefjefmLeleerle cegueer®ee íU kesÀuee lej cegueer®³ee Deejesi³eeueener OeeskeÀe Demelees. peerJeeuee OeeskeÀe Demelees. keÀejCe YeerleerHeesìer Heg<keÀUoe ®eesªve ieYe&Heele keÀjC³eele ³eslees DeeefCe ®eesªve ieYe&Heele keÀjC³ee®³ee He×leercegUs `ieYe&Heele lep%e (!) He´®eb[ Hewmee ueeìleele, lej `ieeJeþer ieYe&Heele lep%e (!) cegueer®ee peerJener IesT MekeÀleele. HeHe³ee KeeCes, keÀener lejer keÀeþermeejKee HeoeLe& JeeHeªve ieYe& Hee[C³ee®ee He´³elve keÀjCes ³ee yeeyeer Kes[îeeHee[îeele Deepener Ie[leele Deved l³ee Del³eble OeeskeÀeoe³ekeÀ Deensle. $eÝleg®eke´Àe®eer DeefOekeÀ ceeefnleer ë HeeUer ®egkeÀCeb ner mecem³ee keÀMeer neleeUe³e®eer ne Deepe®³ee peerJeveeleuee cenÊJee®ee He´Mve DeY³eemeu³eeveblej Deelee $eÝleg®eke´Àe®eer DeefOekeÀ ceeefnleer IesT.

Gueì Kes[îeeHee[îeeletve eEkeÀJee pegv³ee He×leer®³ee, pegv³ee efJe®eejeb®³ee, keÀenerMee keÀce&þ (Orthodox) kegÀìgbyeeletve cee$e ueQefiekeÀ yeeyeer keÀe³ece iegHle þsJeu³ee peeleele. l³eecegUs l³eeb®eer cegues-cegueer DeveefYe%eHeCes eEkeÀJee DepeeCelee SkeÀceskeÀebkeÀ[s DeekeÀef<e&le nesleele Je MeejerefjkeÀ mebyebOe DeeefCe ueQefiekeÀ megKee®³ee Dees{erves mJeleë®ee meb³ece ieceeJeleele. ®eesªve kesÀuesu³ee ³ee He´keÀeje®ee HeefjCeece cnCepes De[eCeer cegueer meeceeefpekeÀ, keÀewìgbefyekeÀ Je DeeefLe&keÀ keÀ®eeìîeele meeHe[leele.

ceeefmekeÀ HeeUer megª Peeu³eeveblej oj ceefnv³eeuee nesCeeN³ee jkeÌlem$eeJee®es SketÀCe He´ceeCe 50-60 efceefueefueìj SJe{s Demeles.

SJe{îee meeN³ee GneHeesneJeªve SkeÀ yeeye ue#eele ³eeJeer. cegueeRvee ieYe&OeejCee Peeueer cnCetve (ns meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ¢<ìîee lemes®e cegueer®³ee YeeJeer peerJevee®³ee ¢<ìerves Del³eble Deefve<ì Demeues lejerner) l³eebvee ³eelevee osCeb ns lesJe{b®e Deefve<ì DeeefCe nerve Deens. iegvne Deens.

Deefve³eefcele ceeefmekeÀ HeeUer yeN³ee®eoe keÀesCelee®e GHe®eej ve Ieslee kesÀJeU ueiveeveblej (efve³eefcele ueQefiekeÀ peerJeve megª Peeu³eeves) og©mle nesles.

³ee®e meboYee&le ³ee mecem³es®eer leeefÊJekeÀ yeepet Lees[keÌ³eele Heent. Yeejleer³e mebmke=ÀleerceO³es ye´ïe®e³e&, ie=nmLe, JeeveHe´mLe Je mebv³eeme ns DeeÞece meebefieleuesues Deensle. efMe#eCe IesC³ee®³ee %eeveepe&vee®³ee keÀeUele SkeÀ®e ue#³e - %eeveepe&vee®es DemeeJes ne nslet ye´ïe®e³ee&ceeies Deens. l³ee®eHećeeCes ³eesi³e ie=nmLeeÞeceemeeþer MeejerefjkeÀ, ceeveefmekeÀ Je DeeefLe&keÀ¢<ìîee mJe³ebHetCe& nesC³ee®eer Heéfke´À³ee Hegjer JneJeer ner ye´ïe®e³ee&ceeieerue keÀuHevee Deens. l³ee Deieesoj®e cegueb-yeeUb Peeueer lej l³eeb®³ee Heeueve-Hees<eCee®eer peyeeyeoejer®eer mecem³ee iebYeerj yeveles cnCetve ye´ïe®e³ee&Þece. Hejbleg Jee{l³ee DeewÐeeseif ekeÀkeÀjCeeveb Je MenjerkeÀjCeeveb lemes®e ceguee-cegueeR®³ee SkeÀ$e efMe#eCeeveb ³ee keÀuHevesmeceesj peyejomle DeeJneve, De[®eCe le³eej Peeuesueer Deens ns veekeÀejlee ³esCeej veener. l³eecegUs SkeÀ iees<ì keÀje³euee®e nJeer leer cnCepes mebleleer HeéfleyebOekeÀ meeOeveeb®eer ³eesi³e ceeefnleer Jee{l³ee Je³eeleerue cegueeRvee osCeb DeeefCe ieYe&OeejCee Peeueer®e lej l³eele Jej cnìu³eeHećeeCes cegueer®ee íU ve keÀjlee efleuee meebYeeUtve IesCeb. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 52

yeN³ee®eoe ceeefmekeÀ HeeUer megª Peeu³eeveblej osKeerue leer efve³eefcele ³esles®e Demeb veener. keÀOeer keÀOeer jkeÌlem$eeJe 15-20 efoJemeebveer neslees lej keÀOeer oer[ ceefnv³eeves. ³eeuee Deefve³eefcele ceeefmekeÀ HeeUer cnCeleele. (Irreguler Menstrual Bleeding Fjsi³eguej cesvmì¦Deue yueereE[ie).

p³eeHećeeCes efJeefJeOe keÀejCeebveer ceeefmekeÀ HeeUer®eer meg©Jeele GefMeje nesT MekeÀles, l³ee®eHećeeCes Heb[gjesie eEkeÀJee #e³eemeejK³ee jesieele, ceeefmekeÀ HeeUer®eer meg©Jeele Peeueer lejer jkeÌlem$eeJe keÀceer neslees. ³eeuee Dee@efueieescesveesefNn³ee (Oligomenorrhea) cnCeleele. Oligo cnCepes DeuHe Je Menorrhoea cnCepes ceeefmekeÀ jkeÌlem$eeJe. keÀener JesUe DeuHe ceeefmekeÀ jkeÌlem$eeJeeceeies keÀesCelesner iebYeerj keÀejCe vemeles, HeCe keÀOeer keÀOeer DebleëñeeJeeceOeerue efJeke=Àleer osKeerue DeuHe ceeefmekeÀ ñeeJeeceeies Demet MekeÀles. l³eecegUs lep%eeb®ee meuuee IesCeb kesÀJnener GHe³egkeÌle®e nes³e. keÀOeer keÀOeer ceeefmekeÀ HeeUer®³ee JesUer Heg<keÀU jkeÌlem$eeJe neslees. ³eeuee cesveesNnsefpe³ee (Menorrhagia) cnCeleele. keÀceer Deblejeves DeeefCe peemle jkeÌlem$eeJe Peeuee lej Hee@efuecesveesefNn³ee (Polymenorrhoea) Demesner cnCeleele. m$eeryeerpe yeensj ìekeÀu³eeveblej jenCeejs m$eeryeerpeeb[ (DeesJnsejf ³eve HeÀe@euf ekeÀue eEkeÀJee ieéefHeÀDeve HeÀe@ueerkeÀue = Graffian Follicle) efHeJeUì efomeleb cnCetve ³eeuee keÀe@He&me u³egefì³ece (Corpus Luteum) cnCeleele. ieYe&OeejCee Peeueer lej keÀe@He&me u³egefì³ece, Fmìêspesve Je Heéspesmìsje@ve®es GlHeeove keÀjles. ³ee neceexvme®eb keÀe³e& cnCepes ieYee&Me³ee®³ee eEYeleer ieYe&OeejCesmeeþer le³eej keÀjCes. ³ee neceexvme®³ee mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 53

ñeJeCeecegUs DeLee&le®e DeeOeer cnìu³eeHe´ceeCes oj ceeefmekeÀ HeeUer®³ee Deieesoj keÀceer nesCeejs neceexvme, keÀceer nesle veenerle. l³eecegUs meenefpekeÀ®e ceeefmekeÀ jkeÌlem$eeJener nesle veener DeeefCe ceeefmekeÀ HeeUer ®egkeÀles. Lees[e efJe®eej kesÀuee lej ³ee vewmeefie&keÀ ³eb$eCes®eb keÀewlegkeÀ Jeeìleb.

Deþje Je<ee&®³ee l³ee le©Ceer®eer nkeÀerkeÀle Deepener ceuee mHe<ì DeeþJeles. efomee³euee megmJeªHe DeMeer leer cegueieer Heeefnu³eeJej kegÀCeerner, efleuee keÀesCeleener Deepeej Deens, Demeb cnìueb vemeleb. meJe& efvel³ee®eer leHeemeCeer Peeu³eeveblej ceerner efleuee meebefieleueb keÀer, efleuee keÀener jesie veener. GHe®eejeb®eer DeeJeM³ekeÀlee veener.

SkeÀe®e JesUer ieYee&Me³eeceO³es efJeefMe<ì yeoue Ie[Jetve DeeCee³e®es, eE[yeie´bLeerceO³es efJeefMe<ì Ie[ecees[er Ie[Jee³e®³ee DeeefCe m$eeryeerpe - Megke´Àpebleg®ee meb³eesie Je HeefjCeeceer ieYe&OeejCee nesles keÀer veener ³eeJeªve ceeefmekeÀ HeeUer®es Je ieYe&OeejCes®eb megmebye× Je ³eespeveeye× efve³eb$eCe keÀje³e®eb ! l³eeb®³eele leeUcesU þsJee³e®ee !

ogmeN³ee efoJeMeer ceuee efle®³ee Iejer yeesueeJeCeb Deeueb. ceer ceveeletve meeMebkeÀ Peeuees. ceveele cnìues, `DeeHeCe efleuee keÀener jesie veener cnCeC³eeme ®etkeÀ lej kesÀueer veener ?'

ceWot, efHeìîegìjer, Flej Debleëm$eeJeer ie´bLeer, eE[yeie´bLeer, ieYee&Me³e, SJe{®e veJns lej keÀe@He&me u³egefì³ece Je ieYee&Me³e veefuekeÀe DeeefCe ³eesefve ³eeb®³eele efkeÀleer megefve³ebef$ele Ieìvee Ie[leele, pes keÀe@He&me& u³egefì³ece ieYe&OeejCesveblej megceejs Hee®e ceefnv³eeHe³e¥le cnCepes Jeej (Placenta) ®eb keÀe³e& megª nesF&He³e¥le He´espesmìsje@ve Deeefo neceexvme yeveJeleb, les®e ieYe&OeejCee Peeueer veener lej Kebietve peeleb Je meJe& DebleëñeeJe keÀceer nesTve ceeefmekeÀ ñeeJe neslees. meenefpekeÀ®e ³ee jkeÌlem$eeJeeyejesyej ieYe&OeejCee ve Peeuesues ieYee&Me³ee®es Lej ieUtve peele Demeu³eecegUs, ceefnv³ee®ee ceefnvee jkeÌlem$eeJe nesCeb cnCepes ieYe&OeejCee ve Peeu³ee®eb efveoMe&keÀ nes³e.

ceer efleuee DeeCeKeer keÀeUpeerHetJe&keÀ leHeemeueb. nes...., keÀener jentve pee³euee vekeÀes cnCetve. HeCe keÀenerner Dee{Uueb veener. lejerner efle®eer mecepetle Heìsvee cnCetve DeKesj efleuee FbpeskeÌMeve efoueb DeeefCe Hejle Deeuees.

Deieoer®e SKeeÐee JesUsme jkeÌlem$eeJe, ieYe&OeejCee Peeuesueer Demeleeveener neslees; HeCe HeÀej®e keÌJeef®eled. ne jkeÌlem$eeJe DeLee&le®e ieYee&Me³ee®³ee Flej Yeeieeletve Peeuesuee Demelees. DeMeeJesUer He´megeflelep%ee®ee meuuee I³eeJee. keÀejCe ³ee jkeÌlem$eeJeecegUs ieYee&uee OeeskeÀe Heesn®et MekeÀlees. ³ee ojc³eeve cegueeRceO³es nesCeejs ceeveefmekeÀ yeoue ë Meejerejf keÀ yeoueebHećeeCes cegueeRceO³es ceeveefmekeÀ yeouener yejs®e Ie[leele. meceJe³emkeÀ cegueebyeÎue®eer Dees{ ner l³eeleueer®e; HeCe Heg<keÀUoe DeveskeÀ cegueeRceO³es Jee{l³ee Je³eele DeefleYeeJeveeHeÓeeve, yes®ewveer, íeboer<ìHeCee, mJe®íboerHeCee, vewjeM³e Fl³eeoer lej HeCe keÀeneR®³eeceO³es ceveesefJeke=Àleerner Dee{Ules. ³eeleueer SkeÀ efJeke=Àleer cnCepes efnmìsefj³ee (Hysteria). efnmìsefj³eeyeÎue®e Lees[meb efJemleejeveb meebieC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee Deens. Heg<keÀUoe ³ee Je³eele cegueeR®³ee ceveeleerue Heg©<e-menJeemee®eer menpeHe´Je=Êeer oeyeueer iesu³eecegUs leerJe´ vewjeM³e eEkeÀJee yes®ewveer ³esles. ner oyeuesueer F®íe ceie JesieJesieUîee He´keÀejebveer GHeÀeUtve ³esles. * Hysteria ieékr eÀ Yee<esceO³es Hystera cnCepes ieYee&Me³e. HetJeea efnmìsejf ³ee ne ieYee&Me³ee®ee efJekeÀej mecepeuee peeF&. efnmìsefj³eeceO³es ceeveefmekeÀ, mebJesoveeefJe<e³ekeÀ, keÀe³e&efJe<e³ekeÀ Je He®evemebyebOeer DeMee efJeefJeOe ue#eCeebÜejs efyeIee[ Dee{Ulees. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 54

efleuee Heìueb veener. keÀenerMee veejepeerveb leer Iejer Hejleueer.

ceer Iejer iesuees. meieUer ®eewkeÀMeer kesÀueer. efleveb Del³eble DeMekeÌleHeCee Demeu³ee®eb Je Gþleeyemelee ³esle vemeu³ee®eb meebefieleueb.

ogmeN³ee efoJeMeer leer Hejle Deeueer. yeenîe©iCe efJeYeeieele®e yemeu³ee yemeu³ee leer keÀueb[ueer. veblej efleuee yeesuelee ³esF&vee ! Jee®ee®e iesueer ! ceeP³ee celes efveoeve lej efveef½ele nesleb. DeKesj oesve efoJemeebveer efJeefJeOe He´keÀejs ceeP³ee meb³ecee®eer keÀmeesìer IesTve leer `yejer' Peeueer. meebieC³eemeejKeer yeeye cnCepes efle®³ee Deepeeje®³ee meg©Jeeleeruee FbpeskeÌMeve osKeerue ob[eJej ve Ieslee keÀcejs®³ee yeepetuee osC³ee®ee nÆ Oejer. lej Demee ne efnmìsefj³ee ! Yeu³eeYeu³eeb®³ee leeW[®eb HeeCeer HeUJeCeeje. cegUele Del³eble efve©HeêJeer efJekeÀej. DeMeer®e SkeÀ meleje-Deþje Je<ee¥®eer Deieoer veJ³eeves ueive Peeuesueer cegueieer, megceejs ceefnveeYej ceeP³eekeÀ[s íeleerle ogKeleb cnCetve ³esle Demes. He´l³e#eele efleuee keÀenerner nesle veJnleb Deved pes keÀener nesleb les kesÀJeU ueive neslee®e veJeje HejieeJeer iesuee cnCetve. HeCe efnmìsefj³ee®ee ne keÀceer keÌuesMekeÀejkeÀ He´keÀej neslee. keÀejCe efle®eer Jee®ee iesueer veJnleer. ³ee Je³eeleerue veepegkeÀ ceveëefmLeleer®ee meJe& mebyebefOeleebveer ³eesi³e peeCeerJe þsJetve ³eesi³e lesJne ceevemeesHe®eejlep%eeb®ee meuuee I³ee³euee nJee. o o o

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 55

keÀyeglejebceO³es `ke´Àe@He me@keÀ efceukeÀ' veeJee®ee efHeueebvee HeepeC³ee®ee jme le³eej neslees lees He´esue@efkeÌìvecegUs.

ueQefiekeÀ peerJevee®eer He´eCeerMeem$eer³e yeepet

memleve HeéC³eebceO³esner Heésue@keÌìerve ns êJ³e ceeoer®³ee mleveeb®eer efvekeÀesHe Jee{ nesC³eemeeþer DeeefCe He´megleerveblej mleveebceO³es otOe le³eej nesC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeleb. He´peveve mebmLes®³ee efJeefJeOe Fbefê³eeb®es keÀe³e& veerì jenC³eemeeþer Heésue@efkeÌìve®ee vewmeefie&keÀ ñeeJe DeeJeM³ekeÀ Demelees. Goe. ieYe&OeejCesveblej veJeerve m$eeryeerpe GlHeeove LeebyeJeCes (Sue. S®e. Deej. S®e. ne@ceexve keÀceer keÀªve) Je ieYe&Heele ìeUCes (Heéspesmìsje@ve) ne@ceexve Jee{Jetve). ³ee®e Heéus e@ekf eÌìve ne@ceexve®ee efmkeÀPeesHe´Às efve³eeMeer osKeerue mebyebOe Deens. peer êJ³es Heéus e@ekf eÌìve®eb ñeJeCeb Jee{Jeleele leer keÌueesjHeésce@efPevemeejKeer Deew<eOeb efmkeÀPeesHes´Àefve³ee®eer ue#eCeb keÀceer keÀjleele. cnCepes®e Heésue@efkeÌìve®ee GHe³eesie DeHel³e mebieesHevee®³ee efvejesieer YeeJevesmeeþerner Deens.

cegues DeeefCe cegueer Je³eele ³esleevee l³eeb®³ee Mejerjele keÀmes keÀmes HeÀjkeÀ nesleele Je l³ee ojc³eeve keÀesCekeÀesCel³ee mecem³ee ³esT MekeÀleele ns DeeHeCe Lees[keÌ³eele Heenerueb. mJeleë®eer Jee{ vewmeefie&keÀ nesle Deens keÀer veener ³ee®eer l³eecegUs menpe keÀuHevee ³esT MekesÀue. MeejerefjkeÀ Jee{eryejesyej®e ³ee Je³eele ñeJeCeeN³ee neceexvmecegUs GoeÊe He´sce, De®eue efve<þe, Demeerce l³eeie, Jeelmeu³e, Yeeye[sHeCee, efnMesyeer Je=Êeer®ee DeYeeJe, mebieerle, keÀuee, meeQo³e& ³eeb®eer DeefveJeej Dees{ F.®ee HeÝeeJe keÀmee Jeeìlees nsner Heenerueb. nîee meceie´ YeeJevee HeMeg-He#³eebceO³es osKeerue efomeleele. HeMeg-He#eebceO³es meg×e Heéw{HeCee ³esC³ee®³ee ojc³eeve Jeelmeu³e DeeefCe yeeuemebieesHevee®es iegCe keÀmes ³esleele ns Heeefnueb lej KetHe®e GodyeesOekeÀ þjsue ! HeMeg-He#eerosKeerue ueQefiekeÀ¢<ìîee efJekeÀefmele nesleele les kesÀJeU He´pepeve #eceles®³ee ¢<ìerves veJns lej veJeerve efHe{eruee Ie[efJeC³ee®eb Je efle®eb Heeueve-Hees<eCe, mebj#eCe Je mebieesHeve keÀjC³ee®³ee ¢<ìervesner ! HeéCeer peielee®eer keÀenerMeer efJekeÀefmele DeJemLee cnCepes He#eer; HeCe ³ee meeN³ee He#³eebceO³es Dee{UCeejer ËÐe yeeye cnCepes l³eeb®eer Iejìs yeebOeC³ee®eer JewefMe<ìîeHetCe& JeeieCetkeÀ (Nesting behaviour). DeeHeu³eeleu³ee yeN³ee®e peCeebveer ueneveHeCeer ef®eTleeF&®³ee DeeefCe efle®³ee Iejìîeeb®³ee iees<ìer Jee®euesu³ee Demeleerue. He#³eebceOeueer ner mJeleë®³ee efHeueeb®eer keÀeUpeer Heentve DeeHeueb ceve njKetve iesueb Demesue.

³eeJeªve Jee{l³ee Je³eele ueQeif ekeÀ efJekeÀeme nesleevee Ie[tve ³esCeejs Meejerejf keÀ DeeefCe ceeveefmekeÀ yeoue efvekeÀesHe DemeCeb, peerJeveele efkeÀleer cenÊJee®eb Deens ns ue#eele ³esF&ue. He#³eeb®ee efkeÀueefyeueeì, ceesjeb®ee vee®e, yes[keÀeb®e [jeJe [jeJe DeMee DeveskeÀ yeeyeer osKeerue He´l³e#e ueQefiekeÀlesMeer efveie[erle Demeleele. Mejerjeleerue efJeefJeOe Debleëm$eeJeebcegUs l³ee Ie[le Demeleele. l³eecegUs l³eebvee ueQefiekeÀ J³eJenej (Sexual Behaviour - meskeÌMegDeue efyensefJeDej) cnCeleele. HeMeg-He#eer DeHel³ee®eb mebieesHeve keÀmeb keÀjleele ns mecepetve Iesle Demeleevee®e peelee peelee SkeÀ yeeye ue#eele I³ee³euee njkeÀle veener DeeefCe leer cnCepes ueQefiekeÀ He´peveveele Ie[CeeN³ee Meiosis ³ee efJeYeeieCeercegUs vej Je ceeoerleues GÊece iegCe veJepeele yeeuekeÀeuee efceUt MekeÀleele. ueQefiekeÀ He´pevevee®ee ne SkeÀ ceesþe®e HeÀe³eoe. cnCepes He´peveveeyejesyej®e ueQefiekeÀ megKe Je l³ee yejesyej®e mebieesHeve. l³eeÜejs DeefKeue He´eCeerpeeleer®es DeefmlelJe DeKeb[ efìkeÀCeb DeeefCe l³eele iegCeelcekeÀ efJekeÀeme nesCeb nsner ueQefiekeÀles®eb cenÊJee®eb keÀe³e& nes³e. Jee{l³ee Je³eele ceguee-cegueeRceO³es nesCeejs efJeefJeOe yeoue DeeefCe ³ee yeoueeb®eb meeN³ee mepeerJe efJeÍJeeleueb mLeeve ³eeyeÎue Deelee meJe&meeOeejCe keÀuHevee ³ee³euee njkeÀle veener. Heg{®³ee He´keÀjCeele ns®e met$e HekeÀ[tve m$eer-Heg©<eeb®³ee peveveebieeb®ee DeeefCe Jee{l³ee Je³eele nesT MekeÀCeeN³ee efJeke=Àefleb®ee DeefOekeÀ Heefj®e³e keÀªve IesT. o o o

HeCe ns Jeelmeu³e l³ee He#eerCeer®³ee He´peveve #ecelesMeer DeeefCe ne@ceexvmeMeer Del³eble efveie[erle Demeleb nîee®eer DeeHeu³eeuee keÀuHeveener vemesue. Iejìer yeebOeCeb, efHeueebvee meebYeeUCeb ner Heef#eCeer®eer JeeieCetkeÀ He´esue@keÌìerve ne@ceexve (Prolactin) efHeìîegìjer ie´bLeerceO³es ñeJeC³eeMeer efveie[erle Deens. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 56

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 57

Heg<keÀUoe ³ee Je³eele m$eer-Heg©<eeb®eer peveveWefê³es, l³eeb®eer j®evee Je keÀe³e& ³eeb®eer HetCe& keÀuHevee vemeu³eeves SKeeoe, MeejerefjkeÀ `Iemeì' keÀe, efkeÀleer Deved keÀMeekeÀefjlee keÀjerle Deens ns ve keÀUC³ee®ee oeì mebYeJe Demelees. DeMeer `Iemeì' veive Mejerjs SkeÀceskeÀe®³ee meeefVeO³eele peeC³ee®³ee HeeleUerHe³e¥le iesueer lej keÀe³e nesF&ue ³ee®eer keÀuHeveener Heg<keÀUoe vemeles.

peveveWefê³eeb®ee DeY³eeme Heewieb[eJemLesle nesCeejs efJeefJeOe MeejerefjkeÀ Je ceeveefmekeÀ yeoue Je l³eeceeieerue ³eb$eCee ³eeb®ee DeeHeCe Lees[keÌ³eele efJe®eej kesÀuee Deens; Hejbleg Depetvener DeeHeCe m$eer-Heg©<e ³eeb®eer peveveebies nîeeb®eer j®evee Je keÀe³e& ³eeb®ee meKeesue DeY³eeme kesÀuesuee veener. l³ee®eHe´ceeCes Heewieb[eJemLesle Dee{UCeeN³ee DeveskeÀ cenÊJee®³ee ueQefiekeÀ efJeke=ÀleeR®eener meefJemlej DeY³eeme Je efJe®eej kesÀuesuee veener.

De) peveveWefê³eeb®ee leHeMeerue ceeefnle DemeC³ee®eer iejpe ë

efJeMes<eleë Je³eeves Heéw{ Demeuesues DeeefCe kesÀJeU ueQefiekeÀ DeekeÀ<e&Ceeves Heíe[uesues ueeskeÀ Jee{l³ee Je³eeleerue ceguee-cegueeRMeer Ìemeì' keÀjC³ee®ee Je `Jee{JeC³ee®ee' He´³elve keÀjleele. peeCetve- yegpetve Demeb keÀjCeeN³eeb®³ee ceveele efveJJeU efvejeieme MeejerefjkeÀ DeekeÀ<e&Ce vemeleb, lej l³eeb®³ee ceveele Meejerejf keÀ Ìemeìer'letve DeeefCe DeveeJe=Êe osnmeeefVeO³eeletve l³ee cegueeruee ueyee[erveb HeÀmeJetve ueQefiekeÀ megKe Deesjye[tve Je efnmekeÀeJetve I³ee³e®eer F®íe Demeles. l³ee ceeieesceeie ³esCeejer keÀesCeleerner peyeeyeoejer ve mJeerkeÀejlee, l³ee cegueeruee Kejb He´sce Deefpeyeele ve oslee uegìe³e®eer YeeJevee Demeles. ³ee meieUîee He´keÀejeletve keÀOeer DeHeceeve, keÀOeer nsìeUCeer, keÀOeer efnCeJeues iesu³ee®eer YeeJevee, keÀOeer l³eentve Ye³ebkeÀj He´keÀej Goe. SKeeoe ueQeif ekeÀ efJekeÀej eEkeÀJee ieYe&OeejCee nesC³eemeejKes He´keÀej Ie[leele. Deieesoj ®e®ee& kesÀu³eeHećeeCes meeceeefpekeÀ meboYe& ue#eele Iesleues lej DeMee He´keÀejeleerue OeeskeÀe mecepee³euee JesU ueeieCeej veener.

³ee DeY³eemee®eer Del³eble DeeJeM³ekeÀlee Deens. keÀejCe Demeb %eeve Demesue lej®e cegueb-cegueer ³ee Je³eele [esUmeHeCes DeeefCe meleke&ÀHeCes JeeJeª MekeÀleele eEkeÀJee Flejebvee ceeie&oMe&ve keÀª MekeÀleele. meceJe³emkeÀebMeer cew$eer keÀjC³eeHetJeea meeJeOeefiejer cnCetve ns %eeve nJeb®e. DeeOeer Heeefnu³eeHećeeCes Heewieb[eJemLesle efoJeme ceblejuesues Demeleele. mJeHve yeIeC³ee®es - mJeHve HegÀueJeC³ee®es Demeleele, HeCe l³ee®eyejesyej JeemleJe meeceeefpekeÀ peerJeveeyeÎue®ee ¢ef<ìkeÀesve SkeÀebieer DeeefCe DeHeefjHekeÌJe®e þsJeCeejs Demeleele. ns efoJeme jesceebe®f ele nesC³ee®es Demeleele, HeCe l³ee®eHećeeCes peyeeyeoeN³ee efJemejJeCeejs Demeleele. ns efoJeme Yeeªve ìekeÀCeejs Deved vepej Oegbo keÀjCeejs Demeleele. PeesketÀve osC³ee®eer Je=Êeer Jee{JeCeejs Demeleele, HeCe l³ee®eyejesyej `DeJeemleJe HeeJeues' G®euee³euee Deved `þs®ee Kee³euee' He´Je=Êe keÀjCeejs Demeleele. Jee{l³ee Je³eele He´l³eskeÀ peCe MeeUe, keÀe@uespe, DeY³eeme, keÀuee, ke´Àer[e lemes®e Flej Iejiegleer keÀece keÀjerle Demeleevee yeN³ee®eoe HeéfleeEueieekeÀ<e&Ceeveb (Attraction for Opposite Sex) Yeejuesuee Demelees / les. ns DeekeÀ<e&Ce peyejomle Demeu³eeves efJeMes<eleë cegueer ³ee yeeyeleerleu³ee DeeJeenveeuee Heélf emeeo Ðee³euee menpe GÐegkeÌle nesT MekeÀleele. l³eele®e DeMee HeefjefmLeleerle Deepetyeepet®es keÀenerpeCe ³ee nUtJeej Je veepegkeÀ ceeveefmekeÀ DeJemLes®ee HeÀe³eoe GþJet MekeÀleele. cegueeRvee YeeJeefvekeÀ DeeefCe MeejerefjkeÀ ¢<ìîee De[®eCeerle DeeCet MekeÀleele.

iegvnsieejer He´Je=ÊeercegUs keÀener JesUe ceguee-cegueeR®³ee Jeeìîeeuee ³eenerHes#ee Ye³ebkeÀj iees<ìer ³esleele. Goe. ke´Àt j ceej, efJeìbyevee Jeiewj.s ³ee He´keÀejebvee ®eeF&u[ De@y³egPe (Child Abuse) cnCeleele.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 58

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 59

DeeHeu³eekeÀ[s ne He´keÀej keÀceer Deens Je Hee½eel³e osMeele peemle Deens (Goe. Decesejf keÀe) Demeb cnCeleele; Hejbleg DeeHeu³ee osMeele ³ee ¢ef<ìves HegjsMeer HeenCeer, mebMeesOeve, DeY³eeme Peeuesues veener. l³eecegUs DeuHeJe³eerve cegueeb®ee Demee íU DeefmlelJeele Demeleeveener PeekeÀuee iesuee DemeC³ee®eer MekeÌ³elee veekeÀejlee ³esle veener. Heg<keÀUoe cegueb DepeeCelesHeCeeHeesìer OekeÌkeÀeoe³ekeÀ JeeieCetkeÀ keÀjleele. SkeÀe HeeuekeÀeves mJeleë®e l³ee®ee cegueiee Je ogmejer SkeÀ cegueieer mveeveie=neceO³es SkeÀ$e veive DeebIeesU keÀje³euee keÀmes Heenle nesles ³eeyeÎue ceuee meebefieleueb. HeCe ³ee yeeyeeR®eer Meem$eer³e Je meeceeefpekeÀ yeepet veerì meebefieleu³eeveblej l³eeuee He´Mveeb®eer veerì mecepe Deeueer. l³eeJesUer DeeHeCe HeCe Heewieb[eJemLesle Demeuesu³ee l³ee oesIeebvee DeMee leNnsves SkeÀ$e ³esC³eeleerue meeceeefpekeÀ DeeefCe keÀewìgbefyekeÀ OeeskeÀe Je MeejerefjkeÀ mebkeÀì ³eeb®eer veerì keÀuHevee osCeb efkeÀleer yejb cenÊJee®eb nesleb !

meenefpekeÀ®e l³eemeeþer m$eer-Heg©<eeb®³ee peveveWefê³eeb®eer, l³eeb®³ee keÀe³ee&®eer veerì ceeefnleer l³ee cegueebvee Ðee³euee nJeer. oìeJetve, OecekeÀeJetve, oce osTve eEkeÀJee ceejPees[ keÀªve keÀe³e meeOeCeej....? Gueì l³eeb®es kegÀlegntue Jee{tve leer cegues DeMee leNns®eer OeeskeÀeoe³ekeÀ ®etkeÀ Hegvne keÀª MekeÀleele. SKeeoer efJeke=Àleer Demeu³eeme JesUer®e DeeefCe ³eesi³e GHe®eej nesC³eemeeþer osKeerue m$eerHeg©<eeb®³ee peveveWefê³eeb®³ee JewefMe<ìîeeb®³ee meKeesue DeY³eemeeHećeeCes®e ³ee Je³eele Dee{UCeeN³ee efJeefJeOe ueQefiekeÀ efJeke=ÀleeR®ee, J³eeOeeR®ee Je Deepeejeb®ee Lees[e leHeMeerueJeej efJe®eej keÀjC³ee®eer iejpe Deens. keÀejCe DeMee efJe®eejeÜejs Je ceeefnleerÜejs®e DeevegJebefMekeÀ efJeke=Àleer, pevcepeele efJeke=Àleer, ueQefiekeÀ jesie DeeefCe l³eebHeemetve nesCeejs og<HeefjCeece Heg<keÀU HećeeCeele ìeUlee ³esleele. l³ee®eHećeeCes efJeke=ÀleeR®eer keÀuHevee Deeu³eeves ³eesi³e l³ee MeeKes®³ee Je lep%eeb®³ee meuu³eeves JesUer®e GHe®eej keÀjlee ³eslees. Jejerue meJe& yeeyeer ue#eele IesTve®e meesUeJ³ee Je<ee&®³ee yeeyeleerle mJeerì efmekeÌmedìerve (Sweet Sixteen) pemeb cnCeleele l³ee®eHećeeCes `meesUeJeb Jejerme OeeskeÌ³ee®eb' Demebner cnCeleele. l³eecegUs Deelee m$eer Je Heg©<e ³eeb®³ee peveveie´bLeer®eer Je peveveWefê³eeb®eer met#ce leHeMeerueemen ceeefnle keÀªve IesT DeeefCe l³eeb®eb keÀe³e&ner keÀenerMee efJemleejeves mecepeeJetve IesT.

Dee) Heg©<eeb®³ee peveveie´bLeer DeeefCe peveveWefê³eeb®eer j®evee Je keÀe³e& ë 1) Jeer³eexlHeeokeÀ DeLeJee Hegbyeerpe ie´bLeer (Deb[ = Testes) Deeke=Àleer ë 13

ceg$eeMe³e Megke´À Jeeefnveer peueveemLeer

Megke´ÀeMe³e HegjëmLe ie´bLeer ceueeMe³e keÀe@Hej ie´bLeer iegoÜej

ceg$eceeie& efMemve DeefOeJe=<eCe

Je=<eCe Hegbyeerpeie´bLeer

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 60

³ee Heg©<eeb®³ee peveveie´bLeer nesle. ³ee oesve Demetve Heg©<eeb®³ee eEueiee®³ee oesve yeepetuee Je=<eCeele Demeleele. Deieesoj cnìu³eeHe´ceeCes 1 ~~ - 2 Fb®e ueebyeer Je HeeTCe les SkeÀ Fb®e ©boer®³ee uebyeieesue DeMee ³ee ie´bLeerceO³es Hegbyeerpeb le³eej nesleele. (Hene Deeke=Àleer 13) Hegbyeerpeebvee®e Megke´Àpebletner cnCeleele. Fbie´peerle mHece&me (Sperms) cnCeleele. (Hene Deeke=Àleer 14) Deeke=Àleer ë 14

MesHeìer ceO³eYeeie

[eskebÀ

cegK³eYeeie

ceeve

Hegbyeerpes, HeeTCe ceerìj ueebyeer®³ee veeefuekesÀle le³eej nesleele. ³ee veefuekeÀeb®eer JesìesUer Demetve DeMee 900 veefuekeÀe Hegbyeerpe ie´bLeerle Deensle. ³ee Hegbyeerpe GlHeeokeÀ veefuekeÀebvee mesefceefveHesÀjme ìîegy³egume cnCeleele. ³ee veefuekeÀebceO³es le³eej Peeuesues Megke´Àpebleg (Sperms) FefHeef[[e³eefceme (Epididymis) ³ee JesìesUîee JesìesUîeebveer iegjHeÀìuesu³ee DeMee 6 ceerìj ueebyeer®³ee veUerle ³esleele. JesìesUîee JesìesUîeeb®³ee SefHeef[[e³eefceme ceOetve Hegbyeerpes Jneme ef[HeÀjvme (Vas deferens) ³ee veUerle ³esleele. Hegbyeerpe ie´bLeer®³ee Jej Jneme ef[HeÀjvme neleeves ®ee®eHetve Heeefnuee Demelee SKeeÐee HueeefmìkeÀ®³ee ueJeef®ekeÀ veUermeejKee neleeuee ueeielees. FLetve mHece&med Jneme ef[HeÀjvme®³ee Lees[îee He´mejCe HeeJeuesu³ee Yeeieele (Ampulla ceO³es) ³esleele. FLetve Jneme ef[HeÀjvme Heésmìsì ie´bLeerceO³es efMejlees. (Deeke=Àleer 16 Hene) mesefceveue JnsefmekeÀue nîee ie´bLeer®³ee (Seminal Vesicle) veefuekeÀe oesvner yeepetbveer Deelee Jneme ef[HeÀjvmeuee ³esTve efceUleele. ns Heésmìsì ie´bLeerceO³es®e nesleb. Jneme ef[HeÀjvme DeeefCe oesvner yeepetb®³ee mesefceveue JnsefmekeÀume®³ee veefuekeÀe pees[tve Fpe@keÌ³eguesìjer [keÌì (Ejaculatory Duct) le³eej neslees. (Hene Deeke=Àleer 15) nîee Fpe@keÌ³eguesìjer [keÌìceO³es Heésmìsì®³ee DeveskeÀ veefuekeÀe ³esTve efceUleele. ³eeveblej Fpe@keÌ³eguesìjer [keÌì, Debleie&le cet$eveefuekesÀuee ³esTve efceUlees. Debleie&le cet$eveefuekesÀuee Fbie´peerle Fbìjveue ³egjsLeé (Internal Urethra) cnCeleele. cet$eveefuekesÀceO³es efMeMvee®³ee ìeskeÀeHe³e¥le c³egkeÀme (Mucus) ñeJeCeeN³ee ie´bLeer DeeefCe yeuyees ³egjsLeúe ie´bLeer®es m$eeJe mees[ues peeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 61

Deeke=Àleer ë 15

Tissue) jkeÌleJeeefnv³ee ©boeJetve jkeÌleHegjJeþe Jee{lees. ns jkeÌle efMeMveele meeþu³eecegUs efMeMve leeþ

ceg$eeMe³e efMeMveeleerue ceg$eceeie&

Debleie&le ceg$eceeie&

HegjëmLe ie´bLeer Megke´ÀJeenkeÀ veefuekeÀe efJe³e& GlHeeokeÀ veUer

DeMee leNnsves Hegbyeerpeie´bLeerle le³eej nesCeejer Hegbyeerpes (Megke´Àpebleg), mesefceveue JnefmekeÀume m$eeJe, He´esmìsì®ee m$eeJe, ns meJe& efceUtve mHecee&efìkeÀ HeÌu³egF&[ le³eej nesles. ³eeuee®e efmecesve (Semen) cnCeleele. cejeþerle DeeHeCe Oeeleg cnCelees lees ne®e. (Dee³egJexoer³e HeefjYee<esle (oes<e-ceue) p³eeuee Oeeleg cnCeleele lees JesieUe) ³eeuee®e Jeer³e&ner cnCeleele. ns Jeer³e& m$eer®³ee ieYee&Me³eele Hees®eC³ee®ee ceeie& cnCepes efMeMveebleie&le cet$eveefuekeÀe nes³e. ³eeuee HesveeF&ue ³egjsLe´e (Penile Urethra) cnCeleele. efMeMve leeþ keÀmes nesles ? pes efMeMve SjJeer ceT Demeles, les®e keÀOeer keÀOeer leeþ nesles. cegueebceO³es keÀOeer ueIeJeer cet$eeMe³eele meeþu³eeves lej keÀOeer Flej keÀener keÀejCeebveer efMeMveeceO³es Demeuesu³ee ceT DeJe³eJeebceO³es (Spongy peueveemLeer®ee íso ceg$ec

eeie&

eMf eM ve

ceg$eeMe³e ieYee&Me³e

veUermeejK³ee DeJe³eJeebvee keÀe@He&me mHeeBefpeDeesmece (Corpus Spongiosum) cnCeleele. efMeMve leeþ nesC³ee®³ee He´efke´À³esuee FjskeÌMeve (Erection) cnCeleele.

Megke´ÀeMe³e

Deeke=Àleer ë 16

nesles. SKeeÐee jyejer HegÀi³eele HeeCeer Yeªve lees yebo kesÀuee Demelee p³eeHe´ceeCes IeÆ neslees, lemes®e efMeMvee®esner Deens. efMeMvee®³ee ueebyeerSJe{s efMeMve leeþjuesues Demeleevee ³eesveerHe´JesMe keÀª MekeÀles Je Jeer³e& efMeMveeletve ieYee&Me³eekeÀ[s peeT MekeÀles (Deeke=Àleer 16).

iegoÜej ³eesveer mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 62

Deeke=Àleer ë 17

le©Ce Deeef C e He´ e w { eb c eO³es m$eer menJeemee®ee efJe®eej, keÀuHeveeef®e$e, mJeHve He´esmìsì eEkeÀJee He´l³e#e m$eer menJeeme ³eecegUs efMeMve leeþjles.

ceg$eeMe³e

keÀOeer keÀOeer leeþ Peeues u ³ee efMeMveeletve HeeC³eemeejKes SkeÀ-oesve LeWye yeensj ³esleele. ns cet$e veJns, lej yeuyees³egjLs e´ue eEkeÀJee keÀew H ej®³ee ieb ´ L eer c eOeer u e êJ³e nes ³ e

(Bulbourethral or Cowpers Glands)*. lees m$eJeu³eecegUs keÀesCeleener

He´esmìsìceOeerue ceg$eceeie&

keÀe@He&me mHeeBefpeDeesmece

OeeskeÀe vemelees.

efMeMvee®³ee ìeskeÀeuee pees HegÀieerj Yeeie efMeMve Demelees l³eeuee efMeMvecegb[ eEkeÀJee iueevme (Glans) cnCeleele. iueevmeuee metpe Deeu³eeme l³ee He´keÀejeuee ye@ue@vee³eefìme Balanitis cnCeleele. pej efMeMve leeþju³eeveblej iueevme®³eeYeesJeleer Demeuesueer lJe®ee ceeies peele vemesue l³ee He´keÀejeuee (Phimosis) HeÀe³ecesefmeme cnCeleele. l³eecegUs efMeMve leeþju³eeveblej Jesovee nesT MekeÀles. efJeMes<eleë efMeMve ³eesefveceO³es {keÀueC³ee®³ee JesUer (mebYeesiee®³ee JesUer) ³ee lJe®esceO³es Jesovee nesles eEkeÀJee ner lJe®ee HeÀeìtve efle®³eeletve jkeÌlem$eeJe neslees. l³eecegUs pej efMeMvee®³ee ìeskeÀe®eer ®eece[er iueevme®³ee ceeiesHe³e¥le peele vemesue lej meke&ÀceefmePeve (Circum* efm$e³eebceOeerue yeeLeexueerve ie´bLeer p³ee ³eesveerÜeje®³ee oesvner yeepetuee SkeÀ SkeÀ Demeleele leMee®e yeuyees³egjsLe´ue ie´bLeer Heg©<eebceO³es Demeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 63

cision) cnCepes ner lJe®ee Deueieo keÀeHetve ìekeÀC³ee®eer Mem$eefke´À³ee keÀjCes kesÀJnener GÊece.

keÀener JesUe iueevme®eer lJe®ee keÀ<ìeves ceeies peeT MekeÀles lesJne l³eeuee He@ j eHeÀe³ecees e f m eme (Paraphimosis) cnCeleele. efMeMvee®³ee ìeskeÀe®eer lJe®ee DeeefCe iueevme ³eeb®³eeceO³es Heg<keÀUoe pees ceU meeþlees l³eeuee mcesicee (Smegma) cnCeleele. nîee mcesiceeuee SkeÀ He´keÀej®ee Gie´ oHe& ³eslees. mJe®íles®³ee DeYeeJeeceg U s melele meeþCeeN³ee mesicee®³ee mebHekeÀe&cegUs efMeMvee®ee keÀke&Àjesie nesC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. l³eecegUs mcesicee vesnceer meeHeÀ keÀjerle peeJes.

Deeke=Àleer ë 18

Deeke=Àleer ë 19

meìexueer mesume

efMeMvecegb[e®³ee Heg{sHe³e¥le Deeuesueer lJe®ee

mHecexefì[ mJeeYeeefJekeÀ He´eke=Àle lJe®ee mHecexìes meeF&ì mesceerveerHesÀjme Megke´ÀpevekeÀ meg#ceveefuekeÀe efMeMvecegb[

Deeke=Àleer 17 ceO³es efMeMvee®ee íso Deens. cet$eJeenkeÀ veefuekeÀe eEkeÀJee Penile Urethra YeesJeleer yeuyees mHeeBefpeDeesmece (Bulbo Spongiosum) Deens. efMeMvee®ee iueevme ne Yeeie DeefleMe³e mebJesoveeMeerue Demelees keÀejCe l³eeuee mebJesovee leblet®ee

(Afferent Nerves = De@HeÀjvì veJn&ped) cegyeuekeÀ HegjJeþe Demelees.

keÀOeer keÀOeer Deieoer®e ueJekeÀj ceguee®es efMeMve DeeefCe Hegbyeerpeie´bLeer (Hesefveme Je ìsefmìme) ceesþs nesleele. DeeHeu³eeme keÀuHeveener nesCeej veener SJe{îee ueneve Je³eele cnCepes ®ekeÌkeÀ De[er®e-leerve Je<ee¥®³ee Je³eeuee ceguee®es efMeMve ceesþs efomet ueeieles Je l³ee®³ee YeesJeleer He´ew{ebvee Demeleele lemes kesÀme ³esleele. ³ee He´keÀejeves He´®eb[ keÀesueenue ceepeuee veener lej®e veJeue. ceWot®³ee Keeueer Demeuesu³ee ie´bLeer®eer ieeþ (Pitutary Tumor - Hene Deeke=Àleer 2) DeMee leNns®³ee He´keÀej®³ee ceeies Demet MekeÀles. ³eeuee efHe´keÀe@Meme H³egyeìea cnCeleele. meenefpekeÀ®e DeMee He´keÀejele Sb[eske´Àe³evee@uee@efpemì, efHeÀpeerefMe³eve, mepe&ve, v³etjesmepe&ve, Hesef[Dee@ì^erefMe³eve Je efHeÀpeerDee@ueere@efpemì ³eeb®³ee ìerceves pej GHe®eej kesÀues lej HeÀej GÊece. Hegbyeerpeeb®eer (Megke´Àpeblegb®eer) efveefce&leerë

³ee GlHeÊeer®es JewefMe<ìîe cnCepes Debleerce ìH³eeuee le³eej nesCeeN³ee Megke´ÀpebletceO³es SkeÌme-Jee³e ³ee oesve eEueie mebyebOeer jbiemet$eemen Flej 44 jbiemet$es efceUtve SketÀCe 46 jbiemet$es* Demele veenerle lej ³ee SsJepeer efceDee@efmeme (Meiosis) ³ee efJeYeepeveeves SkeÀ `SkeÌme' ne Flej 22 jbiemet$es eEkeÀJee SkeÀ `Jee³e' Je Flej 22 jbiemet$es, DeMeer SketÀCe lesJeerme®e jbiemet$es Demeleele. ³ee efþkeÀeCeer ue#eele Iesleueer Heeefnpes DeMeer yeeye cnCepes, pej m$eeryeerpeeMeer meb³eesie HeeJeCeeN³ee Megke´Àpebletle SkeÌmed Je Flej 22 jbiemet$es Demeleerue lej les DeHel³e cegueieer yeveles Je ³ee Megke´ÀpebletceO³es Jee³e Je Flej 22 jbiemet$es Demeleerue lej les DeHel³e cegueiee yeveles. ns cegÎece mHe<ì keÀjC³ee®eb keÀejCe cnCepes Heg<keÀUoe cegueiee nesle veener ³ee®ee oes<e m$eerJej ìekeÀuee peelees Je efle®ee íU kesÀuee peelees. Jee³e Je 22 jbiemet$es DemeCeeN³ee Megke´Àpebleguee neefvekeÀejkeÀ eEkeÀJee $eemeoe³ekeÀ Demes JeeleeJejCe m$eer®³ee ieYee&Me³eele Demeu³eeme l³eecegUs SkeÌmed Je Flej 22 jbiemet$es Demeuesuee Megke´Àpeblet®e m$eeryeerpeeMeer meb³eesie HeeJeCeej veener keÀe³e ? Je l³eecegUs®e ceie cegueieer nesCeej veener keÀe³e ? DeMeer MebkeÀe SKeeoer J³ekeÌleer GHeefmLele keÀª MekesÀue. HeCe meO³ee lejer Demes keÀener Demeu³ee®ee þece HegjeJee GHeueyOe veener DeeefCe mecepee lemeb Demeueb®e lejerner Jee³e Je Flej 22 jbiemet$es DemeCeeje Megke´Àpebleg ne Deefve<ì JeeleeJejCeele efìkeÀeJe

Megke´Àpebletb®³ee efveefce&leer®³ee He´efke´À³esuee mHejdce@ìespesvesefmeme (Spermatogenesis) cnCeleele. (Hene Deeke=Àleer 19) mesefceefveHesÀjme ìîety³etueceO³es Megke´Àpebletb®eer efveefce&leer eEkeÀJee GlHeefÊe peefce&veue mesume (Germinal Cells) Heemetve ìH³eeìH³eeves nesles.

* He´l³eskeÀ HesMeerceO³es DeevegJebeMf ekeÀ iegCeebvee OeejCe keÀjCeejs êJ³e Demeles. ns êJ³e Oeei³eebmeejK³ee HeoeLee&le Demeles. ns Oeeies cnCepes jbiemet$es. ueQeif ekeÀles®es iegCe OeejCe keÀjCeejer leer eEueiemebyebOeer jbiemet$es. leer oesve Demeleele. SkeÌme Je Jee³e. meejer jbiemet$es p³ee Lewueerle Demeleele leer HesMeerceOeueer Lewueer cnCepes v³egkeÌueerDeme.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 64

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 65

Oeª MekeÀuee veener, lej®e SkeÌmed Je Flej 22 jbiemet$es DemeCeeje Megke´Àpeblet m$eeryeerpeeMeer meb³eesie HeeJesue nsner GIe[ Deens. l³eecegUs meejK³ee cegueer®e nesleele ³ee keÀejCeemeeþer HelveerJej þHekeÀe þsJeCeb meeHeÀ ®etkeÀ Deens. cegueieer eEkeÀJee cegueiee nesC³eeuee Heleer®e peyeeyeoej Deens. ìH³eeìHH³eeveb le³eej nesCeeje Megke´Àpeblet HetCe& le³eej Peeu³eeJej efJekeÀefmele Peeu³eeveblej keÀmee Demelees ns Deeke=Àleer 14 ceO³es oeKeJeueb Deens. Megke´Àpebletuee mHejdcece@ìesPeesDeve (Spermatazoan) osKeerue cnìueb peeleb. ³ee Megke´Àpeblet®³ee [eskeÌ³eekeÀ[®³ee HegÀieerj Yeeieeuee De@ke´Àesmeesce cnCeleele. De@ke´Àes (Acro) cnCepes SKeeÐee DeJe³eJe-Fbefê³ee®ee meJee&le ìeskeÀekeÀ[®ee Yeeie. meesce (Some) ne Meyo Mejerj eEkeÀJee yee@[er (Body) ³ee DeLee&veb JeeHejlee peelees, cnCetve De@ke´Àesmeesce (Acrosome). ³ee Yeeieele ne³eu³etjesvee³e[sPe (Hyaluronidase) ns JeerkeÀj (SvPeeF&ce Enzyme) Demetve, lees Megke´Àpeblet pesJne m$eer-yeerpeeMeer meb³eesie HeeJelees lesJne m$eer-yeerpee®eer DeeJejCes He®eJeC³eeme, efJejIeUefJeC³eeme GHe³eesieer He[les Demeb mecepeueb peeleb Megke´Àpeblet®es Flej Yeeie (Deeke=Àleer 14 ceO³es) oeKeJeues Deensle®e. FLes SkeÀ íesìerMeer yeeye ue#eele þsJeueer lej les jbpekeÀ þjsue. DeeHeu³ee Mejerjele efJeue#eCe Ie[ecees[er efkeÀleer meHeÀeF&oejHeCeeveb DeeefCe megefve³ebef$ele He×leerveb Ie[leele, l³ee®eer keÀuHevee ³esF&ue. mesefceefveHesÀjme ìîety³etueceO³es Megke´Àpeblet le³eej nesleele les pecee&³eveue mesume Heemetve; HeCe ³ee Megke´Àpebletb®³ee efJekeÀemee®³ee Heéfke´À³esmeeþer meìexueer mesume (Sertoli Cells) DeefleMe³e cenÊJee®³ee Demeleele. (Hene Deeke=Àleer 19) ³eener mesefceefveHesÀjme ìîety³etumeceO³es Demeleele. meìexueer mesume, pecee&³eveue mesumeHeemetve Megke´Àpeblet efJekeÀefmele nesC³eemeeþer GHe³egkeÌle JeeleeJejCe efvecee&Ce keÀjleele, pecee&³eveue mesume®es Hees<eCe keÀjleele DeeefCe Megke´Àpebletb®³ee efJekeÀemeemeeþer He´l³e#e ceolener keÀjleele. meìexueer mesume DeMee leNnsves SKeeÐee He´sceU oeF&HećeeCes peefce&veue mesume®eer keÀeUpeer Iesleele ! efMeJee³e meìexueer mesume Fmìê@ef[Dee@ue (Estrodiol) ne ne@ceexve ñeJeleele. ne Fmìe^@ef[Dee@ue neceexve Megke´Àpebletb®³ee lemes®e meìexueer mesume De@v[êspesve yeeF¥eE[ie Heésìerve yeveJeleele. ns êJ³e Fmìêspesve Je ìsmìesìsje@ve ³ee oesneWvee Megke´ÀpebletbHe³e¥le Hees®eJeleb ! meìexueer mesume ceguesefjDeve F&veefnefyeeEìie He@ÀkeÌìj (Mullerian Inhibiting Factor) ñeJeleele. p³eecegUs HegeuE ueieer ieYee&ceO³es m$eer®eer peveveebies Goe. ieYee&Me³e, ieYee&Me³e veefuekeÀe (He@ÀueeseHf e³eve ìîetymed) le³eej nesT efoueer peele veener. Megke´Àpeblet®³ee efveefce&leerceO³es Hegbyeerpe ie´bLeerleerue ueseE[ie mesume* ceOetve ñeJeCeeje ìsmìesmìsje@ve®ee HeÀe³eoe neslees. (Hene Deeke=Àleer 19) Megke´Àpeblet GlHeÊeeR®³ee ojc³eeve nesCeeN³ee efceDee@efmeme He´keÀej®³ee efJeYeepeveemeeþer ìsmìesmìsje@ve®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles.

³ee uese[E ie mesumevee GÊespevee efceUles leer efHeìîegìjerceO³es ñeJeCeeN³ee Sue. S®ed. (Leutinizing

Hormone = u³egìervee³eeEPeie ne@ceexve) Heemetve.

efHeìîegìjer ceOetve ñeJeCeeje ieéLs e ne@ceexve (Growth Hormone) Hegyb eerpe ie´Lb eer®³ee keÀe³ee&®eer Heeée&Yetceer le³eej keÀjC³eemeeþer DeeefCe Megke´Àpebletb®³ee GlHeefÊemeeþer DeeJeM³ekeÀ DeMee efJeYeepeve Heéfke´À³esmeeþer DeeJeM³ekeÀ Demelees. ieésLe ne@ceexve pej keÀceer Demesue lej Megke´Àpebletb®eer GlHeÊeer keÀceer nesF&ue eEkeÀJee nesCeej®e veener. Megke´Àpeblet DeecuelescegUs cejlees. lemes®e leHeceeve Jee{u³eeme l³ee®es Dee³eg<³e keÀceer nesles. Hegbyeerpe ie´bLeerceO³es keÀener DeeþJe[s efpeJeble jent MekeÀCeeje Megke´Àpeblet m$eer®³ee peveveWefê³ee®³ee ceeiee&le cee$e SkeÀ-oesve efoJeme®e peiet MekeÀlees. Deeke=ÀleerceO³es oeKeJeuesu³ee Megke´ÀeMe³ee®es (jsleeMe³e = mesefceveue JnsefmekeÀume - Seminal Vesicles) keÀe³e& cnCepes kesÀJeU `mHece&med®es iees[eTve' Demes mecepeues peeF&; HeCe Deelee ns efme× Peeuesues Deens keÀer Megke´ÀeMe³e cnCepes He´l³e#eele ie´Lb eer Demetve Megke´Àpeblet®b ee m$eeryeerpeeMeer meb³eesie nesC³eemeeþer GHe³egkeÌle DeMeer Heésmì@iueBef[ve (Prostaglandin), He´Àe³eefye´veespeve (Fibrinogen), He´gÀkeÌìespe (Fructose) ner Hees<ekeÀ êJ³e ³ee ie´Lb eerletve ñeJeleele. mesecf eveue Jnsemf ekeÀume ceOeerue m$eeJe Megke´Àpeblet®b ³ee ceeieesceeie FpeskeÌ³eguesìjer [keÌìceO³es ³eslees. ● Heésmìsì ë Heéms ìsì ne SkeÀ mene³³ekeÀ peveveeJe³eJe Deens. cet$eveefuekesÀ®³ee cet$eeMe³eekeÀ[erue YeeieeYeesJeleer ne DeJe³eJe Demelees. ne DeJe³eJe Je=×HekeÀeUer keÀener DebMeer DeekeÀejeves Jee{lees Je l³eecegUs ueIeJeer nesleevee De[LeUe ³esCes, je$eer Hegveë Hegvne ueIeJeeruee nesCes DeMeer $eemeoe³ekeÀ ue#eCes GlHeVe nesleele. Heéms ìsì ie´Lb eerletve êJ³e ñeJeues peeles, l³eecegUs Jeer³ee&®es HećeeCe (Volume) Jee{les. ³ee êeJeecegUs Hegbyeerpeeb®es Hees<eCe Je keÀe³ee&le neleYeej ueeielees. Heéms ìsì ie´Lb eeR®es keÀe³e& Heg©<ee®³ee Mejerjele ñeJeCeeN³ee DeB[e^ ps evme Je Fmìêps esvmeveer efve³ebe$f ele nesles. Heésmìsì ie´bLeeR®eer GleejJe³eele nesCeejer Jee{ DeeefCe keÀke&Àjesie, Fmìêspesvme nîee ne@ceexvmeveer eEkeÀJee Mem$eefke´À³esves og©mle keÀjeJes ueeieleele. Heésmìsì®³ee (Hene Deeke=Àleer 15) ogOeeU m$eeJeeceO³es mee³eefì^keÀ De@efme[ (Citric Acid) ke@ÀefuMe³ece (Calcium) De@emf e[ HeÀe@mìsì (Acid Phosphate) HeéHs eÀe³eeefye´veesuee³eeefmeve, mHeceeave, mesHe@Àefueve DeeefCe êJe HeoeLe& meekeÀUu³eeme GHe³eesieer Demes SkeÀ efJekeÀj *(SbPeeFce) Je l³ee®eHećeeCes Flej HeéfLeves DeeefCe #eej Demeleele.

* Leyding Cells : He´BÀPe ne@ve uesef[ie (pece&ve Meem$e%e 1821 - 1908) ³eeves ³ee HesMeeR®ee MeesOe ueeJeuee.

* SbPeeFce - Enzyme - mepeerJeeb®³ee Mejerjele GlHeVe nesCeejs He´efLeve êJ³e, ³ee®³ee ³eesieeves Flej HeoeLee&le (jemee³eefvekeÀ efke´À³eele) yeoue Ie[leele, HeCe ns yeouele veener. jemee³eefvekeÀ efke´À³esle mJeleë He´l³e#e menYeeieer nesle veener.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 66

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 67

Megke´Àpebletb®eer neue®eeue #ecelee Je He³ee&³eeves peve#ecelee ³ee HeésmìsefìkeÀ HeÌu³etefDe[ves Jee{les. Jeer³ee&efJe<e³eer iewjmecepegleer ö keÀener efJeke=Àleer ë Jeer³ee&yeÎue keÀener iewjmecepe otj keÀje³euee nJesle. keÀenerpeCe Jeer³ee&®³ee yeeyeleerle HeÀej®e ef®ebleeke´Àeble Demeleele. kegÀCeeuee DeeHeues Jeer³e& HeeleU Peeu³ee®ee mebMe³e Demelees lej kegÀCeeuee Jeer³e& keÀceer Peeu³ee®eer Yeerleer Jeeìles. Jeer³ee&ceO³es Demeuesu³ee Megke´Àpebletb®eer DeeefCe Flej jemee³eefvekeÀ êJ³eeb®eer leHeemeCeer keÀjC³ee®eer Deelee yengleskeÀ efþkeÀeCeer mees³e Deens. Jeer³ee&®es HećeeCe 3 -4 efceueereuf eìj SJe{s meeceev³eHeCes Demetve Megke´Àpeblet®b eer mebK³ee oj efceefueefueìj ceO³es 3.5 les 12 keÀesìer SJe{er Demeles. Jeer³e&Heleve Peeu³eeveblej pej ueies®e met#ceoMe&keÀ ³eb$eeKeeueer Jeer³ee&®eb efvejer#eCe kesÀueb lej l³eeceO³es JeUJeUCeejs Megke´Àpeblet menpe efomet MekeÀleele. lep%eeb®³ee leHeemeCeerceO³es Megke´Àpebletb®³ee neue®eeueerueener cenÊJe Deens. efMeJee³e leebye[îee HesMeer, Heeb{N³ee HesMeer Fl³eeoer yeeyeeRmeeþerner HeenCeer kesÀueer peeles. mJeleë®³ee Jeer³ee&mebyebOeer®³ee MebkeÀe yengleskeÀJesUe efvejeOeej Demeleele; Hejbleg JejerueHećeeCes Jeer³ee&®eer leHeemeCeer keÀªve IesTve, MebkeÀe efvejmeve keÀªve I³ee³euee keÀener®e njkeÀle veener. Jeer³ee&ceO³es Dee{UCeeN³ee keÀener efJeke=Àleer cnCepes 1) Megke´Àpebletb®eb Del³euHe HećeeCeö ³eeuee Dee@efueieesmHeefce&³ee (Oligospermia) cnCeleele. 2) Megke´Àpebletb®ee DeYeeJe - nîeeuee De@PetmHeefce&³ee (Azoospermia) cnCeleele. 3) efJeke=Àle Megke´Àpebleg - De@yevee@ce&ue mHece&me (Abnormal Sperms). ³eeceO³es efJeke=Àle Megke´Àpeblet Demeleele. Goe. neue®eeue ve keÀª MekeÀCeejs (Nonmotile) eEkeÀJee j®eves®³ee ¢<ìerves efJeke=Àleer Demeuesues Je l³eecegUs m$eeryeerpeeMeer meb³eesie HeeJet ve MekeÀCeejs eEkeÀJee Deieoer cesuesues (Dead Sperms).

F) m$eer®³ee peveveie´bLeer Je peveveWefê³eeb®³ee leHeMeerue ë m$eer®³ee peveveie´bLeer Je pevevesWefê³eeb®ee DeY³eeme cegueer®³ee Je³eele ³esC³ee®³ee meboYee&le kesÀuee Deens, HeCe l³ee leHeMeerueele Yej Ieeuee³euee nJeer (Deeke=Àleer 20.) efm$e³eeb®³ee peveveie´bLeer eE[yeie´bLeer (Ovary) DeeefCe peveveWeêf ³e Heseuf Jnme ³ee meb³egkeÌle ne[e®³ee HeeskeÀUerle Demeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 68

yeensªve peer efomeleele l³eebvee yeenîepeveveWefê³es cnCeleele Je l³ee meJee¥vee efceUtve JnuJee (Vulva) cnCeleele. oesvner yeepet®eer oesve HesefuJnme ne[s meceesj efpeLes pees[uesueer Demeleele l³eevee eEmeHeÀe³eefmeme H³egefyeme cnCeleele DeeefCe ³ee meceesj®³ee YeeieeJej ®ejyeer³egkeÌle Yeeie Demelees. ³ee Yeeieeuee cee@vme Jnsvesefjme (Mons Veneris) eEkeÀJee cee@vme H³egefyeme (Mons Pubis) cnCeleele. Je³eele ³esleevee ³ee®e YeeieeJej kesÀme ³esleele Je l³eebvee®e H³egefyekeÀ nsDej (Pubic Hair) cnCeleele. Deeke=Àleer ë 20

efie´Jee efie´JeecegKe ceueeMe³e iegoÜej

ieYee&Me³e veefuekeÀe eE[yeie´bLeer ieYee&Me³e cet$eeMe³e êesefCekeÀe ceg$eceeie& efMeefMvekeÀe ueIeg Yeiees<þ ye=nle Yeiees<þ

uesefyeDee cespeesje, uesefyeDee cee³eveesje ³eeb®³ee keÀceeveerKeeueer Demeuesues keÌuee³eìesefjme ³eeb®eer ceeefnleer DeeHeCe Iesleuesueer Deens. ns meJe& Yeeie Je efJeMes<eleë keÌuee³eìesejf me ne Heg©<eeb®³ee efMeMveemeejK³ee DeJe³eJe Del³eble mebJesovee#ece Demelees. m$eer-Heg©<eebceOeerue veepegkeÀ mebyebOe ue#eele Ieslee kesÀJeU megKeesHeYeesiee®³ee ¢<ìerves®e kesÀJeU veJns lej ³eesi³e meeJeOeefiejer yeeUieC³ee®³ee ¢<ìerves DeeefCe DemLee³eer Deefle GÊespevee ìeUC³ee®³ee ¢<ìervesner ³ee yeeyeer cegueeRveer peeCetve I³ee³euee nJ³ee. l³eecegUs ³eesi³e meeJeOeefiejer yeeUielee ³esF&ue. keÌuee³eìesefjme®³ee Keeueer Demeuesues cet$eÜej DeeefCe l³eeKeeueer Demeuesues ³eesefveDeeJejCeeves (Hymen) DeOee&®íeefole ³eesefveÜej ³eeb®eer DeeHeCe ceeefnleer Iesleueer Deens. ns ³eesefve®es DeeJejCe keÀenerJesUe mebYeesie Ie[sHe³e¥le uenevemes ³eesefveÜej (³eesefveefíê) JeieUlee Meeyetle Demeles; Hejbleg mee³ekeÀeEueie, Iees[ms Jeejer, HeesnCes, OeeJeCes Fl³eeoer yeeyeeRcegUs eEkeÀJee ³eesevf eDebleie&le me@efveìjer ì@HetvmecegUs ns DeeJejCe HetCe&HeCes HeÀeìtve iesuesues Demeles. ³eesefveÜeje®³ee Deeleerue ceeie& cnCepes ³eesveer eEkeÀJee Jnpee³evee. ne ceeie& mvee³etb®ee yeveuesuee Demetve yeenîepeveveWefê³eebHeemetve ieYee&Me³eeHe³e¥le (Uterus) peelees. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 69

ne ceeie& megceejs ®eej Fb®e (one meWìerceerìj) ueebye Demetve ueJeef®ekeÀlescegUs lees Heg<keÀU®e leeCeuee peeT MekeÀlees. He´megleer®³eeJesUer lej lees FlekeÀe leeCeuee peelees keÀer l³ee Jeeìsves ieYee&Me³eeleerue yeeuekeÀ yeensj ³esT MekeÀles. ³eesefveceO³es neleceespee ®e{Jetve yeesì Ieeuetve leHeemeCeer kesÀu³eeme ³ee ceeiee&®ee Deeleuee Yeeie ®ee®eHe[lee ³eslees. DeMee leHeemeCeeruee `Hej Jnpee³eveue Hejer#ee' (Per Vaginal Examination) cnCeleele. ³ee He´keÀejs pees ³eesefveceeiee&®³ee Deeleu³ee ìeskeÀeuee He=<þYeeie ueeielees lees ieYee&Me³ee®³ee ieUîee®ee (Cervix) Demelees. ne Yeeie IeÆ DeeefCe mebJesoveejefnle Demelees. ne Yeeie ³eesefveceeiee&ceO³es Lees[e Keeueer Deeu³eecegUs l³ee®³ee Heg{s, ceeies Je oesvner yeepetuee Keesueieì Kee®ee le³eej nesleele. l³eevee HeÀe@vee&³emesme (Fornices) cnCeleele. Heg<keÀUoe ieYee&Me³eeleerue Deepetyeepet®³ee ieeþerner ³ee Yeeieeleu³ee leHeemeCeerle ®ee®eHe[lee ³esleele Je ³eesi³e efveoeve DeeefCe GHe®eej keÀjlee ³esleele. ³eesefve®³ee Deeleerue YeeieeJej meJe&$e ®eHeìîee HesMeer Je DeveskeÀ mlej Demeuesues DeeJejCe Demeles. ³eeuee mì^@efìHeÀeF&[ mkeÌJe@ceme SefHeLesefue³ece cnCeleele. ³eesefveYeeieeleerue m$eeJe ns Deecue Demeleele. Je³eele ³esC³eeHetJeea DeeefCe ceeefmekeÀ HeeUer yebo Peeu³eeJej ns m$eeJe Deecue jenle veenerle Je l³eecegUs ³ee Je³eele pebletmebmeiee&®eer peemle MekeÌ³elee Demeles. meefJn&keÌme eEkeÀJee ieYee&Me³e Je ³eesefveceeiee&ceOeerue Yeeie ë meefJn&keÌme ob[ieesueekeÀej Demetve 2 les 3 meW.ceer. ueebye Demeles. DeeOeer cnìu³eeHećeeCes ³eesevf eceO³es PegkeÀuesuee DeeefCe l³ee®³ee Deeleuee Demes meefJn&keÌme®es 9 Yeeie kesÀues peeleele. l³eebvee Devegke´Àces Jnpee³eveue Je megHeé Jnpee³eveue meefJn&keÌme cnCeleele. meefJn&keÌme®ee MeyoMeë DeLe& ieUe Demee Deens. ³ee ieUîeeleerue veUerves ieYee&Me³ee®eer HeeskeÀUer Je ³eesefveceeie& pees[uesues Demeleele. ³ee veUer®³ee ³eesevf ele GIe[CeeN³ee Yeeieeuee yeensj®es efíê (External os) DeeefCe ieYee&Me³eele GIe[CeeN³ee Yeeieeuee Deeleerue efíê (Internal os) cnCeleele. meefJn&keÌmeceOeerue ie´bLeerle c³egkeÀme ns yegUyegUerle êeJe ñeJeleele. ³ee êJ³eele He´gÀkeÌìespe ner meeKej DeeefCe HeéfLeves Demeleele. nîee êJ³ee®es keÀece cnCepes mebYeesiee®³ee JesUer efMeMveeletve Glmeefpe&le nesTve Deeuesu³ee Hegbyeerpeeb®eb Hees<eCe keÀjCeb. ³ee ñeeJee®eer JeweMf e<ìîes ceeefmekeÀ HeeUer ojc³eeve Deblem$eeJeeceO³es nesCeeN³ee ®eke´Àce³e HesÀjHeÀejevegmeej yeoueleele. pesJne m$eeryeerpe Glmepe&ve (Ovulation) nesTve m$eeryeerpe ieYee&Me³eveefuekesÀle ³esles l³ee ojc³eeve meefJn&keÌmeceOeerue m$eeJe Heg<keÀU Je HeeleU Demelees. l³eecegUs ³eeJesUer Megke´Àpeblet®b ee ieYee&Me³eeleerue He´JesMe megueYe neslees. ³eeGueì ne m$eeJe m$eeryeerpe Glmepe&vee®³ee Deieesoj®³ee keÀeUele IeÆ Demelees Je l³eecegUs Megke´Àpebletb®ee ieYee&Me³e He´JesMe keÀþerCe neslees. l³ee®eHećeeCes ieYe&OeejCee Peeu³eeveblej ne m$eeJe mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 70

IeÆ iegþUerHećeeCes meefJn&keÌmeceO³es jenlees Je SkeÀ He´keÀejs ieYee&Me³ee®eb oej yebo keÀjlees. ³eecegUs ieYee&Me³eeHeemetve DeeefCe ³eesefveceeiee&ves nesCeeN³ee pebletmebmeiee&Heemetve yej®e mebj#eCe efceUleb. meJe&meeceev³eHeCes mebYeesiee®³eeJesUer efMeMve leeþ Peeu³eeveblej meefJn&keÌmeHe³e¥le Heesn®eleb. meefJn&keÌme ns mebJesoveejefnle Demeleb ! l³eecegUs keÀener JesUe JewÐekeÀer³e GHe®eejemeeþer DeeJeM³ekeÀlesvegmeej ³ee meefJn&keÌme®eer efJeÐegle [eieCeer (Cautery) keÀjlee ³esles. m$eer peveveWefê³eeb®³ee meefJn&keÌme®³ee Deeleerue DeJe³eJe cnCepes ieYee&Me³e. ieYee&Me³e ëö ieYee&Me³e ne DeJe³eJe cnCepes mvee³etb®eer megceejs oer[ meW.ceer. pee[ DeeJejCeebves yeveuesueer efHeMeJeer nes³e. vesnceer®³ee yeesueerle ieYee&Me³ee®ee GuuesKe ieYee&®eer efHeMeJeer eEkeÀJee vegmelee efHeMeJeer Demeener kesÀuee peelees. ieYee&Me³e meefJn&keÌme®³ee yeepetuee cnCepes Keeueer efvecegUleb nesle peeleb. ieYee&Me³ee®eer pej ceeHes Iesleueer lej l³ee®eer Jeªve meefJn&keÌmeHe³e¥le ueebyeer 8 meW.ceer. oesvner yeepetbceOeerue Deblej cnCepes ©boer 6 meW.ceer. DeeefCe ceeietve Heg{s Deblej 4 meW.ceer. Demeleb. (Deeke=Àleer Hene) ieYee&Me³ee®eb Jepeve megceejs 50 ie´@ce Demeleb. ieYee&Me³ee®³ee Jej®³ee meJee&le ©bo YeeieeceO³es oesvner yeepetvb eer ieYee&Me³eveefuekeÀe ³esTve efceUleele. ieYee&Me³ee®eer HeeskeÀUer meceesªve Heeefnueer lej ef$ekeÀesCeer HeCe yeepetves Heeefnu³eeme Kee®esmeejKeer Demeles. Keeueer meefJn&keÌme®³ee veUerceO³es Je Jejerue oesvner yeepetveer leer ieYee&Me³eveefuekeÀe (He@ÀueesefHeDeve ìîetyeceO³es) GIe[les. vesnceer®³ee DeJemLesceO³es ieYee&Me³e, meefJn&keÌme Jej DeeefCe ieYee&Me³e Je meefJn&keÌme ³eesefveceeiee&Jej PegkeÀuesues Demeleele. ³ee PegkeÀC³eecegUsner ieYee&uee SkeÀ He´keÀej®es mebj#eCe efceUles Demeb cnCelee ³esF&ue. ieYee&Me³ee®es DeeJejCe eEkeÀJee eEYele, yeensjerue HeeleU DeeJejCe, ceOeues mvee³etb®es DeeJejCe Je Deeleerue HesMeeR®es DeeJejCe DeMee leerve DeeJejCeeb®eer yeveuesueer Demeles. ieYee&Me³eveefuekeÀe eEkeÀJee He@ÀueesefHe³eve ìîetymed*ëö ìîegyeskeÌìe@ceer nîee mebleleerHeéfleyebOekeÀ Mem$eefke´À³esceO³es ³ee ìîegyme yeebOetve Je keÀeHetve ìekeÀu³ee peeleele. ³ee ieYee&Me³e veefuekeÀeb®³ee eEYeleer yeensjerue HeeleU DeeJejCe, ceOeues mvee³et DeeefCe Deeleerue HesMeeR®³ee DeeJejCeebveer yeveuesu³ee Demeleele. ieYee&Me³eeHeemetve efveIeeuesu³ee ³ee veefuekeÀe oesve yeepet®³ee eE[yeie´bLeerHe³e¥le oesvner yeepetbvee peeleele Je l³ee efþkeÀeCeer l³ee ©bo nesleele. l³eeb®³ee HeÀvesueemeejK³ee * 1) ieé@efyeSuees He@ÀueesefHeDees - Fìeefue³eve Mejerjj®evee Meem$e%e ³eeves 1523 - 1552 ceO³es He´Lece He@ÀueesefHeve ìîegyme MeesOetve keÀe{u³ee. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 71

DeekeÀejecegUs l³eevee FvedHebÀef[yeguece (Infundibulum) cnCeleele. l³eeb®eer leeW[s keÀener He´ceeCeele keÀceUe®³ee HeekeÀUîeebmeejKeer efomele Demeu³eeves l³eevee eEHeÀefye´³ee (Fimbriae) cnCeleele. nîeeleerue peer HeekeÀUer eE[yeie´bLeeruee (DeesJnjeruee) ef®ekeÀìuesueer Demeles efleuee DeesJnsefjDeve eEHeÀefye´³ee cnCeleele. ieYee&Me³eveefuekeÀeb®³ee Deeleerue HesMeer DeeJejCe yeveJeCeeN³ee HesMeeR®eer JewefMe<ìîes ieYe&OeejCesmeeþer GHe³egkeÌle Demeleele. keÀener HesMeeRvee met#ce leblet Demeleele. ³eevee efmeefue³ee (Cilia) cnCeleele. l³eeb®eer melele ieYee&Me³ee®³ee efoMesves neue®eeue nesle Demeles. ³ee neue®eeueercegUs eE[yeie´bLeerletve Glmeefpe&le nesTve FvedHebÀ[ery³eguececeOegve ieYee&MeveefuekesÀle ³esCeejs m$eeryeerpe ieYee&Me³eekeÀ[s Hees®ee³euee ceole nesles. keÀener HesMeeRvee leblet vemetve l³ee efJeefMe<ì êJe ñeJeC³ee®es keÀece keÀjleele. ieYee&Me³eveefuekeÀeb®e keÀece cnCepes eE[yeie´bLeeRHeemetve Glmeefpe&le nesTve Deeuesueb m$eeryeerpe ieYee&Me³eele Hees®eJeCeb. Megke´ÀpeblegMeer l³ee®ee meb³eesie (Fertilization) Peeuee keÀer lees ³egicevepe (Pee³eieesì) ieYee&Me³ee®³ee eEYeleerle jesJeuee peelees. ³eeuee®e ieYe&jesHeCe (Implantation) cnCeleele. (Hene Deeke=Àleer 21.)

Deeke=Àleer ë 21 ieYee&Me³eeleerue Megke´Àpeblet

efJe³e&JeenkeÀ veefuekeÀe meJneakeÌme Megke´Àpebletb®ee ³eesveerHe´JesMe

³eeveblej cee$e veJeJ³ee DeeþJe[îee®³ee ojc³eeve Heé³ecejer meskeÌme keÀe@[&dmeHeemetve meskebÀ[jer meskeÌme keÀe@[&dme (keÀe@efì&keÀue keÀe@[&med) le³eej nesleele. ³eeb®³eeHeemetve eE[yeie´bLeer le³eej nesleele. eE[yeie´bLeeR®ee yeensj®ee Yeeie (Cortex) ne®e keÀe³e&Meerue Yeeie Demelees. (Heg©<e ieYee&ceO³es cee$e Heé³ecejer meskeÌme keÀe@[&®es ªHeeblej Hegbyeerpe ie´bLeer®³ee ieeY³eele cnCepes®e mesefveefveHesÀjme ìîegy³egumeceO³es nesle.) ³ee keÀeUeleu³ee eE[yeie´bLeeR®³ee yeensjerue keÀe³e&Meerue YeeieeceO³es Demeuesu³ee HesMeerHewkeÀer keÀener HesMeer cnCepes m$eeryeerpee®eer HetJee&JemLee nes³e. l³eecegUs ³eebvee Heé³ecejer DetmeeF&ì (Primary Oocyte) cnCeleele. nîee ceesþîee nesleele. l³eeb®³eeYeesJeleer pes DeeJejCe Demeleb l³eeuee Peesvee Hesu³egefme[e (Zona Pellucida) cnCeleele. nîee Heé³ecejer DetmeeF&ìYeesJeleer Flej HesMeeR®ee HegbpekeÀe eEkeÀJee PegHekeÀe ieesUe neslees. ³ee HegbpekeÌ³eeuee efHećee@ef[&Deue HeÀe@efuekeÀue cnCeleele. meg©Jeeleeruee DeMeer megceejs meÊej ueeKe efHećee@ef[&Deue HeÀe@efuekeÀume Demeleele. Heg{s leer keÀceer keÀceer nesle peeleele Je ne m$eerieYe& pevceC³ee®³eeJesUer ner HeÀe@efuekeÌme megceejs De[er®e les Hee®e ueeKe®e Demeleele. keÀeueeblejeves leerner keÀceer nesTve Je³eele ³esC³ee®³ee JesUer SkeÀ les oesve ueeKe®e efHećee@ef[&ue HeÀe@efuekeÀume efMeuuekeÀ jenleele. (Hene Deeke=Àleer 22, 24) Deeke=Àleer ë 22

Deeke=Àleer ë 23

eE[yeie´bLeer (Ovary) ë m$ereyeerpe Je Hegbyeerpee®ee meb³eesie Peeu³eeveb l ej DeuHeeJeOeer l e®e l³eeb ® ³ee cee³eìesefmeme ³ee He´keÀej®³ee efJeYeepeveecegUs ue#eeJeOeer HesMeer le³eej nesleele. ³eeHewkeÀer keÀener HesMeeRceO³es peveveie´bLeer yeveC³ee®eer Je l³eeÜejs efJeefMe<ì ueQefiekeÀ Deblem$eeJe Je m$eeryeerpe eEkeÀJee Hegbyeerpe le³eej keÀjC³ee®eer megHle MeefkeÌle Demeles. m$eerieYee&ceOeerue Deeefoce yeerpeHesMeer Heg{s JeguHeÀer³eve [keÌìmd ed®³ee Deeleu³ee He=<þYeeieer Demeuesu³ee efmeueesefcekeÀ DeeJejCeele ªHeebleefjle nesleele. nîee HesMeeR®³ee efJeYeepeveeletve pesvee³eìue efjpe cnCepes peveveie´bLeer®eer HetJee&JemLee le³eej nesles. ³eeHeemetve neleeb®³ee yeesìebHe´ceeCes Gb®eJeìs le³eej nesleele. l³eebvee He´e³ecejer meskeÌme keÀe@[&dme cnCeleele. ³ee ìHH³eeHe³e¥le Deeefoce yeerpe HesMeer eE[yeie´bLeer eEkeÀJee Hegbyeerpeie´bLeerceO³es ªHeebleefjle nesT MekeÀleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 72

Je³eele Deeu³eeveblej ³ee HeÀe@efuekeÀumeHewkeÀer oj ceefnv³eeuee SkeÀ®e HeÀe@efuekeÀume HetCe&HeCes efJekeÀefmele nesleb. nîee ojc³eeve HetCe& efJekeÀefmele nesle Demeuesu³ee HeÀe@efuekeÀumeceOeerue (Deelee l³eeuee ieéefHeÀ³eve * HeÀe@efuekeÀue cnCee³e®eb.) (Deeke=Àleer 23.) HetJee&JemLesleerue m$eeryeerpee®eb efceDee@efmeme ³ee He´keÀejs efJeYeepeve nesTve m$eeryeerpe le³eej nesleb DeeefCe ceeefmekeÀ HeeUer®³ee megceejs ®eewoeJ³ee efoJeMeer ³ee ieéefHeÀ³eve HeÀe@efuekeÀumeceOetve yeensj HesÀkeÀueb peeleb. ³eeuee®e DeesJnîeguesMeve cnCeleele. (Deeke=Àleer 22, 24) efjpeefveDesj [er ieéHeÀ ³ee [®e [e@keÌìj Je Mejerjj®eveeMeem$e%eeves (1641-1673) MeesOe ueeJeuee cnCetve ieéefHeÀ³eve. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 73

Deeke=Àleer ë 24

He´e³ecejer HeÀe@ueerkeÀue

peefce&veue SefHeLesueer³ece HeÀe@ueerkeÌ³etuej HeÌuetF[&

ueQefiekeÀ J³ebies keÀe@He&me Dee@uyeerkeÀvme ces[îetuee Dee@HeÀ mì^escee

jkeÌlee®eer ieeþ

Je³eele Deeuesu³ee cegueeR®eer oesvner eE[yeie´bLeer He´l³eskeÀer 3.5 x 2 x 1.8 meW.ceer. SJe{îee DeekeÀeje®³ee Demetve l³eeb®³eeceO³es DeMeer DeveskeÀ efHe´cee@ef[&Deue HeÀe@efuekeÀume Demeu³ee®e DeeHeu³eeuee met#ceoMe&keÀeKeeueer leHeemeCeer kesÀu³eeme Dee{Utve ³esleb. ie´eefHeÀDeve HeÀe@efuekeÀueceOetve yeensj Deeuesueb m$eeryeerpe ieYee&Me³eveefuekeÀeb®³ee HeekeÀUîeebmeejK³ee leeW[eletve ieYee&Me³eveefuekeÀele peeleb Je efleLes m$eeryeerpe Je Hegbyeerpee®ee meb³eesie mebYeesiee®³eeJesUer nesTve ³egicevepe (Zygote) le³eej neslees. ooo

De) efJe<e³e He´JesMe ë Deelee Jee{l³ee Je³ee®³ee cegueecegueeRceO³es peveveWefê³e mebyebefOele DeMee, keÀesCel³ee efJeke=Àleer eEkeÀJee oes<eHetCe& j®evee Je meoes<e keÀe³ex Dee{Uleele les Heent. keÀeneRceO³es ns oes<e ieYee&JemLesle Demeleevee®e Hejbleg iegCemeg$eeb®³ee eEkeÀJee jbiemet$eeb®³ee DevegJeebefMekeÀlesveb Deeuesu³ee oes<eecegUs (Genetic Je Chromosomal) lej keÀeneRceO³es ieYee&JemLesleerue Flej efJekeÀejebcegUs efvecee&Ce nesleele. keÀeneRceO³es yeeueHeCeele jesie Peeu³eeves lej keÀeneRceO³es DeHeIeeleecegUs J³ebies efvecee&Ce nesleele. ³ee efþkeÀeCeer DeeHeCe DeLee&le®e meJe&®e ueQefiekeÀ jesieeb®ee efJe®eej keÀjCeej veener. HeÀkeÌle l³ee®e efJeke=ÀleeR®ee efJe®eej keÀjCeej Deenesle p³ee Jee{l³ee Je³ee®³ee cegueecegueerle Dee{Uleele. ³ee efJeke=Àleer mecepeC³eemeeþer Heg©<e Je efm$e³eeb®eer ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe ieYee&JemLesletve keÀMeer efJekeÀefmele nesleele ³ee®ee Hejece<e& I³ee³euee nJee.

Dee) ueQefiekeÀ efveef½eleer®eer Je efYeVeles®eer eEkeÀJee He=LeëkeÀjCee®eer meg©Jeele (Sex Determination & Sex Differentiation = meskeÌme ef[ìjefcevesMeve Je meskeÌme ef[HeÀjefvMeDesMeve) ë eEueieYeso efveef½ele nesCes cnCepes meskeÌme ef[ìjefcevesMeve (Sex Determination) DeeefCe Heg{s He´ew{ eEueieYesoele HeefjCeleer nesCes cnCepes meskeÌme ef[HeÀjefvMeDesMeve (Sex Differentiation) meJe& meeceev³eHeCes SkeÌme-SkeÌme Je 44 DeeefCe SkeÌme-Jee³e Je Flej 44 jbiemet$es DemeCeejs Devegke´Àces m$eer DeeefCe Heg©<e yeveleele; Hejbleg vesnceer®e Demeb Ie[sue Demeb veener. keÀejCe keÀOeerkeÀOeer jbiemet$es keÀceer DeefOekeÀ He´ceeCeele ³esleele Je eEueieYeso DeHetCe& neslees. efMeJee³e Flej DeveskeÀ yeeyeeR®ee mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 74

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 75

eEueieYesoe®³ee efJekeÀemeeJej HeefjCeece neslees. l³eecegUs keÀener peCeebceO³es keÀener Heg©<eer lej keÀener m$eer®es iegCe Demeleele. l³eecegUs keÀesCeleer jbiemet$es Deensle ns DeY³eemeCeb (Chromosomal Typing) cenÊJee®eb Peeueb Deens. keÀejCe jbiemet$eeb®³ee efvekeÀ<eeJej l³ee J³ekeÌleer®eb eEueie keÀesCeleb Deens ns þjJelee ³esleb. l³ee®eHećeeCes eEueieYesoe®eer He=LekeÀlee HetCe& Peeueer keÀer veener mecepeleb. DeeHeu³ee®e veJns lej peieYej®³ee meceepeeceO³es eEueieYeso HetCe& DemeCeb cenÊJee®eb Je Heéfle<þs®eb, lej eEueieYeso DeHetCe& DemeCeb ns keÀenermeb nervelJeeb®es, nsìeUCeer®eb þjleb. meceepeele ³ee J³ekeÌleeR®eer GHes#ee nesles. Jew%eeefvekeÀ ¢<ìerves pej ³ee yeeyeeR®ee DeY³eeme Peeuee lej èfnpe[e - íkeÌkeÀe - HeeJeCesDeeþ' Jeiewjs GHenemeieYe& Je leg®íles®³ee YeeJevesves eEueieYeso DeHetCe& Demeuesu³ee J³ekeÌleeruee DeeHeCe mebyeesOeCeej veener. l³eeb®es efpeCesner DeefOekeÀ meeLe& yeveefJeC³ee®³ee ¢<ìerkeÀesveeletve ³ee J³ekeÌleer Je DeeHeCe meefn<Ceglesves Je mecepegleoejHeCes ceeie& keÀe{t. Demees. lej cegÎe ne keÀer jbiemet$eeJeuebeyf ele eEueieYeso eEkeÀJee `ke´ÀesceesPeesceue meskeÌme'ves J³ekeÌleer®³ee ¢M³e eEueieYesoe®ee Hee³ee j®euee peelees, lees yeensªve efomele veener. ke´ÀesceesPeesceue meskeÌme (Chromosomol) uee pesvesefìkeÀ meskeÌme (Genetic Sex) ner cnCelee ³esF&ue. ³ee HesMeerDebleie&le Je jbiemet$eebleie&le eEueieYesoeuee efpeveesìeF&He (Genotype) eEkeÀJee DeefOekeÀ mHe<ìlesves ueQefiekeÀ efpeveesìeF&He (Sexual Genotype) cnCelee ³esF&ue. ns eEueieYesoe®eb HesMeerDebleie&le Je jbiemet$eebleie&le DeefmlelJe nes³e. DeeOeer cnìu³eeHećeeCes jbiemet$eebleie&le eEueieYesoe®es DeefmlelJe m$eer-yeerpe (Ovum) Je Hegbyeerpe (Sperm) ³eeb®³ee meb³eesiee®³ee JesUer þjleb Je ³ee meb³eesie Heéfke´À³esJej DeJeuebyetve Demeleb. jbiemet$eer³e (ke´Àesceesmeesceue) ueQefiekeÀ JewefMe<ìîe ë m$eeryeerpeeceO³es yeeJeerme meJe&meeceev³e iegCemebyebOeer jbiemet$es DeeefCe SkeÀ SkeÌme jbiemet$e Demeleb. SkeÌme jbiemet$e ns eEueieYesoeMeer mebyebefOele Deens. yeeJeerme iegCemebyebOeer jbiemet$eebvee Dee@ìesmeescme (Autosomes) cnCeleele. SkeÌme jbiemet$eeuee eEueiemet$e cnCepes®e meskeÌme ke´Àesceesmeesce (Sex Chromosome) cnCeleele. HegbyeerpeeceO³es yeeJeerme meJe&meeceev³e jbiemet$es Demeleele, Hejbleg efvecc³ee HegbyeerpeebceO³es SkeÌme He´keÀej®es jbiemet$e Demeles lej Gjuesu³ee efvecc³ee HegbyeerpeebceO³es Jee³e He´keÀej®es jbiemet$e (Y - Chromosome) Demeles. Jee³e He´keÀej®es jbiemet$e ns osKeerue meskeÌme ke´Àesceesefmece cnCepes®e eEueiemet$e Demeles. m$eeryeerpe Je Hegbyeerpee®ee meb³eesie mebYeesie eEkeÀJee meceeieceecegUs efMeMveeJeeìs Jeer³e& ieYee&Me³eeceO³es Hees®eu³eecegUs neslees. Jeer³ee&ceO³es Hegbyeerpes Demeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 76

pej Jeer³ee&leerue yeeJeerme Dee@ìesmeescme Je SkeÀ SkeÌme jbiemet$e DemeCeeN³ee Hegbyeerpee®ee meb³eesie m$eeryeerpeeMeer Peeuee (³eeuee Fertilization - HeÀefì&uee³ePesMeve cnCeleele) lej ³ee meb³eesieecegUs le³eej nesCeeje HeéjbYeeJemLesleerue ieYe& ne m$eereEueie Demelees. ³ee ieYee&uee Pee³eieesì (Zygote) eEkeÀJee ³egicevepe cnCeleele. ³ee HeéjbYeeJemLesleerue ieYee&ceO³es Hegbyeerpeeleerue yeeJeerme Je m$eeryeerpeeleerue yeeJeerme DeMeer SketÀCe ®eJJes®eeUerme meJe&meeceev³e iegCemebyeOeer jbiemet$es Demeleele, lej Hegbyeerpeeleerue SkeÀ SkeÌme jbiemet$e Je m$eeryeerpeeleerue SkeÀ SkeÌme jbiemet$e DeMeer oesve eEueiemebyebOeer jbiemet$es Demeleele. pesJne DeMeer ®eJJes®eeUerme meJe&meeceev³e iegCemebyebOeer jbiemet$es DeeefCe oesve eEueiemebyebOeer Demeuesueer SkeÌme jbiemet$es SkeÀ$e ³esleele lesJne HeéjbYeer®ee ieYe& m$eereEueieer neslees. ³eeGueì Jeer³ee&leerue p³ee Hegbyeerpeele yeeJeerme meJe&meeceev³e iegCemebyebOeer jbiemet$es Deensle Je SkeÀ Jee³e ns eEueieemebyebOeer jbiemet$eb Deens Demes Hegbyeerpe pej m$eeryeerpeeMeer meb³eesie HeeJeues, lej le³eej nesCeeN³ee HeéjbYeeJemLesleerue ieYee&le (³egicevepeele) ®eJJes®eeUerme meJe&meeceev³e iegCemebyebOeer jbiemet$es Je SkeÀ SkeÌme DeeefCe SkeÀ Jee³e DeMeer oesve eEueiemebyebOeer jbiemet$es SkeÀ$e ³esleele. ne HeéjbYeeJemLesleerue ieYe& (³egicevepe) HegeEuueieer neslees.

F) ieYee&JemLesleerue ueQefiekeÀ efJekeÀeme ë m$eeryeerpe DeeefCe Hegyb eerpe ³eeb®ee meb³eesie Peeu³eeveblej le³eej nesCeeN³ee Pee³eieesì®es (³egicevepe®es) cee³eìesefmeme ³ee He×leerves efJeYeepeve nesle peeles. keÀener keÀeUele®e MeskeÀ[es HesMeeR®ee HegbpekeÀe le³eej neslees. ³ee HesMeeR®³eeHeemetve ieYee&®es Mejerj le³eej nesle peeles. ³ee HesMeeRHewkeÀer keÀener efJeJeef#ele HesMeeRceO³es Hegbyeerpes eEkeÀJee m$eeryeerpes le³eej keÀjCeeN³ee peveveie´bLeerceO³es efJekeÀefmele nesC³ee®eer #ecelee Demeles. ³ee efJeJeef#ele HesMeeRvee He´ercee@ef[&³eue pece& mesume cnCeleele. cejeþerle ³ee HesMeeRvee Deeefoce eEkeÀJee DeeÐe yeerpeHesMeer Demeb cnCelee ³esF&ue. Deeke=Àleer ë 25 SefHeef[ef[ceme Jneme ef[HeÀjvme mesefceveue Jn@efmekeÀue He´esmìsì

ne³e[eefì[ ìsmìerpe

DeesJnjer

iegyesj@keÌ³etuece DeesJnjer³eve efueieeceWì ieYee&Me³e Jnpee³eveue ©ef[ceWì ³egjsLee Heg©<e

efHeÀcye´er³ee SHetHeÀesjve ceg$eJeenkeÀ

JeguHeÀer³eve [keÌì ceeì&veme& [keÌì

ieeW[eue efueieeceWì c³etuesefj³eve [keÌì ³egjesJnpee³eveue ke´@Àveeue ceg$eeMe³e

m$eer mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 77

³egjespevee³eìue mee³eveme

m$eereEueieer ieYee&ceO³es ³ee Deeefoce yeerpeHesMeeRHeemetve megceejs veJeJ³ee DeeþJe[îeele eE[yeie´bLeer cnCepes DeesJnjerpe le³eej nesleele. HegeEuueieer ieYee&ceO³es S®e - Jee®e DeBefìpesve ³ee iuee³ekeÀesHeésefìve®³ee HeÝeeJeeÜejs, Jee³e jbiemet$es Hegbyeerpeie´bLeeR®eer efveefce&leer ³ee Deeefoce HesMeeRHeemetve meele les veJeJ³ee DeeþJe[îeele keÀjleele. ³ee peveveie´bLeer Debleie&le eEueie JewefMe<ìîeevee ieesve@[ue meskeÌme (Gonadal Sex) cnCeleele. ieesve@[ue meskeÌme®eer leHeemeCeer ìsmìerme Je DeesJnjer®eer leHeemeCeer keÀªve keÀjlee ³esles. ³ee Ieìveeb®³ee ojc³eeve cnCepes megceejs eflemeN³ee les meeleJ³ee DeeþJe[îee®³ee ojc³eeve ieYee&ceO³ess (HegeEuueieer Je m$eereEueieer DeMee oesvnerner) ceguesefjDeve DeeefCe JeguHeÀer³eve [keÌìdme le³eej nesleele. ns [keÌìdme cnCepes Heéw{ Je³eele le³eej nesCeeN³ee peveveWefê³eeb®es cetU ªHe nes³e. m$eereEueieer ieYee&ceO³es DeeefCe HegeEuueieer ieYee&ceO³es efYeVe Deblem$eeJeeb®es ñeJeCe nesles DeeefCe ³eecegUs m$eereEueieer ieYee&le m$eer®eer peveveWefê³es DeeefCe HegeEuueieer ieYee&ceO³es Heg©<ee®eer peveveWefê³es le³eej nesT ueeieleele. ³eevee®e peveveWefê³e JewefMe<ìîes eEkeÀJee pesvee³eìue meskeÌme (Genital Sex) cnCeleele.

m$eereEueieer ieYee&ceO³es ceguesefj³eve [keÌìdme®eer Jee{ keÀjCeeje ne@ceexve vemelees. l³eecegUs m$eereEueieer ieYee&le keÀesCel³eener ne@ceexve®³ee He´YeeJeeefMeJee³e He@ÀueesefHe³eve ìîetyeme, ³egìsjme, meefJn&keÌme, DeHHej Jnpee³evee, keÌuee³eìesefjme, uesefyeDee cespeesje, uesefyeDee cee³eveesje Je ueesDej Jnpee³evee ner peveveWefê³es le³eej nesleele. pevcee®³ee JesUer m$eereEueie Je HegeEuueieer ieYee&ceO³es DeMee leNnsves meJe& keÀener mJeeYeeefJekeÀ leNnsves Ie[u³eeme jbiemet$eer³e (ke´Àesceesmeesceue) ueQeif ekeÀlee, peveveie´Lb eerpev³e ueQeif ekeÀlee Je peveveWeêf ³epev³e ueQefiekeÀlee efveef½ele Peeuesu³ee Demeleele. ieYee&Me³eeceO³es Demeleevee m$eereEueieer ieYee&®³ee ceWotJej ìsmìesmìsje@ve ns êJ³e keÀener efJeHejerle HeefjCeece keÀª MekeÀles. l³eecegUs ³ee m$eerieYee&®³ee ceelesuee GHe®eejemeeþer eEkeÀJee Dev³e keÀejCeemleJe ìsmìesmìsje@ve efouee iesuee lej l³ee®ee HeefjCeece ceWotleerue keÀener YeeieeJej nesTve l³ee®ee HeefjCeece ne m$eer ieYe& pevceu³eeveblej Je He´ew{ m$eer Peeu³eeveblej ue#eele ³esT MekeÀlees. ne HeefjCeece cegK³elJes JeeieCegkeÀerle Demetve, DeMee efm$e³eebvee ìsmìesmìsje@ve®³ee HeefjCeeceecegUs m$eereJf e<e³eer (meceeEueieer DeekeÀ<e&Ce) DeekeÀ<e&Ce Jeeìt MekeÀleb. ne pesv[j jesue®ee, mee³ekeÀe@uee@epf ekeÀue eEkeÀJee ceeveefmekeÀ ueQeif ekeÀ JeweMf e<ìîeeb®ee Hewuet nes³e.

HegeEuueieer ieYee&ceO³es Hegbyeerpeie´bLeeR®eer efveefce&leer megceejs Hee®eJ³ee DeeþJe[îee®³ee DeKesjeruee megª Peeu³eecegUs meìexueer mesume ³ee HesMeer meeleJ³ee DeeþJe[îeele keÀe³e&jle nesleele. meìexueer mesume ³ee HesMeer Hegbyeerpeie´bLeeRceOeerue HesMeer nesle. nîee HesMeer ceguesefj³eve Fveefnyeìjer He@ÀkeÌìj eEkeÀJee DeBefìceguesefj³eve ne@ceexve (Mullerian Inhibitory Factor = MIF, Anti Mullerian Hormone - AMH) ñeJeleele. ³ee ne@ceexve®es keÀe³e& cnCepes ceguesefj³eve [keÌìdme®eer Jee{ LeebyeJeCes eEkeÀJee ceguesefj³eve [keÌìdme®es DeefmlelJe nUtnUt mebHeJeCes. Demes Peeues keÀer HegeEuueieer ieYee&ceO³es HeÀkeÌle JegefuHeÀ³eve [keÌìdme (Worfian Ducts) ®eer Jee{ Je ªHeeblej nesT ueeieles. MesJeìer Jegeuf HeÀ³eve [keÌìmd eHeemetve Heg©<eele Dee{UCeejer SefHeef[ef[ceerme, Jneme ef[HeÀjvme, mesceerveue JnsefmekeÀumed, Fpe@keÌ³eguesìjer [keÌìdme, iueevme Hesefveme, Hesefveme®es DeeJejCe, mke´Àesìce, He´esmìsì ner peveveWefê³e ceguesefj³eve Fveefnyeìjer He@ÀkeÌìjcegUs ceguesefj³eve [keÌìdme ve<ì Peeu³eecegUs DeeefCe Hegbyeerpeie´bLeerleerue veJeJ³ee DeeþJe[îeele keÀe³e&jle Peeuesu³ee uesef[ie mesumeHeemetve ñeJeCeeN³ee ìsmìesmìsje@ve ³ee ne@ceexve®³ee He´YeeJeecegUs le³eej nesleele.

m$eereEueieer DeeefCe HegeEuueieer ieYee&ceO³es Devegke´Àces Fmì^espesve Je ìsmìesmìsje@ve®³ee He´YeeJeecegUs®e keÀer keÀe³e ceWotleerue ne³eHeesLeue@ceme ne Yeeie Devegke´Àces ®eke´Àer³e (Cyclical) Je De®eke´Àer³e (Noncyclical) He×leerves keÀece keÀjC³eeme ³eesi³e neslees.

m$eereEueieer ieYee&ceO³es ìsmìesmìsje@ve DeeefCe ceguesefj³eve Fveefnyeìjer He@ÀkeÌìme& vemeleele. keÀejCe m$eereEueieer ieYee&le Hegbyeerpeie´bLeerDebleie&le uesef[ie mesume DeeefCe meìexueer mesume Demele veenerle. l³eecegUs ceguesefj³eve [keÌìdme Jee{leele Je De%eele keÀejCeemleJe JegefuHeÀ³eve [keÌìdme veenermes nesleele.

SkeÌme - SkeÌme-Jee³e Je Flej jbiemet$es DemeCes. ³ee He´keÀejeuee keÌueeFveHesÀuìj eEme[^esce (Klinefelter Syndrome) cnCeleele. ³eele m$eer He´ceeCes GVele GjesYeeie Je DebieeJej keÀceer kesÀme Demeleele Je Hegbyeerpe ie´bLeeR®eer DeHegjer Jee{ Dee{Ules. lemes®e Hegbyeerpeie´bLeer ìsefmìme, keÀe³e&#ece vemeleele6` HeCe ³ee J³ekeÌleer®eer Gb®eer cee$e YejHetj Demeles (Hene Deeke=Àleer 22).

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 78

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 79

ieYee&JemLesceO³es HegeEuueieer ieYee&le ìsmìesmìsje@ve ñeJeCeeN³ee ie´bLeer uesef[ie mesume, Jeejs Heemetve®³ee (Placental) nîegceve keÀesefjDee@efvekeÀ ieesve@[esì^esefHeve ³ee DebleëñeeJeeves uesef[ie mesumeJejerue GÊespekeÀ He´YeeJeecegUs ñeJeleele. l³eecegUs pevceeveblej Jeejs®ee mebyebOe pesJne mebHelees lesJne uesef[ie mesume keÀe³e&nerve nesTve jenleele. l³eeb®es ìsmìesmìsje@ve ñeJeC³ee®es keÀe³e& ns HegeEuueieer yeeuekeÀ Je³eele ³esC³ee®³ee keÀeUer ñeJeu³ee peeCeeN³ee Sue. S®e. Je Sue. S®e. Deej. S®e. cegUs Hegvne megª nesles.

F&) cegueecegueeRceO³es ieYe&OeejCesHeemetve Heg{s mebYeJeCeejer efJeefJeOe ìHH³eeJejerue ueQefiekeÀ J³ebies ë 1) jbiemet$eebleie&le Je iegCemet$eebie&le eEueieYeso Je efJeke=Àleer :

Deeke=Àleer ë 26

ìve&j efmeb[^esce

Deeke=Àleer ë 27

Deeke=Àleer ë 28

keÌuee³eveHe@Àuìj efmeb[^esce

ke@Àueceeveme efmeb[^esce

peeTve Hees®eleele. efke´ÀHìe@efke&À[erPece ³ee He´keÀejele cegUele Hegbyeerpeie´bLeer efJeke=Àle Je ìsmìesmìsje@ve ñeJeCeeme DemeceLe& Demeu³eeves Dee@HejsMeve keÀªve l³eevee Je=<eCeele þsJeues lejer ueQefiekeÀ¢<ìîee HeÀe³eoe nesC³ee®eer MekeÌ³elee vemeles. peveveie´bLeeR®³ee efJeke=Àleer ë jbiemet$e efJeke=Àleer J³eefleefjkeÌle peveveie´bLeeR®³ee efJekeÀejebveer ueQefiekeÀ He=LekeÀlee keÀceer nesT MekeÀles. ³ee peveveie´bLeeR®³ee efJeke=Àleer keÀesCel³ee ? keÀener JesUe ìsefmìme eEkeÀJee DeesJnjerceO³es ke@Àvmej neslees. efJeMes<eleë DeOe&Jeì efJekeÀefmele ieesve@[dmeceO³es (peveveie´bLeeRceO³es) ke@Àvmej nesC³ee®eer MekeÌ³elee peemle Demeles. keÀener JesUe De@ef[^veue ie´bLeeR®³ee efJeke=ÀleercegUs cegueeRceO³es Devewmeefie&keÀ Heg©<eerHeCee ³eslees. ³eeuee De@ef[&veerpesveerìue eEme[^esce cnCeleele.

keÀener JesUe SkeÀe®e J³ekeÌleerle SkeÌme-SkeÌme Je Flej 44 eEkeÀJee SkeÌme-Jee³e Je Flej 44 efMeJee³e Flej jbiemet$eeb®eer efceÞeCes Demeleele. ³eecegUs p³ee efþkeÀeCeer efJeke=Àleer Dee{Uleele l³eeb®es leHeMeerueJeej JeCe&ve FLes DeveeJeM³ekeÀ Deens. keÀener iegCemet$eeb®³ee efJeke=Àleer ë 1) ke@Àueceevedme eEme[êsce (Kallman's Syndrome) 2) He´s[j Jeeruee³e eEme[êsce (Prader Willi Syndrome) 3) uee@jsvme cetve efye[ue eEme[êsce (Laurence Moon Biedle Syndrome) 4) Deumìê@cedme eEme[êsce (Alstrom's Syndrome) ner veeJes ns efJekeÀej MeesOetve keÀe{CeeN³ee Meem$e%eebJeªve He[ueer Deensle. ³ee yengleskeÀ efJekeÀejele íesìîee Hegbyeerpeie´bLeer Demeleele. KetHe mLetueHeCee Demelees Deved nîee meJe& efJeke=Àleer, Heewieb[eJemLes®³ee Je³eele 15 - 17 J³ee Je<eea®e ue#eele ³esleele. ³eeleu³ee keÀener efJekeÀejele IeéCeWefê³eeb®eer DemeceLe&lee (Anosmia = De@vee@efmce³ee), yengDebiegefuelJe-neleebvee Hee®eeHes#ee peemle yeesìs DemeCes (Polydactyly Hee@efue[@keÌìeFueer) DeeefCe yeewef×keÀ Jee{ KegbìCes (Mental Retardation = ceWìue efjìe[xMeve) ³eeleuee SkeÀ eEkeÀJee DeveskeÀ He´keÀej Dee{Uleele.

³ee®es keÀejCe De@ef[^veueceOetve le³eej nesCeejs ne@ceexvme efJeke=Àle HećeeCeele Demeleele. ³eeuee efHeÀcesue meg[esnjdce@He´Àes[eF&efìPece (Pseudohermaphroditism) cnCeleele. cegueeceO³es m$eerme¢M³elee (Feminization) ³esC³ee®ee He´keÀejner keÀOeer keÀOeer Ie[lees. keÀOeer ìsefmìmeJej S®ed.meer.peer. Je Sued.S®ed. ³ee ne@ceexvme®³ee HeefjCeece®e nesle veener, lej keÀOeer ìsmìesmìsje@ve GlHeefÊeceO³es pevcepeele oes<e Demeleele. kesÀJne Mejerje®es Flej DeJe³eJe Je HesMeer ìsmìesmìsje@ve®³ee HeefjCeeceeuee Heéflemeeo ve osCeeN³ee Demeu³eecegUs, lej kesÀJne Deieesoj Heeefnu³eeHećeeCes ieesve@[®³ee pevcepeele efJeke=ÀleercegUs Demeb Ie[leb. ieYee&JemLesle Demeleevee DeeF&ves Fmìêspesve Je Heéspesmìsje@ve Keeuu³eeme l³ee®eener HeefjCeece ieYee&®³ee peveveie´bLeeRJej nesT MekeÀlees. keÀOeer ieYee&JemLesleerue peveveWefê³eeb®³ee HetJe&pe Deeefoce HesMeeRceOeerue efJeke=ÀleercegUsner Deme nesleb (Hene Deeke=Àleer 29. yee³ekeÀerHeCee = HesÀefcevee³ePesMeve) GoenjCeeLe& DeHeIeele, Flej ne@ceexvme®eer efJeke=Àleer, jsef[DesMeve ³ee®eHećeeCes peblegmebmeie&, ieeueiegb[ (Mumps) Peeu³eecegUs Hegbyeerpeie´bLeerceO³esner pebletmebmeie& neslees Je l³ee®eer keÀe³e&#ecelee veenerMeer nesles. peveveWefê³eebleie&le eEueieYeso (pesvee³eìue meskeÌme) Je peveveWefê³eeb®³ee efJeke=Àleer ëö

³eeefMeJee³e keÀenerJesUe De¢M³e HegbyeerpelJe (Cryptorchidism = ke´ÀerHìeefke&À[erPece) Dee{Ules. cetueleë meg©Jeeleeruee Hegbyeerpeie´bLeer, cegueiee ieYee&JemLesle Demeleevee l³ee®³ee cet$eeEHe[epeJeU Demeleele. ³ee JesUer l³eeb®³ee®e ñeeJee®³ee - ìsmìesmìsje@ve®³ee He´YeeJeeves l³eeKeeueer cnCepes Je=<eCeele

Heg©<eeb®eer peveveWefê³es p³eeHe´ceeCes peveveie´bLeeRceOetve Hegbyeerpeie´bLeerletve ñeJeCeeN³ee ne@ceexvme®³ee HeefjCeeceevegmeej yeveleele l³ee®eHe´ceeCes ueQefiekeÀ efJekeÀemee®³ee ojc³eeve Flej keÀener Deefve<ì Ieìvee Ie[u³eeme Goe. DeHeIeele, Deew<eOee®es mesJeve F. peveveWefê³es efJeke=Àle nesT MekeÀleele. Goe. HeÀe³eceesefmeme, He@jeHeÀe³eceesefmeme, ne³eHeemHe@ef[Deeme Fl³eeoer (Deeke=Àleer 30). ³ee leke´Àejer Mem$eefke´À³esves og©mle keÀjlee ³esleele. ³ee yeÎue®ee GuuesKe Deieesoj Deens®e.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 80

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 81

mleveeb®³ee efJeke=Àleer ë mleve eEkeÀJee ye´smì (Breast) cnCepes He´l³e#eele ªHeebleefjle Oece&ie´bLeer Demeleele Demeb cnìueb lej kegÀCeeuee Kejb JeeìCeej veener; HeCe les De#ejMeë Kejb Deens l³eecegUs cegueiee Je cegueieer ³eeb®³ee mleveeie´eletve eEkeÀJee yeeW[eletve pej êeJe yeensj Deeuee (efJeMes<eleë Heewieb[eJemLes®³ee HetJeea ³ee Je³eele ³esC³eeHetJeea) lej keÀener®e keÀeUpeer keÀª ve³es. Deeke=Àleer ë 29

HesÀefcevee³ePesMeve

DeLee&led He´l³eskeÀ iees<ì ner Flej ue#eCeeb®³ee meboYee&le DeY³eemee³e®eer Je leHeemee³e®eer Demeles. leMeer®e ner yeeye osKeerue Flej yeeyeeR®³ee meboYee&le He[leeUtve Heene³euee nJeer. keÀeìskeÀesjHeCes Heeefnueb lej mleve cnCepes peveveWefê³es veJnsle. SkeÀe ¢ef<ìves Heeefnueb lej mleveebvee Hees<eCeWeêf ³es cnCelee ³esFu& e. keÀejCe l³eeÜejs veJepeele yeeuekeÀe®eb Hees<eCe nesleb. ogmeN³ee yeepetveb efJe®eej kesÀuee lej l³eeb®³eeÜejs veJeerve pevceuesueb yeeU DeeefCe ceelee ³eeb®³eele cecelJe efvecee&Ce nesleb. l³eecegUs l³eebvee ceceleWefê³es cnCelee ³esF&ue eEkeÀJee m$eer-Heg©<e ³eeb®³eeleerue DeekeÀ<e&CeeceO³es mleve eEkeÀJee Gjespe ³eeb®ee ceesþe Jeeìe Demeu³eecegUs l³eebvee keÀeceWefê³e Demebner cnCelee ³esF&ue. Fbie´peerle ³eebvee Mamma Demebner cnCeleele.

m$eer-Heg©<e DeekeÀ<e&Ceeuee He´peveveele HeÀej cenÊJe Demeu³eeves mleveeb®eer Je l³eeb®³ee efJeke=ÀleeR®eer ceeefnleer peveveWefê³eebyejesyej®e keÀªve IesCeb Demeb³egefkeÌlekeÀ veener. lej Gjespe (Gj = íeleer Je pe = pevceCeejs = le³eej nesCeejs = íeleerJej le³eej nesCeejs) eEkeÀJee mleve nîee ªHeebleefjle ie´bLeer (Modified Sweat Glands) nesle. keÀener JesUe ³ee DeefOekeÀ Jee{leele. lej keÀener JesUe keÀceer.

Deeke=Àleer ë 30

HesveeF&ue

cue@v[îetuej

Hesvee@mke´Àesìue

He@efjveerDees mke´Àesìue

DeeHeu³eekeÀ[s mleveeb®eer Jee{ JneJeer Je les DeekeÀ<e&keÀ efomeeJesle cnCetve keÀener efJeMes<e GHe®eej keWÀêebceO³es cegueer peeleele. m$eer-Heg©<eeleerue DeekeÀ<e&CeeyeÎue SKeeÐee cegueerveb keÀesCelee ¢<ìerkeÀesve þsJeeJee ns efle®³ee cepeeaJej mees[Ceb®e GÊece. HeCe cegÎe SJe{e®e keÀer ueneve Gjespe DemeCeb cnCepes peveve#ecelesleerue oes<e eEkeÀJee v³etvelee veJns. mlevee®eer j®evee oeKeJeCeejer Deeke=Àleer ke´À.11 Heeefnu³eeme mleveeb®eer j®evee menpe mecepet MekesÀue. ³ee efJe<e³eer HetJeea efJeJejCe Deeuesueb Deens®e.

kesÀJeU Gjespe GVele Deensle keÀer veenerle ³eeJej m$eer®eer peveve#ecelee DeJeuebyetve Jee efveYe&j Demele veener.

FLes SJe{b®e meebiee³euee nJeb keÀer mleveeb®eer yeeW[b eEkeÀJee efveHeue (Nipple) Je YeesJeleeue®ee ueeuemej leHeefkeÀjer Jeleg&UekeÀej Yeeie (SefjDeesuee = Areola) ns DeefleMe³e mebJesovee#ece Demeleele. ³eebvee mHeMe& kesÀu³eeves ceOegj keÀU, iegoiegou³ee eEkeÀJee iees[ DeMeer mebJesovee nesles. ³ee®eb keÀejCe nîee Yeeieele cegyeuekeÀ mebJesoveeleblet (Afferent Nerves) Demeleele.

ns FLes cegÎece meebieC³ee®eb keÀejCe cnCepes keÀener cegueeRvee Gjespe keÀceer GVele Deensle SJe{îee SkeÀe®e keÀejCeeveb v³etvelJee®eer YeeJevee GlHeVe nesles. Demee v³etveieb[ DeveeJeM³ekeÀ Deens. GueìHe#eer SkeÀ ue#eele IesC³eemeejKeer yeeye cnCepes SkesÀ keÀeUer Hee½eel³ee osMeele, KetHe ceesþs mleve Demeu³eeme les ueneve keÀjC³ee®³ee Mem$eefke´À³ee keÀªve Iesleu³ee peele.

³eeb®es keÀe³e& cnCepes m$eeruee keÀeceeslmegkeÀ Je meceeieceeslmegkeÀ yeveJeCes ns pemes Deens lemes®e ogmejs eEkeÀyengvee DeefOekeÀ cenÊJee®es keÀe³e& cnCepes veJepeele yeeuekeÀe®es Hees<eCe keÀjC³ee®es Deens. otOe Dees{tve IesC³eemeeþer kesÀuesu³ee Deesþeb®³ee mHeMee&cegUs mleveeleerue otOe PeìkeÀve yeensj ³esTve yeeUeuee efceUles. Fbie´peerle ³eeuee meeEkeÌueie efjHeÀueskeÌme (Suckling Reflex) cnCeleele. ne v³etjesS[b eke´ÀeF&ve

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 82

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 83

cnCepes (veJn&me Je Sb[eske´ÀeF&ve efmeefmìce eEkeÀJee ceppeemebmLee Je DebleëñeeJeer DeJe³eJe mebmLee DebleYet&le Demeuesuee) efjHeÌueskeÌme eEkeÀJee Heéfleef#eHle efke´À³ee Deens. keÀOeer keÀOeer yeeW[ ns yeensj ³esT MekeÀle veener. les SkeÀ lej ®eesUtve ®eesUtve Je Dees{tve yeensj DeeCeeJes ueeieles DeMeeJesUer Masse nîee ke´Àerce®ee JeeHej GHe³egkeÌle þª MekeÀlees, pemee lees ª#elee Jee Yesieeb®³ee mecem³esle GHe³eesieer þjlees. eEkeÀJee keÀe³ece®es Deele iesuesues Demesue lej (FvJnìx[ efveHeue = Inverted Nipple) Mem$eefke´À³es®eerner iejpe Demeles. ueJekeÀj Heewieb[eJemLee (Precocious Puberty) Deeueer lej HeeuekeÀ nJeeueefoue nesleele. l³eebvee Oeerj Ðee³euee nJee. lemes®e ceguee®eer mecepetle Ieeuee³euee nJeer. Heg<keÀUoe DeMee cegueebvee Jej®³ee Jeiee&le `®e{Jeueb' cnCepes (l³eeb®³eeHes#ee ceesþîee cegueebceO³es JeeJeje³euee) l³ee®ee HeÀe³eoe neslees. GMeerje Heewieb[eJemLee Deeueer (Delayed Puberty) lej Heg©<eebceO³es ceeveefmekeÀ ¢<ìîee l³ee®ee JeeF&ì HeefjCeece nesT MekeÀlees. meJee¥ieerCe leHeemeCeer Je Flej ®ee®eC³ee keÀjCes DeLee&le®e meJee&le cenÊJee®eb. vegmeleb nJeeueoerue nesCebner ®egkeÀer®eb Deved efve<keÀeUpeer jenCebner De³eesi³e. ceeveefmekeÀ¢<ìîee ueQefiekeÀ He=LekeÀlee efJeke=Àleer ë ³eeuee Fbie´peerle peW[j jesue (Gender Role) cnCeleele. keÀe³eosMeerj eEkeÀJee meeceeefpekeÀ meboYee&le veJns lej J³ekeÌleer®³ee mJeleëefJe<e³eer®³ee meboYee&le eEueieHe=LekeÀlee keÀMeer Peeueer Deens ³eeJeªve peW[j jesue þjlees. efJeMes<eleë J³ekeÌleer®³ee ogmeN³ee eEueiee®³ee J³ekeÌleerefJe<e³eer®³ee YeeJevee, Jeemevee, DeekeÀ<e&Ce Fl³eeoeRvee FLes cenÊJe Deens. JejkeÀjCeer peer efometve ³esT MekeÀleele, leer JewefMe<ìîes cnCepes, JesMeYet<ee, neJeYeeJe DeeefCe meceepeeleueb JeeieCeb. Heg©<ee®eb JeeieCeb, yeesueCeb DeeefCe keÀener HećeeCeele JesMeYet<ee ner m$eermeejKeer Demeles, yee³ekeÀer Demeles. ³ee efJe<e³eeleu³ee keÀener lep%eeb®³ee celes lemes®e mebMeesOekeÀeb®³ee celes, meJe&meeceev³eHeCes ieYee&JemLesle Demeleevee p³ee ne@ceexvme®ee HeéogYee&Je ceelesceO³es Demelees l³eecegUs peW[j jesue þjlees; HeCe Flejeb®³ee celes cegueeuee eEkeÀJee cegueeruee, DeeHeCe Jee{Jelees keÀmes ³eeJeªve®e peW[j jesue þjlees. ceeP³ee celes ³ee oesvner yeeyeer cenÊJee®³ee Deensle. keÀejCe l³ee HejmHejebJej HeefjCeece keÀª MekeÀleele. meceeEueieer DeekeÀ<e&Ce cnCepes ceeveefmekeÀ HeeleUerJejerue ueQefiekeÀ He=LekeÀles®ee DeHegjsHeCee nes³e. ns DeveskeÀ osMeele efJeke=Àle mecepeueb peele veener. o o o

ueQefiekeÀ Deelcele=Hleer DeeleeHe³e¥le yeeueHeCeeleerue peeefCeJeeb®ee efJekeÀeme, ueQefiekeÀles®eer DeesUKe, Heewieb[eJemLesHetJeea®eer ceeveefmekeÀ DeJemLee, Heewieb[eJemLes®ee efJekeÀeme ns meejb Heeefnueb. m$eer-Heg©<eeb®³ee peveveWeêf ³eeb®eer ceeefnleer Iesleueer. meefn<Ceglee, efveYe&³elee, meb³ece DeeefCe MeneCeHeCe ³eeb®eer meebie[ IeeueC³ee®ee He´³elve kesÀuee, HeCe ueQefiekeÀles®es DeveskeÀ Hewuet Depetve efJe®eejele I³ee³e®es Deensle. ³ee HewuetbceOeuee SkeÀ Keeme keÀªve Heewieb[eJemLes®eb JewefMe<ìîe Demeuesuee efvejeUe Hewuet Deelee DeeHeCe efJe®eejele IesCeej Deenesle. ne HeÀkeÌle ceeveJeer meceepeeuee®e ueeiet He[lees. Flej HeéCeer Je JevemHeleeRntve efYeVe Demee keÀesCelee ne Hewuet ? ueQefiekeÀ Deelcele=Hleer, DeelcekeÀecele=Hleer eEkeÀJee mJe³ebkeÀecele=Hleer. Fbie´peerle ³eeuee Dee@ìes Fje@efìefmePece (Auto Eroticism Dee@ìes = mJeleë Je Fje@efìefmePece cnCepes keÀeceke´Àer[e, keÀecele=Hleer) cnCeleele. Heewieb[eJemLesle meeceeefpekeÀ yebOeveeb®³ee pee®ekeÀlesletve ueQeif ekeÀ megKe efceUJeC³ee®ee pees megjef#ele Je efve©HeêJeer HeCe JesieUe®e ceeie& keÀe{uee peelees, lees cnCepes Dee@ìes Fje@efìefmePece eEkeÀJee ueQefiekeÀ Deelcele=Hleer. PeesHesle eEkeÀJee peeiesHeCeer Peeuesu³ee (Heélf eeEueieer J³ekeÌleer®³ee DevegHeefmLeleerleu³ee) keÀecele=Hleeruee ueQefiekeÀ Deelcele=Hleer cnCeleele. cegueiee DeeefCe cegueieer Je³eele Deeu³eeveblej meg×e pesJne HeéfleeEueiee®³ee J³ekeÌleerMeer (FLes nslegHegjmmej efJejesOeer eEueiee®³ee cnìuesues veener keÀejCe m$eer-Heg©<e ³eeb®³eele efJejesOe veener) ueQefiekeÀ J³eJenej - keÀeceke´Àer[e - mebYeesie - meceeiece (FbìjkeÀesme& = Intercoruse) leerJe´ F®íe Demetvener keÀª MekeÀle veener lesJne l³eeb®eer ner F®íe Dele=Hle jenles.

De) PeesHesleerue Deelcele=Hleer ë Dele=Hle F®íe, meeceeefpekeÀ yebOeveecegUs peeiesHeCeer pejer oyetve jeefnueer lejer PeesHesceO³es leer mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 84

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 85

He=<þYeeieer ³esles. l³eecegUs PeesHesceO³es ³ee oyeuesu³ee YeeJeveeb®ee keÀuHeves®³ee ceveesjep³eele DeeefJe<keÀej neslees. ner ceveesjep³e FlekeÀer efJeefJeOe He´keÀej®eer DeeefCe J³ekeÌleermeeHes#e Demeleele keÀer l³eeb®es JeCe&ve keÀje³euee MeskeÀ[es Heevesner Hegjer He[Ceej veenerle. DeLee&le FLes leMeer DeeJeM³ekeÀleener veener. Hejbleg ³ee mJeHveeb®eer ceO³eJeleea yeeye DeMeer eEkeÀJee ieeYee Demee, keÀer cegueiee eEkeÀJee cegueieer p³ee HeéfleeEueieer J³eefkeÌlekeÀ[s DeekeÀef<e&le Peeu³ee / Peeueer Demesue, leer J³ekeÌleer mJeHveele ³esles. meeceeefpekeÀ yebOeves mJeHveveiejerle ieUtve He[leele. Iej®³eeb®ee ye[iee ³ee keÀuHeveeme=<ìerle vemelees. meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ eEkeÀJee lelmece peyeeyeoejer®eb `DeesPe' ³ee cee³eeveiejerle vemeleb. Kejs cnCepes DeeHeu³ee Deblece&veeleerue Guee{eueeRveer peeiesHeCeer, peeie=le ceveekeÀ[tve l³eeb®³eeJej Deeuesuee oyeeJe DeeHeu³ee peeie=le cevee®³ee yesmeeJeOe DeJemLesle Pegieeªve osTve®e ner ceesnce³eer ogefve³ee mJeleëmeeþer efveefce&uesueer Demeles. DeMee mJewj, mJe®íboer, ceveesnejer DeeefCe ceveesjce JeeleeJejCeele efHe´³e J³ekeÌleer DeeefCe mJeHve HeenCeejer J³ekeÌleer mJeHve HeenCeeN³ee J³ekeÌleeR®³ee Deblece&veeuee nJes lemes Jeeieleele. Deblece&veeuee cnCepes oyeuesu³ee menpe He´Je=ÊeeRvee le=Hle keÀjC³eeme peCet mJeHves HeenCeejer J³ekeÌleer DeeefCe efle®eer efHe´³e HeéfleeEueieer J³ekeÌleer mJes®ísves keÀefìye× Peeuesues Demeleele. ³ee DeJemLesle iegpeiees<ìer, menJeeme F.Heemetve les efJeJem$eeJemLesleerue Mejerjeb®eer SkeÀceskeÀebMeer ke´Àer[e DeLeJee mebYeesiener Ie[t MekeÀlees. HeCe He´l³e#e mebYeesie DeeefCe ne mebYeesie ³eeleerue HeÀjkeÀ Demee, keÀer peer J³ekeÌleer mJeHve Heenle Demeles efleuee keÀecemegKe efceUleb, ueQefiekeÀ megKee®eer Heefjmeercee efceUles, HeCe peer J³eefkeÌle mJeHveele ³esles efleuee cee$e veener. keÀejCe mJeHveele Deeuesu³ee J³ekeÌleerMeer mebYeesie Ie[u³ee®³ee nîee mJeHvee®ee, mJeHve HeenCeeN³ee®³ee ceveeMeer mebyebOe Demelees. meenefpekeÀ®e mJeHve HeenCeeN³eeuee keÀener HećeeCeele MeejerefjkeÀ megKener efceUleb, HeCe mJeHveele Deeuesu³ee J³eefkeÌle®ee ³ee®³eeMeer keÀener®e mebyebOe vemelees. efleuee megKe efceUC³ee®ee He´Mve®e Demelees. DeLee&le SkeÀe®e J³ekeÌleeruee efle®³ee keÀuHeveeefJeueemeecegUs megKe efceUle Demeu³eeves mJeHveele Ie[uesuee keÀe nesF&vee HeCe ne Deelcele=Hleer®ee®e (Auto Eroticism) He´keÀej nes³e. PeesHesle DeMee leNns®eer ueQefiekeÀ megKee®eer Heefjmeercee eEkeÀJee le=Hleer (Orgasm = Dee@jie@Pece) HeéC³eebceO³es Dee{Ule veener. DeLee&le PeesHesle ueQefiekeÀ megKe efceUC³ee®³ee He´keÀejeuee p³eecegUs cegueebceO³es Jeer³e& Je cegueeRceO³es yeeLeexefueve ie´bLeeR®ee Lees[e ñeeJe ³esT MekeÀlees l³eeuee mJeHveoes<e efkebÀJee mJeHveeJemLee cnCeleele Je l³eele efveYe&lmevee keÀjC³eemeejKeb keÀener veener. mJeHveeJemLee efJeMes<ekeÀªve ueive ve Peeuesu³ee Heewieb[eJemLesleerue cegueebceO³es Dee{Ules. cegueeRceO³es l³eeceeveeves keÀceer.

ue#eele IesC³eemeejKeer iees<ì cnCepes Jee{l³ee Je³ee®³ee cegueeb®³ee yeeyeleerle Heg<keÀUoe PeesHesceO³es efMeMve leeþjCes, mJeHveele ueQefiekeÀ megKe efceUCes Je Jeer³e& mKeueve nesCes pej Ie[ues lej oeìeroeìerves jenCeeN³ee kegÀìgbyeele les GIe[keÀeruee ³esleb. DeMee JesUer keÀesCel³eener Je=Êeerves l³ee ceguee®eer kegÀeflmele ®es<ìe eEkeÀJee nsìeUCeer eEkeÀJee HeeCeGleeje keÀjCes ³eesi³e veJns.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 86

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 87

Dee) ce@mìjdyesMeve ë meeceeefpekeÀ Je Flej De[LeUîeecegUs pesJne He´efleeEueieer J³ekeÌleer®ee menJeeme MekeÌ³e nesle veener HeCe DeekeÀ<e&Ce cee$e peyejomle Demeleb lesJne mJeleë®e - peeiesHeCeer efceUJeuesueer keÀecele=Hleer cnCepes Deelcele=Hleer®ee (Dee@ìes Fje@eìf keÀ He´keÌìerme = Auto Erotic Practice eEkeÀJee ce@mìjyesMeve (Masturbation) Demmeue He´keÀej. ner yeeyener cegueele DeefOekeÀ Dee{Ules. cegueeRceO³es keÀceer. DecesefjkesÀleerue SkeÀe HeenCeerceO³es 90 ìkeÌkesÀ cegueies lej 40 les 50 ìkeÌkesÀ cegueer DeelcekeÀecele=Hleer keÀjleele Demeb Dee{Uueb. DeeHeCeekeÀ[s DeMeer eEkeÀJee Kee$eeruee³ekeÀ DeekeÀ[sJeejer efJeefMe<ì meebmke=ÀeflekeÀ JeeleeJejCeecegUs GHeueyOe nesCeb keÀþerCe Deens; Hejbleg meJe&meeceev³eHeCes DeMeer®e HeefjefmLeleer DeeHeu³eekeÀ[sner DemeeJeer Demeb ceevee³euee njkeÀle veener. ner yeeye ®e®exuee IesC³ee®eb keÀejCe cnCepes ³ee yeeyeeryeÎue nesCeejs Gueìmegueì leke&ÀkegÀleke&À DeeefCe oeJes. cegues SkeÀebleeceO³es mJeleë®³ee neleeves efMeMve neleeUtve eEkeÀJee ®eesUtve les leeþjC³eeleuee Je lemes neslee neslee®e efJeJem$e He´efleeEueieer J³eefkeÌleMeer, keÀuHevesves mebYeesie kesÀu³ee®ee Je ³eeJesUer nesCeeN³ee Jeer³e& Glmepe&veecegUs (Ejaculation) efceUCeeN³ee Deeveboe®ee Je le=Hleer®ee GHeYeesie Iesleele, lesJne l³eeuee nmlecewLegve eEkeÀJee cegef<þcewLegve cnCeleele. cegueer osKeerue mJeleë®eer peveveWefê³es Jee keÀeceWefê³es mJeleë®³ee neleeves ®eesUtve eEkeÀJee efMeMveemeejKeer Jemleg ³eesefveceO³es Ieeuetve mebYeesiemegKeemeejKes megKe (Orgasm) efceUJet MekeÀleele. keÀOeer keÀOeer pesJne yeesìeves®e Demeb keÀjC³eele ³esleb lesJne l³eeuee DebiegueercewLegve cnCeleele. nmlecewLegve, DebiegueercewLegve F. DeelcekeÀecele=Hleer®es He´keÀej `JeeF&ì meJe³eer' cnCetve Oeg[keÀeJetve ueeJeues peeleele. nsìeUues peeleele. ne {eWieerHeCee Deens. keÀejCe yengleebMeer J³ekeÌleer DeelcekeÀecele=Hleer keÀjleele. ³ee®ee DeLe& nmlecewLegveeefo He´keÀej Þes³emkeÀj Deensle Demee neslees keÀe³e ? nes³e Deved.....veener. DeefveJeej ueQefiekeÀ F®íe Peeu³eeme lees Þes³emkeÀj þjlees, HeCe cegÎece nesTve F®íe vemeleevee keÀjC³eeFleHele l³ee®eer peerJeveeuee iejpe veener.

ue#eele þsJeC³eemeejKeer yeeye cnCepes nmlecewLegveeves ®esnN³eeJej cegjces ³esleele, DekeÀeueer Je=×lJe Je ogyeUsHeCee ³eslees, <eb{lJe eEkeÀJee veHegbmekeÀlee ³esles Fl³eeoer mecepe cee$e Keesìs Deensle. nmlecewLegveeves keÀesCeleener SKeeoe jesie neslees eEkeÀJee veHegmb ekeÀlee ³esles Demeb Meem$eer³e efvekeÀ<eeJej efme× Peeuesueb veener. nmlecewLegveecegUs eEkeÀJee DebiegueercewLegveecegUs keÀesCeleener OeeskeÀe GlHeVe nesle vemelees Je efMeJee³e nmlecewLegve meeceeefpekeÀ ¢<ìîeener efve©HeêJeer Deens. nmlecewLegve eEkeÀJee DebiegueercewLegvee®ee Deelee Flej JesieJesieUîee ¢<ìerkeÀesveeletve efJe®eej keÀª De) J³ekeÌleeruee efceUCeeN³ee megKee®ee efJe®eej kesÀuee lej nmle eEkeÀJee Debiegueer cewLegveeoer He´keÀej cnCepes ogOee®eer leneve leekeÀeJej YeeieJeC³eemeejKeb Deens. Dee) mebYeesie megKeeceO³es SkeÀceskeÀeb®³ee MeejerefjkeÀ DeeefCe ceeveefmekeÀ men®e³ee&®eer peer YeeJevee Demeles, SkeÀ$e Deevebo efceUefJeC³eeleuee pees efvekeÀesHe ceeveefmekeÀ Deevebo Demelees, lees DebiegueercewLegve eEkeÀJee nmlecewLegveele vemelees. F) SkeÀìîeeves megKe efceUJeu³eeves HeéfleeEueieer J³ekeÌleer®³ee He´l³e#e menJeemee®es cenÊJe, Dees{ Je l³eeyeÎue®ee Deeoj keÀceer nesT MekeÀlees. keÀener HećeeCeele ueeIeJeer Je=Êeer keÀceer nesT MekeÀles. yeN³ee®e DeefJeJeeefnle J³eefkeÌle®eb (p³ee Demee He´keÀej keÀjleele) GoenjCe ³eeyeeyeleerle Kee$eerves oslee ³esle vemeueb lejer met#ce efvejer#eCeeveb ns menpe ue#eele ³esleb. DeMeer ceeCemes Heg<keÀUoe SkeÀuekeÀeW[er - legme[er yeveuesueer Dee{Uleele. F&) ³eeceOetve He´peveve nesle veener Je peerJeMeem$eer³e¢<ìîee Devewmeefie&keÀ Deens. G) DeeflenmlecewLegve Je DebiegueercewLegve ³eecegUs ef®eÊeJe=efÊe ueQefiekeÀ yeeyeeRkeÀ[s DeefOekeÀ Deved peerJeveeleu³ee Flej efnlekeÀj yeeyeeRkeÀ[s keÀceer Demeb nesT MekeÀleb. T) Heew©<elJee®eer eEkeÀJee m$eerlJee®eer DevegYetleer Je efJeéeeme ve efceUeu³eeves SkeÀ leNns®ee v³etveieb[ (p³eebveer vewmeefie&keÀ mebYeesiee®ee GHeYeesie Je Deevebo Iesleuee veener l³eebvee vewmeefie&keÀ mebYeesiee®eer Yeerleer Jeeìu³eecegUs) ³esT MekeÀlees. keÀener®³ee celes (efJeMes<eleë keÀener Yeejleer³e meveeleve leÊJe%eeveeb®³ee celes) DeeflecewLegve Je nmlecewLegveeefocegUs Deespe eEkeÀJee lespe keÀceer nesleb. mJeeceer jeceke=À<Ce Je mJeeceer efJeJeskeÀevebomeejK³ee ceneHeg©<eeb®³ee l³eeb®³ee DevegYetleerletve J³ekeÌle kesÀuesu³ee ³ee celeeuee SkeÀoce®e ìekeÀeT mecepeCes Gef®ele Jeeìle veener. (efveJJeU He´³eesieMeeUsle efme× Peeuesues veener SJe{îee SkeÀe®e keÀejCeemleJe) lejue DeeeflcekeÀ mebyebOee®³ee (Platonic Relationship) Je GoeÊe mecesef<ì efJe®eeje®³ee leguevesle ³ee yeeyeer keÀenerMee meJebie þjleele. DeLee&led ueQefiekeÀ Deelcele=HleercegUs Deespe keÀceer neslees ³eeJej efJeéeeme þsJeuee Heeefnpes Demebner veener. ne SkeÀ efJeJeeoemHeo cegÎe Deens. S) meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ ce³ee&oebcegUs meO³ee®³ee HeefjefmLeleerle nmlecewLegveeefo He´keÀej keÀener HećeeCeele DeHeefjne³e& Deensle. efMeJee³e l³eele iegvnsieejer eEkeÀJee OeeskeÀeoe³ekeÀ Demes keÀener veener. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 88

l³eecegUs DeHejeOeerHeCee®eer YeeJevee þsJeCes De³eesi³e. Ss) nmlecewLegveeoer He´keÀejeb®³ee DeeflejskeÀeves Jew%eeefvekeÀ efvekeÀ<eeJej keÀesCeleener OeeskeÀe GodYeJeC³ee®es efme× Peeuesues vemeues lejer Mejerjefke´À³eeMeem$ee®³ee ¢<ìerves keÀesCeleerner Fbefê³emebmLee Deefle JeeHejCes HeÀejmes efnleeJen Je MeejerefjkeÀ meceleesueeuee Hees<ekeÀ þjCeej veener Demes efveef½ele cnCelee ³esF&ue. He®eve mebmLesJej Deefle Yeej ìekeÀCes eEkeÀJee cebo He´keÀeMeele Deefle Jee®eve keÀjCes ns pemes De³eesi³e lemes®e Deefle nmlecewLegvener De³eesi³e®e. DeLee&le ne SkeÀ leke&Àmebiele efJe®eej Deens. Jew%eeefvekeÀ efvekeÀ<eeJej He[leeUtve Heeefnuesues Je efme× Peeuesues mel³e veJns. Dees) ye´ïe®e³e& Heeuevee®³ee keÀuHevee DeveskeÀ Oecee&ceO³es ª{ Deensle. <e[defjHetb®eer keÀuHevee DeeHeu³eekeÀ[s Deens. Hejbleg ³ee yeeyeleerle keÀener mebkesÀle Deensle. meJe&peCe yeeueye´ïe®eejer vemeleele. DemeeJesle DeMeer DeHes#eener vemeles. HeÀkeÌle He´Je=efÊeHes#ee efJejkeÌleeruee peemle cenÊJe SkesÀkeÀeUer nesleb. Deew) ye´ïe®e³ee&®³ee nJ³eemeeHee³eer eEkeÀJee Jes[eHee³eer mJeleë®es neue keÀjCes eEkeÀJee nmlecewLegveeoer yeeyeeRyeÎue mJeleëuee efMe#ee keÀªve IesCes Fl³eeoer yeeyeer Yeeye[sHeCee®³ee DeeefCe iewj nes³e. Deb) Heg<keÀUoe meceJe³emkeÀ ³eeyeeyeleerle Kejs les yeesuele veenerle nsner ³ee efþkeÀeCeer O³eeveele þsJee³euee nJeb. l³eecegUs nmlecewLegve keÀjCeeN³eeves DeelceIe=Cee Je DeelcekeÌuesMe keÀOeerner keÀªve IesT ve³esle. Deë) í$eHeleer efMeJeepeer, ueeskeÀceev³e efìUkeÀ, Heg<keÀUeb®es DejeO³e owJele Þeerjece ns yeeueye´ïe®eejer veJnles, ns ³ee efþkeÀeCeer ue#eele þsJee³euee nJeb. l³eecegUs nmlecewLegveeves ye´ïe®e³e& ve<ì nesles Je cnCetve les l³eep³e Demes ceveeves IesCes ³eesi³e Jeeìle veener. ³e) SKeeÐee®eer He´ke=Àleer, mebieesHeve, JeeleeJejCe, efMe#eCe, DeenejefJenej ³eeJej l³ee®eer ueQefiekeÀ F®íe He´yeU Jee ogye&U Demet MekeÀles. l³eecegUs nmlecewLegve `Del³eble DeeJeM³ekeÀ eEkeÀJee Deieoer IeelekeÀ' Deens DeMeer ìeskeÀe®eer YetefcekeÀe IesCeb ®etkeÀ. p³eeves l³eeves DeeHeDeeu³ee iejpesvegmeej l³ee®ee JeeHej kesÀuee eEkeÀJee kesÀuee veener lej les®e DeefOekeÀ ³eesi³e þjsue. keÀejCe keÀeneRvee KejesKej®e leerJe´ leeCe otj nesC³eemeeþer l³ee®ee GHe³eesie nesF&ue lej keÀeneRvee efJeveekeÀejCe®e, l³eecegUs He´l³e#e mebYeesieeefJe<e³eer Yeerleer GlHeVe nesF&ue.

F) Flej He´keÀej ë ®eesªve, veive Mejerj Heentve DeelcekeÀecele=Hleer ë- Jne³egefjPece voyeurism Heewieb[eJemLesle mejmekeÀì Dee{UCeeje HeCe Heg<keÀUoe veblejner Dee{UCeeje DeelcekeÀece le=Hleer®ee Lees[e JesieUe He´keÀej cnCepes ®eesªve He´efleeEueieer J³ekeÌleer®es veive Mejerj HeenCeb - efvejKeCeb. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 89

³eeyeÎue ceeies ®e®ee& Deeuesueer®e Deens. ³eeuee Voyeurism Jne³egefjPece cnCeleele. oyeuesu³ee YeeJeveebvee Jeeì keÀªve osC³ee®ee ne He´keÀej meJe&®e meceepeele Dee{Ulees.

Heewieb[eJemLee kesÀJne mebHeles?

HeóMe&veer Je=Êeer = Exhibitionism : mJeleë®eer peveveWefê³es HeéfleeEueieer J³ekeÌleeruee oeKeJeCes, l³ee J³ekeÌleer®eer F®íe vemeleevee Je l³ee J³ekeÌleeruee DeHes#ee eEkeÀJee keÀuHeveener vemeleevee ne He´keÀej ogmeN³ee J³ekeÌleeruee DeJeIe[, DemJemLe, keÀmesmes®e eEkeÀJee MejeEceos Jeeìe³euee ueeJeCeeje (Embarrasing) Demeu³eecegUs meeceeefpekeÀ¢<ìîee ke´tÀj Je KegveMeer vemeuee lejer DemeY³e Je l³eep³e Deens. Jew%eeefvekeÀ¢<ìîee eEkeÀJee peerJeMeem$eer³e¢<ìîee Jejerue yeeyeer `mecepeC³eemeejK³ee' Demeu³ee lejer l³ee meJebie DeefYe©®eer®³ee efveoMe&keÀ nes³e. DeLee&le efJeefMe<ì meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleerle Goe. kewÀoer, mewefvekeÀ - l³ee DeHeefjne³e& nesT MekeÀleele. DeMueerue meeefnl³e Je DeelcekeÀecele=Hleer ë veiveles®es HeóMe&ve keÀjCeejs ef®e$eHeì, HeÌueesDej Meespe, ke@Àyejs [evmesme, veiveles®eb HeóMe&ve keÀjCeejer HegmlekesÀ - ceeefmekesÀ (Pornography = Heesjdveesieé@HeÀer) Fl³eeoer meeN³ee yeeyeeR®ee GHe³eesie keÀenerpeCe `DeelcekeÀecele=Hleer®³ee HetJe&jbiee'meeþer keÀjleele. o o o

ceeveJeer meceepee®³ee meboYee&le Heene³e®eb lej MeejerefjkeÀ, DeeefLe&keÀ, meeceeefpekeÀ DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ ¢<ìîee DeHel³eeuee pevce Ðee³euee DeeefCe l³ee®es ueeueve-Heeueve keÀje³euee J³ekeÌleer meceLe& Peeueer keÀer Heewieb[eJemLee mebHeueer Demeb cnìue peeleb. Hejbleg 25 - 30 Je<ee&®³ee megefMeef#ele yeskeÀejeb®eb keÀe³e ? cegbyeF&meejK³ee Menjele jene³euee Iej veener cnCetve ueivener ve keÀª MekeÀCeeN³eeb®eb keÀe³e ? ueivee®eer He×leer, ngb[îee®eer He´Lee, ceeskeÀUîee JeeleeJejCee®ee DeYeeJe ³eecegUs Je meeceeefpekeÀ¢<ìîee Hebieg yeveCeeN³ee Jee{uesu³ee le©Ce le©CeeRvee keÀe³e cnCee³e®eb ? nîee meeN³eeb®eer Heewieb[eJemLee mebHeueer veener Demeb cnCeCeb cnCepes ke´tÀj efJeveeso nesF&ue ! les mJeleb$e eEkeÀJee DeelceefveYe&j vemeleele ns Kejb HeCe l³eele l³eeb®ee veJns, HeefjefmLeleer®ee oes<e Deens. SkeÀe ¢<ìerveb Heeefnueb lej ner meeceeefpekeÀ efJeke=Àleer Deens. meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer DeeefCe MeejerefjkeÀ iejpee ³eeb®³eeleerue leHeÀeJele J³ekeÌleerJej Dev³ee³e keÀjCeejer Deens. Heewieb[eJemLee DeeefCe He´ew{lJe ner keÀener HeÀkeÌle meOeve ueeskeÀeb®eer ceeueceÊee Deens keÀe³e ? l³eeb®eer ³eeJej osKeerue cekeÌlesoejer ? ogozJeeveb lemeb®e Deens. yengmebK³e le©Ce-le©CeeRvee W.H.O. ®³ee J³eeK³esHe´ceeCes®e Heene³e®eb þjJeueb lej DeeHeu³eekeÀ[s Heewieb[eJemLee mebHeJeC³ee®eb mJeeleb$³ener veener ! keÀejCe Meejerejf keÀ JeieUlee meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ¢<ìîee mJeleb$e nesC³ee®es mJeHve Heenele®e keÀesìîeJeOeer ueeskeÀ pepe&j nesle nesle Heewieb[eJemLesle®e `pejepej' nesleele !

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 90

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 91

Del³eble cenÊJee®eer ner yeeye, HeCe l³eeJejerue meefJemlej ®e®ex®eer ner JesU veJns. peeiee veJns. HeÀkeÌle ner efJemebieleer FLes mHe<ìHeCes oeKeJetve DeeefCe leer otj keÀjC³eemeeþer meJe& HeeleUîeebJej He´³elve keÀjC³eemeeþer ceeie& GHeueyOe Deensle, ns veceto keÀªve Heg{s Demeb cnCelee ³esF&ue keÀer Deepe®³ee Ie[eruee efJeefJeOe HeefjefmLeleerle keÀesCe Heéw{ DeeefCe keÀesCe veener ns l³ee l³ee meboYee&le þjJeeJeb ueeiesue. GoenjCeeLe& 26 Je<ee&®ee yeskeÀej Fbpeerveer³ej Heewieb[eJemLesle Deens Demeb cnCeCeb DeeefCe 16 Je<ee&®ee SKeeÐee peceerveoeje®ee ieYe&Þeerceble cegueiee Heéw{ Deens Demeb cnCeCeb ³eesi³e veener. HeCe DeeHeu³ee meceepeeleu³ee keÀce&þ HeefjefmLeleerceO³es lemeb®e mecepeueb peeleb. meenefpekeÀ®e Je³eeves, ceveeves Je Mejerjeves Heé{w yeveuesu³ee HeCe DeeefLe&keÀ¢<ìîee cee$e HejeJeuebyeer Demeuesu³eeb®eer DeeHeu³ee meceepeele DeefleMe³e kegÀlejDees{ nesles. ³ee Je³eele mJeeYeeefJekeÀ ueQeif ekeÀ F®íe le=Hle ve Peeu³eecegUs le©Ce cegueb-cegueer DeveeJej nesleele DeeefCe JesM³eskeÀ[s peeCeb eEkeÀJee mJeleë keÀe@ue ieue& yeveCeb DeMee He´keÀejele Dees{ues peeleele. lej keÀOeer yesHeÀece nesTve ueQeif ekeÀ iegvns keÀjleele. keÀOeer Demeenîe³eHeCes mJeleë®³ee DeLe&nerve, ©#e DeeefCe kesÀefJeueJeeC³ee HeefjefmLeleerle leietve jenC³eemeeþer J³emeveeOeerve nesleele. keÀener peCe ³ee efvejeMeHeesìer peerJeveeleu³ee meeN³ee®e yeeyeeRyeÎue yeseHf eÀkeÀerj DeeefCe yesHeJee& nesleele DeeefCe mJeleë®eer keÀjerDej yejyeeo keÀjleele.

DeeHeu³eekeÀ[s DeMeer HeefjefmLeleer ³esT ueeieuesueer Deens. leer ³esT ve³es Demeb Jeeìle Demesue lej le©Ce ceguee-cegueeRvee meeceeefpekeÀ DeeefCe DeeefLe&keÀ HejeJeuebyeerHeCeeletve cegkeÌle Jne³euee GHe³egkeÌle DeMeer meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer le³eej Jne³euee nJeer. yeskeÀejer, yesIejHeCee, keÀce&þ yebOeve ³eeletve efHe{er cegkeÌle Peeu³eeefMeJee³e Je efleuee mJeeYeeefJekeÀ keÀecepeerJevee®ee ceeie& ceeskeÀUe Peeu³eeefMeJee³e JesM³eeJ³eJemee³e, J³emeveeefOevelee, ueQefiekeÀ iegvns, JewHeÀu³eie´mlelee, l³eeletve GodYeJeCeejer Flej iegvnsieejer ³eeJej DeeUe yemeCeej veener. Heewieb[eJemLee MeejerefjkeÀ¢<ìîee mebHeC³ee®³ee ojc³eeve J³ekeÌleer®eer `DeeefLe&keÀ' Je `meeceeefpekeÀ Heewieb[eJemLee' osKeerue mebHee³euee nJeer. J³ekeÌleeruee mJeleë®³ee Hee³eeJej GYeb jenC³ee®eer Je mJeleë®ee mebmeej keÀjC³ee®eer cegYee osCeejer HeefjefmLeleer He´l³e#eele ³esCeb Del³eeJeM³ekeÀ Deens. ³eemeeþer ³eesi³e efMe#eCe He×leer®³ee DebceueyepeeJeCeerveb yejb®e keÀener meeO³e keÀjlee ³esF&ue. meO³ee®³ee efMe#eCeeceO³es efveefce&leer#ecelee, mepe&veMeeruelee, keÀejeefiejer, keÀuee-keÀewMeu³e DeeefCe GlHeeokeÀles®eb leÊJe DebleYet&le kesÀueb lej ogyeUîee Je Hebieg He´ew{eb®³ee keÀecemecem³ee efveefM®eleHeCes keÀceer nesleerue. ner meejer HeefjefmLeleer ue#eele IesTve meÐe HeefjefmLeleerle l³eeleu³ee l³eele keÀe³e keÀjlee ³esF&ue ³ee®ee efJe®eej pees[eroeje®eer efveJe[ ³ee He´keÀjCeele kesÀuee Deens. o o o

ns meejb Heeefnueb keÀer Jeeìleb, keÀer ³ee cegueebvee meceJe³emkeÀebMeer He´scee®eb veeleb pees[tve peieC³ee®eer cegYee keÀe Demet ve³es ? keÀe ³ee le©Ce ceguee-cegueeRvee mebleleerHe´efleyebOekeÀ meeOeveeb®³ee ceoleerveb SkeÀceskeÀeb®³ee mebceleerves DeHel³e ìeUtve megjef#ele keÀecepeerJeve peieC³ee®ee ceeie& Keguee Demet ve³es ? eEkeÀyengvee Menjer Yeeieele lemes®e HejosMeele Demeb®e Ie[leb. HeCe meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleerMeer le[pees[ keÀªve mJeleëuee DeeefLe&keÀ megyeÊee efceUsHe³e¥le DeMee leNnsves keÀeceeJeemeves®eer le=Hleer keÀje³euee ueeieueb keÀer l³eeletvener mecem³ee efvecee&Ce nesleele. ueive ve keÀjlee SkeÀ$e jenCeb, keÀeceJeemevee le=Hle keÀjleevee Jeelmeu³eemeejK³ee keÀeceJeemeves®³ee GoeÊe DebieekeÀ[s Heeþ efHeÀjJeCeb, mebmeeje®eb yebOeve vemeu³eecegUs SkeÀeceeieesceeie SkeÀ pees[eroej yeoueCes DeMee yeeyeer ³eeletve GodYeJeleele. DeMee meceepeele megKeer He´cs eer ³egiegueb DeeefCe Jelmeue ceelee-efHelee DeeefCe meceeOeeveer kegÀìgyb eeSsJepeer keÀecele=Hleermeeþer SkeÀ$e Deeuesueer, JeejbJeej HegÀìCeejer, Jeelmeu³ee®³ee YeeJevesuee HeejKeer Peeuesueer, SkeÀceskeÀeb®³ee DeHel³ee®³ee meeceeF&keÀ ogJ³eeÜejs HejmHejebceO³es mecejme ve Peeuesueer DemJemLe pees[Heer efvecee&Ce nesleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 92

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 93

ye´ïe®e³e& ns®e pej peerJeve Demesue lej meejer mepeerJe me=<ìer®e efvepeeaJe þjles !

pees[eroeje®eer efveJe[ De) pevcee®ee meeLeer nJee ? keÀer vekeÀes ? ë Heg<keÀUpeCe pees[eroej vekeÀes®e cnCeleele. JewJeeefnkeÀ peerJeve®e vekeÀes cnCeleele. l³ee®eb keÀe³e ? FLes osKeerue J³eefkeÌlemJeeleb$³e ceev³e keÀje³euee nJeb. Hejbleg ye´ïe®e³ee&efJe<e³eer®³ee, ³eesieer, meble, HeÀkeÀerj yeveC³eeefJe<e³eer®³ee keÀuHeveebcegUs Heg<keÀUoe cegueb Jee cegueer ³ee Je³eele vewmeefie&keÀ menpeerJeveekeÀ[s Heeþ efHeÀjJeleele. Heg{s ³eeleues keÀenerpeCe LekeÀues-Yeeieues lejer lemes®e peiele jenleele. lej keÀenerpeCe mJeleë®eer ueQefiekeÀ YetkeÀ Flej ceeiee&veer YeeieJeleele, lej keÀenerpeCe JewHeÀu³eie´mle peerJeve peieleele. Heewieb[eJemLesleueb Je³e mebmkeÀej#ece Demeu³eecegUs keÀenerpeCe YejkeÀìues peeTve mJeleëJej Demee DeveeJeM³ekeÀ Del³ee®eej keÀª MekeÀleele. SkeÀoe SkeÀe cegueeveb ceuee meebefieleueb keÀer, l³eeuee l³ee®³ee Hegbyeerpeie´bLeer®e oeve keÀjeJemeb Jeeìleb. ceer efJe®eejueb,``Demeb keÀe ?'' ``p³ee J³eefkeÌleuee cegueb nesle veenerle l³eeuee cegueb JneJeerle ³eemeeþer l³eeb®ee GHe³eesie nesT MekesÀue. efMeJee³e keÀeceJeemevescegUs ceveg<³e Keeue®³ee HeeleUerJej peielees.'' l³ee®³ee GÊejeveb ceer meo&®e Peeuees. HeCe cegueb-cegueer Demee efJe®eej keÀª MekeÀleele. keÀejCe Heg<keÀUoe `ye´ïe®e³e& ns®e peerJeve' DeMee leNns®es efJe®eej, keÀener vee keÀener keÀejCeeveb (DeLee&le ®egkeÀer®³ee®e) l³eeb®³ee [eskeÌ³eele efYeveuesues Demeleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 94

He´l³e#eele ye´ïe®e³e& ner SkeÀ DeJemLee Deens. J³eefkeÌleiele F®íe, DeekeÀeb#ee, mJeeLe&, mebkegÀef®eleHeCee, cenÊJeekeÀeb#ee ³ee meeN³eebHeefuekeÀ[s Demeuesueb J³ekeÌleer®eb DeefmlelJe cnCepes ye´ïe®e³e&. DeMee J³ekeÌleer®eer®e ¢<ìer mJe®í Demeles. YeeJevee efveJ³ee&pe Demeleele. efJe®eej HetJe&ieńefJejefnle Demeleele. efJeéekeÀu³eeCe ner SkeÀ®e YeeJevee DeMee J³ekeÌleeR®³ee peerJevee®ee ieeYee Demelees. Jej JeCe&ve kesÀuesueer DeJemLee cnCepes®e peerJeve cnìueb lej l³eele keÀener®e JeeJeie veener. lejue, GoeÊej Je GlkeÀì DeefmlelJeele peerJevee®ee ieeYee Demelees nîee®e DeLee&veb `ye´ïe®e³e& ns®e peerJeve' ³ee keÀuHeveskeÀ[s Heene³euee nJeb. ogmejs meejs DeLe& - DeLee&®ee DeveLe& keÀjCeejs®e Deensle. HejmHejeb®³ee mebceleerveb ueQefiekeÀ Dee®ejCe kegÀCeer DeeefCe efkeÀleer keÀjeJeb ner Jew³eefkeÌlekeÀ yeeye Demeueer lejer l³ee yeeyeer®eb pesJne meeJe&$eerkeÀjCe keÀjC³ee®ee DeÆeneme Je ogjeień neslees. lesJne les efveef½ele®e Dev³ee³ekeÀejkeÀ Deens. mJeleë®³ee keÀuHevee FlejebJej ueeoC³ee®³ee Je=ÊeercegUs, DeMee keÀuHevee leÊJe%eevee®es ªHe OeejCe keÀjleele Je Deveg³ee³eebkeÀjJeer le©Ce keÀesJeUîee ceveeJej eEyeyeJeu³ee peeleele. ``pees[eroej vekeÀes...DeefJeJeeefnle®e jenCeej'' Demeb cnCeCeeN³eebveer, les mJeleëJej Dev³ee³e lej keÀjerle veenerle vee ? ³ee®ee veerì efJe®eej keÀªve ceie®e efveCe&³e I³eeJee; keÀejCe yeouee³e®eer mebOeer meg×e vesnceer®e efceUles Demeb veener. DeLee&le keÀOeer®e vemeC³eeHes#ee GefMejeves ®eeuesue (Better late than never) cnCeleele. l³ee®eHećeeCes DeMee He´keÀej®es efveCe&³e IesTve mJeleëuee yebefoJeeve yeveJeuesues®e Demesue Je l³eeletve megìC³ee®eer F®íe Demesue lej efveCe&³e efHeÀjJeC³eele Je keÀesCel³eener ìHH³eeJej efHeÀjJeC³eele, keÀesCelee®e keÀceerHeCee Deens Demeb ceeveC³ee®eb keÀejCe veener. ³ee®e meboYee&le DeeCeKeerner SkeÀe yeeyeer®ee efJe®eej keÀje³euee nJee. efJeJeen®e ve keÀjlee ueQefiekeÀ peerJevee®ee GHeYeesie Iesle jenC³ee®ee He´keÀej ³eesi³e Deens keÀer De³eesi³e ? ceesìjiee[erHećeeCes pees[eroej yeoueCeb Þes³emkeÀj Deens keÀer vee ? JewJeeefnkeÀ mebyebOeeb®es HeeefJe$³e Je cenleer ceevee³e®eer keÀer veener ? `Decesejf keÀveeb®³ee Deblejbieele' ³ee ceeP³ee HegmlekeÀele ceer efleLeu³ee efJeJeenmebmLee Je kegÀìgyb emebmLee ³eeyeÎue Lees[bHeÀej efueefnueb Deens. FLeb SJe{b®e cnCesve, keÀer meJe& peie efìkeÀeT efJeJeen DeeefCe kegÀìgbyemebmLeskeÀ[s ³esC³eemeeþer Oe[He[leb Deens. Jew³eefkeÌlekeÀ mJeeleb$³ee®³ee efJe<e³eer®³ee KegU®eì keÀuHevee, mecepetleoejHeCee Je meefn<Cegles®ee DeYeeJe, Del³eble keÀeìskeÀesjHeCee, DeJeepeJeer efþmetUHeCee DeeefCe ueJeef®ekeÀles®ee DeYeeJe ³eecegUs®e, mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 95

efJeJeene®eb cenÊJe, HeeefJe$³e, l³eeleerue meeceeefpekeÀ DeeMe³e Je kegÀìgbyemebmLee eEkeÀJee ie=nmLeeÞecee®eer cenevelee J³eefkeÌleuee keÀUt MekeÀle veener; HeCe Demeb yesHeJee& jenCeb cnCepes J³ekeÌleer-J³ekeÌleerleerue ns jsMeceer Oeeies - ner nUgJeej veeleer, DebkegÀjC³eeHetJeea®e Keg[tve ìekeÀC³eemeejKeb Deens.

pees[e. ue#eele þsJee. Deepe pesJe{îee JeeF&ì, leCeeJekeÀejkeÀ Je keÌuesMekeÀejkeÀ yeeyeer meceepeele Ie[leevee efomeleensle lesJe{îee®e mebHetCe& leCeeJecegkeÌleeruee Hees<ekeÀ yeeyeer osKeerue ®eeuet Deensle. HeCe mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer mebkeÀuHeves®³ee De%eeveecegUs l³ee DemleeJej Deensle. SkeÀìîee SkeÀìîee He[u³ee Deensle. l³eeb®³ee #eceles®³ee ceeveeveb l³ee HegjsMee keÀe³e&#ece Je peesceoej yevet MekeÀle veener³esle.

pevcee®ee pees[eroej efveJe[C³ee®eer mebOeer Demesue eEkeÀJee He´³elveebveer efceUCeej Demesue lej Jejerue cegÐeeb®ee efJe®eej keÀªve ceie®e efJeJeen keÀje³e®ee keÀer veener ns þjJeeJeb. HeCe Demee meejemeej efJe®eej meg®eC³eemeeþer legcner leCeeJecegkeÌle DemeCeb DeeJeM³ekeÀ Deens. l³eemeeþer Keeueerue GHee³e GHe³eesieer He[leele keÀe, mJeleë JeeHeªve-HeejKetve Hene ! (1)

mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®eer HegmlekebÀ efHe´³ekeÀjöHe´s³emeeruee Yesì Ðee.

(2)

mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerceO³es menYeeieer J³ekeÌleeRyejesyej vesnceer mebHeke&À þsJee.

(3)

mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®³ee HegmlekeÀeb®eer He´oMe&veb YejJee Je leer HegmlekebÀ efJekeÀe.

(4)

mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®³ee JesyemeeF&ìceO³es menYeeieer Jne.

(5)

mJeleë HeÀeJeu³ee JesUele mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®eb keWÀê ®eeueJee.

(6)

Flej mJe³ebmesJeer mebIeìveebMeer mebJeeo meeOee. JesieJesieUîee #es$eele keÀece keÀjCeeN³ee ³ee mJe³ebmesJeer mebmLeebMeer menkeÀe³e& keÀje DeeefCe mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerceO³es l³eeb®ee menYeeie efceUJee. mJe³ebmesJeer mebIeìveebHećeeCes J³eeJemeeef³ekeÀ Je GÐeespekeÀ osKeerue JesieJesieUîee #es$eele GÊece keÀece keÀjerle Demeleele. l³eeb®³eeMeerner mebJeeo meeOee Je l³eeb®eener mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerceO³es menYeeie Jee{Jee. ue#eele ns þemetve meebieC³ee®eer iejpe DeMeemeeþer keÀer mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer ne SKeeoe HebLe Jee ieì veener. mebHeóe³e veener. efveJJeU efJe®eejner veener. mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerceO³es mec³ekeÀ ¢<ìer Deens. meejer GÊece keÀeceb DeefOekeÀeefOekeÀ GÊece Je HeÝeeJeer nesleele ns mel³e Deens. cnCetve®e mJeleë®es YeeJeefvekeÀ leCeeJe efve³ebef$ele keÀjC³eemeeþer nîee þesme HeeJeueeb®eer Keeme DeeJeM³ekeÀlee Deens. ³eemeeþer keÀener GoenjCeb oslees. p³ee MeeUebceOetve Deepener GlHeeokeÀlee Debceueele DeeCeueer peeles, efleLes DeHebieevee mJe³ebHetCe& yeveJeueb peeleb, les ueeskeÀ Dee³egJexefokeÀ JevemHeleeR®eer ueeieJe[ keÀjleele, pes ueeskeÀ ieesmebJeOe&ve keÀjleele, pes ueeskeÀ ieescet$e, Heb®eieJ³e Fl³eeoer HeejbHeeefjkeÀ MeneCeHeCee®ee Jeejmee peesHeemeleele, pes ueeskeÀ Deefivenes$eemeejK³ee yeeyeeRJej mebMeesOeve keÀjleele, pes ³eesieemeveb, keÀjeìs, kegbÀieHetÀ efMekeÀJeleele, pes mebmke=Àle Yee<es®eb mebJeOe&ve Je mebieesHeve keÀjleele l³eeb®³eeMeer menkeÀe³e& keÀje. l³eeb®³eeMeer He´scee®eb veeleb pees[e. l³eebvee mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®³ee mec³ekeÀ ¢<ìerveb SkeÀ$e mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 96

YeeJeveelcekeÀ leCeeJecegkeÌleermeeþer DeeHeCe ns kesÀueb meJe&$e DeeMeeoe³eer DeeefCe Gceso Jee{JeCeejb JeeleeJejCe le³eej Jne³euee JesU ueeieCeej veener. (7) íesìs íesìs J³eeJemeeef³ekeÀ HeejbHeeefjkeÀ HeoeLe& yeveJeleele. GoenjCeeLe& kegÀCeer HeeHe[ yeveJelees, keÀesCe jeveeletve oeleJeCe DeeCelees, keÀesCe ceeefueMe keÀjlees, keÀesCe uee[t yeveJelees, kegÀCee®eer yeskeÀjer Demeles. l³eebvee Deejesi³eJeOe&keÀ Oe[He[leerceO³es meeceeJetve I³ee. GoenjCeeLe& kegÀCeer legce®³ee leCeeJecegkeÌleerkeWÀêeuee cesLeer®es uee[t HegjJeerue lej kegÀCeer ceeefueMemeeþer ³esF&ue, kegÀCeer yeepejer-vee®eCeer®eer Deejesi³eoe³eer efyeefmkeÀìb yeveJeerue. DeMeeHe´keÀejs nîee Je DeMee ueeskeÀebvee mJe³ebHetCe& yeveJele legce®³ee mebHetCe& leCeeJecegkeÌleeruee meeceL³e& efceUJee. (8)

mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerJej ke@Àmesì, meer.[er. keÀe{e. ye´us e Je Flej Yee<eeble HegmlekeÀeb®eb Yee<eeblej keÀje.

(9)

He´gHeÀ jereE[ie, eEHe´eEìie, efJelejCe, ef®e$ekeÀuee F. njHe´keÀejs mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®eer DeefOekeÀ Jesieeveb DeefOekeÀ ®eebieu³ee mJe©Heele DeefOekeÀ mebK³esves DeefOekeÀ Yee<eeble DeefOekeÀ ueeskeÀebHe³e¥le Hees®eeJeer ³eemeeþer He´³elve keÀje.

(10) mJeleë®es YeeJeefvekeÀ leeCe otj keÀjC³eemeeþer mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®eer otjoMe&ve Je Flej ceeO³eceeletve Flejebvee DeesUKe keÀªve Ðee. (11) mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®ee SkeÀ efme×ele Demee keÀer, pes pes legcneuee Je Flejebvee efnlee®eb Deens les keÀje. meenefpekeÀ®e GÊece jbiee®es keÀHe[s, DeeJe[er®es megiebOe, DeeJe[er®es oeefieves, DeeJe[er®es KeeÐeHeoeLe&, DeeJe[er®eer GHekeÀjCeb (peer Heg<keÀUoe keÀe³e&#ecelee Jee{Jeleele) ³eeb®eer osJeeCeIesJeeCe Je meg³eesi³e JeeHej keÀjC³eeJej keÀesCeleb®e yebOeve veener. megboj DeeefCe megJeeefmekeÀ HegÀueebveer megboj le©Ceer®ee kesÀMemebYeej®e megjsKe yevelees Demeb veJns lej Iejeueener HegÀuePee[ebveer MeesYee ³esles. Hejbleg lesJe{er®e yeeye veener. megJeeefmekeÀ DeMee DeveskeÀ HegÀueebceO³es Deejesi³eoe³eer iegCe Deensle. mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerle Devegm³etle Demeuesuee mec³ekeÀ JewÐekeÀ, mec³ekeÀ efMe#eCe, mec³ekeÀ Deejesi³e nîee mebkeÀuHevee He´l³e#eele ³ee³euee JesU ueeieCeej®e. HeCe cnCetve leesHe³e¥le meglekeÀ HeeUC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee veener. DeeHeues les He´³elve ®eeuet þsJeleevee®e legce®³ee ª®eerHe´ceeCes mebieerle, ve=l³e, veeìîe, vekeÀuee, ef®e$ekeÀuee, HeÀesìesie´eHeÀer, ì^seEkeÀie Jee Flej keÀMeelener ceOetve ceOetve efJejbiegUe efceUJee³euee njkeÀle veener. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 97

(12) YeeJeefvekeÀ leeCe-leCeeJeeJej efve³eb$eCe efceUefJeC³eemeeþer keÀener meeO³ee yeeyeeR®eener GHe³eesie neslees. GoenjCeeLe& mJeleë®eer íyeer ®eebieueer efomeCeb. efveoeve mJeleëuee lejer ! legce®³ee DeeJe[erHećeeCes peªj meeQo³e&He´meeOeve keÀje. HeCe DeebleefjkeÀ meeQo³ee&®ee efJemej He[t ve oslee ! l³ee®eHećeeCes mJeleë®³ee DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer®ee DeeefCe leejlec³ee®ee efJe®eej keÀªve ! DeeefCe efJeMes<e cnCepes De@uepeeameejKeer keÀìkeÀì ueeJetve ve Ieslee ! mJeleë®ee yeebOee Je J³eefkeÌleceÊJe meg[ewue þsJeueble lej ceveeuee DeefOekeÀ GYeejer ³esles ³eele MebkeÀe veener. legce®³ee mees³eer-meJe[er-DeeJe[ervegmeej mJeleëuee peªj DeekeÀ<e&keÀ yeveJee ! HeCe HejmHejmeyebOeebvee le[e peeF&ue SJe{b l³eele iegjHeÀìtve peeT ve³es. (13) peer yeeyele mJeleë®eer leer®e Ieje®eer. Iej He´mevve DemeeJeb. megboj DemeeJeb. cebieue DemeeJeb. mJe®í DemeeJeb. ìeHeìerHe DemeeJeb. ceveeuee ngªHe ³eslees. HeCe l³eeHee³eer Yeeb[Ceb Je lebìs keÀjCeb cnCepes cetU nslet®e Keueeme keÀjCeb. kegÀþueer Jemlet kegÀþs þsJee³e®eer ³eeyeeyele osKeerue Yeeb[Ceb keÀjCeb ns efkeÀleHele ³eesi³e þjsue? lemeb keÀª ve³es. eEkeÀyengvee keÀesCel³eener keÀejCeemleJe HejmHejmebyebOe efyeIe[t osT ve³esle. ®e®ee&, Yeeb[Ce lebìs kegÀþs vemeleele? HeCe pees keÀesCel³eener HetJe&ìereMf eJee³e mJeleëuee mJeerkeÀejlees, mJeleëJej He´sce keÀjlees Je mJeleë®ee Deeoj keÀjlees lees mJeleë®eer yee³ekeÀes, cegueb, Iej, Mespeejer, keÀe³ee&ue³e, menkeÀejer ³ee meeN³eebvee mJeerkeÀejlees, l³eeb®³eeJej He´sce keÀjlees, l³eeb®ee Deeoj keÀjlees DeeefCe peerJeveeleuee Deevebo MeleiegefCele keÀjlees. (mJeerkeÀejCeb Je He´sce keÀjCeb cnCepes kesÀJeU mlegleer Je leeW[HegpesHeCee veJns. oes<e Je iegvnîeebvee ceev³elee Je meceLe&ve osCeb veJns. mJeerkeÀejCeb Je He´sce keÀjCeb cnCepes efve<keÀHeì Je efvemJeeLe& J³eJenej (He´mebieer keÀìt Demeuee lejer) keÀjCeb !) (14) YeeJeefvekeÀ leCeeJeeJej ceele keÀjC³eemeeþer keÀener yeeyeer ke=Àef$eceHeCes pejer keÀjeJ³ee ueeieu³ee lejer keÀjeJ³ee, eEkeÀyengvee ³ee yeeyeeR®eer meJe³e ueeJetve I³eeJeer. DeMeer SkeÀ cenÊJee®eer meJe³e cnCepes `ceeHeÀ keÀje', Òev³eJeeo', `ceev³e Deens', `Þes³e DeeHeueb Deens' Fl³eeoer Meyo meg³eesi³eHeCes JeeHejCes. (15) YeeJeefvekeÀ leeCe otj keÀjC³eemeeþer O³eeve ne SkeÀ GHee³e meebefieleuee peelees. Hejbleg mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®eer mebkeÀuHevee DeLee&le He´l³eskeÀeveb He´l³eskeÀe®³ee keÀu³eeCeemeeþer Oe[He[C³ee®eer YeeJevee legcneuee ®eesJeermener leeme O³eeveeJemLesle þsJeles. (osne®es meieUs J³eJenej ®eeuet Demeleevee) Hejbleg keÀener JesUe Deieesoj cnìu³eeHećeeCes DeeHeCe DeeoMe& mebHetCe& leCeeJecegkeÌle efmLeleerle peiele vemeu³eecegUs leepebleJeeveb eEkeÀJee Meeble nesC³eemeeþer, efJejbiegUîeemeeþer $eeìkeÀ, MeJeemeve, DevegueesYe-efJeueesYe, nem³e³eesie, ve=l³eO³eeve, Yepeve, keÀerle&ve, mebkeÀerle&ve, Hetpee, HeesLeerHeeþ ³eeb®ee Jee Flej O³eeve He´keÀejeb®eer ©®eerHećeeCes JeeHej keÀje³euee njkeÀle veener. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 98

mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®eer He´ef´³ee ner meg<ì Je og<ì ³eeb®³eeleerue ³eg×eHe´ceeCes Deens. efle®³eele menYeeieer nesCeb ns®e O³eeve. SkeÀveeLecenejepeebveerner meebefieleueb Deens keÀer Depeg&veeveb p³ee DeJemLesle efveëmJeeLe&HeCes, ceesne®³ee HeueerkeÀ[s peeTve, peerJeve-cejCee®eer HeJee& ve keÀjlee, meJe&mJe HeCeeuee ueeJetve ³eg× kesÀueb leer Kejer meceeOeer DeJemLee. yeekeÀer meejer O³eeve Je meceeO³ee cnCepes ueekeÀ[e®eer DeJemLee, keÀe<þ meceeOeer ! (16) mJe³ebmet®eveeb®ee JeeHej ëö keÀener mJe³ebmet®evee GHe³egkeÌle þjleele. l³ee DeMeeö (De) ceer ogëKe Jee GÜsie keÀjCeej veener. keÀejCe les YetlekeÀeUeefJe<e³eer Demeleb. (ye)

ceer eE®elee keÀjCeej veener. leer YeefJe<³eJeeCeer Demeles.

(keÀ) ceer DeeYeejer jenerve. F&MJej-efvemeie&-efve³eleer®ee. keÀejCe pes Ie[leb les yeg×er®³ee HeueerkeÀ[s Demeleb. les mJeerkeÀeªve DeeHeueb leCeeJecegkeÌleer®eb keÀece keÀjCeb ns®e Þes³emkeÀj Deens. ([)

ceer He´l³eskeÀe®ee Deeoj keÀjerve. keÀejCe efJeMJeelcekeÀ mel³e He´l³eskeÀele Deens.

(F)

ceer ceePeb keÀle&J³e (veerì peeCetve IesTve mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®eb) veerì Heej Hee[erve. keÀejCe l³eeHeemetve HejeJe=Êe keÀjCeeN³ee mebkegÀef®ele Je GLeU He´js Cee ceeP³ee Je Flejeb®³ee efnlee®³ee Dee[ ³esleele.

(17) Devegueesce efJeueesce DeeefCe keÀHeeueYeeleer ³eeb®ee JeeHej GHe³egkeÌle þjlees. mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®³ee keWÀêeceO³es nîee meesH³ee ke=Àleer efMekeÀefJeu³ee peeleele. MJemeve Heéfke´À³es®ee ceveeMeer Lesì mebyebOe Demeu³eeveb ³ee ke=ÀleeR®ee HeÀe³eoe neslees. (18) ³eesieemeveeb®ee GHe³eesie, Mejerj ogyeUb, LekeÀueb-Yeeieueb Demesue lej yengmebK³eeb®eb (keÀener DeHeJeeo JeieUlee) cevener efKevve nesleb. Ke®eleb. ³eesieemeveeb®eb HeéfMe#eCe mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerkeWÀêeceO³es efJeveecetu³e GHeueyOe Deens. iejpetbveer l³eeb®ee peªj HeÀe³eoe I³eeJee. Deeke=Àleer `De' DeeefCe `ye' Hejbleg ³eesieemeveb DeeefCe HeéCee³eece Jee Flej O³eeveeoer ceeiee¥veer mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer keÀoeHeer MekeÌ³e veener. leelHegjleer, Jew³eefkeÌlekeÀ Je mebkegÀef®ele Meebleer Je meceeOeeve efcejJeCeeN³ee Je melele efvejLe&keÀ nmeCeeN³ee leLeekeÀefLele ³eesieer Je yegJeebvee ns mecepeJee³euee nJeb. (19) Oecee&oe³e-HejesHekeÀejer keÀeceeb®eb cenÊJe. DeeHeu³eeleues Heg<keÀUpeCe o³eeUt Demeleele. ieesjiejeryeeb®es neue l³eebvee yeIeJele veenerle. Hejbleg YeerkeÀ IeeueCeb, osC³eei³e osCeb, Fl³eeoer keÀªve DeeHeueer HeÀmeiele Peeu³ee®ee®e l³eebvee mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 99

Heg<keÀUoe DevegYeJe ³eslees. Hejbleg les ve keÀjeJeb lej l³eeb®eb nUJeb DebleëkeÀjCe nsueeJele jenleb. ceie l³eebveer keÀe³e keÀje³e®eb? lej l³eebveer ³eeb®eb Oecee&oe³e keÀecee®eb yepesì MeneCeHeCee®ee (mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®ee) cnCepes®e J³ekeÌleer DeeefCe meces<ìer®³ee leeCe-leCeeJeeb®³eeJejerue GHee³eeb®ee He´®eej Je He´meej keÀjC³eemeeþer JeeHejeJeb. l³eemeeþer keÀener ceeie& DeeHeCe ³ee®e He´keÀjCeele ³ee DeeOeer Heeefnues Deensle. les Hegvne SkeÀoe Jee®eeJes Je Dee®ejCeele DeeCeeJes. DeeHeu³eeleu³ee o³eeUt Je nUJ³ee ceb[UeR®eb Kee$eerveb meceeOeeve nesF&ue. (20) Je=×eHekeÀeU, ce=l³et, DekeÀlee&YeeJe, Oece&, meceepee®eer Heíeleer, nesefceDees-mì@efmeme, keÀce&HeÀueeefme×eble, Ye´<ìe®eej, mec³ekeÀ JewÐekeÀ, mec³ekeÀ efMe#eCe, mveeveme GHeeme, ceewve, Fl³eeoer mebkeÀuHevee mecepeu³eeefMeJee³e yeewef×keÀ leCeeJe otj nesCeej veenerle. les otj Peeu³eeefMeJee³e leppev³e YeeJeveeb®es leeCe keÀceer nesCeej veenerle. l³eemeeþer Conceptual Stress (keÀe@vmesHìîegDeue mì^sme) ns HegmlekeÀ Jee®ee³euee nJeb. nesecf eDeesmì@euf eme keÀUueb lej meesMeue nesecf eDeesmì@emf eme keÀUsue. l³eecegUs Svuee³eìv[ [scee@ke´Àmeer (Enlightened Democracy) HeeìeaefmeHesMeve Fve ìêvmHeÀe@cexMeve nîee mebkeÀuHevee keÀUleerue. yeewef×keÀ ieeWOeU otj Peeuee keÀer YeeJeveeb®eer Iegmeceì Leebyesue. (21) YeeJeveeb®eer leCeeJeie´mlelee keÀceer keÀjC³eemeeþer ®eej iees<ìer keÀje. (De) mJeleëuee peemleerle peemle meceeOeeve keÀMeele efceUleb ³ee®ee MeesOe I³ee. peemleerle peemle keÀeU, peemleerle peemle leerJe´ Je peemleerle peemle ueeskeÀebveener efceUsue l³eele peemleerle peemle meceeOeeve efceUleb. (Dee) nîee yeeyeeruee meJeex®®e HeéOeev³e Ðee. (F)

ner yeeye JeeÆsue l³ee De[®eCeer Deeu³eelejer l³eeJej ceele keÀªve keÀjle jene. (meyeyeer meebieCes yebo keÀje.)

(F&)

SkeÀoe keÀe leer yeeye meJe&leesHejer Peìtve HetCe& kesÀueerle keÀer lees Deevebo legcneuee legce®³ee DeeJe[er®eer yeeye Hegvne Hegvne keÀje³euee Je peerJevee®eb meeLe& keÀje³euee He´Je=Êe keÀjerue ! meppeve, mebJesoveeMeer, megËo³eeb®eer Goemeervelee DeeefCe ogpe&ve J³emeveeOeerve yeepeejyegCei³eeb®ee ceesþsHeCee efcejJeC³ee®ee Je legce®³eeJej ueeoC³ee®ee Glmeen ³eecegUs mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerceO³es ö peer meJeex®®e Deevebo osles, efpeuee DeeHeCe He´eOeev³e oslees leer keÀjC³eele De[®eCeer ³esleele. meppeveeb®eer DeekeÀuevenervelee, mebMe³eer Je=Êeer Je nsìeUCeer ner osKeerue mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®³ee Dee[ ³esleele. HeCe DeeHeCe SkeÀ$e ³esTve nîee meeN³eebJej ceele keÀª MekeÀlees ! mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 100

³eele De³eMemJeer Peeuees lej og<ì®eke´À megª nesleb (mJeleëuee MeneCee mecepeCeeN³ee DeveskeÀebvee les ®eeuet Peeuesueb keÀUle osKeerue veener) lej pej DeeHeCe ³eMemJeer Peeuees lej meg<ì®eke´À Jesuevesme mee³ekeÀue (Wellness Cycle) megª nesleb ! (22) YeeJeefvekeÀ Je yeewef×keÀ leCeeJe otj keÀjC³eemeeþer eEkeÀJee l³eeb®³eeJej ceele keÀjC³eemeeþer ³esjeieyeeUe Demetve YeeieCeej veener. les Jeeìleb eflelekebÀ meesHeb veener. HeCe SkeÀoe keÀe legcner l³eemeeþer He´³elve keÀª ueeieueele keÀer ceie cee$e Deeveboe®ee cenemeeiej Deblejbieele G®ebyeUt ueeiesue ³eele MebkeÀe veener. kesÀJeU Jew³eefkeÌlekeÀ veJns lej l³ee®eb HeéfleeEyeye yeensjner meJe&$e efomet ueeiesue. l³eemeeþer cegÎece ieénkeÀeb®es efnle, jeKeerJe peeiee, meeJe&peefvekeÀ ©iCeeue³eeleues mebHe, mec³ekeÀ JewÐekeÀe®es OeesjCe, Ye´<ìe®eej nîee mebkeÀuHevee ceeP³ee `keÀe@vmesHìîegDeue mì^sme' nîee DeeefCe `LekeÀJee IeeueJee' nîee HegmlekeÀele Jee®ee Je mecepeeJetve I³ee. (23) DebOe Dee%eeHeeueve ö DebOeHeCes SKeeoer yeeye GHes#et vekeÀe DeeefCe DebOeHeCes mJeerkeÀeª vekeÀe. Sveuee³eìv[ Deesefyeef[³evme Deelcemeele keÀje. kegÀCeerner keÀener meebefieleueb eEkeÀJee legcner Jee®eueele keÀer l³ee®eer ìj G[Jetve DeebOeUsHeCee ìeketÀve osT vekeÀe. l³ee®eHećeeCes DeebOeUsHeCeeveb les [eskeÌ³eeJej IesTve vee®et vekeÀe. Hetpet vekeÀe. pes SskeÀeue, pes Jee®eeue les leelHegjleb mJeerkeÀeje. l³eeJej veerì efJe®eej Je DeY³eeme keÀje. MekeÌ³e Demesue lej l³eeJej He´³eesie keÀªve Hene. pej He´®eerleer Deeueer lej les Deelcemeele keÀje. pej He´®eerleer Deeueer veener lej Hegvne SkeÀJeej mJeleë®e keÀener ®egkeÀuesueb Demeu³eeme leHeemee, ogªmle keÀje Je Hegvne He´³eesie keÀje. Hegvne Heéf®eleer veener Deeueer lej les mees[tve Ðee. (24) mcejCeMekeÌleer GÊece iees<ì Deens. Hejbleg mcejuesu³ee IeìvesMeer efveieef[le ogëKee®ee Heie[e [eskeÌ³eeJej yemet osT vekeÀe. DeHe³eMeeletve efMekeÀC³eemeeþer l³ee®ee JeeHej keÀje, mcejCeMekeÌleercegUs Dev³eLee efKevvelee Jee{sue ! DeMee ogëKee®³ee mcejCeeveb veJ³ee meenmeeb®eer MekeÌ³elee DeeefCe veJ³ee ³eMee®eer DeeMee ceeJeUles ! DeHe³eMe Jee ogëKe ³eeb®³eemeeþer keÀejCeerYetle DeeHeu³ee ®egkeÀe megOeejCeb cenÊJee®eb Demeleb ! (25) melele mJeleë®eb ogëKee®eb DeJe[byej ceepeJetve Flejeb®³eeJej DeesPeb yevet vekeÀe. l³eeletve Deelcemevceeve keÀceer neslees. l³ee®eHećeeCes ueeskeÀ legcneuee ìeUt ueeieleele. DeeOeej®e nJee Demesue lej DeeOeej Ðee³e®eerner le³eejer nJeer. leMeer le³eejer keÀje DeeefCe mebHetCe&-leCeeJecegkeÌleerceO³es meeceerue Jne. (26) Deelee DeeCeKeer SkeÀ ³egkeÌleer meebielees. He#eeHećeeCes Jeeiee³euee efMekeÀe. JeeN³ee®ee jesKe Heentve He#eer G[lees. JeeN³ee®ee jesKe keÀUuee keÀer He#ee®³ee G[C³ee®ee $eeme keÀceer neslees. Deepe®eb SkebÀoj JeeleeJejCe Demeb Deens keÀer meËo³e J³ekeÌleeruee meJe&leesHejer ³eelevee JneJ³ee. Hejbleg SkeÀoe ne nJes®ee jesKe keÀUuee, SkeÀoe keÀUueb keÀer je#emeer Je=ÊeeR®ee megUmegUeì mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 101

nesC³ee®ee, cetKee¥®³ee ceevemevceevee®ee, ogpe&veeb®³ee meÊeebOeles®ee ne keÀeU Deens keÀer ceie Deeuesu³ee mebkeÀìeb®ee meecevee keÀjC³ee®eer MekeÌleer ³esles. DeeOeej MeesOeC³ee®eer Je=Êeer ieUtve He[les DeeefCe ceie ceesþceesþîee YebHekeÀ Ie[ecees[eR®ee HeÝeeJe keÀceer nesTve mebHetCe& leCeeJe cegkeÌleerceO³es mecejme nesC³eeleueb cenÊJe keÀUleb ! (27) YeeJevee DeeefCe yeg×erMeer efveieef[le leCeeJeebJej ceele keÀjC³eemeeþer DeeHeu³eeuee DeeHeCe SkeÀ$e efJepe³eer nesT DeMeer ¢<ìer Deelcemeele keÀjCeb DeeJeM³ekeÀ Deens. mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®³ee mebHekeÀe&le ³esCeejs MeskeÀ[es ueeskeÀ ceePeer He´Mebmee keÀjleele. keÀenerpeCe lej Hee³ee He[leele, HeCe ceuee l³eele HeÀejmeb meceeOeeve Jeeìle veener. Kejb®e veener. l³eeb®ee lees ogyeUsHeCee megKeo vemelees. Gueì ceePee DenbkeÀej HegÀieJeCeeje Demelees. Kejb meebiee³e®eb lej Demeu³ee mlegleer®ee ceuee kebÀìeUe Deeuee³e. legcneuee ceer pes efueefnlees³e Je legcner pes Jee®elee³e les YeeJele Demesue DeeefCe ceeP³ee Flej HegmlekeÀeb®eb cenÊJe Heìle Demesue lej mebHetCe& leCeeJecegkeÌleerceO³es menYeeieer Jne. DeeHeCe meejs efceUtve ³eMemJeer nesC³eemeeþer DeeiesketÀ®e keÀª. mlegleer DeeefCe eEveos®³ee l³ee ®ekeÀeìîee Deelee Hegjs Peeu³ee. Kejb vee? Heìueb? (28) YeeJeefvekeÀ Je yeewef×keÀ leeCe-leCeeJeebJej ceele keÀjC³ee®ee DeeCeKeer SkeÀ ceeie& Deens. yeg×eruee (mJeleë®eer mebkegÀef®ele yeg×er cnCepes JewefMJekeÀ mel³e DeekeÀueve keÀjCeejer JewefMJekeÀ ³eb$eCee veJns ns peeCetve) mJeleë®³ee peerJeveeJej efle®ee IeelekeÀ HeefjCeece nesT osT vekeÀe. Demes keÀjCeeN³eeuee leke&Àìer cnCeleele. HegmlekeÀer cnCeleele. He{lecetKe& cnCeleele. mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer ner Deeveboeveb HeesnC³eemeejKeer yeeye Demeueer lej yeg×er cnCepes [e³eefJnbie yees[&He³e¥le peeC³ee®eer Heéfke´À³ee nes³e. l³eecegUs mebHetCe& leCeeJecegkeÌleermeeþer yeg×er®ee meg³eesi³e JeeHej nJee®e. Hejbleg yeg×er®³ee peesKe[ele DeebleefjkeÀ ®ewlev³eeuee iee[tve veener ìekeÀe³e®eb ! ns MekeÌ³e nesC³eemeeþer HetJe&DeìerefMeJee³e mJeerkeÀej, He´sce Je Deeoj Je veecemcejCe GHe³egkeÌle þjleele ! (29) YeeJeefvekeÀ DeeefCe yeewef×keÀ leCeeJe otj keÀjC³eemeeþer DeeCeKeer SkeÀ ³egkeÌleer Heneue. vesnceer He´Mve efJe®eeje. vece´ DeeefCe Oeerì yevee Dev³eLee DeeHeCe G×ì DeeefCe Yesojì yevelees. legcner DeY³eeme keÀªve He´Mve efJe®eejle jeefnueele lej legce®eer mebJeeo#ecelee Jee{les. Yeer[ ®esHeles. DeelceefJeMJeeme Jee{lees. ueneveHeCeer Deecner Ieeyeje³e®ees. HeCe nUtnUt keÀUueb keÀer DeeHeCe pes He´Mve efJe®eejlees l³ee®eer GÊejb Flej efJeÐeeL³ee&vebe lej veener®e HeCe Heg<keÀUoe efMe#ekeÀHeéO³eeHekeÀebveener ceenerle veenerle. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 102

Lees[keÌ³eele keÀe³e? melele DeY³eeme Je He´Mve ³eecegUs legce®ee YeeJeefvekeÀ Je yeewef×keÀ leCeeJe vekeÌkeÀer keÀceer nesF&ue. eEkeÀyengvee DeMee Heéfke´À³esletve®e ns Je DeMeer HegmlekebÀ Heéfme× Peeueer ! (30) YeeJevee Je yeg×erMeer efveieef[le leeCe keÀceer keÀje³euee Meemeve keÀener keÀª MekesÀue keÀe³e? nes³e. Keeueerue yeeyeer (Flej DeveskeÀ yeeyeeRmeeþer peeiee veener) (De) mec³ekeÀ efMe#eCe yeeyeer, (Dee) mec³ekeÀ Deejesi³e, (F) mec³ekeÀ JewÐekeÀ, (F&) mebHetCe& leCeeJecegkeÌleer®es meeJe&e$f ekeÀ HeéMf e#eCe, (G) Deejesi³eoe³eer KeeÐeHeoeLee¥vee Heéls meenve, (T) Heó<t eCe keÀceer keÀjCeejer JeenletkeÀ ³eb$eCee Je megueYe oUCeJeUCe, (S) He³e&ìvee®ee efJekeÀeme He³e&ìvekeWÀêe®ee efJekeÀeme Pee[s ueeJeCes, (Ss) meyeefme[er Je ceesHeÀle ³ee oesve leÊJeeb®ee l³eeie, (Dees) Dee³ekeÀje®ee efnMesye, (Deew) jeKeerJe peeiee yebo keÀjCes (GlHeeokeÀ efMe#eCe / mec³ekeÀ efMe#eCe meeJe&ef$ekeÀ keÀjCes) (Deb) ueeue efHeÀleer®ee l³eeie, (Deë) peeleer efvecet&ueve.

Dee) pees[eroej kesÀJne efveJe[eJee ë pees[eroej kesÀJne efveJe[eJee ³eeJej celeceleeblej Demeleerue; Hejbleg pees[eroej efveJe[C³ee®eer Heéfke´À³ee Heewieb[eJemLesle DeeefCe Jeef[ueOeeN³eeb®³ee ceeie&oMe&veeKeeueer GIe[HeCes megª nesCeb Þes³emkeÀj®e veJns lej DeeoMe& þjsue. meceepeeuee DeeefCe HejmHejebvee efnlekeÀejkeÀ DeeefCe megKekeÀejkeÀ þjleerue DeMee efJeefMe<ì yeeyeer SkeÀceskeÀeb®³ee HeóerIe& menJeemeeletve®e Deelcemeele keÀjlee ³esleele. l³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ les Deelceefvejer#eCener DeMee menJeemeeve®e MekeÌ³e nesle Deved meJee&le cenÊJee®eer yeeye cnCepes Je³e Jee{le leMeerleMeer ³esCeejer efveyejlee Je DenbkeÀejerJe=Êeer Heewieb[eJemLesle keÀceer Demeles. Heewieb[eJemLesle ®eesªve kesÀuee peeCeeje He´sceefJeJeen, l³eeleerue `DeefJeJeskeÀe'cegUs®e De³eesi³e þjlees. Yeeye[sHeCeecegUs ®etkeÀ þjlees. SjJeer Heewieb[eJemLesleerue GlmHetÀle&HeCee, efveJ³ee&peJe=Êeer, efvejeiemelee, GlkeÀìlee, HejmHejele mecejme nesC³ee®eer menpe YeeJevee ³ee yeeyeer cees[erle keÀe{eJ³ee Demeb keÀesCe cnCesue ? pees[eroeje®³ee efveJe[er®eb Je³e ns®e. HeÀkeÌle HeeuekeÀebvee efJeÍJeemeele IesTve l³eeb®³ee menkeÀe³ee&veb DeeefCe ceeie&oMe&veeKeeueer ns JneJeb cnCepes JeemleJee®eb Yeeve ³esleb. De[®eCeeR®eer keÀuHevee ³esles Deved l³ee®eyejesyej De[®eCeerletve ceeie& keÀe{e³euee ceole efceUles. OeeskeÀener jenlee veener Deved peerJeveeleues ns iegueeyeer HeĆe³eceOegj #eCe Dee³eg<³eYejemeeþer peleve keÀjlee ³esleele. pees[eroeje®³ee efveJe[er®eb Je³e ns®e. keÀejCe pees[eroej efveJe[C³ee®³ee Heéfke´À³esletve, efvekeÀesHe HejmHejebmebyebOee®eer pe[Ce-Ie[Ce osKeerue ³ee®e Je³eele nesT MekeÀles DeeefCe DeMeer pe[Ce-Ie[Ce megKeer JewJeeefnkeÀ peerJeveemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeles. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 103

³ee Je³eele HejmHejmebyebOe efvekeÀesHeHeCes efJekeÀefmele nesT MekeÀleele. keÀejCe ³ee Je³eele efíêevJes<eer Je=Êeer keÀceer Demeles. DenbkeÀejerHeCee keÀceer Demelees. DeelceHeéw{er keÀceer Demeles. ogmeN³ee®e GCeb-ogCeb keÀe{le jenC³ee®ee vekeÀejelcekeÀ ¢<ìerkeÀesve lesJe{emee IeÆ yeveuesuee vemelees. efMeJee³e Gceso Demeles, Glmeen Demelees. l³eecegUs HejmHejebvee DeeefCe meceepeeuee efnlekeÀj DeeefCe megKekeÀj þjleerue DeMee yeeyeer ³ee Je³eele Deelcemeele kesÀu³ee peeT MekeÀleele. oesIeebveer efceUtve Heeefnuesueer megboj mJeHve, SkeÀceskeÀeb®³ee Je Jeef[ueOeeN³eeb®³ee menkeÀe³ee&veb He´l³e#eele DeeCetve mJeHveHetleea®es meceeOeeve efceUJee³e®es Demesue, lej pees[eroej ³ee®e Je³eele efveJe[Ces Þes³emkeÀj. SJe{ keÀMeeuee, J³eeJeneefjkeÀ¢<ìîee osKeerue, SkeÀ$e DeY³eeme, SkeÀ$e KesU, SkeÀ$e keÀjceCetkeÀöefkeÀleer efkeÀleer He´keÀejebveer ³ee Je³eele efveJe[uesu³ee pees[eroejeMeer mecejme neslee ³esleb. efveyej Je³eele keÀUle vekeÀUle J³eJenejer DeeefCe Deefle efnMesyeer Je=Êeer ³esles. ke=Àef$ecelee ³esles. Hees<eeKeerHeCee ³eslees. {eWieerHeCee ³eslees. keÀeslesHeCee ³eslees. ogjeieńerHeCee ³eslees. SkeÀ vee oesve ! Je³eeves Jee{uesu³ee Heéw{ebveer keÀyetue kesÀueb eEkeÀJee veener lejer ns Ie[leb®e. efveyej Je³eele pees[eroej efveJe[Ceb cnCepes HeÀejlej J³eJenejer le[pees[ þjles. DeLee&le Deepe®³ee HeefjefmLeleerle leer keÀª®e ve³es, Deme veJns; HeCe leer DeeoMe& veJns. efve<keÀHeì Deeveboer menpeerJeveele DeefYeHe´sle Demeuesueer iees[er ³ee le[pees[erle kegÀþtve ³esCeej ? HeCe DeMeer DeeoMe& mebOeer DeeHeu³eekeÀ[s efceUCe Deepe lejer keÀþerCe Deens. DeMeer DeeoMe& mebOeer efceUes Jee ve efceUes, pees[eroej efveJe[eJee (efveoeve yengmebK³eebvee lejer) ueeielees®e. l³eecegUs HeéHle HeefjefmLeleerle pees[eroej keÀmee efveJe[e³e®ee les Heent.

F) pees[eroej keÀmee efveJe[e³e®ee ë pees[eroej efveJe[e³e®ee keÀmee ? eEkeÀJee l³eemeeþer keÀesCeles efvekeÀ<e ueeJee³e®es ? ne SkeÀ keÀìt He´Mve Deens.

ceeCemeebceO³es cee$e nJeb-vekeÀes, DeefOekeÀ nJeb-DeefOekeÀ vekeÀes, Heeefnpes®e-vekeÀes®e DeMee He´keÀej®es Keeme J³ekeÌleermeeHes#e YeeJe Demeleele. He´sHeÀjvmesme (Preferences) Demeleele. ceeCemeeceO³es kesÀJeU HeéfleeEueieer J³eefkeÌle®eer veJns lej efJeefMe<ì HeéfleeEueieer J³eefkeÌle®eer DeeJe[efveJe[ Demeles. DeHes#ee Demeles. ner DeeJe[ Je DeHes#ee; HetJeea®eer Heeée&Yetceer, DeeefLe&keÀ HeeleUer, efJeefMe<ì mebmkeÀej, MeejerefjkeÀ JewefMe<ìîe, l³ee®eHećeeCes efJeefJeOe ce³ee&oe, $egìer, De[®eCeer Fl³eeoer DeveskeÀ yeeyeeRJeªve þjle Demeles. cenÊJee®eer yeeye cnCepes J³ekeÌleer-J³ekeÌleerleerue ³ee Dees{erceO³es Heg<keÀUoe kesÀJeU efJe<e³emegKe, MeejerefjkeÀ DeekeÀ<e&Ce eEkeÀJee ueQefiekeÀ megKe ne efvekeÀ<e vemelees. keÀOeer J³eJenejer Yetecf ekesÀletve lej keÀOeer mJeHveeUt YeeJevee HeÓeevelesletve J³ekeÌleeryeÎue DeekeÀ<e&Ce le³eej nesles. DeMee DeekeÀ<e&CeecegUs keÀOeer mJeeLeea cenÊJeekeÀeb#ee Demeles lej keÀOeer l³eeieer DeeefCe PeesketÀve osC³ee®eer Je=Êeer. keÀOeer keÀuHeves®³ee YejeN³ee Demeleele lej keÀOeer Lesì DeeefLe&keÀ efnMesye. HeCe les keÀenerner Demeueb lejer pees[eroej efveJe[er®³ee ³ee meboYee&leerue J³ekeÌleermJeeleb$³ener ceev³e keÀje³euee®e nJeb. peesHe³e¥le efvekeÀ<e ueeJeerle Demeleevee iegvns kesÀues peele veenerle leesHe³e¥le lejer l³ee efvekeÀ<eebyeÎue Dee#esHe IesC³ee®eb keÀejCe veener. l³eecegUs pees[eroej keÀmee efveJe[e³e®ee ³ee®es Keeueer efouesueb mHe<ìerkeÀjCe cnCepes efve³ece veJnsle eEkeÀJee Deìer veJnsle; HeCe FLes ³ee yeeyeleerle meJe&meeceev³eebvee efnlekeÀj DeMee l³ee keÀener yeeyeer ceeb[u³ee Deensle SJe{®e. DeeHeuee meceepe SkeÀmebIe (Homogenous) veener. yengmebIeer (Heterogenous) Deens. DeeefoJeemeerHeemetve les efJeefJeOe peeleer®³ee Je efJeefJeOe Oecee¥®³ee J³ekeÌleeRceO³es efJeefJeOe ª{er Je mebkesÀle Deensle. meebmke=ÀeflekeÀ efYeVelee Deens. cegueieer oeKeJeCes, ngb[e ceeieCes, kegbÀ[ueer yeIeCes, iees$e yeIeCes Fl³eeoerHeemetve Meew³e&, Oew³e& F. iegCeeb®ee efJe®eej keÀjC³eeHe³e¥le keÀesCeleerner He×le meeHe[t MekesÀue. keÀener JesUe efJeJeen mebmLee®e mLee³eer mJeªHee®eer ceeveueer peele veener. HeÀkeÌle lel#eCeer JeeìCeejs DeekeÀ<e&Ce SJe{e®e efvekeÀ<e lesLes Demelees. meenefpekeÀ®e meJee¥vee meejKes efve³ece ueeiet He[Ceej veenerle. HeÀkeÌle keÀener ceeie&oMe&keÀ leÊJe ceeb[lee ³esleerue.

HeéC³eebceO³es HesÀjesceesvme (Pheromones) veeJee®eer peer êJ³es Demeleele l³eeb®³ee Jeemeeves HeÀej otjJeªve osKeerue HeéC³eebvee HeéfleeEueieer HeéC³ee®eer ®eentue ueeieles. DeekeÀ<e&Ce Jeeìles.

1) pees[eroej efveJe[le Demeleevee pees[eroejyeÎue®³ee mJeleë®³ee jemle DeHes#eeb®eer SkeÀ ce³ee&oe (Limits eEkeÀJee Range) þjJeCeb GÊece. l³ee®eHe´ceeCes pees[eroejeyeÎue DeHes#ee þsJeleevee, ueiveeyeÎue®³ee mJeleë®³ee keÀuHevee JeemleJe Deensle keÀer veenerle ³ee®eer Keelejpecee keÀjeJeer. lemes®e DeeHeCe DeeHeu³ee pees[eroejemeeþer keÀe³e keÀe³e keÀª MekeÀlees Je keÀª Fef®ílees ³ee®eener efJe®eej peªj keÀjeJee. mJeleë ceOeerue iegCe oes<eeb®ee, JewiegC³eeb®ee JeemleJe Dee{eJee I³eeJee. DeeHeCe keÀe³e osT MekeÀlees DeeefCe keÀe³e efceUJet Heenlees ³eele leejlec³e nJeb.

Hejbleg Keeme JewefMe<ìîeHetCe&®e J³eefkeÌle efveJe[ermeejKeer yeeye He´eC³eebceO³es lesJe{îee He´ceeCeele lejer vemeeJeer.

2) meJee&le cenÊJee®eer yeeye DeMeer keÀer He´l³eskeÀ veeleb ns keÀþerCe He´mebieeletve leeJetve megueeKetve efveIeeue lej®e l³eeleueer iees[er Jee{les ns ue#eele þsJeCeb cenÊJee®eb Deens. efJeMes<eleë meJe&meeceev³e

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 104

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 105

He´eC³eebceO³es ne He´Mve keÀmee neleeUuee peelees ? keÀer He´eC³ebeceO³es keÀener Keeme efveJe[er®ee He´Mve ³esle veener ?

De[®eCeeRveer SkeÀoce®e Ke®etve Jee keÀesuece[tve peeCeeN³eebveer, efJeHeÀue nesCeeN³eebveer. keÀejCe YeeweflekeÀ¢<ìîee DeeHeCe keÀe³e ieceeJelees Je keÀe³e efceUJelees ³ee®eer peb$eer keÀjC³ee®eer Je=Êeer (pees[eroej m$eer Demees Jee Heg©<e) KeN³ee megKee®³ee Dee[®e ³esles.

kesÀJeU J³eeJeneefjkeÀ veJns lej YeeJeefvekeÀ ¢<ìîeener yengleskeÀ cegueebceO³es nîee Je³eele efkeÀceeve DeeJeM³ekeÀ eflelekeÀerner He´ieuYelee Deeuesueer vemeles. meenefpekeÀ®e Heewieb[eJemLesle `peceuesueer' kesÀJeU efJe<e³eemekeÌleerJej DeeOeejuesueer ueives efyeIe[C³ee®eer Je cees[C³ee®eer MekeÌ³elee peemle.

3) keÀesCeleerner J³ekeÌleer DeeHeu³eeuee Debeflece Je keÀe³ece®eb megKe osT MekesÀue DeMeer keÀuHevee keÀjCeb ®egkeÀer®eb Deens. JewJeeefnkeÀ eEkeÀJee ueQeif ekeÀ megKe yengleskeÀ JesUe mJeleëJej, mJeleë®³ee JeeieCegkeÀerJej Je mJeleë®³ee ¢ef<ìkeÀesveeJej DeJeuebyetve Demeleb. mebkegÀef®ele Je efþmetU ¢<ìerkeÀesve DeHes#eeYebie Je ogëKeeuee keÀejCeerYetle neslees.

7) keÀenerpeCe meO³ee®³ee He´sceefJeJeenebvee He´sceefJeJeen ceevele®e veenerle. l³eeb®³ee celes ns efJeJeen cnCepes ceguee-cegueerves þjJeuesues (Arranged) Je veblej HeeuekeÀeb®eer mebceleer (Consent) efceUJeuesues (Jee l³eebvee efJejesOe keÀªve kesÀuesues) efJeJeen. nîeeceO³es He´ew{ le©Ce-le©Ceer J³eeJeneefjkeÀ yeeyeeR®ee®e peemle efJe®eej keÀjleele.

4) DeeefLe&keÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ yeeyeeRvee HeÀej cenÊJe osCeb iewj Deens; Hejbleg DeeefLe&keÀ Heeée&Yetceer, mebmke=Àleer, Oece& Je mebmkeÀej Fl³eeoer yeeyeer Heg<keÀUoe J³ekeÌleer®³ee J³eefkeÌleceÊJeele HeÀej®e KeesueJej ©letve yemeuesu³ee Demeleele Je keÀeueeblejeves l³ee megKeer menpeerJevee®³ee Dee[ ³esleele. l³eecegUs l³eeb®ee Deefpeyeele efJe®eej ve keÀjCeb keÀener JesUe Heg{s HeÀej pe[ peeleb; HeCe mJeleëefJe<e³eer jemle mecepe Demeueer DeeefCe HejmHejmebyebOeeceO³es ³ee yeeyeer ³esTve ve osC³ee®eb pej peceueb lej HeÀej®e GÊece.

Heewieb[eJemLesleu³ee He´sceefJeJeeneHes#eener He´sceefJeJeeneceO³es Demeuesuee OeeskeÀe He´ew{ cegueecegueeRveer þjJeuesu³ee efJeJeenele Demelees®e. HeCe efMeJee³e efvekeÀ<e Deieoer®e J³eeJeneefjkeÀ eEkeÀJee MeejerefjkeÀ Demeu³eeves l³eeb®ee Hee³ee Deieoer®e [UceUerle Demelees.

5) keÀener peCe cnCeleele keÀer efJe®eej efceUles-pegUles nJesle. pees[eroejeb®es efJe®eej pegUues lej®e JewJeeefnkeÀ peerJeve megKeer nesF&ue; Hejbleg efJe®eej ner DeveskeÀ keÀejCeebveer Je HeefjefmLeleervegmeej melele yeoueCeejer yeeye Deens Je l³eele keÀener iewj veener. keÀejCe efJe®eej cnCepes mJeleë®³ee FefHmele O³es³eekeÀ[s Hees®eC³ee®eer meeOeveb Deensle. megkeÀeCetb Deensle. mJeleë®³ee DebleëkeÀjCee®ee DeeefJe<keÀej keÀjC³eemeeþer GHe³egkeÌle DeMee Hee³eN³ee - ìHHes Deensle. meenefpekeÀ®e oesve He´eceeefCekeÀ J³ekeÌleer pej meefn<Cet Demeleerue lej efYeVe efJe®eejebcegUs l³eeb®³eele efJeleg<ì keÀOeer®e ³esle veener. 6) yeN³ee®e keÀJeer, uesKekeÀ, veeìkeÀkeÀej Fl³eeoer ceb[UeRveer He´sceefJeJeene®eer cenleer ieeef³eueer Deens. He´sce, Me=bieej, efJejn, efceueveeslmegkeÀlee, ceerueve ns meeefnl³ee®es keWÀêeEyeot þjues Deensle. efJeMes<eleë Heewieb[eJemLesleerue He´scee®eer lej HeÀej®e cenleer ieeef³eueer iesueer Deens. Hejbleg Heewieb[eJemLesleerue Gceea, le©Ce-le©CeeRceOeu³ee menpe DeekeÀ<e&Ceeleerue ceveesnejerHeCee ns meejb ceev³e keÀjerle Demeleevee ³ee DeekeÀ<e&Cee®ee, JeemleJe meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer®³ee meboYee&le efJe®eej keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Deens.

ceeP³ee celes ner SkeÀ He´keÀej®eer DeefueefKele keÀjej keÀªve þjJeuesueer (Contract) ueiveb®e nes³e. 8) Heg<keÀUebvee Jeeìleb keÀer DeeF&-Jeef[ueebveer þjJeuesueer ueiveb®e efìkeÀleele. HeeUC³eeleu³ee cegueeb®eer ueive ueeJeCeb, þjJeCeb ns cnCepes mJeleë®³ee cegueebJej Deieoer®e DeJeepeJeer DeefOekeÀej ®eeueJeCeb Peeueb, HeCe HeeUC³eeleu³ee®e veJns lej HegjsHegj Jee{uesu³ee cegueeb®³ee yeeyeleerle osKeerue DeeF&Jeef[ueebveer Demeueer DeefOekeÀejMeener ieepeJeCeb ³eesi³e veJns. DeeF&-Jeef[ueeb®eb keÀece ³eesi³e ceeie&oMe&ve keÀjC³ee®eb. ³eesi³e leer ceole Je menkeÀe³e& keÀjC³ee®eb. DeeHeu³eekeÀ[s ner peer DeefOekeÀejMeener®eer He×le Deens leer Flej DeveskeÀ efvekeÀ<eebJej leHeemetve Heeefnueer lejer ®etkeÀ®e Demeu³ee®eb ue#eele ³esF&ue. HeCe FLes ³eeyeÎue efJe®eej keÀjC³ee®eb DeeCeKeer SkeÀ keÀejCe Demeb keÀer DeeF&-Jeef[ue, HeeuekeÀ, meies-mees³ejs ³eeb®eer {JeUe{JeU Je ueg[yet[ efveJJeU pees[eroej efveJe[er®³ee mJeeleb$³ee®³ee Dee[ ³esles Demeb veJns, lej YeeJeer Heleer-Helveer®³ee megKeer JewJeeefnkeÀ peerJevee®eer ceeleer keÀª MekeÀles. meJee¥®³ee veekeÀ KegHemeC³eecegUs cegueiee Je cegueieer ³eeb®eer meeOeer DeesUKe osKeerue Kegu³ee Je mJe®í ceveeves nesT MekeÀle veener. DeMee ueiveebceO³es JeOeg-Jejeb®eer SkeÀceskeÀeb®eer efveJe[ peJeU peJeU Demele veener®e, Gueì He´l³eskeÀ ìHH³eeJej ngb[e, osCeer-IesCeer, ceeve-mevceeve DeMee yeeyeer Demeleele.

Heewieb[eJemLesceO³es, kesÀJeU MeejerefjkeÀ DeekeÀ<e&Cee®³ee Deenejer peeTve pees[eroej efveJe[uee peeC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. les efnlekeÀj þjC³ee®eer MekeÌ³elee veener. MeejerefjkeÀ DeekeÀ<e&Cee®eer MekeÌleer Je Dees{ keÀOeer keÀOeer FlekeÀer peyejomle Demeles keÀer Flej cenÊJee®eer J³eJeOeeves efMeuuekeÀ®e jenle veenerle. MeejerefjkeÀ DeekeÀ<e&Ce ner l³eep³e yeeye veJns, Hejbleg efveJJeU MeejerefjkeÀ DeekeÀ<e&Ce megKeer JewJeeefnkeÀ peerJeveemeeþer Hegjsmes veener.

pees[eroej efveJe[C³ee®³ee ³ee He´keÀejeletve YeeJeer JeOeg®eb ceve nceKeeme ogKeeJeueb peeleb. keÀOeer keÀceer lej keÀOeer DeefOekeÀ He´ceeCeele DeeefCe YeeJeer Heleer-Helveer®³ee JewJeeefnkeÀ peerJevee®eer meg©Jeele®e HejmHejebyeÎue®³ee De{erves-les{erves-mebMe³eeves nesles.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 106

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 107

Heleer-Helveer®³ee ceveele DeMeer ª{er meg©Jeeleeruee®e le³eej Peeueer lej l³eeb®³eele HejmHejebyeÎue efvekeÀesHe Demeb MeejerefjkeÀ DeeefCe ceeveefmekeÀ DeekeÀ<e&Ce keÀme keÀe³e efvecee&Ce nesF&ue ? eEkeÀJee

efJekeÀefmele nesF&ue ? DeMee efmLeleerle leLeekeÀefLele keÀeceMeem$ee®eb Heeþeblej keÀªve meceeOeevekeÀejkeÀ keÀecemegKee®eer He´eHleer GYe³eleebvee keÀoeefHe nesCeej veener.

DeeHeu³ee meceepeele peesHe³e¥le efvekeÀesHe Je meleke&À ceeskeÀUsHeCee ³esle veener leesHe³e¥le ³ee mebmLee Je meeOeveeb®ee GHe³eesie keÀje³euee njkeÀle veener.

osC³eeIesC³eeJeªve nesCeejs Jeeo DeeefCe efJeleg<ì DeeHeu³eekeÀ[s efkeÀleer He´ceeCeele Deensle DeeefCe efkeÀleer He´ceeCeele les JewJeeefnkeÀ peerJeveele efJe<e keÀeueJeleele, ns {esyeUHeCes pejer ®eej®eewIeeb®³ee mebmeeje®eb efvejer#eCe kesÀueb lejer ue#eele ³esF&ue. keÀOeer keÀOeer lej veJeJeOeg®ee íU nesTve efle®ee peerJe IesC³eeHe³e¥le cepeue peeles.

peeefnjeleer osCeeN³eeb®eer Jee efJeJeenmebmLeeceO³es ³esCeeN³eeb®eer HeeÍJe&Yetceer Je Flej ceeefnleer IesTve Je³eele Deeuesu³ee ceguee-cegueeRveer ueives peceJee³euee njkeÀle veener. keÀejCe meeceev³eleë ³ee mebmLee Je meeOeves `Jee{uesu³ee' eEkeÀJee `ueebyeuesu³ee Heewieb[eJemLesmeeþer' Demeleele Je HeeuekeÀner l³eele menYeeieer Demeleele.

9) keÀenerpeCe Yejeruee Yej cnCetve kegbÀ[ueer®ee HeeþHegjeJee keÀjleele. iegCe efkeÀleer peceleele ? <e[e<ìkeÀ ³eesie Deens keÀe³e ? cebieU Deens keÀer veener ? iees$e keÀesCeles ? DeMee melejeMes meeþ Yeeveie[er GHeefmLele keÀªve efye®eeN³ee ceguee-cegueeR®ee `keÀeW[ceeje' keÀjCeejs HeeuekeÀ DeeefCe l³eeb®eer `Jee{uesueer cegueb' ³eeb®eer keÀerJe keÀjeJeer lesJe{er®e.

SkeÀe ¢<ìerveb Heeefnue lej ns iejpeJebleeb®es keÀjej efJeJeen®e nes³e, HeCe Deepe®³ee meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleerle l³eeb®ee JeeHej iejpetbvee DeHeefjne³e& þjlees.

p³eesefle<e, HeÀuep³eesefle<e, DeekeÀ[sMeem$e (Numerology), Ke[îee®eb Meem$e (Gemology), nmlemeecegeêf keÀ (Palmistry) ns meejs He´keÀej He´ieleer®³ee Je efveYe&³eles®³ee ceeiee&leerue De[LeUs yevelee keÀecee ve³esle. megjef#ele YeefJe<³ekeÀeUemeeþer eEkeÀJee mJeleë®³ee megKeer Je mebHeVe peerJeveemeeþer ³ee yeeyeeR®eer HeeþHegjJeCeer keÀjC³ee®eer Je=Êeer ceevemeMeem$eer³e ¢<ìîee mecepeC³eemeejKeer Deens. HeCe efkeÀleerner Peeueb lejer YeefJe<³ekeÀeU®³ee ³eMemJeer He´Jeemeemeeþer p³eeb®³eeJej DeJeuebyetve jeneJeb DeMeer neskeÀe³eb$e ner keÀener Meem$e veenerle, efveoeve Deepe®³ee DeJemLesle lejer. Yeeye[s, De[eCeer, Demegjef#ele, DeelceefJeéeemenerve ueeskeÀ®e l³eeb®³ee ceeies ueeieleele. mJeleë®³ee keÀle=&lJee®ee keÀme ueeJeC³eeSsJepeer HeìkeÀved DeJemeeve ieeUCeejs, Oeerj Ke®eCeejs, efJeHeÀue nesCeejs ueeskeÀ YeefJe<³e Ie[efJeC³eeSsJepeer YeefJe<³eele keÀe³e Ie[sue ns ogmeN³ee®³ee (®egkeÀer®³ee) ceeie&oMe&veeKeeueer mecepeeJetve IesC³ee®ee yee<HeÀU He´³elve keÀjerle Demeleele. p³eebvee ³ee `Meem$eeb'yeÎue DeemLee Demesue l³eebveer l³eeb®ee DeY³eeme peªj keÀjeJee; Hejbleg ueeskeÀeb®ee (Deveeþe³eer) efJeéeeme mebHeeove keÀªve ³ee `Meem$eeb®³ee legìHebgp³ee Je efyeveYejJeMee®³ee meeceie´erJej Hewmes ueeìC³ee®ee keÀjbìsHeCee keÀª ve³es DeeefCe met%eebveer `HeesìYeª kegÀ[ceg[îeeb®³ee' ceeies Deefpeyeele peeT ve³es.

HeÀkeÌle ³ee le[pees[er®³ee meeOeveeletve megKee®eer nceer keÀOeer®e vemeles. ³ee le[pees[er®es mJeªHe Jele&ceeveHe$eeleerue peeefnjeleerle He´efleeEyeefyele nesleb. kegbÀ[ueer, peele, Oece&, jbie, ªHe, Gb®eer, J³eJemee³e, Iejoej, ceeueceÊee, GlHeVe, efJeMes<e keÀuee vewHegC³e ³ee®eyejesyej meeceeefpekeÀ opee&, G®®eHeomLeeb®³ee DeesUKeer (DeeefCe DeepekeÀeue veeieefjkeÀlJener) Fl³eeoeR®ee efJe®eej Heg<keÀUpeCe keÀjleevee Dee{Uleele. efMeJee³e ®eej®eewIeebkeÀ[s, cegueieer eEkeÀJee ceguee®eer Heeée&Yetceer, ®eeue®eeueJeCetkeÀ, J³emeveeOeervelee Fl³eeoeryeeyele osKeerue ®eewkeÀMeer kesÀueer peeles. ³ee meeN³ee yeeyeeR®ee kegÀCeer J³ekeÌleer efkeÀleer efJe®eej keÀjles ns HeefjefmLeleer, efMe#eCe, efJe®eej, ¢<ìerkeÀesve, iejpe J³eJene³e&lee F. DeveskeÀ yeeyeeRJej þjles. SKeeÐee MeslekeÀN³ee®³ee cegueeves JeOeg efveJe[leevee efleuee Mesleer®³ee keÀecee®eer meJe³e-DeeJe[ Deens keÀer veener ns Heeefnue lej lees l³ee®ee He´Mve Deens eEkeÀJee SKeeÐee efMeef#ekesÀves veeskeÀjer keÀjCeeje®e Hemeble keÀje³e®e þjJeueb lej leer efle®eer Jew³eefkeÌlekeÀ iejpe Demesue. l³eeyeÎue kegÀCee®eer efveYe&lmevee keÀjC³ee®ee nslet veener. Hejbleg pees[eroej efveJe[leevee®es efvekeÀ<e He´keÀuYe ¢<ìerkeÀesveeJej DeeOeejuesues Demeues (Je DemeeJes) lej YeeJeer peerJeve megKeer nesC³ee®eer peemle MekeÌ³elee Demeles. ne®e cegÎe þmeJee³e®ee Deens. 11) keÀener keÀener peceeleeRceO³es Deieoer peJeU®³ee veel³eeceO³es efJeJeen keÀjC³ee®eer He×le Demeles. ceecesyenerCe-DeelesYeeT, ®eguele YeeT-®eguele yenerCe ³eeb®eer ueives Heg<keÀUoe Dee{Uleele.

10) nuueer efJeJeenemebyebOeer, JewJeeefnkeÀ De[®eCeerceO³es ceeie&oMe&ve keÀjCeeN³ee mebmLee Je J³ekeÌleer Dee{Uleele. l³eebvee Devegke´Àces Marriage Bureaus, Marriage Counsels Demes cnCeleele.

keÀener JesUe SKeeoer peceele FlekeÀer ueneve Demeles Je peceeleerle®e ueive keÀjC³ee®eer HejbHeje FlekeÀer IeÆHeCes ceveele ©leuesueer Demeles keÀer peJeUHeeme®³ee veel³eele ueive keÀjCeb DeHeefjne³e& nesleb.

l³ee®eHe´ceeCes mJeleë®es MeejerefjkeÀ, kegbÀ[ueervegªHe, DeeefLe&keÀ, Mew#eefCekeÀ F. JeCe&ve keÀªve DeHes#eeb®eer JeCe&ves osCeeN³ee peeefnjeleer osC³ee®eerner He´Lee Deens.

jkeÌlee®³ee veel³eeceO³es efJeJeen Peeu³eeme keÀe@vemeBiJeefveìer (Consanguinty) eEkeÀJee keÀe@vemeBefiJeveme (Consanguinous Marriages) cnCeleele.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 108

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 109

Kes[îeeHee[îeeletve efJeKegjuesu³ee íesìîee íesìîee peeleerpeceeleeRceO³es peeleer®eer yebOeve DeeefCe JeenlegkeÀeR®³ee meeOeveeb®ee DeYeeJe ³eecegUs ueive Deieoer peJeU®³ee veel³eele nesleele. DeMee efJeJeenebcegUs oesve og<HeefjCeece nesleele. SkeÀ meeceeefpekeÀ DeeefCe ogmeje MeejerefjkeÀ. meeceeefpekeÀ og<HeefjCeece Demee keÀer ieeJeeyeensj®eb efJeée l³ee J³ekeÌleeruee keÀOeer®e veerì ceenerle nesle veener. JesieJesieUîee mebmke=ÀleeR®ee mebHeke&À ³esle veener. l³eecegUs J³ekeÌleer®ee SketÀCe ¢<ìerkeÀesve HeejbHeefjkeÀ, keÀce&þ DeeefCe mebkegÀef®ele jenC³ee®eer MekeÌ³elee Jee{les. MeejerefjkeÀ leesìe Demee keÀer keÀener DeevegJebefMekeÀ jesie DeefOekeÀ HećeeCeele nesleele. keÀener DeevegJebefMekeÀ jesie HeÝeeJeer pesvesefìkeÀ oes<eecegUs (Dominant) nesleele Je les MejerjeceO³es oes<e GlHeVe keÀjleele; Hejbleg keÀener DeevegJebefMekeÀ jesie keÀceer HeÝeeJeer pesvesefìkeÀ oes<eecegUs nesleele. ³eeuee Recessive cnCeleele. SKeeÐee Heleer eEkeÀJee HelveerceO³es SKeeoe pesvesefìkeÀ oes<e (Recessive Trait) Demesue lej DeHel³eeceO³es lees oes<e ³eslees HeCe MeejerefjkeÀ J³ebie ³esle veener. keÀejCe, Goe. Jeef[ueebkeÀ[tve Deeuesu³ee SKeeÐee oes<eeyejesyej efJejesOeer Demeb `peerve' DeeF&keÀ[tve ³esleb DeeefCe l³ee oes<ee®ee HeefjCeece jesKeleb. Demee pesvesefìkeÀ oes<e Demeuee lej l³ee DeHel³eeuee ceie ke@ÀefjDej ( Carrier) cnCeleele. keÀejCe l³eeueemeg×e MeejerefjkeÀ J³ebie ³esle veener. Hejbleg ueive pej peJeU®³ee veel³eele Peeueb Demeueb lej lees oes<e veJeje Je yee³ekeÀes oesIeeb®³eele Demelees Je DeHel³eeceO³es Deelee kesÀJeU lees oes<e®e veJns lej l³ee oes<ee®ee HeefjCeece nesTve MeejerefjkeÀ J³ebie ³esleb. cnCetve meJe&meeOeejCeHeCes Deieoer peJeU®³ee veel³eele ueive keÀª ve³esle. Kejb lej SJe{bner Hegjmes veener. mebyebeOf eleebveer GYe³eleeb®eer Meejerejf keÀ Je jbiemet$eer³e leHeemeC³eeÜejs JewÐeefkeÀ³e Je DeevegJebMeMeem$ee®³ee yeeyeer, jbiemet$eer³e DeeefCe iegCemet$eer³e leHeemeCeer keÀªve IesCes ³eesi³e Je DeeJeM³ekeÀ Deens. HeCe ns efkeÀleer peCeebvee HejJe[sue ? Kejb cnCepes ueiveeJej Deepe meJe& Lejele kesÀuee peeCeeje Ke®e& efJe®eejele Iesleuee, lej meJee¥vee HejJe[t MekesÀue; HeCe DeeHeu³eekeÀ[s lemee meuuee GHeueyOe keÀªve osCeeN³ee mebmLee Kes[îeeHee[îeeletve Je íesìîee Menjeletve peJeUHeeme veenerle®e ! l³ee ceeies-Heg{s le³eej nesleerue DeMeer DeeMee keÀª³ee.

DeevegJebMeMeem$ee®es efJeYeeie DemeCeeN³ee ceesþîee meeJe&peefvekeÀ ©iCeeue³eeletve Je JewÐeefkeÀ³e ceneefJeÐeeue³eeletve ®eewkeÀMeer kesÀu³eeme ³eeyeÎue DeefOekeÀ leHeMeerue keÀUt MekesÀue. MekeÌ³e Demeu³eeme HejmHejeb®³ee mebceleerves Demee meuuee peªj IesC³eele ³eeJee. He´l³eskeÀ le©Ce-le©CeeRveer cew$eer keÀjC³eeHetJeea®e mebyebeOf eleeb®³ee DeMee leHeemeC³eebyeÎue Deeień OejCeb eEkeÀJee lemeb ve keÀjlee DeeOeer cew$eer keÀªve veblej leHeemeCeerDebleer oes<e Dee{Uu³eeme DeevegJebefMekeÀles®³ee ¢<ìerves l³ee J³ekeÌleeruee DeveefHeÀì (Unfit) þjJetve l³eeieCeb ns efkeÀleHele ³eesi³e þjsue ? He´Mve Keje Deens. Hejbleg p³eebvee ³ee yeeyeeR®ee DeekeÀueve Peeueb³e l³eebvee nîee leHeemeC³ee mJeeYeeefJekeÀ Je HejmHej efnlee®³ee Deensle ns menpe Heìsue. efJeJeeneHetJeea MeejerefjkeÀ leHeemeCeer keÀªve IesCeb lej Del³eeJeM³ekeÀ DeeefCe efnlekeÀejkeÀ Deens. l³ee®eHećeeCes menpe MekeÌ³e Deens. #e³e, cenejesie, lJe®eejesie, iegHlejesie, ueQefiekeÀ efJeke=Àleer F. meeN³ee yeeyeer efJeJeeneHetJeea GIe[ nesTve l³eeb®³eeJej JesUer®e GHe®eej nesCes kesÀJeU jesi³ee®³ee®e veJns lej pees[eroeje®³eener efnlee®³ee ¢<ìerves Del³eeJeM³ekeÀ Deens. l³ee®eHećeeCes ns jesie pejer DeevegJebefMekeÀ vemeues lejer mebmeie&pev³e Demeu³eeves mebleleerueener mebmeie& nesC³ee®eer MekeÌ³elee ìeUC³eemeeþerner pees[eroej efveJe[C³eeDeeOeer leHeemeCeer keÀªve IesCes cenÊJee®es Demeles. Heb[tjesie (Anemia), kegÀHees<eCe (Malnutrition), pevcepeele Demeuesuee Ëo³eefJekeÀej (Congenital Heart Disease), jkeÌle ieì (Blood Group) ³eeb®eer ®ee®eCeer Je MekeÌ³e lesJne GHe®eej Deieesoj keÀªve IesCes YeeJeer ceelee Je yeeuekeÀe®³ee Deejesi³ee®³ee ¢<ìerves Del³eeJeM³ekeÀ DeeefCe DeefleMe³e GHe³egkeÌle þjles. DeLee&le SJe{îee ®ee®eC³ee Je GHe®eej Peeu³eeveblejner keÀOeer DeHeIeele lej keÀOeer SKeeoe efJekeÀej nesTve MeejerefjkeÀ J³ebie GlHeVe nesT MekeÀles. ner MekeÌ³elee veekeÀejlee ³esle veener. HejmHejebefJe<e³eer meËo³eles®ee, ceeCegmekeÀer®ee DeeefCe HeíeuYe mecepetleoejHeCee®ee ¢<ìerkeÀesve DeMee HeefjefmLeleerle cenÊJee®ee Deens.

³ee mebmLeeb®ee HeÀe³eoe cnCepes DevegJebMeMeem$e Je mebK³eeMeem$ee®³ee DeeOeejs efJeefMe<ì J³ekeÌleeR®eer mebleleer efvejesieer Demesue keÀe³e ? keÀer keÀener jbiemet$eer³e efJeke=ÀleeRcegUs DeHel³es osKeerue pevceleë®e efJeke=Àle nesleerue ? pej efJeke=Àle Peeueer lej efJeke=Àleer®es ieebYeer³e& efkeÀleer Demesue ? efJeke=Àleer®eer MekeÌ³elee efkeÀleer ? Deeoer yeeyeeRyeÎue De®etkeÀ Deboepe Jele&Jelee ³esleele. (p³eesefle<e `Meem$ee' He´ceeCes ®egkeÀCeejs Deboepe veJns.)

keÀþerCe He´mebieeletve leeJetve megueeKetve peeCeejs keÀener JesieUs®e DeebleefjkeÀ meceeOeeve, Demeb cnìueb Deens les ³eener meboYee&le Kejb Deens; Hejbleg DeMee HeefjefmLeleerle keÀe³e keÀjeJeb ne Jew³eefkeÌlekeÀ He´Mve Deens.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 110

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 111

kegÀCeer DeHeIeeleeves DeHebie Peeuesu³ee pees[eroejeuee mees[tve ogmeje efJeJeen keÀjerue lej kegÀCeer DeHebie pees[eroeje®eer MesJeìHe³e¥le meeLe keÀjerue. cnCeleele vee,

eEHe[s eEHe[s celeerefYe&Vee, kegbÀ[s kegbÀ[s veJeced He³eë ~ peeleew peeleew veJee®eeje veJee JeeCeer cegKes cegKes ~~ He´l³eskeÀ peCe JesieUe Demelees, efJeefJeOe efþkeÀeCeer veJe HeeCeer Deved efJeefJeOeeb®³ee efJeefJeOe Yee<ee Je Dee®eej.

efJeJeenHetJe& cew$eer He´Ce³ee®es leb$e

SkebÀojerle Heenlee pees[eroej efveJe[leevee (veblej®ee cevemleeHe Je DeveskeÀ og<HeefjCeece ìeUC³eemeeþer) MeejerefjkeÀ Je peceues lej DeevegJebMeMeem$eer³e leHeemeCeer HeÀej GHe³egkeÌle þjles. ner yeeye Deieoer Kejer Deens. 12) DeLee&le Jejerue meJe& cegÎs ue#eele Iesleues lejer pees[eroej keÀmee efveJe[eJee ³ee®eb 100 ìkeÌkesÀ %eeve nesF&ue®e Demeb veener. eEkeÀyengvee lemes keÀener efve³ece Je þesme efvekeÀ<e Demet®e MekeÀle veenerle. pees[eroej efveJe[Ceb ner Jew³eefkeÌlekeÀ yeeye Deens. keÀOeer kegÀCee®es oes<ener SKeeÐeeuee SKeeoeruee iegCe Jeeìleerue lej keÀOeer iejeryeer - Þeercebleer, Oece&, peele, JebMe Fl³eeoeR®eb keÀener®e JeeìCeej veener. `YeefJe<³ee®es', `YejJeM³ee®es DeeuesKe' keÀe{tve l³eeb®eer lebleesleble pegUCeer mecepee keÀjlee Deeueer lejer osKeerue meJee¥vee leer Hemeble He[sue®e Demeb kegÀþs Deens ? DeeefCe leMeer He[eJeer Demee Deeie´n OejC³eele lejer keÀe³e nMeerue ? ``DeefveJe&®eveer³ece He´scemJeªHeced cegkeÀemJeeoveJeled

meJee&le cenÊJee®eb cnCepes efJeJeenHetJe& cew$eer DeeF&Jeef[ueebvee, HeeuekeÀebvee ®eesªve keÀª ve³es. l³ee®eHećeeCes DeMee efJe®eejHetJe&keÀ kesÀuesu³ee cew$eer®³ee Dee[ HeeuekeÀebveer ³esT ve³es. leb$e, ke=Àleer, ³eespevee, He´³elve Demes Meyo HeĆe³ee®³ee meboYee&le JeeHejCe keÀeneRvee ©®eCeej veener. l³eeb®eb cnCeCe Demeb Demele keÀer He´sce ner oesve Deelc³eebceO³es GlmHetÀle&HeCes DeeefCe DeeJesieeve Ie[Ceejer yeeye Deens. l³eecegUs He´sceeceO³es keÀener leb$e (Technique) DemeC³ee®ee He´Mve®e GodYeJele veener. JejkeÀjCeer Heenlee l³eeb®eb cnCeCeb veekeÀejlee ³esCeej veener; Hejbleg Lees[b KeesueJej peeTve efJe®eej kesÀuee lej HeĆe³ee®³ee leb$ee®eb cenÊJe Heìsue.

He´keÀeM³eles keÌJeeefHeHee$es ~~'' SkeÀceskeÀebyeÎue®eer DeebleefjkeÀ Dees{ cetkeÀ Demeles DeeefCe cetkeÀHeCes®e efle®ee DeemJeeo I³eeJee. ner Dees{ kegÀCeeyeÎue, kegÀCeeuee keÀOeer Je keÀMeer Jeeìsue les keÀener®e meebielee ³esle veener; Hejbleg JewJeeefnkeÀ peerJeveeleerue keÀecele=Hleer DeeefCe SketÀCe®e JewJeeefnkeÀ peerJeve megKee®eb Jne³e®eb-keÀje³e®eb Demesue lej Jejerue cegÐeeb®ee keÀener He´ceeCeele lejer GHe³eesie efveef½ele nesFu& e SJe{b vekeÌkeÀer. pees[eroeje®³ee efveJe[er®eb Je³e DeeefCe l³ee efveJe[er®es efvekeÀ<e ³eeb®ee efJe®eej kesÀu³eeveblej ueies®e pees[er þjueer Je ueive Peeueb (Demebner nesT MekeÀleb) nesle®e Demeb veener. efMeJee³e Deme Peeueb®e Heeefnpes Demebner veener. efJeJeenHetJe& cew$eer, efJeJeenHetJe& He´Ce³e cnCetve keÀener Demelees Je cenÊJee®ee Demelees. cnCetve®e Heg{®³ee He´keÀjCeele efJeJeenHetJe& cew$eer®eb leb$e efJe®eejele IesT. o o o mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 112

De) He´Ce³ee®es leb$e ë

1) HetCe&HeCes GlmHetÀle& He´sce keÀesìîeJeefOeleu³ee SKeeÐee pees[erceO³es Demeleb. Gjuesu³ee meeN³eebveer HejmHejeb®³ee iegCe-oes<eeb®ee Heg<keÀUoe vekeÀUle HeCe efveef½eleHeCes efJe®eej kesÀuesuee Demelees. 2) GÊece ef®e$ekeÀeje®eer keÀuee efkeÀleerner efvemeie&oÊe osCeieer Demeueer lejer He´l³e#e ef®e$eke=Àleer efJeefMe<ì leb$ee®³ee GHee³e³eespevesve®e MekeÌ³e nesles. l³ee®eHećeeCes GlmHetÀle& He´scee®eer DeefYeJ³ekeÌleer GÊece JneJeer ³eemeeþer leb$ee®ee GHe³eesie neslees. 3) HejmHejebefJe<e³eer®ee HeĆe³e HegÀueJeC³ee®eb leb$e keÀener SkeÀceskeÀebvee HeÀmeefJeC³ee®eer keÀuee veJns. l³eecegUs Demeb leb$e Deelcemeele keÀjC³eele keÀener®e iewj veener. 4) HeĆe³eke´Àer[esceO³es KesUkeÀjHeCee Devegm³etle Deens. keÀesCel³eener KesUele ueeieCeeje efKeuee[tHeCee DeeJeM³ekeÀ Deens; HeCe l³ee®eHećeeCes ne KesU jbieC³eemeeþer GÊece leb$e DeeefCe legu³eyeU HeéflemHeO³ee&®eer KesUerner DeeJeM³ekeÀ Deens. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 113

6) Deieoer yeeJeUì, YeesUmeì eEkeÀJee Yeeye[sHeCeeves kesÀuesues eEkeÀJee Peeuesue He´sce DeefOekeÀ Þes<þ Demeleb eEkeÀJee Þes³emkeÀj Demele Demeb cegUer®e veener. DeebOeUsHeCeeves pees ®eeuelees lees þs®ee Keelees; J³eJenejelener DeeefCe He´sceelener. DeeHeCe pej yesYeeve nesTve He´sce kesÀueb lej les Heg<keÀUoe DeebOeUsHeCee®eb þjleb. Demeb yesYeeve He´sce cnCepes SkeÀ He´keÀejs menpeerJevee®³ee meg©Jeeleeruee®e ogmeN³eeJej mJeleëuee ueeoCes. Heg<keÀUoe les SkeÀleHeÀea He´sce Demeleb Deved lemeb®e jenleb. 7) ³eMemJeer HeĆe³eemeeþer SkeÀceskeÀeb®ee Deelceer³elesves DeY³eeme keÀªve SkeÀceskeÀeb®es MeejerefjkeÀ, ceeveefmekeÀ iegCeoes<e ue#eele IesCes, HejmHejeb®eer Heeée&Yetceer mecepeeJetve IesCes, HejmHejebvee ³eesi³e efleLes DeeOeej osCes, MeejerefjkeÀ Je ceeveefmekeÀ meeblJevee osCes ns meejs cnCepes SkeÀceskeÀeefJe<e³eer®eer HeéceeefCekeÀ Dees{ mebmeejele He´keÀì keÀjC³ee®eer leb$e Je keÀuee Deensle. m$eer-Heg©<e peveveWefê³es, l³eeb®es keÀe³e& F.®eer ceeefnleer Demeuesu³ee lemes®e pees[eroeje®eer efveJe[ keÀjC³ee®eer kegÀJele Deeuesu³ee meb³eceMeerue efJe®eejer Je peyeeyeoej le©Ce ceguee-cegueeRveer HejmHejeb®³ee megKeekeÀefjlee efJeJeenHetJe& cew$eer Je leerceOeerue HeĆe³ee®eer leb$e efJe®eejele I³ee³euee®e nJeer. ceveele Yejuesu³ee (eEkeÀJee YejC³eeme meg©Jeele Peeuesu³ee) pees[eroeje®³ee meefVeOe Hees®eu³eeefMeJee³e l³ee®eer HegjsMeer ceeefnleer nesCebner Heg<keÀUoe og<keÀj Demeleb. meenefpekeÀ®e DeeOeer JeCe&ve kesÀuesues meJe& cegÎs efJe®eejele IesTve (eEkeÀJee IesC³ee®³ee ¢<ìerveb) `Lees[er peJeUerkeÀ' (meb³eceeveb kesÀuesueer) Deefve<ì þª ve³es. keÀecemet$eeceO³es, le©Ce cegueebveer l³eebvee meg³eesi³e (eEkeÀJee DeefOekeÀ ³eesi³e) cegueieer Helveer cnCetve HeéHle JneJeer ³eemeeþer leer Je³eele ³esC³eeHetJeeaHeemetve®e He´³elve keÀjeJes Je efle®eer Heérefle HeéHle keÀªve I³eeJeer Demeb cnìue Deens. IeesìkeÀcegKeeves (Heé®eerve keÀeceMeem$e%e) ner ³ee jerleeruee mJeerkeÀejen& þjJeueb Deens. HeCe cegueeR®³ee HeeuekeÀebveer cee$e mJeleë®³ee cegueeruee DeMee leNnsves keÀesCeer `De³eesi³e J³eefkeÌle peeUîeele' HekeÀ[Ceej veener ³ee®eer keÀeUpeer I³eeJeer. HetJeea®³ee keÀeJ³eebHećeeCes®e keÀecemet$eelener efHe´³elecesuee ®eesªve-ceeªve YesìC³ee®³ee DeeefCe efJeefJeOe He´keÀejs JeMe keÀjC³ee®³ee keÌue=Hl³ee meebefieleu³ee Deensle; HeCe SkeÀebleele YesìCeb ³eesi³e Demeueb lejer ®eesªve YesìCeb ³eesi³e veener. efnlekeÀj veener. l³eecegUs keÀecemet$eeleerue efJeefMe<ì leb$ee®ee®e JeeHej ³eesi³e efleLes Je ³eesi³e He´keÀejs keÀjCes ns®e Þes³emkeÀj þjsue. Deelee cew$eermeeþer keÀe³e keÀje³e®eb ? cew$eer nesles Deens keÀer veener keÀmeb DeesUKee³e®eb ? keÀeneRvee ns GHepele®e keÀUleb lej Flejebvee veener. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 114

DeeHeu³eeuee peer J³ekeÌleer DeeJe[les efle®³eeMeer ueies®e Hegjsmee mebHeke&À ³eslees®e Demeb veener. yeN³ee®e JesUe He´l³e#e eEkeÀJee Lesì mebHekeÀe&SsJepeer ceO³emLee®eer (Mediator) ceole Ieslee ³esles. keÀOeer DeeHeu³ee He´sceer / He´sefcekesÀ®ee YeeT, yenerCe, cew$eerCe ³eeb®es menkeÀe³e& Ieslee ³esleb. lej keÀOeer mJeleë®eer yenerCe, YeeT eEkeÀJee efce$e-cewef$eCe ³eeb®es menkeÀe³e& Ieslee ³esles. keÀOeer keÀOeer lej HejmHejeb®³ee DeeF&-Je[erue eEkeÀJee Flej Jeef[ueOeeN³eeb®ee GHe³eesie neslees. mJeleëuee SKeeÐee / SKeeoeryeÎue DeekeÀ<e&Ce Jeeìleb Deens ns O³eeveele ³eslee®e pej nUtnUt l³ee J³ekeÌleer®³ee mebHekeÀe&le ³esC³ee®ee He´³elve kesÀuee veener lej ``yewue iesuee DeeefCe PeesHee kesÀuee'' DeMeer DeJemLee nesles. DeeHeu³ee ceveeleueer yeeye ceO³emLeeceeHe&Àle DeeHeu³ee He´sceer / He´sefcekesÀuee keÀUJelee Deeueer Heeefnpes Demeb®e keÀener veener. efMeJee³e `ceePeb legP³eeJej He´sce Deens' eEkeÀJee ``Dee³e ueJn ³et'' meejKes iegUiegUerle efvejesHe Hees®eJeC³eele keÀOeer keÀOeer MeneCeHeCee vemelees. keÀener JesUe lej DeeHeCe yeepetuee®e He[t MekeÀlees Je DeeHeu³ee He´sefcekeÀe / He´sefcekesÀ®eb DeeefCe ceO³emLee®eb `cesleketÀì' peceleb. ceO³emLee®ee JeeHej MeneCeHeCeeves keÀje³e®ee, lej ner yeeye efJemejlee ve³es. ogmejs cnCepes Lesì efvejesHe HeeþJeC³eeSsJepeer DeHe´l³e#eHeCes YesìC³ee®eer mebOeer efvecee&Ce keÀjC³eeceO³es ceO³emLee®eer ceole IesCes DeefOekeÀ GHe³egkeÌle þjles. keÀejCe DeMee YesìerceO³es kesÀJeU keÀesj[îee Meyoeb®³ee (pes Heg<keÀUoe HeeskeÀU Je HeÀmeJes Demeleele Je He´sefcekeÀ / He´sefcekeÀeJej DeeJeM³ekeÀ HeefjCeece keÀjerle veenerle eEkeÀJee efJeHejerle HeefjCeece keÀjleele.) J³eefleefjkeÌle DeeHeCe DeeHeu³ee mebHetCe& J³eefkeÌleceÊJee®³ee DeeOeejs efHe´³ekeÀj / He´s³emeerJej peªj lees HeefjCeece keÀª MekeÀlees. mJeleë®³ee YeeJevee, DeeJe[er-efveJe[er, Heeée&Yetceer, keÀewMeu³e F. meeN³ee®e yeeyeer DeeHeu³ee ceoleeruee DeMee JesUer ³esT MekeÀleele. DeeHeu³ee efHe´³e J³ekeÌleer®eb ceveesiele osKeerue DeeHeCe peeCet MekeÀlees. efMeJee³e SkeÀoce SKeeÐeeJej / SKeeoerJej `peerJe' ìekeÀC³eeHetJeea Je lemee efvejesHe osTve keÀUJeC³eeHetJeea efveoeve leer J³ekeÌleer Flej kegÀCeeceO³es ieglb eueer Deens keÀe³e ³ee®ee efJe®eej DeeJeM³ekeÀ Demelees. Demees. DeMee leNnsveb ceO³emLee®ee GHe³eesie keÀªve IesTve eEkeÀJee lemeb veener lej Flej He´keÀejebveer efHe´³ekeÀj / He´s³emeer®³ee peJeU Hees®elee ³esleb. JesieJesieUîee J³eJemee³eele DemeCeeN³eebvee (Goe. Mesleer, J³eJemee³e, veeskeÀjer) He´es cf ekeÀ / He´es cf ekesÀkeÀ[s Hees®ee³e®es efJeefJeOe ceeie& HeefjefmLeleerveg©He ®eesKeeUlee ³esleerue. ³ee J³eefleefjkeÌle efJeefJeOe meCe, GlmeJe, meceejbYe, mHeOee& Fl³eeoeR®³ee efveefceÊeebveerner He´sefcekeÀ SkeÀ$e ³esT MekeÀleele. keÀe@uespeceO³es peeCeeN³ee HeoJ³egÊej DeY³eemeke´Àce keÀjCeeN³ee, GcesoJeejer keÀjCeeN³eeb®³ee peerJeveelener DeveskeÀ mebOeer ³esleele Je l³eeb®ee l³eebvee GHe³eesie nesT MekeÀlees. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 115

veesìmed ceeieCeb, ke@ÀuekeÌ³eguesìj ceeieCeb, efueHeÌì osCeb, keBÀìerveceO³es SkeÀ$e iesu³eeme yeerue osCeb, ceie nUt®e SKeeoer mebOeer meeOetve veeìkeÀele eEkeÀJee KesUele SkeÀ$e Yeeie IesCeb Fl³eeoer DeveskeÀ keÌue=Hl³eebveer SkeÀceskeÀeb®³ee cew$eeruee Hees<ekeÀ JeeleeJejCe le³eej keÀjC³ee®ee He´³elve keÀjlee ³eslees. peemleerle peemle meeefVeO³e keÀmeb efceUsue ns Heenlee ³esleb. keÀOeer keBÀìerveceO³es keÀe@HeÀer, ceie keÀOeer SKeeoer íesìer Yesì, ne@ìsue, efmevescee F. Üejs nUtnUt cew$eer nesT MekeÀles. cew$eer keÀjleevee meJee&le cenÊJee®eer yeeye cnCepes meceesj®³ee J³ekeÌleeruee DebOeejele ve þsJeCeb. p³eeHe´ceeCes mJeleë®³ee keÀuHevee eEkeÀJee efJe®eej ³eeJej De[tve yemeCeb ®egkeÀer®eb l³ee®eHe´ceeCes mJeleë®es keÀener®e efJe®eej ve meebielee meceesj®³ee J³ekeÌleer®³ee meeN³ee®e yeeyeer MebYej ìkeÌkesÀ ceev³e keÀjCeb ns osKeerue ®etkeÀ. cew$eerceO³es ceveceeskeÀUsHeCee nJee. mecepetleoejHeCee nJee. mecebpemeHeCee nJee. Dev³eLee YeeJeer keÀeUele ns celeYeso, GHeÀeUtve ³esleele DeeefCe efJeJeenHetJe& cew$eer®ee nslet®e HejeYetle neslees. ogmejer yeeye peer efJeMes<eleë le©Ce cegueebveer ue#eele þsJee³euee nJeer leer DeMeer, keÀer DeeHeu³ee He´s³emeer®³ee ceveeleueer He´l³eskeÀ yeeye leer Meyoebveer mHe<ì meebiesue®e DeMeer DeHes#ee ve þsJeCeb. cegueieer DeveskeÀ iees<ìer mebkesÀleeveb meebieles. He´l³e#e yeesuele veener.

mHe=<ìkeÀ = Slight Contact : meg©Jeeleeruee ³ee DeeeEueievee®ee He´³eesie keÀjeJee. ³eeceO³es oesIeeb®³ee Mejerjeb®ee mHeMe& neslees. oeye efouesuee vemelees. mHe=<ìkeÀ DeeeEueievee®ee He´³eesie SKeeÐee meceejbYee®³ee, Heeìea®³ee JesUerner keÀjlee ³eslees. keÀenerJesUer l³eener Heg{s peeTve DeeHeu³ee efce$e pees[eroejeuee DeeHeuee GÎsMe oeKeefJeC³eemeeþer le©Ceer efJe×keÀ (Breast Pressure Embrace) He´³eesie keÀª MekeÀles (Deeke=Àleer 31) SKeeÐee efveefceÊeeves DeeHeu³ee efHe´³e J³ekeÌleeruee SkeÀebleele ieeþtve mJeleë®es Gjespe l³ee®³ee íeleerJej eEkeÀJee HeeþerJej (DeHeIeeleeves He[u³eemeejKes YeemeJetve) oeyeCes cnCepes efJe×keÀ DeeeEueieve nes³e. le©Ceer mJeleë®ee ceveeso³e ³eeletve mHe<ìHeCes J³ekeÌle keÀjles. Deeke=Àleer ë 31

Deeke=Àleer ë 32

DeeCeKeer SkeÀ yeeye cnCepes cegueieer DeMee leNns®³ee cew$eer Je He´Ce³eeuee efle®³ee Heeée&Yetceeruee Devegmeªve Heg<keÀUoe SkeÀoce neskeÀej osle veener. mebceleer osle veener. ³ee®ee DeLe& leer cew$eeruee GlmegkeÀ veener Demee vemelees. leer legcneuee veeHemeblener keÀjle Demeles Demeb veJns. ef®ekeÀeìerveb DeeefCe Meg× nsletveb cew$eer ®eeuet þsJeueer keÀer nUtnUt cegueieer Lees[er Lees[er ceeskeÀUsHeCeeveb Jeeiet ueeieles. ceie nUtnUt cegueieer keÀOeer vepejsveb lej keÀOeer mebefoiOe Meyoeletve, lej keÀOeer mJeleë®es Gjespe, Hee³e, Heesì eEkeÀJee Deepe®³ee Jes<eYet<esceO³es menpe MekeÌ³e Demee DebieesHeebiee®ee Yeeie, keÀHe[s þekeÀþerkeÀ keÀjC³ee®³ee efveefceÊeeveb oeKeJetve mJeleë®eer mebceleer eEkeÀJee cew$eereJf e<e³eer®eer GlmegkeÀlee oeKeJeles. keÀOeer FlejebMeer yeesueleevee ceesþîeeveb nmetve, lej keÀOeer peJeU®³ee ueneve ceguee®eer HeHHeer IesTve leer `efce$ee®es' ue#e DeekeÀ<et&ve Iesles Je l³ee®³eeyejesyej cew$eer®eer F®íe He´keÀì keÀjles. ³ee ojc³eeve keÀOeer lejer efle®³eekeÀ[s SkeÀebleele YesìC³ee®eer F®íe He´keÀì kesÀueer keÀer efle®ee efJe®eej keÀUt MekeÀlees. ³ee meeN³ee yeeyeer cegueieerner DeLee&le®e keÀener HeÀjkeÀeves JeeHeª MekeÀles Je efce$ee®³ee cevee®ee Deboepe IesT MekeÀles.

keÀecemet$eeleerue GodIe=<ìkeÀ (Rubbing Embrace) Je Ie=<ìkeÀ (Rubbing Embrace when only one rubs) ner DeeeEueieves cew$eerleerue Heg{®es ìHHes Deensle. le©Ce DeeefCe le©Ceerves mJeleë®ee pees[eroej efveef½ele kesÀu³eeveblej®e l³eeb®ee He´³eesie keÀjCeb F<ì þjsue (keÀecemet$eelener Demeb®e cnìues Deens.)

leer eEkeÀJee lees SkeÀebleele Yesìu³eeJej keÀe³e keÀje³e®eb Demeleb ³ee®es `Oe[s osC³ee®eer' iejpe veener; HeCe keÀener yeeyeer peªj ue#eele þsJeeJ³ee. meY³eles®³ee ce³ee&oe DeesUKeu³ee lej®e l³eeb®ee ®eebieuee GHe³eesie nesT MekesÀue.

keÀejCe GodIe=<ìkeÀ Je Ie=<ìkeÀ ³ee DeeeEueieveele oesvner eEkeÀJee SkeÀ J³ekeÌleer DeeHeues Debie ogmeN³ee®³ee DeieeJej IegmeUleele eEkeÀJee Ieemeleele lej efHeef[lekeÀeceO³es (Deeke=Àleer 32) SkeÀ J³ekeÌleer meeOeejCeHeCes le©Ce le©Ceeruee eEYeleerJej oeyetve eEkeÀJee Dev³e DeJemLesle peesjoej efceþer ceejlees Je keÀjkeÀ®etve DeeJeUlees.

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 116

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 117

³ee DeeeEueievee®ee HeefjCeece le©Ce-le©CeeRvee mebYeesiee®eer DeefveJeej Je leerJe´ F®íe GlHeVe nesT MekeÀles Je nsleg vemeleevee Je pees[eroej HekeÌkeÀe þjuesuee vemeleevee mebYeesie Ie[C³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. ³eecegUs DeLee&le®e DeveskeÀ mecem³ee efvecee&Ce nesT MekeÀleele. DeLee&le pees[eroej þju³eeveblejner ner DeeeEueieves JeeHejleevee meeJeOe jeneJeb ns GÊece. keÀejCe DeeeEueieve osleevee He´l³eskeÀ JesUer mebleleer He´efleyebOevee®eer J³eJemLee kesÀuesueer Demeles®e Demeb veener. efMeJee³e ueiveeDeieesoj®³ee mebYeesieeuee GYe³eleeb®eer meJe&mJeer efJe®eejHetJe&keÀ mebceleer Demeles®e Demeb veener. l³eecegUs le©Ceer cegueerveb eEkeÀJee m$eerveb ³ee meJe& leb$ee®ee SkeÀ Yee<ee (Language) mecepetve, meeJeOeefiejerveb®e JeeHej keÀjeJee. SkeÀceskeÀeb®eb Ëo³e peeCeC³ee®³ee nsletves DeeefCe SkeÀceskeÀebceO³es mecejme nesC³ee®³ee nsletves kesÀuesu³ee ³ee efke´À³ee cnCepes SkeÀ He´keÀej®³ee JeeìeIeeìer eEkeÀJee yeesueC³ee®³ee HesÀN³ee®e ( Rounds of Talk) Demeleele. HeÀkeÌle ³eele Meyo HeÀej keÀceer Demeleele, SJe{b®e.

HeeuekeÀ DeeefCe cegueecegueeRveer DeMee leNns®³ee JeeieCegkeÀeruee He´LeceeHeemetve®e Leeje oslee keÀecee ve³es. He´sceke´Àer[sceO³es ³eMe eEkeÀJee DeHe³eMe efceUCes ner `He´efle<þs®eer yeeye' (Prestige Issue) keÀjCes ®etkeÀ Deens. keÀejCe ³eeleerue ³eMeeHe³eMe efveJJeU SKeeÐee®³ee eEkeÀJee SKeeoer®³ee kegÀMeuelesJej eEkeÀJee `DeJJeue opee&Jej' DeJeuebyetve Demele veener. ogmeN³ee®³ee / ogmejer®³ee ©®eerJej, DeeJe[erefveJe[erJej eEkeÀJee ceveeJej eEkeÀJee keÀOeer keÀOeer DeHeefjne³e& DeMee HeefjefmLeleerJej osKeerue DeJeuebyetve Demeleb DeeefCe cnCetve®e ogmeN³ee J³ekeÌleer®eb mJeleëuee mJeerkeÀejC³ee®eb eEkeÀJee veekeÀejC³ee®eb mJeeleb$³e ceev³e keÀje³euee®e nJeb. l³eele®e efKeuee[tHeCee Deens. cew$eer DeeefCe He´sceke´Àer[sle GlejCeeN³eebveer keÀOeerner ner yeeye efJemejlee keÀecee ve³es DeeefCe efJeJeskeÀ mees[tve yesueieece Je eEnñe Jele&ve keÀesCel³eener HeefjefmLeleerle keÀjlee keÀecee ve³es. o o o

keÀOeer keÀOeer yeesueCeer (Negotiations) Heefnu³ee eEkeÀJee ogmeN³ee®e HesÀjerle efHeÀmedkeÀìleele l³eeHećeeCes®e cew$eer®³ee Je HeĆe³ee®³ee ke´Àer[ener keÀOeer Heefnu³ee eEkeÀJee ogmeN³ee®e HesÀjerle efHeÀmekeÀìleele. Heg<keÀUoe Heefnu³ee eEkeÀJee ogmeN³ee Yesìerle®e SkeÀceskeÀeb®³ee cew$eeruee Demeuesuee efJejesOe eEkeÀJee veeHemebleer He´keÀ<ee&ves mHe<ì nesT MekeÀles. Goe. pees[eroej pej HeÀìketÀve Jeeiele Demesue, Yesì DeeìesHeleer IesC³ee®ee He´³elve keÀjle Demesue, kebÀìeUe oeKeJele Demesue, mHeMe& ìeUC³ee®eer Oe[He[ keÀjerle Demesue lej `JeeìeIeeìer' Heefnu³ee®e HesÀjerle èfHeÀmekeÀìleensle' ns ue#eele I³eeJeb. keÀOeer keÀOeer `yeesueCeer' veblej®³ee ìHH³eebJejner efHeÀmekeÀìleele; HeCe l³eecegUs Iee³eeU nesC³ee®eb keÀejCe veener. ogëKeer keÀ<ìer Jne³e®eb keÀejCe veener. pes nesle les ®eebieu³eemeeþer Demee (Meem$eer³e vemeuee lejer) efJe®eej keÀªve mJeleëuee JesUer®e meeJejCeb cenÊJee®e Demeleb. mJeleë®³ee cevee®ee leesue meebYeeUCe peªj Demeleb. keÀOeerner pees[er peceJeC³eele (ef®ekeÀeìerveb He´³elve kesÀuee lejer) Deeke´ÀmleeUsHeCee keÀª ve³es. mJeleëuee ogmeN³eeJej ueeoC³ee®ee He´³elve keÀª ve³es. efJeJeeneHetJeea®eer ner He´sceke´Àer[e efKeuee[t Je=Êeerveb I³eeJeer. Dee[oeb[ nìJeeoerHeCeeveb veJns DeeefCe KegveMeerHeCeeveb lej veJns®e veJns. DeeHeu³eekeÀ[s®e veJns lej Flejner osMeele ³ee meboYee&le pees KegveMeerHeCee Dee{Ulees lees keÀceeueer®³ee Demebmke=ÀleHeCee®es Je nervelJee®es ue#eCe Deens. efve<þe eEkeÀJee l³eeieer Je=Êeer®es ue#eCe veJns. keÀenerpeCe DeMee He´keÀej®eer JeeieCetkeÀ keÀjleele. Heg<keÀUoe DeMee He´Je=ÊeercegUs keÀOeer KegveemeejKesner Del³eble efOeëkeÀejen& lej keÀOeer Deelcenl³esmeejKes kesÀefJeueJeeCes He´keÀej nesleele. mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 118

mebHetCe& keÀecepeerJeve ueQefiekeÀ %eeve-meceeOeeve / 119