HORTUS CONCLUSUS by Isidora Matskidou

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

‘‘HORTUS CONCLUSUS’’

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ΙΣΙΔΩΡΑ ΜΑΤΣΚΙΔΟΥ Επιβλέπων Καθηγητής: ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ ΒΟΛΟΣ 2019

Ευχαριστώ τον κ. Ιορδάνη Στυλίδη, επιβλέποντα καθηγητή της ερευνητικής μου εργασίας και την οικογένειά μου.

περίληψη__________

Η αστικοποίηση, ως παγκόσμιο φαινόμενο από τα τέλη του 20ου αιώνα, και η αστική διάσταση της περιβαλλοντικής κρίσης οδήγησαν σε σκέψεις, έρευνες και διοικητικές δράσεις για μια βιώσιμη αειφόρο ανάπτυξη. Παράλληλα, η έλλειψη καλλιεργήσιμης γης, η μείωση του νερού, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, οι ανεπαρκείς ενεργειακοί πόροι, η φτώχεια στις χώρες του Τρίτου Κόσμου και η νεοεμφανιζόμενη επισιτιστική κρίση στις χώρες του Αναπτυγμένου Κόσμου αποτελούν τους κύριους παράγοντες που ενισχύουν τον προβληματισμό για την βιωσιμότητα της αστικής συλλογικής ζωής και την παγκόσμια υγεία. Έτσι, οι Αστικές Καλλιέργειες τοποθετούνται στην κορυφή της κριτικήςμελέτης για τη δημιουργία βιώσιμων πόλεων με ποιότητα διατροφής, συλλογικής ζωής και με αρμονική εξισορρόπηση φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, συμβάλλουν στην αύξηση της συνολικής αποδοτικότητας του παγκοσμίου συστήματος παροχής τροφίμων. Η Αστική Γεωργία, ως σύνολο πρακτικών για καλλιέργεια, επεξεργασία και διανομή τροφίμων ή μη βρώσιμων προϊόντων στις πόλεις ή στα περίχωρά τους, αποτελεί μια πραγματικότητα ανά τον κόσμο και επιδρά στο αστικό οικοσύστημα ποικιλόμορφα με άμεσα οφέλη για την κοινωνία, την οικονομία, τον πολιτισμό, το περιβάλλον και την ευημερία των πολιτών. Ειδικότερα, το τεχνικό-πολεοδομικό μοντέλο της Κάθετης Καλλιέργειας εντός κτιρίων, η οποία βασίζεται σε συνέργειες με πολλούς κλάδους των Φυσικών Επιστημών, της Αρχιτεκτονικής, της Μηχανικής των Κατασκευών, της Οικολογίας συνδέοντας τις πρακτικές των ανθρώπων, υπόσχεται μια δυνατή λειτουργική λύση στην παραγωγή βρώσιμων και μη προϊόντων από ελεγχόμενες, υγιείς, χωρίς φυτοφάρμακα καλλιέργειες σε όλη την διάρκεια του έτους, με προβλέψιμες αποδόσεις και με ορθολογική διαχείριση των αστικών λυμάτων και της διακίνησης και διανομής των παραγόμενων προϊόντων. Γίνεται κατανοητό πως η Αστική Γεωργία έχει μέλλον και πως ο άνθρωπος –ανοικτός στις προκλήσεις του μέλλοντος– έχει ‘’λύσεις’’ για το διαφαινόμενο επισιτιστικό πρόβλημα σε ένα ισορροπημένο περιβάλλον.

Urbanization, as a global phenomenon, since the end of the 20th century and the urban dimension of the environmental crisis have led to thoughts, quests and administrative actions towards the establishment of a sustainable development. At the same time, the scarcity of arable land, the depletion of water, the carbon dioxide emissions, the insufficient energy resources, the poverty in the Third World countries and the emerging food crisis in the developing world are the main factors, which enhance the concern regarding the sustainability of urban collective life and global health. Thus, Urban Agriculture is placed at the top of the critical-study for the establishment of viable cities offering food quality, collective life while balancing between natural and built environment. At the same time, they contribute to the overall efficiency of the global food supply system. Urban Agriculture, as a set of practices for cultivating, processing and distributing food or non-edible products( in or around urban areas) is a real fact globally which has various impacts on the urban ecosystem offering direct benefits to the society, economy, environment and welfare of the citizens. In particular, the technical-urban model of the indoor Vertical Farming, which is based on synergies among many branches of Natural Science, Architecture, Construction Engineering and Ecology, by linking people's practices, promises a powerful functional solution towards the production of both edible and non-edible products, which are coming from controlled and healthy, pesticide-free, crops throughout the year, with predictable yields and effective management of urban waste water and distribution of the produced goods. Thus, it is concluded that Urban Agriculture has great potentials and that a humanity open in dealing with the future challenges can resolve the foreseeable famine problem and sustain a balanced environment.

abstract___________

01 ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 1.1. Βιώσιμη Ανάπτυξη α. Ορισμός β. Ιστορική Αναδρομή και Παρόν γ. Αναγκαιότητα

1.2. Οικολογία και Οικολογικό Αποτύπωμα α. Οικολογία β. Οικολογικό Αποτύπωμα γ. Οικοκοινότητες και Διαστάσεις της Βιωσιμότητας

02 ΑΣΤΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 2.1. Ορισμός 2.2. Ιστορική Αναδρομή και Παρόν 2.3. Διάφορες Αστικής και Αγροτικής Γεωργίας 2.4. Συμβολή της Αστικής Καλλιέργειας Σήμερα 2.5. Αναγκαιότητα α. Οφέλη β. Περιορισμοί

2.6. Τυπολογία 2.7. Αστική Γεωργία στην Ελλάδα

03 ΚΑΘΕΤΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

3.1. Εισαγωγή 3.2. Ορισμός 3.3. Τυπολογία 3.4. Λειτουργία 3.5. Ιστορική Αναδρομή και Παρόν 3.6. Αναγκαιότητα 3.7. Χαρακτηριστικά α. Πλεονεκτήματα β. Μειονεκτήματα

3.8. Αποδοτικότητα 3.9. Case Studies (παραδείγματα μελέτης) α. AeroFarms β. Plantagon γ. Growing Underground δ. GrowUp Box

3.10. Συμπέρασμα

00 10 01 14 1.1. 17 α. β. γ.

1.2. 20

02 28 2.1. 31 2.2. 32 2.3. 38 2.4. 40 2.5. 42 α. β.

2.6. 51 2.7. 58

03 62 3.1. 65 3.2. 66 3.3. 68 3.4. 69 3.5. 74 3.6. 76 3.7. 78 3.8. 81 3.9. 82 α. β. γ. δ.

3.1. 87

περιεχόμενα_______ _

00 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με το λατινικό όρο Hortus Conclusus (Περίκλειστος Κήπος (ελλ.), Enclosed Garden (αγγλ.), Giardino Recintato (ιταλ.), Jardín Delimitado (ισπαν.) σημαίνονται γλωσσικά οι προστατευμένοι κλειστοί κήποι που αναπαρίστανται στους ζωγραφικούς πίνακες του Ύστερου Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Πρόκειται για κατασκευές αισθητικής και διάθεσης που πραγματοποιούνταν κυρίως στα μοναστήρια, στις επαύλεις των ηγεμόνων και στα πρώϊμα πανεπιστήμια και τις βιβλιοθήκες, γεμάτες λουλούδια και δέντρα που περικλείονταν από έναν ψηλό τοίχο. Συχνά, τα λουλούδια, οι συνθέσεις και η ποικιλία τους είχαν συμβολική σημασία. Η απεικόνιση των κήπων στους πίνακες δεν είναι μόνο διακοσμητική αλλά και μεταφορική: συμβολίζουν τον επίγειο παράδεισο και την αγνότητα της Παναγίας. Για τον λόγο αυτό συναντώνται συχνά στις συμβολικές απεικονίσεις ‘’του Ευαγγελισμού’’ (επεισόδιο της Θεολογίας του Χριστιανισμού) ή σε άλλες οπτικοποιημένες περιγραφές του χριστιανικού πανθέου ιστοριών.

εισαγωγή__________

‘‘

_____________

‘’Hortuς conclusus soror mea, sponsa, hortus conclusus, fons signatus’’ (Περίκλειστος κήπος αδελφή μου, αγαπημένη, περίκλειστος κήπος, σφραγισμένη πηγή) Σολομών, ‘Ασμα Ασμάτων IV, 12.

_____________

Πριν από δύο χρόνια κατά τη διάρκεια περιπάτου στην γειτονιά του Νόττινγκ Χιλλ στην πόλη του Λονδίνο, με τις κατοικίες Βικτωριανού ρυθμού και τους φροντισμένους κοινοτικούς και ιδιωτικούς κήπους που χρονολογούνται στις αρχές του 19ου αιώνα, διάλεξα και σκέφτηκα για το θέμα της πτυχιακής μου εργασίας. Περιηγήθηκα για αρκετές ώρες σε κάποιους απ’αυτούς (Ladbroke Estat, Norland Square, Royal Crescent , St James's Gardens, Hanover Gardens, Rosmead Garden, Ladbroke Square Garden, Pembridge Garden) που είναι ανοικτοί για το κοινό κάθε Κυριακή (μια διαδρομή περίπου πέντε χιλιομέτρων) και περικλείουν κάθε είδους δένδρων και φυτών, παιδικές χαρές, γήπεδα τένις, διαδρομές πεζοπορίας... Αυτός ο φροντισμένος χώρος πρασίνου στο Δυτικό Λονδίνο αφύπνισε το ενδιαφέρον μου, ήδη ώριμο και ασκημένο από την εντατική εκπαίδευσή μου στην αρχιτεκτονική, την πολεοδομία, τη σκέψη για την αστική ζωή, από τις εμπειρίες μου και την αναγνωστική πειθαρχία στη Φιλολογία και τη Γεωπονία. Άρχισα να μελετώ εργασίες για το αστικό τοπίο, ξεκινώντας από τους περίκλειστους κήπους της Αρχαιότητας[0] και φτάνοντας στους Σύγχρονους Αστικούς Κήπους, στις Αστικές Καλλιέργειες και στη σύγχρονη πρόταση της Αστικής Γεωργίας και Κηπουρικής. Μεγαλώνοντας, διαβιώντας και απολαμβάνοντας την αισθητική ποικιλία και το νόημα της ελληνικής υπαίθρου, τη φυσική αναζωογονητική της συνθήκη σχέσεων θεωρώ πιά πως μια πόλη με προσβάσιμους χώρους πρασίνου, με ισχυρή και ολοκληρωμένη περιβαλλοντική συνείδηση και ευθύνη, με τακτοποιημένο σωστά, καθαρό περιβάλλον σε σωστή συσχέτιση με το ανθρωπογε-

νές, αποτελεί ουσιαστική πολιτική και φιλοσοφική παρακαταθήκη/υπόβαθρο για ένα υγιές και ασφαλές συλλογικό μέλλον. Σε μια ιστορική στιγμή κριτικής της παρουσίας του ανθρώπου πάνω στη γη και με πιθανή την οικολογική κατάρρευση μεμονωμένων ή μεγαλυτέρων οικοσυστημάτων, τις ολέθριες εκδηλώσεις του καιρού, η σκέψη του ινδιάνου φύλαρχου των Σκουάμις, στην περιοχή του Σιάτλ, εκφρασμένη σε λόγο στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, Φραγκλίνο Πηρς, το 1855, φαντάζει επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε: "Πώς μπορείτε να αγοράζετε ή να πουλάτε τον ουρανό, τη ζέστα της γης; Για μας μοιάζει παράξενο. Η δροσιά του αγέρα ή το άφρισμα του νερού ωστόσο δε μας ανήκουν. Πώς μπορείτε να τα αγοράσετε από μας; Κάθε μέρος της γης αυτής είναι ιερό για το λαό μου. Κάθε αστραφτερή πευκοβελόνα, κάθε αμμούδα στις ακρογιαλιές, κάθε θολούρα στο σκοτεινό δάσος, κάθε ξέφωτο και κάθε ζουζούνι που ζουζουνίζει είναι, στη μνήμη και στην πείρα του λαού μου, ιερό… Η γη δεν ανήκει στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος ανήκει στη γη. Δε δημιουργήσαμε εμείς τον ιστό της ζωής αλλά αποτελούμε μόνο μια ίνα μέσα σ’ αυτόν. Αν προκαλέσουμε κάποια καταστροφή στον ιστό οι συνέπειες θα έρθουν και σε μας τους ίδιους."

1.1. Βιώσιμη Ανάπτυξη α. Ορισμός β. Ιστορική Αναδρομή και Παρόν γ. Αναγκαιότητα

1.2. Οικολογία και Οικολογικό Αποτύπωμα

α. Οικολογία β. Οικολογικό Αποτύπωμα γ. Οικοκοινότητες και Διαστάσεις της Βιωσιμότητας

βιώσιμη ανάπτυξη____

1.1 ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ α. Ορισμός

‘‘

Στα τέλη της δεύτερης χιλιετίας μ.Χ., η αστικοποίηση εξελίχθηκε σε παγκόσμιο φαινόμενο. Μετά τη Διάσκεψη για το Περιβάλλον στο Ρίο το 1992, η αστική διάσταση της περιβαλλοντικής κρίσης υπάρχει σε όλες τις διακηρύξεις και συμφωνίες για το περιβάλλον στα λεγόμενα ‘’Δικαιώματα Τρίτης Γενιάς’’[1]. Στην ‘’Agenda 21’’[2] του Ρίο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας διατυπώθηκαν για πρώτη φορά και επίσημα οι αρχές της ‘’Bιώσιμης Aνάπτυξης’’ (Sustainable Development) και της ‘’Aστικής Bιωσιμότητας’’ (Urban Sustainability) που προϋποθέτουν την περιβαλλοντική προστασία, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη ως βασικούς πυλώνες μιας βιώσιμης πόλης.

Για πρώτη φορά ορίζεται η ‘’Bιώσιμη Aνάπτυξη’’ ως η ανάπτυξη που παρέχει μακροπρόθεσμα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη φροντίζοντας τις ανθρώπινες ανάγκες στο παρόν και στο μέλλον. Εναλλακτικά του όρου ‘’Bιώσιμη Aνάπτυξη’’ χρησιμοποιούνται οι όροι ‘’Aειφορία’’, ‘’Αειφόρος Ανάπτυξη’’. Ο όρος ‘’Βιωσιμότητα’’ (Sustainability) φαίνεται να είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός, καθώς αποφεύγεται η σύγχυση της ‘’ανάπτυξης’’ με την ‘’αύξηση’’ και τη ‘’μεγέθυνση’’. Στη συνέχεια, οι συνθήκες του Μάαστριχ το 1992, του Άμστερνταμ το 1997 και το 2002 η Διεθνής Συνδιάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ, δέκα χρόνια μετά το Ρίο, επιβεβαίωσαν και καθιέρωσαν νομικά την αναγκαιότητα της βιωσιμότητας και οι όροι ενσωματώθηκαν στο Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού η αστική βιωσιμότητα, με στόχο την περιβαλλοντική και κοινωνική αρμονία αποτελεί βασική μέριμνα και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

β. Ιστορική Αναδρομή και Παρόν Η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε την πρώτη ‘’Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη’’ κατά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβούλιου στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας, το 2001. Στην πορεία, με δημόσιο διάλογο, ολοκλήρωσε την Αναθεωρημένη Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη, η οποία και εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, τον Ιούνιο του 2006. Από το 2010, κάθε χρόνο απονέμει τον τίτλο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Πρωτεύουσας ενώ το Economist Intelligence Unit του περιοδικού Economist με χρηματοδότηση της εταιρίας Siemens, αξιολογεί και κατατάσσει τις πόλεις του κόσμου ως προς την περιβαλλοντική τους βιωσιμότητα. Στις χώρες της Ευρώπης η βιώσιμη αστική ανάπτυξη, ως στόχος, έχει πλέον ενσωματωθεί τόσο στη λογική των στρατηγικών, των διαγωνισμών, των παρεμβάσεων, των προεκλογικών και προγραμματικών δηλώσεων των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και στα εθνικά πλαίσια του πολεοδομικού σχεδιασμού. Στην Ελλάδα της Κρίσης και του προγράμματος οικονομικής αναπροσαρμογής ο στόχος της περιβαλλοντικής προστασίας παρουσιάζεται ως εμπόδιο στον στόχο της ανάπτυξης και της επανάκαμψης της οικονομίας αλλά ενσωματώνεται στην ρητορική της ‘’πράσινης ανάπτυξης’’ της χώρας ως στοιχείο οικονομικής μεγέθυνσης και προσέλκυσης επενδυτικών κεφαλαίων. Ως εθνική πολιτική που αφορά έμμεσα ή άμεσα την αστική ανάπτυξη υιοθετείται ενεργά η ρητορική της σύγκρουσης της βιώσιμης ανάπτυ-

ξης με την οικονομική μεγέθυνση. Οι διαδι- κασίες του πολεοδομικού σχεδιασμού εμφανίζονται ως ‘’γραφειοκρατικά εμπόδια’’ ενώ οι στόχοι του, ως ‘’περιττή πολυτέλεια’’. Αντίθετα, στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης προτιμάται η ρητορική της συνεργασίας αλλά και της αλληλοϋποστήριξης των δύο στόχων και προωθείται η αναγκαιότητα της πράσινης πόλης (ecocity)[3] και της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, ως στρατηγικών που βελτιώνουν όχι μόνο την ποιότητα του περιβάλλοντος αλλά και τα λειτουργικά δίκτυα/υπόβαθρα της πόλης και άρα, την ελκυστικότητα της στις επενδύσεις. ℘ Για παράδειγμα ο διαγωνισμός Rethink Athens[4] (2012-2013), για την ανάπλαση του κέντρου της Αθήνας από το Ίδρυμα Ωνάση είχε ως στόχο τη βελτίωση της χωρικής έκφρασης και την ‘’προώθηση της υγιούς μελλοντικής συνθήκης ζωής μιας μητρόπολης που συνεχίζει διαρκώς να εξελίσσεται’’ αλλά και την ιδεώδη περιβαλλοντική αναβάθμιση του κέντρου. [www.rethinkathens.org/gre/home]

γ. Αναγκαιότητα Η Βιώσιμη Ανάπτυξη, αν και αποτελεί πεδίο έρευνας και συζητήσεων στους περισσότερους επιστημονικούς κλάδους και τίθεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των διεθνών οργανισμών και των κρατικών πολιτικών, αποτελεί μία τακτική που επιδέχεται πολλή κριτική. Μια πρώτη κριτική προσέγγιση είναι τα ισχνά αποτελέσματα που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα σε σχέση με τα επίπεδα υλοποίησης των στόχων μείωσης των ρύπων, η καταπολέμηση των ανισοτήτων κλπ. Ένα δεύτερο πεδίο κριτικής εδράζεται στη σύγχυση που προκαλεί η ύπαρξη αντίθετων θεωρητικών προσεγγίσεων (weak vs strong sustainability)[5] της έννοιας της αειφορίας-βιωσιμότητας. Η ύπαρξη ή μη σύγκρουσης μεταξύ της οικονομικής μεγέθυνσης και της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος στη βιώσιμη ανάπτυξη, βασίζεται στους ιδεολογικούς πόλους του νεοκλασικού οικονομισμού και του ριζοσπαστικού οικολογικού τρόπου σκέψης (Πολιτική Οικολογία). Στα πλαίσια της αστικοποίησης και κάτω από την πίεση της υποβάθμισης των πόλεων γενικότερα, η Αστική Γεωργία τοποθετείται στην κορυφή της μελέτης για τη δημιουργία βιώσιμων πόλεων. Αναγνωρίζεται η πολυμεταβλητότητα της ταυτότητας του περιεχομένου της (οικολογία, τοπία, δημόσια υγεία, κοινωνική μέριμνα, ψυχαγωγία, κ.ά.) και η συνεισφορά της στην αειφόρο ανάπτυξη.

℘ Ο Ιταλός αρχιτέκτονας Στέφανο Μποέ- ρι, έχοντας ήδη σχεδιάσει παρόμοιες προτάσεις στην Ιταλία, την Κίνα και την Ελβετία και με την ελπίδα να δημιουργήσει μία ‘’όαση’’ μέσα στο αστικό περιβάλλον της ‘’πόλης του φωτός’’, παρουσίασε το σχέδιό του για τη δημιουργία ενός πύργου ύψους 54 μέτρων –κάθετου δάσους– με την πρόσοψή του να καλύπτεται από πράσινο και ξύλο, μία κατασκευή που θα στεγάζει διαμερίσματα και γραφεία, σε ένα καταπράσινο περιβάλλον με δύο χιλιάδες δέντρα, θάμνους και φυτά, στο Villierssur-Marne, προάστιο του Παρισιού. [www.stefanoboeriarchitetti.net/vertical-foresting]

Το παράδειγμα καταδεικνύει πως στο επίκεντρο της Σύγχρονης Αστικής Γεωργίας δεν βρίσκεται μόνο η ανάγκη παραγωγής και κατανάλωσης για βιοποριστικούς λόγους ή λόγους προβολής και κοινωνικής θέσης, αλλά η ανάγκη για αναβάθμιση της ποιότητας, για επαναπροσδιορισμό της συλλογικής αστικής ζωής, για ενίσχυση της οικολογικής συνείδησης και αποκατάσταση της σχέσης φυσικού και ανθρωπογενούς δομημένου περιβάλλοντος, πολιτισμού και φύσης. Επίσης, δηλώνεται η ανάγκη για επανοικειοποίηση του δημόσιου χώρου από τους κατοίκους και κοινωνικοποίηση των ανθρώπων, για νέες μορφές συλλογικής δράσης και ανθρώπινες συνθήκες γειτνίασης, για αυτοοργάνωση και ενεργοποίηση των πολιτών με σκοπό την υπεράσπιση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος.

Φ.1.1. ‘’Vertical Forest’’ αξονομετρικό των Boemi Studio

1.2 ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ

α. Οικολογία Ο μαθητής και διάδοχος του Αριστοτέλη, Θεόφραστος, περιέγραψε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των οργανισμών και του γενικού περιβάλλοντός τους, ήδη από τον 4ο αι. π.Χ., καθώς είχε παρατηρήσει ότι τα φυτά αναπτύσσονται καλύτερα στον ‘’οικείο τόπο’’ τους. Ο όρος που χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αρμονική σχέση μεταξύ ενός οργανισμού και του περιβάλλοντός του είναι ο όρος ‘’οικείος’’, που προέρχεται από τη λέξη ‘’οίκος’’. Αυτό το επίθετο του Θεόφραστου ενέπνευσε τους αρχαιομαθείς Γερμανούς επιστήμονες του 19ου αιώνα να συνθέσουν τη λέξη ‘’Οικολογία’’. Συγκεκριμένα, το 1866 ο Γερμανός βιολόγος Ernest Haeckel εισήγαγε τον όρο ‘’Οικολογία’’ με τη σύνθεση των ελληνικών λέξεων ‘’οίκος’’ και ‘’λόγος’’ και την όρισε ως ‘’επιστήμη της σχέσεως των οργανισμών με το περιβάλλον’’. Το 1895 ο Δανός βοτανολόγος, ο Eugenius Warming, έγραψε το πρώτο οικολογικό εγχειρίδιο και γι’αυτό θεωρείται ο θεμελιωτής της σύγχρονης Οικολογίας. Η Οικολογία θεωρείται συνήθως κλάδος της Βιολογίας, της γενικής επιστήμης που μελετά τους οργανισμούς σε διάφορα επίπεδα: στο επίπεδο των μορίων, των κυττάρων, ατόμων, των πληθυσμών, των κοινοτήτων και των οικοσυστημάτων, μέχρι και στο επίπεδο του συνόλου της βιόσφαιρας.

Η Οικολογία αποτελεί μια διακλαδική ολιστική επιστήμη, επειδή εστιάζει στα υψηλότερα επίπεδα οργάνωσης της ζωής και στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των οργανισμών και του περιβάλλοντός τους και βασίζεται σε πολλούς επιστημονικούς κλάδους, ιδιαίτερα στη Γεωλογία, τη Γεωγραφία, τη Μετεωρολογία, την Εδαφολογία, τη Χημεία και τη Φυσική. Η Οικολογία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της συμβιωτικής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, καθώς αναγνωρίζει τις πιέσεις που ασκεί το υπάρχον οικονομικό σύστημα στα οικοσυστήματα (Πολιτική Οικολογία)[6]. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, απέκτησε επίσης πολιτικό και φιλοσοφικό νόημα, καθώς υιοθετήθηκε από το ‘’Οικολογικό Κίνημα’’ που εμφανίστηκε εκείνη την εποχή, διακηρύσσοντας πως η γη είναι ένα ενιαίο και ευάλωτο οικοσύστημα, κάτι που το έκαναν σαφές οι πρώτες εικόνες της γης από το διάστημα αλλά και η επισήμανση των προβλημάτων της εντατικής εκβιομηχάνισης της Γεωργίας, ιδιαίτερα με την κριτική αναφορά στο βιβλίο της Rachel Carson, n ‘’Σιωπηλή Άνοιξη’’ (1962), όπου για πρώτη φορά έγινε λόγος για τις παρενέργειες της χημικής Γεωργίας και της χρήσης χημικών παρασιτοκτόνων του DDT. Πλέον, η ολιστική θεώρηση της φύσης αποτελεί κύριο πυλώνα τόσο της Επιστήμης της Οικολογίας όσο και του Οικολογικού Κινήματος, αφού έχει κατανοηθεί πως όλοι οι οργανισμοί ζουν σε στενή αλληλεξάρτηση στο ιδιαίτερο περιβάλλον τους και κάθε ανθρώπινη βίαιη δραστηριότητα μπορεί να έχει πολλαπλές περιβαλλοντικές συνέπειες. Έννοιες και περιεχόμενα όπως οι: ‘’βιοποικιλότητα’’, ‘’βιωσιμότητα’’, ‘’οικολογικό αποτύπωμα’’, ‘’τροφική αλυσίδα’’, ‘’κύκλος του άνθρακα’’, ‘’οικοκοινότητες’’, προσφέρουν την επιστημονική βάση για την έκφραση των στόχων του οικολογικού κινήματος.

’’

β. Οικολογικό Αποτύπωμα

Το Οικολογικό Αποτύπωμα αναφέρεται στην έκταση της παραγωγικής γης, του πόσιμου νερού και της θάλασσας που είναι απαραίτητα για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών σε τροφή, ενέργεια, νερό και πρώτες ύλες, συνυπολογίζοντας τις εκπομπές ρύπων και την έκταση που χρειάζεται για την απόθεση των απορριμμάτων. Εκφράζει επίσης, το βαθμό στον οποίο οι τοπικές εκφράσεις του πολιτισμού (δυτικός/τρίτος κόσμος) καταναλώνουν τους σπάνιους περιορισμένους πόρους της Γης.

’’

Η έννοια ‘’οικολογικό αποτύπωμα’’ πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον W. Rees to 1992. Σύμφωνα με έρευνα της WWF (Living Planet Report, 2006)[7] , σε παγκόσμιο επίπεδο το μέσο οικολογικό αποτύπωμα είναι 2.2 εκτάρια κατά κεφαλήν (ή 14.1 δις παγκόσμια) αν και δεν θα έπρεπε να υπερβαίνει τα 1.8 εκτάρια για να παραμείνει εντός των ορίων της βιολογικής ικανότητας της γης. Δηλαδή, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί 25% περισσότερο από την ετήσια παραγωγή της γης. Τέλος, η Γη χρειάζεται ένα χρόνο και τρεις μήνες για να παραγάγει ότι χρησιμοποιεί ο άνθρωπος μέσα σε ένα έτος.

Φ.1.2. ‘’The Enviromental Footprin of an Average American’’ infographic των Be Green Packaging [δεξιά]

γ. Οικοκοινότηκες και Διαστάσεις της Βιωσιμότητας

‘‘

Με τους όρους ‘’οικοχωριά’’ ή ‘’οικοκοινότητες’’ (ecovillages/ecomunicipallities), που τους εισήγαγε το 1991 ο Robert Gilman –ως πειραματικούς χώρους και νησίδες αειφορίας, μοντέλα βιώσιμης ανάπτυξης (ΟΗΕ, 1998)– εννοούνται οι εντοπισμένες κοινότητες που παρουσιάζουν εξαιτίας της κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής και οικολογικής τους οργάνωσης (μεθόδους κατασκευής, λειτουργίας και στόχων) διαφοροποιημένα χαρακτηριστικά από το μέσο όρο των συμβατικών ανθρώπινων κοινοτήτων ανά περιοχή έκφρασης του πολιτισμού ή της περιβαλλοντικής πίεσης.

Αν και δεν αποτελούν πηγές επίδρασης της κατεστημένης σκέψης του χωρικού σχεδιασμού και της πολιτικής οργάνωσης, αποτελούν τη ζωντανή και άμεση πρακτική εφαρμογή των θεωρητικών αρχών και αξιών της αειφορίας σε τοπικό επίπεδο. Οι υποστηρικτές των οικοκοινοτήτων, των οικοχωριών, των οικοδήμων υπακούουν στις Τέσσερις Προτάσεις της Βιωσιμότητας που εδράζονται σε συλλογικές, συμμετοχικές διαδικασίες με κοινές ηθικές αρχές και κοινά αξιακά συστήματα:

I. Κοινωνική (άμεση δημοκρατία) Θεμελίωση συνεκτικών και ανθεκτικών κοινοτήτων και διαμόρφωση-εγκαθίδρυση θεσμών και πρακτικών, προσιτών στα μέλη τους με βασικό στόχο την ευημερία, ώστε να μπορούν να αξιοποιούν τις δυνατότητές τους: • Ίση κατανομή πόρων και παροχή μοιβαίας βοήθειας (αλληλεγγύη) • Εργασία, τροφή, υγεία για όλους (μέριμνα) • Προώθηση της δια βίου Παιδείας και των πολιτικών-φιλοσοφικών προσταγμάτων της ειρηνικής ζωής ΙΙ. Πολιτιστική/Πνευματική Σεβασμός της αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης του Φυσικού Κεφαλαίου με το Πολιτιστικό-Πολιτικό Κεφάλαιο για τη δημιουργία ενός ειρηνικού και βιώσιμου κόσμου: • Κοινή πολιτιστική δράση, φιλική προς το φυσικό περιβάλλον (γιορτές, τελετές συναντήσεις, περίπατοι) • Σεβασμός στην πολιτιστική έκφραση κάθε μέλους της κοινότητας

ΙΙΙ. Οικολογική-Τεχνική Προσεχτική προσέγγιση, επέμβαση, χειρισμός του περιβάλλονντος και των πόρων του, εκτίμηση του κύκλου ζωής αλλά και της σπανιότητάς του: • Δημιουργία κατοικιών με τοπικά δομικά υλικά και με πρακτικέςτεχνικές που υποστηρίζονται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. • Υπεράσπιση της βιοποικιλότητας με βιολογικές ή βιοδυναμικές καλλιέργειες (permaculture), ή ελεγχόμενη άγρια συγκομιδή. ΙV. Οικονομική Το κέρδος είναι το προϊόν των οικοσυστημάτων που ανθούν και των κοινοτήτων που ακμάζουν. Πρόκειται για μια ηθική οικονομία που δημιουργεί αξίες.

• Δίκαιη κατανομή των αγαθών υποστήριξης της συλλογικής ζωής.

Π.1.1. ‘’Οι τέσσερις Διαστάσεις της Βιωσιμότητας’’ Ψηφιακή αναπαράσταση

Στα πλαίσια της αναζήτησης διεξόδων από την εντατική καπιταλιστική υπερεκμετάλλευση της γης, το 1996, μία ομάδα ανθρώπων στην Σενεγάλη είχε την πρωτοποριακή ιδέα της δημιουργίας δικτύου οικοχωριών της Σενεγάλης (GENSE) και του κέντρου εκπαίδευσης EcoYoff με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη και την παροχή εκπαίδευσης σχετικά με την βιωσιμότητα. Το κίνημα (δίκτυο) είχε μεγάλη απήχηση και οδήγησε την κυβέρνηση να μετατοπίσει το αναπτυξιακό της πρότυπο αποδεχόμενη την ανάπτυξη των οικοχωριών και οικοκοινοτήτων, στηρίζοντας και χρηματοδοτώντας αρχικά την επέκταση της λειτουργίας του Δικτύου GENSE. Σύντομα τέθηκε ως πρώτη προτεραιότητα, η δημιουργία και η επέκταση ενός δικτύου οικοχωριών που θα συντελούσε στην ανάπτυξη της χώρας. Το 1996, 45 χωριά αποτέλεσαν το πρωταρχικό δίκτυο, ενώ μέχρι το 2015 περίπου 100 χωριά έχουν ενταχθεί και ο στόχος ήταν ο αριθμός να υπερβεί τα 500 χωριά μέχρι το 2018. Χιλιάδες οικοχωριά (50-150 άτομα), συνειδητές οικοκοινότητες (Fellowship of Intentional Communities, 1948 στις ΗΠΑ έως 50 άτομα) και οικοδήμοι (150-2000+ άτομα) έχουν δημιουργηθεί παγκόσμια και οι οργανωτικές τους δομές είναι τόσο διαφορετικές όσο και οι άνθρωποι που τις ιδρύουν. Ενεργούν υπό την ιδεολογική συνθήκη της δημιουργίας νέων πλήρων (ολοκληρωμένων πολιτικά-φιλοσοφικά) μοντέλων κοινού βίου για την αειφορία και την υψηλής ποιότητας ζωή. Το παγκόσμιο δίκτυο Global Ecovillage Network είναι ένα δίκτυο που ολοένα και µεγαλώνει και διασυνδέει τέτοιες πρωτοβουλίες από διαφορετικούς πληθυσµούς, χώρες και ηπείρους. Οι κοινότητες

μάλιστα, συναντιούνται και ανταλλάσσουν ιδέες, γνώσεις για το περιβάλλον, την τεχνολογία και τον πολιτισµό: ℘ το Sarvodaya (που απαριθµεί 2.000 ενεργά οικοχωριά στη SriLanka), ℘ η οµοσπονδία του Damanhur στην Ιταλία και του Nimbin στην Αυστρία, ℘ µικρά αγροτικά οικοχωριά όπως είναι η Gaia Asociación στην Αργεντινή και το Huehuecoyotl στο Mexico, ℘ αστικά εγχειρήµατα όπως το Los Angeles EcoVillage και το Christiania στην Κοπεγχάγη, ℘ εγχειρήµατα περµακουλτούρας, μόνιμης καλλιέργειας (permanent agriculture) όπως το Crystal Waters, στην Αυστραλία, το Cochabamba στην Bolivia και το Barus, στην Βραζιλία, το κτήμα του κ.Μανίκη στην Έδεσσα ℘ εκπαιδευτικά κέντρα όπως είναι το Findhorn στη Σκωτία ή το Centre for Alternative Technology στην Ουαλία Πάνω από 72 οικοκοινοτήτες έχουν δημιουργηθεί και στην Ελλάδα. Ενδεικτικά: ℘ μία μικρή κοινότητα στην κεντρική Ελλάδα έξω από τη Λαμία, στις αρχές της δεκαετίας του ΄80, αποτελεσματική σε αγροτικές εργασίες και μέχρι σήμερα είναι οικονομικά βιώσιμη. ℘ Μία ομάδα ανθρώπων με το όνομα ‘’Ενάργεια’’ που σχεδιάζει σύντομα να εγκατασταθεί στο Πήλιο. ℘ Η κοινότητα από μία ομάδα 60 ανθρώπων υψηλού μορφωτικού επιπέδου, όπως γιατροί, μηχανικοί και αρχιτέκτονες, που ζούσε στην Αθήνα, στο Βάμο στη χερσόνησο Αποκορώνου της

Κρήτης με ένα αγροτουριστικό συνεταιρισμό, μέλη του οποίου είναι όλοι οι συμμετέχοντες σε αυτήν. ℘ Το Πελίτι, μία κοινότητα βασισμένη στην καλλιέργεια της γης, έξω από το Παρανέστι της Δράμας. Το Πελίτι έχει σαν στόχο να δρα ταυτόχρονα ως τράπεζα σπόρων αλλά και να προωθεί τούς φυσικού σπόρους που προέρχονται/συλλέγονται από το ελληνικό έδαφος.

Με την πάροδο του χρόνου έχει γίνει διεθνώς αντιληπτή η ανάγκη του εκσυγχρονισµού και εμπλουτισμού του κινήµατος και των εκφράσεών του, καθως εμφανίζονται νέα μοντέλα/προτάσεις οικοκοινοτήτων που συνδυάζουν τη σύγχρονη τεχνολογία µε τις πρακτικές της αυτάρκειας, της οικολογικής δόµησης και της πολιτικής οργάνωσης.

℘ Ένα τέτοιο παράδειγµα είναι το πιλοτικό οικιστικό εγχείρηµα ReGen στο Almere του Άμστερνταμ –βασισμένο ως προς το σχεδιασµό και την βιοκλιµατική αρχιτεκτονική– στις αρχές της αυτάρκειας σε ενέργεια, της παραγωγής οργανικών τροφίµων, της ανακύκλωσης νερού και αποβλήτων και της ενδυνάµωσης του ρόλου της τοπικής κοινωνίας και στη χρήση των πιο προηγμένων μεθόδων για την καλλιέργεια τροφίμων (αεροπονία, συλλογή βρόχινου νερού, περμακουλτούρα, και βιολογική γεωργία). Παράγει μεγάλες ποσότητες τροφίμων για την υποστήριξη των διατροφικών αναγκών των κατοίκων του. [www.regenvillages.com/]

Φ.1.3. ‘’ReGen Ecovillage’’, τρισδιάστατη απεικόνιση των EFFEKT/ReGen Villages [πάνω]

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι οι οικοκοινότητες ως πρότυπα συλλογικής εύρωστης ζωής επαναφέρουν τις ιδέες και πρακτικές για τον άνθρωπο σε αρμονική σχέση με το περιβάλλον, δημιουργούν και ενισχύουν τις καλύτερες προυποθέσεις για προσωπική, κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική ανάπτυξη, καθορίζουν και υπερασπίζουν πραγματικές ηθικές αξίες και προάγουν την πνευματική εξέλιξη. Αν και υπάρχουν διαφορές πολιτικής και δράσης σε κάθε οικοκοινότητα, ένα κοινό όραμα/σκοπός εμπνέει όλες τις οικοκοινότητες: ενός συνεργαζόμενου και αλληλέγγυου κόσμου. Οι Επιστήμονες υπολογίζουν πως ως το 2050 περίπου 10 δισεκατομύρια άνθρωποι θα συμβιώνουν στη Γη. Προφανώς ένα εξελιγμένο μοντέλο των συνειδητών οικοκοινοτήτων θα καταστεί απαραίτητο για την παροχή ασφαλούς υδροδότησης, την παραγωγή υγιεινών οργανικών τροφίμων και την αποκομιδή και ανακύκλωση των απορριμμάτων, όπως αναφέρeι ο James Ehrlich, διευθύνων σύμβουλος των οικοχωριών ReGen.

Φ.1.4. ‘’ReGen Family Program’’, ψηφιακή αναπαράσταση των EFFEKT/Eco Villages

Φ.1.5. ‘’ReGen 75-100 Inhabitants Program’’, ψηφιακή αναπαράσταση των EFFEKT/Eco Villages

Φ.1.6. ‘’ReGen System’’, ψηφιακή αναπαράσταση των EFFEKT/Eco Villages

2.1. Ορισμός 2.2. Ιστορική Αναδρομή και Παρόν 2.3. Διάφορες Αστικής και Αγροτικής Γεωργίας 2.4. Συμβολή της Αστικής Καλλιέργειας Σήμερα 2.5. Αναγκαιότητα α. Οφέλη β. Περιορισμοί

2.6. Τυπολογία 2.7. Αστική Γεωργία στην Ελλάδα

αστική γεωργία______

2.1 ΟΡΙΣΜΟΣ

‘‘

Η ‘’Αστική Γεωργία’’ (Urban Agriculture/Farming) ορίζεται συνοπτικά ώς το σύνολο των πρακτικών για καλλιέργεια, επεξεργασία και διανομή τροφίμων στις πόλεις ή στα περίχωρα τους (Bailkey, M. and Nasr, J. 2000).

Ο συγκεκριμένος όρος της ‘’Αστικής Γεωργίας’’ χρησιμοποιείται ευρέως από διεθνείς οργανισμούς, όπως για παράδειγμα από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ. Ωστόσο, αυτός ο απλουστευμένος ορισμός δεν μπορεί να δηλώσει με ακρίβεια την πολυπλοκότητα και τις πολλαπλές διαστάσεις της συγκεκριμένης δραστηριότητας[8]. Η ‘’Αστική Γεωργία’’ χρησιμοποιεί εντατικές μεθόδους παραγωγής, όπου επιτυγχάνεται η ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών, η βελτίωση του υφιστάμενου χώματος και η αποφυγή χρήσης βλαβερών χημικών ουσιών στην ανάπτυξη των φυτών. Τα παραγόμενα προιόντα υποβάλλονται σε συγκεκριμένη επεξεργασία και στη συνέχεια διανέμονται και καταναλώνονται μέσα στην αστική περιοχή που παράγονται. (Κουκιά 2013) Ο ορισμός λοιπόν, της ‘’Αστικής Γεωργίας’’ μπορεί να κατανοηθεί με ποικίλους τρόπους: I. Παραγωγή τροφίμων, όπως καλλιέργεια στο επίπεδο του εδάφους (ground level farming), καλλιέργεια σε δώματα (rooftop farming), υδροπονίες (hydroponics), αεροπονίες (aeroponinics), ενυδρειοπονίες/ακουαπονίες (aquaponics) και θερμοκήπια (greenhouses).

II. Ποικιλία των επιπροσθέτων προιόντων που δεν αποτελούν μέρος την κλασσικής γεωπονίας αλλά των συνδυασμένων με αυτή παραγωγικών δραστηριοτήτων, όπως η κτηνοτροφία (animal husbandry), η ιχθυοκαλλιέργεια (aquaculture), η αστική μελισσοκομία (beekeeping), η καλλιέργεια μανιταριών (mycoculture) (Hampwaye G., Nel E. and Ingombe L. 2013). III. Καλλιέργεια μη βρώσιμων προϊόντων με οικονομική αξία, όπως τα λουλούδια (κηπουρική), τα ακατέργαστα υλικά (π.χ. μπαμπού) και τα βιοκαύσιμα (Ackerman, Kubi 2012). Αυτές οι αγροτικές δραστηριότητες μπορούν να εφαρμοστούν σε οποιοδήποτε διαθέσιμο οικόπεδο μέσα σε πόλη, όπως στα πάρκα, στους κοινοτικούς κήπους, στα σχολεία, στις αυλές, στους ακάλυπτους χώρους των πολυκατοικιών, στα δώματα, στις προσόψεις των κτιρίων αλλά και στο εσωτερικό τους. Η παραγωγή προϊόντων συνιστά τον πρωτεύοντα από τους στόχους της Αστικής Γεωργίας. Ταυτόχρονα, κινητοποιεί τη συμμετοχή της τοπικής κοινότητας, αναβαθμίζει την περιβαλλοντική προστασία, τη δημόσια υγεία και την εναλλακτική εκπαίδευση.

2.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΝ

Η Αστική Γεωργία, που εννοείται ως η πρακτική της καλλιέργειας, της επεξεργασίας τροφίμων και της κτηνοτροφίας εντός των ορίων ή περιμετρικά μιας πόλης, έχει αΟ βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ κατασκεύασε τους Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας για την γυναίκα του Αμυίναδειχθεί σε κεντρικής σημασίας κοινωνική πολιτική και φιλοσοφική δραστηριότητα. τιδα και αποτέλεσαν ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου Πολυάριθμες οργανώσεις (εθνικές και διεθνείς) και κυβερνητικές πολιτικές ενθαρρύκαι το πρώτο παράδειγμα Κάθετης Καλλιέργειας. νουν την πραγματοποίηση των ποικίλων πρακτικών της αναγνωρίζοντας τα δυνητικά πλεονεκτήματά της σε σχέση με την Παραδοσιακή Γεωργία στις αγροτικές περιοχές. Στις μέρες μας, το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε πόλεις. Για την τροφοδότησή του χρειάζεται να εισάγονται κάθε μέρα, τουλάχιστον 6.000 τόνοι τρόφιμα, γεγονός που ενισχύει την εμπορευματική εκμετάλλευση της αγροτικής παραγωγής και αυO Gilbert Ellis Bailey, το 1915, ήταν ξάνει το οικολογικό αποτύπωμα των μεταφορών τροφίμων όπως και τις πιθανότητες εαυτός που επινόησε τον όρο της “Κάπισιτιστικών κρίσεων που οφείλονται στην εμπορική διακίνηση τροφίμων. θετης Καλλιέργειας" (Vertical FarmΣύμφωνα με την Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισεing) που περιγράφηκε στο ομώνυμο λήνου, 43 εκατομμύρια Ευρωπαίοι βρίσκονται στα όρια της πείνας. Ο Ερυθρός Σταυρός βιβλίο του ‘’Vertical Farming’’. υπογραμμίζει ιδιαίτερα ότι η φτώχεια δεν πλήττει μόνον χώρες όπως η Λετονία –όπου η χορηγούμενη επισιτιστική βοήθεια υπερτριπλασιάστηκε μέσα σε τρία χρόνια– αλλά και πλουσιότερες χώρες, όπως η Γαλλία. Σε αυτό το διεθνές κλίμα κρίσης και επειδή το 40%-60% του εισοδήματος των χαμηλόμισθων κατοίκων των πόλεων ξοδεύεται για την διατροφή, 800 εκατομμύρια άνθρωποι σε παγκόσμιο επίπεδο, συμμετέχουν και ακολουθούν τις πρακτικές της Αστικής Γεωργίας συμβάλλοντας στην διατροφική αυτάρκειά τους και την τοπικοποίηση της παραγωγής. Οι Αζτέκοι δημιούργησαν τα

‘’Chinampa’’, τα οποία ήταν πλεούμενοι ορθογώνιοι κήποι καλλιεργειών χτισμένοι πάνω σε βάλτους.

Π.2.1. ‘’Χρονοδιάγραμμα της Αστικής Καλλιέργειας’’ Ψηφιακή αναπαράσταση

Στην Βρετανία έχουμε την εμφάνιση της καμπάνιας ‘’Dig for Victory’’, με την οργανωμένη και αποφασιστική συμβολή του κράτους, για να δοθεί λύση στην επισιτιστική αδυναμία.

Ο αρχιτέκτονας Ken Yeang έχει προωθήσει την ιδέα του Βιοκλιματικού Πράσινου Ουρανοξύστη που αντί της μαζικής καλλιέργειας φυτών σε σφραγισμένα περιβάλλοντα, συνδυάζει χώρους κατοικίας και παραγωγής τροφίμων με έλεγχο της ενεργειακής κατανάλωσης.

Στο Μόναχο της Γερμανίας ιδρύεται το Association for Vertical Farming ως ένας ενεργός διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός που προωθεί την αειφόρο ανάπτυξη της Κάθετης Γεωργικής βιομηχανίας μέσω της εκπαίδευσης και της συνεργασίας.

Ο Allan Cooperman εισήγαγε μια νέα τεχνολογία καλλιέργειας, την αεροπονία, η οποία χρησιμοποιεί εμπλουτισμένο περιβάλλον αέρα σε θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξη του φυτού.

Το πρώτο σκίτσο Κάθετης Καλλιέργειας δημοσιεύτηκε στο LIFE Magazine, αναπαραστώντας ‘’ανοικτό’’ κτίριο κάθετων στιβαγμένων ορόφων με χώρους για διαμονή και καλλιέργεια τροφίμων για κατανάλωση.

Ο Francis Bacon ήταν ο πρώτος που παρουσίασε τις μεθόδους της Υδροπονικής Καλλιέργειας στο βιβλίο του ‘’Sylva Sylvarum’’, στο οποίο καθιέρωσε την ιδέα της παραγωγής φυτών χωρίς την χρήση χώματος.

Στο New Jersey (Η.Π.Α.) ιδρύεται η πρώτη εταιρία Κάθετης Καλλιέργειας η “Aerofarms”, με στόχο μια βιώσιμη εναλλακτική απάντηση στη Συμβατική Γεωργία.

Καθηγητής του πανεπιστημίου Columbia εισάγει τον σύγχρονο ορισμό που αναφέρεται ευθέως στη χρήση της κατακόρυφης χωρικής διάστασης στην παραγωγή τροφίμων.

Το αρχιτεκτονικό στούντιο SITE παρουσίασε το κόνσεπτ του ‘’Highrise of Homes’’, ενός συμβατικού μεταλλικού κτιρίου-πύργου που φιλοξενεί καλλιέργειες και χώρους διαμονής.

Η Sky Green Farms, στην Σιγκαπούρη, αποτελεί μια κάθετη φάρμα με πάνω από 100 πύργους γεμάτους με καλλιέργειες που φτάνουν τα 9 μέτρα και τα προϊόντα της διανέμονται στην τοπική αγορά.

Πρώιμη Αστικοποίηση

Η Αστική Γεωργία, ως όρος και πρακτική, δεν είναι πρόσφατη, παρά την αναγέννησή της τα τελευταία χρόνια εξαιτίας τις εμφάνισης και συμβολής νέων δεδομένων. Η πρακτική εφαρμογή της εντοπίζεται στα βάθη των αιώνων, ιδιαίτερα σε περιόδους όπου οι καλλιέργειες συνδέονταν άρρηκτα με την επιβίωση των πόλεων. Οι κυριότεροι παράγοντες ανάπτυξής της – είτε μέσα είτε κοντά στα όρια των πόλεων– ήταν η αργή διακίνηση των βρώσιμων προϊόντων, η αδυναμία συντήρησή τους για μεγάλο χρονικό διάστημα και οι συνέπειες της αλλοίωσής τους. Έτσι, πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί δημιούργησαν σύνθετες και αποτελεσματικές μορφές καλλιέργειας και μεταφοράς τροφής στα όρια των εκτάσεών τους. Η ιστορία της Αστικής Γεωργίας και η ιστορία της εμφάνισης και εγκαθίδρυσης των πόλεων ακολουθούν την εξέλιξη όλων σχεδόν των πολιτισμών. H εντατική παραγωγή και η ορθολογική διακίνηση και διανομή τροφίμων έδωσαν την δυνατότητα στους αρχαίους πολιτισμούς να δημιουργήσουν πόλεις, την κινητήριο πολιτική και στρατηγική δύναμή τους. ℘ Δείγματα Αστικής Γωργίας έχουν ήδη ανακαλυφθεί στις πόλεις της Εύφορης Ημισελήνου[9] όπως στην Ιεριχώ, στη Δαμασκό, στα Σούσα (Περσία) καθώς και στις χώρες, Γκάνα (Αφρική), Κίνα και Ινδία (Ασία), Μεξικό, Περού (Κεντρική Αμερική) (Andre Viljoen, Katrin Bohn, J. Howe 2005). ℘ Την 6η χιλιετηρίδα π.Χ. στη Μεσοποταμία αναπτύχθηκαν τεχνικές άρδευσης των καλλιεργειών και των αστικών κήπων, ενώ στις πόλεις της αρχαίας Αιγύπτου τα αστικά απόβλητα χρησιμοποιούνταν για την τροφοδότηση αυτών. ℘ Μία από τις αρχαιότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις Αστικής Γεωργίας συνδέεται με τις πόλεις της Περσίας όπου υπόγειες σύραγγες έφερναν νερό από τα βουνά, το οποίο αποθηκευόταν σε δεξαμενές στις οάσεις και χρησιμοποιούνταν για την εντατική παραγωγή τροφίμων, με ταυτόχρονη διαχείριση των αστικών αποβλήτων.

℘ Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας του Ναβουχοδονόσορα (605 π.Χ.) σε σχήμα βαθμιδωτής πυραμίδας με ορθογώνια ή τετράγωνη βάση, πλευρά 120-140μ. και ύψος 90μ. ήταν πολυεπίπεδοι κήποι που η λειτουργία τους στηρίζονταν σε μια σύνθετη υδραυλική κατασκευή. Περιελάμβαναν φυτά και δέντρα, ενώ το πότισμα των κήπων γινόταν με νερό που ερχόταν από τον γειτονικό ποταμό Ευφράτη με την βοήθεια “μηχανών ύδατος” όπως αναφέρει ο Στράβων, αρχαίος Έλληνας Ιστορικός και Γεωγράφος (Heinemann 1932). ℘ Στην Αμερικανική ήπειρο, σε όλη την προϊστορική και ιστορική περίοδο των Μάγια ο αστικός κήπος ήταν στο κέντρο του αστικού τρόπου ζωής: ο πολεοδομικός σχεδιασμός και η χρήση του χώρου ακολουθούσε γενικότερα τις ίδιες αρχές που καθοδηγούσαν τη

δημιουργία και τη διαμόρφωση των κήπων και των χωραφιών, επηρεάζοντας έτσι και τον τελικό σχεδιασμό των πόλεων σε συνάφεια με τους αστικούς κήπους που περιέβαλλαν το κέντρο (Tomas Adams 2004). ℘ Ένα ακόμη παράδειγμα Αστικής γεωργίας εντοπίζεται στην πόλη Μάτσου Πίτσου των Ίνκας, στο Νότιο Περού. Σε αυτή την αυτάρκη πόλη υπήρχαν συστήματα ανακύκλωσης του νερού, τα οποία ήταν σχεδιασμένα και κατασκευασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελούν μέρος της βαθμωτής αρχιτεκτονικής της πόλης. Επιπλέον, συνδυάζονταν με την ύπαρξη περιβόλων ως χώρων βιοεντατικής καλλιέργειας φυτών που εκμεταλλεύονταν τον απογευματινό ήλιο ώστε να παρατείνουν την καλλιεργητική περίοδο και να αυξήσουν την διάρκεια της παραγωγής (Andre Vijoen, 2005).

Βυζάντιο & Μεσαιωνική Ευρώπη

Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη είχε αναπτύξει έναν προσεκτικά μελετημένο και σχεδιασμένο αστικό ιστό, παραγωγικά ανθεκτικό και αυτάρκη με οργανωμένες υποδομές Αστικών Καλλιεργειών, που συνδύαζαν ένα τοπικό δίκτυο παραγωγής με τη δυνατότητα αποθήκευσης των τροφίμων, και με το απαραίτητο σύστημα άρδευσης εντός των ορίων της. Οι καλλιέργειες επεκτείνονταν και στην περιαστική περιοχή σε απόσταση 2 χιλιομέτρων, απέναντι από τον Βόσπορο και τον Κεράτιο κόλπο. Τέλος, τα αστικά απόβλητά της –ανθρώπινα απόβλητα, σκουπίδια και κοπριά από στάβλους αλόγων, χοίρων, πουλερικών και άλλων ζώων– ανακυκλώνονταν για να χρησιμοποιηθούν ως λίπασμα. Στην Κεντρική Μεσαιωνική Ευρώπη η ύπαρξη λαχανόκηπων και οπωρώνων μέσα στα τείχη του μεσαιωνικού κάστρου ήταν ένα αρκετά σύνηθες φαινόμενο. Ο βασικός ρόλος τους δεν ήταν μόνο η παραγωγή προϊόντων για κατανάλωση αλλα παράλληλα, αποτελούσαν χώρους συνάθροισης και δημιουργίας για την κοινότητα.

Βιομηχανική Επανάσταση & Μετά Oι πρώτοι κοινοτικοί κήποι κάνουν την εμφάνισή τους στην Ευρώπη στις αρχές του 19ου αιώνα. Συγκεκριμένα: ℘ Στη Γερμανία οι ‘’κήποι κατανομής’’ (Schrebergarten), όπως ονομάζονται, είναι στενά συνδεδεμένοι με τα φαινόμενα της εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης στην Ευρώπη, καθώς μεγάλος αριθμός ανθρώπων αναγκάζεται να μετακινηθεί-μεταναστεύσει από τις αγροτικές περιοχές στις μεγάλες πόλεις για έναν καλύτερο τρόπο ζωής, ως απάντηση στη φτώχεια και την επισιτιστική ανασφάλεια (A.W.Drescher 2001). Αρχικά, οι άνθρωποι αυτοί, ζώντας άναρχα στις παρυφές των πόλεων, υπέφεραν από τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, άστεγοι, υποσιτισμένοι και χωρίς κοινωνική πρόνοια. Έτσι, οι Αρχές των πόλεων για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και να βελτιώσουν την επικρατούσα κατάσταση, τους παρείχαν μέσα στον αστικό ιστό ανοιχτούς χώρους για να καλλιεργήσουν και να ε-

ξασφαλίσουν την τροφή τους. Αυτοί οι χώροι ήταν γνωστοί και ως οι ‘’Κήποι των Φτωχών’’. ℘ Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, από το 1893 έως το 1917 έγινε η πρώτη ουσιαστικά οργανωμένη ενέργεια Αστικής Γεωργίας από αμερικανούς δημάρχους, τα ‘’potato patches’’, την εποχή της οικονομικής ύφεσης όπου η ανεργία συνδυάστηκε με την έλλειψη τροφίμων[10]. Ο Hazen Stuart Pingree δήμαρχος του Detroit, ενθάρρυνε την καλλιέργεια των εγκαταλελειμμένων κενών εκτάσεων στο εσωτερικό της πόλης αλλά και στις άκρες της. Βασικό μέλημά του ήταν οι κήποι να παράγουν τροφή, ένα σχετικό εισόδημα, και να θωρακίσουν την ανεξαρτησία της πόλης. Το πείραμα του Detroit εφαρμόστηκε γρήγορα και σε άλλες πολιτείες. (Laura Lawson 2005)

Η ιδέα της συμπληρωματικής παραγωγής τροφίμων μέσα στις πόλεις-πέρα από τις περιαστικές αγροτικές εκμεταλλεύσεις και τις εισαγωγές από μεγάλες αποστάσειςχρησιμοποιήθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό στη διάρκεια των πολέμων και των οικονομικών υφέσεων, σε περιόδους δηλαδή, δομικής/τεχνητής έλλειψης τροφίμων.

Περίοδος Α’ & Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ℘ Μετά το Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον (Woodrow Wilson) κάλεσε όλους τους πολίτες να εκμεταλλευτούν κάθε διαθέσιμο χώρο ‘’Κήποι της Ανακουφισης’’ (Depression Relief Gardens) για την καλλιέργεια τροφής. Βασικός σκοπός του ήταν η εξασφάλιση τροφής και εργασίας των πληττόμενων κοινωνικών ομάδων, η δημιουργία διατροφικού πλεονάσματος και η ανακούφιση από την γενικευμένη κατάθλιψη. ℘ Οι ‘’Κήποι της Νίκης’’ (Victory Gardens), ‘’Πολεμικοί Κήποι’’ (war gardens) αποτελούν ένα κίνημα κατά τον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια πρόταση ενθάρρυνσης από την Αμερικανική κυβέρνηση προς τους Αμερικανούς αγρότες για την εγκαθίδρυση της συστηματικής Αστικής Καλλιέργειας. Αναπτύχθηκαν για την αντιμετώπιση της έλλειψης τροφίμων και της ανάγκης για ενίσχυση του ηθικού των πολιτών εξαιτίας του πολέμου. Μέχρι το 1943, πάνω από 20 εκατομμύρια βλαστοί φρούτων και λαχανιών καρποφόρησαν σε ιδιωτικό και δημόσιο έδαφος –σε κήπους, αυλές, σε κενά οικόπεδα και ταράτσεςσε ΗΠΑ, Καναδά και Ηνωμένο Βασίλειο με παραγωγή που ξεπέρασε τους 10 εκατομμύρια τόνους δηλαδή, το 41% της συνολικής παραγωγής! ℘ Την ίδια περίοδο στην Βρετανία έχουμε την εμφάνιση της καμπάνιας ‘’Dig for Victory’’ με την οργανωμένη και αποφασιστική συμβολή του κράτους, προκειμένου να δοθεί λύση στην

επισιτιστική αδυναμία. Η προσπάθεια αυτή στέφθηκε με επιτυχία, καθώς ευαισθητοποίησε τον σύνολο των πολιτών που ανταποκρίθηκε σε αυτή την προσπάθεια.

εθελοντικά στις καλλιεργητικές εργασίες, όπως η σπορά, το πότισμα, το ξεβοτάνισμα ή η συγκομιδή των λαχανικών.

℘ Σε μεγάλες πόλεις όπως το Άμστερνταμ, το Ρότερνταμ, την Ουτρέχτη, το Ντελφτ, τη Χάγη, το Μάαστριχτ, το εμπόδιο της έλλειψης ελεύθερων χώρων για καλλιέργεια αντισταθμίζεται από την αξιοποίηση των πάρκων, των δωμάτων/οροφών και την εγκατάσταση μικρών θερμοκηπιακών μονάδων. Για παράδειγμα, τα καταστήματα λιανικής πώλησης τροφίμων παράγουν λαχανικά στις οροφές/δώματα των εγκαταστάσεών τους με στόχο την προώθηση και την πώλησή τους σε σχολεία, εταιρείες και εστιατόρια. Σχολικές μονάδες σε συνεργασία με τους Δήμους μετατρέπουν τα πάρκα σε λαχανόκηπους. Τα κυλικεία των σχολείων τροφοδοτούνται με τα παραγόμενα λαχανικά, ενώ παράλληλα, οι μαθητές συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία μαθαίνοντας να εκτιμούν την αξία των τροφίμων που καταναλώνουν. ℘ Στην ιστορική πόλη Wageningen (Ολλανδία), η κοινότητα διαθέτει σε κάθε πολίτη 100 τ.μ. για καλλιέργεια με σειρά προτεραιότητας με αντίτιμο αξίας 100 ευρώ το χρόνο. Εναλλακτικά, οι πολίτες πληρώνουν μια συνδρομή της τάξης των 75 ευρώ ετησίως στη φάρμα της επιλογής τους και απολαμβάνουν λαχανικά της εποχής όλο το χρόνο και έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν

Φ.2.1./2.2/2.3. ‘’Posters Promoting Victory Gardens’’

Σύγχρονη Εποχή Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, αναπτύχθηκε από τα κοινωνικά κινήματα μια τάση προβληματισμού γύρω από την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, τη μείωση των φυσικών πόρων και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων (π.χ. μείωση βιοποικιλότητας, επιπτώσεις στη δημόσια υγεία από την εκτεταμένη χρήση χημικών και λιπασμάτων), ενσωματώνοντας παράλληλα, τις νέες προτάσεις για την ποιότητα της ζωής και των τροφίμων (Toronto Food Policy Council, 2012 • Smit and Nasr, 1992). Μεσα σ’αυτήν την συνθήκη ανάδυσης νέων ιδεών μια νέα τάση Αστικής Γεωργίας ξεκίνησε να αναπτύσσεται. Από την δεκαετία του ’70 και για περίπου 30 χρόνια, οι κοινοτικοί κήποι επανήλθαν στο προσκήνιο με διαφοροποιημένη μορφή, κυρίως ως αποτέλεσμα ακτιβιστικών ενεργειών στα πλαίσια ενός νέου ευφυέστέρου τρόπου αστικής ζωής. Το κίνημα της Αστικής Γεωργίας ενισχύθηκε ιδεολογικά από πρόσθετα συνδεδεμένα ζητήματα, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ενέργεια και την προστασία του περιβάλλοντος. Οι πρακτικές και το θεωρητικό υπόβαθρο των Αστικών Καλλιεργειών χρησιμοποιήθηκαν ως πολιτικαιδεολογικά εργαλεία για την επιδίωξη κοινωνικής δικαιοσύνης, τη διασφάλιση της παροχής επαρκούς ποσότητας υγιεινών τροφίμων στους πολίτες αλλά και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, εμφανίζεται το σύγχρονο κίνημα της ‘’Αστικής Γεωργίας’’ με την μορφή που διατηρεί μέχρι τις μέρες μας. Η έλλειψη

γης, η μείωση του πόσιμου νερού, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, οι ανεπαρκείς ενεργειακοί πόροι, η ταχεία ανάπτυξη του αστικού πληθυσμού, η αστική υποβάθμιση, η φτώχεια στις χώρες του Τρίτου Κόσμου και η νεοεμφανιζόμενη επισιτιστική κρίση στις χώρες του Αναπτυγμένου Κόσμου, αποτελούν τους κύριους παράγοντες που ενισχύουν το κίνημα που επικεντρώνεται κυρίως στην βιωσιμότητα της συλλογικης ζωής και στην υγεία. Έτσι, καθώς προκύπτει η ανάγκη για βιώσιμη, υγιεινή τοπική παραγωγή τροφίμων, όλο και περισσότεροι άνθρωποι –ατομικά ή ομαδικά– καλλιεργούν τα τρόφιμά τους με απλές ή πιο προηγμένες μεθόδους για τη βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητάς τους, γεγονός που καθιστά την Αστική Γεωργία πολύ ελπιδοφόρα στο παρόν αλλά και για το μέλλον.[11] Η Αστική Γεωργία στην Ολλανδία μπορεί και πρέπει να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση: είναι ποικιλόμορφη με συντονισμένη δράση και στόχο την τοπική παραγωγή και διάθεση των προϊόντων στα αστικά κέντρα, τη γεωπονική και περιβαλλοντική εκπαίδευση, τη μείωση εκπομπών άνθρακα και του κόστους μεταφορών, την απόλαυση του τοπίου, καθώς και την ανάπτυξη δεσμών εμπιστοσύνης για ποιοτικά φρέσκα τρόφιμα από αγροκτήματα που βρίσκονται στην εγγύς περιφέρεια των πόλεων.

2.3 ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ & ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

Η Αστική Γεωργία –πέρα από τον τόπο εφαρμογής της– διαφοροποιείται σε πολλά σημεία από την Παραδοσιακή/Αγροτική. Το βασικότερο σημείο διαφοροποίησης της Αστικής από την Αγροτική δραστηριότητα είναι ότι ενσωματώνεται μέσα στο αστικό-οικονομικό, οικολογικό και πολιτικό σύστημα της κάθε αστικής συγκρότησης και αλληλεπιδρά, δημιουργώντας μια νέα ιδιότυπη σχέση. Η Αστική Γεωργία επιδρά στο αστικό οικοσύστημα με διάφορους τρόπους: I. Ενθαρρύνει τη συμμετοχή των κατοίκων ως καλλιεργητών και οργανωτών της παραγωγής. II. Ισχυροποιεί την άμεση σχέση με τους καταναλωτές (απευθείας σύνδεση με τους καταναλωτές χωρίς μεσάζοντες). III. Προκαλεί την άμεση συμμετοχή στο διατροφικό σύστημα της πόλης. IV. Συμβάλλει στη μείωση των εξόδων διακίνησης και διανομής των προϊόντων. V. Διευθετεί την ευκολότερη και πιο άμεση πρόσβαση των καταναλωτών σε φρέσκα προϊόντα. VI. Ενεργοποιεί την πολιτική διεκδίκηση της γης από απρόσφορες αστικές λειτουργίες ή χρήσεις. VII. Συνδυάζει την εναλλακτική χρήση των τυπικών αστικών πόρων (όπως τα οργανικά απόβλητα για λίπασμα και τα αστικά λύματα για άρδευση επιταχύνοντας την επιρροή από τις σύγχρονες πολιτικές στον σχεδιασμό των πόλεων). VIII. Ενισχύει τις άμεσες επιπτώσεις στην αστική οικολογία. Π.2.2. ‘’Πίνακας διαφορών Παραδοσιακής και Βιώσιμης Γεωργίας’’, Ψηφιακή αναπαράσταση

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

ΒΙΩΣΙΜΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

80% χρήση χώματος

0-5% χρήση χώματος

50% συγκομιδή

90% συγκομιδή

90% χρήση νερού

5% χρήση νερού

χρήση παρασιτοκτόνων

μη χρήση παρασιτοκτόνων

μεγάλες αποστάσεις για διανομή των προϊόντων

τοπική αγορά

Όπως προαναφέρθηκε, η Αστική Γεωργία αποτελούσε πάντοτε μέρος της ζωής των πόλεων και ήταν ανεξάρτητη της συμβατικής Γεωργίας. Ωστόσο, οι αλλαγές στο τρόπο ζωής στις πόλεις και η τεχνολογική ανάπτυξη συνετέλεσαν στην ελάττωσή της, χωρίς όμως να εξαφανιστεί από το αστικό σκηνικό παραμένοντας κυρίως μια δημιουργική δραστηριότητα που συνέβαλε στην αναβάθμιση σημείων ή συνόλων της μορφής τους. Η Αστική Γεωργία εξακολουθεί να αποτελεί μια σπουδαία οικονομική δραστηριότητα, μια ραγδαία αναπτυσσόμενη βιοτεχνία που προσφέρει στην οικονομική, περιβαλλοντική και επισιτιστική ρύθμιση της συλλογικής ζωής των κατοίκων των πόλεων. Ουσιαστικά, η Αστική Γεωργία είναι συμπληρωματική της περιαστικής και μεγάλης εκτατικής αγροτικής δραστηριότητας συμβάλλοντας στην αύξηση της συνολικής αποδοτικότητας του παγκοσμίου συστήματος παροχής τροφίμων. Η μικρή κλίμακά της (διασπορά μικρών κτημάτων/εκτάσεων αστικής γης) και οι περιορισμένες εμπορικές πρακτικές ως άμεσης πηγής φρέσκων τροφίμων για τους καταναλωτές σε τοπική κλίμακα γειτονιάς ορίζουν την σημασία της. Αντίθετα, οι αγροτικές καλλιέργειες είναι πολύ μεγαλύτερες σε έκταση και παράγουν υπερβολικές ποσότητες προϊόντων, οι οποίες διανέμονται όχι μόνο στις κοντινές περιοχές αλλά και σε απομακρυσμένες με υψηλό περιβαλλοντικό κόστος. Επιπλέον, συγκεκριμένοι τύποι προϊόντων είναι αδύνατον να παραχθούν από Αστικές Καλλιέργειες, καθώς είναι αναγκαία η χρήση μεγάλων εκτάσεων γης, ειδικού εξοπλισμού και συγκεκριμένης επεξεργασίας.

Συμπερασματικά, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Αστική Γεωργία -εκτός από ασφαλή τρόφιμα- παράγει και δημόσια αγαθά ή συμβάλλει στη διατήρησή τους (τοπία, βιοποικιλότητα, φυσικό περιβάλλον, πολιτισμικά αγαθά) είναι φανερό πως η προστιθέμενη αξία της είναι πολλαπλάσια της αξίας των παραγόμενων γεωργικών προϊόντων και άρα, ανεκτίμητη. (Jouve et Padilla, 2007 • Fleury et Donadieu., 1997 • Fleury et Moustier, 1999).

2.4 ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

Η καλλιέργεια φυτών, βρώσιμων και μη, ανέκαθεν υπήρχε στις αστικές περιοχές, είτε εξαιτίας της προσωπικής τακτικής (κήποι, αρωματικά και καλλωπιστικά χειροποίητα προϊόντα) είτε εξαιτίας της έλλειψης τροφίμων λόγω των καιρικών φαινομένων ή και των περιόδων πολέμου. Σήμερα, αναπτύσσεται παγκόσμια ένα νέο κίνημα επιστροφής στην άμεση σχέση της αστικής συλλογικής ζωής με τη γη και στην παραγωγή προϊόντων τοπικά από τους κατοίκους των πόλεων. Η Αστική Καλλιέργεια ενισχύεται σημαντικά και από το πολιτικο-φιλοσοφικό υπόβαθρο, που ορίζεται σχετικά από την έννοια της βιώσιμης πόλης[12], ως ‘’φυσικού χώρου που αναζητά μια βιώσιμη προοπτική’’ (McClintock 2010) και διαδραματίζει ένα ζωτικό ρόλο στη σωστή λειτουργία του ‘’αστικού μεταβολισμού’’. (SUME - Sustainable Urban Metabolism for Europe 2008-2011). Καθώς είναι εμφανής η αποξένωση του ανθρώπου από τις καλλιεργητικέςκηπουρικές πρακτικές στο αστικό περιβάλλον, λαμβάνονται μέτρα για την εγκατάστασή τους στα αστικά όρια των πόλεων και για ώστε να επιτευχθεί η περιβαλλοντική βιωσιμότητά τους. Η Αστική Καλλιέργεια: I.

Βρίσκεται σε διαρκή αλληλεπίδραση με το οικοσύστημα της πόλης.

II.

Συμβάλλει αποτελεσματικά στη βιώσιμη διαχείριση των ροών και των πόρων της (ενεργειακών και υλικών), στην ισορροπία μεταξύ του ανθρωπογενούς και του φυσικού περιβάλλοντος.

III.

Ενισχύει τη δημόσια υγεία, την πρόσβαση σε υγιεινά τρόφιμα, τους συλλογικούς χώρους πρασίνου, την ποιότητα του αέρα και του νερού, την τοπική οικονομική ανάπτυξη και την ενεργό συμμετοχή των μελών της κοινότητας.

Η καλλιέργεια στο εσωτερικό των πόλεων αποτελεί μια ευκαιρία για κάθε αστική κοινότητα να εμπλακεί με το ζήτημα της προέλευσης-παραγωγής της τροφής και την υγιεινή της διάθεσης-διανομής της, να ενισχύσει την επανασύνδεσή της με το σύστημα τροφίμων (food system)[13]. Με αυτό τον τρόπο, επιδρά ως καταλύτης για την επίτευξη κρισίμων συστημικών αλλαγών και τη δημιουργία μιας νέας κουλτούρας ρύθμισης της κατανάλωσης-παραγωγής απορριμμάτων, σύμφωνα με την οποία τα τρόφιμα θα πρέπει να καλλιεργούνται-διατίθενται στον τόπο κατανάλωσής τους, εξασφαλίζοντας την αυτάρκεια της κοινότητας (τοπικοποίηση).

Εξαιτίας της εγκατάλειψης της καλλιεργήσιμης γης οι μικρές και μεσαίες αστικές περιο- χές χάνουν την αυτάρκειά τους με άμεση συνέπεια την εξάρτησή τους από την παραγωγή άλλων περιοχών που βρίσκονται χιλόμετρα μακριά, με συνέπεια την άνοδο των τιμών των τροφίμων-προϊόντων λόγω του κόστους μεταφοράς. Έτσι, έχει κατανοηθεί η επιτακτική ανάγκη για την προστασία του πρωτογενούς τομέα της Γεωργίας και των καλλιεργειών σε περιοχές γύρω από τα μεγάλα αστικά συγκροτήματα αλλά και η εφαρμογή μικρής κλίμακας καλλιεργειών μέσα σε αυτά. Οι Αστικές Καλλιέργειες σε εγκαταλελειμμένους ή αχρησιμοποίητους δημοσίους και κοινοτικούς χώρους, βοηθάει στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών, των κοινωνικών και των οικονομικών υστερήσεων στα σύγχρονα αστικά κέντρα, εφόσον η Αστική Καλλιέργεια στις σύγχρονες κοινωνίες θεωρείται πηγή αναβάθμισης των οικοσυστημικών λειτουργιών και συμβάλλει στην επάρκεια και υγιεινή της τροφής και της απασχόλησης, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Η προφανής ισχυρή αλληλεξάρτηση ανάμεσα στις αγροτικές και τις αστικές πε-ριοχές προωθεί ολοένα και περισσότερο την ιδέα της υιοθέτησης νεων καινοτόμων προ-σεγγίσεων σχεδιασμού των καλλιεργειών, της συγκομιδής, της ποιοτικής συσκευασίας και επεξεργασίας, του συστηματικού ελέγ-χου ποιότητας, που μπορούν: I. να αναβαθμίσουν την κοινωνική και οικονομική κατάσταση σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, II. να μεταμορφώσουν ποιοτικά το εθνικό διατροφικό σύστημα από μη βιώσιμο σε βιώσιμο, δίκαιο και οικολογικό, III. να υποστηρίξουν μια θεμελιώδη στρατηγική για την επίλυση των αστικών υποβαθμίσεων της συλλογικής ζωής, όπως η στρεβλή αστικοποίηση και η οικονομική ανέχεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού, IV. να συνδράμουν στη σωματική και πνευματική υγεία του πληθυσμού, στην εύκολη πρόσβαση σε φρέσκα και υγιεινά τρόφιμα και φυσικά, στη διατροφική αυτάρκεια. Γι’αυτό και η σημασία της Αστικής Γεωργίας αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο από διεθνείς οργανισμού,ς όπως ο UN-Habitat και ο FAO (Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας ).

2.5 ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ

Παλαιότερα οι Αστικές Καλλέργειες εφαρμόζονταν στο εσωτερικό των πόλεων από την επιτακτική ανάγκη διατροφής των ανθρώπων σε καταστάσεις κρίσης και ξαφνικής έλλειψής της (περίοδοι πολέμου). Σήμερα, στον Αναπτυσσόμενο Κόσμο εξακολουθούν να έχουν ως βασικό κίνητρο την κάλυψη των βιοποριστικών αναγκών της κοινότητας. Στον Αναπτυγμένο Κόσμο τη μεταπολεμική περίοδο 1960-1970, όταν η μεταπολεμική βιομηχανική εξέλιξη βρισκόταν στο απόγειό της, έκαναν την επανεμφάνισή τους με νέες θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις, με έμφαση στην βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων, στην προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, στην ποιότητα της συλλογικής ζωής. Οι βασικοί λόγοι αναθεώρησης και θεωρητικού προβληματισμού ήταν η παρατήρηση και κατανόηση της μείωσης της βιοποικιλότητας, η κατανόηση της μακροπρόθεσμης υποβάθμισης του εδάφους από την εκτεταμένη χρήση των γεωργικών λιπασμάτων και των χημικών φαρμάκων, βλαβερών για την υγεία, το κόστος μεταφοράς των προιόντων και τελικά το θέμα της ποιότητας των παραγομένων τροφίμων. Έτσι, η επαναφορά της Αστικής Καλλιέργειας στο πλαίσιο της αποανάπτυξης συγκροτεί μια προοπτική με ουσιαστικές απαντήσεις.

Φ.2.4. ‘’High Line New York’’, εναέρια φωτογραφία (αριστερά)

Στον Αναπτυγμένο Κόσμο λοιπόν, η επανεμφάνιση της Αστικής Καλλιέργειας δεν οφείλεται μόνο στην ανάγκη παραγωγής τροφής για αυτοκατανάλωση και επιβίωση, αλλά και στην αναγκαιότητα για τη γενική βελτίωση της ποιότητας ζωής εντός του αστικού ιστού, σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο. Επίσης, οι αστικές γεωργικές εκτάσεις λειτουργούν και ως ‘’πνεύμονες’’ πρασίνου με την ένταξή τους στον πολεοδομικό ιστό. Ως μέρος της Στρατηγικής Αστικού Σχεδιασμού, η Αστική Καλλιέργεια χαρακτηρίζεται από την ανάπλαση του αστικού τοπίου (landscape urbanism), και στόχο έχει να ενσωματώσει τις πόλεις σε συνεχή παραγωγικά τοπία (continuous productive urban landscape)[14] (Andre Viljoe 2015). ℘ Το High Line Park της πόλης της Νέας Υόρκης, των James Corner Field Operations και Diller S cofidio + Renfro, αποτελεί παράδειγμα τοπιακής αστικότητας με τη μετατροπή μίας σιδηροδρομικής γραμμής −που αποτέλεσε για χρόνια αστικό κενό− σε δημόσιο, σύγχρονο πάρκο, ένα από τα πιο μεταμορφωτικά αστικά πάρκα στον κόσμο [www.thehighline.org/]

Αποτελεί επίσης, έναν εναλλακτικό τρόπο επανασύνδεσης των ανθρώπων με τη γη και την καλλιεργητική διαδικασία αλλά και έναν τρόπο εκπαίδευσης-συμμετοχής τους σε ένα δημιουργικό, δραστήριο και ποιοτικό τρόπο συλλογικής ζωής συμβάλλοντας στη συνοχή κάθε κοινότητας, στην ενίσχυση της κοινωνικής δικτύωσης, στην ευαισθητοποίηση και στην αλληλεγγύη, στην ενεργό συμμετοχή και δράση για τη διαμόρφωση πολιτικής σε ζητήματα, όπως: v η προέλευση της τροφής, v η ασφάλεια της τροφής, v η επανασύνδεση με το σύστημα καλλιέργειας-παραγωγής-χρήσης τροφίμων (food system), καθώς, σήμερα, τα προϊόντα παράγονται και επεξεργάζονται μακριά από τον τόπο καλλιέργειας ή κατανάλωσης, v η κουλτούρα της κατανάλωσης, v ο αστικός σχεδιασμός και η αστική ανάπτυξη (κοινοτικές και συλλογικές πρωτοβουλίες στον κενό αστικό χώρο, πράσινοι χώροι αντί για γραφειοκρατικά συγκεντρωτικά πολεοδομικά σχέδια). Τέλος, οι Αστικές Καλλιέργειες συμβάλλουν στην επιβίωση και ευζωία των αστικών περιοχών ρυθμίζοντας σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο της προβολές της παγκόσμιας κρίσης της οικονομίας και της διανομής των προϊόντων που εκφράζουν: v το αβέβαιο οικονομικό κλίμα στην παγκόσμια οικονομία, v τη μείωση της διαθεσιμότητας των ορυκτών καυσίμων και τις αυξήσεις στις τιμές, v τις ασταθείς κλιματολογικές συνθήκες, v την εξάντληση διαχειρίσιμου νερού, v την εξάντληση των αποθεμάτων ψαριών, v την απώλεια των θρεπτικών ουσιών του εδάφους, v την αύξηση του πληθυσμού και της κατανάλωσης.

α. Οφέλη

Οι Αστικές Καλλιέργειες έχουν άμεσα οφέλη για την κοινωνία, την οικονομία, το περιβάλλον και την ευημερία των πολιτών που εμπλέκονται και απολαμβάνουν τα παραγόμενα προϊόντα. Αποτελούν ουσιαστικό παράγοντα σωστής εξέλιξης των αναπτυξιακών προγραμμάτων με στόχο την υγεία και τη σωστή διατροφή, το περιβάλλον, τον επιχειρηματικό κόσμο, την απόκτηση εισοδήματος, τη διαχείριση του νερού στις πόλεις και την παραγωγή και τη διανομή τροφίμων. Έχουν δηλαδή, τη δυναμική να αναμορφώσουν κάθε κοινότητα, κάθε πόλη και κατ’ επέκταση, την κοινωνία.

I. Οικονομικός τομέας Μέχρι σήμερα, δεν έχει δοθεί η απαραίτητη προσοχή στην οικονομική σημασία της Αστικής Γεωργίας. Τόσο στον Αναπτυσσόμενο όσο και στον Αναπτυγμένο Κόσμο, ο τομέας των τροφίμων κατέχει την υψηλότερη θέση των αστικών-περιαστικών οικονομιών. Συχνά, αποτελεί και μια ανταγωνιστική κερδοφόρα οικονομική δραστηριότητα και γι’αυτό έχει επιλεγεί ως κύρια δραστηριότητα για αρκετούς επιχειρηματίες. Εκτός από τα οικονομικά οφέλη για τους πολίτες-παραγωγούς, η Αστική Καλλιέργεια συντελεί στην ανάπτυξη μικρών επιχειρήσεων, που ρυθμίζουν τις απαραίτητες γεωργικές εισροές και την επεξεργασίας, την συσκευασία και την εμπορία των εκροών. Οι Αστικές Καλλιέργειες εκμεταλλεύονται τους μη χρησιμοποιούμενους πόρους μέσα στην πόλη –τα γκρίζα νερά[15] των κτιρίων, τα οργανικά απορρίματα, τους ακάλυπτους χώρους, τα δώματα. Χρησιμοποιούν παραγωγικά τις ανενεργές εκτάσεις γης, συνήθως μέσω πληρωμής ενοικίων διατηρώντας τις σε καλή κατάσταση. Μπορεί να αναδειχτούν σε σημαντική παραγωγική δραστηριότητα είτε στις διοικητικά υποβαθμισμένες χώρες είτε στις χώρες του λεγόμενου

Αναπτυγμένου Κόσμου. Τα οικονομικά οφέλη των Αστικών Καλλιεργειών σχετίζονται με τους τομείς: εργασίας, εισοδήματος, ανάπτυξης επιχειρήσεων και πολιτικής-φιλοσοφικής αναβάθμισης της συλλογικής ζωής στις πόλεις αλλά και στις κοινότητες της περιφέρειας.

II. Κοινωνικός τομέας Η Αστική Γεωργία μπορεί να διαδραματίσει στρατηγικό ρόλο στην κοινωνική επανένταξη και ενεργοποίηση των ευάλωτων περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων αλλά και στην ενδυνάμωση του αισθήματος της ισότητας και της αλληλεγγύης. Η κατά βούληση απασχόληση παιδιών, ηλικιωμένων και μελών αποκλεισμένων ομάδων (κινητικά προβλήματα, μειωμένη όραση) μιας κοινωνίας με στόχο την ενσωμάτωσή τους στις συλλογικές πρακτικές και συνευρέσεις τους παρέχει τη δυνατότητα για αξιοπρεπή διαβίωση, την ευκαιρία να συνεργάζονται εποικοδομητικά υπερασπίζοντας την κοινότητά τους, να παράγουν τρόφιμα και επεξεργασμένα προϊόντα για κατανάλωση και πώληση, να μην αισθάνονται, ούτε να είναι αποκλεισμένοι δημιουργώντας ένα επιπλέον εισόδημα. Η Αστική Καλλιέργεια συμβάλλει στη σωματική και ψυχολογική χαλάρωση και την ανάδειξη ιδεώδων κοινωνικών σχέσεων. Οι αστικές και περιαστικές καλλιεργητικές δραστηριότητες συνιστούν πηγές ψυχαγωγικών εκδηλώσεων (διαδρομές, αγορές τροφίμων, συζητήσεις, κοινά γεύματα στα αγροκτήματα, διαμονή σε εξοχή), λειτουργούν εκπαιδευτικά και επιμορφωτικά (επαφή με φυτά και ζώα) για την κατανόηση και την απόκτηση διατροφικής, διαιτητικής και καλλιεργητικής παιδείας ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση.

III. Περιβαλλοντικός τομέας Οι Αστικές Καλλιέργειες αποτελούν τμήμα του οικολογικού συστήματος μιας πόλης, καθοριστικό παράγοντα για την επίλυση των περιβαλλοντικών υποβαθμίσεων των σύγχρονων αστικών κέντρων και περιφερειών. Συμβάλλουν σημαντικά στην περιβαλλοντική διαχείριση των αστικών συστημάτων υποστήριξης της συλλογικής ζωής. Μια σύγχρονη πόλη παράγει ανεξέλεγκτα όλο και περισσότερα λύματα και οργανικά απόβλητα. Οι Αστικές Καλλιέργειες μπορούν να βοηθήσουν στην εξομάλυνση αυτών των προβλημάτων μετατρέποντάς τα ανεπεξέργαστα-επικίνδυνα υλικά σε παραγωγικό πόρο, συμβάλλοντας στην αειφόρο ανάπτυξη, που συνιστά επιτακτικό περιβαλλοντικό αίτημα. Για παράδειγμα, σε πολλές πόλεις συλλέγονται τα οικιακά απορρίμματα και τα οργανικά απόβλητα από αγορές λαχανικών και αγροτοβιομηχανίες για την παραγωγή λιπασμάτων ή ζωοτροφών. Στα παραγόμενα προϊόντα δεν χρησιμοποιούνται χημικά, αποφεύγοντας έτσι τα προβλήματα που σχετίζονται με τη μόλυνση των υπογείων υδάτων και του εδάφους αλλά και την μόλυνση της διατροφικής αλυσίδας. Οι πρωτοβουλίες για την παραγωγή οργανικών λιπασμάτων[16] δημιουργούν νέα απασχόληση και παρέχουν εισόδημα σε νέους εργαζομένους στις αστικές περιοχές. Τα λύματα από την άλλη, μετά την επεξεργασία τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν μειώνοντας σημαντικά τις ανάγκες για νερό.

Παράλληλα, μπορούν να επηρεάσουν καταλυτικά την μορφή μιας πόλης, μετατρέποντας αισθητικά-λειτουργικά τους ανενεργούς ανοιχτούς χώρους της, όσο και το επίπεδο των δωμάτων σε πράσινες ζώνες καλλιέργειας, με θετικές επιπτώσεις στο μικροκλίμα. Κάποια από τα οφέλη είναι προστασία των επιφανειών και ο δροσισμός που προσφέρει η βλάστηση καθώς και η βελτίωση της ποιότητας του αέρα μέσω του φιλτραρίσματος σκόνης (αιωρουμένων σωματιδίων) και υγρασίας, αφού το φύλλωμα των φυτών δεσμεύει ένα μεγάλο ποσοστό τους λειτουργώντας ως φίλτρο συγκράτησης των συστατικών που επιβαρύνουν τον αέρα (απομόνωση CO2). Η Αστική Γεωργία συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου ακραίων φυσικών εκδηλώσεων του καιρού, μειώνοντας τις εκτακτες βίαιες απορροές, προστατεύοντας τις εκτάσεις των καλλιεργειών με τις κατασκευές, μειώνοντας τη θερμοκρασία, συγκρατώντας τη σκόνη και το διοξείδιο του άνθρακα. Επιπλέον, με την άμεση διάθεση των φρέσκων προϊόντων από την αστική αγορά, μειώνεται εμφανέστατα η σπατάλη ενέργειας που καταναλώνεται στην επεξεργασία, τη συσκευασία των τροφίμων, την ψύξη και τις μεταφορές, ενώ η επαναχρησιμοποίηση των αστικών οργανικών αποβλήτων και λυμάτων (των θρεπτικών ουσιών που περιέχουν) μειώνει τις εκπομπές μεθανίου από τους χώρους υγειονομικής ταφής και τη χρήση ενέργειας στην παραγωγή λιπασμάτων.

β. Περιορισμοί

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Αστικές Καλλιέργειες προσφέρουν πολλές δυνατότητες και προοπτικές για το μέλλον των αστικών συγκεντρώσεων και της ζωής σε αυτές. Υπάρχουν ήδη πολλά εφαρμοσμένα προγράμματα που έχουν εκτιμηθεί ως οικονομικά επιτυχημένα, αλλά έχουν καταγραφεί και σημαντικοί περιορισμοί που τίθενται όταν πρόκειται να ενσωματωθούν-εφαρμοστούν στο αστικό περιβάλλον: I. Προκαταλήψεις: Παρά τα πολλαπλά οφέλη των Αστικών Kαλλιεργειών υπάρχουν πολλές κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές προκαταλήψεις. Κάποιες συνδέονται με τις συμβατικές διαδεδομένες απόψεις για το πώς πρέπει να είναι η πόλη, άλλες με την αισθητική, την αποδοτικότητα, τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια και άλλες σχετίζονται με τις τοπικές ιδέες-αντιλήψεις κάθε ιδιαίτερης διοικητικής περιοχής. Στο σύγχρονο Δυτικό Κόσμο, ο αγροτικός τομέας είναι συνδεδεμένος με την ύπαιθρο, ενώ οι αστικές περιοχές με την εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητα. Για αυτό τον λόγο η καλλιέργεια θεωρείται αφελώς δραστηριότητα της υπαίθρου. Εφόσον εφαρμόζεται στα όρια της πόλης, θεωρείται προσωρινή, μη παραγωγική ή κερδοφόρα δραστηριότητα, η οποία –αργά ή γρήγορα– θα σταματήσει. Οι προκαταλήψεις αυτές πολλές φορές θεσμοθετούνται από τις Αρχές σε νόμους και κανονισμούς. Οι αρνητικές αντιλήψεις συχνά είναι ιδιαίτερα ισχυρές και έχουν ως επακόλουθο αποτέλεσμα να μην υπάρχει επαρκής κρατική, περιφερειακή, δημοτική πολιτική παραγωγική στρατηγική, δημόσιες πολιτικές και νομοθεσια που να ευνοούν τις επιλογές και εφαρμογές των Αστικών Καλλιεργειών.

Αντίθετα, είναι αρνητικές και κατά συνέπεια, δε χρηματοδοτούνται. Έτσι, αρκετές φορές η Πολιτεία θεσμοθετεί υπέρ των πολιτικών και των στρατηγικών που εμποδίζουν την ανάπτυξη της Αστικής Γεωργίας. ΙΙ. Αστικές καλλιέργειες και πολιτικές χρήσεων γης: Οι Αστικές Καλλιέργειες αποτελούν κεντρική δραστηριότητα των φτωχών πόλεων στον πλανήτη, αν και οι ισχυρές οικονομικά χώρες ήδη αντιλαμβάνονται και αρχίζουν να εφαρμόζουν πολιτικές εφαρμογής και προσπορισμού των οφελημάτων των Αστικών Καλλιεργειών. ℘ Στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, ο υπερπληθωρισμός στην Αργεντινή διπλασίασε το ποσοστό των κατοίκων του Μπουένος Άϋρες που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας. Για να λύσουν το οξύ επισιτιστικό τους πρόβλημα στράφηκαν στη δημιουργία κοινοτικών λαχανόκηπων. Σήμερα, μόνο στο Μπουένος Άϋρες υπάρχουν 500 δημοτικοί λαχανόκηποι. ℘ Στην Αγγλία το κίνημα “Λαχανόκηποι αντί Χλοοτάπητες” (Food not Lawns)[17], καλλιεργεί παντού.

℘ Η Κούβα που στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, σώζεται χάρη στους αστικούς λαχανόκηπους, τους organopónicos. Η πρωτεύουσα πόλη Αβάνα καλείται “Πρωτεύουσα της Αστικής Γεωργίας”. Στις αρχές της δεκετίας που διανύουμε παράχθηκαν στους αστικούς λαχανόκηπους της 362.608 τόνοι λαχανικών και απασχoλήθηκαν 300 χιλιάδες εργαζόμενοι. ℘ Πάρα πολλές πόλεις του κόσμου από την Ν. Υόρκη, το Ροζάριο, το Παρίσι, την Κοπεγχάγη μέχρι την Ταϊπέι και το Σίντνεϋ, είναι γεμάτες με εκατοντάδες λαχανόκηπους, δημιουργώντας παράλληλα με τα φρέσκα λαχανικά και ένα αίσθημα αλληλεγγύης ανάμεσα στους συγκαλλιεργητές.

Μια πρόσφατη προσπάθεια αναθεώρησης των στρατηγικών που έχουν υιοθετηθεί στις πολεοδομικές πολιτικές για την ένταξη και την ρύθμιση της αστικής παραγωγής τροφίμων σε διάφορες πόλεις στον κόσμο, δείχνει πως η ενσωμάτωση της καλλιέργειας στην πολιτική χρήσεων γης και στην πολιτική ανάπτυξης της πόλης ακόμα παραμένει χαμηλή (Mbiba and Van Veenhuizen, 2001). ℘ Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, οι Pothukuchi και Kaufman (2000), καθηγητέςπολεοδόμοι, κατέδειξαν την ελλιπή ενημέρωση των πολεοδόμων για την αυξανόμενη δραστηριότητα των Αστικών Καλλιεργειών. ℘ Επιπρόθετα, μελέτες που διεξήχθησαν σε Ρωσία και Καναδά, δείχνουν πως, παρά την αναγνώριση της δυναμικής που έχουν οι Αστικές Καλλιέργειες, δεν υλοποιούνται εξαιτίας των ανεπαρκών χρηματοδοτήσεων. ΙΙΙ. Οικονομικές απολαβές και εκτάσεις γης: Βασικό εμπόδιο ανάπτυξης των Αστικών Καλλιεργειών είναι η συμπληρωματική και ανταγωνιστική διεκδίκηση της διαθέσιμης γης για άλλες χρήσεις, όπως για παράδειγμα η κατασκευή κατοικιών, το εμπόριο και η βιομηχανία, καθώς έχουν μεγαλύτερη δυναμική κερδοφορία και υψηλότερες χρηματικές αποδόσεις. Βέβαια, το κεφάλαιο που απαιτείται για την εφαρμογή της Αστικής Καλλιέργειας, είτε με την μορφή καλλιεργειών στο επίπεδο του εδάφους ή σε δώματα που απαιτούν εκμίσθωση της αναγκαίας έκτα-

σης, είτε πρόκειται για την ανάπτυξη των συστημάτων καλλιέργειας που απαιτούνται, είναι αρκετά μεγάλο. Χωρίς θεσμοθετημένη οικονομική βοήθεια, πρωτοβουλίες και ειδικές νομοθετημένες διευκολύνσεις, δύσκολα η ανάπτυξή τους θα γίνει εφικτή. Αν όμως αλλάξει η ισχύουσα άποψη για τη συγκριτική ποιοτική διαφοροποιημένη αξία των δραστηριοτήτων, τότε οι θεσμοθετημένοι πολεοδομικοί κανονισμοί θα ακολουθήσουν και θα εξελιχθούν προς την ίδια κατεύθυνση. IV. Επιτυχία με βάση το κέρδος: Ο πραγματικός στόχος των Αστικών Καλλιεργειών είναι η επίλυση του προβλήματος της επισιτιστικής ανασφάλειας, με βάση την στρατηγική της αειφόρου ανάπτυξης. Η αξιολόγηση των σχεδιαζομένων έργων και των εφαρμογών των νέων τεχνολογιών που τα υποστηρίζουν δεν φαίνεται να επαρκούν για την επιτυχή υλοποίησή τους. Για να επιτύχει ένα έργο, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κοινωνικές, οι οικονομικές και οι ενεργειακές επιπτώσεις-υπερβάσεις ορίων λειτουργίας και οικονομίας. Ακριβείς μελέτες επί του παρόντος δεν υπάρχουν ώστε να πιστοποιείται το πραγματικό αποτέλεσμα ή την επίδραση μιας Αστικής Καλλιέργειας. VI. Τεχνικά εμπόδια: Ενώ παρέχονται αρκετές έρευνες και ικανή βιβλιογραφία για την μελέτη και τον σχεδιασμό κτιρίων χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, η βιβλιογραφία που είναι διαθέσιμη για τις Αστικές Καλλιέργειες, είναι περιορισμένη. Αυτό συμβαίνει, ε-

πειδή δεν είναι πλήρως ποιστοποιημένα τα πραγματικά αποτελέσματα ή επίδραση μιας Αστικής Καλλιέργειας. Η υλοποίηση των Αστικών Καλλιεργειών προϋποθέτει πως το έδαφος είναι ελεγμένο και ασφαλές, κατάλληλο για καλλιέργεια. Ένα σοβαρό λοιπόν, τεχνικό εμπόδιο είναι η ύπαρξη μολυσμένου εδάφους, κοντά σε εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές περιοχές μέσα στις πόλεις. Επιπλέον, είναι απαραίτητες οι υδρολογικές μελέτες με σκοπό τον εντοπισμό ρυπογόνων προσμείξεων (ουσιών) από παρακείμενους υδροφορείς, λίμνες, ποτάμια, που μπορούν να επιβαρύνουν ή και να καταστρέψουν τις οργανικές καλλιέργειες. Επιπρόσθετα, η χρήση στις καλλιέργειες πόσιμου νερού είναι σπατάλη και θα πρέπει να προβλεφθεί ο κατάλληλος εξοπλισμός για την επεξεργασία και την επαναχρησιμοποίηση του νερού που συλλέγεται από τα όμβρια νερά, τα γκρίζα νερά, τα οικιακά λύματα, τα νερά του υπεδάφους καθώς και οργανικού υλικού από την κομποστοποίηση οικιακών απορριμμάτων και τη χρήση τους ως λίπασμα. Σύμφωνα με τους καθηγητές Γεωπονίας, Bruce Bugbee (Utah State University Department of Plants, Soils and Climate) και Lou Albright (Department Climate και Department of Biological and Environmental Engineering, Cornell University), η χρήση τεχνητού φωτισμού με τις σημερινές τεχνολογίες συνιστά ένα επιπλέον κόστος ώστε η επιχείρηση να μην είναι βιώσιμη ή παραγωγική. Η Αστική Καλλιέργεια θα πρέπει να εκμεταλλεύεται τη μέγιστη δυνατή ηλιακή ενέργεια, να ακολουθεί προτάσεις και οδηγίες σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες και με θόδους επεμβάσεων που βασίζονται σε αναλυ-

τικά μακροχρόνια πειραματικά δεδομένα. Καμία μορφή Αστικής Γεωργίας που χρησιμοποιεί ορυκτά καύσιμα[18] δεν μπορεί να θεωρηθεί ως βελτίωση ή αντικατάσταση της Παραδοσιακής Γεωργίας. Η πιο αποδεκτή μέθοδος για την Αστική καλλιέργεια μέχρι σήμερα είναι τα ηλιακά θερμοκήπια, που αξιοποιούν πλήρως την ηλιακή ενέργεια. VII. Ιδιωτικοποίηση της Αστικής Καλλιέργειας: Οι Αστικές καλλιέργειες υλοποιούνται χωρίς κυβερνητική επιδότηση, με συνέπεια οι καλλιεργητές, εξαιτίας του κόστους καλλιέργειας, να πουλάνε πιο ακριβά τα προϊόντα τους από ότι τα ανάλογα προιόντα της μιας παραδοσιακής καλλιέργειας. Τονίζουν ωστόσο ότι είναι πιο οργανικά και φρέσκα. VIII. Ερευνητική Υποστήριξη και Εκπαίδευση: Η έρευνα πάνω στις τεχνικές της Αστικής Γεωργίας καθώς και η εφαρμογή αυτών των τεχνικών, θα πρέπει να υποστηριχτεί από ερευνητές-επιστήμονες και ομάδες επιστημόνων που ειδικεύονται και μελετούν την ανάπτυξη της Αστικής Γεωργίας και αυτοί είναι λίγοι. Η εμφάνιση, λοιπόν, μιας νέας τάσης συμπεριφοράς και επιλογών των ‘’κηπουρών των πόλεων’’ αποτελεί ένα νέο αλλά δύσκολο έργο, καθώς υπάρχουν ακόμη μικρές δυνατότητες διάδοσης της κατάλληλης εκπαίδευσης και εξέλιξης των απαραιτήτων δεξιοτήτων. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι συνήθως εξειδικευμένα και αναφέρονται

εκπαιδευτικά προγράμματα είναι συνήθως εξειδικευμένα και αναφέρονται περισσότερο σε εξελιγμένα και υψηλού κόστους επένδυσης συστήματα καλλιέργειας που τα καθιστούν δυσπρόσιτα και δυσνόητα χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία και άσκηση. Συμπερασματικά, η έλλειψη σωστής εκπαίδευσης στις πρακτικές των Αστικών Καλλιεργειών είναι ένας από τους κυριότερους περιορισμούς για την επίτευξη αποτελεσμάτων και την αναβάθμιση-επέκταση των αστικών καλλιεργειών, που θα ενισχύσουν θετικά την τοπική οικονομία μεταμορφώνοντας το υποβαθμισμένο αστικό πεδίο σε βιώσιμο εξαιρετικό περιβάλλον. Η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση καλύπτειπαρακολουθεί θέματα (έρευνες, τακτικές, θεωρίες, επιστημονικές προτάσεις) που επικεντρώνονται κυρίως στα ζητήματα και τις μεθόδους των συμβατικών αγροτικών καλλιεργειών της υπαίθρου. Υπάρχουν περιορισμένες βιβλιογραφικές αναφορές για τις βασικές δομές της αστικής φάρμας, ενώ δεν υπάρχει και το απαραίτητο και επαρκώς καταρτισμένο και ενημερωμένο διδακτικό δυναμικό σε θέματα που σχετίζονται με την αστική παραγωγή τροφίμων, η οποία χρήζει διαφορετικής και ξεχωριστής προσέγγισης σε σχέση με τα ζητήματα του συμβατικού αγροτικού τομέα. (Τσαγκαλίδου Ολγα, ‘’Urban Agriculture: προοπτικές αστικής βιωσιμότητας’’, 2013).

Φ.2.5. ‘’Οφέλη της Αστικής Γεωργίας στους διάφορους τομείς’’, από τους Cohen N., Reynolds K. και Sanghvi R.

Φ.2.6. ‘’Τύποι Αστικής Καλλιέργειας’’, από τους Cohen N., Reynolds K. και Sanghvi R.

2.6 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ Το 2014 παρουσιάστηκε στην πόλη της Βαρκελώνης στην ‘’8η Biennal Europa de paisatge’’ από τους VWA Verzone Woods Architectes μια ενδιαφέρουσα προσπάθεια καταγραφής των διαφορετικών τύπων Αστικής Καλλιέργειας. Οι τυπολογίες προκύπτουν από την συνάρθρωση διαφορετικών παραγόντων που αφορούν: I. τον σκοπό, II. την τοποθεσία, III. τον τελικό προορισμό των προϊόντων. IV. το μέγεθος, την κλίμακα και τις τεχνικές παραγωγής, Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η Αστική Γεωργία δεν θα πρέπει να θεωρείται ως μια πρακτική ‘’one-size-fits-all’’[19], αλλά ως μια διαδικασία η οποία προσαρμόζεται κάτω από διαφορετικές και συχνά αποκλίνουσες συνθήκες και ανάγκες έτσι, ώστε διαφορετικά μοντέλα-μέθοδοι να δοκιμάζονται και να ελέγχονται ως κατάλληλα και απαραίτητα ανάλογα με την τοποθεσία.

I. Σκοπός:

Ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο για τις Αστικές Καλλιέργειες είναι ότι τα περιαστικά αγροκτήματα συχνά γίνονται χώροι κοινοτικής συνάντησης, εργασίας και έκφρασης, με στόχο τη συμμετοχή των πολιτών σε θέματα σχετικά με τη διατροφή, τη συλλογική εργασία, τη φιλοσοφική διαπραγμάτευση, την υγεία, το περιβάλλον και τη δικαιοσύνη των σχέσεων. Με την Αστική Γεωργία δίνεται η δυνατότητα καλλιέργειας και εκτροφής φυτών και ζώων για τη διατροφή, για εκπαιδευτικούς ή μαθησιακούς σκοπούς, την αναζωογόνηση της γειτονιάς ή την τοπικοποιημένη οικονομική ανάπτυξη, για πώληση ή δωρεά. Η Σύγχρονη Γεωργία αποτελεί πεδίο άμεσης εφαρμογής γνώσεων και δεξιοτήτων συσχετισμένων με ευρύ επιστημονικό υπόβαθρο, παρέχοντας εκπαιδευτικά εφόδια στο συμμετέχοντα. Η άμεση συμμετοχή στην καλλιέργεια για την παραγωγή υγιεινής τροφής μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές της καθημερινής νοοτροπίας και συμπεριφοράς. Γι’αυτό δημιουργούνται εκπαιδευτικοί κήποι (educational gardens) από εκπαιδευτικά ιδρύματα (σχολεία, τεχνικές σχολές, πανεπιστήμια), οργανισμούς κοινωνικής κατοικίας, κοινοτικά κέντρα και άλλες δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες. Με την ένταξη της Αστικής Καλλιέργειας στα πλαίσια των προγραμμάτων τους έχουν στόχο να παρέχουν εκπαίδευση για τη Γεωργία και τη διατροφική φιλοσοφία, την άσκηση, τη σωματική και ψυχική υγεία, την αλληλέγγυα προσφορά προς τη κοινότητα, για την κοινοτική και περιβαλλοντική συνείδηση.

℘ Ο αριθμός των σχολικών κήπων στις ΗΠΑ ξεπερνά σήμερα τις δέκα χιλιάδες και συνεχώς αυξάνεται, καθώς θεωρείται πως οι σχολικοί κήποι επηρεάζουν θετικά τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των μαθητών. Επίσης, οι μαθητές που συμμετέχουν στα προγράμματα σχολικών κήπων έχουν πρόσβαση σε φρέσκα προϊόντα, απολαμβάνουν καλύτερη φυσική υγεία, μπορούν να επωφεληθούν από την πρακτική εκπαίδευση των προγραμμάτων σπουδών. Οι σχολικοί κήποι μπορούν επίσης να επανασυνδέσουν τους μαθητές με τον φυσικό κόσμο ως πηγή τροφής και να τους διδάξουν πολύτιμες κηπουρικές και γεωργικές έννοιες και δεξιότητες που επιπρόσθετα, ενσωματώνονται σε διάφορα μαθήματα όπως τα Μαθηματικά, η Τέχνη, η Υγεία και η Φυσική Αγωγή, η προσωπική και κοινωνική ευθύνη. ℘ Στο ίδιο πνεύμα, μια ομάδα αρχιτεκτόνων από την Ιταλία, οι Gabriele Capobianco, Edoardo Capuzzo Dolcetta, Jonathan Lazar και Davide Troiani, πρότεινε ένα σχέδιο νηπιαγωγείου που θα βοηθούσε στην εκπαίδευση περιβαλλοντικά υπεύθυνων παιδιών. Η πρόταση διορθώνει τη σύγχρονη αντίληψη των παιδιών για τον κόσμο και δημιουργεί μια μοναδική εκπαιδευτική προσέγγιση, συνδυάζοντας την καλλιέργεια των τροφίμων με το πρόγραμμα σπουδών. Φ.2.7. ‘’Rooftop of Gary Comer Youth Center, Chicago’’, Φωτογραφία (αριστερά)

Οι ‘’κοινοτικοί κήποι’’ (community gardens) είναι ειδικά διαμορφωμένοι δημοτικοί λαχανόκηποι εντός των ορίων μιας πόλης ή συνοικίας, όπου οι πολίτες έχουν την δυνατότητα να καλλιεργούν λαχανικά προκειμένου να καλύψουν μέρος των διατροφικών αναγκών τους. Το 10% του εμβαδού προορίζεται για καλλωπιστικά-διακοσμητικά φυτά για να βελτιώθεί ή να ενισχυθεί η αισθητική του μικροτοπίου. Έχουν εκπαιδευτικό αλλά κυρίως κοινωνικό συλλογικό σκοπό, ενισχύοντας τις ασθενέστερες οικονομικά ομάδες πολιτών αλλά και το αίσθημα της κοινωνικής αλληλεγγύης. Επίσης, αναγνωρίζονται θετικά ως πυρήνες πολιτικής άσκησης προς το κοινωνικό σύνολο, τη δημόσια υγεία και το αστικό περιβάλλον. Οι κοινωτικοί κήποι διακρίνονται σε: v Ατυπα οργανωμένους κήπους: Χωρισμένες καλλιέργειες σε μικρές εκτάσεις γης με διαφορετικούς καλλιεργητές η καθεμία, στην οποία ο ίδιος ο καλλιεργητής είναι υπεύθυνος για το τι θα καλλιεργήσει. v Σε κήπους οργανωμένους από ομάδες: Εκτάσεις όπου οι καλλιεργητές εργάζονται με σκοπό την παραγωγή μιας συγκεκριμένης ποσότητας τροφής για τα μέλη της οικογενείας, την γειτονιά, την ευρύτερη κοινότητα και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις τις ‘’τράπεζες’’ τροφίμων λειτουργώντας έτσι, ως τροφοδότες-προμηθευτές μικρών αγορών. Οι κοινοτικοί κήποι θα μπορούσαν να θεωρηθούν η θεμέλια λίθος για το κίνημα της Αστικής Καλλιέργειας-Κηπουρικής, καθώς ο πολλαπλασιασμός τους και οι προ 52

σπάθειες προστασίας τους έχουν συμβάλει στην πιο ευρεία αποδοχή του ρόλου της διατροφικής επάρκειας και παραγωγής σε αστικά περιβάλλοντα. ℘ Στο Houston της Νέας Υόρκης το 1973 η Liz Christy και η ομάδα της, η Green Guerrilla Group, μετέτρεψαν ένα εγκαταλειμμένο χώρο σε κήπο. Αυτόν τον κήπο εξακολουθούν να τον φροντίζουν μέχρι σήμερα εθελοντές κηπουροί. O χώρος έχει αναγνωριστεί επίσημα από το Δήμο της Νέας Υόρκης και προστατεύεται από το Τμήμα Πάρκων της πόλης. [www.greenguerillas.org/history]

℘ Κοντά στην Παλιά Πόλη του Ταλίν της Εσθονίας ξεκίνησε από το Μάιο του 2011 η δημιουργία του Katlaaed, ένας κοινοτικός κήπος σε πρώην σκουπιδότοπο και χώρο διαμονής αστέγων, ιδιοκτησία της υπηρεσίας θέρμανσης του Ταλίν. Με την παρέμβαση εθελοντών ο χώρος αυτός έγινε ο πρώτος κοινοτικός κήπος της χώρας, ο οποίος προορίζεται ως ο κήπος-πρότυπο για τους επόμενους από τη ΜΚΟ Linnaaed. Ο κήπος είναι ανοικτός για το κοινό, φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις και θεματικά σεμινάρια, ενώ επαγγελματίες δίνουν συμβουλές για τη φύτευση, την καλλιέργεια, τη συγκομιδή, ακόμα και το μαγείρεμα των προϊόντων.

ραγωγής σε επίπεδο εδάφους, σε δώματα, σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα και σε κάθετες καλλιέργειες. Τα προϊόντα που πωλούνται σε αγορές και καταστήματα έχουν ως κύριο στόχο την μεγιστοποίηση του κέρδους του ιδιώτη επιχειρηματία-καλλιεργητή. Ωστόσο, αυτές οι ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν κοινωνικό χαρακτήρα, καθώς διοργανώνουν διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδηλώσεις. ℘ Tο Brooklyn Grange είναι κορυφαία επιχείρηση καλλιέργειας σε δώματα στις ΗΠΑ. Λειτουργούν τα μεγαλύτερα φωτοβολταϊκά πάρκα στον κόσμο, που βρίσκονται σε δύο στέγες στην πόλη της Νέας Υόρκης, και παράγουν πάνω από 50 τόνους βιολογικής καλλιέργειας ανά έτος. Λειτουργεί επίσης ένα μελισσοκομείο με περισσότερες από 30 κυψέλες μέλισσας με φυσική διαχείριση σε στέγες διασκορπισμένες σε ολόκληρη τη Νέα Υόρκη. [www.brooklyngrangefarm.com/]

[permacultureglobal.org/projects/671-katlaaed]

Παράδειγμα αποτελούν και τα επιχειρηματικά-εμπορικά αγροκτήματα που αφορούν τη μεσαία και μεγάλου μεγέθους παραγωγή τροφίμων, τις καλλιέργειες καλλωπιστικών φυτών, τη μελισσοκομία, την κτηνοτροφία και χρησιμοποιούν εντατικές τεχνικές πα-

Φ.2.8. ‘’Green Guerilla’s community garden in New York’’, Φωτογραφία (κάτω)

II. Τοποθεσία: Οι δραστηριότητες της Αστικής Καλλιέργειας, της εκτροφής και της οικοτεχνίας (συμπεριλαμβανομένου της παραγωγής, της επεξεργασίας και της πώλησης των φυτών, των ζώων αλλά και των διακοσμητικών προιόντων) υλοποιούνται σε αστικές, προαστιακές ή περιαστικές περιοχές, σε ανενεργό δημόσιο ή ιδιωτικό έδαφος, χώρο ή κτήριο, αλλά και σε αναπτυγμένες, εμπορικές ή βιομηχανικές περιοχές και τόπους κατοικίας. v Στο δημόσιο υπαίθριο χώρο, η Αστική Καλλιέργεια μπορείς να εφαρμοστεί σε: πάρκα πλατείες κήπους αλσύλλια χώρους στάθμευσης δημόσια κτίρια (δημαρχεία, σχολεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, σταθμούς…) • περιβάλλοντες χώρους κτιρίων • πρανή δημοσίων δρόμων, σιδηροδρόμων και ρευμάτων • • • • • •

v Στον ιδιωτικό υπαίθριο χώρο, η Αστική Καλλιέργεια μπορεί να εφαρμοστεί σε: • οικόπεδα - οικοδομικά τετράγωνα: αναξιοποίητους χώρους (αστικά κενά), αυλές, ακάλυπτους χώρους πολυκατοικιών, προκήπια. • Κτίρια: ταράτσες, μπαλκόνια, εξωτερικοί τοίχοι, πλαίσια ανοιγμάτων, υπόγεια, φράκτες.

Χρησιμοποιούνται επίσης, χώροι διαφορετικής κλίμακας που ομαδοποιούνται στους εξής τύπους: • εμπορικά αγροκτήματα (commercial farmlands) • περιφερειακά αγροκτήματα (country farms) • μικρά αγροκτήματα (allotments) • κοινοτικοί λαχανοκήποι (community gardens) • ιδιωτικοί κήποι (private gardens) • σχολικοί κήποι (school gardens) • δενδρόκηποι (orchards) • πάρκα (parks) • ελεύθεροι ανεκμετάλλευτοι χώροι (vacant land) Στους παραπάνω χώρους δραστηριοποιούνται είτε κηπουροί, ‘’αστικοί αγρότες’’, είτε οργανώσεις που διαχειρίζονται τις αγροτικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. ΙΙΙ. Τελικός προορισμός προϊόντων: Η Αστική Καλιέργεια περιλαμβάνει την παραγωγή φυτών και ζώων για κατανάλωση. Επιπρόσθετα, συγκροτεί ένα καινοφανές πεδίο αναφοράς για: • Την εκπαίδευση, • την έκθεση των φιλοσοφικών-πολιτιστικών τεχνολογικών προσταγμάτων της.

IV. Μέγεθος/κλίμακα και τεχνικές παραγωγής: Η Αστική Καλλιέργεια εφαρμόζεται σε μεγάλες συνεχείς εκτάσεις γης, σε ασυνεχή μικρά τμήματα ή σε ελεύθερες μικρές επιφάνειες, όπως οι ταράτσες, τα μπαλκόνια, τα περβάζια, οι φράκτες, οι τοίχοι και τα υπόγεια. Χρησιμοποιούνται ποικίλλες τεχνικές: καλλιέργεια σε χώμα, σε υπερυψωμένα παρτέρια, σε θερμοκήπια, μόνιμη καλλιέργεια, κάθετη καλλιέργεια κτλ. Συχνά δοκιμάζονται νέες τεχνολογικές πρακτικές όπως η υδροπονία, η ενυδρειοπονία. 1. Καλλιέργεια στο επίπεδο του εδάφους (Ground-based Agriculture) 2. Καλλιέργεια σε δώματα κτιρίων (Rooftop Agriculture) 3. Καλλιέργεια σε ελεγχόμενο περιβάλλον (Controlled Environment Agriculture) 4. Κάθετες καλλιέργειες (Vertical Farming) Συγκεκριμένα: 1. Καλλιέργεια στο επίπεδο του εδάφους (Ground-based Agriculture) Μπορεί να υλοποιηθεί σε οποιαδήποτε έκταση γης ακολουθώντας διαφορετικές καλλιεργητικές μεθόδους/τεχνικές. Μια από αυτές είναι η ανάπτυξη κήπων ή αγροκτημάτων μέσα σε σχολεία και πανεπιστήμια. Μια ακόμα ιδαίτερα σημαντική πρακτική είναι και οι κοινοτικοί κήποι.

2. Καλλιέργεια σε Δώματα Κτιρίων (Roof top Agriculture)

℘ Η πόλη Ρότερνταμ της Ολλανδίας, είναι μέλος του διεθνούς κινήματος αστικής καλλιέργειας στο επίπεδο του εδάφους. ℘ Στις πόλεις Νέα Υόρκη, Λονδίνο και Βερολίνο υπάρχουν κοινοτικοί κήποι από τη δεκαετία του '70. Η σημαντική διαφορά στην Αστική Γεωργία σε αντίθεση με τους κήπους είναι πως δεν αποτελούν οάσεις ησυχίας και απόλαυσης αλλά τόπους συναντήσεων, συλλογικής εργασίας και κοινών δραστηριοτήτων. Οι νεώτεροι αστικοί κήποι στις πόλεις Νέα Υόρκη, Λονδίνο και Βερολίνο είναι εξίσου πολύχρωμοι και ποικίλοι.

Χώροι με πολλά επίπεδα δωμάτων κατάλληλλοι για καλλιέργεια που βρίσκονται κυρίως σε βιομηχανικές περιοχές. Επιπλέον, η εκμετάλλευσή τους αποδεικνύεται κερδοφόρα, καθώς είναι σχετικά οικονομικοί για αγορά ή ενοίκιο, είναι προσβάσιμοι συγκοινωνιακά, υπάρχει αφθονία ήλιου για την ανάπτυξη των φυτών. Ωστόσο, οι καλλιέργειες σε δώματα επηρεάζονται συχνά από ιδιαιτέρους καιρικούς και καλλιεργητικούς επιβαρυντικούς παράγοντες: • Οι περιβαλλοντικές συνθήκες (άνεμος, υγρασία, ήλιος) είναι συχνά επιβαρυντικές λίγο ψηλότερα από το επίπεδο του εδάφους, καθώς αναπτύσσονται μεγαλύτερης ταχύτητας άνεμοι και η έκθεση στην ακτινοβολία είναι μεγαλύτερη. • Το βάθος του χώματος που μπορεί να αντέξει η οροφή περιορίζεται από τις δομικές φέρουσες ικανότητες της. Δηλαδή, μπορούν να καλλιεργηθούν αποκλειστικά φυτά με ρηχό ριζικό σύστημα που, συνήθως, αποφέρουν μικρότερες αποδόσεις απ’ ό,τι οι καλλιέργειες στο έδαφος.

Παρά τα οφέλη που αποδίδει η καλλιέργεια στο επίπεδο του εδάφους συνυπολογίζονται ή επιδρούν αρνητικά σημαντικοί αρνητικοί παράγοντες όπως η αξία της γης, η πυκνότητα των οικοδομών (κάλυψη εδάφους), ο μικρός αριθμός των διαθεσίμων εκτάσεων (αστικά κενά), ο μειωμένος βαθμός ζήτησης των καλλιεργουμένων φυτών/προϊόντων, η ελλιπής χρηματοδότηση, εργασιακή και ερευνητική υποστήριξη από τα Ανώτερα και τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, η αδυναμία σύνδεσης με δίκτυα μεταφοράς και διανομής.

Οι καλλιέργειες σε οροφή κτιρίου διακρίνεται στις εξής μορφές-συστήματα: v Πράσινη Στέγη (green/living roof): Με εφαρμογή αδιάβροχης μεμβράνης φύτευσης, με σύστημα αποστράγγισης, περιορισμού ριζικής έκτασης και αυτόματο αρδευτικό σύστημα. v Υδροπονία (hydroponics): Χρησιμοποιείται νερό εμπλουτισμένο με θρεπτικά συστατικά, χωρίς χώμα, για την ανάπτυξη, καρποφορία, του φυτού. v Αεροπονία (aeroponics): Σε περιβάλλον εμπλουτισένου αέρα ή ομίχλης, χωρίς χώμα, για την ανάπτυξη του φυτού. v Ενυδρειοπονία (aquaponics): Πρόκειται για σύνθετη καλλιέργεια και ανάπτυξη φυτών μαζί με ψάρια, με μειωμένη κατανάλωση νερού και χαμηλό κόστος παραγωγής. v Καλλιέργεια σε δοχείο (container gardening ή pot gardening): Χρησιμοποιούνται δοχεία με χώμα, αντί της φύτευσης στο επίπεδο του εδάφους.

ΥΔΡΟΠΟΝΙΑ

ΕΝΥΔΡΕΙΟΠΟΝΙΑ

Π.2.3.‘’Συστήματα καλλιέργειας’’, Ψηφιακή αναπαράσταση

ΑΕΡΟΠΟΝΙΑ

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΕ ΔΟΧΕΙΟ

℘ Στη Γερμανία –απ' όπου προέρχεται η τεχνογνωσία των φυτεμένων-καλλιεργουμένων δωμάτων– οι εφαρμογές εξελίσσονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις και χρησιμοποιούνται μικρές επιφάνειες. Παράδειγμα, μιας τέτοιας παραγωγής (κρασιού) αναφέρεται από την εταιρεία Schloss Wackebarth στη πόλη της Δρέσδη, με καλλιέργεια σταφυλιών σε δώμα. ℘ Επίσης, στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο Meyers στην πόλη της Φλωρεντίας έχει δημιουργηθεί μια νέα πτέρυγα από γυαλί στην ταράτσα του κτιρίου. Το αρχιτεκτονικό γραφείο CSPE δημιούργησε εναλλακτικές χωρικές συνθήκες για τη μείωση της συναισθηματικής επιβάρυνσης και των επιπτώσεων μιας τυπικής δομής νοσοκομείου στη διάθεση των μικρών ασθενών, καθώς είναι αποδεκτό ότι το φυσικό περιβάλλον επιδρά ευεργετικά στη διάθεση. Το εσωτερικό της πτέρυγας με ελεύθερο το φυσικό φως κάνει ευχάριστη την επίσκεψη ή τη παραμονή στο νοσοκομείο, ενώ η γυάλινη οροφή έχει ενσωματωμένους ηλιακούς συλλέκτες για τη συγκομιδή ενέργειας και τη μείωση της απευθείας ηλιακής ακτινοβολίας. [www.meyer.it]

3. Καλλιέργεια σε ελεγχόμενο περιβάλλον (Controlled Environment Agriculture) Πρόκειται για εναλλακτική μέθοδο Αστικής Καλλιέργειας με αυξανόμενο ερευνητικό-επενδυτικό ρυθμό. Εφαρμόζεται σε μικρές απλές κατασκευές έως και σε σύνθετες μεγάλου μεγέθους εγκαταστάσεις με τις βέλτιστες ελεγχόμενες συνθήκες σε όλη τη διάρκεια του έτους. Στις αστικές περιοχές, οι καλ-

κτιρίων, καθώς τα θερμοκήπια απαιτούν άφθονο ηλιακό φως για να λειτουργούν αποδοτικά, κάτι που είναι ανέφικτο, όταν η καλλιέργεια τοποθετείται στο επίπεδο του εδάφους ενός πυκνοδομημένου αστικού ιστού. Παρά τις προκλήσεις, η καλλιέργεια κηπευτικών και φυτών σε θερμοκήπια παρουσιάζει πλεονεκτήματα τα οποία υπερτερούν έναντι των υπολοιπων τύπων: • Παρέχει τις βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης των φυτών που είναι απαραίτητες σε όλη τη διάρκεια του έτους. • Μπορεί να χρησιμοποιήσει τη θερμότητα που αποβάλλουν τα κτίρια. • Είναι κατάλληλη για την καλλιέργεια λαχανικών, τροφοδοτώντας τους καταναλωτές με φρέσκα προιόντα παραγόμενα στην περιοχή. • Ιδιαίτερα στις υδροπονικές καλλιέργειες επιτυγχάνεται μεγαλύτερη παραγωγή τροφίμων ανά τετραγωνικό μέτρο σε σχέση με άλλες μεθόδους καλλιέργειας. ℘ Tο Sky Greens Farms στη Σιγκαπούρη, είναι ένα περιστρεφόμενο θερμοκήπιο, όπου η εταιρεία παράγει 1 τόνο λαχανικών την ημέρα σε μια πόλη αλλά και χώρα με λίγες διαθέσιμες εκτάσεις γης για καλλιέργεια. [www.skygreens.com] ℘ Η εταιρεία Cityblooms στην πολιτεία της Καλιφόρνια φέρνει την Αστική Καλλιέργεια σε ένα εντελώς νέο επίπεδο πρακτικής μέ μια σειρά έξυπνων μίνι αγροκτημάτων με αρθρωτά θερμοκήπια που είναι συνδεδεμένα και ελέγχονται ψηφιακά. Υποχρησιμοποιούμενοι ανενεργοί χώροι, όπως οι στέγες ή οι χώροι στάθμευσης μπορούν να μετατραπούν σε παραγωγικά θερμοκήπια.

Ωστόσο, υπάρχουν και αρνητικοί παράγοντες όπως: • Το κόστος εγκατάστασης των αυτοματοποιημένων συστημάτων για τον έλεγχο και τη διατήρηση των βέλτιστων θερμοκρασιών που απαιτεί η εκάστοτε καλλιέργεια είναι πολύ υψηλό. Τη θερινή περίοδο, θα πρέπει να υπάρχει σύστημα για τον επαρκή αερισμό του θερμοκηπίου ώστε να αποφευχθεί η υπερθέρμανσή του. Τη χειμερινή περίοδο, πρέπει να υπολογισθεί το κόστος για τη θέρμανση, εκτός κι αν το θερμοκήπιο μπορεί να συλλέξει ενεργητικά ή παθητικά τη θερμότητα που αποβάλλει το κτίριο. Ακόμη, τα γεωθερμικά πεδία χαμηλής ενθαλπίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη θέρμανση θερμοκηπίων, όπως αναφέρει στις ‘’Επαγγελματικές Ευκαιρίες’’ ο γεωπόνος Κάσσανδρος Γάτσιος. • Σε αντίθεση με τους κοινοτικούς υπαίθριους κήπους όπου δίνεται έμφαση στην ενσωμάτωση, την ενδυνάμωση και στη συμμετοχή της κοινότητας, τα θερμοκήπια στα δώματα των κτιρίων έχουν περιορισμένη πρόσβαση, δεν αποτελούν δημόσιο χώρο και έχουν μεγάλο κόστος κατασκευής. Βέβαια, είναι χρήσιμα στην αστική τοπική κοινωνία, καθώς προσφέρουν θέσεις εργασίας και μπορούν να ενσωματωθούν σε επιστημονικά και εκπαιδευτικά προγράμματα συλλογικής δράσης, κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας από Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα.

[www.cityblooms.com]

4. Κάθετες Καλλιέργειες (Vertical Farming) Πρόκειται για πρακτική παραγωγής τροφίμων σε κατακόρυφα στρώματα καλλιεργειών, κεκλιμένες επιφάνειες ή και ενσωματωμένες σε άλλες δομές (όπως σε πολύ ψηλά κτίρια, ανενεργές βιομηχανικές αποθήκες, containers). Απαιτείται σχετικά μικρός χώρος για την παραγωγή της ίδιας ποσότητας προϊόντων. Αυτή η μέθοδος είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε πόλεις όπου η ελεύθερη ή ανενεργή αστική και περιαστική γη είναι περιορισμένη. Οι σύγχρονες πρακτικές της Κάθετης Γεωργίας χρησιμοποιούν/ δοκιμάζουν ειδικές γεωργικές τεχνικές και τεχνολογία ελεγχόμενου περιβάλλο ντος (φως, θερμοκρασία, υγρασία, νερό και παροχή θρεπτικών συστατικών). Στόχος της Κάθετης Γεωργίας είναι η βελτιστοποίηση των αποδόσεων των εισροών διατηρώντας παράλληλα ανανεώσιμους τους φυσικούς πόρους. Η τεχνική της κάθετης φύτευσης σε κτιρία είναι ήδη πραγματικότητα σε χώρες όπως η Αμερική, η Ιαπωνία, η Ολλανδία, η Γαλλία και ο Καναδάς.

℘ Ο Μαλαισιανός αρχιτέκτονας Ken Yeang έχει προωθήσει σχεδιαστικά και πρακτικά την ιδέα του Βιοκλιματικού Πράσινου Ουρανοξύστη, ο οποίος συνδυάζει χώρους κατοικίας και καλλιέργειας-παραγωγής τροφίμων. Προτείνει, αντί της μαζικής καλλιέργειας φυτών σε αεροστεγώς σφραγισμένα περιβάλλοντα, καλλιέργειες σε σύνθετα κτίρια που χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα για την παραγωγή τροφίμων όσο και ως τόποι κατοικίας, όπου ο αέρας κυκλοφορεί ελεύθερα τόσο για τον έλεγχο του μικροκλίματος όσο και για τον έλεγχο της ενεργειακής κατανάλωσης (δηλ. ένα προσωπικό ή ένα κοινόχρηστο χώρο φύτευσης ανάλογα με τις ανάγκες). [www.kenyeang.com/]

℘ Η τελευταία εκδοχή αυτής της ιδέας είναι το κάθετο αγρόκτημα του καθηγητή Dickson Despommier του πανεπιστημίου Columbia στο Μανχάταν. ℘ Ένα τμήμα της πόλης της Σανγκάης, η συνοικία Sunqiao Shanghai, με επιφάνεια 250 στρεμμάτων, θα έχει σύντομα πολυόροφα υδροπονικά θερμοκήπια όπου θα καλλιεργούνται λαχανικά και φρούτα. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό της από τους αρχιτέκτονες της εταιρείας Sasaki, που έχει αναλάβει το έργο, οι κάθετες υδροπονικές καλλιέργειες θα περιστρέφονται έτσι, ώστε να λαμβάνουν το απαραίτητο φυσικό φως από την πριονωτή οροφή. Το νερό θα προέρχεται από δεξαμενή συλλογής βρόχινου νερού, ενώ τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους θα συγκεντρώνονται από τα απόβλητα ιχθυοτροφείων. Επιπλέον, το συγκεκριμένο πρότζεκτ αυτό αποτελεί

και ένα εργαστήριο που θα προάγει την καινοτομία και την εκπαίδευση. [www.sasaki.com]

℘ Η πρόταση της ‘’λιβελούλας’’ του Βέλγου αρχιτέκτονα Vincent Callebaut, ενός καθέτου ενεργειακά αυτόνομου οικολογικού κτίριου, αποτελεί πρότυπο παράδειγμα κάθετου αστικού αγροκτήματος που περιέχει ένα μικτό σύστημα κατοικιών, γραφείων και εργαστηρίων εφαρμοσμένης Οικολογικής Αστικής Γεωργίας. Οι χώροι που αναπτύσσονται κάθετα στους ορόφους καλλιεργούνται εν μέρει από τους ενοίκους του. Συνδυάζει όλες τις βιώσιμες πρακτικές της Οργανικής Γεωργίας, οι οποίες στοχεύουν στην ποικιλόμορφη εντατική παραγωγή. Η πρόταση αναπτύσσεται σε 132 ορόφους σε ύψος 600 μέτρων και μπορεί να ενσωματώσει 28 διαφορετικούς γεωργικούς τομείς για την παραγωγή φρούτων, λαχανικών, σιταριών, κρέατος και γαλακτοκομικών. Ωστόσο, οι πολέμιοί της αμφισβητούν την κερδοφορία της Κάθετης Γεωργίας εξαιτίας του κόστους εκκίνησης, των λειτουργικών εξόδων και του επιπλέον κόστους φωτισμού, θέρμανσης και ηλεκτροδότησης του κάθετου αγροκτήματος.

Φ.2.9. ‘’Ground Urban Agriculture in Cuba’’, Φωτογραφία του Russel Fernandez (πάνω) Φ.2.10. ‘’Rooftop Farming of Brooklyn Grange’s Yard Farm in N.Y.C.’’, Φωτογραφία (κάτω αριστερά) Φ.2.11. ‘’Sky Greens’s Greenhouse in Singapore’’, ΦωτοΓραφία (δεξιά πάνω) Φ.2.12. ‘’Green Collar’s Container of Vertical Farming’’, Φωτογραφία (δεξιά κάτω)

2.7 ΑΣΤΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ιστορικά, ο κήπος στη Σχολή του Επίκουρου ανάμεσα στο Δίπυλο του Κεραμεικού και την Ακαδημία του Πλάτωνα, στα περίχωρα της τότε Αθήνας και εκτός των βόρειων τειχών της, θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα από τα πρώτα δείγματα Αστικής Καλλιέργειας. Επρόκειτο για κήπο που δημιουργήθηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. μετά την ήττα της Αθήνας στους Πελοποννησιακούς Πολέμους, όταν η πόλη βρισκόταν σε οικονομική και πολιτική κρίση. Ουσιαστικά, ήταν ο τόπος συνάντησης μιας μικρής κοινωνίας, όπου οι Επικούρειοι ή ‘’οι από κήπου’’ είχαν διαμορφώσει εκείνους τους όρους που επέτρεπαν ν’αναπτυχθούν βαθιές σχέσεις φιλίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ τους χωρίς διαχωρισμούς μεταξύ γυναικών και ανδρών, δούλων και Αθηναίων πολιτών. Μια συλλογική σχέση φιλίας, ψυχαγωγίας και τέρψης ή, με σημερινούς όρους, αλληλεγγύης και αναψυχής, συνδυασμένη με κοινά γεύματα, που διαμόρφωνε στενούς δεσμούς μεταξύ των μελών του Κήπου για πολλά χρόνια, ακόμα και μετά τον θάνατο του Επίκουρου. Στη Nεοελληνική ιστορική περίοδο η Αστική Γεωργία δεν είναι νέα πρακτική: Στην περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας οι άνθρωποι καλλιεργούσαν λαχανικά σε μικρούς κήπους, οπωροφόρα δέντρα, αμπέλια στις παρυφές των πόλεων. Εξέτρεφαν επίσης, οικόσιτα ζώα για την ποικιλία των διατροφικών αναγκών τους. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την αστικοποίηση, οι μονοκατοικίες κατεδαφίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από πολυώροφα κτίρια, τις πολυκατοικίες, ενώ και ε-

Γκαταλείφθηκαν οι κήποι και τα περιβόλια. Οι οικισμοί στα περίχωρα διατήρησαν τους μικρούς λαχανόκηπους και κήπους. Ωστόσο, στις αρχές του 21ου αιώνα εξαιτίας της άναρχης αστικής επέκτασης προέκυψαν ζητήματα αστικής βιωσιμότητας και προτάθηκαν νέες θεωρητικές προσεγγίσεις οικολογικής ισορροπίας και ρύθμισης. Έτσι, ξεκίνησε η Αστική Γεωργία, όταν οι κάτοικοι των πόλεων άρχισαν να βιώνουν –για πρώτη φορά μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο– την ποιοτική υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος, τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής (διατροφή, σκουπίδια, καυσαέρια), την κοινωνική απομόνωση, τα σοβαρά προβλήματα οικονομικής και επισιτιστικής ασφάλειας. Αναζητώντας διεξόδους στα διαρκή καθημερινά προβλήματα ανέπτυξαν δημιουργικές λύσεις, αξιοποιώντας το κτιριακό υπόβαθρο που διέθεταν: τα μπαλκόνια, τις ταράτσες, τις αυλές, τους ελεύθερους χώρους για ατομικές ή συλλογικές καλλιέργειες. Υπήρξαν και υπάρχουν περιπτώσεις ομάδων πολιτών που μίσθωσαν γη για συλλογική παραγωγή. Σημαντικά κινήματα πολιτών αναδύθηκαν υιοθετώντας και ακολουθώντας τις αρχές της συλλογικότητας και της αυτοδιαχείρισης, δημιουργώντας λαχανόκηπους σε κοινοχρήστους δημοσίους ανοικτούς ανενεργούς χώρους, διεκδικώντας την επανοικειοποίηση του χώρου. Οι δημοτικοί λαχανόκηποι πραγματοποιήθηκαν σε πολλές πόλεις της χώρας. Ο κύριος λόγος που κινητοποίησε τις Δημοτικές Αρχές ήταν η εξασφάλιση λαχανικών και άλλων κηπευτικών για το καθημερινό τραπέζι σε οικογένειες αδύναμων και φτωχο-

ποιημένων τμημάτων του αστικού πληθυσμού (άνεργοι, χαμηλοεισοδηματίες, πολύτεκνοι, μονογονεϊκές οικογένειες). Δημιουργήθηκαν επίσης, και λαχανόκηποι από πολίτες που θέλησαν να δράσουν υπό τις αρχές των νέων ιδεών και κινήσεων της Αστικής Κηπουρικής, της αποανάπτυξης, της ήπιας και χαρούμενης συλλογικής ζωής. Εξαιτίας αυτής της ενεργοποίησης διαπιστώθηκε ο πολύπλευρος θετικός ρόλος της Αστικής Γεωργίας στην άμβλυνση της διατροφικής αποστέρησης, στην επισιτιστική ασφάλεια (πρόσβαση σε φρέσκα, λαχανικά κάλυψη των διατροφικών αναγκών) και στη συλλογική παραγωγή φυσικών μη επεξεργασμένων ή επιβαρυμένων με χημικά προϊόντων. Συνεισφέρει επίσης, στην προστασία και την αξιοποίηση (φύτευση δένδρων, θάμνων, λαχανικών, αρωματικών φυτών) των ελεύθερων χώρων, στην ανακύκλωση των απορριμμάτων (χρήση λιπάσματος από οργανική ύλη (οικιακά απορρίμματα). Τέλος, ενθαρρύνει την αποκατάσταση της υποβαθμισμένης σχέσης ανθρώπου-φύσης, την αναθέρμανση της κοινωνικοποίησης και των σχέσεων γειτονίας, την ψυχαγωγία, την ψυχοθεραπεία, και την κοινωνική αλληλεγγύη. Οι Αστικές Καλλιέργειες, είτε αυτοδιαχειριζόμενες είτε οργανωμένες από τους Δήμους είτε στους κήπους των νοσοκομείων ή των σχολείων, διαμορφώνουν νέα αστικά τοπία σηματοδοτώντας μια νέα προσέγγιση και ιδεολογική σύγκλιση των πολιτών.

Στην Ελλάδα, οι πρώτες προσπάθειες εφαρμογής Αστικών Καλλιεργειών είναι: ℘ Ο Κοινοτικός κήπος στην Αλεξανδρούπολη (7.5 στρέμματα): Η Δημοτική Αρχή παραχώρησε δωρεάν τη γη και ποτιστικό νερό για δύο χρόνια σε άπορους πολίτες για την εξυπηρέτηση των διατροφικών αναγκών τους. ℘ Οι Αστικές Καλλιέργειες στο πρώην στρατόπεδο Καρατάσου, Θεσσαλονίκη (5 στρέμματα) Η ομάδα Περιαστικών Καλλιεργητών (ΠΕΡ.ΚΑ.) δραστηριοποιείται από το 2011 συνεργαζόμενη με τοπικούς πολιτιστικούς φορείς. Παράλληλα με την παραγωγή λαχανικών, την προστασία των τοπικών σπόρων και του φυσικού οικότοπου, έχει και κοινωνικούς στόχους, όπως η υποστήριξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων και η περιβαλλοντική παιδεία. ℘ Οι Aστικοί λαχανόκηποι του Α.Π.Θ., Γεωργική Σχολή, Θέρμη (7.5 στρέμματα) Εντάσσονται στην πολιτική του προγράμματος “Ολοκληρωμένη Περιβαλλοντική Διαχείριση του ΑΠΘ”. Διατίθενται κυρίως στους υπαλλήλους του πανεπιστημίου αλλά και σε πολίτες, μετά από κλήρωση, με συμβολικό ενοίκιο. Στόχοι τους προγράμματος είναι η πρακτική εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση των πολιτών στις μεθόδους της ‘’Βιολογικής’’ (Φυσικής) Γεωργίας, η παραγωγή προϊόντων χωρίς χημικές επιβαρύνσεις, η βελτίωση της διατροφής των κατοίκων της πόλης, η εκπαίδευση

των φοιτητών του Α.Π.Θ. καθώς και η ενίσχυση της εξωστρέφειας του πανεπιστημίου. ℘ Οι Aστικοί λαχανόκηποι στο Δήμο Λάρισας (22 στρέμματα) Το πρόγραμμα του δημοτικού λαχανόκηπου στον Δήμο Λαρισαίων είχε ξεκινήσει το 2012, όταν 22 στρέμματα γης μοιράστηκαν για καλλιέργεια σε άπορους, πολύτεκνους και χαμηλοσυνταξιούχους ως ‘’μια δημιουργική διέξοδο κόντρα στην κρίση’’. Ο Δήμος φροντίζει τον εμπλουτισμό του εδάφους με κηπευτικό χώμα, την ύδρευση μέσω γεώτρησης και με εξειδικευμένο προσωπικό της Υπηρεσίας Πρασίνου του Δήμου Λαρισαίων παρέχει στους δικαιούχους υπoστήριξη για σωστή καλλιέργεια και ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων. ℘ Οι Aστικές Καλλιέργειες στο πρώην Αεροδρόμιο Ελληνικό, Αθήνα (12.5 στρέμματα) Με τη σχετική περιβαλλοντική μελέτη ‘’Μητροπολιτικό Πάρκο Πρασίνου και Αναψυχής’’ που εκπονήθηκε για τον Επενδυτικό Κατασκευαστικό Όμιλο Λάτση στην κεντρική περιοχή του μελλοντικού πάρκου του Αεροδρομίου του Ελληνικού, σχεδιάστηκε να δημιουργηθεί Μουσείο Ολυμπιακών Αγώνων και καταστήματα. Επιπρόσθετα, προτείνεται η διαμόρφωση ενός χώρου καλλιεργειών, με εσπεριδοειδή, αμπέλια, σιτάρι και μι κρούς ‘’μπαξέδες’’ (κήπους).

Έργων, το οποίο σχεδιάστηκε λανθασμένα, αφού ακολούθησε το πρότυπο του βοτανικού κήπου της πόλης Κοπεγχάγη στη Δανία χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ελληνικές τοπικές κλιματολογικές συνθήκες, με αποτέλεσμα να μη λειτουργήσει ποτέ ως τυπικός Βοτανικός Κήπος. Σήμερα διεκδικείται από εναλλακτικές τοπικές οικολογικές-περιβαλλοντικές οργανώσεις η μετατροπή του σε χώρο πολιτισμικής δημιουργίας, οικολογικών και κοινωνικών δράσεων, ανοιχτό στην κοινωνία. Σήμερα, στην Έδεσσα, τη Βέροια, τη Θεσσαλονίκη, τη Δράμα, την Αλεξανδρούπολη, τα Γιάννενα, τη Λάρισα, το Αγρίνιο, τον Άγιο Δημήτριο Αττικής, την Εκάλη, το Μαρούσι, το Λουτράκι, την Τρίπολη, την Καλαμάτα, τα Χανιά, Δήμοι και ομάδες πολιτών πήραν την πρωτοβουλία και αξιοποιούν ανοιχτούς χώρους, σε σχολεία και ανενεργά στρατόπεδα καλλιεργώντας οπωροφόρα δέντρα, αμπέλια και λαχανικά. Άλλοι Δήμοι εκμεταλλεύονται τα ήδη υπάρχοντα φυτικά υπόβαθρα, όπως στη Γλυφάδα τους ελαιώνες παράγοντας λάδι, στο Νέο Ηράκλειο τις νεραντζιές, οι οποίες μπολιάστηκαν για να δώσουν λεμόνια. Πολλές ευκαιρίες για την ανάπτυξη καινοτόμων έργων Αστικής Γεωργίας υπάρχουν στις εκτεταμένες στέγες των αποθηκών και χώρων επεξεργασίας των συνεταιρισμών ή των μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ και στα σχολεία.

℘ Ο Βοτανικός Κήπος Πετρούπολης Είναι ένα έργο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων

Τα σχολικά προαύλια, οι ταράτσες των κτιρίων ή τα ελεύθερα οικόπεδα που συνορεύουν με τα σχολεία αποτελούν κατάλληλες περιοχές για τη δημιουργία λαχανόκηπων και παραγωγικών εκπαιδευτικών κήπων. ℘ Ο Δήμος Αμαρουσίου στην Αθήνα το 2011 οργάνωσε τη φύτευση 8 λαχανόκηπων στα δημοτικά σχολεία με σκοπό την ενεργό συμμετοχή και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μικρών μαθητών. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα μπορούσε να δημιουργήσει ‘’τράπεζες γης’’ και ευέλικτους μηχανισμούς διανομής γης ή ενοικίασης με μικρό μίσθωμα σε δημότες που θέλουν να ασχοληθούν αλλά δε διαθέτουν ιδιόκτητους χώρους. Οι κοινοτικοί κήποι της Μ. Βρετανίας ή της Ολλανδίας (allotment gardens) αποτελούν ένα πολύ επιτυχημένο εφαρμοσμένο μοντέλο τέτοιας πολιτικής-οικολογικής δραστηριότητας. ℘ Το Μητροπολιτικό Πάρκο Περιβαλλοντικών και Εκπαιδευτικών Δραστηριοτήτων και Ανάπτυξης Κοινωνικής Οικονομίας ‘’Αντώνης Τρίτσης’’ του Δήμου Ιλίου, συνολικής έκτασης περίπου 1.200 στρεμμάτων αποτελεί παράδειγμα ανοικτού χώρου στον οποίο θα μπορούσαν να χωροθετηθούν μικρές καλλιέργειες ‘’Αστικού Εδώδιμου Τοπίου’’[20] (edible landscaping) με οργανωμένο σχεδιασμό και διαχείριση, χωρίς να αλλοιώνεται η αρχική δομή και η λειτουργία. Η τάση που ήδη αναπτύσσεται και κυριαρχεί είναι αυτή της Αστικής Γεωργίας ως στρατηγικού στόχου και πολιτικής της τοπικής αυτοδιοίκησης ως βραχυπρόθεσμο

μέσο ανακούφισης από τις επιπτώσεις των οικονομικών-διατροφικών δυσχερειών σε τοπικό επίπεδο στο πλαίσιο της κοινωνικής μέριμνας των Δήμων. Ενώ ως εργαλείο περιβαλλοντικής-οικολογικής πολιτικής αναβάθμισης θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να συμβάλει στην επίτευξη μακροπρόθεσμης βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και την αναβάθμισης της ποιότητας της συλλογικής και αλληλέγγυας ζωής. Η συμβολή των διοικητικών πυρήνων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα σημαντική, θέτοντας ως μεσοπρόθεσμο στόχο την πολιτική ενθάρρυνσης και θέσπισης της Αστικής Γεωργίας για την ενδυνάμωση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της τοπικής παραγωγής τροφίμων ‘’φυσικής ποιότητας’’. Γι’ αυτό, φαίνονται σημαντικά, όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο: • Η επανεξέταση της διατροφικής πολιτικής (ποιότητα-τοπικοποίηση): αγροτοαστικός σχεδιασμός και καταπολέμηση της διατροφικής φτώχειας, με οικολογικές πρακτικές εκμετάλλευσης (φυσικές καλλιέργειες, ανακύκλωση οργανικών υπολλειμμάτων), διερεύνηση της εδαφολογικής καταλληλότητας της αστικής γης και ενίσχυση του τοπικού παραγωγικού συστήματος μικρής κλίμακας ‘’χωρίς μεσάζοντες’’ και θεσμική αναβάθμιση των συνεργατικών δικτύων παραγωγών - καταναλωτών. • Η ενσωμάτωση της στο χωροταξικό σχεδιασμό μικρής κλίμακας. Ανάπτυξη της ‘’κουλτούρας πρασίνου’’ στα αστικά και περιαστικά περιβάλλοντα, ως άμυνα στην συνεχή οικοπεδοποίηση και την υπέρμετρη αστική εξάπλωση.

Επιχειρώντας την ανάταξη της περιβαλλοντικής υποβάθμισης των πόλεων, η πολιτική της Αστικής Καλλιέργειας μπορεί να διαδραματίσει μακροπρόθεσμα έναν σημαντικό θετικό ρόλο στη ομαλή οικολογική αστική ανάπτυξη. • Η θεσμική διευθέτηση της πρόσβασης στη διαθέσιμη γη. Η διευκόλυνση της πρόσβασης σε διαθέσιμη γη συνιστά έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες ενθάρρυνσης της Αστικής ΓεωργίαςΚηπουρικής, καθώς αποτελεί σημαντικό κίνητρο για την εκκίνηση των πολιτικών περιβαλλοντικών πρωτοβουλιών για τη γενική συμμετοχή των πολιτών. • Η Καταγραφή των δημοτικών ανεκμετάλλευτων εκτάσεων. Η καταγραφή των δημοτικών ανεκμετάλλευτων εκτάσεων για καλλιέργεια και η συγκρότηση μιας ‘’Τράπεζας Δημοτικής Γης’’ αποτελεί το απαραίτητο πολιτικό-διοικητικό στάδιο για τη διαφύλαξη, την αποτελεσματική ενεργοποίηση και διαχείριση των διαθεσίμων γεωργικών εκτάσεων των Δήμων.

• Συμπλήρωση και εκσυγχρονισμός του

θεσμικού πλαισίου σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Η Αστική Γεωργία δεν είναι θεσμικά κατοχυρωμένη ως ειδική χρήση και δεν έχει περιληφθεί στον αστικό σχεδιασμό των πόλεων ούτε σε υφιστάμενες ή σχεδιαζόμενες πολιτικές για τη διαφύλαξη αστικών πράσινων χώρων. Επιπλέον, η θεσμική κατοχύρωση μιας χρήσης

γης δεν αποτελεί πάντα κανόνα για τη ρύθμιση του περιεχομένου της λόγω της ανεπάρκειας του μηχανισμού ελέγχου, της πολυνομίας και της αλληλοεπικάλυψης των θεσμικών πλαισίων και επιπέδων σχεδιασμού ή ακόμη και των αποσπασματικών ρυθμίσεων. Eπειδή το πολιτικό πλαίσιο στην Ελλάδα μεταβάλλεται διαρκώς, η υιοθέτηση της Αστικής Γεωργίας –ως βασικού εργαλείου της οικολογικής-πολιτικής ανάπτυξης του αστικού χώρου– προϋποθέτει εκτός από τη θεσμική κατοχύρωσή της και τη δημιουργία νέων λειτουργικών, ερευνητικών, διοικητικών δομών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση[21]. Θα πρέπει να επισημανθεί πως η προώθηση της Αστικής Γεωργίας ως στρατηγικής προτεραιότητας στις πόλεις, και όχι ως συγκυριακή ‘’συνταγή σωτηρίας’’ στο στρόβιλο της ελληνικής οικονομικής κρίσης, θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να αποτελέσει σταθερό υπόβαθρο περιβαλλοντικής ανάπτυξης και κοινωνικής αλληλεγγύας οικονομίας που θα τακτοποιήσει σωστά τη βιώσιμη φυσική αστική ανάπτυξη στη χώρα.

3.8. Αποδοτικότητα 3.9. Case Studies (παραδείγματα μελέτης) α. AeroFarms β. Plantagon γ. Growing Underground δ. GrowUp Box

3.10. Συμπέρασμα

κάθετη καλλιέργεια___

3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Αστική Καλλιέργεια εντός κτιρίων φαίνεται να αποτελεί αναγκαία στρατηγική στο εσωτερικό ενος πυκνά κατοικημένου αστικού συγκροτήματος, καθώς ένα βασικό τεχνικό πρόβλημα των μελλοντικών πόλεων σε πληθυσμιακή κρίση θα είναι η μεταφορά της ποσότητας των τροφίμων, προκειμένου να συνεχιστεί η διατροφική υποστήριξή αυτων. Έτσι, το τεχνικό-πολεοδομικό μοντέλο της Κάθετης Καλλιέργειας υπόσχεται μια δυνατή λειτουργική λύση, ενώ είναι σημαντικό ότι η Αστική Κηπουρική βασίζεται σε συνέργειες με πολλούς κλάδους των Φυσικών Επιστημών, της Αρχιτεκτονικής, της Μηχανικής των Κατασκευών, της Οικολογίας, συνδέοντας τις πρακτικές των ανθρώπων που επιχειρούν και αλλάζουν το περιβάλλον τους, προκειμένου το νέο παγκόσμιο εγχείρημα αστικών αναμορφώσεων να προσφέρει μια πρακτική απάντηση. (Despommier D. 2010) Τα σύγχρονα ερευνητικά προγράμματα για την Κάθετη Καλλιέργεια επικεντρώνονται σχεδόν αποκλειστικά στην παραγωγή τροφίμων από ελεγχόμενες, υγιείς, χωρίς φυτοφάρμακα καλλιέργειες σε όλη τη διάρκεια του χρόνου με προβλέψιμες αποδόσεις. Ωστόσο, η Κατακόρυφη Καλλιέργεια μπορεί επίσης, να εξομαλύνει τη διαχείριση και την ανακύκλωση των αστικών λυμάτων, τη διανομή των τροφίμων και την εφαρμογή μέτρων για την ποιότητα του αέρα, τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, την εκπαίδευση. Ουσιαστικά, η Κάθετη Αστική Καλλιέργεια ίσως να μπορεί να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα των πόλεων, ως πολύτιμος αρωγός στην επισιτιστική ασφάλεια του συνεχώς αυξανόμενου αστικού πληθυσμού. Φ.3.1. ‘’Vertical Farming’’, αναπαράσταση απο τον Bruce McCall

3.2 OΡΙΣΜΟΣ

‘‘

Το 1915, ο όρος της “Κάθετη Καλλιέργεια" (Vertical Farming) επινοήθηκε από τον Gilbert Ellis Bailey και περιγράφθηκε στο ομώνυμο βιβλίο ‘’Vertical Farming’’.

℘ Το 1999, το πανεπιστήμιο Cornell της πολιτείας της Νέας Υόρκης των Η.Π.Α. εφάρμοσε την πρώτη εμπορικής κλίμακας υποδομή Κάθετης Καλλιέργειας, με παραγωγή λαχανικών (μαρούλια) υψηλής ποιότητας –1.245 τεμαχίων την ημέρα-, ενώ ετησίως προσέγγισε τους 115 τόνους ανά στρέμμα, 20 φορές παραγωγικότερη σε σχέση με ένα τυπικό αγρόκτημα έκθετο στον καιρό στην Καλιφόρνια.

Σήμερα, με τον όρο ‘’Κάθετη Καλλιέργεια’’ αναφερόμαστε στην πρακτική της παραγωγής τροφίμων σε κατακόρυφα στοιβαγμένα στρώματα καλλιεργειών, κεκλιμένες επιφάνειες ή χώρους ενσωματωμένους σε υπάρχουσες ανενεργές δομές, όπως οι ουρανοξύστες, οι παροπλισμένες βιομηχανικές αποθήκες ή τα κιβώτια μεταφορών (κοντέινερ).

Οι κατακόρυφες γεωργικές τεχνολογίες δεν περιορίζονται μονάχα στην παραγωγή λαχανικών αλλά επεκτείνονται και στην παραγωγή φαρμακευτικών φυτών. Οι σύγχρονες πρακτικές χρησιμοποιούν γεωργικές τεχνικές καλλιέργειας θερμοκηπίου, με την απουσία χώματος ως μέσου ανάπτυξης, την τεχνολογία του ελεγχομένου περιβάλλοντος με κεντρική ρύθμιση (CEA)[22], του φωτός, της θερμοκρασίας, του νερού, της υγρασίας, και των θρεπτικών ουσιών. Η Κάθετη Καλλιέργεια απαιτεί την συνεργασία ανθρώπων με διαφορετικά εκπαιδευτικά-τεχνικά υπόβαθρα, όπως έμπειρους καλλιεργητές, γεωπόνους, κηπουρούς, μηχανικούς, βιολόγους και ηλεκτρολόγους μηχανικούς, αρχιτέκτονες, επιστήμονες δεδομένων, ειδικούς τεχνικούς ασφάλειας τροφίμων κλπ. Μέχρι πρόσφατα, αυτή η μορφή καλλιέργειας τροφίμων χρησιμοποιούνταν κυρίως από ομάδες έρευνας πανεπιστημίων ή οργανισμών διαστημικών ερευνών (NASA[23], ESA[24]) εξαιτίας της έλλειψης ερευνητικών δεδομένων και πρωτοκόλλων εφαρμογών. Την περασμένη δεκαετία, όμως, η εκτόξευση της τεχνολογικής ανάπτυξης αλλά και η αυξανόμενη επίγνωση των πλεονεκτημάτων που προσφέρουν οι καλλιέργειες του ελεγχόμενου περιβάλλοντος επέτρεψαν και επιτάχυναν τη διάδοσή τους.

Φ.3.2. ‘’Aerofarms New Jersey, U.S.A.’’, Φωτογραφία (δεξιά)

3.3 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ

Οι Κάθετες Καλλιέργειες εμφανίζουν τρεις βασικούς τύπους υποδομών: v Α’ τύπος: αναφέρεται στην κατασκευή ψηλών δομών (ράφια σε ύψος) με διάφορα επίπεδα καλλιέργειας, συχνά με την χρήση τεχνητού φωτισμού. Αυτή η μικρής έκτασης συγκεντρωμένη καλλιέργεια είναι ο πιο διαδεδομένος λειτουργικός τύπος στον κόσμο. Πολλές πόλεις έχουν εφαρμόσει αυτό το μοντέλο σε παλιά και νέα κτίρια κυρίως, στο εσωτερικό αποθηκών.

v Β’ τύπος: μικρές δομές/κοντέινερ που περιέχουν Κάθετες Καλλιέργειες και εφαρμόζονται στα δώματα παλαιών και νέων κτιρίων, σε εμπορικές και οικιστικές περιοχές καθώς και σε εστιατόρια και παντοπωλεία.

v Γ’ τύπος: είναι ο τύπος του μελλοντικού πολυωρόφου κτιρίου ελεγχομένης Κάθετης Καλλιέργειας. Την περασμένη δεκαετία υπήρξε ένας αυξανόμενος αριθμός σοβαρών προτάσεων αυτού του τύπου χωρίς όμως εφαρμογή.

Είναι σημαντικό να υπογραμμισθεί η σχέση μεταξύ των τριών αυτών τύπων. Η επιτυχής εφαρμογή των μεσαίου μεγέθους Κατακορύφων Καλλιεργειών και η βαθμιαία ωρίμανση των τεχνολογιών τους για την επακόλουθη χρήση του ουρανοξύστη. (Despommier D. 2014) Φ.3.3. ‘’Aerofarms New Jersey, U.S.A.’’, ψηφιακή αναπαράσταση (αριστερά), [Α’ τύπος] Φ.3.4. ‘’Freight Farms’ Container’’, Φωτογραφία (κέντρο), [Β’ τύπος] Φ.3.5. ‘’ Singapore skyline with a theoretical Vertical Farm, Ψηφιακή αναπαράσταση (αριστερά), [Γ’ τύπος]

3.4 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

Προκειμένου να γίνει κατανοητός ο τρόπος λειτουργίας της Κατακόρυφης Καλλιέργειας περιγράφονται αναλυτικά οι τέσσερις τυπολογίες της: α. Σύστημα Διάταξης β. Φωτισμός γ. Μέσα καλλιέργειας δ. Βιωσιμότητα

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΑΞΗΣ (στοιβαγμένα βαρέλια, στοιβαγμένες στρώσεις, σύστημα στηλών, καφασωτός σκελετός Α’)

ΦΩΤΙΣΜΟΣ (τεχνητός ή φυσικός)

ΜΕΣΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ (ακουαπονία, υδροπονία, αεροπονία, καλλιέργεια σε δοχείο)

Π.3.1. ‘’Πίνακας τυπολογίας της Κάθετης Καλλιέργειας’’, κολλάζ

α.

Σύστημα Διάταξης

Πρωταρχικός στόχος είναι η παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων φυτών ανά τετραγωνικό μέτρο. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, καλλιεργούνται σε κάθετες δομές-ράφια. Έτσι, χρησιμοποιούνται τέσσερις τυπολογίες για Κάθετες Καλλιέργειες εσωτερικού χώρου εμπορικής κλίμακας: v Καφασωτός Σκελετός A’ (A-Frame Trellis) Ο σχεδιασμός του “Καφασωτού Σκελετού Α’’ αποτελεί το πρώτο εμπορικά επιτυχημένο υδροπονικό σύστημα. Διαφορετικές εφαρμογές αυτού του σχεδίου ενσωματώνουν σωλήνες που ρυθμίζονται είτε κατακόρυφα είτε οριζόντια για να σχηματίσουν μια τριγωνική εξώθηση του ίχνους τους, αυξάνοντας έτσι την διαθέσιμη επιφάνεια ανάπτυξης με πρόσβαση στο φυσικό φως. Το κύριο πλεονέκτημα αυτού του σκελετού είναι η απλότητά του, η μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση του χώρου, ενώ χρησιμοποιεί τεχνολογία δοκιμασμένη στις υδροπονικές καλλιέργειες εδώ και δεκαετίες. v Συστήματα Στηλών (columnar systems) Αποτελούν τη σύγχρονη παραλλαγή Κατακόρυφης Καλλιέργειας και παράγεται από τη βρετανική εταιρεία Valcant. Το σχέδιο VertiCrop, αποτελείται από μια σειρά στοιβαγμένων δίσκων, οργανωμένων σε συνεχή κίνηση, ώστε να επιτυγχάνεται η συνεχής διείσδυση του φωτός, το πότισμα, η συγκομιδή και η φύτευση. Οι σκάφες καλλιέργειας μετακινούνται περιοδικά με ένα μηχανισμό ώστε να τροφοδοτούνται με θρεπτικά συστατικά. Οι δίσκοι με τα ολοκληρωμένα φυτά αφαιρούνται για τη συγκομιδή. Ο τύπος αυτός υπερτερεί ανάμεσα στα αντίστοιχα υδροπονικά συστήματα επειδή προσφέρει πιο

αποδοτική εκμετάλλευση χώρου και λειτουργεί με το φως του ηλίου, αλλά είναι περιοριστικός στις ποικιλίες φυτών. [www.verticrop.com]

v Στοιβαγμένα βαρέλια (Stacked drums) Πρόκειται για καλλιέργειες φυτών στο εσωτερικό μιας κυλινδρικής κατασκευής, η οποία τοποθετείται γύρω από μια κεντρική πηγή τεχνητού φωτισμού, με αποτέλεσμα την ελαχιστοποίηση της χρήσης χώρου και ενέργειας ανά μονάδα παραγωγής. Αν και είναι το λιγότερο κοινό εμπορικό υδροπονικό σύστημα, θεωρείται το πιο προηγμένο σχέδιο υδροπονικής καλλιέργειας εσωτερικού χώρου. ℘ Το πρώτο δημοσιευμένο παράδειγμα αυτού του τύπου αναπτύχθηκε στα τέλη του 1970 από το Environmental Research Laboratory του πανεπιστημίου της Arizona. [www.cals.arizona.edu/SWES/erl]

℘ Η δημοφιλέστερη παραλλαγή εξελίσσεται από την Omega Garden στην Victoria B.C. στον Καναδά. Ενσωματώνει μηχανισμό που περιστρέφει την κατασκευή γύρω (από ένα δίσκο που περιέχει θρεπτικά συστατικά. [www.butchartgardens.com]

℘ Ο Γερμανός ερευνητής Marco Tidona ανέπτυξε μία εναλλακτική τεχνική Κάθετης Καλλιέργειας, φυτεύοντας λα-

χανικά σε ειδικούς κυλίνδρους-βαρέλια Aponix (2014) και καλλιεργώντας περίπου 144 φυτά ανά τ.μ., σε ένα χώρο με 2,30μ. ύψος. Το σύστημα αυτό, εφαρμόστηκε δοκιμαστικά στο Πανεπιστημιακό Εργαστήριο Οπωροκηπευτικών της Χαϊδελβέργης, από την Manticore και είναι συμβατό με την υδροπονική καλλιέργεια μυρωδικών, φυλλωδών λαχανικών και άλλων ειδών μικρών λαχανικών. [www.aponix.eu/]

v Στοιβαγμένες στρώσεις/υπόβαθρα (Stacked beds) Είναι συναφής στη δομική λογική σχεδιασμού του με το “Καφασωτό Σκελετό Α’’, η αλληλεπίθεση από τυπικά πλαίσια σωλήνων σε σειρά. Η διαστρωμάτωση ωστόσο των στρώσεων στις κατακόρυφες καλλιέργειες δεν επιτρέπει το φως του ηλίου να διαπερνά πλήρως κάθε στρώση, καθιστώντας έτσι, απαραίτητο τον τεχνητό φωτισμό. ℘ Το καλύτερο εμπορικό παράδειγμα είναι το σχέδιο που χρησιμοποιείται από την εταιρεία Terra-Sphere Systems, που εφαρμόζει καλλιεργητικά συστήματα πέντε σταδίων πολλαπλασιάζοντας την καλλιεργήσιμη επιφάνεια άρα, και τις ποσότητες προϊόντων μέσα σε χώρους ύψους τριών μέτρων. [www.seedstock.com/2011/04/14/terraspher e-systems-sustainable-vertical-farming-is-areality/]

β. Φωτισμός Βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός τέλειου εσωτερικού περιβάλλοντος καλλιέργειας τροφίμων είναι η διαθεσιμότητα προσιτών και προηγμένων τεχνολογιών φωτισμού. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι φωτισμού ανάπτυξης, με κυρίαρχο το φωτισμό με LED. Το φως ‘’ανάπτυξης’’ είναι μια τεχνητή πηγή φωτός, το οποίο έχει σχεδιαστεί για να διεγείρει την ανάπτυξη των φυτών εκπέμποντας ένα ηλεκτρομαγνητικό φάσμα ιδανικό για τη φωτοσύνθεση. Τέτοια φώτα χρησιμοποιούνται όπου υπάρχει έλλειψη φυσικού φωτός ή απαιτείται πρόσθετο φως. Για παράδειγμα, τους χειμερινούς μήνες, καθώς ο διαθέσιμος φυσικός φωτισμός είναι συχνά ανεπαρκής, χρησιμοποιούνται τα φώτα ‘’ανάπτυξης’’. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως στις εσωτερικές καλλιέργειες μεγάλης κλίμακας χρησιμοποιούν τα φώτα ‘’ανάπτυξης’’ για να αντικαταστήσουν εντελώς το άμεσο ηλιακό φως. Ωστόσο, τα φώτα αυτά δεν υποκαθιστούν απλώς το ηλιακό φως, αλλά ξεπερνούν κατά πολύ την αποτελεσματικότητά του. Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι λυχνιών ‘’ανάπτυξης’’ που διατίθενται για εσωτερική Αστική Καλλιέργεια: v Φώτα φθορισμού: χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια βοτάνων και λαχανικών σε κλειστούς χώρους. Πρόκειται για δύο τύπους, συμπεριλαμβανομένων των σωλήνων φθορισμού (Fluorescent Tubes) και των συμπαγών λαμπτήρων φθορισμού (Compact Fluorescent Lights). Οι σωλήνες φθορισμού (Fluorescent Tubes), που παράγονται με διαφορετικές εντάσεις, διαρκούν περισσότερο και είναι ενεργειακά πιο αποδοτικές από τους λαμπτήρες πυράκτωσης για οικιακή χρήση. Είναι πολύ λεπτοί και ενσωματώνονται εύκολα σε μικρούς χώρους. Για αυτούς τους λόγους, οι συμπαγείς λαμπτήρες φθορισμού (Compact Fluorescent Lights) είναι πιο εύχρηστοι στα νοικοκυριά αλλά και στην εσωτερική αστική καλλιέργεια. Καταναλώνουν μόνο το 20% έως 30% της ενέργειας των παραδοσιακών λαμπτήρων πυρακτώσεως και η διάρκεια ζωής τους είναι έξι έως οκτώ φορές μεγαλύτερη. Είναι φθηνότεροι και δεν εκπέμπουν υπερβολική θερμότητα στα φυτά επιτρέποντας στους καλλιεργητές να κρατούν τα φώτα πιο κοντά στα φυτά.

v Φώτα HPS/HID: τα φώτα υψηλής πίεσης νατρίου (HPS) είναι περισσότερο αποτελεσματικά. Είναι γνωστά στους καλλιεργητές εσωτερικού χώρου περισσότερο από 75 χρόνια. Εκπέμπουν όμως σημαντική ποσότητα θερμότητας και για αυτό πρέπει να τοποθετούνται σε απόσταση από τα φυτά. Επιπλέον, απαιτούν ένα σημαντικό ποσό επενδύσεων για τη δημιουργία και τη συντήρηση τους. Δεν συνίστανται για καλλιεργητές μικρών εκμεταλλεύσεων. v Φώτα Light Emitting Diode (Δίοδος εκπομπής φωτός): Τα κόκκινα και μπλε LED, ιδανικά για καλλιέργειες εσωτερικού χώρου, άρχισαν να χρησιμοποιούνται από την αρχή του 21ου αιώνα. Ενεργειακά αποδοτικά, παράγουν αρκετό φως χωρίς να καταναλώνουν ιδιαίτερη ποσότητα ενέργειας. Τα LED είναι σχεδόν 50% πιο αποδοτικά από τα φώτα CFL και να δημιουργούν ένα τελειο περιβάλλον τεχνητού φωτισμού για καλλιέργεια. Το κόστος των λαμπτήρων LED είναι υψηλότερο και απαιτείται προστασία των ματιών, καθώς μπορούν να είναι επιβλαβή για την ανθρώπικη όραση.

Συνοψίζοντας, ο φωτισμός είναι η πιο σημαντική παράμετρος της δημιουργίας ενός λειτουργικού εσωτερικού περιβάλλοντος καλλιέργειας φυτών. Χρειάζεται αρκετός χρόνος λεπτομερούς μελέτης για το σχεδιασμό της διάταξης των φυτών και του φωτισμού. Υπάρχουν εξειδικευμένες τεχνικές για την αύξηση της χρήσης του διαθεσιμου (φυσικού ή τεχνητού) φωτός σε ένα χώρο με κυριότερη την χρ-ήση λευκών επιφανειών. Ο φωτισμός με CFL είναι καταλληλότερος για αρχάριους καλλιεργητές μικρής κλίμακας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλα τα στάδια της ανάπτυξης των φυτών, είναι ευρέως διαθέσιμος σε πολλά μήκη κύματος και είναι μικρότερος σε μέγεθος απο τα φώτα LED. Η μικρή ποσότητα θερμότητας που παράγεται από τις CFL είναι επίσης ένα σημαντικό πλεονέκτημα για τους μικρούς αγρότες. Ο φωτισμός με LED είναι μια καλή μακροπρόθεσμη επένδυση για καλλιέργειες μεγάλης κλίμακας, ως πιο αποδοτικός ενεργειακά, καθώς η χρήση των λαμπτήρων LED μπορεί να μειώσει τη χρήση ενέργειας έως και 70%, ενώ έχει διάρκεια ζωής μέχρι και 10 χρόνια.

γ.

Μέσα Καλλιέργειας

Εξαιτίας της επιλογής και της παρακολούθησης της νέας επιστημονικής-τεχνικής τεχνολογίας αστικών και περιαστικών καλλιεργειών με απουσία χώματος είναι επιβεβλημένη η ανάπτυξη κάποιων εναλλακτικών λύσεων καλλιέργειας φυτών, όπως: v Πράσινη στεέγη (green roof ή living roof): Εφαρμόζεται η αδιάβροχη μεμβράνη φύτευσης στην επιφάνεια του δώματος. Μπορεί επίσης να διαθέτει αντιρριζικό σύστημα, σύστημα αποστράγγισης και αρδευτικό σύστημα. v Υδροπονία (hydroponics): Χρησιμοποιείται νερό εμπλουτισμένο με θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξη του φυτού χωρίς χώμα. v Αεροπονία (aeroponics): Χρησιμοποιείται εμπλουτισμένο περιβάλλον αέρα για την ανάπτυξη του φυτού ή ομίχλης χωρίς χώμα. v Ενυδρειοπονία (aquaponics): Η καλλιέργεια και η ανάπτυξη των φυτών γίνεται σε συνδυασμό με ιχθυοκαλλιέργεια, με αποτέλεσμα τη μειωμένη χρήση νερού και μικρότερο κόστος παραγωγής. v Καλλιέργεια σε δοχείο (Container/pot gardening): Xρησιμοποιούνται δοχεία με χώμα για τη φύτευση.

δ. Βιωσιμότητα Η Κάθετη Καλλιέργεια, όπως θα αναφερθεί παρακάτω εκτενέστερα, εκμεταλλεύεται ορισμένες παραμέτρους βιωσιμότητας για να αντισταθμίσει το υψηλότερο ενεργειακό κόστος της. Οι επιστήμονες και οι τεχνικοί που εξελίσσουν πειραματικά τις νέες καλλιεργητικές μεθόδους υποστηρίζουν πως χρησιμοποιείται 95% λιγότερο νερό από τις αντίστοιχες συμβατικές καλλιέργειες σε τυπικές εκτάσεις, εκτιθεμένες στον καιρό.

Πολυώροφο Κτίριο

Συστήματα Καλλιέργειας

Κτίριο Κάθετης Καλλιέργειας

Stacked Beds

Columnar

Α’ Frame Trellis

HYDROPONIC

Stacked Drums

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

AQUAPONIC 80% χρήση χώματος

50% συγκομιδή

90% χρήση νερού

χρήση παρασιτοκτόνων

0% χρήση χώματος

90% συγκομιδή

5% χρήση νερού

μη χρήση παρασιτοκτόνων

μακρινές αγορές

ΚΑΘΕΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

Π.3.2. ‘’Πίνας Χαρακτηριστικών της Κάθετης Καλλιέργειας’’, γραφική αναπαράσταση

τοπική αγορά

AEROPONIC

3.5 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΝ Αρχαιότητα Η ιδέα της Κάθετης Καλλιέργειας δεν είναι νέα, ιχνηλατείται στην προχριστιανική Αρχαιότητα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τους “Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας”, ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, στα 605 π.Χ., στους οποίους έχουμε ήδη αναφερθεί.

Νεότερα Χρόνια Το 1909, το περιοδικό Life Magazine δημοσιεύει τα σχέδια ενός ψηλού κτιρίου που καλλιεργεί τρόφιμα σε κατακόρυφα στοιβαγμένα “αγροκτήματα”. Η συγκεκριμένη πρόταση αναφέρεται πολύ αργότερα και στο βιβλίο του Rem Koolhaas[25], “Delirious New York”[26], ως “ένα ουρανοξύστη ουτοπικής κατασκευής για την παραγωγή απεριόριστου αριθμού παρθένων χώρων σε μια μητροπολιτική τοποθεσία”[27] (Rem Koolhaas 1978). Το 1915, για πρώτη φορά, αναφέρεται ο όρος "Vertical Farming” από τον Αμερικάνο Γεωλόγο Gilbert Ellis Bailey στο ομώνυμο βιβλίο "Vertical Farming". Εκεί, ισχυρίστηκε ότι η ελεγχόμενη εσωτερική καλλιέργεια φυτών σε ένα πολυόροφο κτίριο με την μέθοδο της υδροπονίας σε κάθετη οργάνωση του εξοπλισμού θα προσφέρει πολλά οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Επιπλέον παραδείγματα πρώιμων προτάσεων Κάθετης Καλλιέργειας είναι το Immeubles-Villas του Le Corbusier[27] και το

Highrise of Homes (1972) της SITE[29], το οποίο ξανααναζοπυρώνει το Θεώρημα ‘’Stacked Cities’’ 1909 του Life Magazine[30] . Επίσης, η στρατηγική για την βελτίωση της αποδοτικότητας των γεωργικών πόρων με τη σύνδεση της Γεωργίας και της επεξεργασίας των προιόντων με την κατανάλωση ενέργειας είχε παρουσιαστεί από τον Αγρονόμο Howard Doane το 1950 στο βιβλίο του, ‘’Vertical Farm Diversification’’. Ο Doane με τον όρο ‘’κατακόρυφος’’ υποδηλώνει την κατακόρυφη ιεραρχεία της ροής των πόρων που δημιουργείται, όταν μια φάρμα εξελίσσεται ώστε να εμπεριέχει και επεξεργασίες προϊόντων και κυκλική χρήση των πόρων. Τέλος, πρώιμα πρότυπα κάθετων αγροκτημάτων υπήρχαν στην Αρμενία πριν το 1951 σε μια εποχή ερευνών για την υδροπονική και τα κηπευτικά κτιριακά συστήματα, τροφοδοτούμενη από την εξερεύ-

νηση του διαστήματος και την Διατλαντική ανταγωνιστικότητα (ΗΠΑ - Σοβιετικής Ένωσης) για το τεχνολογικό προβάδισμα.

Σύγχρονη Εποχή Ένας από πιο χαρακτηριστικούς προδρόμους των Κάθετων Καλλιεργειών είναι ο βιοκλιματικός ουρανοξύστης “Menara Mesiniaga”στη Μαλαισία , που χτίστηκε το 1992 από Ken Yeang, τον πιο γνωστό αρχιτέκτονα και εφαρμοστή της ιδέας του ‘’βιοκλιματικού ουρανοξύστη’’ μεικτής χρήσης που συνδυάζει στο εσωτερικό του τη διαβίωση με την καλλιέργεια τροφίμων. Ωστόσο, οι πρώτες δημοσιευμένες αναφορές για υψηλής πυκνότητας καλλιέργειες εσωτερικού χώρου προέρχονται από την Ολλανδία. Η εταιρεία MVRDV[31], το 2000, εξετάζει την εναρμόνιση της αρχιτεκτονικής έρευνας και πρακτικής με τη γεωργία ως μια πιθανή λύση στην παραγωγή

χοίρων της χώρας. Με τον τίτλο Pig City επιχειρεί να ρυθμίσει το περιεχόμενο μιας πρότασης που θα απαντούσε στην ζήτηση της κατανάλωσης χοιρινού κρέατος από τους Ολλανδούς και της ταυτόχρονης έξαρσης των σχετικών ασθενειών με την παραγωγή και την κατανάλωση του συγκεκριμένου είδους. Το σχέδιο περιλαμβάνει ένα δίκτυο από πύργους αποκλειστικά για την εκτροφή χοίρων, με συστήματα βιομηχανοποιημένης και αυτοματοποιημένης παροχής τροφής και συλλογής αποβλήτων. Το Pig City προσέλκυσε την διεθνή προσοχή ως μια καινοτόμος στρατηγική για την αναμόρφωση της γεωργίας –δανειζόμενη στοιχεία από την κατακόρυφη ενταντικοποίηση των ανθρώπινων κατοικιών. [www.mvrdv.nl] Τον ίδιο χρόνο, το Ινστιτούτο Ερευνας Αγροτεχνολογίας του Πανεπιστημίου του Wageningen προτείνει τη δημιουργία μιας τεράστιας υποδομής εσωτερικής καλλιέργειας με το όνομα Deltapark σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, για τη μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας των διαθέσιμων πόρων και τον εκμηδενισμό των δυσμενών οικολογικών επιπτώσεων. Ο ιθύνων νους του project Δρ. Jan Broeze τονίζει: ‘’Αν συλλέξεις διάφορες δραστηριότητες, όπως θερμοκήπια, καλλιέργειες ψαριών, και διαδικασίες επεξεργασίας λιπασμάτων, τότε δημιουργείς μια αποδοτική κλίμακα για μια πιο βιώσιμη παραγωγή τροφίμων. Η ιδέα είναι να χρησιμοποιείς απόβλητα, απορρίματα από μια διαδικασία για να τροφοδοτείς μια άλλη’’. [www.wageningenacademic.com/.../JCNS2012.x0]

Ο σύγχρονος ορισμός όμως, που αναφέρεται ευθέως στη χρήση της κατακόρυφης χωρικής διάστασης στην παραγωγή τροφίμων εισάγεται από το καθηγητή του του πανεπιστημίου Columbia Δρ. Dickson Despommier[32]. Περιγράφει το κατακόρυ-

φο αγρόκτημα ως μηχανισμό μαζικής καλλιέργειας φυτικής και ζωικής ζωής για εμπορικούς σκοπούς στο εσωτερικό των ουρανοξυστών. Εικάζει ότι ένα αγρόκτημα 30 ορόφων σε ένα αστικό συγκρότημα θα μπορούσε να προσφέρει τροφή για 50.000 ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των λαχανικών, των φρούτων, των αυγών και του κρέατος, με τις υδροπονικές καλλιέργειες στους ανώτερους ορόφους, ενώ οι χαμηλότεροι όροφοι θα ήταν κατάλληλοι για κοτόπουλα και ψάρια που θα καταναλώνουν τα φυτικά απόβλητα των καλλιεργειών. Μετά την έκδοση του βιβλίου του “The Vertical Farm: Feeding the World in the 21st Century” (2010) αυξάνεται ο αριθμός των θερμοκηπίων σε ταράτσες κτιρίων και των κατακόρυφων καλλιεργειών εντός κτιρίων με βάση τους αστικούς κανονισμούς και την οικονομική βιωσιμότητα. Έκτοτε, η νοοτροπία αλλάζει και οι πόλεις αρχίζουν να προσαρμόζουν και να ερμηνεύουν τους αστικούς κανονισμούς για να προωθήσουν την ανάπτυξη της βιομηχανίας την Κάθετης Καλλιέργειας. Έτσι, το 2004, στο New Jersey των Η.Π.Α. ιδρύεται η εταιρία “Aerofarms”, η οποία διαθέτει πλέον 9 φάρμες με Κάθετες Καλλιέργειες –η μια αποτελεί και τη μεγαλύτερη στον κόσμο–, με στόχο μια βιώσιμη εναλλακτική απάντηση στη Συμβατική Γεωργία. Η εταιρεία έχει κατασκευάσει εσωτερικές εκμεταλλεύσεις που μπορούν να παράγουν τρόφιμα τοπικά χρησιμοποιώντας την μέθοδο της αεροπονίας. Τα φυτά καλλιεργούνται με την απουσία έδαφους και την χρήση ενός ειδικού υφάσματος, ενώ οι ρίζες των φυτών ψεκάζονται με την απαραίτητη ποσότητα νερού αλλά και τα αναγκαία θρεπτικά στοιχεία. Η εταιρεία ισχυρίζεται ότι αυ-

τή η μέθοδος μειώνει την κατανάλωση νερού κατά 95% σε σύγκριση με τη Συμβατική Καλλιέργεια. [aerofarms.com] Η στιγμή ενίσχυσης και μαζικής υιοθέτησης των προτάσεων της Κάθετης Καλλιέργειας έρχεται την άνοιξη του 2007 με έλευση της παγκόσμιας κρίσης στις τιμές των τροφίμων. Τότε, τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τις Κατακόρυφες Καλλιέργειες και συνδράμουν ουσιαστικά στη στον προσανατολισμό της βούλησης επιστημόνων, τεχνικών και θεωρητικών για την άμεση διερεύνηση στρατηγικών εξάλειψης της επισιτιστικής ανασφάλειας. Το 2013, στο Μόναχο της Γερμανίας ιδρύεται το Association for Vertical Farming (AVF)[33] ως ένας ενεργός διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός που προωθεί την αειφόρο ανάπτυξη της Κάθετης Γεωργικής Βιομηχανίας μέσω της εκπαίδευσης και της συνεργασίας που επικεντρώνεται στην προώθηση των τεχνολογιών τόσο της Αστικής Κηπουρικής όσο και της Κάθετης Γεωργίας. [www.vertical-farming.net]

3.6 ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ Ασφάλεια Τροφής Τα Ηνωμένα Έθνη (Ο.Η.Ε.) εκτιμούν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά 40% έως το 2050, υπερβαίνοντας τα 9 δισεκατομμύρια, ενώ το 80% θα διαμένει στις πόλεις (The United Nations 2017). Προβλέπεται επίσης μεγαλύτερη άνοδος των τιμών των τροφίμων εξαιτίας της αύξησης του κόστους του πετρελαίου και της μείωσης του νερού, της ενέργειας και των αγροτικών εφοδίων. Επιπρόσθετα, η Αστική Καλλιέργεια αντιμετωπίζει προβλήματα εξαιτίας του υψηλύ κόστους των εγκαταστάσεων, με αποτέλεσμα η ευρεία εφαρμογή της Κάθετης Καλλιέργειας να προτάσσεται ως αναγκαία επιλογή. Η Κάθετη Καλλιέργεια επιτρέπει την παραγωγή τροφίμων με αποτελεσματικό και βιώσιμο τρόπο, ενισχύοντας την οικονομία, μειώνοντας την περιβαλλοντική ρύπανση, προσφέροντας νέες ευκαιρίες απασχόλησης και πρόσβαση σε υγιεινά και φρέσκα τρόφιμα. Υπόσχεται ένα υγιεινό περιβάλλον για την παραγωγή τροφίμων, σε όλη τη διάρκεια του έτους, ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες και με μεγαλύτερες αποδόσεις. Υιοθετεί τις αρχές της τοπικοποίησης, την προμήθεια τροφίμων και φρέσκων προϊόντων που παράγονται στο εσωτερικό των μεγάλων πόλεων, μειώνοντας σημαντικά το κόστος μεταφοράς. Παράγονται μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων σε πολύ μικρότερη έκταση σε σχέση με τις συμβατικές καλλιέργειες. Το ίδιο ακριβώς σκεπτικό που χρησιμοποιείται στη Αρχιτεκτονική για την καθ’ύψος τοποθέτηση σπιτιών και γραφείων σε περιορι-

σμένες και ακριβές εκτάσεις μεγαλουπόλεων, όπως στο Χονγκ Κονγκ ή το Μανχάταν της Νέας Υόρκης, μπορεί να εφαρμοστεί και στις Αστικές καλλιέρειες οδηγώντας σε συμπαγή και αυτάρκη οικοσυστήματα που καλύπτουν πολλαπλές λειτουργίες, από την παραγωγή τροφίμων μέχρι τη διαχείριση αποβλήτων.

Κλιματολογική Αλλαγή Η διαφαινομένη αλλαγή του κλίματος με τις ισχυρότερες πλημμύρες, τους τυφώνες, τις καταιγίδες και την εξαπλούμενη ξηρασία, συνέβαλε σημαντικά στη μείωση της καλλιεργήσιμης γης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, εξαιτίας της εκτεταμένης ξηρασίας το 2011, έχασαν μια επιφάνεια καλλιέργειας σιτηρών εκτιμώμενης αξίας 110 δις δολλαρίων. Επιπρόσθετα, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι η αλλαγή του κλίματος και οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες οδηγούν στην ακαταλληλότητα μεγάλων εκτάσεων καλλιεργήσιμης γης. Επιπλέον, η Παραδοσιακή Γεωργία απαιτεί σημαντικές ποσότητες ορυκτών καυσίμων (ενέργεια) για τις γεωργικές εργασίες (όργωμα, εφαρμογή λιπασμάτων, σπορά, βοτάνισμα και συγκομιδή) αλλά και για τη μεταφορά των παραγόμενων προϊόντων. Στις Η.Π.Α απαιτείται η κατανάλωση περισσότερου από το 20% της κατανάλωσης βενζίνης και πετρελαίου. Πάνω από το 90% των τροφίμων εισάγεται από αποστάσεις μεγαλύτερες των 50 χλμ στις μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ. Μελέτη του 2008 του Πανεπιστημίου Carnegie Mellon στην πόλη Pittsburgh κατέληξε στο συμπέρασμα ότι στις Η.Π.Α. η παράδοση προετοιμασμένων τροφίμων είναι υπεύθυνη για την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα κατά 0,4 τόνους ανά νοικοκυριό ετησίως.

Υγεία Οι συμβατικές γεωργικές πρακτικές των μεγάλων καλλιεργητικών εταιρειών επιδιώκουν αποκλειστικά το κέρδος εκμετάλλευσης της παραγωγής τους χωρίς να δίνουν προσοχή στην υγεία του καταναλωτή όσο και στη βιωσιμότητα του φυσικόύ περιβάλλοντος. Ειδικότερα, η χρήση των λιπασμάτων επηρεάζει, άμεσα και έμμεσα, τη χημική και ατμοσφαιρική ισορροπία αλλά και την ισορροπία του κύκλου του νερού στο Οικοσύστημα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διαπίστωσε ότι πάνω από το ήμισυ των αγροκτημάτων του κόσμου χρησιμοποιούν ακατέργαστα ζωικά απόβλητα ως λίπασμα που προσελκύουν μύγες, οι οποίες είναι φορείς πολλών ασθενειών. Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί ότι οι εκπομπές μεθανίου, που συμβάλλουν στην δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου, από καλλιεργήσιμες εκτάσεις (ιδιαίτερα καλλιέργειες ρυζιού) αυξάνονται με την χρήση αμμωνιακών λιπασμάτων. Ταυτόχρονα, τα λιπάσματα που απορροφούνται και από τον υδροφόρο ορίζοντα προκαλούν το φαινόμενο του ευτροφισμού, γεγονός που διαταράσσει την οικολογική ισορροπία τοπικών και ευρυτέρων οικοσυστημάτων. Αντίθετα, η καλλιέργεια φυτών σε προστατευμένο ελεγχόμενο εσωτερικό περιβάλλον είναι καθαρή, ελεύθερη από κάθε χρήση χημικών που επιβαρύνουν την τροφική αλυσίδα και την οικολογική ισορροπία.

Οικοσύστημα Η Παραδοσιακή Γεωργία παραβιάζει τα φυσικά οικοσυστήματα για χιλιετίες. Σύμφωνα με τον Dickson Despommier, "Η Γεωρ-

γία έχει αναστατώσει τις οικολογικές ισορροπίες περισσότερο από τον καιρό –είναι η πιο καταστροφική διαδικασία στη γη" (Despommier D. 2010). Στα τέλη του 20ου αιώνα, το βραζιλιάνικο τροπικό δάσος απειλήθηκε από τη γεωργική καταπάτηση, καθώς περίπου 1,812,992 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους έχει καταστραφεί για την ξύλευση και την επακόλουθη δημιουργία γεωργικών εκτάσεων. Επισήμανε πως η καταπάτηση αυτών των αρχαίων ρυθμισμένων οικοσυστημάτων επιταχύνει την κλιματική αλλαγή ενώ οι Κάθετες καλλιέργειες μπορούν να μειώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της εντατικής Βιομηχανικής Γεωργίας στο παγκόσμιο οικοσύστημα προστατεύοντας τη βιοποικιλότητα και μειώνοντας τον κίνδυνο από την κλιματική αλλαγή.

Οικονομία Οι υποστηρικτές της Κάθετης Καλλιέργειας τονίζουν ότι παράγουν τροφίμα με ανταγωνιστικές τιμές. Μπορoύν να παράγουν φρέσκα τρόφιμα σε μεγάλες ποσότητες στις γειτονιές που έως εκείνη τη στιγμή δεν είχαν πρόσβαση σε τρόφιμα τέτοιας ποιότητας, ενώ παράλληλα παρέχουν ευκαιρίες απασχόλησης (θέσεις εργασίας) χρησιμοποιώντας προηγμένες ψηφιακές τεχνολογίες και πολλαπλούς καλλιεργητικούς κύκλους. Επιπλέον, ενισχύει την τοπική οικονομία. Τα εγκαταλελειμμένα αστικά κτίρια (βιομηχανίες, αποθήκες) μπορούν να μετατραπούν σε κατακόρυφα αγροκτήματα για να παρέχουν υγιεινά τρόφιμα σε γειτονιές, όπου τα φρέσκα προϊόντα δεν υπάρχουν, επαναφέροντας τη σύνδεση των κατοίκων των πόλεων με τις καλλιεργητικές πρακτικές.

3.7 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

α. Πλεονεκτήματα

H Κάθετη Γεωργία, τμήμα της Αστικής Γεωργίας, υπερτερεί σε σχέση με τις παραδοσιακές γεωργικές πρακτικές επειδή: Ι. Ρυθμίζει τη διαφαινομένη μελλοντική ανισορροπία πληθυσμού και παραγωγής τροφίμων: Η παγκόσμια μελλοντική αύξηση του πληθυσμού απαιτεί επέκταση της αρώσιμης γης για την παραγωγή επαρκών τροφίμων, πράγμα αδύνατο. Τα κάθετα αγροκτήματα, με τον κατάλληλλο σχεδιασμό ένταξης, παραγωγής και ροής μπορούν να εξαλείψουν την ανάγκη για επιπρόσθετη καλλιεργούμενη γη και να βοηθήσουν στην δημιουργία καθαρότερου περιβάλλοντος και υγιεινής τροφής. ΙΙ. Αυξάνει σημαντικά την παραγωγή: Σε αντίθεση με την Παραδοσιακή Γεωργία, η Αστική Κάθετη Γεωργία μπορεί να αποδώσει σοδειά σε όλη την διάρκεια του χρόνου σε πολλαπλούς κύκλους παραγωγής, αφού υπάρχει πλήρης έλεγχος κύκλου στο περιβάλλον της καλλιέργειας. Μπορεί να πολλαπλασιάσει την παραγωγικότητα της επιφάνειας κατά 4 έως 6 φορές, ανάλογα με το καλλιεργούμενο είδος. Επιπλέον, καθώς η παραγωγή πωλείται στον ίδιο τόπο όπου καλλιεργείται, υπάρχει ελάχιστη απώλεια προϊόντος λόγω αποθήκευσης ή μεταφοράς, μηδαμινή προσβολή από ασθένειες, μηδαμινή χρήση παρασιτοκτόνων και βιομηχανικών λιπασμάτων και μειωμένη κατανάλωση ενέργειας για τη μεταφορά και τη συντήρηση απ' ότι στη Συμβατική Γε-

ωργία. Η Green Sense Farms με έδρα το Σικάγο, χρησιμοποιώντας βελτιστοποιημένη τεχνολογία L.E.D. φωτισμού, έχει συγκομιδή 20-25 φορές ετησίως.

προϊόντων. Επίσης, η παραγωγή τροφίμων σε Κάθετες Καλλιέργειες μειώνει ή εξαλείφει το όργωμα, το φύτεμα και τη συγκομιδή με μηχανήματα. Έτσι, η καύση λιγότερων ορυκτών καυσίμων συντελεί στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης επαναφέροντας το φυσικό ρυθμισμένο περιβάλλον.

[www.greensensefarms.com]

ΙΙΙ. Αυτονομεί την καλλιέργεια από τις καιρικές συνθήκες: Οι καλλιέργειες στη Συμβατική Γεωργία καταστρέφονται συχνά από ακραία καιρικά φαινόμενα. Η σημασία της προστασίας των καλλιεργειών από τον καιρό αυξάνεται ολοένα περισσότερο, καθώς το παγκόσμιο κλίμα αλλάζει. Επειδή εξελίσσεται σε ελεγχόμενο περιβάλλον, είναι ανεξάρτητη από τον καιρό και προστατευμένη από κάθε ακραίο καιρικό φαινόμενο. IV.

Εξοικονομεί πόρους: Κάθε μονάδα (στρέμμα, εκτάριο) κάθετου αγροκτήματος μπορεί να απελευθερώσει 20 μονάδες αρώσιμης γης ώστε να επανέλθουν στη φυσική τους κατάσταση. Επομένως, μπορεί να μειώσει την πίεση για επιπλέον καλλιεργούμενο έδαφος, εξασφαλίζοντας την προστασία περιοχών που απειλούνται από την αποψίλωση[34] και την ερημοποίηση[35] εξαιτίας της αγροτικής εντατικής καλλιέργειας. Επειδή ο τόπος καλλιέργειας και η περιοχή/αγορά/πόλη κατανάλωσης συχνά συμπίπτουν ή βρίσκονται σε μικρή απόσταση, μειώνεται σημαντικά η ποσότητα των ορυκτών καυσίμων για τη συντήρηση και τη μεταφορά των

Εξοικονομεί νερό: Οι Κάθετες Καλλιέργειες χρησιμοποιούν λιγότερο νερό από τις Συμβατικές, μέχρι και 95%.

VI. Αποδίδει ασφαλή φυσικά προϊόντα: Το ελεγχόμενο και προστατευμένο από τον καιρό περιβάλλον μιας Κάθετης Καλλιέργειας εκμηδενίζει τη χρήση παρασιτοκτόνων, ειδικότερα ζιζανιοκτόνων και μυκητοκτόνων. VII. Μειώνει τον ρυθμό μαζικής εξαφάνισης των αγροδίαιτων ζώων: Η αγρανάπαυση σε μεγάλες περιοχές της επιφάνειας της Γης ίσως είναι απαραίτητη για την επιβράδυνση και τελικά την παύση της ανθρωπογενούς μαζικής εξαφάνισης των αγροδιαίτων ζώων. Η Κάθετη Γεωργία αποτελεί εναλλακτική αποδοτική και ηθικά αποδεκτή βιώσιμη εναλλακτική λύση για την επαναφορά των ποσοστών των πληθυσμών τους που μια μελέτη έδειξε πως μειώθηκαν από 25 άτομα ανά εκτάριο σε 5 άτομα ανά εκτάριο μετά την συγκομιδή, εκτιμώντας ότι 10 ζώα ανά ε-

πόλεων αλλά και στη διατροφική επάρκειά τους. Δημιουργεί θέσεις εργασίας αμβλύνοντας το πρόβλημα ανεργίας.

κτάριο σκοτώνονται κάθε χρόνο από τις πρακτικές της Συμβατικής Γεωργίας.

VΙΙΙ. Προστατεύει την ανθρώπινη υγεία από την αλλόγιστη χρήση των λιπασμάτων, από την έκθεση σε μολυσματικές ασθένειες όπως η ελονοσία και η σχισωμίαση, από την έκθεση σε τοξικές χημικές ουσίες –παρασιτοκτόνα για την αντιμετώπιση επικίνδυνων ζωικών ειδών, παρασίτων, μηκύτων. Επιπρόσθετα, ιδιαίτερα στο Δυτικό κόσμο το βιομηχανικό επεξεργασμένο με συντηρητικά φαγητό προκαλεί σοβαρά ή και θανάσιμα προβλήματα υγείας όπως η παχυσαρκία, τα καρδιακά νοσήματα και ο διαβήτης.

XI.

Εγκαθιδρύει την ενεργειακή αυτονομία: Τα κάθετα αγροκτήματα μπορούν να εκμεταλλευτούν τη μετατροπή των οργανικών απόβλητων σε βιοαέριο, κατάλληλλο για την ηλεκτροδότησή τους.

ΧΙΙ. Δεσμεύει λιγότερο χώρο: Στην Κάθετη Καλλιέργεια ένα στρέμμα εσωτερικού χώρου ισοδυναμεί με 4-6 υπαίθρια στρέμματα, για την παραγωγή της ίδιας ή πολλαπλάσιας ποσότητας προϊόντων. Τα ‘’αγροκτήματα’’ δημιουργούνται σε ήδη υπάρχοντες χώρους, όπως εγκαταλελειμμένες αποθήκες και κτίρια.

ΙΧ. Μειώνει ή εξαλείφει την επισιτιστική ανασφάλεια: Η δημιουργία Κάθετων Καλλιεργειών σε ασφαλείς αστικές πυκνοκατοικημένες τοποθεσίες θα συμβάλλει στη μείωση των διαμαχών μεταξύ γειτονικών κρατών που αντιδικούν για φυσικούς πόρους (νερό, καλλιεργητική επιφάνεια). Θα επιτρέψει επίσης την παραγωγή τροφίμων σύμφωνα με τις ιδιαίτερες πολιτισμικές παραδόσεις χωρίς να διακυβεύονται οι βασικές ανάγκες βοηθώντας έτσι, σημαντικά στην ανάκαμψη κάθε κοινωνίας από τη διατροφική υποβάθμιση. Χ.

Συμβάλλει στην αστική ανάπτυξη και την τοπική διατροφική αυτάρκεια: Η Κάθετη Γεωργία σε συνδυασμό με ειδικές απλές τεχνολογίες και κοινωνικοοικονομικές μεθόδους/πρακτικές, μπορεί να συνδράμει στην εξυγίανση των

β. Μειονεκτήματα

Ενώ οι Κάθετες Καλλιέργειες προσφέρουν πολλά πλεονεκτήματα έναντι των συμβατικών μεθόδων εντατικής καλλιέργειας, υπάρχουν και αρκετά μειονεκτήματα σε αυτόν το νέο τρόπο παραγωγής: Ι. Καλλιεργούνται περιορισμένα είδη: Το εύρος των φυτικών ειδών (καρποί, φρούτα, λαχανικά, φυτά) που μπορούν να καλλιεργηθούν σε ελεγχομένους εσωτερικούς χώρους είναι περιορισμένο. Με τα σημερινά δεδομένα παραγωγής καλλιεργούνται κυρίως φυλλώδη πράσινα λαχανικά, όπως το μαρούλι και μικρά πράσινα λαχανικά, τα οποία αναπτύσσονται γρήγορα. Καλλιέργειες, όπως το σιτάρι, το ρύζι, το καλαμπόκι και το βαμβάκι, δεν είναι δυνατό να καλλιεργηθούν σε κατακόρυφα αγροκτήματα, καθώς απαιτούν πολύ περισσότερο χώρο και έχουν πολύ μεγάλο κύκλο ανάπτυξης. Η Κάθετη Καλλιέργεια λειτουργεί μόνο ως συμπληρωματική πρακτική των παραδοσιακών γεωργικών καλλιεργειών μεγάλης έκτασης και δεν μπορεί να αντικαταστήσει ολοκληρωτικά τις υφιστάμενες πρακτικές. ΙΙ. Έχει υψηλό Κόστος λειτουργίας και κόστος κατανάλωσης ενέργειας: είναι αναγκαίο ένα πολύ υψηλό κόστος επένδυσης αλλά και το λειτουργικό κόστος της είναι μεγάλο. Η δημιουργία μιας νέας εγκατάστασης, ο εξοπλισμός μιας υπάρχουσας αίθουσας για την εμπορική εκμετάλλευση είναι υψηλός, μαζί με τις αρχικές τεχνολογικές εφαρμογές ψηφιακού ελέγχου σε φωτισμό και άλλα μηχανήματα. Στη φύση, το φως του ήλιου είναι δωρεάν. Σε μια κά-

θετη φάρμα, τα τεχνητά φώτα L.E.D. είναι δαπανηρά, καθώς λειτουργούν όλο το 24ωρο. Η υψηλή ενεργειακή κατανάλωση αυξάνει το αποτύπωμα άνθρακα της επιχείρησης. Επίσης, η τεχνολογία λαμπτήρων L.E.D. εξελίσσεται γρήγορα αυξάνοντας την απόδοση και μειώνοντας το ενεργειακό κόστος. IΙΙ. Αυξάνει την τιμή πώλησης των προϊόντων: Σε πολλές περιπτώσεις το υψηλό λειτουργικό κόστος μιας Κάθετης Καλλιέργειας επιβαρύνει δυσανάλογα την τιμή πώλησης. Με την πώληση των προϊόντων μόνο σε κοινωνικές ομάδες μεσαίου και υψηλού εισοδήματος δε θα επιλυθούν τα ζητήματα υγιεινής διατροφής και ασφάλειας σε μεγάλους αστικούς πληθυσμούς με χαμηλό εισόδημα και ανάπτυξη.

3.8 ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ Για τον υπολογισμό της αποδοτικό- τητας σε σχέση με την έκταση της δεσμευμένης γης των κατακόρυφων καλλιεργειών, θα πρέπει να πολλαπλασιαστεί η έκταση του εμβαδού/οικοπέδου του κτιρίου με τους τρεις παράγοντες του τύπου της καλλιέργειας: 1. τον αριθμό των επιπέδων, 2. το συντελεστή της παραγωγικότητας του συστήματος καλλιέργειας, 3. το συντελεστή παραγωγικότητας CEA (καλλιέργεια ελεγχόμενου περιβάλλοντος) για την ποικιλία των τροφίμων που αναπτύσσονται. Οπως φαίνεται και στο διπλανό διάγραμμα, σε μια έκταση 1.225m2 αστικής γης, μια κατακόρυφη φάρμα 10 ορόφων με υδροπονικό σύστημα stacked drums, μπορεί να παράγει την ίδιο ποσότητα μαρουλιών με 1.577.800m2 μιας συμβατικής καλλιεργήσιμης έκτασης (κάθε τετραγωνικό μέτρο χρησιμοποιούμενης επιφάνειας ορόφου παράγει 161 φορές περισσότερη σοδειά από την ίδια επιφάνεια μιας Συμβατικής Καλλιέργειας μαρουλιού). Δηλαδή, η έκταση Κατακόρυφης Καλλιέργειας που απαιτείται για την παραγωγή μαρουλιού είναι μικρότερη κατά συντελεστή ίσο με 1.288. Είναι όμως, οι Κάθετες Γεωργικές Καλλιέργειες ικανές να εξουδετερώσουν λειτουργικά το παραδοσιακό γεωργικό μοντέλο; Η αλήθεια είναι πως βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και απαιτούνται περισσότερες μελέτες για την καλύτερη και βαθύτερη κατανόηση και εφαρμογή τους. Πιο πιθανό είναι το σενάριο της δημιουργίας ενός υβριδίου στο οποίο θα συνυπάρχουν βασικές τεχνικές της Κάθετης Καλλιέργειας με την Παραδοσιακή Καλλιέργεια. Φ.3.6. ‘’Αποδοτικότητα Κατακόρυφων Καλλιεργειών’’, (πάνω)

3.9 CASE STUDIES

(Παραδείγματα για Μελέτη)

α. AeroFarms Τα τελευταία χρόνια υλοποιήθηκαν πρωτοποριακά ερευνητικά προγράμματα, βασισμένα στην ιδέα της Κάθετης Καλλιέργειας, με πρώτο το κατακόρυφο αγρόκτημα AeroFarm που δημιουργήθηκε το 2004 στο Newark του New Jersey στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ καθημερινά σχεδιάζονται δεκάδες κτίρια βασισμένα στην Κάθετη Γεωργία. Η AeroFarm είναι μια φιλόδοξη πρόταση γεωργικής τεχνολογίας. Η αρχή έγινε στα ερείπια ενός εγκαταλελειμμένου χαλυβουργείου σε μια οικονομικά υποβαθμισμένη περιοχή. Η εταιρεία επένδυσε περίπου 39 εκατομμύρια δολάρια και έθεσε ως στόχο τη βιώσιμη παραγωγή φρέσκιας τροφής σε όλη την διάρκεια του χρόνου σε τοπικό επίπεδο, χωρίς τη χρήση βλαβερών φυτοφαρμάκων. Ο στόχος επιτεύχθηκε –πάνω από δύο εκατομμύρια λίβρες κηπευτικών προϊόντων παράγονται ετησίως– με τη χρήση μιας νέας τεχνολογίας παραγωγής, της Αεροπονίας, με απουσία ηλιακιού φωτός, χώματος και με λιγότερο από 95% χρήσης νερού. Το αγρόκτημα προσφέρει νέες θέσεις εργασίας, εκατομμύρια δολάρια σε δημόσιες ιδιωτικές επενδύσεις και μια σειρά από τοπικά καλλιεργημένα φυλλώδη πράσινα λαχανικά/χορταρικά για πώληση. Σήμερα η εταιρεία, με συνεργάτες της Goldman Sachs και της Prudential, αριθμεί πέντε μεσαίου-μεγάλου μεγέθους κατακόρυφα αγροκτήματα που λειτουργούν στις Ηνωμένες Πολιτείες και πάνω από δέκα μικρότερα (κυρίως καλλιέργεια microgreens και βότανα). Παράγει πάνω από 250 είδη φυλλωδών χορταρικών και εμπορεύεται περισσότερες από 20 ποικιλίες, όπως ρόκα, λάχανο και σπανάκι με στόχο τη μελλοντική επέκταση της παραγωγής της. Η παραγωγή πραγματώνεται πάνω σε καρακόρυφες δομές με στιβαγμένες πλαστικές/ μεταλλικές σκάφες, ύψους περίπου 20 ποδιών. Μοιάζει με ένα γιγάντιο ψυγείο που λείπει το εξωτερικό του περίβλημα. Πάνω από κάθε καλλιεργητική σκάφη υπάρχουν στήλες φώτων L.E.D. που αντικαθιστούν απαραίτητες συχνότητες του ηλιακού φωτός στη φωτοσύνθεση των φυτών. Τα φυτά εδράζονται σε ειδικό ανακυκλώσιμο ύφασμα, ενώ οι ρίζες τους ψεκάζονται με όλες τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες για την ανάπτυξή τους. Με την χρήση υπολογιστών και την ‘’πραγματική ανάλυση’’ δεδομένων επιτυγχάνεται ο έλεγχος της ανάπτυξης των φυτών αλλά και ο πειραματισμός με την χρήση διαφοροποιημένων συχνοτήτων φωτισμού ή της θερμοκρασίας για να επιτευχθεί αλλαγή στο χρώμα ή στη γεύση τους. [www.aerofarms.com/]

Φ.3.7. ‘’Baby Kale by Aerofarms’’, φωτογραφία προϊόντος (πάνω) Φ.3.8. ‘’Εσωτερικός χώρος των Aerofarms στο New Jersey, U.S.A.’’, φωτογραφία (πάνω δεξιά) Φ.3.9. ‘’Ανατομία του αεροπονικού συστήματος με την χρήση των στοιβαγμένων υποβάθρων τηvn Aerofamrs”, αναπαράσταση (κάτω αριστερά) Φ.3.10. ‘’Προϊόντα παραγωγής των Aerofarmns’’, φωτογραφία (κάτω δεξιά)

. Plantagon β Η Plantagon International AB, εταιρεία που ιδρύθηκε από τον Hans Hassle το 2008 στην πόλη Στοκχόλμη στη Σουηδία, δραστηριοποιείται κυρίως στον τομέα της Αστικής Γεωργίας, κατασκευάζοντας κτίρια και αναπτύσσοντας τεχνολογίες για βιομηχανική παραγωγή τροφίμων κορυφαίας ποιότητας σε πόλεις με το μικρότερο αποτύπωμα, χρησιμοποιώντας ελάχιστη ποσότητα νερού και άλλων πόρων, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει το κόστος μεταφοράς και συνεπώς, τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα εξαιτίας των μεταφορών, τη δέσμευση γης, τη χρήση ενέργειας και νερού που χρησιμοποιεί παράγοντας μηδενικά απόβλητα. Αυτό σηματοδοτεί και την υλοποίηση της στρατηγικής της: τη δημιουργία λειτουργικών βιώσιμων λύσεων για τις αναπτυσσόμενες πόλεις του σήμερα και του αύριο, όπου θα καλλιεργούνται τρόφιμα εντός του αστικού ιστού αξιοποιώντας κάθε ειδική χωρική και τεχνολογική αστική συνθήκη. Το πρώτο έργο της εταιρείας, με όνομα ‘’World Food Building’’, κατασκευάζεται στην πόλη Linköping της Σουηδίας και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2020. Το μισό από το 17 όροφο κτίριο-θερμοκήπιο, ύψους 60 μέτρων, στην βόρεια πλευρά θα καταλαμβάνεται από γραφεία, ενώ στην νότια πλευρά του θα χρησιμοποιείται ως αστικό θερμοκήπιο με γυάλινη κεκλιμένη πρόσοψη για τη διείσδυση του ηλιακού φωτός στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Στους χώρους του θερμοκηπίου, τα τρόφιμα θα καλλιεργούνται με τη μέθοδο της Υδροπονικής Καλλιέργειας, ενώ τα απόβλητα από το θερμοκήπιο θα αποστέλλονται σε μια ειδική μονάδα για κομποστοποίηση και επαναχρησιμοποίησή τους. [www.plantagon.com/] Φ.3.11./Φ.3.12. ‘’Oι δύο διαφορετικοί τύποι κτιρίων με όνομα World Food Building από την Plantagon’’, ψηφιακή αναπαράσταση

γ. Growing Underground Η βρετανική εταιρεία Growing Underground με έδρα το Λονδίνο, χρησιμοποιεί τα εγκαταλελειμμένα καταφύγια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, 33 μέτρα κάτω από το επίπεδο του εδάφους στο Clapham, περιοχή του νοτιοδυτικού Λονδίνου για την καλλιέργεια βοτάνων και μικρών χορταρικών με νερό πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά και με τη χρήση συστημάτων τεχνητού φωτισμού. Το σχέδιο Clapham είναι ένα παράδειγμα κάθετης εκμετάλλευσης, όπου τα τρόφιμα καλλιεργούνται σε εσωτερικούς χώρους, σε κατακόρυφες στιβάδες, προστατευμένες από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (ακραίες αυξομειώσεις θερμοκρασίας, ξηρασίας, υγρασίας...). [www.growing-underground.com/]

Φ.3.13.‘’Προϊόντα της Growing Underground’’ (πάνω) Φ.3.14./Φ.3.15. ‘’Εγκαταλελειμμένο καταφύγιο-χώροι εγκατάστασης της Growing Underground’’, φωτογραφίες (δεξιά πάνω, δεξιά κάτω)

δ. GrowUp Box Η GrowUp Urban Farms, με έδρα το Λονδίνο, δημιούργησε το GrowUp Box, ένα pop-up αστικό αγρόκτημα παραγωγής φυτών αλλά και εκτροφής ψαριών, σχεδιασμένο σε συνεργασία με την ελβετική εταιρεία UrbanFarmers που παράγει χορταρικά και βότανα χρησιμοποιώντας τις τεχνολογίες κάθετης ανάπτυξης και ελεγχόμενης παραγωγής. Αποτελείται από ένα κιβώτιο όπου είναι τοποθετημένες οι δεξαμενές εκτροφής ψαριών και ένα δεύτερο μέρος στην οροφή του, που αποτελεί το θερμοκήπιο για την καλλιέργεια των φυτών με άμεση έκθεση στον ήλιο και τον καθαρό αέρα, ενώ ταυτόχρονα τροφοδοτείται με τα πλούσια σε θρεπτικά απόβλητα ύδατα από τις δεξαμενές ψαριών. Η εκροή των ψαριών καθαρίζεται με φυτική καθοδήγηση αζώτου και στη συνέχεια το καθαρό νερό αντλείται πίσω στις δεξαμενές. Το βιώσιμο σύστημα απαιτεί την απλή εισαγωγή ιχθυοτροφών και την ελάχιστη ενέργεια για την τροφοδοσία του συστήματος αντλίας, παραμένοντας έτσι χωρίς χώμα, χημικά και φυτοφάρμακα. Το βασικό σύστημα καλλιέργειας του είναι η Ακουαπονία[36], ένα βιώσιμο σύστημα παραγωγής προϊόντων που συνδυάζει τα παραδοσιακά ιχθυοτροφεία (ψάρια, αστακοί ή γαρίδες σε δεξαμενές) με την Υδροπονία (που καλλιεργεί τα φυτά στο νερό), σε ένα συμβιωτικό περιβάλλον.

Φ.3.16. ‘’GrowUp Box’’, φωτογραφία (πάνω) Φ.3.17. ‘’How GrowUp Box works?’’ Φ.3.18. ‘’The Design of GrowUp Box’’, ψηφιακή αναπαράσταση.

Το κουτί growUP έχει εμβαδό 14 τετραγωνικών μέτρων και μπορεί να παράγει περίπου 100 κιλά ψαριών και 400 κιλά μαρούλια ανά έτος. Έτσι, αντιπροσωπεύει μια επιλογή για μια βιώσιμη εμπορική κλίμακα καλλιέργειας στις ολοένα και πιο πυκνές και περιβαλλοντικά απομονωμένες πόλεις. Πρόκειται για ένα τυποποιημένο κιβώτιο μεταφορών (κοντέινερ πλοίου) που οι πτυσσόμενες πόρτες του δημιουργούν έναν ανοικτό δυναμικό χώρο για δημόσιες ομιλίες και άλλα γεγονότα ενημέρωσης, ώστε να επιδεικνύεται πώς είναι δυνατόν να καλλιεργηθούν λαχανικά χωρίς βιομηχανικά επικίνδυνα λιπάσματα ή φυτοφάρμακα και, ταυτόχρονα, να τροφοδοτείται η παράλληλη ιχθυοκαλλιέργεια. [www.growup.community/]

3.10 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η Κάθετη Καλλιέργεια αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. η παρούσα εργασία θίγει αδρομερώς μόνο ένα μέρος αυτού του καλλιεργητικού προτύπου. Μια πληθώρα πρωτοποριακών ερευνητικών έργων έχει ήδη δείξει τις δυνατότητές της σε πιλοτική κλίμακα αλλά και σε επίπεδο παραγωγής μέσης κλίμακας. Εταιρείες, όπως οι Green Sense Farms (Portage, Indiana and Shenzhen, China), AeroFarms (Newark, NJ, USA), Metropolis Farms (Philadelphia, PA, USA), Plenty (San Francisco, CA, USA) Vertical Harvest (Jackson, WY, USA), Lufa Farms (Montreal, QC, Canada), VertiCropTM (Vancouver, BC, Canada)…, που παράγουν τροφή μέσα σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα ισχυρίζονται ότι θα μεταμορφώσουν τη Γεωργία δημιουργώντας την ‘’Τρίτη Πράσινη Επανάσταση’’ μετά τον Tesla και την Apple και ότι θα αντιμετωπίσουν την επερχόμενη παγκόσμια επισιτιστική κρίση καλλιεργώντας ασφαλή, θρεπτικά και νόστιμα τρόφιμα με προηγμένα συστήματα εξοπλισμού της Κάθετης Γεωργίας. Θα προωθήσουν και θα αναπτύξουν περαιτέρω τοπικές τεχνικές καλλιέργειας, όπως μεθόδους ανακύκλωσης που μειώνουν την εξάρτηση από το νερό, συλλογής του βρόχινου νερού, αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας για την παροχή φυσικού ή και τεχνητού φωτός και ενέργειας. Η Κάθετη Καλλιέργεια έχει τη δυνατότητα να ανασυστήσει το περιεχόμενο στους τέσσερις πυλώνες της βιώσιμης ισόρροπης ανάπτυξης: τον περιβαλλοντικό, τον κοινωνικό, τον πολιτιστικό και τον οικονομικό. Επιβάλλεται η διεπιστημονική έρευνα και συνεργασία των διαφόρων ερευνητικών-τεχνικών κλάδων που εμπλέκονται στη δημιουργία των κάθετων αγροκτημάτων. Ίσως, στο εγγύς μέλλον, να πραγματοποιηθούν ‘’πλήρως αυτοματοποιημένες’’ κατακόρυφες εκμεταλλεύσεις, ενσωματωμένες σε πυκνοκατοικημένους αστικούς ιστούς τροφοδοτώντας το σύνολο του τοπικού και υπερτοπικού αστικού πληθυσμού. Η επιτυχία της κάθετης εκμετάλλευσης θα εξαρτηθεί όχι μόνο από τη σωστή χρήση τεχνολογιών αλλά και από τις τοπικές συνθήκες έκφρασης της ζήτησης και της προσφοράς, τη διαθεσιμότητα εργασίας και των συνθηκών καλλιέργειας. Δεν πρέπει να υποτιμάται και το θέμα του αυξανόμενου πληθυσμού των Αναπτυσσόμενων Χωρών, καθώς διαθέτουν τους απαιτούμενους οικονομικούς πόρους, την απαιτούμενη γνώση και εμπειρία για την υλοποίηση των Κάθετων Καλλιεργειών. Το παρόν αλλά και το διαφαινόμενο μέλλον της Κάθετης Καλλιέργειας είναι μια απάντηση-πρόκληση που δηλώνει την αξία του ανθρώπου και την επινοητικότητά του και επιβεβαιώνει ότι δεν υπάρχουν αδιέξοδα, αρκεί ο άνθρωπος να κινείται στα πλαίσια του νόμου και της ηθικής.[37]

παράρτημα_______

ΟΡΙΣΜΟΙ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

Παρόλο που πλέον υπάρχουν αρκετοί ορισμοί για την σημασία της Αστικής Γεωργίας από διάφορους οργανισμούς και Αρχές, δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί ένας κοινώς αποδεκτός ορισμός. Τα παρακάτω είναι μια συλλογή των κοινώς αναφερόμενων ορισμών για την Αστική Γεωργία:

v Αστική γεωργία είναι η δραστηριότητα η οποία παράγει, επεξεργάζεται και εμπορεύεται τρόφιμα και

άλλα προϊόντα, κυρίως σαν απάντηση στο καθημερινό αίτημα των καταναλωτών μιας κωμόπολης, πόλης ή μητρόπολης. Τα τρόφιμα και τα προϊόντα παράγονται σε έδαφος ή νερό αστικών ή περιφερειακών περιοχών, ενώ για την παραγωγή τους χρησιμοποιούνται εντατικές μέθοδοι οι οποίες κάνουν χρήση ανανεώσιμων φυσικών πόρων και αστικών αποβλήτων για να παραχθεί μια ποικιλομορφία εσοδείας και κτηνοτροφίας. United Nations Development Programme (UNDP)

v Αστική και Περιφερική Γεωργία είναι οι γεωργικές πρακτικές μέσα και γύρω από τις πόλεις οι οποίες συναγωνίζονται για πηγές (έδαφος, νερό, ενέργεια, εργασία) που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν επίσης για άλλους σκοπούς εξυπηρέτησης των αστών. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), Committee on Agriculture

v Η Αστική Γεωργία είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων · από ένα παραδοσιακό πυρήνα δραστηριοτήτων που συσχετίζονται με την παραγωγή, την επεξεργασία, την προώθηση, τη διανομή και την κατανάλωση προϊόντων, μέχρι την πολλαπλότητα άλλων οφελών και υπηρεσιών που είναι λιγότερο ευρέως αναγνωρισμένες και διαδεδομένες. Council for Agricultural Science and Technology (CAST)

v Η Αστική Γεωργία μπορεί να οριστεί συντόμως ως η διαδικασία της ανάπτυξης φυτών και της εκτροφής ζώων μέσα και γύρω από τις πόλεις. Resource Centres on Urban Agriculture and Food Security (RUAF)

v Η Αστική Υεωργία μπορεί να οριστεί σαν μια μικρή επιχείρηση η οποία βρίσκεται μέσα ή πολύ κοντά σε μια κωμόπολη, πόλη ή μητρόπολη η οποία καλλιεργεί και αναπτύσσει τρόφιμα αλλά και μη φαγώσιμα προϊόντα. Αυτά τα προϊόντα επεξεργάζονται και διανέμονται πολύ κοντά από εκεί που έχουν παραχθεί, συνήθως μέσα στην ίδια αστική περιοχή και συχνά μέσα στην ίδια γειτονιά ή στο ίδιο οικιστικό τετράγωνο. Γενικά, οι μέθοδοι Αστικής Γεωργίας επικεντρώνονται στην ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών, στη βελτίωση του χώματος, και στην ενθάρρυνση της ανάπτυξης φυτών και ζώων χωρίς την χρήση επικίνδυνων χημικών. U.S. Environmental Protection Agency v Η Αστική Γεωργία είναι μια βιομηχανία που βρίσκεται μέσα (ενδοαστικά) ή γύρω (περιφερειακά) μιας κωμόπολης, ενός αστικού κέντρου, μιας πόλης ή μιας μητρόπολης, η οποία καλλιεργεί ή αναπτύσσει, επεξεργάζεται και διανέμει μια ποικιλία τροφίμων και μη φαγώσιμων προϊόντων, επαναχρησιμοποιώντας κυρίως ανθρώπινους και υλικούς πόρους, προϊόντα και υπηρεσίες της αστικής περιοχής. Luc J. A. Mougeot, International Development Research Center (IDRC)

v Αστική Γεωργία είναι η ανάπτυξη , η επεξεργασία και η διανομή τροφίμων και άλλων προϊόντων μέσω της εντατικής καλλιέργειας φυτών και την εκτροφή ζώων μέσα και γύρω από τις πόλεις. Community Food Security Coalition’s (CFSC) Urban Agriculture Committee

1. 2.

βιβλιογραφία______ __

Ελληνική:

Αθανασίου Ε., (2015), ‘’Πόλη+Φύση: Θεωρήσεις της φύσης στον πολεοδομικό σχεδιασμό’’, Αθήνα, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανατολίτη Ζ., (2005), ‘’Βιώσιμη πόλη, προβλήματα-προοπτικές εφαρμογής της έννοιας στον αστικό

χώρο του Β. Αιγαίου: Η περίπτωση της Μυτιλήνης’’, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη. 3. Ανδρεαδάκη Ε., (2006), ‘’Βιοκλιματικός Σχεδιασμός – Περιβάλλον και βιωσιμότητα’’, Θεσσαλονίκη, 4.

University Studio Press. Βαρίτη Λ., (2014), ‘’Αστική Γεωργία και Αστικός Σχεδιασμός’’, ΤΕΙ Ηπείρου, Άρτα.

Κάλλης Γ., Πετρίδης Π., Ηλιόσποροι, (2013), ‘’Πέρα από το δίλλημα λιτότητα ή ανάπτυξη: 11 κείμενα για

6. 7. 8. 9. 10.

την Αποανάπτυξη’’, Εκδόσεις Ηλιόσποροι. Καραβασίλη Μ., (2000), ‘’Οικολογική Δόμηση και Βιωσιμότητα’’, Αθήνα, Στοχαστής. Καραμέρης Δ., (2013), ‘’Συνθήκες και προυποθέσεις μετάβασης από την καλλωπιστική στην λαχανευόμενη αστική γεωργίας’’, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα. Κατσαρός Ε., Μακρόπουλος Α., (2017), ‘’From Ego to Eco/ από τη ζωή σε συγκέντρωση σε μια συλλογική ζωή’’, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος. Κοσμόπουλος Π., (2008), ‘’Κτίρια, Ενέργεια και Περιβάλλον’’, Θεσσαλονίκη, University Studio Press. Κουκιά Ε., (2013), ‘’Σχεδίαση Προϊόντος/Συστήματος για Αστικές Καλλιέργειες’’, Πανεπιστήμιο Αιγαίου,

Σύρος. 11. Μακρή Σ., Χριστοδούλου Χ., (2018), ‘’Think Green, Recharge the City’’, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος.

12. Μπάτσιου Β., ‘’Θεωρητικό πλαίσιο, Αστική Καλλιέργεια & Βιωσιμότητα. Έρευνα & Σχεδιασμός

Πληροφορίας για την Οργάνωση Γη, ως Εργαλείο Κοινωνικής Ευαισθητοποίησης για τη Συμμετοχή στη Δημιουργία Δικτύου Αστικών Ταρατσόκηπων’’, Παντεπιστήμιο Αιγαίου, Συρός. 13. Συλλογικό έργο: Αποστολοπούλου Ε., Βελεγράκης Γ., Ζήκος Δ., Κωνσταντάτος Χ., Μποτετζάγιας Ι., Νικήσιανης Ν., Σκορδούλης Κ., Στάμου Γ., Χατζημιχάλης Κ., Χοβαρδάς Τ., Βελεγράκης Γ., Κωνσταντάτος Χ., Χατζημιχάλης Κ., (2017), “Πολιτική οικολογία: Οκτώ συμβολές στην ελληνική συζήτηση”, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, Νήσος. 14. Τσαγκαλίδου Ο., (2013), ‘’Urban Agriculture: Προοπτικές Αστικής Βιωσιμότητας’’, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος. 15. Τσουλάκου Χ., (2017), ‘’Ο ρόλος των Αστικών καλλιεργειών στη δημιουργία βιώσιμων πόλεων’’, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Χανιά. 16. Χαραλάμπους Φ., (2017), ‘’Πρόταση εφαρμογής Συνεχούς Παραγωγικού Αστικού Τοπίου στην

Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη’’, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.

Ξενόγλωσση:

1. 2.

Abdelwahab M., Blazic M., (2017), ‘’Hortus Conlusus: The Seed for a new architectural typology’’, Politecnico di Milano, Milano. Al Kodmany K., (2018), ‘’The Vertical City: A Sustainable Development Model’’, Southampton, UK: WIT Press

Bailkey M., Nasr J., (2000), ''From Brown Fields to Green Fields: Producing Food in North American Cities'', Community Food Security News. Blanc P., (2012), ‘’The Vertical Garden: From Nature to the City’’, Nortion W.W. & Company.

Boge S., (1993), ‘’Road transport of goods and the effects on the spatial environment’’, Wuppertal Institute, Germany.

Bowman E., (2012), ‘’Growing Los Angeles – Urban Agriculture Policy’’, Antioch University, Los Angeles: [www.issuu.com/urbanagla/docs/growing_la_policy-uawg] Brin H., Fesquet V., Bromfield E., Murayama D., Landau J., Kalva P., (2016), ‘’The State of Vertical Farming’’, Association for Vertical Farming Charles W., Lesher Jr., (2016), “Urban Agriculture: a literature review, Urban Agriculture: Differing phenomena in

7. 8.

Differing regions of the world”, Beltsville Maryland, Alternative Farming Systems Information Center National Agricultural 9.

Library. D’Alisa G., Demaria F., (2014), ‘’Degrowth: A vocabulary for a new era’’, Routledge.

10. Design Trust for Public Space, (2012), ‘’Five Borough Farm: Seeding the Future of Urban Agriculture in New York City’’, USA, Print Craft. 11. Despommier D., (2010), ‘’The Vertical Farm: Feeding the World in the 21st Century’’, New York, NY, USA: Thomas Dunne Books. 12. Despommier D., (2014), ‘’Encyclopedia of Food and Agricultural Ethics: Vertical Farms in Horticulture’’, The Netherlands: Springer: Dordrecht. 13. Drescher A.W., (2001), ''The German Allotment Gardens — a Model for Poverty Alleviation and Food Security in

Southern African Cities?'', The Sub-Regional Expert Meeting on Urban Horticulture. Stellenbosch: City Farmer, Canada's Office of Urban Agriculture. 14. Duynisveld K., (2008), ‘’Agritecture Woven Lea Farm’’, University of Waterloo, Ontario, Canada. 15. Ellis Bailey G., (1915), ‘’Vertical Farming. Wilmington’’, Del. E. I. duPont de Nemours powder co. 16. Esmaiel S., (2017), ‘’Qout: Feeding Kuwait’’, Kuwait University: [www.issuu.com/shougesmaiel/docs/thesis_book_final_no_marks_spread] 17. Grüntuch-Ernst A., IDAS Institute for Design and Architectural Strategies, ‘’Hortitecture: the power of architecture and plants’’, Jovis Publishers. 18. H. De Zeeuw, R. Van Veenhuizen, M. Dubbeling, (2011), ''The role of urban agriculture in building’’.

19. Hampwaye G., Nel E., Ingombe L., (2013), ''The role of urban agriculture in addressing household poverty and food security: the case of Zambia''.

20. Heinemann W., (1932), ''The Geography of Strabo'', Τόμ. 7, The Loeb Classical Library edition. 21. Isidor M., Clark S., (2015), ‘’Guidebook to Vertical Farming’’: [www.issuu.com/melissaisidor/docs/vf_final_guidebook_copy] 22. Khoo Hong Meng, (2015), “Sky Urban Solutions: Vertical Farming–An Urban Agriculture Solution”, Nanyang Technological University, Singapore. 23. Lawson L., (2005), ''Agriculture: Sowing the city'', New York: Nature Publishing Group. 24. Le Corbiseur, (1987), ‘’The City of Tomorrow and its Planning’’, New York, Dover Publications. 25. Lohrberg F., Scaccosi L., Licka L., Timpel A., ‘’Urban Agriculture Europe’’, Jovis Puplishers 26. Marcynuk A., (2011), ‘’Urban Growth: A Synthesis of Agriculture and Architecture”, Carleton Univeristy, Ottawa, Ontario. 27. Matharu J., (2016), ‘’Symbiosis in City: How can vertical farming be intergrated in a high rise mixed use

development?’’, Unitec Institute of Technology, New Zealand. 28. McClintock N., (2010), ''Why farm the city? Theorizing urban agriculture through a lens of metabolic rift'', p: 191-207, Cambridge Journal of Regions, Economy and Society. 29. Rem Koolhaas, (1978), ‘’Delirious New York: A Retroactive Manifesto for Manhattan’’. Monacelli Press. 30. Ridley R.T., (1986), ''To Be Taken with a Pinch of Salt: The Destruction of Carthage'', Classical Philology 81, no.2. 31. Robinson K., (2014), ‘’Seeking Effective Agri-Tecture: An Urban Farm Design than nourishes a Food Desert’’, Florida State University. 32. Satterthwaite D., McGranahan G., Tacoli C., (2010), ‘’Urbanization and its implications for food and farming’’. 33. Scott Cohen P., Naginski E., (2014), ‘’The Return of Nature: Sustaining Architecture in the Face of Sustainability’’, Routledge 34. Smit J., Nasr J., Ratta A., (2001), “Urban Agriculture: Food, Jobs and Sustainable Cities”, United Nations Development Programme. 35. The Maryland-National Capital Park and Planning Commission, (2012), ‘’Urban Agriculture: A tool for creating Economic Development and Healthy Communities in Prince George’s Country, MD’’, Maryland. 36. The United Nations, (2017), ‘’World Population Prospects: The 2017 Revision’’, New York: United Nations: New York. 37. Urban Design Lab, (2012), ‘’The Potential for Urban agriculture in New York City’’, Columbia University, USA. 38. Vale B. and Vale R., (2000), ‘’The handbook of organic food processing and production’’, Blackwell Science. 39. Van Berlo N., (2018), ‘’Urbanizing Agriculture: Cultivating the City’’, Cendall Collge: [www.issuu.com/nick.vanberlo/docs/2018-0612_-_van_berlo_-_urbanizing_] 40. Viljoen A., (2005), “CPULs: Continuous Productive Urban Landscapes: Designing Urban Agriculture for Sustainable

Cities”, Oxford: Architectural Press. 41. Zanelli A., (2017), ‘’Floating urban agritecture in Rotterdam’’, Politecnico di Milano, Milano. 42. Zhongjie L., Gamez J., (2018), ‘’Vertical Urbanism: Designing Compact Cities in China’’, New York, Routledge.

13. 14. 15. 16.

17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34.

www.aasarchitecture.com/2018/01/world-food-building-plantagon.html www.aerofarms.com www.agfundernews.com/5-online-platforms-helping-future-indoor-farmers7332.html/ www.apenantioxthi.com/2015/08/astikh-kai-periastikh-kalliergeia.html www.aponix.eu www.archdaily.com/774098/ad-classics-menara-mesiniaga-t-r-hamzah-and-yeang-sdn-bhd www.archdaily.com/tag/urban-farming www.architakes.com/?p=1687 www.architecture.org.au/news/enews/354-ken-yeang-and-bioclimatic-architecture www.architizer.com/en_us/blog/dyn/26116/26116/ www.back-to-nature.gr/2015/03/ti-einai-astiki-gewrgia.html www.blog.farmacon.gr/katigories/texniki-arthrografia/kalliergitikes-praktikes/item/1662-kalliergontasston-ourano-ti-einai-i-katheti-georgia www.brooklyngrangefarm.com/ www.buildinggreen.gr/katheta-astika-agroktimata/ www.businessinsider.com/inside-aerofarms-the-worlds-largest-vertical-farm-2016-3 www.businessinsider.com/sc/aerofarms-grows-plants-without-soil-or-sun-using-dell-technologies-20188?jwsource=cl www.butchartgardens.com www.cals.arizona.edu/SWES/erl www.cityblooms.com/ www.cmu.edu www.cnbc.com/2015/04/02/vertical-farming-a-hot-new-area-for-investors-commentary.html www.ecocitybuilders.org/what-is-an-ecocity/ www.el.wikipedia.org/wiki/Ανθρώπινα_δικαιώματα www.el.wikipedia.org/wiki/Γεωργία_(δραστηριότητα) www.el.wikipedia.org/wiki/Ερημοποίηση www.el.wikipedia.org/wiki/θερμοκηπιο www.el.wikipedia.org/wiki/Κρεμαστοί_κήποι_της_Βαβυλώνας/cite_note-geographies-2 www.el.wikipedia.org/wiki/Λίπασμα www.el.wikipedia.org/wiki/Λίπασμα#Περιβαλλοντικές_επιδράσεις www.el.wikipedia.org/wiki/Ορυκτά_καύσιμα www.en.wikipedia.org/wiki/Agenda_21 www.en.wikipedia.org/wiki/Allotment_(gardening)#Germany www.en.wikipedia.org/wiki/Association_for_Vertical_Farming www.en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Carthage_(c._149_BC)#cite_note9

ιστογραφία________

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70.

www.en.wikipedia.org/wiki/Building-integrated_agriculture www.en.wikipedia.org/wiki/D._Howard_Doane www.en.wikipedia.org/wiki/Dickson_Despommier www.en.wikipedia.org/wiki/Farm www.en.wikipedia.org/wiki/Food_Not_Lawns www.en.wikipedia.org/wiki/Food_systems www.en.wikipedia.org/wiki/Greenhouse www.en.wikipedia.org/wiki/Greywater www.en.wikipedia.org/wiki/Urban_agriculture www.en.wikipedia.org/wiki/Vertical_farming www.en.wikipedia.org/wiki/Victory_garden www.en.wikipedia.org/wiki/Weak_and_strong_sustainability www.energypress.gr/news/thermokipia-fthini-energeia-apo-geothermika-pedia www.enviroingenuity.com/food_verticalfarming.html www.eu.clickandgrow.com/blogs/news/38039556-6-benefits-of-urban-farming-vs-traditional-farming www.fhw.gr/chronos/01/gr/intro/imiselinos.html www.froutonea.gr/gr/diethni/europi/germania-aponix www.getenergysmartnow.com/2007/09/21/the-vertical-farm-project/ www.goldmansachs.com/disclosures/gsi-regulatory-ratios-30-jun-2018.pdf www.good.is/articles/feed-your-city-how-architecture-and-farming-work-together www.greenbiz.com/article/why-data-essential-nutrient-aerofarms-crops www.greenguerillas.org/history www.greenspiritfarms.com www.growing-underground.com www.growup.community www.historicdetroit.org/building/hazen-s-pingree-monument/ www.inhabitat.com/harvard-economist-claims-urban-farms-do-more-harm-than-good/ www.inhabitat.com/infographic-how-vertical-farming-could-help-cities-feed-themselves/ www.inhabitat.com/tag/vertical-farming/ www.istoriatexnespolitismos.wordpress.com/2013/06/25/ευρωπη-η-εξέλιξη-τησ-γεωργίας-απο-το-2ο/ www.jovis.de/en/books/product/urban-agriculture-europe.html www.kickstarter.com/projects/katehofman/growup-an-aquaponic-urban-farm-for-london www.livinghistoryfarm.org/farminginthe40s/crops_02.html www.meyer.it www.mvrdv.nl www.mvrdv.nl/projects/181-pig-city

71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106.

www.nature.com/articles/540522a www.newscientist.com/article/mg22129524-100-vertical-farms-sprouting-all-over-the-world/ www.oikotrives.wordpress.com/2013/12/01/astiki-georgia www.oikotrives.wordpress.com/2013/12/01/astiki-georgia/ www.onassis.org/en/public-benefit-initiatives.php?id=135 www.parallaximag.gr/thessaloniki/gine-agrotis-diko-sou-lachanokipo-ti-stirixi-tou-apth www.peekpemagazine.gr/article/η-έννοια-της-βιώσιμης-πόλης-στη-συνθήκη-της-κρίσης www.permacultureglobal.org/projects/671-katlaaed www.plantagon.com/about/brand/history/ www.poplarnetwork.com/questions-and-answers/vertical-farm-building-costs www.powerpolitics.eu/αποψίλωση-δασών-ένα-φαινόμενο-μεγάλη/ www.rethinkathens.org www.rsa.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13563471003642852#.W3cmgdgza8_ www.ruaf.org www.ruaf.org/urban-agriculture-what-and-why www.sasaki.com/project/417/sunqiao-urban-agricultural-district/ www.seedstock.com/2011/04/14/terrasphere-systems-sustainable-vertical-farming-is-a-reality/ www.siteenvirodesign.com www.skygreens.com/ www.stefanoboeriarchitetti.net/vertical-foresting/ www.survivallife.com/vertical-farming/ www.taratsokipos.blogspot.com/2011/09/building-farms-in-sky.html www.thebalancesmb.com/grow-light-options-for-indoor-and-vertical-farming-4147429 www.thebalancesmb.com/what-you-should-know-about-vertical-farming-4144786 www.theguardian.com/environment/2016/aug/14/world-largest-vertical-farm-newark-green-revolution www.theguardian.com/science/2014/feb/06/vertical-farming-explained-erik-murchie www.thehighline.org www.thinkprogress.org/how-urban-farming-can-transform-our-cities-and-our-agricultural-system-aae39a8e7270/ www.vertical-farming.net www.verticalfarming.com/definition-and-background/ www.verticrop.com www.vox.com/energy-and-environment/2017/11/8/16611710/vertical-farms www.wageningenacademic.com/.../JCNS2012.x0... www.whatis.techtarget.com/definition/vertical-farming www.wirwinzer.de/weinregionen/sachsen/saechsisches-staatsweingut-schloss-wackerbarth www.worldhunger.org/world-hunger-and-poverty-facts-and-statistics/#hunger-number

107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125.

www.worldpoverty.io www.nature.com/articles/540522a www.wwf.gr www.youtube.com/watch?v=-_tvJtUHnmU www.youtube.com/watch?v=9VlY-3V63yI&t=288s www.youtube.com/watch?v=AGcYApKfHuY www.youtube.com/watch?v=b1wQ2LXeF-k www.youtube.com/watch?v=htIdUzR4GGw www.youtube.com/watch?v=kxRhVRHvcZk www.youtube.com/watch?v=lZmgeGobMB0 www.youtube.com/watch?v=ME_rprRlmMM&t=58s www.youtube.com/watch?v=mwaZc7B8Hnc www.youtube.com/watch?v=P48UrfKC12c www.youtube.com/watch?v=pGtdoGXhjxQ www.youtube.com/watch?v=sDn3YDO69S8 www.youtube.com/watch?v=t4BvdyseTqo www.youtube.com/watch?v=VxRNoSSkLkE www.youtube.com/watch?v=XaEKJ5Vv3Zg&t=320s www.youtube.com/watch?v=XhYcDKfgi7M

Πηγές

01 02

Φωτογραφιών:

[1.1] www.archdaily.com/777498/bosco-verticale-stefano-boeri-architetti [1.2] www.visual.ly/community/infographic/environment/my-environmental-footprint?utm_source=visually_embed [1.3]/[1.4]/[1.5.] www.effekt.dk/regenvillages-blog/

[2.1]/[2.2]/[2.3] www.en.wikipedia.org/wiki/Victory_garden [2.4] www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/features/garden-marathon-grow-your-own-art-movement-2369628.html [2.5]/[2.6] Design Trust for Public Space, (2012), ‘’Five Borough Farm: Seeding the Future of Urban Agriculture in New York City’’, USA. [2.7] www.garycomeryouthcenter.org/ [2.8] www.greenguerillas.org/ [2.9] www.archdaily.com/514669/farming-cuba-urban-agriculture-from-the-ground-up?ad_medium=gallery [2.10] www.agritecture.com/blog-feed-old/2018/2/23/want-to-build-a-rooftop-farm-here-is-what-you-need-to-know [2.11] www.skygreens.com/ [2.12] www.greencollarfoods.com

03 [3.1] www.newyorker.com/magazine/2017/01/09/the-vertical-farm [3.2] www.aerofarms.com/ [3.3] www.hubpages.com/food/Vertical-Farming-Feeding-our-future [3.4] www.freightfarms.com/ [3.5] www.skyscraper.farm/produce [3.6] Τσαγκαλίδου Ο., (2013), ‘’Urban Agriculture: Προοπτικές Αστικής Βιωσιμότητας’’, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος. [3.7]/[3.8]/[3.9]/[3.10] www.aerofarms.com/ [3.11]/[3.12] www.plantagon.com/ [3.13]/[3.14]/[3.15] www.inhabitat.com/subterranean-london-farm-to-harvest-first-crop-100-feet-below-street-level/ [3.16]/[3.17]/[3.18] www.changemakers.com/globalgoals2015/entries/growup-urban-farms

Πίνακες Γραφημάτων:

Ματσκίδου Ισιδώρα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Ερευνητικό Θέμα: ‘’ΗORTUS CONCLUSUS’’

ΙΣΙΔΩΡΑ ΜΑΤΣΚΙΔΟΥ | Α.Μ. 15130333 Επιβλέπων Καθηγητής: ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ

ΒΟΛΟΣ 2019