Tips van het Veiligheidscomité

Hoe een diepe duik plots kan veranderen in een levensbedreigende situatie.

Belgische duikers genieten een sterke reputatie als het op duiktechnische kwaliteiten aankomt. Tegelijkertijd worden we vaak bestempeld als duikers die graag diepte opzoeken.

Hoe diep ben je geweest?

Het gezegde gaat dat als Nederlandse duikers boven water komen, hen de vraag wordt gesteld: "Wat hebben jullie onder water allemaal gezien?". Als Belgische duikers echter boven water komen, dan stellen Belgische collega-duikers meestal de vraag "Hoe diep zijn jullie geweest?" Het zegt natuurlijk iets over onze mentaliteit en ingesteldheid rond diep duiken.

Diep duiken is onlosmakelijk verbonden met onze duiksport. Soms zijn er duidelijke redenen waarom je een bepaalde diepte wil bereiken, zoals een onderwaterrots of een wrak. Neem bijv. de Leopoldville, één van de legendarische congoboten van de Compagnie Maritime Belge die voor de kust van Cherbourg in Normandië op 60 m diepte haar laatste rustplaats kreeg. Of de lokroep van de Middellandse Zee met haar mythische wrakken zoals de Donator op 52 m of de Grec op 47 m voor het eiland van Porquerolles. Iedereen kent de aantrekkingskracht van de feërieke Togo op 60 m in de baai van Cavalaire-sur-Mer of de majestueuze op het zand liggende onderzeeër Rubis op 40 m en er zijn de vliegtuigwrakken, zoals de P51 Mustang op 56 m diepte nabij het schiereiland Giens.

Inzichten Rond Diepte

Ook bij een Oosterscheldeduik merken we vaak op dat onze NELOS-duikers graag de limiet van hun brevet en bijhorende dieptebeperking gaan opzoeken. NELOS behoort nog steeds tot de meest tolerante liga's wat de toegelaten duikdiepte betreft. NELOS-duikers hebben een uitstekende opleiding genoten waarbij zowel vanuit decompressietechnieken, praktisch duiken als vanuit duikgeneeskunde het aspect decoduiken en de hieraan verbonden gevaren zorgvuldig belicht worden. Tegelijkertijd evolueert onze duiksport dankzij nieuwe onderzoeken en recente inzichten. Het is essentieel dat we deze inzichten en conclusies grondig bestuderen en hertalen in aangepaste richtlijnen die onze duiksport veiliger maken. Vanuit het Veiligheidscomité is het onze plicht en verantwoordelijkheid om deze inzichten te hertalen in adviezen en die te integreren in het NELOS-duikonderricht.

Gebaseerd op de meerdere recente studies rond diep duiken werden onder andere vanuit het Veiligheidscomité aanbevelingen gedaan om de maximale duikdiepte te beperken tot 60 m voor de duikers die hiervoor gekwalificeerd zijn. Dit voorstel werd unaniem goedgekeurd op de collegevergadering van 5 september 2021 en ging van kracht op 1 januari 2022.

Eind 2021 verscheen in Hippocampus nr. 286 dan ook een artikel over 'Maximale duikdiepte', waarin deze nieuwe inzichten over duiken met lucht met met jullie ge- deeld werden. Tegelijkertijd werd ook de beslissing door NELOS gecommuniceerd om de maximale duikdiepte voor duiken met lucht te begrenzen tot 60 meter voor alle brevetten en titels zonder uitzondering. De belangrijkste redenen hiervoor zijn het samenspel tussen stikstofnarcose, zuurstofintoxicatie en koolstofdioxidevergiftiging in ons lichaam, zoals uitvoering beschreven in dat artikel. Extreem diep duiken met lucht behoort definitief tot het verleden. Voor wie dieper wil duiken dan 60 meter zijn er voldoende opleidingen beschikbaar binnen het technisch duiken, met specifiek materiaal zoals de rebreather.

Ondanks de uitvoerige berichtgeving over de dieptebeperking werd onze duikpopulatie in het eerste semester van 2022 – dus binnen de zes maanden na het invoeren van deze maatregel – reeds opgeschrikt door enkele bijzonder zware ongevallen die verband hielden met diepte, waarbij de maximale dieptebeperking van 60 meter onvoldoende in het achterhoofd werd gehouden. Extreem diepe duiken met lucht zijn niet meer toegelaten. De maximale duikdiepte voor luchtduiken is 60 meter, zonder uitzonderingen. Bij een extreem diepe duik viel vorig jaar jammer genoeg één dodelijk slachtoffer te betreuren.

Ook het uitvoeren van diepe duiken (30 tot 60 m) is niet zonder risico. Gecombineerd met de eraan verbonden decompressie, behoren ze tot de categorie van duiken die een grondige planning en voorbereiding vereisen. Door goede kennis, voorbereiding en een grondige aanpak kunnen duikers ervoor zorgen dat risico's goed ingeschat en tot een minimum herleid worden. Door het volgen van de juiste procedures kunnen dergelijke duiken zo veilig en verantwoord mogelijk uitgevoerd worden. Deze duiken vereisen eveneens discipline, ervaring, correcte materiaalkeuze en een gedegen vorming en opleiding. het verhaal

Het Veiligheidscomité wil met dit artikel verder blijven sensibiliseren rond diep duiken. In onderstaand echt gebeurd verhaal nemen we jullie mee naar een diepe duik die plaatsvond in helder water en ongewild resulteerde in een duik naar 80 m. Wat een mooie afsluitende duik moest worden van een zorgeloze duikvakantie, eindigde helaas in een duikongeval met vergaande gevolgen. Omwille van confidentialiteit en omdat we vanuit het Veiligheidscomité op vraag ook de anonimiteit waarborgen, zijn de namen van de duikers aangepast naar twee fictieve karakters. Dit is het verhaal van Valerie en Paul.

Valerie en Paul zijn beiden 3*Duikers met een NELOS-opleiding. Paul is 3*D met de vroegere Kwalificatie Diep Duiken (KDD) en vele honderden duiken op de teller. Valerie is 3*D met ongeveer 150 duiken en is bezig met een opleiding Gevorderde Nitrox-Duiker (GND). Ze genieten met enkele vrienden van een mooie duikvakantie in een mediterraanse kustplaats waar aangenaam weer, culinair genieten en prachtige duikplaatsen centraal staan. De duikvakantie is al voortreffelijk verlopen met mooie duiken en loopt stilaan op haar einde. Met veel zin begint het gezelschap aan de laatste duiken. Voor de eerste duik van die dag staat een diepere duik op de planning. De boten worden ingeladen en vertrekken richting de duikstek. Veel wordt er niet gezegd en ook een echte briefing met het doorlopen van de duik aan de hand van het 12-puntenduikplan vindt niet plaats. Er wordt afgesproken om geen te lange decompressie te maken, zonder hier expliciet een tijd te benoemen.

Aangekomen op de duikplaats, wordt een anker met daallijn overboord gegooid op circa 36 meter. Beide duikers maken zich klaar zonder evenwel aandacht te besteden aan het grondig checken van elkaars materiaal. Ze gaan te water en dalen af naar een verticale wand tussen de 40 en 45 m.

Op die diepte overschrijdt Valerie als 3*D de beperking van haar brevet. Ze baseert zich hierbij nog op een oude regel die niet meer geldig is en waarbij 10% marge gehanteerd werd. Die regel is echter jaren geleden al afgeschaft en werd vervangen door onze huidige dieptebeperkingen per brevet. De toegelaten duikdiepte voor een 3*D is maximaal 40 m.

Eens onder water genieten beide duikers van het gevarieerde kleurenspel en onderwaterleven op de wand. Valerie hangt enkele meters voor Paul en beiden wisselen af en toe een OK-teken uit. Plots merkt Valerie op dat haar buddy zich een heel stuk onder haar bevindt op een diepte die ze ongeveer als 15 m dieper inschat. Ook al kent ze Paul niet zo goed, dit zou hij nooit zomaar doen. Valerie neemt haar lamp en zwaait om de aandacht te trekken, maar zonder gevolg. Dat is niet normaal. Heeft hij last van dieptedronkenschap? Er komt totaal geen reactie, wat haar sterk verrast. Ze ziet ook dat haar buddy steeds dieper wegzakt. Haar eerste bedenking is: "Ik moet hem gaan halen, want dit is helemaal niet goed". Tegelijkertijd flitst door haar hoofd dat ze voorzichtig moet zijn, want dat ze maar beperkte ervaring heeft met diepte. Ze wil dieptedronkenschap absoluut vermijden. Ze beslist om langzaam dieper te gaan en op een rustige manier naar haar buddy toe te zwemmen om te kijken wat er scheelt. Tegelijkertijd houdt ze zich voor om zeer rustig te blijven en maakt ze enkele rekeningoefeningen die haar helpen om het hoofd helder te houden.

Op het moment dat ze bij Paul komt, merkt Valerie dat er geen reactie komt op haar duiktekens. Ze manoeuvreert zich voor haar buddy. Als ze in zijn ogen kijkt, merkt ze een ongebruikelijke blik op. Er is geen enkele vorm van reactie. Op haar duikcomputer staat een diepte van 81 meter. De manometer van Paul geeft nog slechts 10 bar aan. Dit zit helemaal fout. Plots maakt een gevoel van angst zich van haar meester. Zelf heeft ze nog 110 bar in haar dubbelset 10 liter. Valerie neemt de kordate beslissing om Paul in een houdgreep vast te nemen, zoals ze dit op trainingen en tijdens de vereiste proeven voor haar vorige brevetten geleerd heeft en vangt onmiddellijk de opstijging aan. Hevig vinzwemmend duwt ze op 70 m haar reserveontspanner in de mond van Paul. Op dat ogenblik flitst er maar één ding meer doorheen Valeries hoofd: "Ik zit op 70 meter

Het 12-puntenduikplan.

1. Tijdstip te water:

2. Oriëntatie / af te leggen parcours / in en uit het water gaan:

9. Maximum duikduur:

3. Daalsnelheid:

8. 12-meterstop:

4. Maximumdiepte:

6. Stijgsnelheid:

7. TTS & decompressie:

12 meterstop: controle duikcomputers Nultijdduik

5. Duiktijd / Bodemtijd:

10. Nodige hoeveelheid ademgas:

11. Back-up:

12. Einde duik afspraken: diepte met een buddy die niet zelfstandig is en we zijn met twee aan het ademen op één fles. We moeten hier weg en opstijgen naar de oppervlakte". Ze zwemt stevig naar boven toe en de stijging gaat onverminderd door terwijl ze beiden op haar fles ademen. Tussen de 60 m en 40 m hebben beide duikers een redelijke lift. Vanaf circa 40 m gaat de stijging echter over in een vrijwel ongecontroleerde stijging, waarbij beide duikers doorschieten richting het wateroppervlak. Dat laatste stuk kan Valerie zich niet echt meer herinneren. Later zal ze aanhalen dat ze zo bezig was met overleven dat ze alleen maar kon denken aan het bereiken van de oppervlakte en het vermijden van zonder lucht te vallen.

De te snelle stijging resulteert helaas ook in een doorbreking van de decompressieverplichtingen. Ze komen met een blow-up boven, vlakbij één van de boten. Valerie roept dat ze Paul is moeten gaan halen op diepte. De schipper beveelt om onmiddellijk af te zakken naar trapdiepte en daar te decompresseren. Onder de boot hangt een stage gevuld met 80% zuurstof.

Veel meer informatie wordt er niet uitgewisseld en de versnelde stijging wordt op dat moment niet vermeld. Valerie merkt gelukkig dat haar buddy opnieuw tegenwoordigheid van geest heeft en ze keren terug naar hun trapdiepte om hun gemiste decostops af te werken. Omdat Valerie bezig is aan haar opleiding voor GND, heeft ze zelf ook een stage mee die met 80% zuurstof gevuld is. Haar computer geeft een decostop aan op 12 m, maar met de 80% zuurstof kan die onmogelijk uitgevoerd worden. Ze besluit om tot 9 m af te dalen, waar ook de stage hangt, wat met 80% zuurstof en een ppO2 van 1,6 bar nog haalbaar is. De duikcomputer van Paul geeft een decostop aan op 15 m, maar is compleet in foutmodus en niet meer bruikbaar. In totaal bedragen de decompressieverplichtingen ongeveer een klein uur. Als ze de manometer van haar eigen luchtflessen bekijkt, ziet ze dat ze met amper 10 bar lucht bovengekomen zijn. Er gaat van alles door haar hoofd, terwijl ze van de stress aan het bibberen is aan de stage. "Hoe is dit in hemelsnaam kunnen gebeuren, we hadden allebei dood kunnen zijn?" als de 'bel' zich manifesteert

Na het decompresseren met 80% zuurstof komen beide duikers boven en ze gaan aan boord van de boot. Valeries man is zeer ongerust en in korte bewoordingen vertelt ze hem dat ze Paul is gaan halen op 80 meter en daarbij veel te snel is opgestegen. Er wordt geen uitgebreide communicatie gedaan over het voorval naar de andere duikers op de boot, waardoor het merendeel geen besef heeft van wat er gebeurd is. Op dat moment voelen beide duikers zich oké, vermoedelijk door de decompressie met 80% zuurstof. Daardoor zijn er op dat moment ook geen stappen gezet om de hulpdiensten of een hyperbaar centrum te alarmeren. Evenmin wordt er water gedronken of bijkomend zuurstof toegediend. Waarom de duikers dit op dat moment niets gezegd hebben, weten ze niet meer. Vermoedelijk hebben ze het op dat moment zelf nog niet helemaal goed beseft wat hen overkomen is. Bij het aanmeren aan de haven helpen beide duikers nog de flessen uit te laden en lopen ze met volle duikuitrusting aan te sjouwen richting het duikcentrum.

Anderhalf uur na de duik begint Paul echter ongemakken te voelen, zoals pijn ter hoogte van de rug, tintelingen in de armen en benen en gevoelloosheid van de huid op meerdere plaatsen, waaronder ook in één van de benen. Er wordt beslist om onmiddellijk zuurstof toe te dienen en water te laten drinken. Op dat moment is er nog steeds onvoldoende besef van de ernst van de situatie. Het bellen van een ambulance en het idee om naar een caisson te moeten gaan, klinkt zo ingrijpend dat deze beslissing laattijdig genomen wordt. Het is pas als bij Paul na 15 minuten toedienen van zuurstof geen verbetering wordt vastgesteld, dat de hulpdiensten verwittigd worden. Er is op dat moment helaas een ander ongeval gebeurd in de omgeving, waardoor het dan nog 45 minuten duurt vooraleer de ambulance ter plaatse is en waardoor ook de helikopter niet beschikbaar is. Valerie voelt zich vrij goed en wil initieel niet meegaan met de ziekenwagen. Het feit dat ze een lichte vage pijn voelt aan de linkerschouder, schrijft ze toe aan de reddingsgreep tijdens het stijgen. Ook al realiseert ze zich nadien dat ze Paul via rechts gered heeft en dit niet de oorzaak kan zijn van de pijn in haar linkerschouder. Aangezien zowel Paul als Valerie hetzelfde duikprofiel hebben, worden beiden in de ambulance meegenomen en onmiddellijk van zuurstof voorzien.

In het ziekenhuis wordt na enkele onderzoeken voor beide duikers hyperbare zuurstoftherapie opgestart. Bij Valerie verdwijnt de lichte pijn in haar schouder vrij snel en zij mag in de vooravond het ziekenhuis reeds verlaten. Paul brengt diezelfde dag meer dan 5 uur in de caisson door en zal meerdere weken in het ziekenhuis moeten blijven. Hij krijgt telkens twee sessies per dag in de herdrukkingskamer tijdens de eerste weken. Na de repatriëring van Paul naar België volgt nog een ziekenhuisopname van vier maanden.

Beide duikers hebben deze duik gelukkig overleefd. Voor Valerie is het enkel nog een nare herinnering. Paul volgt nog 5 dagen op 7 ambulante revalidatie en kiné om zijn mobiliteit te verbeteren. Door het doortastend optreden van Valerie werd een dodelijk ongeval hier op het nippertje vermeden, maar deze duik had fataal kunnen aflopen voor hen beiden. Wat een schitterende duikvakantie was, veranderde in een nachtmerrie met ziekenhuisopname en een maandenlange revalidatie.

Als de duikers een nabeschouwing maken over deze duik dan beseffen ze dat alles véél sneller had moeten gaan. Valerie geeft aan dat beiden zwaar onder de indruk waren van wat er gebeurde. Vandaag lijkt het zo evident dat een aantal stappen onmiddellijk genomen hadden moeten worden: duidelijke communicatie aan alle mededuikers, zuurstof toedienen, water laten drinken, geen zware inspanningen doen en de hulpdiensten verwittigen. Terugblikkend op de gebeurtenis zegt Valerie hierover: "Ik denk dat ik enerzijds in shock was, anderzijds heel blij de we allebei nog leefden en dan was er onvoldoende aanwezigheid van het besef van de ernst van de situatie".

Wat leren we uit dit ongeval?

1. Jezelf in een goede fysieke conditie houden is een must. Je luchtverbruik daalt en je algehele gezondheid gaat erop vooruit en beschermt tegen duikongevallen. De beste manier hiervoor zijn de wekelijkse duiktrainingen in je club. Je leert hier je mededuikers beter kennen, je conditie wordt onderhouden en je duiktechniek blijft op peil.

2. Verzwarende omstandigheden mogen we niet onderschatten bij het plannen van een duik: vermoeidheid, dehydratatie, zon en hitte, het zicht onder water, herhalingsduiken, koude, leeftijd, stress, medicatiegebruik, … Wees hierover open naar je mededuikers toe en informeer hen over jouw toestand en situatie.

3. Vermeld relevante medische aandoeningen aan je buddy en duikverantwoordelijke ter plaatse. Hier kan dan rekening mee gehouden worden bij het indelen en plannen van een duik.

4. Zorg steeds voor een grondige briefing met het 12-stappenduikplan als leidraad. Bespreek steeds maximale diepte, bodemtijd, decompressie, gasmengsel, materiaal en zorg dat je duikprofiel overeenstemt met de planning. 'Plan your dive and dive your plan'. Respecteer je dieptebeperking en overschrijd je maximale diepte niet.

5. Indien je je niet 100% voelt, kan je beter de duik overslaan. Wees hier niet te fier voor of laat je niet overhalen om toch te duiken.

6. Overloop voor de duik je eigen materiaal en het materiaal van je buddy. Zo weet je waar alles zit, hoe alles werkt en ben je er zeker van dat er geen ma- teriaal vergeten is. Een grondige buddycheck is absoluut noodzakelijk. Herhaal de belangrijkste afspraken met betrekking tot de duik nog even voor je het hoofd onder water steekt.

7. Als je een diepere duik gaat doen, dan is het aangewezen om elkaar goed in te gaten te houden en te letten op tekenen van dieptedronkenschap. Een 'OK-teken' wordt al snel instinctief gegeven. Zorg dat je enkel een OK geeft, als dit ook echt zo is.

8. Vertrouw niet blindelings op je duikbuddy. Het is niet omdat hij de oudste of meest ervaren duiker is, dat hij niet kan verdwalen, geen last kan krijgen van dieptedronkenschap of er geen andere vervelende situaties kunnen ontstaan onder water. Volg daarom de duik mee op je instrumenten. Gaan we volgens het afgesproken duikprofiel, houden we ons aan de afgesproken diepte en tijd, gaan we de juiste richting uit terug naar de kant? Een duik voer je samen uit.

9. Onder water is paniek je ergste vijand. Verman jezelf en hou het hoofd koel, blijf rustig en denk logisch en helder na. "Wat is er gebeurd en wat is de veiligste optie in deze situatie?". Zorg dat je terugvalt op de gekende procedures die je aangeleerd werden tijdens je opleidingen en trainingen.

10. Meld steeds elk incident aan de ADV (Algemene Duikverantwoordelijke) en aan je mededuikers. Wees hierover open en eerlijk naar jezelf toe.

11. Zware inspanningen na een duik zijn absoluut te vermijden. Gun je lichaam wat rust, zodat de overtollige stikstof je lichaam kan verlaten.

12. Verhoogde observatie is noodzakelijk, zodat dat er direct ingegrepen kan worden als er zich toch iets manifesteert. Zo kennen de omstaanders je verhaal van de duik al, waardoor ze sneller en gepast kunnen reageren en de eerste zorgen kunnen toedienen. Dat zorgt voor tijdswinst en kan een verschil maken later tijdens de behandeling.

13. Ontkenning is vaak het eerste symptoom bij een decompressie-ongeval. Luister naar je lichaam. Wees eerlijk met jezelf en spreek je toestand en gevoel ook uit. Hou je niet in omwille van de vrees voor een scheve blik of een verwijtende opmerking. Het is jouw gezondheid, jouw lichaam en in extremis jouw leven. Een stekende pijn, tintelingen, jeuk in de huid, een banale pijnlijke schouder of gewricht kan een symptoom zijn van een deco-ongeval.

14. Heb je trappen doorbroken, ben je veel te snel gestegen en voel je symptomen van decompressieziekte, twijfel dan niet en contacteer de hulpdiensten. Zorg dat je voldoende water drinkt en zuurstof krijgt. Denk eraan dat zuurstof de symptomen tijdelijk neutraliseert. Een bezoek aan het ziekenhuis en hyperbaar centrum is een verplichte vervolgstap.

15. Een incident blijft vaak nog naspelen in de hoofden van duikbuddy's en de rest van de groep. Iedereen kan ermee te maken krijgen. Denk niet dat het jou niet kan overkomen. Heb je het moeilijk na een duik of een duikongeval, bespreek dit dan met je buddy of met de vertrouwenspersonen in je duikclub. Er zijn binnen onze organisatie mensen opgeleid om je te begeleiden na een duikongeval of bij moeilijk moment na een duik. Je kan Mental Coaching via het aanspreekpunt integriteit (API) of het bestuur van je club bereiken.

Bij elke duik kan een incident plaatsvinden dat in het slechtste geval kan resulteren in een duikongeval. Door dit verhaal te brengen, willen Valerie en Paul hun ervaring delen, zodat hieruit geleerd kan worden. Vanuit het Veiligheidscomité willen we hen hiervoor bedanken. We hopen dat er een groeiend besef komt in de duikgemeenschap rond aanpak en voorbereiding van diepe duiken, zodat risico’s goed ingeschat worden en tot een minimum herleid worden om dergelijke ongevallen te vermijden. Elke duik verdient het om grondig overdacht, gepland en uitgevoerd te worden volgens de regels.

Persoonlijk wil ik Valerie ook bedanken voor de openheid tijdens het interview. Ik werd stil toen ik me inleefde in deze situatie. Los daarvan neem ik uit dit artikel ook mee dat gewone mensen in uiterst ongewone omstandigheden blijk kunnen geven van bijzondere moed en daarmee een leven kunnen redden. 