Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych
Iwona Moczydłowska MSCDN Wydział w Siedlcachi SŁOWA W CHMURACH Ten tekst jest integralną częścią „Przewodnika Dobrych Praktyk” przygotowanego przez partnerów z projektu ITAAT: Technologia informacyjna stosowana w edukacji dorosłych. Projekt jest współfinansowany przez Komisję Europejską, jednak artykuł odzwierciedla jedynie poglądy jej autorki i Komisja nie może odpowiadać za sposób wykorzystania podanych tu informacji. Celem tego artykułu jest przedstawienie generatorów chmur wyrazowych, narzędzia Web 2.0 zdobywającego coraz większą popularność na świecie. Czytelnik znajdzie tu ogólny opis narzędzia, a także bardziej szczegółowe informacje związane z wykorzystaniem różnych aplikacji tego typu. Dowie się, gdzie je znaleźć, jak się nimi posługiwać i do czego używać. Tekst ilustrowany jest chmurami wyrazowymi wygenerowanymi za pomocą opisywanych narzędzi, co czyni go bardziej praktycznym i zrozumiałym, a także inspirującym. Generatory chmur wyrazowych są stosunkowo nowym narzędziem. Ich geneza związana z tagami, czyli znacznikami służącymi do poszukiwań określonych kategorii zdjęć w serwisie fotograficznym Flickr. Dzisiaj chmury tagów obecne są na wielu stronach internetowych, głównie na blogach. Bazując na tym pomyśle, Jonathan Feinberg z IBM opracował w 2008 roku aplikację do graficznej prezentacji tekstów. Słowa z tekstu tworzą obraz, w którym wielkość poszczególnych wyrazów jest proporcjonalna do częstotliwości ich występowania w tekście. Program funkcjonuje w oparciu o Internet i nosi nazwę Wordle, a jego produkt to word cloud albo wordle, czyli chmura wyrazowa. Rysunek poniżej przedstawia chmurę projektu ITAAT.
Rysunek 1. Wizualizacja projektu ITAAT uzyskana za pomocą Wordle.
1
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych Tworzenie chmur – od czego zacząć Przygotowanie takiego obrazu jak na Rysunku 1 zajmuje kilka chwil i ogranicza się do czterech czynności: 1. 2. 3. 4.
Wejście na stronę generatora chmur. Otwarcie aplikacji do tworzenia chmur. Wprowadzenie tekstu do okna tekstowego Przesłanie treści poprzez kliknięcie Utwórz chmurę/Prześlij/Zwizualizuj.
Tekst można wprowadzać poprzez wpisanie bezpośrednio z klawiatury w oknie tekstowym lub skopiowanie go i wklejenie. Inny sposób wprowadzania tekstu to podanie adresu strony internetowej, na której tekst jest opublikowany. Niektóre generatory mają opcję pobrania tekstu w pliku pdf.
Rysunek 2. Tworzenie chmury wyrazowej w edytorze Wordle.
Możliwości różnych programów Wordle, jako pierwszy i najbardziej popularny otwiera całkiem pokaźną listę generatorów do tworzenia chmur. Swoje miejsce znalazły tutaj również ABCya!, Image Chef, TagCrowd, Tagul, Tagxedo, WordItOut. Aplikacje te mają różne możliwości w zakresie mocy przerobowych (limit słów, wielkość plików tekstowych) oraz wyborów edycyjnych. Różne też są efekty, jakie można uzyskać przy pomocy każdej z nich. I tak np., do prezentacji definicji dobrze służy ABCya! zaprojektowany do pracy z małymi dziećmi, przez co w porównaniu z innymi generatorami oferuje niewiele dość prostych jednak skutecznych w przekazie środków.
2
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych
Rysunek 2. Definicja chmury wyrazowej wygenerowana przez ABCya!
Jeśli zależy nam na atrakcyjnym przekazaniu idei, warto sięgnąć po Word Mosaic, dostępną na portalu ImageChef. Organizuje ona tekst w wybranym przez użytkownika kształcie. W prezentacji na temat generatorów chmur wyrazowych wykorzystałam torbę (Rysunek 4), mając nadzieję, że odbiorcy zabiorą w niej przekazaną przeze mnie wiedzę i zastosują ją w przyszłości. Tą samą torbą ozdobiłam blog projektu ITAAT.
Rysunek 4.Chmura z portalu ImageChef.
Inny generator, TagCrowd (zaprojektowany przez Daniela Steinbocka z Uniwersytetu Stanford w 2006 roku), nie tworzy atrakcyjnych wizualnie chmur, ale jest niezastąpiony w przypadku, gdy zależy nam na precyzyjnym określeniu częstotliwości występowania słów. W utworzonej przy jego pomocy chmurze obok słów prezentowane są również liczby określające ile razy dane słowo zostało użyte. Przydaje się to do analizy artykułów, życiorysów, prac uczniowskich, refleksji nad stylem, użytym słownictwem. Pomaga sprawdzić, czy akcenty zostały właściwie rozłożone, czy tekst rzeczywiście odzwierciedla zaplanowaną problematykę. Podobne zastosowanie może mieć również holenderski WordItOut, choć nie wyświetla danych liczbowych. Niektóre generatory mają bardziej zaawansowane opcje, takie jak tworzenie chmury o kreślonym kształcie, wybranym z bazy lub dostarczonym przez użytkownika w formie zdjęcia. Takie możliwości oferuje Tagxedo, który dodatkowo podczas prezentacji na stronie internetowej, dzięki technologii Silverlight, zapewni powiększanie tych słów w chmurze, na które przesuniemy kursor.
3
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych Specjalne funkcje, wyjątkowo przydatne w nauczaniu i uczeniu się języków obcych, mają aplikacje WordSift i VocabGrabber. Obie współpracują ze słownikiem Visual Thesaurus, co pozwala na wyświetlanie definicji słów. WordSift dodatkowo umożliwia przegląd słów według częstości występowania, alfabetycznie i tematycznie. Dodaje też poprzez Google ilustracje i filmy do 50 najczęściej występujących w tekście wyrazów.
Rysunek 5. Zrzut ekranowy z WordSift.
Z kolei Tagul, dzieło Rosjanina Alexa, łączy wyrazy w chmurze z zasobami w sieci i dzięki temu są one interaktywne. Każde słowo staje się wtedy linkiem do strony domyślenie wybranej przez Google, albo wskazanej przez autora chmury. Tagul umożliwia też wykonanie chmury, w której każde słowo jest w innym kolorze, co przydaje się, gdy zależy nam na wyeksponowaniu różnorodności. Ja użyłam tej funkcji, aby przedstawić uczestników seminarium, a także wesprzeć zapamiętanie imion i nazwisk.
Rysunek 6. Chmura utworzona przez Tagul na blogu projektu ITAAT.
4
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych Niezależnie od swoich możliwości, wszystkie generatory są narzędziami Web 2.0, jako że oparte są o Internet, dostępne dla każdego aby tworzyć, publikować i dzielić się, a uzyskane za ich pomocą wytwory mogą być komentowane przez innych użytkowników Internetu. Tworzenie chmur – ustawienia aplikacji Aby uzyskać pożądane efekty należy przede wszystkim użyć odpowiedniej aplikacji, jak również dokonać określonych ustawień w generatorze odnośnie całego tekstu, poszczególnych wyrazów i wreszcie samej chmury. Na poziomie tekstu generatory umożliwiają pomijanie znaków interpunkcyjnych oraz niektórych wyrazów, takich jak wyrazy często używane np. i, oraz, przy, za, nawet, itp. Czasem jest możliwość wybrania opcji pomijania wyrazów 1/2/3itd. literowych, jak też ręcznego usuwania wyrazów. Dobre aplikacje obsługują wiele języków, np. Wordle – 29, i w ich ramach dokonują grupowania wyrazów, bez względu na końcówki deklinacyjne i koniugacyjne. Ustawienia na poziomie słów dotyczą kolejności wyrazów (według częstości występowania, alfabetycznie lub losowo) oraz wielkości liter (małe, wielkie lub najczęściej spotykane). Ustawienia na poziomie chmury pozwalają na określenie: wielkości wyrazów (wielkość wyrazów proporcjonalna do liczby występowania danego wyrazu w tekście lub jednakowa) , koloru (tła oraz samych wyrazów - jednakowego koloru lub zróżnicowane), kroju czcionki, elementów kompozycji, takich jak: o kierunek (poziomo, pionowo, układ mieszany, losowo), o kształt chmury (geometryczny, organiczny, portret, itp.), o margines. Uzyskanie pożądanych efektów chmury nie zawsze jest możliwe za pomocą ustawień generatora. Niezastąpiona jest wtedy ingerencja manualna, np. dopisywanie wyrazów, na których widoczności nam zależy. Warto też znać tricki, takie jak użycie znaku „~” pomiędzy dwoma wyrazami. Zabieg ten stosujemy, aby zaprezentować wyrażenia wielowyrazowe np. „Nowy Jork” . Trudności Chociaż generatory chmur przetworzą tekst w każdym języku, specyficzne funkcje, takie jak grupowanie wyrazów w językach mniej popularnych może być niemożliwe, np. słowa wyraz, wyrazy, wyrazów powinny być potraktowane jako jedno słowo i liczone razem, jednak język polski jest dla generatorów zbyt skomplikowany. Podobnie jest z wyborem czcionek; w przypadku języka polskiego nie wszystkie kroje są dostępne. 5
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych Kolejną trudność stanowi fakt, iż do obsługi generatorów chmur konieczna jest przynajmniej podstawowa znajomość języka angielskiego. Wyjątkiem potwierdzającym regułę jest portal ImageChef, prowadzony w 10 wersjach językowych, oprócz angielskiej również niemieckiej, francuskiej, włoskiej, hiszpańskiej, rosyjskiej. Na dzień dzisiejszy nie ma aplikacji do tworzenia chmur, w której językiem instrukcji jest język polski. Jak używać chmur wyrazowych Chmury wyrazowe można opublikować lub zapisać na wiele sposobów: zapisać jako obraz, wkleić zrzut ekranu do tekstu w programie Word lub prezentacji PowerPoint, przesłać pocztą elektroniczną, zapisać w publicznej lub prywatnej galerii w Internecie, wkleić kod źródłowy na stronie internetowej, wysłać na Facebooka, Twittera, do bloga, itd. wydrukować, Wykorzystywane są w różnych dziedzinach. Twórca Tagxedo, Hardy Leung, proponuje 101 sposobów ich uźycia. Oto kilka pomysłów na zastosowanie chmur w edukacji dorosłych: prezentacja pomysłu/tematu wprowadzenie do dyskusji przewidywanie podsumowanie powtórzenie refleksja na temat podpowiedź w celu rekonstrukcji porównanie tekstów wprowadzenie artykułu analiza strony internetowej wizualizacja treści (wiersza itp.) recenzja książki/filmu zadanie typu badawczego na określony temat ćwiczenie gramatyczne/ słownikowe stylizacja prezentacji PowerPoint plakat konferencji/warsztatów identyfikatory uczestników konferencji informacja o osobie (życiorys) informacja o firmie
6
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych W MSCDN chmury wyrazowe wykorzystywane są na blogu projektu ITAAT, w celu podsumowania informacji, ułatwienia ich zapamiętywania, pokazania relacji, a nawet po prostu do dekoracji bloga. Używam je również w prezentacjach PowerPoint podczas różnych form doskonalenia nauczycieli, najczęściej jako wprowadzenie do szkolenia, aby poinformować o celach, treściach i metodach. Promuję generatory chmur wśród nauczycieli jako użyteczne narzędzie dydaktyczne, które może być stosowane zarówno przez nauczycieli, jak i uczniów: jako takie włączone jest do warsztatu dla nauczycieli języków na temat kreatywnego uczenia się.
Studium przypadku
Chmura po lewej to wizytówka wykonana za pomocą Tagxedo. Zawiera krótką informację biograficzną i jednocześnie portret. Taka wizytówka doskonale nadaje się do wykorzystania na seminariach i konferencjach jako identyfikator, zwłaszcza że ostatnio modne są duże plakietki, nawet w formacie C6. Wykonanie takiej wizytówki jest stosunkowo proste. Instrukcja zamieszczona jest poniżej. Rysunek 7. Moja wizytówka w chmurze z Tagxedo.
1.
Wejdź na stronę www.tagxedo.com i otwórz kreator chmur wyrazowych klikając w Create (Rysunek 8).
Rysunek 8. Strona startowa generatora chmur Tagxedo.
7
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych 2.
Z menu po lewej stronie ekranu wybierz ze swoich zasobów (Rysunek 9).
Shape. Dodaj teraz zdjęcie (Add Image)
Rysunek 9. Definiowanie kształtu chmury.
3.
Potwierdź operację wybierając Accept (Rysunek 10). W edytorze masz możliwość porównania zdjęcia i kształtu chmury klikając w Show Original (Rysunek 11). Jeśli efekt nie jest zadowalający, zdjęcie trzeba wymienić.
Rysunek 10. Unikalny kształt chmury uzyskany ze zdjęcia.
8
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych
Rysunek 11. Pobrana do aplikacji fotografia.
4.
Wprowadź teraz tekst wybierając z menu Load. Najprostszy sposób to skopiowanie uprzednio przygotowanej informacji do edytora za pomocą skrótów klawiszowych użyciu Ctrl-C oraz Ctrl-V (Rysunek 12). Mogą być to po prostu wyrazy, które chcesz zaprezentować, bądź pełne zdania. Jeśli zależy Ci na wyróżnieniu określonych wyrazów, np. imienia i nazwiska, nazwy instytucji, powtórz ich zapis 2-5 razy. Zatwierdź operację poprzez wybranie Submit.
Rysunek 12. Wprowadzanie tekstu.
5.
Dobierz kolorystykę (Color, Theme), krój czcionki (Font) oraz zdecyduj, jakie rozłożenie wyrazów w chmurze (Orientation) jest najbardziej odpowiednie (Rysunek 13).
9
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych
Rysunek 13. Definiowanie wyglądu zawartości chmury.
6.
Twoja chmura jest gotowa do zapisania jako obraz (Image) albo wydrukowania (Print). Możesz ją też opublikować na Facebooku czy Twitterze, albo zamieścić na stronie internetowej (Web). Wystarczy kliknąć na Save/Share/Print i wybrać odpowiednią opcję (Rysunek 14).
Rysunek 14. Opcje publikowania chmury.
Obraz można zapisać w różnych formatach, stosownie do koncepcji wykorzystania chmury. Zaprezentowana tutaj wizytówka czy też identyfikator konferencyjny jest przykładem, innych kreatywnych pomysłów może być nieskończenie wiele.
10
Technologie informacyjne i komunikacyjne w edukacji dorosłych Wnioski Dlaczego promuję chmury wyrazowe? Bo są atrakcyjne, nawet powiedziałabym, że piękne, często też bywają zabawne. To dużo więcej niż listy słów, takie czy inne graficzne uporządkowanie wyrazów. Niosą wiele informacji, stymulują, wyzwalają kreatywność, ekspresję i wyobraźnię, wzmacniają krytyczne myślenie. Generatory, które służą do tworzenia chmur są przyjazne, proste i łatwe w użyciu, nie mówiąc o tym, że są też bezpłatne. Z uwagi na to, jak również ze względu na pedagogiczne wartości ich wytworów, należą do tych narzędzi Web 2.0, które z powodzeniem mogą być stosowane w edukacji dorosłych. Adresy stron internetowych generatorów wymienionych w artykule: http://www.wordle.net http://www.abcya.com/word_clouds.htm http://www.imagechef.com/ic/word_mosaic/ http://www.tagcrowd.com http://tagul.com http://www.tagxedo.com http://www.vocabgrabber.com http://www.worditout.com http://www.wordsift.com
iwona.moczydlowska@mscdn.edu.pl
i
MSCDN Wydział w Siedlcach stanowi integralną część ośrodka doskonalenia nauczycieli prowadzonego przez Marszałka województwa mazowieckiego. Jego siedzibą jest 80-tysięczne miasto powiatowe Siedlce, pełniące funkcję edukacyjnego centrum dla rolniczego rejonu. Władze centralne MSCDN ulokowane są w Warszawie, a Wydziały w liczbie 7 – w dużych miastach Mazowsza. MSCDN organizuje różne formy doskonalenia nauczycieli mające na celu ich rozwój zawodowy, wsparcie oraz wzrost motywacji. W rejonie działania MSCDN Wydział w Siedlcach funkcjonuje około 100 przedszkoli, 300 szkół podstawowych, 90 gimnazjów i 80 szkół podnadgimnazjalnych.
11