tijding Ledenblad van de IZB, jaargang 77, nr. 4
Arte Havenaar, missionair werker Zoetermeer
• Nieuw kantoor in binnenstad Amersfoort • Vreemdelingen en priesters • Discover, nieuw missionair kinderclubmateriaal
Ahmet en de basics COLUMN
O
mdat ik nog in Groningen woon en in Amersfoort werk, ben ik soms genoodzaakt na een lange avondvergadering de nacht door te brengen in een klein hotel-pension. Het is een eenvoudige gelegenheid, met een uitmuntende
gastvrijheid. Ahmet verwelkomt me iedere keer met een hartelijk ‘Hallo meneer Sjaak, hoe gaat het? Ik heb voor u kamer…’. Ahmet komt uit Turkije, is getrouwd en vader van een paar jonge kinderen. De laatste keer dat ik er logeerde, vroeg hij me hoe het ook al weer zat met mijn werk. Hij weet namelijk dat ik iets doe bij de kerk. Die dag had hij gehoord dat een kerkgemeenschap haar gebouw ging verkopen. Hij vroeg me hoe het verder moest met de kerkgangers. Of ze nog wel gingen en wat er voor hen was geregeld. Meteen daarna vertelde hij dat het goed ging met de moskee waar hij bij hoorde: goed! Er is uitbreiding nodig. Zelf gaat hij er vooral voor het gezin heen: de kinderen
Dr. Sjaak van den Berg, algemeen directeur
‘Waarom is de kerk voor mij, mijn familie en mijn collega’s belangrijk?’
moeten de goede dingen van de moskee inademen. Nederland is wel een vriendelijk land, maar de normen en waarden zijn gevaarlijk voor hen. Daarom had hij wel geld over voor de uitbreiding van de moskee. Voor zijn kinderen en kleinkinderen is het nodig. Anders raken zij het spoor kwijt. Ik heb nog lang nagedacht over zijn woorden. Niet alleen over het contrast tussen de groei van de moskee en de krimp van de kerk. Maar vooral over intrinsieke motivatie om bij te dragen aan een gebouw en een gemeenschap die voor zijn kinderen een in zijn ogen goed geestelijk klimaat biedt. Als nieuwkomer in de Nederlandse cultuur, door de meesten bekeken als vreemdeling, voelt hij de verleidingen sterker aan dan iemand die er altijd in geleefd heeft. Hij weet waarom hij bij een moskee wil horen. Ahmet brengt me onverwacht bij een van de kernvragen van Waar een Woord is, is een weg¸ de nieuwe visienota van de PKN: Wat is basic aan kerkzijn? Waarom is de kerk voor mij en mijn familie, voor mijn collega’s belangrijk? Ik heb de volgende reservering al weer gemaakt. Ben benieuwd wat die me brengt, behalve een goede nachtrust.
Uitverkoop-actie ‘Anders verder’ Voor wie het bij de presentatie heeft gemist: het inspirerende boek van René de Reuver, ‘Anders verder; missionaire kerk-zijn in een dynamische samenleving’ (2012), is nu voor een prikkie te koop: € 5,50. Het boek heeft niets aan actualiteit ingeboet. Nu de kerk op zoveel plaatsen steeds meer in de marge van de samenleving is terechtgekomen, ontstaat er ook ruimte voor nieuwe ideeën en alternatieve vormen van kerk-zijn. Dr. René de Reuver, predikant van de Marcuskerk in Den Haag, is een uitstekende gids in het woud van vragen dat daarbij wordt gesteld. Wat is wezenlijk voor kerk-zijn? Hoe kunnen oude en nieuwe vormen elkaar versterken? Nog een reden om het boek nu aan te schaffen: een deel van de opbrengst gaat naar het missionaire project MarcusConnect in Den Haag. Bestellen? De aanbieding geldt alleen bij bestellingen via www.kameel.nl (of via de site www.izb.nl).
02
Tijding • december 2015
Arte Havenaar, nieuwe missionair werker Perron 61 in Zoetermeer
‘Laat het evangelie zichzelf maar bewijzen’ ‘Als middelbare scholier was ik best een radicale’, grinnikt Arte tussen twee happen door, ‘Ik had een zwart-wit wereldbeeld.’ Hij is pas 21, dus zo heel lang geleden kan dat niet zijn. Al zou je dat op grond van zijn cv niet zeggen. Arte Havenaar, de nieuwe missionair werker in Zoetermeer, heeft voor zijn leeftijd al heel wat in zijn bagage.
We lunchen op een terras in het centrum van zijn geboortestad Gouda; hij is aan komen fietsen vanuit zijn ouderlijk huis in Waddinxveen. Over een paar dagen vertrekt hij voor een maand naar Albanië, alleen. ‘Met niet veel meer dan een paar wandelschoenen. Op de drempel van mijn nieuwe baan, wil ik me geestelijk voorbereiden door me af te zonderen.’ Waarom Albanië? ‘Een interessant land, één van de laatste landen die afscheid namen van het communisme. Het land is relatief onbekend, maar heeft een boeiende geschiedenis, met invloeden van de Romeinen en Ottomanen. Maar los daarvan: het lijkt me een uitgelezen plek voor lange wandelingen, om de bijbel te bestuderen en om in de stilte God te zoeken.’
Op 16-jarige leeftijd deed hij belijdenis in de Hervormde gemeente in Waddinxveen. ‘Ik kom uit een warm, hecht en kerkelijk zeer actief gezin. Van jongs af aan ben ik bezig geweest met geloof. Als muzikant raakte ik betrokken bij de HGJB, waar ik speelde op verschillende conferenties en evenementen. Mijn ouders zijn erg ‘open minded’. We konden bij wijze van spreken op zaterdag naar Hillsong en op zondag naar de gereformeerde bond. Ze organiseerden werkvakanties voor jongeren uit de gemeente. Tijdens een van die reizen, werd me duidelijk dat ik iets wilde met Gods missie voor deze wereld. Daarom ben ik theologie gaan studeren aan de Christelijke Hogeschool in Ede.’
december 2015 • Tijding
03
Tijdens het stagejaar van zijn studie koos Arte bewust voor een seculier studentenhuis. ‘Ik heb nagedacht over de vraag of mijn keuze voor het christelijk geloof niet louter psychologisch of sociologisch te verklaren is. Was het niet gewoon groepsdruk? Meehobbelen in een christelijk gezin, kerkelijk jeugdwerk, een christelijke school, etc. Onder één dak wonen met studenten van wie niemand geloofde, vond ik leerzaam. Laat het evangelie zichzelf maar bewijzen, dacht ik.’ Spangen ‘Overdag deed ik missionair werk, bij ‘Geloven in Spangen’, het IZB-project in Rotterdam-West, ’s avonds trof ik medebewoners die me intellectueel uitdaagden om na te denken over levensbeschouwelijke vragen. Dat leverde weleens slapeloze nachten op, ja, want er zijn heel wat kaartenhuizen ingestort. Veel dogma’s moest ik achterlaten; de uitdaging is om wel te blijven leven met hoop. Er kwamen nieuwe zekerheden voor in de plaats.
‘Ik heb veel van hem geleerd. Misschien wel vooral dit: loslaten.’ 04
Tijding • december 2015
Ik heb meer oog gekregen voor het mysterie. Mijn geloof hoeft niet te ‘kloppen’. Het is geen sluitend systeem. Het is niet waterdicht, maar God valt, om zo te zeggen, niet door de gaten heen.’ Het werk bij ‘Geloven in Spangen’ omschrijft hij als een optimale leerervaring. Nico (van Splunter, die leiding geeft aan het missionair-diaconale werk) gaf me veel eigen verantwoordelijkheid. ‘Ik heb veel van hem geleerd. Misschien wel vooral dit: loslaten. Het hangt niet van ons af. God gaat zijn verrassende gang.’ Relaties In de relatief jonge multiculturele geloofsgemeenschap ontdekte Arte het belang van relaties. ‘Gesprekken van hart tot hart, samen eten zijn vanzelfsprekend onderdeel van een gemeenschap. We delen het hele leven met elkaar, inclusief de moeilijkheden, de twijfel. Ik heb er ontdekt hoe essentieel dit is voor echt kerkzijn. Als ik het vergelijk met gemeenten die ik tot dan toe kende, dan denk ik: we vergeten vaak het leven te vieren. Je voelt je bij ‘Geloven in Spangen’ veel minder ‘toeschouwer’; je ervaart eerder dat je deel uitmaakt van een familie, een gemeenschap ‘waar liefde woont.’ Voor buitenstaanders en nieuwkomers is die saamhorigheid een opvallend kenmerk. Nog zo’n vanzelfsprekendheid: de gemeente is
‘Ik heb meer oog gekregen voor het mysterie. Mijn geloof hoeft niet te ‘kloppen’. Het is geen sluitend systeem’ maatschappelijk betrokken. We leven op goede voet met andere instanties in de wijk en werken graag samen.’ Aan het eind van zijn stage nam Arte intrek in het Spangenhuis, een studentenhuis naar een idee van Nico
ik zaken ga kopiëren. Het missionaire project Perron 61 en de (nieuwe) Oosterkerk in Zoetermeer hebben hun eigen context en geschiedenis. In de komende maanden ga ik me daar grondig in verdiepen. Een van de dingen die ik heb geleerd is, dat je niet veel energie moeten steken in pogingen om het evangelie te ‘vertalen’ naar de praktijk. Dat komt al gauw betweterig en belerend over. Laat het evangelie maar klinken in de context, kijk wat er gebeurt, ontdek het samen. Wat betekent dit woord van God voor ons dagelijks leven. Zo’n aanpak heeft niet alleen iets ontspannends, maar is ook verrassender.’
van Splunter. Zeven jongeren hebben een kamer in het grote pand. In ruil voor een lage huur investeren ze in activiteiten voor de wijk. ‘Een leerzame ervaring. We leerden onder andere ruimte te laten voor het onverwachte. Veel dingen die je vooraf bedenkt, blijken in de
In Zoetermeer wacht een boeiend werkterrein. De laagdrempelige Perronmeetings voor wijkbewoners moeten verder worden uitgebouwd. De vraag naar de bediening van sacramenten in missionaire situaties is actueel. En er is een nauwe samenwerking met de
praktijk niet of anders uit te pakken. En tot je verrassing heb je soms diepgaande gesprekken met wildvreemden.’
moedergemeente, in het splinternieuwe kerkgebouw, in het hart van de wijk. ‘Beide partijen moeten elkaar willen dienen en elkaar het beste gunnen’, zegt Arte. ‘Anders levert zo’n mixed economy of church meer ellende op dan vrucht. Als je snel wilt reizen moet je alleen gaan; als je
Verrassend De ervaringen gaan allemaal mee in de rugzak, naar Zoetermeer. Arte verhuist straks van een van de meest multiculturele wijken, naar één van de grootste Vinexlocaties van ons land. ‘Ik moet oppassen voor het gevaar dat
het lang wilt volhouden moet je samen gaan. Dus als we gaan, gaan we samen.’
december 2015 • Tijding
05
HGJB en IZB ontwikkelen missionair kinderclubmateriaal Onder de naam ‘Discover’ presenteren jongerenorganisatie HGJB en de IZB komend voorjaar nieuw missionair kinderclubmateriaal, geschikt voor kinderen zonder christelijke achtergrond. Vanuit bestaande groepen kregen de HGJB en IZB steeds vaker te horen dat er behoefte is aan programma’s voor kinderen die geen enkele voorkennis over het christelijk geloof hebben.
De thematische programma’s zijn voor kinderen van 4-10 jaar waarbij er binnen onderdelen differentiatie is voor kinderen van 4-7 en 7-10 jaar. ‘Een vijfjarige stelt andere vragen dan een negenjarige. Bij de ontwikkeling is consequent de leefwereld van het kind als vertrekpunt gekozen’, zegt projectleider Marian Timmermans. Vanuit gebeurtenissen en ervaringen van het kind maken we een verbinding naar een Bijbelverhaal. Ieder thema heeft uitgewerkte spellen en creatieve verwerkingsvormen die aansluiten bij het thema. Voorbeelden van thema’s zijn vriendschap, spelen, waarom kan ik God niet zien?
Michel (22) Dabarist: ‘Heel tof die manier van voorwerpen gebruiken en de terugkoppeling naar het heden en de leefwereld van het kind.’ De HGJB en IZB constateren in de praktijk dat er behoefte is aan dit type programma’s, zowel bij de kinderclubs van het Dabar-campingevangelisatiewerk als bij tal van missionaire clubs die draaien vanuit stad of dorp. ‘Onze hoop is dat het een middel is waar we ook startende clubs meehelpen, zodat er nog meer kinderen met het evangelie worden bereikt.’ Bij het materiaal is een training ontwikkeld voor de kinderwerkers.
06
Tijding • december 2015
Het materiaal wordt gepresenteerd onder de naam ‘Discover’. Het is meer dan zomaar een avontuurlijk klinkende, stoere term; het is een uitnodiging en een aansporing. In de naam is tot uitdrukking gebracht dat er wat valt te ontdekken, zeker voor kinderen voor wie de Bijbel van huis uit een gesloten boek is. Afgelopen zomer is al op verscheidene plaatsen ervaring opgedaan met het materiaal. In het voorjaar van 2016 staat de presentatie van een eerste reeks van 22 programma’s gepland. Bij de introductie wordt zoveel mogelijk samengewerkt met andere organisaties. We willen in de komende jaren nieuwe series ontwikkelen en hopen zo samen een steen bij te dragen aan relationeel missionair kinderwerk in Nederland.
Gea (27) leider van kinderclub Vuurwerk te Drachten: ‘Mooi dat er ook voorbereiding in zit voor het team! Het materiaal zit vol beeldende voorbeelden en het verhaal heeft veel creatieve vormen. Alles sluit op elkaar aan en past bij elkaar.’’
Uitverkiezing
I
COLUMN
n de hervormd-gereformeerde preken van mijn jeugd hoorde ik dominees regelmatig moeite doen om mensen te helpen bij ‘het probleem van de uitverkiezing’.
Onder hun gehoor zaten mensen die worstelden met de vraag of ze wel uitverkoren waren om in de hemel te komen. In mijn herinnering verkondigden mijn predikanten deze oplossing: ‘Er bestaat wel zoiets ondoorgrondelijks als uitverkiezing, maar als je echt gelooft in Jezus Christus hoef je daar niet wakker van te liggen.’ (Excuses aan betreffende predikanten voor deze enorme versimpeling.) Voor mij was dit onderwerp geen persoonlijke worsteling. Ernstige twijfel over ‘uitverkoren zijn’ – het was mij niet aangepraat en ik hoefde er daarom ook niet vanaf gepreekt te worden. Ik had wel een probleem met het hele leerstuk op zichzelf. Het klonk alsof God een aantal gelukkigen wel selecteerde voor de hemel, maar vooral heel veel mensen niet. Zo’n grillige en willekeurige God was niet de God die ik kende uit de bijbel. Ik liet het hele idee van uitverkiezing daarom maar voor wat het was. Dank Dat werd anders toen ik in Rotterdam ging werken. Daar is het idee van uitverkiezing weer naar boven gekomen. Niet als een probleem, maar als een reden tot dankbaarheid. Tussen al die honderdduizenden mensen op een klein stukje aarde, kwamen er steeds weer mensen tot geloof. Enkelingen die op onverklaarbare wijze ingewonnen waren door het evangelie van Jezus Christus. Ik kan ze vandaag de dag op zondag zien zitten in de kerk. Een bekeerde Roemeen met een uitgebreid strafblad; het seculiere meisje uit het Gooi dat gelovig is geworden; de student wiens ouders niets hebben met het geloof; de Afghaan die in Nederland christen is geworden; de yup met doorgeschoten hippies als ouders, enzovoort; enzovoort. Onlogische levensverhalen die de vraag oproepen: waarom gingen precies deze mensen geloven? Troost Ik zou geen ander antwoord weten dan: dankzij Gods verkiezende liefde (om het eens met een klassieke uitdrukking te zeggen). Heeft God dan de rest niet uitgekozen? Daar gaat het niet over als God kiest. God kiest niet uit om anderen te laten zitten, maar God kiest uit om anderen te bereiken. Gods kiezen heeft echt alleen maar met liefde te maken. Zoals ik ooit geleerd heb: als je niet getroost wordt door een uitleg van de verkiezing, is het geen bijbelse uitleg geweest. Ik weet dus niet precies waarom God deze mensen heeft uitgekozen. Maar ik weet wel dat in hun leven dingen voorkomen die ook het geval waren bij Israël, de profeten en Jezus Christus (om maar eens drie ‘uitverkorenen’ uit de Bijbel te noemen). 1) Ze weten zich bevoorrecht. 2) Ze voelen zich geroepen om te getuigen van God in hun omgeving. 3) Ze krijgen te maken met onbegrip en afwijzing. Mijn ervaringen met de mensen die tot geloof komen, doen me veel meer zicht krijgen op deze bijbelse dingen over ‘gekozen zijn’. Dat betekent niet dat ik ‘de uitverkiezing’ nu helemaal snap (wie wel?). Maar ik denk nu wel eens: als er geen uitverkiezing was, kwam er in deze stad niemand tot geloof. Ds. Niels de Jong, missionair predikant Rotterdam-Centrum www.noorderlichtrotterdam.nl www.uitonverwachtehoek.nl
december 2015 • Tijding
07
IZB begint aan
nieuw hoofdstuk
‘We beginnen aan een nieuw hoofdstuk’, zeiden IZB-directieleden Sjaak van den Berg en Jurjen de Groot afgelopen maand in het Nederlands Dagblad. Uit het interview bleek dat het wel over méér ging dan de verhuizing naar een ander kantoorpand. Uit elke bladzijde in het jaarplan van 2016, dat het bestuur unaniem aanvaardde, blijkt dat de jubilerende IZB de koers verlegt. ‘Focussen’ is het devies.
In de gesprekken bij het opstellen van het jaarplan
wil van God en in gesprek zijn over een missionaire
constateerden we dat er in relatief korte tijd veel is
levensstijl. Het aantal gemeenten dat bij de IZB aanklopt
veranderd in ons contact met gemeenten. Lange tijd heeft de IZB als ‘missionaire dienstverlener’ hen gediend met
voor zo’n missionair traject is explosief gestegen. Met het oog daarop is in augustus jongstleden ds. Jan-Maarten
vormings- en toerustingscursussen en materialen. In de nieuwe werkwijze gaan we met gemeenten voor een
Goedhart, tot voor kort zendingspredikant van de GZB, aangesteld als projectleider.
langere periode een relatie aan. In dit ‘missionaire traject’ trekken we intensief op met predikanten, kerkenraden en gemeenteleden. Daarbij is
Focus & Impact Om de nieuwe werkwijze te verankeren in de organisatie
ons gebed en onze inzet gericht op een nieuwe focus, waarbij missionair gemeente-zijn een natuurlijk
is een herstructurering noodzakelijk. Onder de noemer IZB Focus worden - in onderlinge samenhang - trajecten,
uitvloeisel is van de concentratie op Jezus Christus op alle terreinen van ons leven. We zien tot onze vreugde de zegen van deze werkwijze, waarbij we in het hart van de gemeente met elkaar ons uitstrekken en zoeken naar de
cursussen en materialen ontwikkeld, die er op gericht zijn om doelgericht met gemeenten op weg te gaan, en een missionaire beweging op gang te brengen. Om die beweging te ondersteunen en te stimuleren zullen
EEN GREEP UIT HET JAARPLAN
lijk bleek het onvermijdelijk om te snijden in de uitgaven.
Minder cursussen Als we veel investeren in onze nieuwe beleidslijn, kunnen we niet meer alle ballen in de lucht houden, is één van de rode draden in het jaarplan. Zo gaat in 2016 de stofkam
Dat betekent dat we helaas genoodzaakt zijn om afscheid te nemen van enkele personeelsleden, met name in de secretariële ondersteuning. Door de herstructurering van de organisatie kan een efficiencyslag worden doorgevoerd, waardoor de organisatie ook financieel toekomst-
door het assortiment cursussen en het aanbod missionaire materialen. Ook aan de participatie in de exploitatie van de ‘zoekerssite’ vragenovergeloven.nl komt een einde. Deputaten Evangelisatie van de Christelijke Gereformeerde Kerken – één van de samenwerkingspartners – besloot al eerder zich terug te trekken uit het project, zodat het nu eigendom is van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Er wordt nog overlegd over de ontvlechting. Minder personeel Het was een hele puzzel om de begroting voor 2016 rond te krijgen. Hoe we het ook wendden of keerden, uiteinde-
08
Tijding • december 2015
bestendig zal zijn. ECHO Het blad ECHO, een hulpmiddel voor het missionaire gesprek, zal niet langer tweemaandelijks verschijnen. De oplage van het tijdschrift vertoont al jaren een dalende tendens. De ontlezing en de digitalisering spelen ons daarbij parten, maar ook de veranderende kijk op evangelisatiewerk. De IZB heeft in de afgelopen jaren er voor gekozen om veel meer in te zetten op het toerusten van gelovigen om in hun eigen netwerk het evangelie te delen. Het blad zal in het vervolg twee keer per jaar worden gemaakt, met Kerst en met Pasen. Deze edities
Een foto van de laatste bestuursvergadering in het ‘oude’ IZB-pand. Links vooraan bestuurssecretaris Roelof de Wit, en dan met de klok mee: Martin van Dam, Anthon van Lingen, secretaresse Marlies van Ginkel, algemeen directeur Sjaak van den Berg, voorzitter Marco Batenburg, Hans van Walsum, penningmeester Bram van der Kooij, Jaap van den Born, operationeel directeur Jurjen de Groot en Liesbeth van Velzen. Inez Jansen was verhinderd.
gemeenten die betrokken zijn bij een missionair traject in
Luisterposten, de rondetafelgesprekken en het werk van
regionaal verband met elkaar in contact gebracht worden,
de visiegroep. In het komend half jaar wordt de ‘oogst’
om ervaringen uit te wisselen en elkaar te bemoedigen. De nieuwe afdeling IZB Focus ontstaat uit het
samengevat in een heldere, samenhangende en inspirerende visie op missionair gemeente-zijn en
samenvoegen van de afdeling vorming met de missionaire trajecten. Daarbij is het een expliciet doel om
discipelschap in deze tijd. Het document moet als basis kunnen dienen voor het werk van IZB Focus, IZB Impact,
meer samenhang en synergie te creëren met de andere grote afdeling: oefenplaatsen (lees: de missionaire projecten in het land). Deze afdeling gaat verder onder de
IZB Dabar en IZB Areopagus en zal ook moeten bijdragen aan meer samenhang in de verschillende activiteiten van de organisatie. We streven naar een goed evenwicht
naam IZB Impact.
tussen theologische en missiologische reflectie en het leren-in-de-praktijk. Een ‘denktank’ van 8 à 10
Visie De afgelopen jaren hebben we veel tijd geïnvesteerd in bezinning op het thema ‘discipelschap’, onder andere door het boek ‘Tijd om mee te gaan’, het project
deskundigen van binnen en buiten de organisatie zal het document opstellen, dat in juni wordt gepresenteerd tijdens een conferentie.
functioneren namelijk als inhoudelijke ondersteuning bij
Witte plekken
(de uitnodiging voor) kerkdiensten op de feestdagen.
Het visiedocument van de PKN, Kerk 2025; Waar een Woord is, is een weg, beschrijft de harde werkelijkheid dat de kerk witte plekken moet toestaan, vanwege de krimp. Wij constateren deze plekken met name in het noorden en zuiden van het land en voelen ons geroepen
Nieuwe publicaties In 2016 staan enkele publicaties op stapel, die het werk van IZB Focus en IZB Impact ondersteunen. Zo werkt Niels de Jong aan een Nederlandse bewerking van ‘Imagine Church’, een uitgave van Neil Hudson van het London Institute of Contemporary Christianity (LICC). In het boek worden de ideeën rond ‘whole life discipleship’ vertaald naar de praktijk van het gemeentewerk. Verder zijn nieuwe uitgaven gepland in de serie brochures voor gemeenten over ‘discipelschap’. In de loop van 2016 verschijnt ook de bundel naar aanleiding van de internationale conferentie over discipelschap, in Doorn, afgelopen voorjaar. De nieuwe afdeling IZB Impact, zal regelmatig via (pers) publicaties communiceren over de ervaringen en lessen die in de missionaire projecten worden opgedaan.
om voor die regio’s nieuwe initiatieven te beginnen. We streven ernaar daar in totaal drie nieuwe projecten te beginnen samen met gemeenten in de omgeving. Daartoe zoeken we contact met kerkenraden en anderen, die dezelfde roeping voelen. Events De IZB zal in 2016 drie grootschalige evenementen organiseren, als exponenten van de missionaire beweging. Voortbordurend op de jubileumbijeenkomst met ‘Sela’ (10 december 2015) krijgen twee events een muzikale invulling. Het derde event is de jaarlijkse ‘Toer voor het goede doel’.
december 2015 • Tijding
09
Uit de kramp van de krimp
Dit najaar verscheen het boek “Vreemdelingen en priesters. Christelijke missie in een postchristelijke omgeving.” van hoogleraar missiologie Stefan Paas. Hoe kan dit boek ons helpen in het nadenken over missionair gemeente-zijn?
10
Tijding • december 2015
In de eerste maanden van mijn werk voor de IZB is mij in ontmoetingen met kerkenraden opgevallen hoe diep de verlegenheid zit als het gaat om de missionaire opdracht van de gemeente. Veel ambtsdragers durven (gelukkig!) eerlijk in de spiegel te kijken en ontdekken dan dat het netto resultaat van allerlei evangelisatiewerk minimaal is. Ook beluister ik in veel gemeenten een sterke neiging om
Er wordt veel gesproken en geschreven over de krimp van de kerk en haar verlies van invloed in de samenleving. Het dwingt ons tot zelfreflectie en bezinning. Dat is nodig en goed. Daarbij is het wel van groot belang dat wij los komen van dit ‘nog’- en - ‘niet meer’ - denken. Het boek van Paas is behulpzaam om uit deze kramp van de krimp te komen, waardoor we ons opnieuw kunnen oriënteren op de veranderde situatie en de toekomst van de kerk. Minderheid ‘Zending begint met een explosie van vreugde’. Paas gebruikt het prachtige citaat van Lesslie Newbigin als hij betoogt dat evangelisatie en zending tot het wezen en de grondstructuur van de christelijke gemeente horen. De vreugde om wat God in Jezus Christus aan ons heeft gegeven, over wat Hij heeft bereikt in zijn kruis en opstanding, brengt ons in beweging. De gemeente van Christus heeft een intrinsieke motivatie om in woorden en daden te getuigen van haar Heer. Tegelijkertijd laat Paas overtuigend zien dat de kerk in het Nieuwe Testament steeds een kleine minderheid is, en dat nergens de verwachting wordt uitgesproken dat een hele cultuur of samenleving christelijk zou kunnen worden. Voorzichtige schattingen geven aan dat in het Romeinse rijk, vóórdat keizer Constantijn zich in 311 bekeerde en het christelijk geloof een erkende religie werd, maximaal 10% van de burgers christen was. Ook in het christelijke Europa ná Constantijn bleef er sprake van ‘een actiefchristelijke minderheid en een passief-religieuze meerderheid’.
te spreken in termen van ‘nog’ en ‘niet meer’. Het zijn signaalwoorden van een denken en spreken over de kerk dat vooral op het verleden is georiënteerd. ‘Hoeveel mensen hebben jullie nog in de avonddienst?’ De aanname is uiteraard dat het er minder zijn dan voorheen. ‘Kunnen jullie straks nog een voltijds predikant beroepen?’ Het antwoord luidt waarschijnlijk: niet meer.
Ook in de kerkgeschiedenis van ons land zien we die verhouding. Zelfs toen een overgroot deel van de bevolking ‘kerkelijk’ was, was slechts een kleine kern ‘meelevend’, actief en toegewijd christen. Tegelijkertijd was de invloed van deze minderheid zo groot dat zij de hele cultuur christelijk kleurde. Door de secularisatie in West-Europa wordt nu ‘zichtbaar wat in feite altijd zo is geweest, maar wat onzichtbaar blijft in een tijd dat het christendom de culturele wind mee heeft: slechts een minderheid van de Europeanen is geïnteresseerd in serieus christendom. Tegelijkertijd betekent dit een serieuze crisis voor christelijke zending, omdat christenen voor het eerst in heel lange tijd moeten leren wat het betekent om ‘zwak’ en ‘dwaas’ te zijn.’ Daarmee rekent Paas af met verschillende modellen van zending en evangelisatie, die niet langer behulpzaam zijn, omdat zij zich impliciet of expliciet richten op het krijgen van meer macht of het veranderen van de cultuur. Zelf pleit hij voor het model van de kerk in ballingschap: de situatie van de christelijke gemeente in West-Europa is vergelijkbaar met het volk Israël dat ten tijde van de
december 2015 • Tijding
11
ballingschap in Babel leefde en overleefde te midden van een vreemde cultuur.
samenleving waartoe zij behoort. Zoals de priesters slechts een klein deel waren van het volk en toch namens het hele volk offerden, zo wordt ook de gemeente van
Vreemdelingen Paas gebruikt daarbij voor christenen twee typeringen die
Christus als een heilig priesterschap geroepen om geestelijke offers te brengen die God welgevallig zijn
we kennen uit de eerste Petrusbrief: vreemdelingen en priesters. De christenen worden in de brief herhaaldelijk
(1 Petr. 2:4). Paas noemt daarbij het voorbeeld van Job die offers brengt voor zijn kinderen die misschien
aangesproken als vreemdelingen. Niet vanwege hun
onbewust hebben gezondigd, en de uitspraak van Paulus
afkomst, maar omdat zij vreemdeling zijn geworden in hun eigen samenleving doordat zij Christus hebben leren
dat een ongelovige echtgeno(o)t(e) is geheiligd door het geloof van diens man of vrouw. Het is een spannende
kennen. Petrus gebruikt het beeld van de verstrooiing, de diaspora: de (vaak kleine) joodse gemeenschappen buiten
gedachte dat wij zo als minderheid ook in onze erediensten de samenleving voor Gods aangezicht brengen.
Israël (1 Petr. 1:1, zie ook 2:11). Het Griekse woord diaspora komt van zaaien. Zij zijn als het ware uitgezaaid. Dat heeft dus een positieve, missionaire klank.
Dit betekent niet dat wij niet langer geroepen zouden zijn om het evangelie uit te dragen of op te roepen tot
Zo´n diaspora gemeenschap heeft slechts beperkte invloed en macht. Ze wordt gedoogd, soms gewaardeerd.
bekering, want als priesters zijn wij óók geroepen om in woorden en daden de grote daden van God te
Dit kan echter ook omslaan in achterstelling en soms zelfs
verkondigen en om te laten zien hoe goed het is God te
vervolging. Haar positie is per definitie kwetsbaar. Zij bevindt zich niet in het centrum van de macht maar aan de rand van de samenleving. Daarom zal ze zich bescheiden opstellen in de maatschappij. Tegelijkertijd is het voor zo´n diaspora-gemeenschap belangrijk om zich te verdiepen in haar eigen identiteit, haar wortels, haar bronnen. Juist het verblijf ‘in den vreemde’ noopt tot
kennen en met Hem te leven (1 Petr. 2:9).
verdieping en concentratie op de kern. Uit gesprekken met kerkenraden in verschillende missionaire trajecten, herken ik deze beweging. Onze nieuwe, kwetsbare positie dwingt ons tot herbronning en
wegstrepen tegen de opdracht om profetisch te spreken. (Petrus spreekt óók over het verkondigen van de grote daden Gods). Ik zou ook graag nog eens met Paas doorpraten hoe de nieuwe bescheidenheid past bij het koninklijke gezag van Jezus. Niet toevallig zei Hij,
herbezinning: wat betekent het om in deze tijd gemeente te zijn? Hoe leven wij uit het evangelie, als leerlingen van Jezus? Het lijkt wel of er eerst een beweging naar binnen (inkeer) nodig is, voordat er een hernieuwde missionaire beweging naar buiten kan zijn.
voorafgaand aan de grote zendingsopdracht: ‘Mij is gegeven alle macht in de hemel en op de aarde’. Petrus spreekt opvallend genoeg ook over een koninklijk priesterschap. Het zou interessant zijn om deze drie dimensies missiologisch uit te werken…
Priesters Het tweede beeld dat Petrus gebruikt voor de gemeente is dat van het priesterschap. ‘…u bent een uitverkoren geslacht, een koninklijk priesterschap, een heilig volk, een volk dat God Zich tot Zijn eigendom maakte; opdat u de deugden zou verkondigen van Hem Die u uit de duisternis geroepen heeft tot Zijn wonderbaar licht.’ Priesters vertegenwoordigden het volk bij God (in het brengen van de offers en in de gebeden) en vertegenwoordigden God bij de mensen (in de verkondiging en de zegen).
De grote kracht van het boek ‘Vreemdelingen en Priesters’ vind ik Paas’ oproep tot een bescheiden en ontspannen manier van kerk-zijn, die past bij onze minderheidspositie in de samenleving. Koester geen overspannen verwachtingen ten aanzien van een terugkeer naar een christelijke cultuur. Leg ook elk verlangen naar meer erkenning en invloed in de samenleving af. Maar leef vanuit je identiteit in Christus en als ‘vreemdeling’ en ‘priester’, getuigend van de hoop die in je is (1 Petr. 3:15). De tekenen van die hoop zijn voortekenen van Gods Koninkrijk.
Zo vervult ook de christelijke gemeente een priesterlijke taak. Primair gaat het om de lofprijzing, het eren van God. Maar zij doet dat volgens Paas niet alleen namens zichzelf, maar ook als vertegenwoordiger van de
‘Koester geen overspannen verwachtingen.’ 12
Tijding • december 2015
Ontspannen en bescheiden Paas levert een boeiende bijdrage aan het gesprek over gemeente-zijn in deze tijd. Wat mij betreft zouden we in dat gesprek ook door moeten praten over de vraag of je de priesterlijke dimensie van onze roeping kan
Ds. Jan-Maarten Goedhart projectleider missionaire trajecten N.a.v. ‘Vreemdelingen en priesters; christelijke missie in een postchristelijke omgeving’, door Stefan Paas, uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer. 252 pagina’s, € 19,90.
Nieuw kantoor IZB De IZB verhuist begin 2016 van de Johan van Oldenbarneveltlaan 10-14 naar Pakhuis ‘De Hoop’ aan de Breestraat, in de binnenstad van Amersfoort.
doelenorganisatie zo’n fors bedrag uit te geven aan het opknappen van panden. Dat geld investeren we liever in onze doelstelling.’
Sinds 1970 hield IZB kantoor aan de Van Oldenbarneveltlaan. Gedurende lange tijd was daar ook de (internet-)boekwinkel gevestigd. Na sluiting van de
Daarom is besloten de panden te verkopen; één van de drie panden is reeds van eigenaar gewisseld. Tijdens de zoektocht naar alternatieve kantoorruimte stuitte de makelaar van de IZB op het 17e-eeuwse Pakhuis ‘De Hoop’, in de schaduw van de OLV-toren in de binnenstad
boekhandel, eind 2013, is onderzoek gedaan naar de herinrichting van de kantoorruimten. ‘Aanpassing aan de eisen van deze tijd zou meer dan een half miljoen euro vergen’, zegt operationeel directeur Jurjen de Groot. ‘Het zou onverantwoord zijn om voor ons als goede-
van Amersfoort. ‘Een buitenkansje’, zegt De Groot. ‘Toen bleek dat we het karakteristieke pand voor een bijzonder aantrekkelijke prijs zouden kunnen huren, hebben we geen moment geaarzeld.’ De verhuizing staat gepland in de laatste week van januari 2016.
Gevraagd! We zoeken met spoed een
meubelmaker / interieurbouwer / timmerman die ons kan helpen bij het vervaardigen van een aantal meubels voor het nieuwe pand. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met de binnenhuisarchitecte Janine Otten, tel. 06 - 47 77 22 76.
Pakhuis ‘De Hoop’ Het had weinig gescheeld of het karakteristieke 17e-eeuwse pakhuis was in de jaren zestig van de vorige eeuw ten prooi gevallen aan de slopershamer. Door een ongelukkige samenloop van omstandigheden was het gebouw namelijk niet op de monumentenlijst van Amersfoort terechtgekomen. Dat het pand historische waarde had, werd door niemand betwist. In de loop der tijd heeft het pakhuis diverse bestemmingen gekend. Zo was het in 1746 onderdeel van een bierbrouwerij. Later werd het een wijnpakhuis, daarna opslagplaats voor grutterswaren. Een tijdlang was het een (dubbel) woonhuis, daarna keerde het markante gebouw terug naar de oorspronkelijke bestemming als opslagplaats, ditmaal van meubilair. ‘Niemand kan zich nu nog voorstellen dat het voortbestaan van De Hoop eens aan een zijden draad heeft gehangen’, schrijft Cor van den Braber, aan wiens boek ‘Amersfoort getekend’ deze informatie is ontleend. Hij tekende in de jaren tachtig ook de fraaie prent van het pand.
december 2015 • Tijding
13
BOEK HANDEL
Een goed woord Uit de preken van Gerrit de Kruijf 312 pag. | Gebonden | ISBN: 9789023970262 Een goed woord_Een goed woord-omslag 21-07-15 15:41 Pagina 1
Toen Gerrit de Kruijf in 2013 aan een hersentumor stierf, had hij 650 preken geschreven. Deze preken getuigen stuk voor stuk van zijn gegrepenheid door de boodschap van de Bijbel en zijn gave om anderen daar nuchter maar bezield deelgenoot van te maken. De meest treffende passages uit de preken zijn verzameld in deze bundel. Voor iedereen die ‘verlegen is om een goed woord’, om De Kruijf zelf te citeren, en speciaal, ter lering en ter stimulering, voor predikanten en zij die het willen worden.
Online boeken bestellen doe je bij www.kameel.nl
Gerrit Gijsbert de Kruijf (1952-2013) studeerde theologie in Utrecht en werkte als hervormd predikant in Rijnsaterwoude en Rotterdam. Van 1992 tot zijn dood was hij kerkelijk hoogleraar Christelijke Ethiek in Leiden. www.uitgeverijboekencentrum.nl
NUR 707 ISBN 978 90 239 7026 2
9 789023 970262
Deel van de opbrengst komt ten goede aan het IZB-werk
Er waait een missionaire wind door Nederland. Maar de secularisatie gaat door en veel kerken ervaren al het gepraat over ‘zending’, ‘opwekking’, ‘groei’ en ‘verandering’ als weinig realistisch. Is het mogelijk om vast te houden aan de missionaire kern van het christelijk geloof en tegelijk serieus te nemen dat maar weinig mensen in Nederland het christelijk geloof de moeite waard vinden? Dit boek legt uit hoe dat kan. Het is gebaseerd op de ervaringen die de auteur heeft opgedaan in verschillende contexten, waaronder Amsterdam. Het geeft inzicht in recente ontwikkelingen in de zendingstheologie en houdt steeds oog voor de praktijk.
252 pag. | Paperback ISBN 9789023970446 Ook als E-book
Vreemdelingen en priesters is een inspirerend boek voor een hoopvolle minderheid. Stefan Paas (1969) is hoogleraar missiologie aan de Theologische Universiteit Kampen en hoogleraar missiologie en interculturele theologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Daarnaast is hij ouderling in de christelijke gemeente Via Nova in Amsterdam.
€19,90
In deze uitgave is de inhoud van de Heidelbergse Catechismus uitgewerkt in 17 hoofdthema’s en 79 deelthema’s. Ook zijn thema’s toegevoegd die in de catechismus niet aan de orde komen. Bij elk thema is een preekschets ontwikkeld op grond waarvan de predikant een verdiepende en actuele preek kan maken die zowel het hoofd als het hart raakt. Er is aandacht voor het persoonlijk geloof, gemeenteopbouw en missionaire toerusting. Elke schets biedt ook voor tieners en kinderen relevante verwerkingsmogelijkheden, evenals pastorale aanwijzingen en liturgische suggesties voor Schriftlezing en liederen. Dit handboek voor de predikant is eveneens van belang voor gemeenteleden die betrokken zijn bij catechese en jongerenwerk. Ook voor persoonlijke vorming is het waardevol. De redactie wordt gevormd door de predikanten-theologen M.C. Batenburg, J. Groenleer, T. Jacobs, W. Markus en W. Verboom. Zij stelden dit handboek samen met een brede kring van medewerkers afkomstig uit de Protestantse Kerk, de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Alle scribenten hebben zelf ervaring met leerdiensten.
www.uitgeverijboekencentrum.nl
nur 700, 707
www.uitgeverijboekencentrum.nl
9 789023 928416
Stefan Paas Batenburg ea nw.indd 1,3
Een thematische uitleg van de Heidelbergse Catechismus voor verkondiging en onderwijs
€65,-
boekencentrum
20-08-15 12:03
Vreemdelingen en priesters
9 789023 970446
boekencentrum
Paas Vreemdelingen def.indd 1-3
Goed GeloviG
Onder redactie van M.C. Batenburg, J. Groenleer, T. Jacobs, W. Markus en W. Verboom
Stefan Paas, hoogleraar missiologie, biedt een diepgravende, toegankelijke en inspirerende visie Christelijke missie in een postchristelijke omgeving voor christenen in een postchristelijke cultuur. Is het mogelijk om vast te houden aan het christelijk geloof, in een omgeving waarin slechts een minderheid dat de moeite waard vindt? Dit boek legt uit hoe dat kan. Het is gebaseerd op de ervaringen die Paas heeft opgedaan in verschillende contexten, waaronder Amsterdam. Het geeft inzicht in recente ontwikkelingen in de zendingstheologie en houdt steeds oog voor de praktijk. Vreemdelingen en priesters is een inspirerend boek voor een hoopvolle minderheid. ‘Wat een heerlijk boek om te lezen!’, schreef dagblad Trouw. ‘Dit boek van Paas steekt met kop en schouders boven de rest uit.’ isbn 978 90 239 7044 6 | nur 700
HC
m . c . bat enburg e . a . ( red .)
Stefan Paas
In veel gemeenten is het gebruikelijk dat er een tweede dienst gehouden wordt: de leerdienst. Daarvoor dient de Heidelbergse Catechismus vaak als leidraad. Velen vinden daarin een gids voor hun geloof en leven. Tegelijk ervaren velen een ‘kloof’ tussen het leerboekje uit 1563 en de leef- en belevingswereld van de lerende gemeente in onze tijd. Bovendien merken we dat de tweede dienst meer en meer onder druk staat. Daarom is er bij veel voorgangers behoefte aan nieuwe hulpmiddelen. Deze postille wil zo’n hulpmiddel zijn.
goed gelovig
Hoe realistisch is dat, missionair zijn in een cultuur die steeds minder in het christelijk geloof geïnteresseerd lijkt te zijn? Als kerkgroei niet lukt en de cultuur zich nauwelijks laat beïnvloeden, waarom zou je dan nog de brug naar andersdenkenden oversteken? Dit unieke boek biedt een diepgravende, toegankelijke en inspirerende visie voor christenen in een postchristelijke cultuur.
Stefan Paas Vreemdelingen en priesters
Vreemdelingen en priesters
Een goed woord
Toen Gerrit de Kruijf, hoogleraar ethiek, in 2013 aan een hersentumor stierf, had hij 650 preken Een goed woord geschreven. Deze preken getuigen stuk voor stuk van zijn gegrepenheid door de boodschap van de Bijbel en zijn gave om anderen daar nuchter €27,50 maar bezield deelgenoot van te maken. De meest treffende passages uit de preken zijn verzameld in deze bundel. Voor iedereen die ‘verlegen is om een goed woord’, om De Kruijf zelf te citeren, en speciaal, ter lering en ter stimulering, voor predikanten en zij die het willen worden. De uitgave is ook geschikt om als dagboek te fungeren.
27-08-15 14:49
boekencentrum
Goed gelovig Een thematische uitleg van de Heidelbergse Catechismus voor verkondiging en onderwijs Onder redactie van M.C. Batenburg, J. Groenleer, T. Jacobs, W. Markus en W. Verboom 736 pag. | Gebonden | ISBN: 9789023928416
Dit handboek is een hulpmiddel om de ‘kloof’ tussen de Heidelbergse Catechismus en de leef- en belevingswereld van de lerende gemeente in onze tijd te overbruggen. In deze uitgave is de inhoud van het leerboek uitgewerkt in 17 hoofdthema’s en 79 deelthema’s. Ook zijn thema’s toegevoegd die in de catechismus niet aan de orde komen. Bij elk thema is een preekschets ontwikkeld op grond waarvan de predikant een verdiepende en actuele preek kan maken die zowel het hoofd als het hart raakt. Er is aandacht voor het persoonlijk geloof, gemeenteopbouw en missionaire toerusting. Elke schets biedt ook voor tieners en kinderen relevante verwerkingsmogelijkheden, evenals pastorale aanwijzingen en liturgische suggesties voor Schriftlezing en liederen. Dit boek is eveneens van belang voor gemeenteleden die betrokken zijn bij catechese en jongerenwerk. Ook voor persoonlijke vorming is het waardevol. De schetsen zijn geschreven door predikanten uit de Protestantse Kerk, de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. De huidige IZBvoorzitter, ds. M.C. Batenburg uit Gouda, is een van de redactieleden.
Bestelbon
Aantal
X 9789023970446 Vreemdelingen en priesters Stefan Paas (€ 19,90) X 9789023970262 Een goed woord Gerrit de Kruijf (€ 27,50) X 9789023928416 Goed gelovig Onder redactie van o.a. M.C. Batenburg (€ 65,-)
Naam Straat en huisnummer Postcode Woonplaats Telefoonnummer E-mailadres
Bestellen via www.kameel.nl of via het opsturen van deze bon naar Het Boekpunt Dorpsstraat 51 3881 BB Putten Ja, ik ontvang graag de gratis digitale nieuwsbrief van Kameel.nl
Colofon 77e jaargang nr. 4 – december 2015
GAST COLUMN
Hoe breng je een beweging op gang? De stroom vluchtelingen houdt aan en op veel plekken in Nederland worden mensen met honderden tegelijk in noodlocaties opgevangen. Velen bieden hulp bij de inzameling van kleding, medische verzorging of bij de organisatie van activiteiten. Vooral naar dat laatste is grote vraag. De verveling slaat snel toe en de gemiddelde vluchteling heeft
Tijding is een gratis kwartaaluitgave van de IZB – vereniging voor zending in Nederland en wordt toegezonden aan de leden. IZB-lidmaatschap: aanmelden bij de IZB. De contributie is e 10,- per jaar. Opzegging lidmaatschap voor 1 november. De IZB is een missionaire organisatie binnen de Protestantse Kerk in Nederland en stimuleert, adviseert en ondersteunt gemeenten en gemeenteleden in het evangelisatiewerk door middel van toerusting, materialen en missionaire werkers.
grote behoefte aan vrijetijdsbesteding en aan het ontmoeten van andere mensen. Hij is benieuwd naar de bewoners van het land waarnaar hij gevlucht is. Het valt me op dat er twee manieren zijn waarop het organiseren van
Tiemen Zeldenrust Directeur stichting Present Nederland
activiteiten voor vluchtelingen opgepakt worden. De eerste aanpak gaat zo: een lokale werkgroep bezint zich in samenspraak met het COA en/of gemeente op de noden van de vluchtelingen. Dit resulteert in een aantal vacatures voor mensen die taalles willen geven, die helpen bij het invullen van formulieren of die mee gaan boodschappen doen. Ook wordt er een aantal activiteiten bedacht en ingepland. Als laatste start de werving van vrijwilligers. Bij voldoende aanmeldingen volgt uiteindelijk een vrijwilligersstop. De lokale werkgroep belast zich met de organisatie van de activiteiten. Bij de tweede aanpak ligt het startpunt niet bij de vluchteling maar bij de lokale bewoners. Mensen uit kerken, bedrijven en andere gemeenschappen worden uitgedaagd na te denken over hun tijd, bereidheid en mogelijkheden iets te doen. Dit levert een keur aan activiteiten op: een fitnessgroep geeft fitness-les, kunstliefhebbers organiseren een uitje naar het plaatselijke museum en een verzorgingshuis biedt de mogelijkheid met hun bewoners te gaan wandelen. Er is zelfs een gezin dat met een aantal vluchtelingen wil gaan zeilen. Het vrijwilligersaanbod wordt voorgelegd aan de vluchtelingen en de match is vrijwel altijd 100%. De organisatie wordt gedaan door de vrijwilligers zelf. Ik denk dat bovenstaand verschil in aanpak voortvloeit uit een verschil in visie op het werk dat moet worden gedaan. Is het een kwestie van functioneel invullen van vacatures of gaat het over het faciliteren van bereidheid van mensen? Wat inspireert en motiveert? Hoe breng je
‘Zijn er parallellen met missionair werk?’
mensen in beweging? Hoe breng je een brede beweging op gang? Hoe is dat binnen het missionaire werk? Zijn er parallellen? Zijn er lessen te trekken?
Bestuur Ds. M.C. Batenburg, voorzitter ds. R.F. de Wit, secretaris A.P. van der Kooy, penningmeester dr. J. van den Born ds. M. van Dam mw. drs. Z.A. Jansen-Smit dr. H. de Leede ds. A. van Lingen mw. J.E. van Velzen-Vermaas ds. J. van Walsum Directie Dr. J.A. van den Berg Ing. J. de Groot IZB Johan van Oldenbarneveltlaan 10 3818 HB Amersfoort tel.: 033-4611949 e-mail: info@izb.nl internet: www.izb.nl IBAN: NL26 RABO 0302 2061 91 BIC: RABONL2U Uw steun Steun de zending in Nederland door uw gebed, door uw IZBlidmaatschap of door een gift. U kunt de IZB ook op laten nemen in uw testament. Graag willen we u helpen om dat te regelen. U kunt hiervoor vrijblijvend een afspraak maken via tel. 033-4611949 of info@izb.nl Redactie Niels de Jong Koos van Noppen Foto’s Heiko Bertram, Leiden: Cover en pag 10 Sjaak Boot: 4/5, 6 Jaco Klamer: 2 Koos van Noppen: 3, 13 Overname artikelen Overname van artikelen is toegestaan met bronvermelding.
december 2015 • Tijding
15
Winterpuzzel De herfst is alweer bijna voorbij, 21 december begint de winter. We hopen natuurlijk dat je kunt gaan schaatsen of dat het gaat sneeuwen zodat je een sneeuwpop kunt maken of sneeuwballen! In de winter vieren we ook dat Jezus is geboren; we denken er aan dat God zoveel van ons houdt dat Hij zijn eigen Zoon naar de aarde stuurde. Dat is een hele belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis, veel mensen hebben op Zijn komst gewacht. De profeet Jesaja had het al opgeschreven, lang voordat Jezus geboren was.
1
2
3
4
5
W
E
A
N N T
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 20 22 23
K
G
E D N I S O I
S
B
N
N E R E O
Deze keer is de oplossing een bijbeltekst die je vaak hoort tijdens het kerstfeest. Zet de letters op de juiste plaats. We hebben je alvast een beetje geholpen door vier letters op de juiste plaats te zetten. Stuur de gevonden tekst naar j.anker@izb.nl of per post naar de IZB, Johan van Oldenbarneveltlaan 10, 3818 HB Amersfoort. Vergeet niet om je adres te vermelden. Voor het geval dat je een prijs wint‌.
Veel plezier, en alvast fijne kerstdagen! Joanneke
De puzzel in het vorige nummer is door velen goed gemaakt! De oplossing van de puzzel is:
IK STOP VOOR DIEREN. Bedankt voor alle inzendingen; we hebben wel zes prijswinnaars: Norali Smit uit Puttershoek, DaniĂŤlle Terlouw uit Hardinxveld-Giessendam, Marit Geelhoed uit Katwijk, Rosalie Munneke uit Oud-Beijerland, Levi Slager uit Rouveen en Willemijn Dangremond uit Rijssen.
t zijn En di aars... nn de wi