ประวัติและผลงานของนายกรัฐมนตรีคนที่ 18 นายอานันท ปนยารชุน ภูมิหลัง วัยเยาว นายอานันท ปนยารชุนกําเนิด วันที่ 9 สิงหาคม พ.ศ. 2475 ในตระกูลขุนนาง เปนบุต รคนที่ 12 ของมหาอํามาตยต รีพ ระยา ปรีชานุสาสน (เสริญ ปนยารชุน) และคุณหญิงปรีชานุสาสน (ปฤกษ โชติกเสถียร) การทํางานและการอบรมบุตรธิดาของมหาอํามาตยต รี พระยาปรีชานุสาสน มีอิทธิพลอยางยิ่งตอความเปนนายอานันท1 ในปที่นายอานันทถือกําเนิดนั้นไดเกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองครั้งสําคัญยิ่งในประวัติศาสตรการเมืองไทย ซึ่งนับไดวาเปน ปฐมบทแหงประชาธิปไตยของสยาม นั่นคือการเปลี่ยนแปลงจากระบอบสบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนประชาธิปไตย โดยคณะราษฎร การ เปลี่ยนแปลงการปกครองดังกลา วไดสงผลกระทบตอครอบครัวปนยารชุนไมนอย เนื่องดว ยการเปลี่ยนแปลงการปกครองทํ าใหเ กิ ด ชองวางระหวางคณะผูเปลี่ยนแปลงการปกครองกับ ขาราชการประจํา จึงทําใหเจาคุณปรีชานุสารผูเปนบิดาไดลาออกจากตําแหนงปลัด ทูลฉลอง กระทรวงธรรมการ อันเปนตําแหนงสูงสุดของขาราชการประจําในขณะนั้น ทั้งนี้ทานไดผันตัวเองออกมาทํากิจการหนังสือพิมพ รายวัน การทําหนังสือพิมพรายวันของบิดานี้ ไดกอและบมเพาะอุป นิสัยรักการอานใหกับ ตัวของนายอานันท ดังจะเห็นไดจากคํากลาว ของนายอานันทวา “ผมเรียนรูจากโรงพิมพ ทั้งการฝกฝนภาษาอังกฤษและเรียนความรูรอบตัวไดกวางขวางกวาที่โรงเรียนเสียอีก”2 โรงพิมพจึงเปนเสมือนโรงเรียนหลังสําคัญที่ทําใหนายอานันทเปนผูที่รูรอบ และรูกวางในเวลาตอมา ประวัติการศึกษา ชีวิตนักเรียนอังกฤษ ชีวิตการเปนนักเรียนของนายอานันทเริ่มตนที่โรงเรียนอํานวยศิลป ตอดวยกรุงเทพคริสเตียนวิทยาลัย โดยธรรมดาการเรียนตอ มัธยมศึกษาปที่ 7 มักถือหลักวาใครไดคะแนนดีเกิน 70% จะเลือกเรียนแผนกสายวิทยาศาสตร แตสําหรับ นายอานันทซึ่ง ไดคะแนนกวา 80% ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 6 กลับ เลือกเรียนแผนกอักษรศาสตร แตก็ตองยายแผนกเปนสายวิทยาศาสตรแทน หลังจากที่สอบมัธยมศึกษา ปที่ 7 ได ชวงเวลาดังกลาวนี้ถือวาเปนชวงรอยตอชีวิตนักเรียนของนายอานันทก็วาได เนื่องจากผูเปนบิด าไดสงนายอานันท ไปเรียนที่ โรงเรียนดัลวิช (Dulwich College)3 ประเทศอังกฤษ ตั้งแตป พ.ศ. 2491 เปนตนมาชีวิตนักเรียนอังกฤษก็เริ่มตนขึ้น การเรียนที่อังกฤษนั้นกลาวไดวานายอานันทเรียนไดดี และมีความเชื่อมั่นในตัวเองทําใหนายอานันทไ ดรับ แตงตั้งใหเ ปนหัวหนา นักเรี ยนในบาน (House Prefect) ในขณะเดี ยวกั นที่โ รงเรีย น นายอานั นทยั งไดรั บ แตงตั้งใหเ ปนหั วหน านักเรียนของโรงเรียนดว ย เช น กั น 4 นายอานัน ท ไ ด ใ ช ชี วิ ต ในโรงเรี ย นดั ล ลิ ช เปน เวลาสี่ ป หลั ง จากที่ สํ า เร็ จ การศึก ษาจากโรงเรีย นดั ง กล า วนายอานั นท ก็ไ ด เตรียมพรอมในการที่จะใชชีวิตของการเปนนักศึกษาแหงมหาวิทยาลัยเคมบริดจ (Cambridge University) นายอานันทเริ่มใชชีวิตนักศึกษาที่ตรินิตี้คอลเลจ (Trinity College) ตั้งแตป พ.ศ. 2495-24985 เปนเวลาสี่ป สถาบันแหงนี้เปน สถาบันใหญที่สุดของมหาวิทยาลัยเคมบริดจ กลาวไดวาการเรียนการสอนที่อังกฤษไดสงเสริมใหตัวของนักศึกษาสนใจความรูรอบดาน พรอมทั้งสงเสริมใหเกิดการแลกเปลี่ยนทางความคิดตางวิชา ตางสาขา ซึ่งเสมือนเปนเวทีฝกหัดพูดและอภิปรายของนักศึกษา
1
ประสาร มฤคพิท ักษ์ และคณะ, อานั น ท์ ปั น ยารชุน : ชี วิต ความคิ ดและการงานของอดีตนายกรั ฐมนตรี สองสมั ย (กรุ งเทพฯ: สํานักพิมพ์อมริ นทร์ , 2541), หน้ า 11-12. 2 เรื องเดียวกัน, หน้ า 17. 3 เรื องเดียวกัน, หน้ า 19. 4 เรื องเดียวกัน, หน้ า 21. 5 เรื องเดียวกัน, หน้ า 23.
อาจจะกลาวไดวา ชีวิตการเรียนและการใชชีวิต ณ ประเทศอังกฤษ ไดหลอหลอมบุคลิ กภาพ ทัศนคติ ความเชื่อมั่น ความ รับ ผิดชอบ ความเปนตัวของตัวเอง ความคิดในเชิงวิเคราะหแยกแยะเชิงเหตุผลอยางเปนระบบใหนายอานันท ในเวลาตอมานายอานันท จบการศึกษาปริญญาตรีทางกฎหมาย (เกียรตินิยม) หนึ่งปหลังจากจบการศึกษาอานันท ก็สมรสกับ ม.ร.ว. สดศรี สุ ริยา จักรพันธุ ในวันที่ 4 พฤษภาคม 2499 และใหกําเนิดบุตรสาวสองคนในเวลาตอมา6 ประวติการทํางานในราชการ นายอานันทเริ่มตนชีวิตในเมืองไทยหลังจากจบศึกษาจากอังกฤษ โดยการเปนขาราชการกระทรวงบัวแกว เริ่มแรกไดบ รรจุเขา เปนขาราชการชั้นโทในป พ.ศ. 2498 หลังจากทํางานที่กองกลางไดระยะหนึง่ แลว นายอานันทก็ถูกโอนยายมาอยูที่หนวยพิเศษซึ่งหนวย นี้ตั้งขึ้นโดยกรมหมื่นนราธิปพงศประพันธ7 รัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศเปนผูตั้งหนวยงานดังกลาวนี้ขึ้น การที่นายอานันท ไดโอนยายมาทําหนาที่ในหนวยงานพิเศษ ทําใหนายอานันทไดฝกการใชภาษาในทางการทูตที่แปลกไปจากภาษาอังกฤษในชีวิต ประจําวัน เนื่องจากภาษาทางการทูตเปนภาษาทางเทคนิคที่ตองเรียนรูใหมเกือบหมด รวมถึงตองนําความรูดานกฏหมายมาประยุกตใ ชในการแปล คดีความที่เกิดขึ้นกับชาวตางประเทศ โดยหนาที่ของกระทรวงแลว นายอานันทตองแปลเอกสารสํานวนการดําเนินคดีสงไปยังสถานทูต ตางๆ รวมถึงการรางสุนทรพจนและการพูดสุนทรพจนทั้งของรัฐมนตรีและของตนเอง หนาที่หลักของนายอานันทในฐานะที่ทํางานในกระทรวงการตางประเทศนั้นสวนใหญแลวลวนเกี่ยวของกับ ตางประเทศเปน หลัก ผลงานที่สําคัญคือ การประชุมซีโต (องคการสนธิสัญญาปองกันประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต (ส.ป.อ.) Southeast Asia Treaty Organization / SEATO)8 การประชุมดังกลาวเกิดขึ้นทามกลางภาวะการณหลังสงครามโลกครั้งที่สองไดยุติลง 9 การเมืองของโลกถูก แบงออกเปนสองขั้วอํานาจอยางชัดเจน เขาสูยุคที่เรียกวาสงครามเย็นโดยมีสหรัฐอเมริกาเปนผูนําในโลกเสรี และมีสหภาพโซเวียตและ สาธารณรัฐประชาชนจีนเปนผูนําโลกฝายสังคมนิยม ในป พ.ศ. 2496 เปนปที่ทําใหโลกเสรีสั่นคลอนเนื่องจากพรรคชาตินิยมเวียดนาม ของโฮจิมินหมีชัยชนะเหนือกองทัพฝรั่งเศสที่เดียนเบียนฟู ปรากฏการณดังกลาวยิ่งสงผลทําใหไทยเองตองตระหนักเรื่องภัยคอมมิวนิสต มากยิ่งขึ้น ดวยเหตุ นี้ รัฐบาลไทยจึงลงมติใหไ ทยเขารว มเปนสมาชิกของซีโ ต โดยลงนามกันที่ กรุงมะนิล า ประเทศฟลิป ปนส ซึ่งมี 8 ประเทศที่เปนสมาชิกคือ ออสเตรเลีย ฝรั่งเศส นิวซีแลนด ปากีสถาน ฟลิปปนส ไทย สหราชอาณาจักร และสหรัฐอเมริกา อยางไรก็ตาม กระทรวงการตางประเทศของไทยเองไดตั้งกองซีโตขึ้นในป พ.ศ. 249910 ซึ่งนายอานันทไดรับ มอบหมายงานเปนผูเตรียมการจัดการ ประชุมคณะมนตรีขององคกรซีโต ซึ่งประเทศไทยเปนเจาภาพ ในเวลาตอมา ประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองขึ้นคือ ในวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2501 พลเอกถนอม กิตติขจร ได ลาออกจากตําแหนงนายกรัฐมนตรี ภาวการณดังกลาวถือวาเปนการเปด ทางใหค ณะปฏิวัติเ ขา ยึด อํานาจ คณะปฏิวัติอา งถึง เหตุผ ลใน การเขา ยึด อํ า นาจในครั ้ง นี ้ว า “คณะปฏิว ัติ ซึ ่ง ประกอบดว ยทหารบก ทหารเรือ ทหารอากาศ ตํ า รวจ และพลเรื อ น มีจ อม พลสฤษดิ์ ธนะรัชต เปนหัวหนาไดทําการยึด อํา นาจปกครองประเทศในนามของประชาชน โดยไดรับ ความยินยอมสนับ สนุน จาก รัฐบาลชุดที่ลาออก การยึดอํานาจครั้งนี้ เนื่องจากภัยคอมมิวนิสต ไดคุกคามประเทศไทยอยา งรุนแรงมาก ไมสามารถหลีกเลี่ย งไป ใชวิธีใดได”11
6
เรื องเดียวกัน, หน้ า 28. เรื องเดียวกัน, หน้ า 33. 8 เรื องเดียวกัน, หน้ า 42. 9 เรื องเดียวกัน, หน้ า 35-36. 10 เรื องเดียวกัน, หน้ า 43-44. 11 เรืองเดียวกัน, หน้ า 38. 7
ดวยนโยบายเบื้องตนนี้ เห็นไดวารัฐบาลชุด ใหมนี้มีสายสัมพันธที่แนบแนนกับ สหรัฐ อเมริกา ทํา ใหไ ทยในยุคนั้นมุง เนนไป ที่ความมั่นคง สหรัฐอเมริกาไดสนับ สนุนทั้งแบบเปดเผยและลับ หลายครั้ง ที่ห นา ฉากได แสดงใหเ ห็น ถึง ความสัม พันธอันแนนแฟน กับ สหรัฐอเมริกา แตหลังฉากคือการถ ว งดุ ลและต อรอง ในช วงของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัช ต เป นนายกรัฐมนตรี ได มีการชักชวนใหนายอานั นท ให มาดํารงตําแหนง เป นเลขานุการ รัฐมนตรี ซึ่งนับ เปนการเปลี่ยนแปลงในชีวิตครั้งสําคัญ อีกครั้ง กลาวกันวาการที่นายอานันทถูกเลือกใหเปนเลขานุการรัฐมนตรีนั้นสืบ เนื่องมาจากคุณสมบัติที่นายอานันทมีอันเปนความคิดเห็นจาก พ.อ. ถนัด คอมันตร รัฐมนตรีวาการกระทรวงตางประเทศวา “นายอานันทจบการศึกษาจากมหาวิทยาลัยที่ดีและมีชอื่ เสียงทั่วโลกสามารถสรางการยอมรับ ไดงายในเวทีระหวาง ประเทศ นอกจากนี้แลวความคลองตัวรวมถึงการเปนผูที่จบการศึกษาจากตางประเทศซึ่งนาจะมีมุมมองและวิธีการ ที่เปนสากลเพราะกระทรวงการตางประเทศตองทํางานที่สัมพันธกับนานาประเทศ จึงจําเปนตองใชคนที่คุนเคยกับ ระบบและวัฒนธรรมระดับโลก”12 เพราะฉะนั้นจึงไมแปลกที่นายอานันทจะไดรับ การคัดเลือกใหมาดํารงตําแหนงดังกลาว นอกจากการดํารงตําแหนงเลขานุการรัฐมนตรีแลวนั้น หนาที่หลักอีกประการของนายอานันทคือ การตางประเทศ ดังเชนกรณี ปญหาระหวางประเทศ คือ กรณีลาว-ไทย-สหรัฐอเมริกา ซึ่งนายอานันทไดเขาไปมีสวนในการสรางความรวมมือ ขอตกลง และไกลเกลี่ย ในกรณีของประเทศลาว ปญหาที่เกิดขึ้นไดสืบเนื่องจากสงครามกลางเมืองในประเทศลาวเอง โดยเกิดขึ้นในป พ.ศ. 2502 เกิด การแยงชิงอํานาจในลาว ซึ่งแบงเปน 3 ฝาย คือ ลาวฝายซายโดยมีจีน โซเวียต และเวียดนามเปนผูสนับ สนุน ฝายที่สองคือลาวฝายกลาง และสุด ท ายคื อลาวฝา ยขวา ฝายนี้มีส หรัฐ อเมริกาและประเทศไทยเปนผู สนับ สนุน 13 การสู รบดั งกล าวไดสงผลใหเ กิด การรุ กล้ํา ของ ประชาชนลาวเขามายังฝงไทย นับวาเหตุการณครั้งนี้ไดสงผลใหนายอานันทไดเรียนรูและสังเกตุการณในการแกไขปญ หาระหวางประเทศ อันเปนประโยชนในการทํางานทางการเมืองในเวลาตอมา อาจจะกลาวไดวา เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองครั้งใด ชีวิตของนายอานันท จําตองเกิด การเปลี่ยนแปลงแทบทุกครั้ง ไป และในครั้งนี้ก็เชนเดียวกัน ภายหลังจากการอสัญกรรมกระทันหันของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชตในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2506 จอมพล ถนอม กิตติขจรกาวมาดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี ในขณะนั้นนายอานันทไดรับ คําสั่งใหพนจากการเปนเลขานุการรัฐมนตรี ในเวลา ตอมาไดรับตําแหนงผูแทนถาวรไทยประจําสหประชาชาติเมื่อป พ.ศ. 2507 ซึ่งตองปฏิบัติหนาที่ในฐานะเอกอัครราชทูตผูแทนถาวรของ ไทยประจําสหประชาชาติ ณ กรุงนิวยอรกเปนเวลา 10 ป ดวยกัน ตอมาในป พ.ศ. 2510 นายอานันท ไดดํารงตําแหนงเอกอัครราชทูต รักษาการผูแทนถาวรประจําสหประชาชาติ ในขณะเดียวกันก็ดํารงตําแหนงเปนเอกอัครราชทูตไทยประจําแคนาดาไป ในสี่ปถัด มาคือ ป พ.ศ. 2515 ไดรับ การแตงตั้งเปนเอกอัครราชทูตไทยประจําสหรัฐอเมริกาและผูแทนถาวรไทยประจําสหประชาชาติ14 ในชวงเวลาดังกลาวประธานธิดีริชารด นิกสัน ประธานาธิบ ดีสหรัฐอเมริกาไดป ระกาศลดบทบาทของสหรัฐอเมริกาในภูมิภาค ตางๆ ของตัวเองลง การประกาศดังกลาวไดนําไปสูการถอนทหารสหรัฐอเมริกาในภูมิภาคตางๆ ซึ่งรวมถึงเวียดนามใต ในชวงปเดียวกันนี้ เอง ประธานาธิบ ดีสหรัฐอเมริ กาไดเดิน ทางไปเยื อนสาธารณรัฐ ประชาชนจี นอันถือเป นการเปด ฉากความสัมพั นธอย างเปนทางการ นอกจากนี้ยังมีการเชื่อมความสัมพันธใ หกระชับ มากขึ้นโดยการสงนักปงปองเพื่อเขารวมแขงขันเชื่อมสัมพั นธระหวางสหรัฐอเมริกากับ สาธารณรัฐ ประชาชนจี น15 ปรากฏการณดั งกลา วส งผลใหเ กิด ความผอนคลายความตึ งเครี ยดระหว างสหรัฐ อเมริ กากับ สาธารณรั ฐ ประชาชนจีนลง 12
เรืองเดียวกัน, หน้ า 32. เรืองเดียวกัน, หน้ า 42. 14 เรืองเดียวกัน, หน้ า 47-48. 15 เรืองเดียวกัน, หน้ า 48. 13
นโยบายใหมดังกลาวนี้ ไดสงผลมายังประเทศไทยในการกําหนดและทบทวนทาทีตอสาธารณรัฐประชาชนจีน ซึ่งเดิมนั้นในชวง สมัยจอมพล ป. พิบ ูลยสงครามไดประกาศไมยอมรับ การมีชัยชนะของพรรคคอมมิวนิสตจีนเหนือพรรค กก มิน ตั๋ง และทางไทยเองยัง ดําเนินนโยบายเปนปฏิป กษตอชาวจีนโดยการเอาพระราชบัญ ญัติป องกันการกระทําอันเปนคอมมิวนิสต พ.ศ. 2495 มาบังคับใช16 พรอม กันนั้นทางรัฐบาลไทยเองยังมีการควบคุมชาวจีนที่อยูในประเทศไทยอยางเขมงวด โดยการปดหนังสือพิมพจีน ตรวจคนโรงเรียนจีน หาม สอนภาษาจี น เป นต น ตอ มาในสมั ยรั ฐ บาลของจอมพลสฤษดิ์ ยั ง ได ออกประกาศคณะปฏิวั ติ ฉบั บ ที่ 5317 หา มมีก ารค า ขายกับ จี น นอกจากนี้ ยังมีการห ามจั ดตั้งสหภาพกรรมกร รวมถึงการเกิด กองอํา นวยการกลางรักษาความปลอดภั ยแหง ชาติ โดยมีห น าที่ใ นการ ปองกันและปราบปรามคอมมิวนิสต ทั้งนี้กิจกรรมดังกลาวไดรับการสนับสนุนจากสหรัฐอเมริกาโดยตรง ซึ่งรวมไปถึงการหามเดินทางไป สหภาพโซเวี ยตและสาธารณรัฐประชาชนจีน สภาพการณดัง กลาวจึงมีผ ลกระทบโดยตรงตอประเทศไทยในการดําเนินนโยบายทาง การเมืองใหสอดคลองกับการเมืองโลก การเปดความสัมพันธกับสาธารณรัฐประชาชนจีน และเชนเดียวกันที่เมื่อโลกเกิดการเปลี่ยนแปลงโดยการเปดการเจรจากับสาธารณรัฐประชาชนจีน อันเปนการทําลายนโยบายที่ แข็งกราวของสหรัฐอเมริกาที่มีตอกลุมประเทศคอมมิวนิสตลง ประเทศไทยก็ตองกําหนดทาทีตอสถานการณดังกลาว โดยการโอนออน ผอนตาม แตหารูไมวากอนหนาที่สหรัฐอเมริกาจะมีการประกาศนโยบายการสรางสัมพันธกับ สาธารณรัฐประชาชนจีนนั้น ทางนักการทูต ไทยคนสํ าคัญ ที่นายอานันทใ ห การยกย อ งว าท านเป น เสมือ นครูส อนวิ ชาการทู ต ให ท านผูนั้ นคือ พ.อ. ถนัด คอมั นตร 18 ท านผูนี้ไ ด ตระหนักมากอนหนาที่สหรัฐอเมริกาประกาศนโยบายดังกลาว ทานมองวาการที่จะสกัดกั้นบทบาทของพรรคอมมิวนิสตได ประเทศไทย จําเปนที่จะตองดําเนินนโยบายสรางสัมพันธที่ดีและเปดสัมพันธกับรัฐบาลจีน ผลงานทางการทูตที่สําคัญคือการเปดการพูดคุยกับผูแทนถาวรของจีนประจําสหประชาชาติ ในวันที่ 5 ตุลาคม 2515 จอมพล ถนอม กิตติขจร หัวหนาการปฏิวัตอิ ยูในขณะนั้น ชวงเวลาดังกลาวไดมีการประชุมสมัชชาสหประชาชาติสมัยที่ 27 นายอานันทไ ดเ ขา พบกับ นายเฉากวงหัว รัฐมนตรีวาการกระทรวงการตา งประเทศของสาธารณรัฐ ประชาชนจีน และไดสนทนากันในปญ หาที่ทั้งสอง ฝายมีความสนใจเชน ปญ หาเรื่องของเวียดนาม ปญ หาทหาร กก มิน ตั๋งในไทย ปญ หาผูกอการรายคอมมิวนิสต และตกลงจะยุติการ โจมตีทางวาจาตอกัน19 นับ แตป พ.ศ. 2515 เปนตนมา ทางรัฐบาลไทยไดมีการพยายามเปดความสัมพันธและกําหนดความสัมพันธกับ จีนเสียใหม ดัง จะเห็นไดจากการที่นายอานันทใ นฐานะที่เปนเอกอัครราชทูต ประจําสหประชาชาติไดเปด การสนทนากับ ผูแทนถาวรของสาธารณรัฐ ประชาชนจีนประจําสหประชาชาติ ในเรื่องของความพยายามคลี่คลายปญ หาการสนับ สนุนผูกอการรายของจีนในประเทศไทย ในเวลา ตอมาการเจรจาปรากฏผลใหเห็นในทางที่ดีคือ จีนเพิ่มจุดติดตอกับ ไทยโดยผานเอกอัครราชทูตไทยประจํากรุงเฮก ซึ่งทางจีนเองไดยืนยัน วาตองการติดตอกับ ไทยใหมากขึ้น นอกจากนี้แลวการเชื่อมความสัมพันธระหวางประเทศไทยกับ สาธารณรัฐประชาชนจีนไดป รากฏในทางรูป ธรรมระหวางสอง ประเทศอยางชัดเจนนั่นคือ รัฐมนตรีวาการกระทรวงพาณิชยไดนําคณะปงปองไทยไปเยือนสาธารณรัฐประชาชนจีนและไดมีการเจรจา ตกลงกับ ทางการจีนสามขอดวยกันคือ ออกพระราชกําหนดจัดตั้งองคกรการคาแหงรัฐ ประการที่สองคือ ออกพระราชบัญ ญัติดําเนินการ คาโดยรัฐ ประการสุดทายคือ การออกพระราชบัญญัติแกไขประกาศคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 5320 การทําหนาที่เปนขาราชการและเปน “คนของรัฐบาล” ในสมั ยของจอมพลถนอม กิต ติขจรเปนนายกรัฐมนตรี ในชวงเวลา ดังกลาวนี้ ไดรับฉายาวาเปน “ผูนํารัฐบาลเผด็จการทหาร” ขบวนการนักศึกษาไดลุกขึ้นตอตานรัฐบาลเผด็จการทหาร ดวยการตอตาน 16
เรืองเดียวกัน, หน้ า 49. เรืองเดียวกัน 18 เรืองเดียวกัน, หน้ า 50. 19 เรืองเดียวกัน, หน้ า 51. 20 เรืองเดียวกัน 17
ครั้งนี้สงผลใหจอมพลถนอม กิตติขจร ตองเดินทางออกนอกประเทศไปยังสหรัฐอเมริกา โดยมีคําสั่งใหเอกอัครราชทูต ไทยประจํา กรุ ง วอชิง ตั น ดี . ซี ในขณะนั้ นคื อ นายอานั นท ไ ปต อนรั บ การมาของจอมพลถนอมดังกลาว ทํา ให นัก เรี ย นไทยจํา นวนหนึ่ ง ไม พ อใจที่ นายอานันทตอนรับจอมพลถนอม จึงนําไปสูการตั้งฉายาใหกับ นายอานันทวาเปน “สมุทรราช” รับ ใชผูนําเผด็จการทหาร รวมถึง “ทูต อานันทรับใชทรราช”21 ความสัมพันธไทย-สหรัฐอเมริกาในกรณีเรือมายาเกซ อยางไรก็ต าม บทบาททางการเมืองระหวางประเทศของนายอานันทยังไมจ บสิ้นลง ภาระกิ จยังคงดําเนินต อไป ภาระกิจที่ สําคัญอันหนึ่งคือ ในชวงเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2518 เรือมายาเกซ (Mayaquez) ของสหรัฐอเมริกาไดแลนผานนานน้ําประเทศกัมพูชา เพื่อนํายุทธปจจัยสงครามเขาไปยังสมรภูมิสงครามอินโดจีน22 ในเวลาตอมาเรือปนของกัมพูชาไดยิงเรือมายาเกซ และยึด เรือดังกลาวไว ได การยึดเรือมายาเกซทําใหกองเรือของสหรัฐอเมริกาสงเรือรบเดินทางผานนานน้ําสากลเขามายังอาวไทย ทั้งนี้สหรัฐอเมริกาตองการ กดดันใหกัมพูชาคืนเรือมายาเกซ นอกจากนี้แลวตอสหรัฐอเมริกาไดสงทหารจากฐานทัพโอกินาวาในญี่ป ุนเคลื่อนพลเขามายังฐานทัพเรือ อูตะเภาอยางลับ ๆ เหตุการณดังกลาวนี้ บรรดานักศึกษาตางออกมาประทวง และรวมตัวเพื่อแสดงทาทีตอตานสหรัฐอเมริกา รวมถึง เรียกรองใหสหรัฐอเมริกาขอขมาตอคนไทยเนื่องจากมาลุกล้ําอธิป ไตยของประเทศไทย นอกจากนี้ยังทําลายธงชาติของสหรัฐอเมริกาทํา ใหรัฐบาลและประชาชนอเมริกันไมพอใจ ดวยภาวะการณดังกลาว นายอานันทในฐานะที่เปนเอกอัครราชทูตไทยประจําสหรัฐอเมริกาจึงตองทําหนาที่ในการสรางความ เขาใจตอสหรัฐอเมริกาถึงสาเหตุที่เกิดการตอตานของนักศึกษา และประชาชนชาวไทยตอกรณีดังกลาว รวมถึงวิพ ากษถึงการเขามาของ เรือมายาเกซในเขตแดนไทยอยางไมถูกตอง อันถือไดวาเปนการลุกล้ําอธิป ไตยของประเทศไทย ดังคํากลาวชี้แจงของนายอานันทตอ รัฐบาลและประชาชนสหรัฐอเมริกา ณ สถานีโทรทัศนที่กรุงวอชิงตัน ดี.ซี. วา “ไทยเราเปนประเทศเอกราชเชนเดียวกันสหรัฐอเมริกา และเราเปนมิตร ตางฝายตางชวยเหลือกันและกัน เราไม อยากจะมีเรื่องที่กระทบกระเทือนใจกัน ถามีใครมาลุกล้ําอธิปไตยของสหรัฐอเมริกา ชาวอเมริกันคงไมพ อใจ กรณี มายาเกซที่มีการยกทหารเขามาในประเทศไทย ถาเราเคารพบูรณภาพเหนือดินแดนกัน จริง เราจะตองบอกกลาวกัน กอน บานของใครใครก็รัก และไมอยากใหเกิดเหตุการณแบบนี้ ผมหวังวาชาวอเมริกัน คงจะเขาใจในความรูสึกของ ประชาชนไทย”23 ในวันที่ 19 พฤษภาคม 2518 อุป ทูตสหรัฐอเมริกาประจําประเทศไทย ไดเขาพบรัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศของ ไทย พรอมยื่นสารแสดงความเสียใจจากรัฐบาลสหรัฐอเมริกาตอรัฐบาลและประชาชนชาวไทย24 กลาวไดวาประเทศไทยมีความตองการที่จะเปด ความสัมพันธกับ สาธารณรัฐประชาชนจีน ซึ่งในชวงเวลาดังกลาว พลตรีชาติ ชาย ชุณหะวัณ ดํารงตําแหนงรัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศ ทานไดมอบหมายภารกิจอันสําคัญ ยิ่งใหกับ นายอานันท นั่นคือ การหาทางการเปด ความสั มพั นธท างการทูต กับ สาธารณรัฐประชาชนจี น ซึ่ งในเวลาไม นานนายอานั นทไ ดเ ขามาดํ ารงตํ า แหนง เป น ปลัดกระทรวงการตางประเทศในป พ.ศ. 251925 ซึ่งหนาที่หลักคือ การสรางความสัมพันธกับ จีนเปนอันดับ แรกแตก็ยังไมไดคืบ หนาไป มากนักก็ตองสะดุดลงเนื่องจากเกิดเหตุการณไมสงบในไทย ดวยภาระหนาที่ของนายอานันทในการเปด ความสัมพันธกับ จีนนี้เอง ทําให นายอานันทถูกกลาวหาวาเปนสนับ สนุนคอมมิวนิสตในเวลาตอมา 21
เรืองเดียวกัน, หน้ า 52-53. เรืองเดียวกัน, หน้ า 54. 23 เรืองเดียวกัน, หน้ า 55. 24 เรืองเดียวกัน 25 เรืองเดียวกัน, หน้ า 56. 22
สงครามกลางเมือง ขอกลาวหาวาสนับสนุนคอมมิวนิสต และการสิ้นสุดชีวิตขาราชการ เหตุการณในวันที่ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2519 เปนประวัติศาสตรที่เจ็บ ปวดของไทยนั่นคือ “ไทยฆ าไทย” ดวยขอกลาววา “ฆ า คอมมิวนิสตไมผิด” ซึ่งการตายของนักศึกษาและประชาชนจํานวนหนึ่งเกิดมาจากขอกลาวหาดังกลาว อันเนื่องมาจากการเอาเรื่องของ ภัยคอมมิวนิสตมาเปนประเด็นทางการเมือง ภาวะการณดังกลาวไดสงผลกระทบตอชีวิตของนายอานันทเนื่องมาจากนายอานันทมีหนาที่ รับ ผิดชอบโดยตรงในการเปดสัมพันธท างการทูต กับ สาธารณรัฐประชาชนจีนตามนโยบายของรัฐบาล และยังเปดสัมพันธภาพกับ กลุม ประเทศอินโดจีนตั้งแตครั้งยังดํารงตําแหนงทูตที่สหรัฐอเมริกา และตอเนื่องมาจนถึงดํารงตําแหนงเปนปลัดกระทรวงการตางประเทศ จึง ทําใหขบวนการฝายอนุรักษเพงเล็งไปในทางทีเ่ ห็นวานายอานันทและภาระกิจดังกลาวเกื้อหนุนตอการขยายตัวของฝายคอมมิวนิสต ดวย เหตุนคี้ ณะปฏิรูปการปกครองมีคําสั่งใหนายอานันทพักราชการในเวลาตอมาดวยขอกลาววาเปด เผยความลับ ทางราชการใหกับ ศูนยนิสิต นักศึกษา และมีการกระทําอันเปนคอมมิวนิสตโดยฝกใฝและสงเสริมการเปดสัมพันธไมตรีกับประเทศคอมมิวนิสต26 ในเวลาครึ่ ง ปเ ศษ คณะกรรมการสอบสวนกรณี ขอ กลา วหาฯ ได ป ระกาศผลว านายอานัน ท เอกอัครราชทูต พิเ ศษประจํ า กระทรวงเป นผู บ ริ สุท ธิ์ จ ากข อกลา วหาว า เป น ผู ส นั บ สนุ น คอมมิ ว นิ ส ต และในเวลาต อ มา นายอานั นทไ ด รั บ โปรดเกล า ฯ ให เ ป น เอกอัครราชทูตไทยประจํากรุงบอนน สหพันธสาธารณรัฐเยอรมันเปนเวลาหนึ่งป หลังจากสิ้นสุด ภาระกิจในการเปนเอกอัครราชทูต ไทย ณ กรุงบอนน นายอานันทไดลาออกจากราชการหลังจากที่รับ ราชการเปนเวลา 23 ป ประวัติการทํางานทางธุรกิจ การกาวสูวงการธุรกิจ หลัง จากสิ้ นสุ ด การเปนข าราชการนายอานันทไ ดก าวเข าสู วงการธุร กิจ โดยทํา งานกั บ กลุมสหยูเ นี่ยน นายอานั นทมีค วาม ความเห็นวาระบบการคาเสรีเปนสิ่งที่เอื้อปรโยชนตอระบบเศรษฐกิจและสามารถเอื้อตอการออกไปสูสากล ทั้งนี้เนื่องจากมองวาโลกใน อนาคตจะตองติดตอกันอยางไรพรมแดน สําหรับประเทศไทยแมวาจะอยูในสภาพขาดดุลอยางหนักและมีหนี้สินตางประเทศจํานวนมาก แตก็มีพื้นฐานทางเศรษฐกิจที่มั่นคงพอที่จะมุงไปสูการผลิตเพื่อการสงออกไดอยางมีอนาคตซึ่งเปนทัศนะของนายอานันทที่มองในระบบ ภาคธุรกิจของไทย บทบาทที่สําคัญคือ การรวมกลุมภายในอาเซียนดวยกันควรจะผลักดันใหเ กิด ขึ้น โดยในการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่สามที่ป ระเทศฟลิปปนสกอนที่นายอานันทจะพนจากวาระของการเปนประธานคณะมนตรีการคาและอุตสาหกรรมอาเซียน ในชวง ของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณเปนนายกรัฐมนตรี นายอานันทมองวา “ผมไมเชื่อวาเขตการคาเสรีอาเซียนจะเกิดขึ้น ไดจริงตราบเทาที่ทุกฝายยังคงตองการรวมมือกันอยางหลวมๆ เพื่อ ผลประโยชนทางการเมือง โดยมองไมเห็นคุณคาของการสรางอํานาจตอรองทางเศรษฐกิจของภูมิภาคอาเซียน”27 ในการประชุมอาเซียนทั้ง 3 ครั้ง นายอานันทไดเสนอมุมมองตางๆ ในสวนของภาคธุรกิจนี้ การประชุมครั้งแรกที่บ าหลีในป พ.ศ. 2518 (ชวงนั้นยังดํารงตําแหนงเปนขาราชการกระทรวงการตางประเทศ) ครั้งที่สองประชุมที่ฟลิป ปนสในป พ.ศ. 253128 ในฐานะที่ เปนองคมนตรีการคาและอุตสาหกรรมอาเซียน ครั้งที่สามประชุมที่สิงคโปร ในฐานะที่เปนายกรัฐมนตรี นอกจากนี้ แลว ในป พ.ศ. 2540 นายอานันท ป นยารชุน ยัง ไดรั บ รางวัลรามอน แมกไซไซ สาขาบริหารรัฐกิจ ไดรั บ การ ประกาศเกียรติคุณตางๆ รวมทั้งปริญ ญากิตติมศักดิ์จากสถาบันศึกษาหลายแหงทั้งในประเทศและตางประเทศรวม 20 สถาบัน นาย อานันทไดรับ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ เหรียญรัตนาภรณ (ชั้น 3) มหาวชิรมงกุฎ ทุติยจุลจอมเกลาวิเศษ และมหาปรมาภรณ ชางเผือก ทั้งได รับ เครื่อราชอิสริ ยาภรณ จากประเทศอิต าลี เกาหลี อินโดนีเซีย เบลเยี่ ยม ญี่ปุน และในกรณีของอังกฤษนั้ น ไดรับ 26
เรืองเดียวกัน, หน้ า 64. เรืองเดียวกัน, หน้ า 92. 28 เรืองเดียวกัน, หน้ า 93. 27
Honorary Knight Commander of the Civil Division of the Most Excellent Order of the British Empire (KBE) ซึ่งถาเปน คนสัญ ชาติสหราชอาณาจักร ก็จะมีตําแหนงเปน Sir29 ประวัติการทํางานการเมือง นายอานันท ปนยารชุนไดกาวเขามาดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีคนที 18 ของประเทศไทยในป พ.ศ. 2534 นั้นเนื่องมาจาก “อุบัติเหตุท างการเมือ ง” ดวยสภาพการณกอนการยึดอํา นาจรัฐบาลพลเอกชาติชาย ชุณ หะวัน เปนนายกรัฐมนตรี โดยที่รัฐบาลนี้ มี นโยบายแปรอินโดจีนจาก “สนามรบใหเปนสนามการคา” ภาพทางเศรษฐกิจของประเทศกลาวไดวาเติบ โตในอัตราปละกวา 12%30 ในชวงป พ.ศ. 2531-2533 ราคาหุนที่พุงสูง ราคาที่ดินขยับ ตัวเร็ว จนมีคําพูดติดปากคนในยุคนั้นวา “คนจนเลนหวย คนรวยเลนหุน นายทุนเลนที่ ” ดวยสภาพทางเศษฐกิจที่ เติบ โตอยางรวดเร็ว สภาพดังกลาวนี้ ถูกเรียกโดยนักวิชาการว า “ยุคเศรษฐกิจฟองสบู” อั น หมายถึงสภาวะที่คนมีความเชื่อรวมกันวา สินคาประเภทที่ดิน บาน หุน จะมีมูลคาเพิ่มที่รวดเร็ว ทําใหผูคนหันมาเลนหุนและที่ดินอยาง ขนานใหญ สภาพการณ ดังกลาวไดกอใหเกิ ดความแตกตางระหวางรายไดของประชาชนสูงขึ้น และในภาวะการณแหงการเติบ โตทาง เศรษฐกิจนี้เอง ในชวงนี้เกิดกระแสขาวไมดีในเรื่องของการคอรัปชั่นเกิดขึ้นกับ โครงการใหญๆ นักการเมืองของรัฐบาลพลเอกชาติชาย ถูก มองวาเขาไปมีสวนเกี่ยวของกอใหเกิดความไมโปรงใส เชนโครงการโทรศัพ ท 3 ลานเลขหมาย โครงการดอนเมืองโทลลเวย โครงการโฮป เลลเปนตน กรณีการ “คอรัป ชั่น” ของนักการเมืองดังกลาวนี้ จึงเปนการเปดโอกาสใหคณะรสช เขายึดอํานาจเมื่อ วันที่ 23 กุมภาพันธ พ.ศ. 2534 โดยอา งเหตุผ ลของการยึด อํานาจครั้ งนี้วา “รัฐบาลชุดนี้เปนบุ ฟเฟต คาบิ เนต”31 การยึดอํานาจครั้งนี้ พลเอกสุจิ นดา ครา ประยูรเปนผูนํา และไดออกมาแถลงการถายโอนการยึดอํานาจใหรั ฐบาลพลเรือนโดยเร็ว ยิ่งทําใหป ระชาชนยินยอมใหโอกาสในแกการ เปลี่ยนแปลงทางการเมืองในครั้งนี้ การเขาสูตําแหนงนายกรัฐมนตรี ประธานสภารสช. คือพลเอกสุนทร คงสมพงษและพลเอกสุจินดาไดป รึกษาวาใครที่จะเหมาะสมในการเปนายกฯครั้งนี้ ผลที่ ออกมาคือนายอานันท ปนยารชุนเปนผูที่ไดรับการคัดเลือกใหเปนนายกรัฐมนตรี การตัด สินใจดังกลาวเกิดขึ้นในเวลาไมนานหลังจากที่ นายอานันทไดรับ การทาบทามจากพลเอกสุจินดา คราประยูร ทั้งนี้เนื่องจากทาง คณะรสช. ตองการคําตอบอยางเรงดวน เพียงแคหนึ่งวันหลังจากที่พลเอกสุจินดาโทรศัพททาบทามใหนายอานันทเปนนายกรัฐมนตรี เชาวันตอมาก็มีโทรศัพทถึงนาย อานันทวาขอคําตอบเนื่องจากวาในตอนเย็น คณะรสช. ตองเขาเฝาฯ ในเวลาไมนานนักนายอานันทจึงตอบตกลงแตมีขอแมวาจะตองคุย เจรจาตกลงกันในหลายประเด็นดวยกัน ชวงเริ่มตนเปนนายกรัฐมนตรีนั้น นายอานันทไ ดเริ่มตนจากการพูดคุย เพื่อสรางความเขาใจในขอตกลงใน 5 ประเด็นหลักๆ คือ ประเด็นแรกคือ เรื่องของความไวใจกันในการทํางานรวมกันระหวางทีมงานของคณะรสช และของพลเรือน ประเด็นที่สองคือ การสรางความเขาใจและตกลงในเรื่องของการยกเลิกกฏอัยการศึกเพราะฉะนั้นนายกอานันทจึงของให ยกเลิก ไมควรปลอยใหเนินนานเกินไปเพราะจะมีสวนทําใหความไมนาเชื่อถือตอรัฐบาลชุดนี้ได ประเด็นที่สามคือ คณะรสช จะตองปลอยพลเอกชาติชาย ชุณหะวันอยางไมมีเงื่อนไข ไมใชเปน การปลอยในลักษณะของ การเนรเทศ ประเด็น ที่สี่คื อ มาตรา 27 นายกอานัน ทกลาววาไมชอบมาตรานี้ แตถ าปรากฏในรัฐธรรมนู ญชั่ วคราวแลวท า นก็ ตอ ง เคารพมาตรานี้เปนกฏหมาย แตเรื่องของการนํามาตรานี้มาใชนั้นทานไมเห็นดวย
29
http://www.anandp.in.th/ เรืองเดียวกัน, หน้ า 102. 31 เรืองเดียวกัน 30
ประเด็นที่หาคือ คณะรัฐมนตรีนี้นายกฯ อานัน ททานของเลือกคัดสรรเอง นอกจากนี้ทานยังกลาวเสริมวาคณะรสช มีสิทธิ เสนอชื่อคนเขามาใหนายกพิจารณาพรอมกันไปดวยได32 จากขอเสนอทั้งหาประเด็นดังกลาวนี้ นายกอานันทไดเสนอเงื่อนไขดังกลาวตอคณะรสชและการประกาศชัดตอสาธารณชน อัน เปนการสะทอนใหเห็นถึงความเปนอิสระจากการตกอยูใตอํานาจของคณะ รสช นอกจากนี้แลวขอเสนอดังกลาวนี้ถือไดวาเปนขอตกลง ทั้งสามฝายคือ ฝายรสช ฝายรัฐบาล และฝายประชาชน ที่พึงยึด ถือเปนสัญ ญาประชาคมรวมกันอีกดวย วิธีที่จะสรางความเขาใจกับ ประชาชนดวยการสื่อสาร ทําใหป ระชาชนมีสวนรวม และรับ รูนโยบายการบริหารประเทศของรัฐบาล ซึ่งจะนําไปสูการสรางความเชื่อมั่น ใหกับประชาชนที่มีตอรัฐบาล การดําเนินการดังกลาวนี้นายกอานันทมองวาการที่เปนนายกรัฐมนตรีที่ไ มไดมาจากการเลือกตั้งของประชาชน อีกทั้งฐานของ พรรคการเมืองไมมี ขาราชการประจํา รวมถึงฝายทหารทานก็มีสัมพันธที่เหินหาง เพราะฉะนั้นวิธีการที่จะทํางานตอไปไดคือการสราง การยอมรับใหเกิดขึ้นกับ ประชาชนในวงกวาง และกลุมผูรวมงาน วิธีการทํางานแบบ “โปรงใส” วิธีการทํางานของนายกอานันทในชวงแรกๆ คือต องการสรางความมั่ นใจให กับประชาชนและนานาประเทศนั้นคื อ การ พยายามเลือกการสื่อสารกับสาธารณชน ดวยการพูดและการกระทําอยางโปรงใสที่สามารถตรวจสอบได (ในเวลาตอมากลายเปนคําขวัญ ของรัฐบาลชุดนี้) นายกอานันททานเห็นวาการกระทําดังกลาวจะชวยสรางพลังสนับสนุนจากประชาชนขึ้นมาอยางเปนธรรมชาติ ดังจะเห็นได จากคํากลาวของนายกอานันทในการประกาศในสโมสรผูสื่อขาวตางประเทศแหงประเทศไทยวา “รัฐบาลจะอยูในตําแหนงไมเกินหวงเวลาที่กําหนดไว โดยไมขยายเวลาตออายุรัฐบาลแมแตเ พียงวันเดียว การใหคํามั่น วา จะต องมี การลื อกตั้ ง ในเวลาที่ กํา หนดอยา งแน น อนการประกาศความไว วางใจในกัน และกั นกั บ รสช การกํา หนด นโยบายเศรษฐกิจเสรีนิยมที่จะเปดโอกาสใหการแขงขัน ดวยความตั้งใจที่เด็ดเดี่ยว จึงสามารถเรียกขวัญ ของสาธารณชน ใหหันมาไววางใจรัฐบาลได”33 ถาจะใหคํานิยามที่เ หมาะสมกับ รัฐบาลของนายกฯ อานันท ปนยารชุนไดเ ปนอยางดี “โปรงใสและตรวจสอบได” คํานิยาม ดังกลาวเกิดขึ้นมาเนื่องจากนายกอานันทมีหลักการในการดําเนินนโยบายของรัฐบาลอยางเดนชัดในการแสดงความจํานงใหป ระชาชน รับ รูความเคลื่อนไหว และสามารถตรวจสอบรัฐบาลได อันจะเปนผลดีตอการสงเสริมใหป ระชาชนมีสวนรวมในทางการเมืองอยางเปน รูป ธรรม หลักการดําเนินงานดังกลาวประกอบดวย 4 ขอหลักๆ คือ 1. ตองใหขอมูลสม่ําเสมอ 2. ตองใหรูถึงกระบวนการการตัดสินใจ หรือกระบวนการพิจารณา 3. ตองใหรูวาความคิดความอานของรัฐบาลเปนอยางไร 4. ตองใหประชาชนมีโอกาสตรวจสอบได34 ดวยหลักการทํางานเปนเชนดั งกล าวนี้ จึงทํ าใหรัฐบาลนายกฯ อานันทสื่อ สารถึงประชาชนตลอดระยะเวลาของการดํารง ตําแหนงดังจะเห็นไดคํากลาวอําลาประชาชนของนายอานันท เมื่อวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2535 ดังนี้ “การทํางานของผม (นายกฯ อานันท ปนยารชุน) และรัฐบาลยึดหลักความ “โปรงใส” ซึ่งหลายคนอาจหัวเราะวาเปน คําฮิตหรืออยางไร แตผมคิดวาเปนคําไทยที่ดีมาก... ผมย้ําอยูเสมอวา กระบวนการพิจารณา หรือกระบวนการตัดสินใจ ของรัฐบาลจะตองเปนกระบวนการที่เปดเผยไดและที่สําคัญที่สุดคือ จะตองเปดเผยได...” 32
เรืองเดียวกัน, หน้ า 108-109. เรืองเดียวกัน, หน้ า 111-112. 34 เรืองเดียวกัน, หน้ า 112. 33
อยางไรก็ต ามนอกจากวิ ธีป ฏิบ ัติต ามหลัก “โปรงใส” จะทําใหป ระชาชนรับ ทราบขอมูลหรือรายละเอียดในการทํางานของ รัฐบาลแลว หลักการในการทํางานบริหารประเทศของนายกฯ อานันท และพลพรรครัฐบาลโปรงใสนั้นตองรวมถึงองคป ระกอบหลัก 4 ขอใหญๆ คือ และประการแรก โปรงใส ประการที่สอง บริสุทธิใจ ประการสาม ทําเพื่อผลประโยชนตอสวนรวมในระยะยาว และ ประการที่สี่ ไมมีอคติ ซื่อสัตยสุจริต สิ่งเหลานี้คือจริยธรรมของนักการเมือง นอกจากนี้นายกอานันทยังกลาวแสดงความคิด เห็นในพิธีเปด สัมมนาเรื่อง “ทิศทางเศรษฐกิจไทย ป 2535” ที่ศูนยการประชุมแหงชาติสิริกิติยวา “รัฐบาลนี้ตอง “โปรงใส” คําวา “โปรงใส” หมายความวาอยางไร คําวา “โปรงใส” นั้น หมายความวา ทุกคนที่ มองอยูขา งนอก ทุก คนที่อ ยู น อกรัฐบาล เมื่ อมองมาที่รั ฐ บาลแล วจะตองรูว ารัฐ บาลกํ าลั งทํา อะไรอยู มี แนวคิ ด อยางไร กําหนดนโยบายโดยวิธีการใด กระบวนการพิจารณาเปน อยางไร ขั้น ตอนเปนอยางไร สิท ธิของประชาชน ชาวไทยที่จะตองรูสิ่งเหลานี้ ที่จะตองรูกระบวนการตัดสิน ใจ และสิทธิที่จะตองไดรับ ขอมูลที่ถูกตอง และสมบูรณ จากรัฐบาลและจากหนวยราชการ เปนสิทธิของประชาชนในระบบประชาธิปไตยอยางแทจริง”35 อยางไรก็ตาม ในมุมมองและวิธีการทํางานของนายกฯ อานันทมองวา กระบวนการทํางานอยางโปรงใสคือการเคารพในสิท ธิที่ จะรูของประชาชนในฐานะที่เปนเจาของประเทศอยางแทจริง การรูทําใหเกิดการมีสวนรวมดวยการวิพากษวิจ ารณและเสนอแนะ ที่ ประชาชนสามารถจะมีตอรัฐบาลได โดยความเปนจริงแลว “โปรงใส” คือ กระบวนการแหงระบอบประชาธิปไตย36 นอกจากนี้แลว นายกฯ อานันทยังกําชับใหทุกกระทรวง ทบวง กรม เปดเผยใหสื่อมวลชนและประชาชนสามารถติดตาม และขอดูเอกสารได ทั้งนี้เนื่องมาจากการที่รัฐบาลอานันทตั้งขึ้นมาจากการรัฐประหาร ไมใชมาจากการเลือกตั้งของประชาชน เทากับ วา ที่มาของรัฐบาลชุดนี้ขาดความชอบธรรมตามระบอบประชาธิป ไตย ดวยเหตุนี้รัฐบาลจึงตองหาวิธีการสรางการยอมรับ จากประชาชน ซึ่ง วิธีที่ดีที่สุด คือการทํางานอยางโปรงใสบริสุทธิ์ เพื่อแสดงใหเห็นโดยเปดเผยวา งานทุกอยางที่ทําลงไป ไมมีอะไรที่เปนผลประโยชนของ ตนเองหรือหมูคณะ หากแตมุงไปที่ป ระโยชนของประเทศชาติเปนสําคัญ จะโดยตั้งใจหรือไมก็ตามวิธีการเชนนี้เ ปนกระบวนการสราง ความเชื่อถือใหเกิดขึ้นอยางเปนธรรมชาติในความรูสึกนึกคิดของประชาชนทั่วไป อยางไรก็ตาม ในชวงเวลาเดียวกันนี้ที่นายกอานันทตองเรงสรรหาทีมงานในคณะรัฐบาล ทานมองวาในเวลาที่ มีอยูอยางจํากัด เพราะฉะนั้น การเลือกรัฐมนตรีจึงตองสอดคลองกับ สภาพความเปนไปของบานเมือง ดังนั้นทีมรัฐมนตรีของรัฐบาลอานันทมีทั้งสิ้น 37 ทาน ซึ่งผสมระหวางฝายรสช และพลเรือน กรณีของพลเรือนเองนายกอานันท ไดเลือกบุคคลที่อยูในแวดวงหรือถนัด ในการบริหารสาขา นั่นๆ เขารวมคณะรัฐบาล37 หลังจากที่รัฐบาลอานันทมีคณะผูทํางานครบครันแลวนั้น จึงเริ่มตนดวยการประกาศนโยบาย 6 ประการเปนสัญ ญาประชาคม เพื่อเปนการกําหนดทาทีและนโยบายของรัฐบาลชุดนี้ นโยบายดังกลาวตอสาธารณะชนมีเนื้อหาดังนี้ ประการแรก ทางดานเศรษฐกิจ เราไดใหภาคเอกชนเปนผูนําและผูที่มีบ ทบาทในเรื่องของการผลิต การคา และการลงทุน รัฐบาลทําหนาที่เปนเพียงผูสงเสริมและฟนฟูสนับ สนุน เปลี่ยนบทบาทจากการควบคุมในอดีตมาเปนเพียงการกํากับ ดูแล ประการที่สอง มุงแกไ ขความเหลื่อมล้ํ าของรายไดและความเจริญ ระหวางส วนกลางและส วนภูมิภาค โดยเฉพาะอยางยิ่ ง เกษตรกรที่ยกจนในชนบท
35
สํานักนายกรัฐมนตรี , แนวคิดและการบริ หารงานของนายอานันท์ ปั นยารชุน (เล่ม 1) (กรุ งเทพฯ: สํานักนายกรั ฐมนตรี , 2534), หน้ า 109. 36 เรืองเดียวกัน 37 ประสาร มฤคพิทักษ์และคณะ, อานันท์ ปั นยารชุน: ชีวิต ความคิดและการงานของอดีตนายกรัฐมนตรี สองสมัย , หน้ า 111-118.
ประการที่สาม ดําเนินการใหระบบเศรษฐกิจมีการแขงขันอยางเปน ธรรม และรัฐบาลจะไมเขาไปกอ หรือสนับ สนุนใหเ กิด ระบบผูกขาด ประการที่สี่ จัดระบบการเก็บภาษีใหเปนธรรม ไมเปนตนทุนหรือภาระ มีความงายและสะดวกมากขึ้นตอผูเสียภาษี ประการที่หา สรางเสริมใหงานการผลิตตางๆ มีประสิทธิภาพสูง สามารถแขงขัน ในตลาดโลกได รัฐตองสนับ สนุนใหมีการ ลงทุนในดานสิ่งอํานวยความสะดวกขั้นพื้นฐานใหเพียงพอ สรางขีดความสามารถทางเทคโนโลยี โดยสนับ สนุนการคนควาและวิจัย และ เพิ่มการพัฒนาทรัพยากรบุคคลใหมีคุณภาพ ประการที่หก คํานึงถึงความสําคัญของสิ่งแวดลอมและคุณภาพชีวิตของคนไทยโดยทั่วไป นอกจากเศรษฐกิจแลว เราก็ไ ดให เวลากับทางดานสังคมเปนอยางมาก ไดมีการตวจสอบระบบการศึกษา การอบรม ใหมีการจัดตั้งคณะกรรมการดูแลปญ หาเหลานี้ และมี รายงานแผนงานเรียบรอยแลว ในขั้นตอไปคือขั้นปฏิบ ัติ ซึ่งตองใชเวลานาน ผมก็มีความหวังสวนตัววา รัฐบาลไทยในอนาคตจะไดเหลียว แลเรื่องการศึกษา เรื่องการอบรมใหคนไทยมีศีลธรรม มีคุณภาพ มีจริยธรรมมากขึ้น และควรที่จะกําหนดแนวทิศทางการศึกษาใหดีกวา เทามีในอดีต38 การประกาศนโยบายและทิศทางของรัฐบาลตอสาธารณะชนทั้งในประเทศและนานาประเทศ ไดสรางความเชื่อมั่นใหกับ นานา ประเทศที่มีตอรัฐบาลอานันท นอกจากนี้แลว รัฐบาลชุดนี้ยังไดเริ่มเปลี่ยนแปลงและเริ่มปรับปรุงระบบทางเศรษฐกิจใหชัดเจนขึ้นเพื่อให สอดคลองกับ นโยบายที่ป ระการออกมา ดังจะเห็นได จากการประกาศใช ภาษีมูลคาเพิ่ ม การปรับ โครงสรางภาษี การแกป ญ หาภาษี ซ้ําซอน และการปองกันการหลบเลี่ยงภาษีเปนตน ผลงานภายในประเทศ การจัดการเปลี่ยนแปลงระบบภาษี รัฐบาลชุดนีเ้ ห็นวาจากความเปลี่ยนแปลงของระบบเศรษฐกิจทั่วโลก จึงมีความจําเปนที่ตองมีการปรับ ปรุงโครงสรางทางดาน เศรษฐกิจ ซึ่งนายอานันทเห็นวา สิ่งแรกที่ควรปรับปรุงคือเรื่องของภาษี ทานไดกลาวตอสภานิติบัต ญัติแหงชาติ โอกาสที่สภานิติบัญ ญัติ แหงชาติ ไดผานรางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําปงบประมาณ พ.ศ. 2535 วา “การปรับปรุงโครงสรางภาษีถือวาเปนเครื่องมืออันหนึ่งที่จะนําไปปรับปรุงโครงสรางอุตสาหกรรม เปนเครื่องมืออันหนึ่ง ที่กอใหเกิดความยุติธรรม ใหเกิดความชอบธรรมและใหเกิดความเชื่อมั่นที่วา ประชาชนคนไทยสวนใหญ พรอมที่จะเสีย ภาษีในระบบนั้น เปนการสรางระบบภาษีที่จะเปนการสงเสริมการออมทรัพยดวย เปนการสรางระบบภาษีที่จะให เกิด ความคลองตัว ใหเปนสิ่งจูงใจใหอุตสาหกรรมตางประเทศเขาลงทุนในปะเทศไทยมากขึ้น ใหระบบการเงินและการคลั่ง เสรีอยูในฐานะที่แขงขันได”39 นายกฯอานันทไดเปลี่ยนแปลงการเก็บ ภาษีใหม โดยที่รัฐบาลไดป ระกาศนําภาษีมูลคาเพิ่มมาใชแทนภาษีการคาอยางเปน ทางการ ซึ่งเปนการปรับระบบภาษีเขาสูมาตรฐานสากล โดยมีเนื้อหาดังตอไปนี้คือ จัดเก็บภาษีอัตรารอยละ 7 สําหรับ ผูที่มีรายได เกินกวาปละหกแสนบาทขึ้นไป โดยยึดหลัก “ใครบริโภคคนนั้นจายภาษี”40 ไมวาใครเปนผูซื้อ คนนั้นจะตองมีภาระที่จะตองจายรอยละ 7 ของราคาสิน คา ยกเวนสินคาที่จําเปนต อการครองชี พ เชน ผัก ผลไม อาหาร และสิ นคาทางการศึกษา เชน หนังสือ สมุด ไมตอ ง เขาเกณฑภาษีมู ลคาเพิ่ม หลัก การดังกลาวนี้ ถือไดวาภาษีมี กลไกในการเก็ บ และปองกันการหลี กเลี่ยงภาษีที่แนนอน ในระยะแรกเริ่ ม 38
เรืองเดียวกัน, หน้ า 119-120. สํานักนายกรัฐมนตรี , แนวคิดและการบริ หารงานของนายอานันท์ ปั นยารชุน (เล่ ม 1), หน้ า 95. 40 ประสาร มฤคพิทักษ์ และคณะ, อานันท์ ปั นยารชุน: ชีวิต ความคิดและการงานของอดีตนายกรัฐมนตรี สองสมัย , หน้ า 121, จิตติม า คุป ตานนท์, ภาษี อากรในยุครั ฐบาลนายอานัน ท์ ปั นยารชุน(กรุ งเทพฯ: โรงพิมพ์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ , 2535), หน้ า 36. 39
อาจจะทําใหรัฐบาลขาดรายไดจากภาษีการคาที่เคยเก็บไป แตในระยะยาวแลวเปนการยกระดับ รายไดภาษีอากรรัฐบาลอยางเปนน้ําเปน เนื้อ ในทัศนะของนายกฯอานันท ทานมองวาผลที่ไดจากการปรับปรุงระบบภาษีวา ประการแรก เป น การปลอยใหก ลไกของตลาดทํางานเต็ มที่ ลดการบิดเบือนการจัด รูป องคก รธุรกิจ เพื่ อเหลี่กเลี่ยงภาษี เพราะตองถูกควบคุมดวยใบกํากับภาษีมูลคาเพิ่ม ลดการจัดเก็บ ภาษีซ้ําซอน ซึ่งจะเปนผลดีตอประสิทธิภาพการผลิตของประเทศในระยะ ยาว ประการที่สอง เปน การลดเงื่ อนไขการกีดกั น ทางการคาระหว างประเทศลงไป เพราะอารยปะเทศใชภ าษีมู ลค าเพิ่ มกั น หมดแลว เทากับเปนการกระตุนการสงออก ประการที่สาม ภาษีมูลคาเพิ่ม ทําใหสินคาประเภททุนไดรับ การยกเวนภาษีโดยไมเลือกปฏิบัติ ผูป ระกอบการไดป ระโยชน เต็มที่ ประการที่สี่ ภาษีมูลคาเพิ่มยอมใหหักตนทุนในการผลิตสินคาและบริการที่ใชในการผลิต ดังนั้นตนทุนของสินคาจะลดลง ทํา ใหราคาสินคาโดยรวมไมสูงขึ้น ประการที่หา การกระจายรายไดดีขึ้น เพราะภาษีมูลคาเพิ่มยกเวนใหแกสินคาและบริการที่จําเปนตอการกินการอยู เทากับ ลด ภาระคนยากคนจนผูมีรายไดนอยในขณะที่สินคานรวยจะถูกเก็บ ภาษีสรรพสามิตเสริมเขามา41 ในขณะเดียวกันกับ การประกาศภาษีมูลคาเพิ่มนั้น รัฐบาลไดปรับลดภาษีเงินไดสวนบุคคลลงมา โดยใหเสียภาษีในอัตรารอย ละ 5 ถึงรอยละ 37 ตามรายได โครงสรางภาษีใหมนี้ จะเห็นไดวาผูที่มีรายไดนอยจะไดรับประโยชนจากการหักคาลดหยอนมากกวาเดิม โดยเฉลี่ยแลวทุกวันในสังคมจะไดรับประโยชนจากโครงสรางใหมนอกจากนี้แลวการตัดสินใจในเรื่องภาษีมูลคา เพิ่มของรัฐบาลชุดนี้สงผล ในระยะยาวใหแกระบบโครงสรางภาษีอากรของประเทศไทย ผลงานที่สําคัญ ของรัฐบาลชุดนี้อีกผลงานหนึ่งคือ การนํานโยบายประการแรกมาปฏิบัติใชคือ ประเด็นทางดานเศรษฐกิ จ ปรับใหภาคเอกชนเปนผูนําและผูที่มีบทบาทในเรื่องของการผลิต การคา และการลงทุน สวนรัฐบาลเองทําหนาที่เปน เพียงผูสงเสริม และฟนฟูสนับ สนุน เปลี่ยนบทบาทจากการควบคุมในอดีตมาเปน เพี ยงการกํากับดูแล เพราะตองการใหเปน ไปตามระบบการค า แบบเสรี นายกฯอานันทเปนผูหนึ่งที่เชื่อมั่นในระบบการคาแบบเสรี42 เพราะทานชี้วาระบบการคาดังกลาวจะนําไปสูการแขงขัน การ แขงขันจะยังประโยชนตอผูบ ริโภค ดังคํากลาวใหสัมภาษณวา “ผมเปนคนที่เชื่อมั่นระบบการคาแบบเสรี เชื่อมั่นในระบบที่ตองมีการแขงขัน เพราะถาเผื่อไมมีเรื่องของการแขงขันแลว พอคาจะรูสึกสบายใจทําอะไรสบายไปหมด ยิ่งถาเปนระบการคาหรือทําธุรกิจ หรืออุตสาหกรรมอะไรที่มีการผูก ขาด ก็ สบายใจใหญ จะไมมีใครคิดถึงผูบ ริโภคเลย”43 นอกจากนี้แลว ระบบการคาแบบเสรียังสงผลใหประเทศไทยสามารถออกไปสูในตลาดโลกได ดังปรากฏในการสัมภาษณวา “ถาเผื่อเรายังเปนเศรษฐกิจที่นําโดยการสงออกพอถึงการสงออกแลวนี่ คุณจะอยูแตในบานไมไดแลว คุณตองออกไปขาง นอกดวย คุณเขาเวทีตางประเทศแลว ประเทศที่เขาพัฒนาแลว แลวเราไปรองปาวๆ วาเขาเอาเปรียบเรา หรือเราไมเห็น
41
เรืองเดียวกัน, หน้ า 122. เรื องเดียวกัน, หน้ า 124-125, และ สํานักนายกรัฐมนตรี, แนวคิดและการบริ หารงานของนายอานันท์ ปั นยารชุน (เล่ ม 1) (กรุ งเทพฯ: สํานักนายกรัฐมนตรี , 2534), หน้ า 29-30. 43 ประสาร มฤคพิทักษ์และคณะ, อานันท์ ปั นยารชุน : ชีวิต ความคิดและการงานของอดีตนายกรัฐมนตรี สองสมัย , หน้ า 124-125. 42
ดวยกับ เขา พูดไมไดแลว ก็คุณเอาเศรษฐกิจเขาไปผูกพันแลวนี่... ถาเผื่อคุณไมหันไปเลนเกมที่ฝรั่งเขาเขียนไว คุณก็ต าย ...”44 การปรับปรุงระบบราชการ นอกจากนี้ แล ว รัฐบาลอานั นทยังทํ าการปรั บ ปรุง ระบบราชการ ในทัศนะของนายกฯอานันท มองว าระบบราชการไทยที่ แข็งแกรงใหญโตนี้มีปญหา ทานมองวา “ระบบราชการไทยในอดีต เปนระบบของการควบคุม เป นระบบของการเปนนายของประชาชน แทนที่จะเปนผูใหบ ริการ ประชาชน... ผมวาระบบราชการมีไขมันมากเกินไป ตองพยายามตัดไขมันออกเหลือแตเนื้อจริงๆ โดยเฉพาะใหเหลือแตเนื้อแดงๆ ไดยิ่งดี ... มันเปนกรรมของเมืองไทย ที่คนระดับอธิการบดียังตองมานั่งปวดหัวกับ ระเบียบบานเชาของทางราชการ แทนที่จะไปใชสมองคิดใน เรื่องอื่น”45 จากทัศนะดังกลาวสะทอนใหเห็นวาปญหาในระบบราชการเปนปญหาเรื้อรังเปนปญหาระบบเจาขุน มูลนาย ปญหาคนลน งาน และปญหาการใชคนไมถูกกับงาน ที่ทําใหราชการไทยเปนระบบที่ลาหลัง ภาระกิจที่เห็นไดชัด คือ การกําหนดมาตรการะลอการ กําหนดตําแหนงเพิ่มใหม โดยใหระงับการขอตําแหนงเพิ่ม ใหชะลอการบรรจุแตงตั้ง ใหเกลี่ยอัตรากําลังระหวางสวนราชการในระดับ และ ในกรมกองเดียวกัน นอกจากนี้แลว แกป ญหาสมองไหล สําหรับวิชาชีพที่ขาดแคลน โดยปรับ โครงสรางบัญ ชีเ งินเดือนขาราชการใหม ซึ่ง สูงกวาปญชีเดิมประมาณรอยละ 2346 การจัดการเรื่องของทรัพยากรสิ่งแวดลอม นอกจากเรื่องระบบราชการที่รัฐบาลอานันทป รับปรุงแลวนั้น ยังมีเรื่องของสิ่งแวดลอมและทรัพยากรธรรมชาติที่รัฐบาลชุด นี้ให ความสําคัญไมยิ่งหยอนไปกวาเรื่องของการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม จากการที่รัฐบาลขยายตัวไปอยางรวดเร็ว โรงงานอุต สาหกรรมที่ เกิดขึ้นอยางมากมาย การขยายตัวของชุมชนและเมืองรวมถึงการบุกรุกทําลายทรัพยากรธรรมชาติ ผลที่ต ามมาคือปญ หาสภาพแวดลอม และการทําลายทรัพยากรธรรมชาติ นอกจากนี้ การขาดการวางแผนที่ดีระบบการขจัดน้ําเสียและสิ่งปฏิกูลจากโรงงานและที่อยูอาศัยยัง ขาดประสิทธิภาพ ยิ่งทําใหปญหานี้ทวีความรุนแรงมากยิ่งขึ้น47 ดวยเหตุนี้ รัฐบาลเล็งเห็นวาควรจะมีการเริ่มตนในการจัดการสิ่งแวดลอมและทรัพยากรธรรมชาติ โดยการสรางมาตรฐาน ในการเริ่มตนเพื่อการสานตอในอนาคต เชนสนับสนุนใหใชน้ํามันไรสารตะกั่ว การบังคับ ใหรถยนตที่จดทะเบียนใหมตองเครื่องกรองไอ เสีย การบังคับใหโรงงานอุตสาหกรรมและโรงพยาบาลตองมีการบําบัดของเสียซึ่งเกิดจากการประกอบกิจการของตน กอนจะทิ้งของเสีย ออกสูภายนอก การนําวัสดุที่ใชแลวกลับมาใชใหม รวมถึงการจัด ทําแผนแมบ ทเพื่อพัฒนาการปาไม 48 นอกจากนี้มีการจัด การกับ ปญ หา ชายเลน เพื่อปองกันการบุกรุก การปลูกปาชายเลนเพื่อฟนฟูสภาพใหม การตั้งศูนยเ มล็ดพันธุไมปาชายเลน และยังมีการอนุรักษปาเขา ใหญ จัดใหมีบ านพักเจาหนาที่ เพื่อรักษาสภาพธรรมชาติและสัตวป าเอาไว รวมทั้งกําจัดขยะมูลฝอยไปในตัวดวย นายอานันทยังเสนอวา “สิ่งแวดลอมหรือทรัพยากรธรรมชาติ เปนฐานสําคัญของการผลิต ดังนั้นสิ่งที่ควรจะตามมาคือ การพัฒนาที่ยั่งยืนซึ่งเปนวิญญาณ สําคัญของการพัฒนา”49 การแกไขสัญญาโทรศัพทสามลานเลขหมาย 44
เรืองเดียวกัน, หน้ า 125. เรืองเดียวกัน, หน้ า 139. 46 เรืองเดียวกัน 47 สํานักนายกรัฐมนตรี , แนวคิดและการบริ หารงานของนายอานันท์ ปั นยารชุน (เล่ ม 1), หน้ า 43. 48 เรืองเดียวกัน, หน้ า 144-145. 49 เรืองเดียวกัน, หน้ า 146. 45
ประเด็นหนึ่งที่นาสนใจของสังคมในเวลานั้นคือเรื่องของกรณีการแกไขสัญ ญาโทรศัพทสามลานเลขหมายเหตุการณดังกลาวนี้ นายกฯอานันทเขามาเกี่ยวของในการแกไขปญหา เนื้อหาของขอตกลงสัญญาโทรศัพทเดิมกอนการแกไขมีดังตอไปนี้คือ ประการแรก งานในความรับผิดชอบบริษัทไมมีความแนนอนบริษัทสามารถปรับแผนไดตลอดเวลา รวมถึงการเปลี่ยนแปลงการ ติดตั้งจํานวนหมายเลขโทรศัพท ในเขตกรุงเทพฯ 2 ลานเลขหมายและภูมิภาค 1 ลานหมายเลข ภายใตเ งื่อนไขที่เปด โอกาสไวในราง สัญญาซึ่งทําใหมีความไมแนนอนวาประชาชนจะไดรับ บริการอะไร ที่ไหน เมื่อไหร ในมาตรฐานระดับไหน ประการที่สอง บริษัทจะผูกขาดระบบโทรศัพทของไทยตลอดระยะเวลาสัมปทาน 25 ป อํานาจและสิท ธิผูกขาดของรัฐโดย ทศท.จะตกเปนของบริษัท เปลี่ยนจากรัฐผูกขาดมาเปนเอกชนรายเดียวเขาผูกขาดตลอดระยะเวลา 25 ป ซึ่งรัฐไมไดป ระโยชนเพราะเงื่อ ไขสัญญาเกี่ยวกับ การใชทรัพยสนิ การใหการบริการ ตลอดจนอํานาจการตัดสินใจเรื่องโทรศัพทตกเปนของบริษัท ประการที่สาม การแบงประโยชนระหวางบริษัทกับ ทศท. ไมเปนธรรม การแบงผลประโยชนมีหลักเกณฑที่อยูบ นพื้นฐานที่ ยอมรับ ไมไดทําใหทศท. ตองรับภาระความเสี่ยงจากสวนแบงรายไดที่อาจไมคุม ทําใหทศท. ตองกลายเปนรัฐวิสาหกิจที่ขาดทุนและจะกอ ภาระใหกับประชาชน ประการที่สี่ การคัดเลือกบริษัทไมเปนไปตามเงื่อนไขที่ป ระกาศ ประการที่หา บริษัทเลี่ยงความเสี่ยงที่ควรจะเปนภาระของผูลงทุนโดยมีขอจํากัด หรือขอยกเวนอยางกวางขวาง รวมทั้ง ทศท. ตองมีภาระสนับสนุนบริษัทมาก ซึ่งยังไมสามารถกําหนดขอบเขตไดใน ขณะนี้ทั้งการบริการใหบ ริการแกบ ริษัท การใหใชท รัพ ยสินที่มีอยู ตลอดรวมทุนปรับระบบเดิมของ ทศท. ใหเขากับ ระบบของบริษัทและ ทศท.ยังตองรับ ผิด ชอบดําเนินการและบํารุงรักษาอีกหลายสวน ดวย โดยไมสามารถกําหนดขอบเขตการใหจายไดและอาจจะทําใหทศท.ขาดทุน ประการที่ หก ร างสั ญ ญาเดิมไมได ระบุ ชัด เจนเกี่ ยวกั บ การขอสิ ท ธิป ระโยชนด านการขอรับ การสง เสริ มการลงทุนในสวนที่ เกี่ยวกับสิทธิป ระโยชนดานภาษีอากรจากรัฐ ประการที่เจ็ด บริษัทมีโอกาสแกเงื่อนไขสัญญาเพื่อผลประโยชนของตนเองและมีสิทธิพิเศษกอนผูแขงขันรายอื่น ซึ่งสัญ ญาปด โอกาสไมใหผูอื่นรวมทั้งทศท.มาแขงขันใหบริการหลังจากมีการลงนาม50 แตเมือ่ มีการเจรจาเพื่อแกไขหลักการเกิดขอตกลงใหมดังตอไปคือ ประการแรก ประชาชนจะตองไดรับบริการที่ดี รวดเร็ว ในราคาที่เปนธรรม ซึ่งบริษัทรับจะติดตั้งโทรศัพทจํานวน 2 ลานเลข หมายในเขตโทรศัพท นครหลวงใหแลวเสร็จภายใน 5 ป โดยคิดอัตราบริการตามอัตราและมีมาตรฐานตามเกณฑที่ทางการกําหนด ประการที่สอง ไมใหมีการผูกขาดทั้งทางนิตินัยและพฤตินัยในเชิงเศรษฐกิจและโทคโนโลยี ซึ่งบริษัทจะไดรับ อนุญ าตใหเปน ผูขยายและติดตั้งโทรศัพท 2 ลานเลขหมายในเขตนครหลวง โดยบริษัทจะสละสิทธิในการประมูล การแขงขันหรือการรวมทุนในการ ขยายหมายเลขโทรศัพทในเขตภูมิภาคและนครหลวงในระยะหนึ่ง ประการที่สาม รัฐจะตองไดรับผลประโยชนตอบแทนที่เปนธรรมจากการใหสัมปทาน ประการที่สี่ จะตองมีการลงทุนที่แทจริง โดยบริษัทที่มีประสบการณและนาเชื่อถือ ประการที่หา ผูลงทุนตองรับภาระความเสี่ยงที่เกิดขึ้นจากการลงทุนและการดําเนินกิจการ ประการที่หก รัฐจะใหความคุมครองชวงเวลาหนึ่งและอนุญาตใหจัดหาผลประโยชนอีกชวงหนึ่ง51 อาจะกลาวไดวาเปนผลงานที่สามารถเรียกคะแนนเสียง และความชื่นชมของประชาชน รวมถึงบรรดานักการเมืองดวยกัน เอง สิ่งเหลานี้สะทอนใหเห็นถึงการที่รฐั บาลนายกฯอานันท แสดงความจริงใจในการแกไขปญหาที่เกี่ยวพันกับ เรื่องของผลประโยชนมหาศาล ทาทีเชนนี้นําไปสูการสรางแมแบบของการเปนนายกรัฐมนตรี และรัฐบาลที่ควรเปนใหกับสังคมไทย ซึ่งมีลักษณะของการทํางานที่ฉับ ไว ไมเ ลือกขาง ปฏิบ ัติห นาที่ อย างตรงไปตรงมา และที่ สําคั ญ คือ การเป ด เผยและสื่ อสารกับ ประชาชนให ท ราบความเปนมาเปนไปใน กิจกรรมของรัฐบาล นอกจากนี้ นายกฯ อานันทยังเห็นวาการที่มีเอกชนเขามามีสวนในการดําเนินการดานโทรศัพ ทในประเทศไทยนั้น 50 51
เรืองเดียวกัน, หน้ า 171-191. เรืองเดียวกัน
เป นผลดี และมีความยิ นดีที่ เอกชนเข ามาดํ า เนิ นธุ รกิ จ ดา นโทรศั พ ท ขั้นพื้น ฐาน ทํ า ใหระบบโทรศั พ ทข องประเทศไทยมี การแขง ขั น เปรียบเทียบกันไดทั้งในดานของตนทุน การบริหาร และการใหบ ริการแกป ระชาชน ซึ่งนายกฯ อานันทเ ห็นวา ท านเชื่อวาจะเปนวิธีที่ ประชาชนโดยสวนรวมและธุรกิจทั่วไปจะไดประโยชนสูงสุด52 ผลงานตางประเทศ การเมืองระหวางประเทศ: เขตการคาเสรีอาเซียน นอกจากภาระหนาที่ภายในประเทศแลวนั้น ผลงานที่สําคัญอีกสวนหนึ่งคือ ภาระกิจในเรื่องที่เกี่ยวของกับ ตางประเทศ ผลงาน เดนคือเรื่องเขตการค าเสรีอาเซียน กลาวคือ การประชุมสุด ยอดอาเซียนป พ.ศ. 2535 ณ ประเทศสิงคโปร เปนการเปดยุคใหมของ การคาในกลุมประเทศอาเซียนเมื่อผูนําทั้ง 6 ประเทศอาเซียนพรอมใจกันลงนามใ “ปฏิญ ญาสิงคโปร 1992” อันเปนขอตกลงใหมีการ จัด ตั้งเขตการคาเสรีอาเซียน (The ASEAN Free Trade Area-AFTA) ภายในเวลา 15 ป ซึ่งนับ ตั้งแต 1 มกราคม 2536 โดยใช มาตรการกําหนดอัตราภาษีรวม (Common Effective Preferential-CEPT) เปนกลไกหลัก สาระสําคัญ ของขอตกลงเบื้องตนคือผลงาน ที่สําคัญทางดานเศรษฐกิจของรัฐบาลอานันท อันเปนผูที่เสนอแนวคิดกอตั้งเขตการคาเสรีอาเซียนตอประเทศสมาชิกทั้ง 6 ประเทศ และ ผลักดันจนเกิดผลสําเร็จ53 แนวความคิดการจัดตั้งเขตการคาเสรีเกิดขึ้นมาก็เพื่อที่จะเปนเสมือนเกราะปองกันตัวเองและเปน อํานาจในการตอรองกับ เขตเศรษฐกิจอื่นๆ นอกจากนี้แลว เพื่อเผชิญกับการแขงขันทางเศรษฐกิจในเวทีโลก ไมใชเพื่อตอบโตกลุมเศรษฐกิจอื่นใด แตเพื่อผนึก กําลังพึ่งพากันเองใหมากขึ้นในกลุมอาเซียนนั่นเอง ในทัศนะของนายกฯ อานันทมองประเด็นดังกลาววา ในอดีต กลุมอาเซียนเปรียบ เหมือนเรือลํานอยที่ลองลอยอยูในมหาสมุทรโดยปราศจากทิศทาง แตป จจุบันรัฐบาลของทุกประเทศไดเริ่มตระหนักถึงความจําเปนใน การผนึกรวมกันเพื่อตอสูกับ มรสุมการคาโลก การจัดระเบียบใหมทางการคาโลก โดยเฉพาะกรอบขอตกลงทั่วไปวาดวยภาษีศุลกากรและ การคา หรือที่เรียกวา แกต (GATT) 54 และเขตการคาเสรีแหงอเมริกาเหนือ ความรวมมือเหลานี้แรงกระตุนอยางสําคัญ ตออาเซียนใหหัน มาสนใจที่จะเปลี่ยนทาทีจากการแขงขันกัน มาเปนความรวมมือกัน อาจจะกลาวไดวา การจัดตั้งเขตการคาเสรีอาเซียนชวยใหประเทศสมาชิกสามารถจะปรับปรุงประสิ ทธิภาพการผลิตให ผลิตสินคาที่มีคุณภาพ มีตนทุนต่ํา และมีราคาที่สามารถแขงขันกับสินคาจากแหลงอื่นๆ ได โดยอาศัยขนาดของกําลังการผลิตเปนขอ ไดเปรียบ นอกจากนี้อาเซียนเองก็ยังสามารถจะสรางอํานาจตอรองทางเศรษฐกิจกับ กลุมประเทศอื่นๆ ในเวทีการคาโลกไดดวยเชนกัน โดยอาศั ยวิธีการใชระบบอัตราภาษีศุลกากรรวมเท ากันคือใหป ระเทศสมาชิกลดภาษีนําเขาสินคาใหอ ยูในอัต ราเดีย วกันทั้ง หมดและ กําหนดใหอาเซียนเปนเขตการคาเสรีภายใน 15 ป55 รัฐบาลอานันทไดทําการประกาศลดภาษีศุลกากร 15 รายการของรัฐบาลไทย56 ทําไดโดยสะดวกเปนเพราะรัฐบาลอานันท ไมมีผลประโยชนผูกพันทางธุรกิจกับกลุมธุรกิจใด ซึ่งคาดการณไดวาจะตองเกิด ผลกระทบกับ อุต สาหกรรมบางประเภทที่ผูกขาดมานาน หรือธุรกิจที่พึ่งพิงการอุมชูของรัฐบาลมาตลอดไดรับ ผลกระทบอยางแนนอน สภาพการณดังกลาวนายกฯอานันท มองวา “การคาได เปลี่ยนไป นักธุรกิจไทยตองออกมาจากเปลือกหอยไดแลว ไมใชใหรัฐบาลคอยเปนเปลือกคุมครองอยู”57 การเจรจาในการประชุมสุด ยอด 52
สํานักนายกรัฐมนตรี , แนวคิดและการบริ หารงานของนายอานันท์ ปั นยารชุน (เล่ม 2) (กรุ งเทพฯ: สํานักนายกรั ฐมนตรี , 2534), หน้ า 76. 53 ประสาร มฤคพิทักษ์และคณะ, อานันท์ ปั นยารชุน: ชีวิต ความคิดและการงานของอดีตนายกรัฐมนตรี สองสมัย , หน้ า 128. 54 เรืองเดียวกัน 55 เรืองเดียวกัน, หน้ า 130. 56 เรืองเดียวกัน, หน้ า 131 57 เรืองเดียวกัน
ผูนํ าอาเซี ยนในครั้ ง นี้ ที่สิ งคโปร นับ ว าเป นการเปด มิ ติ ความสัมพั นธร ะหวา งชาติ อ าเซี ย นในทางการเมื องจากเดิ มที่ เ ป นการตอ ตา น คอมมิวนิสตมาเปนการสรางความมั่นคงทางเศรษฐกิจภายในภูมิภาค นอกจากนี้แลวนายกฯอานันทไดเสนอเรื่อง AFTA ขอเสนอดังกลาว เปนการเปลี่ยนแปลงโครงสรางทางธุรกิจของไทยอยางถึงรากถึงโคน เปนการเปลี่ยนแปลงในทางยุทธศาสตรที่พลิกโฉมหนาทางเศรษฐกิจ ของไทย การแกไขปญหาชายแดนระหวางประเทศไทยกับเพื่อนบาน นอกจากเรื่องการจัดตั้งเขตการคาเสรีอาเซียนแลวนั้น รัฐบาลอานันทยังไดเขาไปแกไขปญ หาความขัด แยงในบริเวณชายแดนที่ ติด กั บ ประเทศไทยซึ่ ง ในทั ศนะของทานมองวา เปนป ญ หาที่ สํ าคั ญ ที่ค วรเรงแกไ ขทั้ ง ลาว พมา กั มพูชา และเวียดนาม เชนป ญ หา กระทบกระทั่งบริเวณชายแดนปญ หาความไมไววางใจกันในอดีตที่ยังคงอยู ปญหาผูอ พยพจากอินโดจีนที่เขามาในประเทศไทย สิ่งที่เ ห็ น เปนรูปธรรมในการจัดการปญหาดังกลาวคือ ในกรณีของประเทศกัมพูชาซึ่งเปนการแกปญหาโดยทําใหกัมพูชากาวไปสูการตกลงกันอยาง สันติ ในการกลาวคําขอบคุณของนายกฯ อานันท ตอสภานิติบัญ ญัตินั้นไดกลาวถึงนโยบายของรัฐบาลในสวนของการตางประเทศ ทานมองวาโลกในปจจุบันไดมีการเปลี่ยนแปลงไปอย างมาก การเปลี่ยนแปลงที่ เกิดขึ้นนี้เปนการเปลี่ยนแปลงในทางที่จะสรางสรรค สันติภาพและความเขาใจระหวางประเทศ ทางรัฐบาลเองดําเนินนโยบายใหสอดคลองกับ สถานการณของโลกโดยทั่วไป และภูมิภาค โดยเฉพาะไดมีการสรางภาพพจนและกอใหเกิดความเชื่อถือของนานาชาติที่มีตอประเทศไทย รัฐบาลไดพ ยายามสรางความสัมพันธและ รักษาประโยชนทางเศรษฐกิจของไทย ใหความสําคัญตอสัมพันธภาพทีมีอยูกับประเทศเพื่อนบานที่จะนําไปสูความรวมมืออยางใกลชิดทั้ง ทางดานการเมือง เศรษฐกิจ วัฒนธรรมและอื่นๆ เมื่อรัฐบาลอานันทเขามาทํางานในหกเดือนแรกนั้นไดพยายามแกไขปญหาความสัมพันธไทย-ลาว ที่สั่น คลอนมายาวนาน กวา 10 ป โดยที่ฯพณฯ พูน สีประเสิด รองนายกฯ รัฐมนตรี และรัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศลาว ไดมาเยือนเมืองไทย มีการประชุมคณะกรรมาธิการรวมไทย-ลาว เมื่อเดือนสิงหาคม 2534 สองครั้งดวยกัน การเจรจาความรวมมือดานตางๆ ลุลวงไป58 นอกจากนี้ทางไทยเองก็เดินทางไปเยือนลาวเปนประเทศแรก เกิดขอตกลงความรวมมือไทย-ลาว ในดานการฝกอบรมสัมมนาแลกเปลี่ยน ประสบการณกับไทยทุกระดับ ความบาดหมางในอดีตเปลี่ยนเปนความสัมพันธที่ดีตอกัน กลาวกันวารัฐบาลนายกฯ อานันททําไดจัด สรร งบประมาณพิเศษ 200 ลานบาท เพื่อใหทุนการศึกษา ฝกอบรมสัมมนาสําหรับลาว พมา เวีดนาม และกัมพูชา โดยมีจุดมุงหมายเพื่อผูก ความสัมพันธตอเนื่องในระยะยาวกับ ประเทศตางๆ เหลานั้น ทราบวาปจจุบันนี้มีนักศึกษาและขาราชการมาดูง านในไทยเปนจํานวน มาก59 ปญหาดานพรมแดน รวมถึงความสัมพันธระหวางไทยกับเพื่อนบานมีการกระทบกระทั้งกันอยูเสมอไมวาจะเปนไทย-พมา ไทยกัมพูชา และไทย-ลาว ในกรณีปญหาเรื่องความขัดแยงระหวางไทย-ลาวนี้ ในมุมมองของนายกฯ อานันทเองมองปญ หาดังกลาววา “ปญหามีมากมายสถานการณการเมืองปญหาความสัมพันธที่ไมคอยดีนัก ปญหาบางครั้งชาวไทยเราเอาเปรียบลาว ปญหา รสพ ปญหาคนไทยที่ทําตัวเปนพี่ในทางอายุ แตไมทําตัวเปนพี่ในทางจิตใจ ปญหาของประเทศไทยหรือของ รัฐ รัฐ บาลไทยในยุค เกา ๆ ที่ มองเห็ นลาวเปนประเทศที่เล็กกวา มีพลเมืองน อยกวา มีพื้นที่ นอยกวา และเป น ประเทศที่เราอาจจะตักตวงผลประโยชนทุกดานจากลาวได ในขณะเดียวกันทางดานลาวนั้น ก็มีความใจนอยและ อาจจะเกิดปมดอยดวย ที่ทุกครั้งที่ถูกพี่ใหญรังแกแทนที่จะพยายามพูดใหเขาใจซี่งกัน และกัน ความมีปมดอยก็ดี 58 59
93.
เรืองเดียวกัน, หน้ า 133. เรืองเดียวกัน, หน้ า 134 และสํานักนายกรัฐมนตรี , แนวคิดและการบริ หารงานของนายอานันท์ ปั นยารชุ น (เล่ม 1), หน้ า
หรือความที่มีลักษณะที่ละเอียดออนก็ดี ทําใหปญหาตาง ๆ ระหวางประเทศของเราทั้งสองนั้น แทนที่จะแกไขไดดี ๆ นั้นกลายเปนปญหาที่หนักมากขึน้ ๆ และถาจะดูจากประวัติศาสตรไทย ระหวางไทยกับลาวนั้น เรามีปญหากันมา ชานานทั้ง ๆ ที่เราเปนประเทศบานใกลเรือนเคียง เปนประเทศบานพี่เมืองนอง แตความสัมพันธในอดีตไมไดเปนผล สะทอนของคําพังเพยที่ผมพูดมา เราผานยุคหลายยุคหลายสมัย และเราผานหลายยุคหลายรัฐบาล รัฐบาลที่ทหาร ปกครองในเมืองไทย รัฐบาลที่มีอุดมการณขัดแยงกันระหวางไทยกับลาว ในขณะเดียวกัน ประเทศมหาอํานาจก็เขา มายุงเกี่ยวในกิจการภายในของประเทศในภูมิภาคนี้ดวย โดยเหตุผลทางประวัติศาสตร การลาอาณานิคมก็ดี หรือ การตอสูสิทธิทางการเมืองก็ดีมีเหตุพัวพันทําใหไทยเรานั้น ตกอยูในสภาพที่ไมสามารถกําหนดนโยบายกับ ลาวดวย ความอิสระ และลาวเองก็ไมไดอยูในฐานะที่จะกําหนดนโยบายของประเทศตัวเองดวยความอิสระ ปญหาตาง ๆ เหลานี้ที่ผมพูดมาเปนภูมิหลัง ทําใหผมมีความรูสึกวา เหตุไฉนประเทศของเราทั้งสองประชาชนทั้งสองซึ่งมีเชื้อสาย เชื้อชาติเดียวกัน มีความรวมกัน ในทางดานวัฒนธรรม ทางดานประวัติศาสตร ทางดานศาสนา ทําไมเรายังอยูกัน ไมได ในฐานะพี่นองและในฐานะเพื่อนบาน”60 นายกฯอานันทเห็นวาถาประเทศไทยสามารถที่จะฟนฟูความสัมพันธใหอยูบนพื้นฐานของความทัด เทียมกันอยูบ นพื้นฐานของ ความจริงใจ และอยูบนพื้นฐานของความเปนพี่นองที่แทจริงที่มีสายเลือดเดียวกัน ประโยชนที่เ ราจะไดรับ นั้น จะเปนประโยชนที่จะตก กับ ประชาชนไทย-ลาวทุกคน นโยบายที่รัฐบาลไดตั้งไวเกี่ยวกับ การตางประเทศที่ชวยสนับ สนุนสงเสริมใหมีการแกไขปญ หากัมพูชา ซึ่ง รัฐบาลเองมีความ คาดหมายวาสัญ ญาเกี่ยวกับ สันติภาพของกัมพูชานั้น จะลงนามได ณ กรุงปารีส ในปลายเดือนตุลาคม ปญหาความขัดแยงของฝาย ตางๆ ในกัมพูชา การแทรกแซงของตางชาติในกัมพูชา การสูรบระหวางฝายเขมรแดง กับฝายฮุนเซน ชาวกัมพูชาอพยพยายถิ่นมา อยูในดินแดนไทย เปนปญหาไมเฉพาะสําหรับประเทศไทยเทานั้น ซึ่งเปน ปญหาของสหประชาชาติดวย ทั้งนี้โดยการประสานงาน ของกระทรวงการตางประเทศของไทย ทําใหสามารถเชิญผูแทนของกัมพูชาทั้ง 4 ฝาย มารวมประชุมกันในเดือนมิถุนายนป พ.ศ. 2534 เรียกวา การประชุมคณะมนตรีสูงสุดแหงชาติกัมพูชา ประกอบดวยเจาสีหนุ ซอนซาน ฮุนเซน และเขมรแดง การประชุมทั้งสอง ครั้งสามารถขจัดปญหาขอขัดแยงตางๆ ได สวนเรื่องของการจัดระบบการเลือกตั้งในกัมพูชาในที่สุดก็สามารถหาขอยุติปญ หาดังกลาวได ในเดือนตุลาคม61 ในการประชุมคณะมนตรีสูงสุดแหงชาติกัมพูชานั้น จะมีการเตรียมการที่จะนําไปสูการประชุมระหวางประเทศที่กรุงปารีส วา ดวยกัมพูชาเปนการประชุมทั้งระดับ เจาหนาที่อาวุโส และการประชุมระดับ รัฐมนตรี โดยรัฐบาลฝรั่งเศสเปนผูจั ด ประชุม ซึ่งรัฐบาล ฝรั่งเศสเปนผูจัดประชุม โดยความสนับ สนุนขององคการสหประชาชาตินอกจากผูแทนของกัมพูชา 4 ฝายแลว ยังมีผูแทนของประเทศ สมาชิกถาวรของคณะมนตรีความมั่นคงแหงสหประชาชาติทั้ง 5 ประเทศ รวมถึงรัฐมนตรีวาการตางประเทศของไทยเขาประชุม การ ประชุมดังกลาวไดมีการแกไขเอกสารสําคัญ 4 ฉบับ คือ 1. ความตกลงวาดวยการยุติปญหากัมพูชาดวยวิถีทางทางการเมืองอยางสมบูรณแบบ 2. ความตกลงวาดวยอธิปไตย เอกราช บูรณภาพแหงดินแดน และการละเมิดมิได ความเปนกลาง และความเปน เอกภาพ แหงชาติกัมพูชา 3. ปฏิญญาวาดวยการบูรณะฟนฟูกัมพูชา 4. เอกสารความตกลงขั้นสุดทาย62 60
http://www.anandp.in.th/
61
เรืองเดียวกัน, หน้ า 135. เรืองเดียวกัน, หน้ า 136.
62
อาจจะกลาวไดวา การลงนามในขอตกลงสันติภาพกัมพูชาในครั้งนี้ ถือเปนการเริ่มศักราชใหมของความมั่นคงในภูมิภาคเอเชีย ตะวันออกเฉียงใต ซึ่งทางรัฐบาลไทยก็ไ ดใหคํามั่นที่จะใหการสนับ สนุนกัมพูชาภายใต การนําของเจาสีหนุ และใหการสนับ สนุนตอแผน สันติภาพกัมพู ชา พรอมทั้งจะให ความชวยเหลือตอการดํ าเนิน งานของสหประชาชาติใ นการส งชาวกัมพูชากลับ คื นสูถิ่นฐานเดิมตาม แผนการของสหประชาชาติ รวมทั้งการชวยเหลือในการบูรณะฟนฟูกัมพูชาเพื่อใหกัมพูชาและประเทศอื่นๆ ในภูมิภ าคเอเชียตะวันออก เฉียงใตสามารถพัฒนาไปพรอมกัน อย า งไรก็ดี การประชุ มสัน ติ ภาพดั งกลาวยั ง ได กําหนดใหมี การเลือกตั้ง ทั่ว ไปในกั ม พู ชาภายใตก ารดูแ ลขององคก าร สหประชาชาติ หลัง จากที่ไ ดมีก ารทํ าขอ ตกลงสัน ติภาพกรุง ปารีส เจา สีห นุไ ดแ สดงการรับ รู ถ ึง บทบาทสรา งสรรคข องไทย ใหกับนานาประเทศไดรับทราบดวยการเชิญ รัฐมนตรีวาการตางประเทศของไทยไปเยือนกรุงพนมเปญ สิ่งเหลานี้สะทอนใหเห็นถึง บทบาทของรัฐบาลไทยในการเกื้อหนุนสันติภาพในกัมพูชา กระชับความสัมพันธใหแนบแนนยิ่งขึ้น63 นอกจากนี้แลวยังมีการจัดตั้งคณะกรรมการรวมวาดวยความรวมมือทางเศรษฐกิจ และวิชาการกับ เวียดนาม เสริมความเขาใจ อัน ดี กั บ รัฐบาลและประชาชนพม า ดั งในกรณี ของมาเลเซี ยและเวี ยดนามนั้น รั ฐบาลแก ไ ขป ญ หาเรื่อ งของการประมงซึ่ง มี ป ญ หา กระทบกระทั่งกันบอยครั้งทําใหรัฐบาลไทยไดรับความไววางใจดวยดีจากประเทศเพื่อนบานเหลานั้น รัฐบาลอานันทสมัยที่สอง: การเปนนายกรัฐมนตรีครั้งที่สอง การเปนนายกรัฐมนตรีครั้งที่ส องของนายอานันทป นยารชุนเกิด ขึ้นมาทามกลางบริบ ททางการเมืองคลายๆ กันกับ การเป น นายกรัฐมนตรีชว งกอ นหน านั้ น สภาพการณท างการเมือ งในช ว งเวลาขณะนี้ มี ความแตกต างจากสภาพการณครั้ ง กอ น เหตุ การณ พฤษภาคม 2535 จบลงดวยการที่ทหารจํานวนหนึ่งถูกสั่งการใหปราบปรามประชาชนที่รวมตัวประทวงอยู ณ ถนนราชดําเนินหลังจาก นั้นผูนําทั้งสองฝายคือพลตรีจําลอง ศรีเมือง และพลเอกสุจินดา คราประยูร เขาเฝารับ พระราชดํารัสจากพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงมีพระราชประสงคใหทุกฝายเลิกเปนอริตอกัน เลิกเอาชนะตอกัน เพราะจะทําใหป ระชาชนเปนฝายแพ ไมกี่วันตอมาพลเอกสุจินดา ไดป ระกาศลาออกจากการดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี โดยมีรัฐบาลชุดนี้มีอายุเพียง 47 วัน64 ในวันที่ 10 มิถุนายน 2535 มีพระบรมราชโองการโปรดเกลาแตงตั้งนายอานันท ปนยารชุนเปนนายกรัฐมนตรี ดังตอไปนี้ “โดยที่พลเอกสุจินดา คราประยูร ไดลาออกจากตําแหนงนายกรัฐมนตรีความเปนนายกรัฐมนตรีของพลเอกสุจินดา ครา ประยูร เปนอันสิ้นสุดลง และประธานสภาผูแทนราษฏรไดนําความกราบบังคมทูลพระกรุณาวา ไดดําเนินการตามวิถีท าง ในระบอบประชาธิปไตยแลว จึงทรงมีพระราชดําริวา นายอานันท ปนยารชุน เปนผูสมัครควรไววางพระราชหฤทัยให ดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี”65 อยางไรก็ดี การเสนอชื่อนายอานันท ปนยารชุนเปนนายกรัฐมนตรีครั้งที่สองนี้เนื่องจากเห็นวานายอานันทจะสามารถแกไข สถานการณ และฟนฟูสภาพการณที่วุนวายเหลานี้ใหผานพนไปได ดังคํากลาวของนายอาทิตย อุไรรัต น ประธานสภาผูแทนราษฏร ได ออกคําแถลงการณดังนี้ “ฝายที่ประพฤติปฏิบัติตามกฏเกณฑมีเสียงขางมากถูกกลาวหาวาขาดความชอบธรรมทางการเมือง ในขณะที่อีกฝายที่ ถือวาตนเองมีความชอบธรรมทางการเมืองก็ไมสามารถสรางเสียงขางมากในกระบวนการรัฐสภาได ภายใตภาวะการณ เช นนี้ สถาบันรัฐ สภาจํา ตองยึ ดถื อทางออกตามกระบวนการรั ฐสภา นั่น คือมุง หาวิ ธีการในการคื นอํา นาจกลับ ไปให ประชาชนเพื่อการตัดสินใจใหมอีกครั้งหนึ่ง ซึ่งในการดําเนินกรรมวิธีเชนนี้ จําเปนจะตองมีรัฐบาลรักษาการชั่วคราว เพื่อ จัดการเลือกตั้ง และเพื่อคงความเปนกลางทางการเมืองเอาไวใหไดดีที่สุด ไมเพียงการสรรหาตัวบุคคลที่ไมไดสังกัด พรรค 63
เรืองเดียวกัน, หน้ า 137. เรืองเดียวกัน, หน้ า 193. 65 เรืองเดียวกัน, หน้ า 195. 64
การเมืองใด ยังรวมไปถึงความเปนกลางที่ ไมต กอยูภายใตอํานาจอิท ธิพลการเมืองนอกรูปแบบอื่ นๆ อีกดวย ดวยเหตุ นี้ กระผมจึงไดตัดสินใจกราบบังคมทูลเสนอชื่อ คุณอานันท ปนยารชุน เขามารับตําแหนงนายกรัฐมนตรี เพื่อใชอํานาจหนาที่ใน ฐานะประมุขฝายบริหารดําเนินการจัดตั้งรัฐบาลรักษาการ เพื่อที่จะผลักดันใหกระบวนการทางรัฐสภาไดดําเนินตอไปอยาง เปนกลางที่สุด”66 นอกจากนี้แลว เกิดการเรียกรองใหรัฐบาลอานันทสองจัดการหรื อมีมาตรการจัดการกับ กลุมทหารคนสําคัญ ที่เ กี ่ยวของกั บ เหตุการณ นองเลือดในเดือนพฤษภาคมที่ ผานมา นอกจากนี้ ยังมีการเร งรัดใหรัฐ บาลจัดการแกปญ หา รวมถึงบรรดาญาติ วีรชนเดือน พฤษภาก็รองเรียนหาผูที่จะมารับผิดชอบกับ ผูคนที่เสียชีวิต ในขณะที่สื่อมวลชนเองตั้งคําถามเกี่ยวกับ มารการจัดการกับ ผูนํา รสช ที่มี บทบาททําใหเกิดกรณีนองเลือดดังกลาว ในการแกไขปญ หาครั้งนี้ รัฐบาลอานันทไ ดถูกตั้งขอสังเกตุจากประชาชนทั่วไปวานิ่งเฉยหรือ เพิกเฉยตอขอเรียกรองตางๆ แตในเวลาลวงมา 51 วันหลังจากไดเปนรัฐบาล ไดมีป ระกาศสํานักนายกรัฐมนตรีเรื่อง “ใหนายทหารรับ ราชการ” โดยมีนายกรัฐมนตรีเปนผูลงนามรับ สนองพระบรมราชโองการ นายทหารระดับสูงที่มีบทบาทใน รสช ถูกเปลี่ยนแปลงบทบาท และตําแหนงจากการเปนฝายที่คุมกําลัง มาเปนฝายที่ไมคุมกองกําลัง อาจจะกลาวไดวา การประกาศดังกลาวเปนการปลดชนวนทาง ทหารครั้ งใหญที่ทํ าให นายทหารที่เ กี่ยวของกับ เหตุ การณนองเลื อดถู กถอดถอน อี กทั้งยัง ชวยเรีย กความเชื่อ มั่ นของประชาชน และ สื่อมวลชนที่มีตอรัฐบาลอานันทกลับคืนมาอีกครั้ง67 อยางไรก็ต าม การจัดการกับ บรรดานายทหารที่เกี่ยวของกับ เหตุการณดังกลาวนี้ ถือเปนการแสดงความกลาหาญในแงของ จริยธรรมที่กลาเผชิญ กับ กลุมอํานาจที่เขมแข็ง ดังคํากลาวของนายกฯ อานันทกลาววา “เราไมควรประนีป ระนอมในเรื่องของควาชอบ ธรรมและไมชอบธรรม ความถูกต องและความไมถูกตอง แตเราอาจมีขอคิด อยูวา ประนี ป ระนอมได ในเรื่องของวิธ ีการและเรื่องของ จังหวะเวลา”68 รัฐบาลอานันทหนึ่งก็แสดงบทบาทในการดําเนินนโยบาย “โปรงใส” ในหลายกรณีดังที่ไดกลาวมาแลวขางตน และในการเปน รัฐบาลอานันทสองยังคงนโยบายเชนเดิมดังจะเห็นไดจาก กรณีโรงกลั่นเหลาซึ่งขอเท็จจริงของการซื้อขายโรงกลั่นเหลาเปนกระบวนการ สืบ เนื่ องมาตั้งแตป พ.ศ. 2522 มี ค วามเกี่ยวพั นกั บ หน วยงานต างๆ หลายแหง ทั้ ง ในและต างประเทศ จนกระทั้ ง สามารถสรุ ป การ สอบสวนของ ปปป. ออกมายืนยันอยางชัดเจนถึงสองดวยกันวา โครงการดังกลาวของรัฐบาลอานันทซึ่งในครั้งนี้ไมป รากฏการทุจริ ต หรือ ดําเนินการใดๆ ที่สอเคาถึงความไมโปรงใส ในเวลาไมนานนัก รัฐบาลอานันทสองไดหมดวาระลงพรอมกับ การจัดการเลือกตั้งครั้งใหมขึ้นมา ผลปรากฏวานายชวน หลีกภัย ไดเขามาดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีตอนายอานันท นับเปนการสิ้นสุดการบริหารงานของคณะรัฐบาลที่ไดฉายาทั้งสองสมัยการปกครอง วา “รัฐบาลโปรงใส” ภายใตการนําของนายอานันท ปนยารชุนเปนนายกรัฐมนตรี อาจจะกลาวไดวานายกฯ อานันทมีลักษณะที่เห็นไดชัดเจนในการทํางาน การวางตัวอยู 9 ประการดวยกันคือ 1. การเปนผูมีวิสัยทัศน 2. เปนคนตรงไปตรงมา 3. ทํางานโดยมุงสูผล เนนไปที่ผลงานเปนสําคัญ 4. กลาตัดสินใจ 5. เปนคนประณีประนอม 6. เนนการทํางานเปนทีม 7. มีความเปนผูนําสูง 66
เรืองเดียวกัน, หน้ า 195-196. เรืองเดียวกัน, หน้ า 199. 68 เรืองเดียวกัน, หน้ า 202. 67
8. โปรงใส 9. เปนคนที่ทํางานแบบมียุทธวิธ69 ี ทั้ง 9 ประการนี้ลวนแลวแตเปนคุณลักษณะของนายกฯ อานันทที่ปรากฏใหเห็นในการเปนผูนําคณะรัฐบาลทั้งสองสมัยซึ่งเห็น ไดอยางชัดเจนจากผลงานที่รัฐบาลไดสรางไว การดําเนินนโยบายขอรัฐบาลอานันทในชุด ที่สองนี้มีนโยบายที่ดําเนินสอดคลองกับ นโยบายรัฐบาลอานันทชุดที่ หนึ่ง ดังคํ า กลาวสุนทรพจนที่นายกฯ อานันทกลาวไวในการสัมมนาเรื่อง “ฟนฟูเศรษฐกิจไทยอยางไร” ณ ศูนยการประชุมแหงชาติสิริกิติ์วา “... ผมทบทวนสั้นๆ วารัฐบาลชุดที่แลวของผมไดทําอะไรไปบาง เพราะในวันนี้พวกทานทั้งหลายจะตองสานตอ นโยบายและแนวทางที่รัฐบาลของผชุดกอนไดวางไว นโยบายหลักที่รัฐบาลจของผม (นายกฯ อานันท) ในชุดที่แลว ไดวางไวมีหลายประการ ประการแรกในดานเศรษฐกิจ โดยใหเอกชนเปนผูนํา และเปน ผูที่มีบ ทบาทในเรื่องของการ ผลิต การคา การเงิน และการลงทุน ภาครัฐบาลทําหนาที่เปนแตผูสงเสริมและผูสนับสนุน เปลี่ยนบทบาทจากการ ควบคุมในอดีตมาเปนการกํากับดูแล ประการที่สองมุงแกไขเรื่องความเหลื่อมล้ําของรายได และความเจริญระหวาง สวนกลางกับสวนภูมิภาค โดยเฉพาะอยางยิ่งเกษตรกรยากจนในชนบท ประการที่สามดําเนิน การใหระบบเศรษฐกิจ มีการแขงขันอยางเปนธรรมโดยรัฐบาลจะไมเขาไปกอหรือสนับสนุนใหเกิดระบบผูกขาด ประการที่สี่ จัดระบบการ จัดเก็บภาษีใหเปนธรรม มีความงายและความสะดวกมากขึ้น ตอผูเสียภาษี ประการที่หา เสริมสรางใหฐานการผลิต ตางๆ มีประสิทธิภาพสูง สามารถแขงขันกับตลาดโลกได ภาครัฐบาลตองสนับสนุน ใหมีการลงทุนในดานสิ่งอํานวย ความสะดวกขั้ น พื้ น ฐานให เ พี ย งพอ ประการสุ ด ท า ย เรื่ อ งของสิ่ ง แวดล อ ม และคุ ณ ภาพชี วิ ต ของคนไทย โดยทั่วไป”70 ความสัมพันธกับสถาบันพระมหากษัตริย รัฐบาลอานันททั้งสองสมัยนั้นนโยบายสวนใหญเปนไปในทางการเมือง เศรษฐกิจ เปนสวนใหญ อยางไรก็ตามนายกฯ อานันท กลาวเสมอวา รัฐบาลจะตองตอบแทนและจงรักษภักดิ์ดีตอ พระมหากษัต ริ ยอยางมั่นคงอั นเนื่องมาจากการสั่งสอนจากเจาคุณปรีชานุ สาสนผูเปนบิดาวา “ทุกสิ่งทุกอยางที่ไดมีอยูในปจจุบันก็เนื่องมาจากในหลวงทั้งนั้น”71 ทั้งนี้สืบ เนื่องมาจากตระกูลของนายกฯ อานันท เป นขุ นนางทํ างานในสมั ยรัช กาลที่ 6 เปนตน มาจนถึง ยุคเปลี่ ยนแปลงการปกครอง สิ่ง เหล านี้ สะทอ นให เห็ นถึงความซื่อสัต ยและ จงรักภักดีของตระกูลปนยารชุนที่มีตอพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ภาพที่นายกฯ อานันทมองเห็นมาตลอดคือการที่ผูเปนบิดาอุทิศ ตัวรับใชพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาลที่ 7 ดวยการบุกปาฝาดงไปบุกเบิกกอตั้งโรงเรียนมหาดเล็กหลวงที่เชียงใหม จนทําใหผูเปน บิดาปวยเปนไขมาลาเรียเรื้อรัง ปลูกฝงความรูสึกอุทิศตนเพื่อผลประโยชน ของการศึก ษา ชาติ นอกจากนี้ แ ล ว การที่รั ช กาลที่ 6 ได พระราชทานนามสกุ ล “ป น ยารชุน ”72 ที่ ผู เปนบิดาระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณเสมอ ไดสรางความรูสึกจงรักภักดีอยางสูงตอสถาบัน พระมหากษัตริย อยางไรก็ตาม เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาลที่ 9 เสด็จพระราชดําเนินเยือนสหรัฐอเมริกา นายกฯ อานันทในขณะ นั้นเปนเอกอัครราชทูตไทยประจําสหรัฐอเมริกาไดถวายการรับ ใชตอพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวนับตั้งแตวันแรกของการเสด็จพระราช 69
เรืองเดียวกัน, หน้ า 267-269. สํานักนายกรัฐมนตรี , แนวคิดและการบริ หารงานของนายอานันท์ ปั นยารชุน (เล่ม 2), หน้ า 30. 71 ประสาร มฤคพิทักษ์และคณะ, อานันท์ ปั นยารชุน: ชีวิต ความคิดและการงานของอดีตนายกรัฐมนตรี สองสมัย , หน้ า 70
11. 72
เรืองเดียวกัน, หน้ า 10.
ดําเนินฯ จนกระทั้งเสด็จฯ กลับ แมแตกระทั้งไดเขามาดํารงตําแหนงทางการเมืองในฐานะนายกรัฐมนตรี นายกฯ อานันทกลาวเสมอวา การบริหารบานเมืองที่ดีก็เ ทากับ วาเปนการกระทําที่ชวยชาติบานเมืองและแสดงถึงความจงรักภักดีตอพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว อยางดีที่สุด73 สุนทรพจนของนายกรัฐมนตรีอานันท ปนยารชุน การสร างใหระบอบประชาธิป ไตยใหเขม แข็งนั้นนายกฯอานันทมองวา วิธีก ารทํา งานที่ เปดเผยตอ สังคมจะชวยเปด ทางให ประชาชนไดเขามารวมกันวิพากษวิจารณ รวมกันชี้แนะ รวมถึงการรวมการพัฒนาประเทศไปดวยกัน ไมใชแคเปนเพียงหนาที่ของคนไมกี่ คน ไมกี่กลุมเทานั้นที่สามารถพัฒ นาประเทศ การเปนรัฐบาลถึงสองครั้งสองครานี้แนวคิด ตางๆของนายกอานันทที่เกี่ยวของกับ สังคม การเมือง เศรษฐกิจนั้นเปนที่นาสนใจดังจะเห็นไดจาก แนวคิดและวาทะทางการเมืองเรื่องการทํางานของรัฐบาล รัฐบาลอานันทมีชื่อวาเปนรัฐบาลที่มีวิธีการทํางานแบบโปรงใส สามารถตรวจสอบได จนสื่อมวลชนเรียกขานรัฐ บาลชุด นี้วา “รัฐบาลโปรงใส” “ในสังคมสมัยใหม การไดขาวสาร การไดขอมูล การเปด โอกาสใหมีการติเ ตียนวิจารณ เปนสิ่งที่เปนประโยชนแกสังคม ในระยะสั่นเราอาจจะมองเห็นวาเราไมไดรับ ความเปนธรรม หรือมีการปายสี ทําใหภาพพจนเราเสีย แตเ ปนเรื่องที่เ รา จะตองยอมรับ เพราะเปนสวนหนึ่งของการพัฒนาระบอบประชาธิปไตย”74 “รัฐบาลนี้เปนรัฐบาลโปรงใส จะทําอะไรตองใหรับ รูกันทั่ว ไมใชนายกรัฐมนตรีสั่งตูมแลวจะได”75 แนวคิดและวาทะเรื่องการเมือง เกี่ยวกับนักการเมือง ดังจะเห็นไดจากการวิพ ากษการเมืองและนักการเมือง ทานมองวาการซื้อเสียงหรือการคดโกงในการเลือกตั้งนั้น สวนใหญมา จากเจาหนาที่ทั้งของราชการ และทั้งของพรรคการเมือง นอกจากนี้แลวนั้น ในสวนของการระบบปกครองที่ป ระเทศไทยกลาวอางวา ดําเนินตามแบบประชาธิปไตยนั้น ทานก็ยังแสดงมุมมองตอเรื่องดังกลาวไววา “ในการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย จําเปนที่จะใหความเชื่อมั่นแกบ ุคคลรุนหนุมสาว ใหคนเหลานี้ ซึ่งมี ความรู มี คุณธรรม มีความชอบธรรม เขามาอยูใ นวงการเมืองมากขึ้ น เปนอาชีพที่ถาวรซึ่งสามารถวางแผนชีวิตไดในเรื่องของ การเมือง โอกาสที่จะไดคนดีมาอยูในวงการเมืองก็ไดมากขึ้น”76 “ถาคนมีความเชื่อถือในรัฐบาล เชื่อถือในสภาแลว โอกาสที่ใครก็ตามจะมีอาวุธหรือไมมีอาวุธจะมากาวกายนอยมาก”77 “การเลือกตั้งไมไดอยูที่กฏหมายอยางเดียวแตอยูที่จิตสํานึกของประชาชนดวย”78 แนวคิดและวาทะของนายกฯ อานันท เกี่ยวกับอาชีพนักการเมือง 73
เรืองเดียวกัน, หน้ า 48. 74 นักข่าวอาวุโส, การบริ หารสไตล์โปร่งใสของนายอานันท์ ปั น ยารชุน (กรุ งเทพฯ: บริ ษัท สารมวลชนจํากัด , 2535), หน้ า 60. 75
เรืองเดียวกัน, หน้ า 44. เรืองเดียวกัน, หน้ า 21. 77 เรืองเดียวกัน, หน้ า 23. 78 เรืองเดียวกัน, หน้ า 24. 76
ในทัศนะของนายกอานันทเห็นวาการเปดโอกาสใหกับ คนรุนใหมเขามามีสวนรวมในการเมืองการปกครองโดยมองวาการเขามาใน ตําแหนงนั กการเมื องนั้ นเป น “อาชีพ” ไมใชเข ามาเพื่อ “เลนการเมือง” การเปนอาชีพนั่ นก็หมายถึงการมี ความรู ความสามารถ รวมถึงการมี จรรยาบรรณ และจริยธรรมของอาชีพนักการเมืองดวยเชนกัน วา “ถาจะเสริมสรา งระบอบประชาธิป ไตย ก็ตอ งคิด วาจะทําอยางไรใหคนหนุมสาวมีความสนใจและเลือ กการเมืองเป น อาชีพ มีคนเคารพและนิยมมากขึ้น”79 “ถาตองการรัฐบาลที่ดีมีคุณภาพ ตองเลือก ส.ส. ที่ดีมีคุณภาพดวย”80 “ถาเราสรางระบบใหดีกวานี้ ความจําเปนที่จะตองเลือก ส.ส. ที่มีคุณภาพ ไมโกงกิน เลือก ส.ส. ที่หวังผลประโยชนของ ชาติเปนใหญ ไมใชประโยชนสวนตัว อันนี้เปนสิ่งที่เราทุกคนไมวาจะเปนรัฐบาล สื่อมวลชนและกระบวนการตางๆ ตอง เขารวม”81 แนวคิดและวาทะของนายกฯ อานันท เกี่ยวกับการเลือกผูที่มาทําหนาที่เปนผูแทนราษฎร นายอานันทมองวาการเลือกผูที่มาทําหนาที่ในการเปนตัวแทนใหกับ ประชาชนนั้น นายกฯ อานันทยังมองวา ถาประเทศไทย สรางระบบใหดีกวานี้ ความจําเปนที่จะตองเลือกส.ส.ที่มีคุณภาพ ไมโกงกิน เลือกส.ส.ที่หวังผลประโยชนของชาติเปนใหญ ไมใชประโยชน สวนตัว ซึ่งสิ่งเหลานี้เปนสิ่งที่คนไทยทุกคนไมวาจะเปนรัฐบาล สื่อมวลชนและกระบวนการตางๆ ตองเข ามารวมบอยครั้งที่จะเห็นคํา กลาวของทานเชน “การเลือกตั้งไมไดอยูที่กฏหมายอยางเดียว แตอยูที่จิตสํานึกของปะชาชนดวย”82 “ถาคนไทยยังเลือกส.ส.ไมดี ก็อยาโทษใครตองโทษตัวเอง ส.ส.ที่ดีนั้นยังมีอีกมาก และบุคคลที่มาเลนการเมืองใหมๆ ก็มี มาก คนไทยก็นาสงเสริมระบบพรรคการเมือง และระบอบประชาธิปไตยใหยั่งยืนถึงอนาคต”83 แนวคิดและวาทะของนายกอานันทเกี่ยวกับเศรษฐกิจ ทิศทางของการบริหารประเทศในดานเศรษฐกิจที่เห็นไดชัดเจนคือ ระบบการคาเสรีที่นายกฯ อานันทพยายามผลักดั นใหเ กิด โดยการปรับปรุงในแงของระบบภาษีอากร สงผลใหสอดคลองกับ ความรวมมือในภูมิภาคในเรื่องเขตการคาเสรีอาเซียน ซึ่งจะสามารถ รวมกลุมในการตอรองกับภูมิภาคอื่นๆ ได “ระบบเศรษฐกิจเสรี ระบบเศรษฐกิจที่รัฐมีบ ทบาทนอยลงไป ระบบเศรษฐกิจที่เปด ระบบเศรษฐกิจที่แขงขัน ระบบ เศรษฐกิจที่ไมมีการผูกขาด ระบบเศรษฐกิจที่มีการตรวจตราได ระบบเศรษฐกิจที่มีกระบวนการตัด สินใจที่แนชัดและ โปร งแจ ง และระบบเศรษฐกิจ ที่เอกชนเป นผูนํ าและเปนแกนนํ านั้ นเป นระบบเศรษฐกิ จที่ ดีที่สุด และจะเปนระบบ เศรษฐกิจที่นําผลประโยชนใหกับรัฐใหกับ ประชาชนมากที่สุด และระบบเศรษฐกิจนี้ไมวาจะมีเ รื่องการเมือง หรือสะดุง
79
เรืองเดียวกัน, หน้ า 23. เรืองเดียวกัน 81 เรืองเดียวกัน, หน้ า 25. 82 เรืองเดียวกัน, หน้ า 24. 83 เรืองเดียวกัน, หน้ า 22. 80
เรื่องอะไรตออะไร ระบบเศรษฐกิจนี้ไมวาจะมีเรื่องการเมือง หรือสะดุงเรื่องอะไรตออะไร ระบบเศรษฐกิจนี้จะตองอยู ตลอดไป เพราะถาเราไมมีระบบเศรษฐกิจนี้แลว เราจะไมมีเงินไปแกปญหาสังคม”84 “การแขงขันโดยเสรีก็ดี การไมมีสิทธิผูกขาดก็ดี เปนการกระทําเพื่อผลประโยชนของผูบ ริโภคของสังคมไทย โดยเฉพาะ ผูบ ริโภคของสังคมไทยคือใคร คือประชาชนสวนใหญ”85 “การจัดระบบแขงขันเสรีเปนการเตรียมการใหสังคมไทยนําไปสูสังคมทันสมัย และเปนธรรมมากขึ้น สามารถแขงขั นกับ ตางประเทศได”86 แนวคิดและวาทะของนายกอานันท เกี่ยวกับเรื่องการทําหนาที่เปนนายกรัฐมนตรี นายกฯ อานัน ท ไ ด กล าวเป ด ใจว า การที่ตนเองไดดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีนี้ไมใชเ รื่องงาย โดยเฉพาะการเปนนายกฯ ไทย ในขณะเดียวกันก็ไ มใชเรื่องที่นาภาคภูมิใจ มากมายนักเพราะวาอาชีพของทานไมใชเปนนักการเมือง ซึ่งทานกลาววา “นายกฯไมใชคนวิเศษ นายกฯ ไมจําเปนตองรูทุกเรื่อง นายกฯ แกปญหาทุกเรื่องไมได ไมอยางนั้นจะมีรัฐมนตรีอื่นๆ ไว ทําไม มีขาราชการประจําอีกมากมาย อธิบดีตั้งอีก 200 เอาไวทําไม”87 “คุณไมนาสนใจวาผมเปนรัฐบาลที่ไมชอบธรรม คุณนาจะสนใจวาสิ่งที่ผมทํามา... มีอะไรบางที่ไมชอบธรรม”88 “การเปนนายกรัฐมนตรีไมใชของงายโดยเฉพาะการเปนนายกฯ ไทย”89 “ขอใหทุกทานอยามองผมวาเปนนายกฯ แตขอใหมองผมเปนนายอานันท อานันท หรือคุณอานันท จะทําใหผมมีความ ภูมิใจ และความสัมพันธจะยั่งยืนกวาการเปนนายกรัฐมนตรี เพราะตําแหนงนายกรัฐมนตรี เปนอุบ ัติเ หตุทางการเมือง และไมใชอาชีพของผม”90 สิ่งเหลานี้แสดงใหเห็นถึงความตองการที่พยายามชี้ใหสังคมเปลี่ยนทาทีในการมองและวิพ ากษรัฐบาล โดยเนนใหวิเคราะหจาก ผลงานที่ปรากฏเปนสําคัญ เอกสารแนะนําใหอานเพิ่มเติม เอกสารที่เกี่ยวของกับชีวิต การทํางานของนายอานันท ปนยารชุนที่นาสนใจสามารถแบงออกเปน 4 กลุมดวยกันคือ เอกสารกลุมที่หนึ่งคือ เอกสารเรื่องชีวิต ความคิด และการงานของนายอานันท ปนยารชุนดังเชน หนังสือเรื่ อง อานันท ปนยา รชุน: ชีวิต ความคิดและการงานของอดีต นายกรัฐมนตรีสองสมัย โดยประสาร มฤคพิทักษและคณะ ในเลมนี้ไดกลาวถึงความเปนมา 84
เรืองเดียวกัน, หน้ า 54. 85 เรืองเดียวกัน, หน้ า 55. 86 เรืองเดียวกัน, หน้ า 50-51. 87 เรืองเดียวกัน, หน้ า 167. 88 เรืองเดียวกัน, หน้ า 166. 89 เรืองเดียวกัน, หน้ า 167. 90 เรืองเดียวกัน, หน้ า 164.
ของครวบครัวปนยารชุน รวมถึงชีวิตในวัยเด็ก การศึกษา ทัศนคติในการใชชีวิต การมองโลก รวมถึงการกาวสูวงการตางประเทศ ธุรกิจ และการเมืองในเวลาตอมา นอกจากนี้ยังไดกลาวถึงบริบ ทที่ผลักดนใหนายอานันท ปนยารชุนเปนนายกรัฐมนตรีของไทยถึงสองสมัยไว อยางละเอียด เอกสารกลุมที่สองคือ สุนทรพจนของนายกฯอานันทที่มีตอสาธารณะ รวมถึงหนังสือพิมพตางๆ อาทิ คมวาทะนายอานันท ปน ยารชุ น: คนดีที่สัง คมยั งตองการ โดยไพโรจน อยูมนเฑียร เปนผูรวบรวมวาะตางๆ ของนายอานันทโดยที่แบง วาทะตางๆ ออกเป น หมวดหมูอยางนาสนใจ เชน วาทะเรื่องการเมือง เศรษฐกิจ ระบบราชการ ระบอบประชาธิป ไตย การศึกษา เปนตน ซึ่งไดสะทอนทัศนะ ของนายอานันทในทุกแงมุมไดเปนอยางดี เอกสารกลุมที่สามคือ เปนเอกสารที่กลาวถึงวิธีการทํางานของรัฐบาลอานันท รวมถึงนโยบายและผลงานตางๆ ของรัฐบาล อานันทไดดําเนินการไวอยางละเอียดซึ่งสามารถอานรวมกับ เอกสารชุด ที่หนึ่ง แตจะแตกตางกันตรงประเด็นเกี่ยวที่เอกสารชุด ที่สามนี้ เนนในเรื่องของการบริหารงานของนายกฯ อานันทและรัฐบาลเปนสําคัญ อาทิ เรื่องการบริหารสไตลโปรงใสของนายอานันท ปนยารชุน ของนักขาวอาวุโส และ แนวคิดและการบริหารงานของนายอานันท ปนยารชุนทั้งเลมที่ 1 และ 2 โดยสํานักนายกรัฐมนตรี เอกสารกลุมที่สี่คือ ขอมูลจากอินเตอรเน็ต เปนเว็บไซดที่เกี่ยวกับนายอานันท ปนยารชุน เนื่อหาในเว็บ ไซดดังกลาวคือ ประวัติ ครอบครัวปนยารชุน รวมถึงประวัติของนายอานันทและครอบครัว ประวัติการศึกษา บทบาทและกิจกรรมทั้งวงการธุรกิจ และการเมือง นอกจากนี้ยังมีการรวบรวมปาถกฏาในโอกาสตางๆ ของนายอานันทไวดวยเชนกัน เว็บ ไซดดังกลาวคือ http://www.anandp.in.th/ รายชื่อหนังสือเพิ่มเติม จิตติมา คุปตานนท. ภาษีอากรในยุครัฐบาลนายอานันท ปนยารชุน. กรุงเทพฯ: โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2535 จิต ติม า คุ ป ตานนท แ ละคณะ. รัฐ วิสาหกิ จในยุ ค รัฐ บาลอานันท ป นยารชุน . รั ฐวิ สาหกิจดา นการขนส ง และการคมนาคม. กรุงเทพฯ: โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2535 นักขาวอาวุโส. การบริหารสไตลโปรงใสของนายอานันท ปนยารชุน. กรุงเทพฯ: บริษัทสารมวลชนจํากัด, 2535 ประสาร มฤคพิทักษและคณะ. อานันท ปนยารชุน: ชีวิต ความคิดและการงานของอดีต นายกรัฐมนตรีสองสมัย. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพอมรินทร, 2541 ไพโรจน อยูมณเฑียร. คมวาทะนายอานันท ปนยารชุน: คนดีที่สังคมยังตองการ. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพแสงดาว วิมลรัตน สุขเจริญ. ภาครัฐบาลในยุครัฐบาลนายอานันท ปนยารชุน. กรุงเทพฯ: โรงพิมพมหวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2536 สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี. งานรัฐบาลอานันท ปนยารชุ (เลมที่ 1). กรุงเทพฯ: เจ.ฟลม โปรเซส, 2535 สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี. งานรัฐบาลอานันท ปนยารชุ (เลมที่ 2). กรุงเทพฯ: เจ.ฟลม โปรเซส, 2535 สํ า นั ก เลขาธิ การนายกรั ฐมนตรี . แนวคิ ด และการบริ หารงานของนายอานั น ท ปน ยารชุ น (เล ม 1). กรุ ง เทพฯ: สํ า นั ก นายกรัฐมนตรี, 2534. สํ า นั ก เลขาธิ การนายกรั ฐมนตรี . แนวคิ ด และการบริ หารงานของนายอานั น ท ปน ยารชุ น (เล ม 2). กรุ ง เทพฯ: สํ า นั ก นายกรัฐมนตรี, 2534. สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี. ภาพลอในหนังสือพิมพรัฐบาลอานันท ปนยารชุน. กรุงเทพฯ: โรงพิมพกรุงเทพ, 2535 สําเริง คําพะอุ. วิกฤตตุลาการ. กรุงเทพฯ: ยูโรปาเพรส, 2536 สุลักษณ ศิวรักษ. วิพากษ รสช. ลอกคราบนายอานันท ปนยารชุน. กรุงเทพฯ: ธีรพงศการพิมพ, 2535 อาริยา สินธุจริยวัตร. อานันท ปนยารชุน. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช, 2545