Of zomer 2015 press by jaap

02 Huidkanker: beter voorkomen dan behandelen

Zomer 2015 jaargang 29

Betere therapietrouw door kennis over bijwerkingen

Tweede uitgiftegesprek in 7 stappen Afspraken nodig voor veilige medicatieoverdracht

Optima Farma 2 2015.indd 1

03-06-15 10:45

Zomer 2015

KNMP start Meldpunt Medicijnkosten Iedere melding telt! Klachten aan de balie over de vergoeding van genees- of hulpmiddelen? Over de vergoeding voor het Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel? Over het preferentiebeleid? Over de budgetpolis? Of wil je je eigen ervaring kenbaar maken? Het Meldpunt Medicijnkosten inventariseert

KNMP opent Meldpunt Medicijnkosten Klachten van patiënten over vergoedingen? Verwijs naar het Meldpunt Medicijnkosten van de KNMP Patiënten met klachten over de vergoeding van genees- of hulpmiddelen kunt u verwijzen naar het Meldpunt Medicijnkosten. De KNMP wil met het meldpunt inventariseren welke onduidelijkheden er zijn rond vergoedingen in de apotheek, en hoe vaak deze voorkomen. In het najaar worden de resultaten naar buiten gebracht. Let op: het meldpunt is niet bedoeld om individuele klachten op te lossen! Daartoe kan de patiënt zich wenden tot de zorgverzekeraar. U kunt meer exemplaren bestellen via www.knmp.nl/toolkit

Klachten over uw medicijnkosten? Uw melding telt! www.apotheek.nl

klachten over vergoedingen. Klachten van patiënten én klachten van het apotheekteam. Help de KNMP in kaart te brengen hoe groot dit probleem is. Doe zelf een melding, en verwijs patiënten door naar het meldpunt op apotheek. nl. De uitkomsten dragen bij aan betere zorg. Iedere melding telt! Let op: Het meldpunt is niet bedoeld om individuele klachten op te lossen. Daarvoor moet de patient contact opnemen met de zorgverzekeraar.

Kaartjes Meldpunt Medicijnkosten press.indd 1

01-06-15 09:34

Kaartjes op uit te delen aan patiënten kun je gratis opvragen via www.knmp.nl/toolkit

Optima Farma 2 2015.indd 2

03-06-15 10:45

Zomer 2015 jaargang 29

Optima Farma

Inhoud

04 Nieuws 06 Zonder afspraken geen veilige medicatieoverdracht 08 Huidkanker: voorkomen is beter dan behandelen

Je melding telt!

14 Begeleiding bij goed gebruik medicatie

De KNMP begint Meldpunt Medicijnkosten

16 Diereigenaar moet soms gissen naar juiste dosering

de balie over vergoedingen, verwijs de pa-

20 Interview: farmaceutisch consulent Karin Wezepoel 22 Het Tweede uitgiftegesprek in 7 stappen 26 Verenigingsnieuws: 'Niemand wil nog aan

op apotheek.nl. Dus heb je een klacht aan tiënt dan naar het meldpunt. En doe vooral ook zélf een melding over je ervaring met klachten over vergoedingen. Zo krijgen we in beeld hoe groot de verwarring is bij de patiënt. Verwarring over het preferentiebeleid, de vergoeding van apotheekbereidingen, de budgetpolis, de glucosemeters... Daarnaast doet de KNMP een onderzoek,

balie apotheek'

samen met onderzoeksinstituut SIR. Naar je ervaring met het Begeleidingsgesprek

foto: Studio Oostrum

nieuw geneesmiddel. Hoeveel klachten krijg je hierover? Klopt het dat je hiervan agressie ondervindt aan de balie? We horen het graag op knmp.nl. De resultaten wil de KNMP gebruiken om te proberen de situatie te verbeteren. Voor patiënten. En voor apothekersassistenten. In dit nummer aandacht voor het Tweede uitgiftegesprek. Het is belangrijk om

KENNIS OVER BIJWERKINGEN MAAKT PATIËNT THERAPIETROUWER

na twee weken te peilen hoe het middel bevalt. Of er bijwerkingen zijn. En of het wel genomen wordt! Tot slot neem ik afscheid als hoofdredacteur.

foto: Studio Oostrum

Boegbeeld van de maand

Optima Farma 2 2015.indd 3

Ik geef het stokje over aan Frans van den

Randy Chotoo:

Houdt. Zelf ga ik door als manager Commu-

“Onze apotheek is

nicatie van de KNMP. En organiseer ik acties

gevestigd in een gezond-

zoals het bovengenoemde meldpunt en het

heidscentrum. Wat ik fijn

onderzoek onder assistenten.

vind, zijn de korte lijnen met de andere disciplines

Mariël Croon

die hier gevestigd zijn.”

Hoofdredacteur

03-06-15 10:45

optima farma nr 02

ni e uw s

door: Susanne de Joode

Jonge artsen weten (nu nog) te weinig van farmacotherapie

“Elke basisarts mag alle medicatie voorschrijven, zon-

vaak onzekere) artsen zonder kennis van de algemene far-

der daarin serieus te zijn geschoold”, zo schrijft internist-

macotherapie het gros van de geneesmiddelen voorschrij-

klinisch farmacoloog Kees Kramers (Radboudumc) samen

ven – vaak onder supervisie van medisch specialisten. Om

met drie andere auteurs in Medisch Contact. “In de oplei-

te voorkomen dat artsen zich deze vaardigheid door schade

ding tot basisarts is farmacotherapie niet erg populair en

en schande eigen blíjven maken, is een werkgroep gevormd

er wordt niet bijzonder veel aandacht aan besteed.” Stu-

waarin alle acht Nederlandse en drie Vlaamse umc’s deelne-

denten kunnen het vak omzeilen: “Je kunt je studiepunten

men. Zij hebben een farmacotherapietoets ontwikkeld. Deze

halen zonder ook maar iets aan farmacotherapie te doen.”

wordt sinds september 2014 in het Radboudumc afgenomen,

Fouten liggen op de loer, omdat juist jonge, onervaren (en

de andere umc’s treffen voorbereidingen om hem in te voeren.

foto :Istock

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Mindfulness is even effectief als antidepressiva Patiënten die drie of meer keer een depressie hebben gehad, hebben 80 procent kans dat ze er weer een krijgen. Worden ze behandeld met medicijnen, dan daalt die kans naar 47 procent. Mindfulness helpt ongeveer even goed (44 procent kans op een volgende episode) zo blijkt uit onderzoek van Willem Kuyken dat in The Lancet werd gepubliceerd. Hij volgde 424 eerstelijns patiënten twee jaar lang. Aan het begin gebruikten ze allemaal antidepressiva. De ene helft bleef dat doen, de andere helft bouwde de medicatie langzaam af en volgde een cursus mindfulness. Mindfulness helpt niet beter, maar ook niet slechter, en dat is goed nieuws voor patiënten die geen antidepressiva willen of kunnen slikken.

Paracetamol helpt niet bij lage rugpijn Na een lange dag staan achter de balie last van je onderrug? Paracetamol slikken helpt niet, zo blijkt uit een bundeling van 12 onderzoeken met in totaal 5366 patiënten. De pijnstiller had bij hen geen effect op de pijn, invaliditeit en kwaliteit van leven. Paracetamol baat dus niet, maar kan wel schaden; patiënten hadden vier keer meer kans op abnormale leverfunctiewaarden. Overigens adviseert de nhgstandaard paracetamol wel als eerste keuze. Pas als

foto :Istock

foto Cindy Reinders

dat niet helpt, is een nsaid aangewezen.

Optima Farma 2 2015.indd 4

03-06-15 10:45

zomer 2015 jaargang 29

Cijfer: 25% van kinderen met koorts krijgt antibiotica

Huisartsen geven kinderen met koorts vaak antifoto :Istock

biotica terwijl daar in veel gevallen geen reden voor is. Huisartsen laten zich vaak beïnvloeden door ongeruste ouders, of weten niet goed waar de koorts vandaan komt. Dat blijkt uit promotieonderzoek van Gijs Elshout en Marijke Kool van het Erasmus MC. Bron: PW

Zwangerschap en medicijnen; opzoeken en melden

foto :Istock

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Als een zwangere vrouw valproïnezuur gebruikt, heeft haar kind meer kans op aangeboren afwijkingen. Dat was al bekend. Nu blijkt dat valproïnzeuur ook de verdere ontwikkeling van het kind nadelig kan beïnvloeden. Dit en veel meer nieuws over medicijngebruik is beschreven in de nieuwe versie van het boek Geneesmiddelen, Zwangerschap en Borstvoeding van de Teratologie Informatie Service (tis, onderdeel van bijwerkingencentrum Lareb). Je vindt het op www.lareb.nl. Ook nieuw is de website www.pregnant.nl waar systematisch gegevens worden verzameld over geneesmiddelengebruik door zwangere vrouwen. De initiatiefnemers, Lareb en het Radmoudumc, roepen apothekers en andere zorgverleners op hun zwangere clïenten op deze website te wijzen. Hoe meer zwangere vrouwen hun ervaringen melden, hoe beter!

10.044 dode vogeltjes “7 euro besparen? Zeg dan tegen de apothekersassistent dat je geen uitdraai hoeft van de bijsluiter.” Deze tip is op Facebook meer dan 10.044 keer gedeeld. En zo maakte tipgeefster Astrid mensen blij met een dode mus. Want het eerste uitgifte gesprek kun je niet weigeren, en bovendien behelst dat veel meer dan ‘een uitdraai van de bijsluiter’. Op Facebook kun je echt niet alles geloven wat je leest…

Optima Farma 2 2015.indd 5

03-06-15 10:45

int e r vi e w

Opname en ontslag, een poliklinische behandeling of een con-

sult bij de huisarts. Bij elk voorschrijfmoment moet een actueel medicatieoverzicht beschikbaar zijn. In steeds meer regio’s maken apothekers met andere zorgverleners afspraken voor een veilige medicatieoverdracht. door: Edwin Bos

Zonder afspraken geen veilige medicatieoverdracht ‘Eén openbaar apotheker is verant-

bij opname en ontslag. Daarnaast

de patient elke wijziging aanpast in het

woordelijk voor een compleet medica-

doen ze ervaring op met het Landelijk

medicatieoverzicht. Ook geeft deze

tieoverzicht. Verandert een huisarts of

Schakelpunt (lsp), opvolger van het

apotheker een geactualiseerd medica-

specialist de medicatie, dan informeert

verdwenen Elektronische Patiëntendos-

tieoverzicht mee aan de patiënt.

hij zélf de apotheker hierover.’

sier. “Bij de openbare apotheek van de

Deze

zorgverle-

patiënt kunnen we zien welke afgele-

Hunkeren

ners in de regio Apeldoorn-Zutphen

verde medicatie staat genoteerd”, ver-

In de regio Dordrecht hebben zorgver-

enkele

vastge-

telt ziekenhuisapotheker Erik van Kan

leners al in juli 2014 een convenant

legd in een zogenaamd convenant.

uit het Gelre Ziekenhuis in Apeldoorn.

getekend, vertelt apotheker Sasja van

Openbare

ziekenhuisapothekers,

De zorgverleners in deze regio hebben

Bommel van de poliklinische apo-

huisartsen

specialisten

afspraak

hebben

maanden

geleden

hebben

ook afgesproken om alle patiënten

theek in het Albert Schweitzer Zie-

hun handtekening hieronder gezet.

actief toestemming te vragen voor de opt-

kenhuis in Dordrecht.

Vorig jaar zijn in diverse regio’s, waaron-

in. “We hopen dat snel meer patiënten

Volgens Van Bommel zijn gezamen-

der Amsterdam, Dordrecht en Zeeland,

hiervoor tekenen zodat we alle gege-

lijke afspraken een voorwaarde om

dit soort convenanten ondertekend.

vens via het lsp kunnen uitwisselen.”

de medicatieveiligheid te verbeteren.

Tot die tijd is de afspraak in Apeldoorn

“Apothekers en huisartsen die nog geen

en Zutphen dat de huisapotheker van

convenant hebben, hunkeren ernaar.

lsp In de Gelre Ziekenhuizen in Apeldoorn en Zutphen informeren de zorgverleners elkaar elektronisch. Tussen de eerste en de tweede lijn gebeurt dat via fax of via de patiënt zelf die een actueel medicatieoverzicht meeneemt

Optima Farma 2 2015.indd 6

We hopen dat snel meer patiënten tekenen zodat we alle gegevens via het lsp kunnen uitwisselen

03-06-15 10:45

foto : Alex Buiter

066

optima farma nr 02 -

077

foto : Alex Buiter

zomer 2015 jaargang 29 Welke gegevens zijn nodig voor veilige overdracht? Openbaar apotheker Kirsten Kou-

wen-Lubbers, mede-auteur van de regionale richtlijn medicatieoverdracht in Den Haag, vindt dat zorgverleners meer met elkaar moeten communiceren over hun behoefte aan informatie. “Als een huisarts metformine vanwege maagklachten heeft gestopt, dan wil een specialist dat weten. Maar de ‘reden van stoppen’ staat meestal niet vermeld op het medicatieoverzicht.” Kouwen-Lubbers schrijft op dit moment aan de herijking van de richtlijn Overdracht van medicatiegegevens in de keten uit 2008. In deze nieuwe handzame versie van Openbaar apotheker Kirsten Kouwen-Lubbers (links op de foto), mede-auteur van de regionale richtlijn medicatieoverdracht in Den Haag,

de richtlijn staan de gegevens centraal die direct nodig zijn voor een veilige medicatieoverdracht, vertelt Kouwen-Lubbers. “Op die need

Dat hoor ik vaak tijdens de lezingen die

is de nieuwe toedienlijst een grote

to know-lijst staan: patiëntgege-

ik geef over onze regio. Elke zorgver-

verbetering. “Voorheen maakten de

vens, werkzame stof, dosering en

lener heeft behoefte aan duidelijkheid

thuiszorgmedewerkers zelf de toe-

gebruiksduur,

over zijn verantwoordelijkheden.”

dienlijsten, op basis van wat de huis-

sterkte

Het convenant in Dordrecht is opgesteld

artsen aanleverden. Dat was veel fout-

contra-indicaties, allergieën en in-

door: thuiszorgorganisaties, ziekenhui-

gevoeliger.”

toleranties, labwaarden en de her-

zen, huisartsen, apothekers en de ggz.

Toedienlijst In Midden en Noord Zeeland hebben apothekers samen met de thuiszorg het initiatief genomen voor afspraken over medicatieoverdracht. Ze hebben een uniforme toedienlijst ontwikkeld voor de thuiszorg. Apotheker Serge

‘Stopt de huisarts

per

toedieningsvorm, toedieningseenheid,

komst van het medicatieoverzicht”.

metformine, dan

risicovolle patiënten.

wil de specialist

richtte naar de medicatieoverdracht in

weten waarom’

Karapinar, die diverse onderzoeken verde regio Amsterdam, zegt dat de polyfarmaciepatiënt niet per se ook een risicopatiënt is voor de overdracht. “Pa-

van de Rijt, voorzitter van de Zeeuwse

Risicopatiënt

tiënten met bijvoorbeeld drie genees-

Apothekers Vereniging: “De huisarts

Volgens ziekenhuisapotheker Fatma

middelen gebruiken ze soms allemaal

geeft de voorschriften aan de apothe-

Karapinar, werkzaam in het Sint Lu-

verkeerd. We hebben nog onvoldoende

ker. Die vervolgens de toedieningslijs-

cas Andreas Ziekenhuis in Amster-

in beeld wie de risicopatiënten zijn.”

ten en de baxter- en de losse medicatie,

dam, is er bij de afspraken die apo-

Het zou volgens Karapinar goed zijn als

zoals zalfjes en insuline, aflevert.”

thekers met andere zorgverleners

apothekers uit de verschillende regio’s

Volgens Suzanne Toorop van de zorg-

maken

hun ervaringen delen over de convenan-

organisatie Zorgstroom in Middelburg

nog te weinig aandacht voor de

Optima Farma 2 2015.indd 7

over

medicatieoverdracht

ten die ze hebben gesloten.

03-06-15 10:45

optima farma nr 02 -

sta n d va n z a k e n

Meer dan 50.000 Nederlanders per jaar krijgen voor de eerste keer de diagnose huidkanker en dit aantal stijgt. uv-straling uit zonlicht is de belangrijkste boosdoener. Goede bescherming tegen de zon is dus heel belangrijk.

door: Mirthe Niehoff

Huidkanker: voorkomen is beter dan behandelen Huidkanker wordt in de meeste geval-

vormen.

Basaalcelcarcinoom

komt

te behandelen. Dan ben je de kanker

len veroorzaakt door te veel uv-stra-

in Nederland het meest voor. On-

ling van de zon (of de zonnebank). De

geveer een op de zes Nederlanders

ziekte komt daarom het vaakst voor

krijgt in zijn leven een basaalcelcar-

Behandeling

op plaatsen van het lichaam waar de

cinoom. Deze vorm van huidkanker

Actinische keratose en oppervlakkige

zon vaak op schijnt, zoals het hoofd.

is bijna nooit levensbedreigend. Na

vormen van plaveiselcelcarcinoom en

En dan vooral op de uitstekende de-

basaalcelcarcinoom is plaveiselcelcar-

basaalcelcarcinoom kunnen goed be-

len die veel zon krijgen, zoals de neus

cinoom de meest voorkomende vorm

handeld worden met fluorouracilcrème

en oren. Hoe ouder iemand wordt,

van huidkanker. Naar schatting krijgt

(Efudix), imiquimodcrème (Aldara) of

hoe meer zon hij heeft gehad en des

een op de vijftien Nederlanders in zijn

ingenolmebutaatgel (Picato). Patiën-

te meer kans hij dus heeft op huid-

leven een plaveiselcelcarcinoom. Pla-

ten kunnen deze behandeling zelf

kanker. Maar hoewel het een ziekte

veiselcelcarcinoom kan soms uitzaaien

thuis doen. Velthuis: “En dat heeft

van oudere mensen blijft, zijn er ook

naar de lymfeklieren en andere orga-

nog wel wat voeten in de aarde. Het

steeds meer dertigers en veertigers

nen en levensbedreigend worden.

probleem is dat de middelen niet op

met huidkanker. Het aantal mensen

Plaveiselcelcarcinoom kent een voor-

dood materiaal werken. Je moet men-

met huidkanker is de laatste jaren ook gestegen. Dit komt vooral door de overdadige blootstelling aan zonlicht.

Soorten huidkanker

voor.”

Huidkanker is een chronische ziekte. Je komt er niet meer vanaf

Er zijn meer dan vijftig verschillende

stadium, de zogenoemde actinische

sen dus instructies geven om de korst-

soorten huidkanker. Deze kunnen

keratose. Dit is geen kanker, maar

jes een beetje weg te halen en dan

ingedeeld worden in melanomen

kan dit wel worden. Dr. Peter Velt-

pas de crème of gel te smeren. Dat is

(kwaadaardige moedervlekken) en

huis, dermatoloog in het Erasmus

lastig, omdat het soms gaat bloeden.

niet-melanomen. De niet-melanomen

mc en medisch directeur van Helder

Patiënten vinden dat onprettig.”

zijn basaalcelcarcinoom, plaveiselcel-

Kliniek: “Het is de bedoeling deze

Velthuis gaat verder: “Het gebruik van

carcinoom en een paar heel zeldzame

voorstadia op tijd te herkennen en

deze agressieve middelen heeft ook

Optima Farma 2 2015.indd 8

03-06-15 10:45

foto Istock

zomer 2015 jaargang 29

Fotodynamische therapie

Naast deze drie behandelingen met

medicijnen bestaat er fotodynamische therapie. Deze therapie bestaat uit een combinatie van drie elementen: aminolevulinezuur, energie uit licht en zuurstof. Eerst wordt aminolevulinezuur op de plek gesmeerd. Nadat het middel een aantal uur is ingetrokken,

Schaduwplekken op schoolplein

wordt de plek aan intensief rood licht

Alle huidkankersoorten houden verband met de zon. Preventie is dan

blootgesteld.

ook erg belangrijk. Dermatoloog Peter Velthuis: “Samen met Jetske Ultee

stof omgezet in zuurstofradicalen, die

hebben we de Stichting Sunwiser opgericht. Die verzorgt een campagne

de tumorcel lokaal vernietigen.

om kinderen te beschermen tegen de zon. Op scholen en speelplaatsen

Met fotodynamische therapie kan een

geven we voorlichting over zongebruik. We willen mensen bewust maken

groter gebied behandeld worden dan

dat er schaduwplekken op schoolpleinen moeten komen. Kinderen in

met imiquimod, fluorouracil en ingenol-

Nederland spelen namelijk altijd midden in de zon.”

mebutaat. Het belichten is echter wel erg

“Ook verkopen we tegen kostprijs jerrycans met zonnebrandcrème aan

pijnlijk. Deze therapie wordt voorname-

scholen. In Australië gebeurt dit al. Voordat kinderen daar naar buiten

lijk gebruikt als mensen zelf niet kunnen

gaan, moeten ze hun hand ophouden, krijgen ze zonnebrandcrème van

smeren, als de behandeling met andere

de juf of de meester en smeren ze zich in.”

middelen niet goed genoeg gaat of als

Hierdoor

wordt

zuur-

de patiënt er snel vanaf wil zijn. Velthuis: “Cosmetisch gezien is het resultaat met veer een jaar op de markt is, geeft minder

deze – maar ook met de andere drie the-

waarop het middel wordt gesmeerd

wonden dan imiquimodcrème en flu-

rapieën – trouwens fantastisch. Behalve

gaan open, omdat alle cellen afgesto-

orouracilcrème. Een ander voordeel van

dat er soms wat ontkleuring optreedt,

ten worden. Je moet dan gewoon door

dit middel is dat het niet twee à drie we-

zijn de littekens erg mooi.”

blijven smeren. Hierdoor ontstaat soms

ken, maar – afhankelijk van de locatie –

een grote open wond.”

maar twee of drie dagen gebruikt hoeft te worden. Velthuis: “Bij imiquimod en

foto Istock

best veel consequenties. De plekken

Verschillen in medicijnen

fluorouracil heeft de patiënt na drie we-

Het grootste verschil tussen fluorouracil

ken een grote wond en moet hij vervol-

en imiquimod is de plaats waar de mid-

gens nog drie weken wachten voordat

delen werken. Fluorouracil werkt alleen

deze wond genezen is. Met ingenolme-

op de plek waar het wordt gesmeerd.

butaat duurt dat hele proces ongeveer

Imiquimod werkt ook op plekken die in

twee weken. Het gaat dus veel sneller.

de buurt liggen, omdat het middel iets

Een nadeel van dit middel is wel dat het

activeert in het bloed. Velthuis: “Het is

pijnlijk kan zijn bij het opsmeren.”

Dieper gelegen vormen

soms moeilijk te zien waar de aangeda-

De keuze voor een van de middelen

Voor oppervlakkig gelegen voorstadia

ne plek zit en of schilfers in de buurt er

hangt onder andere af van de voorkeur

of groeivormen van huidkankers zijn

ook bij horen. Doordat mensen te veel

van de patiënt. Velthuis: “Sommige pa-

er dus goede behandelmogelijkhe-

zonlicht op hun huid hebben gehad, is

tiënten hebben al ervaring met een be-

den. Maar als een basaalcelcarcinoom

niet alleen een plekje aangedaan, maar

paald middel. Als dat goed bevalt, kie-

of plaveiselcelcarcinoom dieper in het

is het hele veld verkankerd. Imiquimod

zen ze bij een nieuwe behandeling voor

lichaam zit, zijn er niet veel medica-

neemt ook die andere plekjes mee.”

hetzelfde middel. Maar je hoort ook wel

menteuze therapieën. Er wordt dan

De ingenolmebutaatgel die sinds onge-

eens: dit wil ik nooit meer.”

gekozen voor operatieve verwijdering.

Optima Farma 2 2015.indd 9

03-06-15 10:45

KNMP Kennisbank

DE NATUURAPOTHEEK® ZOEKT EEN NIEUWE COLLEGA! Vanwege toegenomen werkzaamheden is de NatuurApotheek op zoek naar een apothekersassistente met bereidingservaring. De volgende kenmerken of eigenschappen zijn daarbij interessant voor ons: • 4 dagen per week of fulltime; • Jarenlange bereidingservaring in openbare- of ziekenhuisapotheek; • Apothekersassistente diploma of analisten diploma; • Wonend in regio (Rotterdam, Den Haag, Zoetmeer, Delft); • Interesse in fytotherapie (oosters of westers), of orthomoleculaire therapieën.

Voor actuele kennis. Doe mee aan het werkdrukonderzoek achtergronden. En betrouwbare voor de branche openbare apothek

Ben jij bijzonder gemotiveerd, vaktechnisch gedreven en wil je ons team graag versterken? Stuur dan je CV en motivatie naar: administratie@natuurapotheek.com

• Je krijgt inzicht in de werkdruk i Doe mee aan het werkdrukonderzoek ( apotheek. Voor vandaag. voor de branche openbare apothek En morgen. www.natuurapotheek.com

kennisbank kwartje.indd 1

• Elke deelnemer (medewerker) o een eigen rapport met aanbeve • Je krijgt inzicht in de werkdruk i • apotheek. Je werkt mee aan een onderzoe 16-10-14 11:44

gehele branche openbare apoth DE SBA NODIGT JE UIT OM DEEL TE NEMEN AAN HET WERKDRUKONDERZOEK uitkomst hiervan kan gebruiktow • Elke deelnemer (medewerker) (WDO) VOOR DE BRANCHE OPENBARE APOTHEKEN! een vooreigen en door de branche. rapport met aanbeve

• Je krijgt inzicht in de werkdruk in je eigen apotheek. • Elke deelnemer ontvangt een eigen rapport met

aanbevelingen.

• Je werkt mee aan een onderzoek voor de gehele branche

openbare apotheken. De uitkomst hiervan kan gebruikt worden voor en door de branche.

• De eerste 50 apotheken die het onderzoek hebben

afgerond bieden we (kosteloos) de teamtraining ‘Van werkdruk naar werkgeluk’ aan.

Ga naar www.sbaweb.nl/WDO voor meer informatie en aanmelding.

Optima Farma 2 2015.indd 10

Doe mee aan het werkdru Dewerkt eerste 50 apotheken die het •• voor Je aan een onderzoe demee branche openb

hebbenbranche afgerond bieden we (ko gehele openbare apoth de teamtraining ‘Van werkdruk uitkomst hiervan kan gebruikt w werkgeluk’ voor en dooraan. de branche. • Je krijgt inzic apotheek. Ga eerste naar www.sbaweb.nl/WDO •• De 50 apotheken die het voor meer informatie en we aanme hebben afgerond bieden (ko bel Monique van de Langenberg Elke deelnem de teamtraining •‘Van werkdruk 030 600 90aan. 65 een eigen rap werkgeluk’

• Je werkt mee • Ga naar www.sbaweb.nl/WDO gehele branc voor meer informatie en aanme hier bel Monique van deuitkomst Langenberg voor en door 030 600 90 65

www.sbawe

• De eerste 50 hebben afger de teamtrain werkgeluk’ aa

•www.sbawe Ga naar www voor meer inf 03-06-15 10:45 bel Monique

zomer 2015 jaargang 29 Velthuis: “Het grote voordeel van basaalcelcarcinoom is dat het eigenlijk

Kwaadaardige moedervlekken

nooit uitzaait. Er zijn wel gevallen van

Kwaadaardige moedervlekken (melanomen) zijn de bekendste vorm

uitgezaaide basaalcelcarcinoom be-

van huidkanker, maar komen minder vaak voor dan de eerder genoem-

kend, maar dat was bij mensen die er

de vormen. Omdat vrij snel uitzaaiingen ontstaan, is het wel de meest

tientallen jaren mee hebben doorge-

levensbedreigende vorm van huidkanker. Jaren geleden was de prog-

lopen.” Bij uitgezaaide basaalcelcarci-

nose van melanoom heel slecht, maar deze is tegenwoordig verbeterd.

noom is het medicijn vismodegib een

Dermatoloog dr. Peter Velthuis: “Dat heeft te maken met betere be-

nieuwe ontwikkeling. Dit middel kan

handelingen, maar vooral ook doordat we mensen eerder zien. Mensen

uitgezaaide basaalcelcarcinoom niet

houden steeds vaker zelf hun moedervlekken in de gaten. Die neiging

genezen, maar wel remmen.

is veel groter geworden.”

tegenstelling

tot

basaalcelcar-

cinoom kan plaveiselcelcarcinoom wel

Maligne melanomen houden niet alleen verband met zonlicht. Bij deze

uitzaaien, vooral als het op een locatie

vorm van huidkanker spelen ook andere factoren een rol, zoals een ge-

zit die veel blootstaat aan de zon, zoals

netische factor. 5 tot 10% van de patiënten heeft een bepaald gen, het

op het hoofd en in de hals. Velthuis:

braf-oncogen. Families met dit gen hebben bijna 100% kans op mela-

“Als het zover is, moet je het opera-

noom. Mensen met risicofactoren – zoals het hebben van een vader of

tief verwijderen en daarnaast soms

moeder met melanoom of het hebben van meer dan honderd moeder-

bestralen of chemotherapie toepassen.

vlekken – kunnen worden getest op de aanwezigheid van het gen. Deze

Hoewel plaveiselcelcarcinoom minder

personen worden elk halfjaar gescreend op kwaadaardige moedervlek-

levensbedreigend is dan melanoom, is

ken. Patiënten met een braf-oncogen kunnen worden behandeld met

dit toch wel een gevaarlijke aandoe-

een braf-remmer: vemurafenib (Zelboraf) of dabrafenib (Tafinlar). Deze

ning.”

middelen genezen niet, maar zijn levensverlengend. Voor patiënten

Preventie

ling in studieverband wordt het cytostaticum dacarbazine gebruikt. Ook

Ondanks behandelmogelijkheden, komt

kan ipilimumab (Yervoy) worden overwogen.

zonder braf-mutatie die niet in aanmerking komen voor een behande-

iemand met huidkanker nooit meer van deze ziekte af. Huidkanker kun je dan ook zien als een chronische ziekte. Velthuis: “Huidkanker is meestal een uiting van blootstelling aan te veel zonlicht. Als de diagnose is gesteld, kun je wel uit de zon blijven, maar je maakt niet meer ongedaan wat je al hebt gekregen. We zien die mensen dus altijd weer terug met nieuwe plekjes.” Het voorkomen van huidkanker is dan ook erg belangrijk. Om de huidkankerepidemie te stoppen zijn er een aantal belangrijke en simpele preventiemaatregelen: het frequent gebruik van zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor (minstens spf 20-30), het gebruik van beschermende kleding en

Verschillende soorten (voorstadia van) huidkanker: maligne melanoom (links-

het vermijden van de zon tussen 12.00

boven), basaalcelcarcinoom (rechtsboven), plaveiselcelcarcinoom (linksonder) en

en 15.00 uur.

Optima Farma 2 2015.indd 11

actinische keratose (rechtsonder).

03-06-15 10:45

int e r vi e w

Zorgverleners moeten oog hebben voor nieuwe bijwerkingen, zegt prof. dr. Eugène van Puijenbroek, bijzonder hoogleraar geneesmiddelenbewaking en geneesmiddelenveiligheid aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Nieuwe bijwerkingen worden vaak in de praktijk ontdekt.

door: Marc de Leeuw

Kennis over bijwerkingen maakt patiënt therapietrouwer “Een oogarts zag bij sommige patiën-

vervelend vonden, dat ze het middel in

potje. Maar wat waren de omstandig-

ten een vernauwing van het gezichts-

de kast lieten liggen. Dokters moeten

heden? Wat zijn de gevolgen van deze

veld. Het bleek een bijwerking van

daar zelf naar vragen, hopelijk doen

problemen in de praktijk?”

langdurig gebruik van vigabatrine,

ze dat. Uitleg over een bijwerking,

een anti-epilepticum. Daarom mag dit

bijvoorbeeld dat die vanzelf overgaat,

Zwangerschap

middel alleen nog worden gebruikt als

kan de patiënt motiveren zijn medica-

Lareb zal nog gerichter zoeken naar

het gezichtsveld in de gaten gehouden

tie toch te blijven gebruiken. Artsen

bijwerkingen, zegt Van Puijenbroek.

wordt”, zegt Eugène van Puijenbroek,

moeten daarom, als ze een diagnose

Zwangerschap is daarbij een speer-

bijzonder hoogleraar geneesmiddel-

stellen, ook kijken naar mogelijke bij-

punt. “Veel vrouwen krijgen ergens in

bewaking en -veiligheid aan de Rijks-

werkingen.”

de zwangerschap een geneesmiddel

universiteit Groningen. Volgens Van

Van Puijenbroek wil dat bijwerkingen

voorgeschreven. We willen genees-

Puijenbroek, die op 10 maart 2015 zijn

eerder worden herkend. En hij wil

middelgebruik voor en tijdens de

rede als hoogleraar uitsprak, laat dit

weten welke invloed ze hebben op de

zwangerschap in kaart brengen en de

voorbeeld zien dat bijwerkingen vaak

patiënt. En wanneer ze optreden. “Hoe

mogelijke effecten daarvan op moe-

in de praktijk worden ontdekt. “Ook

lang duurde de bijwerking? Welke

der en kind. Zijn die er niet, dan willen

laat het zien dat bijwerkingen een

dosis gebruikte de patiënt? Maar ook:

we ook dat vastleggen.” Dat gebeurt

vaste plek moeten krijgen in de patiën-

voelde de patiënt zich ziek?”

binnen het pregnant-onderzoek, dat

tenzorg.”

“Onlangs bleek dat patiënten die

nu in de opstartfase is. Via een dertig-

Thyrax in de blisterverpakking kregen,

tal verloskundigenpraktijken verspreid

Bijwerkingen

verschijnselen vertoonden van over-

door het hele land, krijgen zwangere

Zijn interesse in bijwerkingen ontstond

dosering”, vertelt hij. “Men denkt dat

vrouwen het verzoek mee te doen aan

toen hij werkte als huisarts. “Ik merkte

dit komt door de nieuwe verpakking –

het onderzoek. We gaan dit ook doen

dat patiënten de bijwerkingen soms zo

voorheen zaten de pillen in een glazen

via apotheken.”

Optima Farma 2 2015.indd 12

03-06-15 10:45

foto studio Oostrum

optima farma nr 02 -

foto studio Oostrum

zomer 2015 jaargang 29

Hoogleraar, arts en klinisch farmacoloog

Eugène van Puijenbroek (1960) is per 1 april 2014 benoemd tot bijzonder hoogleraar geneesmiddelenbewaking en geneesmiddelenveiligheid aan de Rijksuniversiteit Groningen. Op 10 maart 2015 sprak hij zijn oratie uit, getiteld Veilige geneesmiddelen, het is maar hoe je het bekijkt. Verder werkt hij als arts en klinisch farmacoloog bij Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb. Van 1995 tot 2006 werkte hij tevens als huisarts in Vught. Verder werkte hij onder meer bij de Europese geneesmiddelauto-

riteit (European Medicines Agency).

Lareb brengt kennis over bijwerkin-

erop te wijzen dat die bijwerking in de

Lareb kennis beschikbaar aan de

gen, verkregen via zorgverleners en

praktijk kan meevallen.”

praktijk.

patiënten, terug naar de praktijk, zegt

“Nog een voorbeeld: bij de pandemie

die studeren aan de Rijksuniversiteit

de hoogleraar. Als een patiënt weet

van Mexicaanse griep in 2009 kregen

Groningen zullen Van Puijenbroek

dat een bijwerking vanzelf overgaat,

risicopatiënten twee achtereenvolgen-

daarom regelmatig aantreffen in de

zal dat helpen de medicatie trouw te

de vaccinaties. Na de eerste vaccinatie

collegezaal. “Ik geef college aan far-

blijven innemen. “Een voorbeeld is

bleek de koorts heftiger dan na de

maciestudenten; ik ben aangesteld

pregabaline, gebruikt bij neuropathi-

tweede. Met dit gegeven kun je pa-

bij de basiseenheid Farmacothera-

sche pijn. Veel patiënten werden daar-

tiënten preciezer informeren over deze

pie & Farmaceutische Patiëntenzorg.

door duizelig, maar bleven het toch

bijwerking.”

Daarnaast geven we vanuit Lareb ook

Aankomende

apothekers

onderwijs aan artsen in opleiding.”

gebruiken. Deze informatie kun je gebruiken om nieuwe gebruikers die

Farmaciestudenten

Van Puijenbroek kan niet genoeg

zich zorgen maken over duizeligheid,

Onder meer via het onderwijs stelt

benadrukken hoe belangrijk het is dat zorgverleners scherpe ogen en oren hebben. “Nieuwe bijwerkingen ko-

Ik merkte dat patiënten de

men vaak in de praktijk aan het licht.

bijwerkingen soms zo vervelend

sieve

vonden, dat ze het middel in de

veroorzaakt door het jc-virus die

kast lieten liggen

Optima Farma 2 2015.indd 13

Een voorbeeld daarvan is progresmultifocale

leuko-encefalo-

pathie (een ernstige herseninfectie dodelijk kan aflopen) bij het gebruik van dimethylfumaraat (een middel tegen ms).”

03-06-15 10:45

optima farma nr 02 -

eff e c t i e f e n ve i l i g g e b r uik

Het is belangrijk dat medicijnen op een veilige en effectieve manier worden gebruikt. Door patiënten hierin goed te begelei-

den valt er veel winst voor hun gezondheid te behalen. Die begeleiding kan op verschillende manieren en apothekersassistenten spelen hierin een belangrijke rol.. door: Mirthe Niehoff

Begeleiding bij goed gebruik medicatie Per jaar sterven er 1660 mensen door-

“Dit geeft wel aan hoe belangrijk het

manieren. De al effectief gebleken

dat ze hun medicijnen voor hart- en

is om medicijnen goed te gebruiken en

MeMO-aanpak (MeMO staat voor

vaatziekten niet goed gebruiken. Dat

dat daar nog veel winst te behalen is.”

medicatiemonitoring

is drie keer zoveel als het aantal men-

-optimali-

satie) van Stichting Healthbase is er

sen dat sterft in het verkeer. Brigit van

MeMO-aanpak

daar een van. In twaalf apotheken in

Soest, programmamanager Goed Ge-

Patiënten begeleiden bij hun me-

’t Gooi wordt een regionale pilot met

neesmiddelen Gebruik van de knmp:

dicijngebruik kan op verschillende

deze methode uitgevoerd met behulp van de systeem-onafhankelijke webrapportage Therapietrouw van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (sfk). Hierbij doe je eerst een goede eerste uitgifte. Vervolgens leg je in je apotheeksysteem vast wanneer de patiënt moet terugkomen voor zijn tweede uitgifte. Heeft de patiënt na deze datum zijn medicijnen nog niet opgehaald, dan krijg je een melding en bel je degene op. Ook kun je bij een bepaalde groep patiënten, bijvoorbeeld diabetespatiënten, de aflevergegevens bekijken door gebruik te maken van rapportages. Hiermee kun je patiënten opsporen die mogelijk

Optima Farma 2 2015.indd 14

03-06-15 10:45

zomer 2015 jaargang 29

therapieontrouw zijn. Bij die patiënten onderneem je ook actie door het gesprek met ze aan te gaan.

Goed gesprek Dat je een gesprek aangaat met de patiënt is belangrijk, maar ook de manier waarop je dat doet is van belang. Het is verkeerd om meteen te denken dat een patiënt zijn medicijnen niet goed gebruikt. Misschien haalt degene zijn medicijnen wel bij een andere apotheek of heeft hij een tijd in het ziekenhuis gelegen. En ook al gebruikt de patiënt zijn medicijnen

'Het begin van

Kooy. Aan een onderzoek hierover

vinden om Telefonische Start Begelei-

de behandeling is

deden 53 apotheken, waaronder veel

ding te geven. Ze zijn met de inhoud

Service Apotheken, mee. Je kunt deze

van hun vak bezig. Bovendien staan

heel belangrijk'

methode bijvoorbeeld gebruiken als

ze zekerder achter de balie, omdat

de eerste uitgifte niet is gegaan zo-

ze meer over de medicijnen weten

als gepland. Soms wordt de medicatie

en beter advies kunnen geven. Elke

niet goed, daar kan hij een goede re-

opgehaald door een familielid en kan

assistent neemt namelijk een groep

den voor hebben. Brigit: “Je moet van

er geen eerste uitgiftegesprek plaats-

patiënten onder haar hoede, bijvoor-

het positieve uitgaan. Je tikt de pa-

vinden. Een andere keer heeft een

beeld patiënten die bisfosfonaten ge-

tiënt niet op zijn vingers, maar neemt

patiënt de uitleg niet goed begrepen,

bruiken. Op deze manier leert zij deze

hem serieus en kijkt naar zijn erva-

omdat hij bijvoorbeeld laaggeletterd

middelen goed kennen. Door na een

ringen. Misschien heeft hij bijwerkin-

is. Wanneer zo’n eerste uitgifte niet

gen waardoor hij zijn medicijnen niet

goed gaat, noteer je dit. Je belt deze

gebruikt of denkt hij dat hij ze maar

patiënten vervolgens binnen twee

twee weken moest gebruiken in plaats

weken op en stelt vragen over het

van chronisch. Vaak kun je met sim-

medicijngebruik. Op deze manier kun

pele tips iemand al helpen. Je vertelt

je alsnog voorlichting geven en infor-

dat het medicijn chronisch gebruikt

matie uitwisselen. Brigit: “Het begin

aantal maanden te rouleren, neemt

moet worden en waarom dit zo is. De

van de behandeling is heel belangrijk.

ook de kennis over andere groepen

patiënt gaat tevreden naar huis en is

Op dat moment besluit de patiënt om

geneesmiddelen toe. Brigit: “Ook de

gemotiveerd om zijn medicatie goed

zijn medicijnen wel of niet goed te

patiënten waarderen de aandacht die

te gebruiken.”

gaan gebruiken. Als je de patiënt er

ze krijgen. Ze geven aan dat ze tevre-

dan bij betrekt, zal hij eerder besluiten

den zijn over de begeleiding en de in-

om zijn medicatie te gebruiken.”

formatievoorziening. Het onderzoek

Telefonische Start Begeleiding Een andere manier van het begelei-

'Je moet van het positieve uitgaan'

laat ook zien dat gebelde patiënten

den van patiënten bij hun medicijn-

Meer kennis

minder vaak stoppen met het gebrui-

gebruik is Telefonische Start Begelei-

Assistenten die meedoen aan het on-

ken van de medicijnen en dat ze deze

ding, bedacht door apotheker Marcel

derzoek geven aan dat ze het leuk

regelmatiger gebruiken.”

Optima Farma 2 2015.indd 15

03-06-15 10:45

optima farma nr 02 -

Die r fa r m a c o t he r a pi e

Hoe bepaal je hoe veel insuline je kat nodig heeft wanneer hij een

bloedglucosemeting niet toelaat? En moet je je hond die bang is voor geknal een slaappil geven op oudejaarsdag, en zo ja hoeveel? Baasjes vertellen over een dier dat medicatie nodig had.

foto Istock

Diereigenaar moet soms gissen naar juiste dosering

Optima Farma 2 2015.indd 16

03-06-15 10:45

zomer 2015 jaargang 29

pers werden rond het plein uitgerold.

Horen en zien verging je wanneer die vuurwerkbommen afgingen.

Het knallen begon al vroeg op oudejaarsdag en Rex had het niet meer. Dus de buurman voerde hem beide pillen tegelijk. Daarna lag de hond voor pampus tot 3 januari. In december had Rex nog van die fiere, rechtopstaande oren. Daarna hingen ze slap naar beneden. Het was zo’n mooie hond. Judith Bijloos

‘Als de dosis maar ongeveer goed is’

zijn jodiumarme voer en was telkens

Mijn kat Bruno kreeg op veertien-

geworden.

jarige leeftijd een te snel werkende

heel blij met dat stukje worst waar zijn pilletje in zat. Hij is net geen 16 jaar Karen de Leest

schildklier waardoor zijn hartslag te hoog was. De dierenarts schreef ate-

‘Prikken mocht, in ruil voor verse rosbief’

nolol voor, een halve tablet van 25 mg. Daarbij kreeg de kat een jodiumarm dieet. Daardoor ging zijn schildklier langzaamaan minder snel wer-

Hoe meet je de bloedglucosespiegel

ken en daalde zijn hartslag. Daarom

van een heetgebakerde kater met dia-

hebben we de atenolol afgebouwd

betes type 1? Kwam daar maar eens

op basis van de hartslag, die je bij

om bij mijn Spike, die suikerziekte

een kat meet bij de lies bij zijn ach-

kreeg na jarenlang gebruik van cortico-

‘Twee slaappillen was te veel voor die hond’

steroïden vanwege een allergie. Waar

zijn hartslag nauwelijks meer te voe-

'Rex moet echt even onder zeil zijn,

zo een bloeddruppel uit het dier te

len. Hij trilde dan helemaal. Ik ging

dus geef maar twee pillen!’ Toen Oud

persen, liet deze heer van stand geen

dus af op de mening van de dieren-

en Nieuw naderde, vroeg onze buur-

gesol aan zijn lijf toe.

arts.

man in Suriname een slaapmiddel

Spike laten wennen aan de insuline-

Eerst kreeg hij een kwart tablet en

voor zijn jonge herdershond aan de

spuit was al een heel proces. Lapjes

later een achtste tablet. Dat laatste

dierenarts. Want zijn Rex schrok van

rosbief, lieve woordjes en een lang-

is bijna niet te doen, met een keu-

harde geluiden en Surinamers knallen

zaam opbouwtraject van steeds har-

kenmesje de tablet door-

er met de jaarwisseling op los. Vooral

dere kneepjes in zijn nekvel, hadden er

snijden. Als de dosis

waar wij woonden, aan het Kerkplein

uiteindelijk toe geleid dat hij tweemaal

maar ongeveer goed

in hartje Paramaribo. De kantoren en

daags een injectie toeliet. Dan wel uit-

is, zei de dierenarts. Hij

bedrijven daar namen elkaar op ou-

sluitend en alleen als hij zich onderwijl

heeft het nog ruim een

dejaarsdag de maat: wie heeft dit jaar

tegoed kon doen aan verse vleeswaren

jaar prima gedaan op

de grootste pagara? Die miljoenklap-

van topkwaliteit. Voor wat, hoort wat

terpoot. Maar dat viel nog niet mee, want zodra ik mijn hand op zijn buik zette, begon hij te spinnen en was

Optima Farma 2 2015.indd 17

andere katten zich gewillig in oorrand of pootkussentje laten prikken, om

03-06-15 10:45

Discussies over de eerste uitgifte? Doe mee aan de peiling! Onderzoeksinstituut SIR en de KNMP starten gezamenlijk een peiling onder apothekersassistenten over hun ervaringen met het Begeleidingsgesprek eerste uitgifte. Er zijn signalen dat het apart vermelden van de kosten van het begeleidingsgesprek op de nota van de patiënt veel discussie veroorzaakt aan de balie. De KNMP wil de knelpunten inventariseren. De peiling gaat de ervaringen van apotheekmedewerkers met het Begeleidingsgesprek Nieuw Geneesmiddel in kaart brengen. Hoe verlopen de discussies aan de balie? En hoe beïnvloeden deze de werkzaamheden en de werksfeer? Is er sprake van agressie? Beïnvloedt dit de motivatie van het apotheekteam? De KNMP wil inventariseren hoe groot dit probleem is. De peiling bestaat uit 7 vragen. Beantwoord deze op www.knmp.nl/peiling

Optima Farma 2 2015.indd 18

03-06-15 10:45

zomer 2015 jaargang 29

… Maar bloed afstaan, dat was andere

was dat niet vanwege complicaties van

de maximale dosering, verdeeld over

koek.

de diabetes, maar door een tumor in

de dag: twee zakjes ’s morgens en een

Toch lukte het om kater Spike redelijk

de borstkas.”

’s avonds. Nu moeten we afwachten

binnen de bandbreedte van accepta-

Annemiek Veelenturf

hoe lang het goed gaat. Katja Dekker

bele glucosewaarden te houden. Simpelweg door het gedrag van de kat

Verwardheid en vlooien

nauwlettend te volgen. Sprong hij vaker dan normaal op het aanrecht om zijn vrouwtje klagelijk mauwend te verordonneren de waterkraan open te zet-

“Wilt u hem on-míd-de-lijk komen

ten, dan kreeg hij van mij een streepje

halen”, vroeg de dierenarts. “Hij is zo

insuline meer. Raakte hij onrustig,

luidruchtig!” Luca, onze heetgebakerde

meed hij mijn schoot, en verwijdden

terriër, loeide de hele kliniek bij elkaar

zich zijn pupillen, dan schakelde ik

en keek alsof hij spoken zag toen hij

terug. Net zolang tot hij – zich lui uit-

‘Als het paard last heeft, mag er een zakje bij’

lag na te ijlen van de spoedoperatie

nelijk opperbest.

Vlak voor zijn vertrek naar Athene voor

gedaan, liet ik in zijn status zetten dat

De hoeveelheid insuline – een prik om

de Olympische Spelen, werd Jarwo

hij geen opiaten meer mocht krijgen,

de twaalf uur – varieerde van 0,75 tot

kreupel en herstelde hij niet meer vol-

enkel nog nsaid’s. Klaarblijkelijk kunnen

5,5 eenheden. Soms had hij maanden-

doende om weer in de ring te kunnen

niet alleen mensen, maar ook honden

lang eenzelfde dosis, soms vroeg zijn

verschijnen.

verward worden van opiaten.

toestand om finetuning, wat dagen kon

Het paard is inmiddels 24 jaar en brengt

Dan was er de permetrinevergifiting

duren. Voor etentjes, theaterbezoek of

zijn oude dag bij ons door op de boer-

van Karel de kat. Per ongeluk had ik

werkverplichtingen in de avonduren,

derij in de wei. Sinds Jarwo moeilijker

het vlooienmiddel voor hond en kat

schoof ik het prikmoment ruim tevoren

loopt, krijgt hij dagelijks fenylbutazon,

verwisseld. “Helaas komt het regelma-

een half uur per dag op. Dat kon zijn

dat paardeneigenaren kennen als Bute.

tig voor dat katten sterven als gevolg

lijfje goed hebben. In de dagen erna

Laatst nam de pijn toe, en besloten

van vlooienbehandelingen met Perme-

ging ik dan weer steeds een half uur

we na overleg met de dierenarts en de

thrin”, staat op vlooien.org te lezen.

terug in het injecteerschema.

eigenaresse om extra Bute te geven.

“De kat doet zo raar”, sms’te mijn

Natuurlijk had hij ook wel eens een

Over de dosering gaf de veearts geen

pleegdochter midden in de nacht.

hypo; dan liep hij ‘dronken’ rond.

duidelijk advies, maar zei: ‘Als hij veel

“Hij schokt met zijn hele lijfje.” Ik

Gelukkig kreeg ik hem daar met fijn-

last heeft, mag er wel een zakje bij’.

racete naar de spoedkliniek, waar

gemalen druivensuiker altijd weer uit.

Op internet zocht ik naar de maximale

Karel op de ic werd opgenomen. Hij

Maar hypo’s waren een zeldzaamheid.

dosering, maar helaas vond ik die niet.

kreeg valium en een infuus. Verder

En wanneer de dierenarts hem bij de

Wel kwam ik informatie tegen over de

was het bidden voor de goede afloop.

jaarlijkse controle knock-out spoot om

risico’s bij langdurig gebruik (maagpro-

Een dag en 800 euro later, tijdens het

bloed te kunnen aftappen, bleek de

blemen, vergelijkbaar met nsaid’s bij

bezoekuur, mauwde Karel boos – hij

uitslag van de labtest mijn therapiestra-

mensen) en dat de dosering dan beter

wilde naar huis. Tegen het advies in

tegie keer op keer te bevestigen: Spike

verdeeld kan worden over twee giften.

besloot ik hem weer mee te nemen.

had keurige bloedwaarden.

Nadat we de bijsluiter van een nieuwe

Voor de laatste stuipjes bleek aaien

Zo hebben we dat zesenhalf jaar lang

verpakking hadden uitgeplozen, kwa-

afdoende. Hij is er gelukkig bovenop

gedaan, Spike en ik. Toen hij twee jaar

men we erachter dat Jarwo een tijdje

gekomen.

geleden op 21-jarige leeftijd overleed,

een overdosering kreeg. Nu geven we

rekkend, soezend in het zon of andere katers tot een gevecht uitdagend – typisch kattengedrag vertoonde. Dan was hij zichzelf, en voelde hij zich ken-

Optima Farma 2 2015.indd 19

nadat hij weer eens een veel te grote reu naar de strot was gevlogen en dat bijna met de dood had moeten bekopen. Nadat zich dat nog eens had voor-

Mariël Croon

03-06-15 10:45

fa r m a c e ut i s c h c o n s ul e n t

foto: studio Oostrum

optima farma nr 02 -

‘Dit werkt zoveel beter, voor longpatiënten en voor onszelf’ door: Suzanne de Joode

Karin Wezepoel is de eerste farmaceutisch consulent bij de Redactiecommissie Zorgprotocollen, werkgroep Pharmacom-protocollen van Health Base. 'Ik merk dat lang niet alle apothekersassistenten met de zorgprotocollen werken. Jammer, want het is voor ons én voor de patiënten beter.'

Optima Farma 2 2015.indd 20

03-06-15 10:45

foto: studio Oostrum

zomer zomer2015 2015 jaargang jaargang29 29

“Een grote verbetering”, zo noemt farmaceutisch consulent Karin Wezepoel (49) de nieuwe eenduidige inhalatie-instructies van de Long Alliantie Nederland (LAN). “Het lijkt erop dat patiënten nu echt minder medicatiefouten maken.” Inhalatorgebruik

mee naar de spreekkamer. Ze kunnen op het scherm

Laat vijf mensen een zin in elkaars oor doorfluisteren,

meekijken en daarnaast laten wij eventueel nog met

en geheid, de vijfde heeft iets heel anders gehoord

duidelijke plaatjes en filmpjes zien wat ze moeten

dan de oorspronkelijke formulering. Zo ongeveer was

doen. Patiënten oefenen ter plekke en wij leggen

het met de instructies die longpatiënten kregen over

alles meteen in het dossier vast. Heel overzichtelijk,

hun inhalatorgebruik. De longarts, apotheker, long-

ook voor de andere collega’s.”

verpleegkundige, huisarts; allemaal vertelden ze een

Maken patiënten nu ook minder medicatiefouten?

iets ander verhaal. Patiënten moesten voor elk gebruik

“Hard maken kan ik het niet", zegt Karin Wezepoel,

drie pufjes wegspuiten, zei de ene zorgverlener. Nee,

"maar ik denk het wel. Omdat we nu veel beter uitleg-

alleen bij een nieuwe flacon, zei een ander. Mond

gen wat en hoe ze het moeten doen, en waarom dat

naspoelen met water? Niet nodig, zei de een. Altijd

zo is, beklijft het ook beter. Mensen zijn toch eerder

doen, zei een tweede. “Elke beroepsgroep gebruik-

geneigd om hun mond te spoelen na een pufje, nu ze

te zijn eigen protocol, en die verschilden nogal van

begrijpen dat daardoor de kans op vervelende schim-

elkaar”, zegt Karin Wezepoel,

mels in de mond waarschijnlijk afneemt.”

farmaceutisch con-

sulent in de Dam Apotheek te Leidschendam.

Waarschijnlijk – want helemaal zeker is het niet. En

Geen wonder dat veel patiënten met astma of copd

zo zijn er nog enkele zaken opgenomen in de nieu-

de longmedicatie niet goed gebruiken. De Neder-

we protocollen waarvoor geen hard bewijs is. “Maar

landse cijfers lopen uiteen van 27% tot 89% foutief

men vond het belangrijk om één lijn te trekken. Als

gebruik. En uit internationaal onderzoek blijkt dat

er geen bewijs is, maakt men gebruik van ‘best evi-

de helft van de longpatiënten zijn ziekte niet goed

dence’ en ‘best practice’.” Zoiets dergelijks gold ook

onder controle heeft omdat ze hun inhalator niet

voor het wegspuiten van pufjes. Patiënten kregen

goed hanteren.

van verschillende fabrikanten verschillende adviezen. Er is gekozen voor één standaardadvies: bij het eer-

Zorgprotocollen

ste gebruik drie pufjes wegspuiten, en als de medi-

Aan die ‘chaos’ is nu een einde gekomen met

catie langer dan een week niet is gebruikt, moet de

de ‘Landelijke infrastructuur eenduidige inhalatie

patiënt een pufje wegspuiten.”

instructie’. Die geldt voor álle zorgverleners. De knmp en de Long Alliantie Nederland hebben hem samen

Mini-boerderij

ontwikkeld. Karin Wezepoel werkte mee aan het

Uitdagingen en telkens weer iets nieuws leren,

vertalen van de instructies naar praktisch toepas-

daar houdt ze van. Ook thuis. Of het nu is over de

bare zorgprotocollen, als lid van Redactiecommissie

(snij)bloemen en planten die om haar ‘mini-boerde-

Zorgprotocollen van Health Base. Er zijn 21 eendui-

rij’ groeien en bloeien, haar moestuin of de scha-

dige inhalatieprotocollen. Een enorme verbetering,

pen die ze houdt, er is altijd wel een cursus die

zo vindt ze. “Alle apothekersassistenten leggen de

verdieping biedt. “Mijn man is ook zo’n bezige bij.

instructies nu hetzelfde uit. In dezelfde stappen,

Gelukkig hebben we maar weinig slaap nodig,”

woorden en volgorde. We nemen patiënten altijd

lacht Karin.

Optima Farma 2 2015.indd 21

03-06-15 10:45

optima farma nr 02

Hoe, hoelang, wie, wanneer, waar & waarom

Over het Eerste UitgifteGesprek is veel bekend. Veel stiller is het rondom het Tweede Uitgiftegesprek. “Terwijl juist dat een cru-

ciaal moment is voor goede patiëntenzorg,” zegt apothekersassistent Marlijn Sutorius. “De rollen zijn omgedraaid; de patiënt praat, en levert de informatie. Ik luister.”

door: Susanne de Joode

Het Tweede uitgiftegesprek in 7 stappen Waarom? tu is bedoeld om de patiënt zo goed mogelijk gebruik van het geneesmiddel te laten maken.

ben, wanneer de ssri eindelijk zal gaan

met slikken, dan zullen sommige

werken, of ze weer langer kunnen

mensen ertoe overgaan het middel

fietsen met hun nieuwe inhalator. Die

te nemen. Maar dat hoeft niet. Het

hebben zorgen, vragen en twijfels.” En

kan ook zijn dat iemand heel goed

Het Tweede uitgiftegesprek (tu)

dat is, vindt hij, nou net de crux van

kan motiveren waarom hij het mid-

wordt gevoerd bij mensen die

het tu: dat je het geneesmiddelenge-

del echt niet wil gebruiken.”

net zijn gestart met een nieuw

bruik benadert vanuit de patiënt.

En dan? “Dat is dan ook goed”,

geneesmiddel dat is bedoeld voor chro-

De Gier: “Bij het tu stem je de zorg

vindt Han de Gier. “Het gaat er niet

nisch gebruik – soms voor de rest van

af op de patiënt, vanuit de behoefte

alleen om dat het patiënt het middel

hun leven. Als doel van het tu wordt

van de patiënt. Op zo’n manier dat

slikt, maar dat hij weet wat hij doet

meestal ‘therapietrouw bevorderen’

de patiënt zo goed mogelijk gebruik

en waarom. En dat de apotheker dat

genoemd. Maar dat is Han de Gier net

kan maken van het geneesmiddel. En

ook weet en in het dossier vastlegt. De

wat te kort door de bocht. Hij is hoogle-

ja, dat kan betekenen dat je de the-

patiënt moet voelen dat je met hem

raar farmaceutische patiëntenzorg aan

rapietrouw bevordert. Bijvoorbeeld bij

mee kunt en wilt denken over zijn ge-

de rug en een van de auteurs van het

iemand die het doosje bloeddrukver-

zondheid. Dat je hem serieus neemt

Handboek farmaceutische patiënten-

lagers nog niet eens heeft geopend

en dat hij je kan vertrouwen. Het zijn

zorg. “Patiënten denken niet in termen

omdat hij toch nergens last van heeft.

geen krentenbollen die we afleveren,

van ‘therapietrouw’. Die vragen zich af

Als je dan uitlegt dat hij minder kans

maar geneesmiddelen. Daar hoort

of ze die statine wel echt nodig heb-

heeft op een hartkwaal als hij begint

een grote verantwoordelijkheid bij.”

Optima Farma 2 2015.indd 22

03-06-15 10:45

zomer 2015 jaargang 29

Marian Otten is helemaal eens met De Gier. Ze heeft ruim dertig jaar ervaring als apothekersassistent. Daarnaast is ze bestuurslid van Optima Farma en do-

Wanneer? Na twee weken.

tenzorg, maak je daarvoor bij het eu een afspraak. Er zijn slechts weinig apothe-

Bij de eerste uitgifte krijgt de

ken die op deze manier werken. “Bij

patiënt voldoende medicijnen

ons gaat het niet zo formeel”, vertelt

mee voor twee weken. Daarna

Marlijn Sutorius, apothekersassistent bij

tu kun je laten zien dat je betrokken

moet de patiënt een nieuwe aflevering

apotheek Stevenshof in Leiden. “‘Als

bent bij het wel en wee van de patiënt.

krijgen en hoort het tu plaats te vinden.

u de volgende keer komt, informeren

Ik probeer mijn studenten mee te ge-

Maar wat is het beste moment, en de

we even of het geneesmiddel u goed

ven hoe belangrijk het is dat patiënten

beste manier, om het tu bij de patiënt

bevalt’, zeggen wij. En als dan na een

gehoord en gezien worden als ze met

aan te kondigen? Volgens de konink-

aantal weken blijkt dat een patiënt geen

ziekte of kwalen te maken krijgen. Bij

lijke route, zoals die staat omschreven

behoefte heeft aan dat gesprek? “Nou,

de huisarts, en ook in de apotheek.”

in het Handboek farmaceutische patiën-

dan niet. Ik leg dan natuurlijk nog een

cent aan het Deltion College. “In het

keer goed uit waarom het belangrijk is dat we samen praten over zijn ervaringen, maar ik kan hem moeilijk aan de balie vastketenen!”

Wat? Zorgen, verwachtingen en overtuigingen

Zowel Marian Ottens als Marlijn Sutorius werken tijdens het tu met

uitgifte-begeleidingsbrief-

jes. Op het briefje voor esomeprazol staan vragen zoals: ‘Hoe gaat het met het gebruik? Last van bijwerkingen? Vraag of klachten zijn verminderd.’ De bedoeling van die vragen is om te weten te komen welke zorgen, verwachtingen en overtuigingen een patiënt heeft, zegt Han de Gier. In het Handboek farmaceutische patiëntenzorg wordt daartoe een ‘concordance vragenlijst’ aanbevolen. “Als je patiënten die bij de eu meegeeft, kunnen ze die ingevuld mee nemen bij het tu-gesprek. Zo bepalen ze

zelf de agenda daarvan.”

Hoe? tu is vooral luisteren, niet praten

De (gesloten) vragen die op het uitgiftebegeleidingsbriefje staan, zijn bedoeld als geheu-

gensteuntje. Niet als vraag die je letter-

foto Alex Buiter Optima Farma 2 2015.indd 23

03-06-15 10:45

optima farma nr 02

Hoe, hoelang, wie, wanneer, waar & waarom

lijk zo moet stellen. Door open vragen

check ik of de arts weet dat de patiënt

Marian Ottens. “Bij ons in de apotheek

(‘wat zijn uw ervaringen met het mid-

het middel niet gebruikt, en zo nodig

doen we het allemaal, als team, zowel

del?’) kom je veel meer te weten. Daar

geven we dat door.”

apothekers als assistenten. Ik zie niet

kan een patiënt geen ‘ja’ of ‘nee’ op antwoorden. “Als een dans, zo zie ik het tu,” zegt Marlijn Sutorius. “Ik doe een stapje naar voren, de patiënt doet een stapje opzij. Vervolgens probeer ik weer wat dichterbij te komen. Ondertussen kijk ik heel goed wie ik voor me heb en hoe ik zo goed mogelijk aan kan

gebeuren dat alleen de apothekers het Wie? Ook goed getrainde,

doen. Daar hebben ze geen tijd voor.”

ervaren apothekersassistenten

Marlijn Sutorius volgde een cursus ‘motivational interviewing’ om het ‘dansgesprek’ te

leren. Ze heeft jarenlange ervaring met

Hoe lang? Meestal in een paar minuten

Wil je het echt goed doen, vindt De Gier, dan duurt het tu een

sluiten bij die persoon. Hoe bevalt het

het tu, omdat ze werkt in een acade-

geneesmiddel de patiënt en hoe krijg ik

mische apotheek waar veel aandacht is

steedt Marlijn Sutorius er bijna nooit aan.

hem zover dat hij me vertelt wat ik we-

voor goede patiëntenzorg. Wat doet ze

“Vlot en vaardig, maar zonder haast,” zo

ten moet om hem te begeleiden bij een

als een patiënt een vraag stelt waar ze

typeert ze. “Het is prettig als patiënten

veilig medicijngebruik?”

het antwoord niet op weet? “Dan vraag

veel vragen hebben, maar met sommigen

ik de apotheker er even bij”, vertelt ze.

ben je ook echt heel snel klaar.” Marian

“Welke voedingsmiddelen hebben in-

Ottens is vooral pragmatisch. “Als het

vloed op de kaliumspiegel, bijvoorbeeld.

heel druk is aan de balie, doe ik de light-

Waar? tu kan ook telefonisch

kwartier. Maar zoveel tijd be-

Het tu dient liefst in een aparte

Dat gaat echt mijn pet te boven.” En zo

versie. Dan beperk ik me toch tot infor-

spreekkamer plaats te vinden, zo

beschikt Marlijn over alle eigenschap-

meren naar bijwerkingen, problemen

schrijft het Handboek farmaceu-

pen die een apothekersassistent of far-

met inname en achterhaal ik of mensen

tische patiëntenzorg. Marian Ottens en

maceutisch consulent volgens Han de

zelf nog vragen hebben. Als het niet an-

Marlijn Sutorius gebruiken de spreekka-

Gier in huis moet hebben om het tu te

ders kan, stel ik slechts één vraag: ‘Gaat

mer alleen bij uitzondering, maar voeren

kunnen voeren: “Training, ervaring, en

het goed met het gebruik van dit nieuwe

het gesprek gewoon aan de balie. En als

de steun van de apotheker.” In het idea-

middel?’” Niet omdat het moet, maar

het geneesmiddel wordt bezorgd? Dan

le geval, zo vindt hij, voert de apotheker

vanuit oprechte interesse, zo vult ze aan.

wordt het tu niet altijd gevoerd, zegt

zélf het tu. Zo staat het ook in het hand-

“Dat is toch de essentie van ons vak. Hoe

Marian Ottens. “Maar dat zou eigenlijk

boek. Maar dat gebeurt haast niet, weet

moeilijk kan het zijn?”

wel moeten.” “Wij bellen de patiënt dan altijd op,” weet Marlijn Sutorius.

Wel verplicht, niet vergoed

Niet ideaal, vindt De Gier, want je mist

Voor het tu-gesprek is geen vergoedingsstructuur voorhanden. Het

belangrijke non-verbale informatie. “Ie-

kost apothekers(assistenten) wel veel tijd, maar die tijd krijgen ze niet

mand kan zeggen dat hij niet bang is

betaald. Een van de redenen dat het niet altijd gevoerd wordt, denkt

voor bijwerkingen, maar een angstig

De Gier. Best begrijpelijk – “Apothekers hebben het nu eenmaal enorm

of wanhopig gebaar kan duidelijk ma-

druk” – maar niet gewenst. “Om verspilling in de zorg tegen te gaan,

ken wat er in de onderbuik leeft. En

is bepaald dat geneesmiddelen de eerste keer voor twee weken mogen

daar wil je heen, naar die onderbuik.”

worden uitgeleverd. Stel dat iemand een middel niet verdraagt, dan

Maar toch, een goed telefoongesprek

voorkom je dat er medicatie voor maanden vernietigd moet worden.

is nog altijd beter dan niks. “Uit onder-

Als iemand voor de tweede aflevering komt, moet het tu gevoerd wor-

zoek blijkt dat patiënten die aandacht

den. Als een patiënt schade ondervindt doordat hij zijn geneesmiddel

en zorg enorm waarderen”, benadrukt

niet juist gebruikt, dan is de apotheker daar als behandelaar aanspra-

Han de Gier. Ook als een patiënt de me-

kelijk voor. Vanuit die verantwoordelijkheid is het aanbieden van het tu

dicatie niet op komt halen, belt Sutorius

een verplichting.” Als een apotheker dat niet doet, staan er dan sanc-

de patiënt op. “Dan probeer ik erachter

ties op? “Nee”, weet Han de Gier. “Een kromme situatie. Ik hoop dat de

te komen wat daar de oorzaak van is en

vergoeding snel wordt geregeld. Maar ik heb er een hard hoofd in.”

Optima Farma 2 2015.indd 24

03-06-15 10:45

foto: Twan de Veer

zomer 2015 jaargang 29

Wat bespreek je tijdens de tu? Te bespreken Voorbeeld: Ervaringen

Wat zijn uw ervaringen tot nu toe met het nieuwe geneesmiddel?

Laat de patiënt vertellen, luister, vat samen en vraag door (met open vragen). Verwachtingen Wat verwacht u van de medicijnen? Dit kan een kortetermijnverwachting zijn,

terwijl het doel juist in de toekomst ligt.

Belemmeringen Welke belemmeringen zijn er om het middel op de juiste manier en tijd in te nemen?

Kijk samen wat nooit wordt overgeslagen in de dagelijkse routine (tandenpoetsen,

kat te eten geven) en koppel het innamemoment hieraan.

Noodzaak

In hoeverre denkt u dat de medicatie uw aandoening kan verbeteren?

Of vindt de patiënt het middel niet zo nuttig, en waarom dan niet?

Zorgen

Welke zorgen heeft u over bijwerkingen, afhankelijkheid, langetermijneffecten

van de medicatie?

Effect

(indien van toepassing); wat merkt u al van de werking van het geneesmiddel?

Vragen

Heeft u nog andere vragen of problemen met de geneesmiddelen?

* Ontleend aan het Handboek farmaceutische patiëntenzorg

Optima Farma 2 2015.indd 25

03-06-15 10:45

optima farma nr 02

ve r e ni g in g s ni e uw s

'Niemand wil nog aan balie apotheek' interessant

maar de conclusie is wat mij betreft

ontwikkelingen

ook één op één in te zetten bij de

en farmaceutisch gebied maar ook

achterban van Optima Farma.

door sociale ontwikkelingen als de

Dat blijkt ook wel uit het artikel in

vergrijzing van de patiënten, is het

het ad van 23 mei 2015 met de titel:

steeds belangrijker deskundigheid

‘Niemand wil nog aan balie apo-

te combineren met communicatieve

theek’.

vaardigheden om zo de patiënt goed

Wij zien dat apothekersassistenten

te kunnen begeleiden in het juiste

hun werkplek in de openbare apo-

gebruik van medicijnen en allerlei

theek verruilen voor de ziekenhuis-

andere producten en diensten van

apotheek. Daarnaast signaleren wij

de apotheek.

een terugloop in het aantal aanmel-

We zien echter dat onder invloed van

dingen van leerlingen bij de ROC’s

de financiële positie van de apotheek

voor het beroep van apothekers-

er minder geld beschikbaar is voor

assistent. In een peiling, onlangs ge-

opleiding en nascholing, hierover

houden door Optima Farma onder

maken we ons wel zorgen.

Er is landelijk aandacht voor de pu-

de apothekersassistenten werkzaam

Deze zorgen delen we in het re-

blicatie van het Nationaal Welzijns-

in de openbare farmacie, kwam dui-

gelmatige overleg dat we hebben

onderzoek van VvAA. De conclusie

delijk naar voren dat 50% van de

met de KNMP en daarnaast met

is: "De zorgvraag stijgt en de kosten

apothekersassistenten niet opnieuw

beleidsmedewerkers van het ministe-

moeten omlaag. De druk op de zorg-

voor dit vak zou kiezen. Uit dezelfde

rie van VWS.

professional neemt toe. Daarnaast

peiling kwam ook naar voren dat

Hiermee werkt Optima Farma aan

kan er steeds meer als gevolg van

50% van de apothekersassistenten

de invulling en ontwikkeling van het

technologische vooruitgang. Al deze

er nu over denkt om van beroep te

mooie beroep van apothekersassi-

ontwikkelingen

veranderen of zelfs helemaal het vak

stent en farmaceutisch consulent en

te verlaten.

manager.

werkplezier vergroten."

Ontwikkelingen

Jose van Engelen,

Het onderzoek is gedaan onder art-

Ik vind het nog steeds een mooi en

Voorzitter Optima Farma

foto: Studio Oostrum

sen, fysiotherapeuten en apothekers

kunnen

enerzijds

zorgen voor stress en het risico op

beroep. op

Door

allerlei

technologisch

burn-out, anderzijds kunnen ze het

Optima Farma en Optima Farma Hoger Kader op Facebook Hebben jullie een actueel onderwerp en/of bericht in de media gelezen en vinden jullie dat dit onder de aandacht van je collega’s gebracht zou moeten worden? Laat het ons dan weten (secretariaat@optimafarma.nl ) zodat we dit op onze website kunnen plaatsen of plaats zelf een bericht op onze Facebookpagina.

Optima Farma 2 2015.indd 26

03-06-15 10:45

zomer 2015 jaargang 29

Colofon

Oproep Commissie Hoger Kader

Het kwartaalblad bereikt via de apotheek

len, laat het ons dan weten. Misschien

apothekersassistenten, farmaceutisch consu

wordt je scriptie of afstudeeropdracht

lenten en farmaceutisch managers, die werk-

dan wel gepubliceerd op de website

zaam zijn bij de openbare, huisarts-, of zieken-

of heb je vragen mail ons dan op het volgende adres: secretariaat@optimafarma.nl Commissie Hoger Kader Optima Farma: Marlies Peeters, Christine Wiedeman, Sharda Jhanjhan en Inge Pijnenburg Ben jij recent afgestudeerd als Farmaen zou je de bevindingen van jouw af-

de beroepsvereniging Optima Farma en knmp.

Ben je bereid om je ervaringen te de-

van Optima Farma. Wil je meedoen

ceutisch Consulent of Farmakundige

Het vakblad Optima Farma is een uitgave van

Agenda

studeerproject graag willen delen met anderen, dan is dit iets voor jou!

dinsdag 22 september

Wij zijn op zoek naar enthousiaste

Dag van de Apothekersassistenten

hbo-ers die hun scriptie/afstudeerproject met ons willen delen en over hun

28 & 29 September 2015

ervaringen willen vertellen. Gewoon

Global Pharmacy Technicians Symposium

omdat het interessant is om te lezen

FIP Congres, Dusseldorf

huisapotheek, poliklinische apotheek of farma ceutische groothandel. Adreswijzigingen & abonnementen Administratie KNMP Postbus 30460 2500 GL Den Haag tel. 070 373 71 41 e-mail: leden@knmp.nl Advertenties Monique Ruigrok Kevin Aniba tel. 070 373 74 07 m.ruigrok@knmp.nl k.aniba@knmp.nl Redactieadres Postbus 30460 2500 GL Den Haag tel. 070 373 73 02 fax. 070 346 49 26 optimafarma@knmp.nl Hoofdredacteur Mariël Croon

of misschien omdat jouw idee ook in Aan dit nummer werkten mee: Frits Baltesen, Edwin Bos, Margo Briejer, Suzanne de Joode, Marc de Leeuw, Mirthe Niehoff, Jose van Engelen.

andere apotheken wellicht zou kunnen worden toegepast. Het zou jammer zijn als goede initiatieven zo onopgemerkt in de kast verdwijnen, terwijl je er an-

Ontwerp Ton Sampiemon, TSdesign Almere

deren van zou kunnen laten meeprofiteren.

Optima Farma Nieuwsbrief

Optima Farma

De digitale Optima Nieuwsbrief verschijnt

Voor vragen en/of opmerkingen

1 x per maand voor de leden van de ver-

over je beroep of de vereniging:

Het zomernummer verschijnt 18 september 2015

eniging. De leden van de beroepsver-

Optima Farma, Margo Briejer

ISSN 0920 -2110

eniging Optima Farma ontvangen deze

(ambtelijk secretaris)

Nieuwsbrief automatisch bij aanmelding

Postbus 13166, 2501 ED Den Haag

als lid. In deze Nieuwsbrief een persoonlijk

T 070 373 72 15

verhaal van een collega en actuele en rele-

secretariaat@optimafarma.nl

vante beroepsinformatie.

www.optimafarma.nl

Optima Farma 2 2015.indd 27

03-06-15 10:45

professional

Kleine veranderingen kunnen een verschil maken voor uw cliënten

Verlaag het cholesterol met 3 porties of 1 yoghurtdrink per dag

1 per dag

Bezoek

www.becelproactiv.nl voor voorlichtingsmaterialen en meer informatie

100ml: 1 yoghurtdrink

3 PORTIES PER DAG -> 1 PORTIE = 10g: 2 boterhammen

250ml: 1 glas

OF *Resultaten van een Europese meting onder 9066 deelnemers naar het bewustzijn en begrip van cholesterolcijfers. ** Becel pro.activ bevat plantensterolen. Het is aangetoond dat plantensterolen het bloedcholesterol verlagen als onderdeel van een gezonde voeding met voldoende groente en fruit en een gezonde leefstijl. Een hoog cholesterolgehalte is een risicofactor voor de ontwikkeling van coronaire hartziekten. Hiervoor bestaan meerdere risicofactoren en de verandering van één van die factoren kan al dan niet een heilzaam effect hebben.

Optima 2015.indd 28 Nurse Opt.Farma 200x260.indd 1 BF3224Farma wt adv2BPA Professional

03-06-15 24-04-15 10:45 16:32