MagUZA 100 - april 2015 by Jansen & Janssen

Afgiftekantoor Antwerpen X, Maguza 100, Tijdschrift – kwartaalblad, april – mei – juni 2015, v.u. Johnny Van der Straeten, Universitair Ziekenhuis Antwerpen, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem

maguza april 2015

Zorgmagazine van het UZA

www.maguza.be – UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen

maguza april 2015

Zorgmagazine van het UZA

www.maguza.be – UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen

Moeder en kindcentrum

Voor ouders en kinderen CARDIOLOGIE Revalideren met de smartphone HIV Veilig blijven vrijen ONDERVOEDING 1 op 2 ouderen loopt risico

dossier

MOEDEREN KINDCENTRUM

VOORAF

Met MagUZA willen we patiënten correct informeren over medische thema’s en gezondheid



Zoeken naar zekerheid

rofessionele zorg start op basis van communicatie. Net zoals de behandeling van patiënten gebaseerd is op kennis en klinische evidentie, moeten de vaardigheden waarover een arts moet beschikken in de communicatie steeds berusten op evidentie. Als artsen er niet in slagen hun wetenschappelijk onderbouwde keuze voor een behandeling op een oordeelkundige manier te bespreken met de patiënt, hebben ze een deel van hun taak niet volbracht. Een diagnose stellen en een behandeling kiezen zijn echter complexe beslissingen: de arts vertrekt van waarschijnlijkheden, terwijl de patiënt vraagt naar zekerheden. Daarom is communicatie tussen arts en patiënt een potentiële bron van ontevredenheid. Patiënten willen echter niet alleen meer tevreden zijn, ze willen zelf betrokken zijn bij de keuze van de behandeling. Artsen hebben zich moeten aanpassen. Patiënten gedragen zich steeds meer als klanten, die via nieuwe media interactief willen geholpen worden. Ondertussen zet het steeds groter wordend aantal behandelingsopties patiënten er ook toe aan meer inzicht te krijgen in de beslissingen van artsen. Informatie halen ze uit de media, die zich ook vaker gaan interesseren voor geneeskunde en innovaties in de kunst van het genezen uitvergroten. Artsen dreigen het meesterschap over hun eigen beslissingen te verliezen. De zorgverstrekkers en de ziekenhuizen zullen zelf meer aanwezig moeten zijn in de media en originele initiatieven nemen om te kunnen inspelen op de groeiende behoefte van de patiënten. Die koers vaart het UZA ondertussen al 100 edities lang met MagUZA, het magazine waarmee we patiënten correct trachten te informeren over medische en gezondheidsgerelateerde thema’s.

Johnny Van der Straeten Gedelegeerd bestuurder

IN DIT NUMMER

dossier

TELEGENEESKUNDE

PRIKKELBARE DARM

DRIE EIKEN

MOEDEREN KINDCENTRUM

MEDISCH 19

In het Moeder- en kindcentrum staat familiegerichte zorg centraal: we willen ervoor zorgen dat ouders zo dicht mogelijk bij hun kind kunnen blijven.

Telegeneeskunde: smart revalideren voor hartpatiënten

Samen sterk in kinderchirurgie

In isolatie: infecties te slim af

GEZOND 28

Leven met een prikkelbare darm.

Hiv: veilig blijven vrijen

ZORG 32

Op adem komen in Drie Eiken

1 op 2 ouderen riskeert ondervoeding

100 keer MagUZA!

Alle artikels zijn te vinden op

maguza.be

Alle zorg voor EN VERDER

moeder en kind komt vanaf

Uitgedokterd: De grenzen van de geneeskunde

U zegt: Ethisch comité

Witjas van dienst: Paul Van Aken, directeur Patiëntenzorg

april samen in een gloednieuw centrum. Welkom!

Schrijf je vandaag nog in op onze elektronische nieuwsbrief. Ga naar www.maguza.be/ abonnement

DOORGELICHT

100 keer MagUZA MagUZA is aan zijn honderdste editie toe. Het hele ziekenhuis viertÂ mee!

KORT

70 %

LEESTIP van prof. dr. Patrick Cras

UZA-website behaalt o nderscheiding Het Vlaams Patiëntenplatform lichtte 34 Vlaamse ziekenhuiswebsites door om na te gaan hoe patiëntgericht ze zijn. Het UZA haalt met 70% een van de beste resultaten. Gemiddeld scoren de ziekenhuizen 47%. Natuurlijk is ook onze website nog voor verbetering vatbaar: de doorlichting leverde daarvoor de nodige inspiratie op. Hou www.uza.be dus zeker in de gaten.

WERELD MS-DAG 27 MEI

Onzichtbare symptomen Op 27 mei wordt in heel de wereld aandacht gevraagd voor Multiple Sclerose, een aandoening waarbij de zenuwbanen in de hersenen en het ruggenmerg beschadigd raken zodat ze signalen niet meer doorgeven zoals het hoort. Dat uit zich in klachten zoals slecht zicht, stijve of zwakke spieren, tintelingen of juist een doof gevoel, stuurloosheid van bewegingen, spraakproblemen … De diagnose wordt meestal gesteld op jonge leeftijd, tussen 25 en 45 jaar. Op de Wereld MS-dag zal MS ook in het UZA onder de aandacht gebracht worden, in samenwerking met de MS-liga. In de inkomhal kunt u aan de hand van enkele attributen (een speciale bril, prikkelende handschoenen …) zelf een klein beetje ondervinden hoe het is om te moeten leven met MS. Op de infostand vindt u meer informatie over de ziekte en hoe ze ingrijpt in het leven van patiënten. www.ms-vlaanderen.be 6

‘Twintigers en dertigers met type 2 diabetes? Dat zagen we vijftien jaar geleden nauwelijks.’ ‘Ouderdomsdiabetes’ blijkt steeds meer jongeren te treffen, beaamt UZA-diabetoloog prof. dr. Christophe De Block op maguza.be. De oorzaak ligt in een ongezonde levensstijl. Het UZA volgen? facebook.com/ UniversitairZiekenhuisAntwerpen twitter.com/UZAnieuws

Lieve opa,

ik help je wel Dit kinderboek vertelt het verhaal van Fien en haar opa Bert. Fien gaat graag logeren bij opa Bert, maar op een ochtend gaat het mis, wanneer opa zomaar op de grond valt. Hij heeft een beroerte gehad, zo blijkt. In het verhaal staat de warme band tussen een grootvader en zijn kleindochter centraal. Ook na de beroerte van de grootvader blijft die band intens. Het boek legt op een toegankelijke manier uit wat er precies gebeurt met de grootvader op het moment van de beroerte en tijdens de revalidatie, maar vooral is het een mooi verhaal om te lezen en voor te lezen. Lieve opa, ik help je wel An Swerts, Uitgeverij Clavis ISBN: 9789044816839

Dienst nierziekten

verhuist naar nieuwe vleugel In dit nummer van MagUZA leest u alles over het nieuwe Moeder- en kindcentrum, maar ook heel wat nierpatiënten zullen in die nieuwe vleugel geholpen worden. In mei verhuist immers ook de dienst nierziekten naar de gelijkvloerse verdieping van het Moeder- en kindcentrum. De raadplegingen zullen er plaatsvinden en ook het dialyse-

centrum vindt er onderdak. Opgelet: de low care dialyse blijft waar ze is. Info? U bereikt de raadpleging nierziekten en het dialysecentrum via route 11. Meer info bij de dienst nierziekten T 03 821 34 35.

Laat uw hartritme controleren!

Van 1 tot 5 juni vindt de Week van het Hartritme plaats. Op donderdag 4 juni kunt u uw hartritme gratis laten controleren in het UZA. De screening is vooral bedoeld voor mensen vanaf 40 jaar. Zij hebben één kans op vier op voorkamerfibrillatie (VKF), een ernstige aandoening waarbij het hart onregelmatig gaat kloppen. Mensen met

voorkamerfibrillatie hebben vijf keer meer kans op een beroerte of een trombose. Nochtans kan de aandoening meestal goed behandeld worden. Het is dus belangrijk dat mensen zich bewust worden van het risico. De screening op 4 juni duurt maar een vijftal minuten. Met een kleine monitor registreert een verpleegkundige uw hartslag. De screening is natuurlijk niet zo uitgebreid als een volwaardig cardiologisch consult, maar geeft u wel een idee. Als de test wijst op voorkamerfibrillatie, krijgt u een verwijsbrief voor de huisarts en die bespreekt dan samen met u wat er verder moet gebeuren. Inschrijven voor de screening is verplicht en kan via www.mijnhartritme.be.

Beneﬁetacties voor borstkankerpatiënten

Twee benefietacties hebben de afgelopen tijd behoorlijk wat geld in het laatje gebracht voor de ondersteuning van de borstkankerpatiënten in het UZA. De borstverpleegkundigen organiseerden in januari een benefiet-toneelvoorstelling, door toneelgezelschap Notus in Theater aan de Stroom in Antwerpen. De uitverkochte zaal was goed voor een opbrengst van ruim 5000 euro. Dat geld wordt ingezet voor extramurale activiteiten voor de patiënten van de borstkliniek, om hen te helpen om na hun kankerbehandeling het gewone leven terug op te nemen. Daarnaast heeft de Amerikaanse vrouwenclub van Antwerpen (www.awcantwerp. org) via een kerstmarkt en een tombola maar liefst 15.000 euro ingezameld voor een nieuwe lounge voor de borstkankerpatiënten. Patiënten en bezoekers kunnen er in de toekomst terecht voor ontspanning, een rustig gesprek, of om bijvoorbeeld borstprotheses te passen in een warme, huiselijke sfeer. Een dikke dankjewel voor de organisatoren en de gulle schenkers! 7

MEDISCH

Prof. dr. Emeline Van Craenenbroeck

Prof. dr. Paul Beckers

Enkele maanden geleden kon Gabrielle, 81 en hartpatiënte, geen tien stappen zetten zonder even te moeten uitblazen. Sinds ze thuis een trainingsprogramma voor hartpatiënten volgt, waarbij ze via een smartphone wordt begeleid door het UZA-team, wandelt ze probleemloos kilometers ver.

Telegeneeskunde

Smart revalideren M

Patiënten die meteen na een hartingreep beginnen trainen, herstellen sneller. 8

edicatie zou niet meer helpen, kreeg Gabrielle te horen toen ze bij dr. Anne Vorlat op raadpleging ging. Gabrielle, 81, lijdt aan diastolisch hartfalen: haar hart ontspant niet genoeg in de rustfase. ‘Ik kon niets meer. Als ik ging winkelen, moest ik om de tien stappen blijven staan. Zogezegd om mijn neus te snuiten, in werkelijkheid om op adem te komen.’ Dr. Vorlat verwees Gabrielle door naar prof. dr. Paul Beckers en prof. dr. Emeline Van Craenenbroeck, die een studie voeren naar de effecten van fysieke training op patiënten met dia stolisch hartfalen. ‘Vroeger werd hartpatiënten aangeraden het rustig aan te doen’, vertelt Paul Beckers. ‘In de jaren tachtig kwam daar verandering in. Toen stelde men vast dat patiënten die meteen na een hartingreep

begonnen te trainen veel sneller herstelden. Oorspronkelijk lieten de artsen de patiënten lichte fysieke oefeningen doen. Vandaag zien we dat ook intense inspanningen een positieve invloed hebben, zelfs bij patiënten met zware problemen zoals ernstig hartfalen.’

Interval- versus duurtraining In de studie die Paul Beckers en Emeline Van Craenenbroeck momenteel voeren, de Optimexstudie, gaan de onderzoekers na waar patiënten met diastolisch hartfalen het meeste baat bij hebben: een intervaltraining, waarbij je matige inspanning afwisselt met intense pieken, of een duurtraining, waarbij je hartslag relatief laag blijft. De patiënten betrokken bij de studie werden onderverdeeld in drie groepen. Een controlegroep, die de klassieke behandeling krijgt – namelijk

medicatie en levensstijladvies – een groep die gematigde, langdurige training krijgt en een derde groep waarbij de revalidatie bestaat uit een intervaltraining met intensieve pieken. Gabrielle werd ingedeeld bij de tweede groep. ‘Ik moest veertig minuten aan een stuk fietsen’, vertelt Gabrielle. ‘In het begin had ik wel wat schrik: zou ik dat wel aankunnen, zo’n training? Ik was al kortademig zonder fysieke inspanning te leveren. Maar ik had niet veel te verliezen. De eerste dagen viel het fietsen me zwaar. Maar ik ben altijd al een doorzetter geweest. Na enkele weken verliep de training al een heel stuk vlotter.’

Hometrainer met smartphone De eerste 36 trainingen gebeurden in het ziekenhuis, daarna mocht Gabrielle de oefeningen thuis doen. Gabrielle: ‘Het ziekenhuis leverde een hometrainer aan huis. Ik kreeg

Het ziekenhuis thuis ook een smartphone mee en een band die mijn hartslag tijdens de inspanningen registreert. De gegevens worden dan via de smartphone doorgestuurd naar de dokters zodat ze mijn evolutie kunnen volgen. In het begin was het even wennen om met het toestel te werken, maar in het ziekenhuis hebben ze me alles goed uitgelegd. Vijf keer per week fiets ik nu op de hometrainer. Intussen kijk ik tv. Die veertig minuten vliegen voorbij. Op het einde van de sessie zie ik dan een lachend gezichtje verschijnen op mijn smartphone, het bewijs dat ik goed getraind heb. In het begin keek het gezichtje wel eens zuur, maar nu is hij gelukkig. En ik dus ook.’ ‘De Optimex-studie is de eerste waarbij we met telemonitoring van de hartslag en fysieke activiteiten werken’, legt Emeline Van Craenenbroeck uit. ‘Op het vlak van cardiologie zal telegeneeskunde in

Gabrielle (81): ‘Na een goede trainingssessie

➝

Cardiologie is niet de enige dienst van het UZA die aan telegeneeskunde of geneeskunde op afstand doet. Kanker patiënten die thuis hun chemotherapie zelf innemen, worden via telegeneeskunde opgevolgd en automatisch op raadpleging gevraagd als dat nodig blijkt uit de door gestuurde gegevens. De dienst longziekten geeft zo’n 3000 patiënten met problemen als apneu of een verzwakte ademhaling een beademingstoestel mee naar huis. De dienst nierziekten biedt peritoneale dialyse (PD) aan, waarbij de patiënt thuis zijn behandeling uitvoert. Vera Kovacic, unitverantwoordelijke PD: ‘Aangezien de patiënten hun behandeling zowel overdag als ‘s nachts kunnen doen, kunnen ze blijven werken. Ze zijn ook vrijer in het kiezen van hun reisbestemming en hebben minder dieetrestric ties. Ze dragen wel zelf de verantwoordelijkheid voor hun behandeling.’ Tot slot monitort het kinderdiabetesteam de bloedsuikerwaarden van de patiënten vanop afstand. ‘Diabetespatiënten kunnen de gegevens die de insuline pomp of bloedsuikermeter registreert digitaal naar ons doorsturen’, legt diabeteseducator Hilleke Haagdorens uit. ‘Zo spelen we korter op de bal en vermijden we complicaties op lange termijn. Momenteel loopt er een studie – onder de naam e-Diamant – die onderzoekt welke positieve effecten telemonitoring heeft op de diabetesregeling.’

verschijnt een lachend gezichtje op mijn smartphone. Als hij gelukkig is, ben ik dat ook.’

MEDISCH

Via de smartphone krijgt de patiënt feedback en worden de gegevens ook doorgestuurd naar de artsen.

➝

de toekomst alleen maar aan belang winnen. Hartpatiënten zijn vaak oudere mensen die niet zo goed ter been zijn en moeilijk in het ziekenhuis geraken. Met telemonitoring kunnen we hen beter bereiken.’

Van rolstoel naar Fitbit

Vandaag doe ik makkelijk 6000 à 7000 stappen per dag.

Naast de inspanningen die Gabrielle levert op de hometrainer, worden ook haar andere fysieke activiteiten gemeten. Een Fitbit, een versnellingsmeter, houdt bij hoeveel stappen ze zet per dag. ‘Voor ik aan de studie deelnam, zat ik voornamelijk in de rolstoel. Ik kon niets meer’, vertelt Gabrielle. ‘Langzaamaan is mijn conditie verbeterd. Vandaag doe ik gemakkelijk 6.000 à 7.000 stappen per dag.’ ‘De voordelen van sporten voor hartpatiënten zijn heel verregaand’, zegt Van Craenenbroeck. ‘We zien

een daling van het sterftecijfer, de patiënten moeten minder vaak opgenomen worden en hun algemene levenskwaliteit stijgt. Zo kunnen ze meer inspanningen doen zonder kortademig te worden en slapen ze vaster. Ook de geestelijke vermogens van de patiënten verhogen: ze onthouden meer en kunnen zich beter concentreren.’

Minder afhankelijk Hoe komt het nu precies dat patiënten met hartfalen zo veel baat hebben bij een training? Van Craenenbroeck: ‘Door te sporten kan je hart beter pompen en ontspannen. Maar minstens even belangrijk is dat trainen ook een invloed heeft op de mechanismen die onrechtstreeks samenhangen met de hartkwaal. Hartpatiënten hyperventileren vaak omdat hun

Op zoek naar de juiste dosis sport In de Optimexstudie, die loopt in samenwerking met onderzoekscentra in München, Trondheim, Leipzig en Berlijn, zoeken prof. dr. Paul Beckers en prof. dr. Emeline Van Craenenbroeck uit welke soort training aan welke intensiteit patiënten met

INFO 10

diastolisch hartfalen het snelst doet herstellen. ‘Eerder onder zochten we onder meer de effecten van fysieke training bij patiënten met systolisch hartfalen, waarbij het hart niet goed meer samentrekt. De resultaten van die studie zullen we binnenkort publiceren. Het

is onze droom om op termijn te kunnen voorspellen welke patiënten het beste zullen reageren op welk sport schema.’ In totaal zullen in de Optimexstudie 180 patiënten worden bestudeerd. In Antwerpen namen tot nog toe negen patiënten deel.

Cardiale revalidatie, T 03 821 39 73, www.uza.be/cardiologie

lichaam probeert om, ondanks de slechte bloedsomloop, voldoende zuurstof binnen te krijgen. Door te sporten neemt die neiging tot hyperventilatie af. Sporten heeft ook een gunstige invloed op de bloedvaten, niet alleen die rond het hart, maar in het hele lichaam. Tot slot herstelt het spierweefsel – dat bij hartpatiënten gedeeltelijk is verdwenen – zich, onder meer dankzij een betere doorbloeding.’ Gabrielle is alvast bijzonder gelukkig met de revalidatietherapie. Haar trainingsprogramma loopt af in oktober 2015, maar ze is vastbesloten voort te trainen. ‘Niet alleen ben ik zeven kilo kwijtgeraakt, ik voel me nu ook veel minder afhankelijk van anderen’, zegt ze. ‘Ik kan andere hartfalenpatiënten alleen maar aanraden om net als ik veel te bewegen.’ 

Dr. Martin Ruppert

Dr. Guy Hubens

Prof. dr. Antoine De Backer

Kinderchirurgie is een vak apart omdat het vaak om speciﬁeke en soms ook erg zeldzame afwijkingen gaat. Voor maag- , darmen buikchirurgie werkt het UZA samen met het UZ Brussel: een unieke formule.

Samen sterk in kinderchirurgie

hirurg dr. Martin Ruppert van de dienst abdominale, kinderen reconstructieve chirurgie (AKR-heelkunde) opereert vooral baby’s en kinderen met problemen aan de maag, darmen of slokdarm. ‘Een gespecialiseerd domein met nogal wat zeldzame afwijkingen’, legt hij uit. ‘Daarom wilden we graag samenwerken met een ander centrum. Zo zien we een groter aantal patiënten en kan ik indien nodig te rade gaan bij een andere chirurg. Het is trouwens een algemene tendens om zorg te centraliseren in expertisecentra.’

De kinderchirurgen van het UZA Abdominale, kinderen reconstructieve heelkunde – zie hoofdartikel.

Zeldzame afwijkingen De dienst sloeg de handen in elkaar met het UZ Brussel. Sindsdien komt prof. dr. Antoine De Backer van het UZ Brussel geregeld naar het UZA om samen met Ruppert complexe operaties te doen en vice versa. De chirurgen wisselen kennis en ervaring uit en overleggen in geval van twijfel. Een win-winsituatie kortom, die bovendien uniek is. ‘Een dergelijke samenwerking tussen twee universitaire centra zie je niet vaak’, zegt prof. dr. Guy Hubens, diensthoofd AKR-heelkunde. Gezamenlijk wetenschappelijk onderzoek is een volgende

Meer info: dienst abdominale, kinderen reconstructieve heelkunde, T 03 821 37 85

Neus-keel-oorziekten (NKO) – De dienst NKO voert jaarlijks meer dan duizend operaties bij kinderen uit, waaronder veelvoorkomende ingrepen als het plaatsen van trommelvliesbui sjes. Ook kinderen met chronische heesheid en stridor (abnormaal geluid bij ademhaling) ➤

➝ 11

MEDISCH

De dienst neus-keel-oorziekten alleen al voert jaarlijks meer dan 1000 operaties bij kinderen uit.

de buikwand. Je spreekt dan over afwijkingen die in België hooguit twintig of dertig keer per jaar voorkomen en waarvan wij er afzonderlijk jaarlijks een drietal zien. Als je er dan samen zes kunt behandelen, bouw je meer expertise op.’

Die afwijkingen komen in België maar twintig tot dertig keer per jaar voor.

➤

worden door de NKO-artsen geopereerd in samenwerking met onder meer de dienst kindergeneeskunde. De dienst heeft verder ook expertise in de behandeling van oorpro blemen in geval van gespleten lip, kaak of verhemelte, ingrepen bij patiënten met het syndroom van Down, correctie van afstaande oortjes, de plaatsing van cochleaire en hersenstamimplantaten en botverankerde hoortoestellen, trommelvlies- en gehoorbeen tjestransplantatie en neus- en sinusingrepen, onder meer bij kinderen met mucoviscidose. Ook obstructief slaapapneu, goed- en kwaad aardige aandoeningen in het hoofd-halsgebied en endoscopische chirurgie zijn belangrijke aandachtsgebieden.

Meer info: dienst neus-keel-oorziekten, T 03 821 33 85

➝

Zorgenkind wordt flinke kleuter

logische stap. ‘En helemaal ideaal zou zijn als we een derde chirurg kunnen aantrekken die in de twee centra werkt’, zegt Hubens. Maar om welke ingrepen gaat het nu concreet? ‘Het zijn soms heel specifieke operaties’, legt De Backer uit. ‘Zo behandelen we soms pasgeboren kindjes met een onderbroken slokdarm, een onvolledig aangelegde anus of een opening in

De afgelopen decennia onderging de kinderchirurgie een indrukwekkende evolutie. Een mijlpaal was de opkomst van de minimaal invasieve chirurgie, waarbij de chirurg opereert via een beperkt aantal kleine sneetjes. De vooruitgang schuilt echter niet altijd in technische hoogstandjes, zegt Hubens. ‘We wachten vandaag dikwijls langer met een operatie en kiezen vaker voor een niet-ingrijpende oplossing, zoals

Neurochirurgie – Dr. Mania De Praeter opereert kinderen met hersentumoren, een waterhoofd, een tumor of afwijking aan het ruggenmerg, een open ruggetje … Samen met prof. dr. Nasser Nadjmi van mond-, kaak- en aan gezichtschirurgie doet ze ook ingrepen bij baby’s met een misvormde schedel.

aandoeningen. Ook bieden ze corrigerende chirurgie aan voor kinderen met een verschil in beenlengte of een as-afwijking aan de benen (X- of O-benen). Dr. Jozef Michielsen opereert kinderen met scoliose, een zijdelingse kromming van de rug.

Meer info: dienst orthopedie, T 03 821 32 48

Meer info: dienst neurochirurgie, T 03 821 33 28

Orthopedie – Dr. Kristof Fabry en dr. Dirk Puylaert opereren voornamelijk kinderen met een onvoldoende ontwikkeld heupgewricht of later ontstane heupproblemen, een klomp voet, polydactylie (te veel vingers of tenen) en orthopedische gevolgen van neurologische

Thorax- en vaatheelkunde – De dienst is gespecialiseerd in de behandeling van kinderen met borstkasmisvormingen (pectus), aangeboren longafwijkingen en de minimaal invasieve behandeling van een empyeem (ophoping van pus tussen long en borstwand). Daarnaast worden ook zeldzame aangeboren vaataf wijkingen behandeld, zoals AV-malformaties

Wij verhogen uw comfort ! overtollig vocht afvoeren of beademen.’ Een voorbeeld zijn baby’s die geboren zijn met een opening in hun middenrif, waardoor hun darmen in de longholte groeien. De Backer: ‘In de jaren tachtig werden die kindjes onmiddellijk na de geboorte geopereerd, maar ze stierven bijna allemaal. Vandaag laten we ze eerst een paar dagen rustig aan de beademing, alvorens te opereren. Zo hebben ze een veel betere kans.’ Kinderchirurgen maken heel wat leed van dichtbij mee. Toch is het een dankbare job, vindt De Backer. ‘Ik opereer regelmatig pasgeboren kindjes met heel ernstige aangeboren afwijkingen, maar gelukkig loopt het daarna meestal goed. Als je zo’n patiëntje dan jaren later terugziet als flinke kleuter, geeft dat veel voldoening.’ 

(afwijkingen waarbij slagaders direct overgaan in aders) en hemangiomen (goedaardige woekeringen van bloedvaten).

Meer info: dienst thorax- en vaatheelkunde, T 03 821 33 30

Urologie – Kinderuroloog dr. Gun ter De Win en fellow kinderurologe dr. Karen De Baets behandelen voornamelijk hypospadie (penisafwijking waarbij het plasgaatje te laag uitmondt), aangeboren vernauwingen tussen het nierbekken en de urineleider, spataders rond de teelbal, reflux tus sen blaas en nieren, niet-ingedaalde teelballen, aangeboren vernauwingen van de plasbuis en andere plasstoornissen.

Meer info: dienst urologie, T 03 821 33 68.

TRAPLIFTEN, HUISLIFTEN & PLATEAULIFTEN

VRIJBLIJVENDE OFFERTE / BEZOEK

SE RV IC E

24/24 - 7/7

BEL GRATIS: 0800 20 950

WWW.COMFORTLIFT.BE Mannebeekstraat 3 | B-8790 Waregem | info@comfortlift.be

UITGEDOKTERD

De grenzen van de geneeskunde D Een arts wil het liefst elke patiënt

genezen. Maar wat als dat niet kan?

Hoe ver ga je dan? En wanneer is het genoeg geweest? Twee artsen over de soms moeilijke beslissingen die samen met patiënten en hun naasten worden gemaakt.

e laatste decennia zijn er steeds meer medische en techno logische mogelijk heden bijgekomen. Dat zet de deur open voor wat men ‘therapeutische hardnekkigheid’ noemt: blijven behandelen, ook al is er geen kans meer op beterschap.

Hoe trek je als arts die grens? Hoe beslis je of verder behandelen nog zin heeft? Prof. dr. Patrick Cras, diensthoofd neurologie: ‘We gebruiken daarvoor het principe van de uitzichtloosheid. Als je zelfs met inzet van alle moge

lijke middelen geen kans hebt op verbetering, heeft het geen zin om een patiënt verder te behandelen. Een arts baseert zich daarvoor op zijn expertise en op wetenschap pelijke bewijzen, of evidence. Als een situatie uitzichtloos is en je doet toch nog verder, is er sprake van therapeutische hardnekkigheid of medische futiliteit.’

Hoe zit dat op intensieve zorg, waar de meest zieke patiënten terechtkomen? Prof. dr. Philippe Jorens, diensthoofd intensieve zorg: ‘Op intensieve zorg worden we natuurlijk vaak met

Prof. dr. Patrick Cras

Prof. dr. Philippe Jorens

dergelijke situaties geconfronteerd. Er zijn verschillende scenario’s. Als iemand klinisch dood verklaard is – wat gebeurt op basis van weten schappelijke criteria – dan heeft geen enkele behandeling nog zin. De hersenbeschadiging is dan zo uitgebreid dat de patiënt enkel door de machines in leven wordt gehou den. Anders ligt het bij patiënten met zeer ernstige hersenbeschadigingen of andere zware problemen die een aanvaardbaar leven onmogelijk maken. Voor dergelijke situaties heeft het ethisch comité een duidelijk kader gemaakt, op basis van de wetgeving en de medische exper tise. Dat gaat dan over niet meer reanimeren bij een hart of adem stilstand, maar ook bijvoorbeeld de beslissing om geen nierdialyse meer te starten bij iemand die erg ziek is, omdat je weet dat de nieren nooit meer zullen werken en er zelfs met dialyse geen levenskwaliteit zal zijn. Dergelijke beslissingen over

niet reanimeren (DNR) neemt het medisch team samen met de patiënt en de familie en ze worden ook opgenomen in het medisch dossier van de patiënt.’

Ziet u daar een evolutie in? Is er een trend om minder alles uit de kast te halen? Jorens: ‘Vanuit mijn ervaring op intensieve zorg heb ik toch het gevoel dat we iets minder ver gaan dan 10 of 15 jaar geleden. De maatschappelijke evolutie heeft ervoor gezorgd dat er over die thema’s meer wordt nagedacht en gepraat. Langs de andere kant is het daardoor ook complexer geworden. Over euthanasie beslist de patiënt zelf, maar een patiënt die in coma ligt, kan dat niet. Tegelijk kunnen wij met onze machines patiënten, of toch hun lichaam, lange tijd stabiel houden. Dat legt een grotere verant woordelijkheid bij ons.’

Hoe dan ook worden dergelijke beslissingen samen met de patiënt en zijn naasten genomen? Cras: ‘Ja, dat is wettelijk verplicht en ook nodig, maar in de praktijk niet altijd zo eenvoudig. Elke patiënt vult dat namelijk anders in. Sommigen willen over alles mee beslissen, terwijl anderen de beslissingen liever overlaten aan de arts.’ Jorens: ‘Als een patiënt in een coma ligt, is de familie natuurlijk het aanspreekpunt. Als medisch team nemen we de beslissingen dan samen met hen. Je mag een beslis sing over al dan niet verder behan delen nooit alleen overlaten aan de familie. Het is onze taak om hen te adviseren of we verder behandelen zinvol vinden of niet. Dan kunnen families zonder schuldgevoel samen met ons een beslissing nemen.’ Cras: ‘Een goede uitkomst is ook voor iedereen anders. Ook culturele en filosofische factoren spelen daarin

Sommige patiënten willen over alles mee beslissen, anderen laten beslissingen liever over aan de arts.

➝ 15

UITGEDOKTERD

➝

een rol. Als arts moet je daarom goed luisteren naar de patiënt en zijn familie. Sommigen willen heel ver gaan, anderen vinden veel sneller dat er van levenskwaliteit geen sprake meer is.’

Gebeurt het soms dat artsen en familie het oneens zijn?

Als arts neem je dergelijke beslissingen nooit alleen. 16

Cras: ‘Ik herinner mij maar één keer dat een familie heel zwaar aandrong op verder behandelen, ook al had dat volgens ons geen enkele zin. Meestal lukt het om via goede communicatie tot een gezamenlijke beslissing te komen.’ Jorens: ‘Soms hebben wij wel tijd nodig om een situatie in te schatten. Ik herinner mij een familie die hun vader meteen van de beademing af wilde. Hij zou dat nooit gewild heb ben, zeiden ze. Terwijl wij de kans reëel vonden dat zijn longen zich tijdens de beademing nog konden herstellen. En inderdaad, die man heeft nadien nog tien jaar gezond rondgelopen. Families kunnen er heel verschillend tegenover staan. Bij mensen met een zware her senbeschadiging bijvoorbeeld, die nooit meer de oude worden, komt de familie soms na zes maanden dankjewel zeggen, maar even goed zijn er die boos zijn om de uitkomst en die achteraf zeggen dat we beter

niks hadden gedaan. Het is heel moeilijk om voor iedereen goed te doen. Daarom is het ook belangrijk dat je als arts die beslissing niet alleen neemt.’

Dergelijke beslissingen worden altijd door een team van artsen en zorgverleners genomen? Cras: ‘Ja, het is namelijk ook altijd een beslissing in onzekerheid. Via expertise, via de wetenschap en door in team te beslissen, probeer je die onzekerheid zoveel mogelijk weg te nemen, maar absoluut zeker zijn we nooit.’ Jorens: ‘Soms zijn het overigens de verpleegkundigen die ons vragen of iets nog wel zin heeft. Zij staan natuurlijk het dichtst bij de patiënt. Maar de uiteindelijke beslissing ligt bij het artsenteam.’

In België heeft een arts een grote vrijheid om te beslissen wie in aanmerking komt voor een behandeling. Dat is anders in het buitenland? Jorens: ‘Ja, in heel wat landen zijn er veel striktere regels over welke procedures of operaties bij welke patiënten mogen gebeuren, uit eco nomische overwegingen. De leeftijd of bijvoorbeeld het stadium van een

kanker worden als strikt criterium gebruikt. Dat heb je bij ons veel minder. Nu, ook in België worden sommige innovatieve ingrepen door het ziekenfonds niet vergoed, of niet bij alle patiënten. Een hartklep operatie via de lies bijvoorbeeld, die 22.000 euro kost, wordt niet terugbetaald bij alle hoogbejaarden. In het UZA financieren de artsen daarom een fonds om die ingrepen te betalen als ze niet terugbetaald worden. We willen in elk geval vermijden dat alleen welgestelde patiënten een behandeling kunnen betalen die in onze ogen zinvol is. Meer en meer zullen we echter voor keuzes worden geplaatst.’

Zullen de regels ook bij ons strenger worden? Cras: ‘Ik zie de tijd niet graag komen dat het economische aspect gaat meespelen in de keuzes die we maken in de gezondheidszorg, maar het is onafwendbaar. Naar mijn mening kan de overheid wel de krijtlijnen uitzetten, maar zijn het de artsen en patiënten samen die de keuzes moeten maken, omdat er altijd ethische, morele over wegingen meespelen. Daarnaast moeten die keuzes natuurlijk altijd worden gemaakt op basis van wetenschappelijk bewijs.’ 

MEDISCH

René moest drie keer in isolatie na een chemokuur. ‘Ik miste het normale menselijke contact enorm.’

In isolatie

Infecties te slim af Voor de derde keer staat René (67), die vecht tegen leukemie, voor een wekenlange isolatie periode. Dat valt zwaarder dan verwacht. ‘Een mens is niet gemaakt om alleen te zijn.’

n augustus 2014 kreeg René totaal onverwacht de diagnose acute myeloïde leukemie (AML). Luttele dagen later kreeg hij een eerste chemokuur, gevolgd door een wekenlang verblijf in zogenaamde ‘omgekeerde isolatie’: patiënten moeten dan altijd in hun kamer blijven en bezoek is alleen toegelaten onder strikte voorwaarden. Zo moeten bezoekers een gezichtsmaskertje dragen. Die afzondering is nodig omdat leukemiepatiënten na hun chemotherapie een erg lage weerstand hebben en een infectie dan catastrofaal kan zijn. Anders dan vroeger liggen isolatiepatiënten in het UZA vandaag wel in een normale kamer, met een gewone douche en toilet. De lucht wordt er gefilterd en de kamer staat onder verhoogde druk om kiemen buiten de deur te houden.

Verboden te knuffelen ‘Ik dacht dat het wel zou meevallen

omdat ik van nature nogal rustig ben’, vertelt René. ‘Het bleek echter ontzettend zwaar. De muren kwamen op mij af. En dan had ik nog het geluk dat mijn vrouw elke dag van 13 tot 19 uur op bezoek kwam. De overblijvende uren had ik het echter heel kwaad. Het klinkt misschien vreemd, maar die gesloten deur maakt het hele verschil. Je ziet of hoort niemand.’ In het dagelijkse leven is René een drukbezet en sociaal man. Nu vulde hij zijn uren met krant, laptop en televisie, en mailde, skypete en belde hij veel. Hij was blij met de bezoekjes van de vrijwilligers en de psychologe en ook de korte babbels met de verpleegkundigen waren telkens een lichtpuntje. En toch. ‘Ik miste normaal menselijk contact en de knuffels van mijn vrouw en kleinkinderen – want dat mocht niet. Na mijn tweede chemosessie moest ik opnieuw voor een vijftal weken in isolatie. Op het eind had ik nergens meer zin

in. Ik lag maar wat te staren.’ Een depressie lag op de loer en Renés arts besliste hem vroeger naar huis te laten gaan. ‘Dat was toen wat ik nodig had. Een week of twee later was mijn hoeveelheid witte bloedcellen voldoende gestegen, wat wil zeggen dat ik opnieuw een betere weerstand had.’

Feest als de deur open mag

De kamer staat onder verhoogde druk om kiemen buiten de deur te houden.

Intussen staat René voor zijn laatste chemokuur, een stamceltransplantatie en een derde en laatste isolatieperiode. ‘Ik ben eerst nog een weekendje naar zee geweest om mijn batterijen op te laden’, vertelt hij. Grote foto’s van de kleinkinderen aan de muur, een bemoedigend kaartje van de kleinzoon met een zelf geplukt klavertje vier op de vensterbank: ook nu probeert hij er het beste van te maken. Het is de laatste keer, houdt hij zichzelf voor. ‘En als straks die deur weer open mag, zal dat weer een feest zijn.’  17

Specialist in ligcabines met verwarmde ligbanken

TH ER A PEUTISCH E I N FR A RO O DSAU N A’S M E T LE V EN SL A N G E G A R A NTI E

Verlichting van spieren gewrichtspijnen Goed bij reuma, artrose en fibromyalgie Verbetert uw algemene conditie Verlicht astma en bronchitis Goed tegen rug- en nekklachten Verbetert de bloeddoorstroming Verdrijft afvalstoffen uit uw lichaam

www.cobretti.be

Droom je ook van je eigen infrarood sauna ? Goed tegen psoriasis, eczeem en acné Vermindert stress en hoofdpijn Vermindert cellulitis en verbrandt calorieën Verhoogt uw immuniteit Surf naar www.healthmate.be voor meer informatie. Of bel 03 295 50 25 voor een gratis brochure.

Je hebt reeds een Health Mate vanaf 3.695,-

Raadpleeg steeds uw arts als u een Health Mate infraroodcabine wil gebruiken voor medische doeleinden. ®

maguza april 2015

Zorgmagazine van het UZA

www.maguza.be – UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen

Moeder en kind centraal Het Moeder- en kindcentrum opent in april 2015 de deuren. De materniteit, neonatologie en kindergeneeskunde komen samen onder één dak, waardoor specialisten nauwer kunnen samenwerken en de patiënt alle zorg bij elkaar vindt. De gloednieuwe vleugel biedt ook meer comfort, privacy, ruimte en licht.

DOSSIER MOEDER- EN KINDCENTRUM

MOEDER- EN KINDCENTRUM 

WAT? Alle zorg voor moeder en kind wordt vanaf april 2015 gecentraliseerd in een gloed nieuwe, aparte ziekenhuis vleugel. Op de eerste tot en met vierde verdieping worden respectievelijk de verpleeg eenheid kindergeneeskunde, de raadpleging kindergenees kunde, de neonatologie en de materniteit gehuisvest.

WAAROM? In het nieuwe centrum orga niseren specialisten gynaeco logie, kindergeneeskunde en intensieve zorg zich rondom moeder en kind in plaats van andersom. Het biedt de patiënten en hun familie ook meer comfort, licht, ruimte en privacy.

WAAR? U komt gewoon binnen via de hoofdingang van het UZA en volgt route 11. Via een over brugging staat het centrum in verbinding met onder meer het operatiekwartier en intensieve zorg.

Rust en privacy staan meer dan ooit centraal op de nieuwe materniteit en neonatologie. Zo kan een keizersnede voortaan op de afdeling zelf en liggen te vroeg geboren kindjes in aparte kamers.

anstaande moeders die moeten bevallen en zwangere vrouwen die tijdelijk moeten worden opgenomen, kunnen voortaan terecht in het Moeder- en kindcentrum. ‘Enkel de materniteit verhuist dus. De pre- en postnatale raadpleging blijft waar ze is, op route 120. En ook de andere domeinen van de gynaecologie, zoals het fertiliteitscentrum en de behandeling van gynaecologische kanker, verhuizen niet’, verduidelijkt prof. dr. Yves Jacquemyn, diensthoofd gynaecologie. De nieuwe afdeling sluit helemaal

aan bij de hedendaagse visie op verloskunde, legt hij uit. ‘Zwangerschap en bevalling zijn een natuurlijk gebeuren. Als medisch team staan we klaar om onmiddellijk in te grijpen, maar dat is meestal niet nodig. We werken daarom al lang niet meer met een aparte verloskamer: arbeid en bevalling vinden plaats in dezelfde kamer. In die kamers hebben de aanstaande moeders meer comfort: het is er licht en ruim, er is een bad en de partner kan er blijven slapen.’ Als de pasgeboren baby extra zorg nodig heeft – bijvoorbeeld slijmpjes wegzuigen – kan dat in de

Op intensieve neonatale zorg liggen de kindjes in aparte kamers. Zo hebben ze minder last van storende prikkels. Prof. dr. Yves Jacquemyn

Prof. dr. Patrick Van Reempts

Materniteit en neonatologie

Klaar voor de start kamer zelf: moeder en baby hoeven dus op geen enkel moment te worden gescheiden. Handig is ook dat elke kamer internetverbinding heeft en een tv waarop het koppel naast digitale tv, ook nuttige informatie aangereikt krijgt.

Meer comfort voor mama Na de bevalling verhuist de moeder naar een gewone kamer, met ook daar alle comfort. Op twee na telt de afdeling uitsluitend eenpersoonskamers. Nieuw is ook dat de kamers een interactief communicatiesysteem hebben: daarmee kan de moeder bijvoorbeeld aangeven dat het bezoek even moet wachten omdat ze borstvoe-

Moeder en baby blijven na de geboorte samen, ook na een keizersnede.

ding aan het geven is, een boodschap die dan op een scherm bij de deur verschijnt. Via dat kanaal kunnen de moeders ook informatiefilms bekijken, bijvoorbeeld over borstvoeding. Een belangrijk pluspunt is ook de volwaardige operatiezaal op de

afdeling zelf. Daardoor moeten vrouwen voor een keizersnede niet meer naar het operatiekwartier, en nadien ook niet meer naar de ontwaakzaal. ‘Dat laatste was nodig om eventuele complicaties op te vangen, maar had als nadeel dat de moeder die tijd niet bij haar baby kon zijn. Nu hebben we de nodige faciliteiten in onze eigen operatiezaal, zodat moeder en baby daar samen kunnen bekomen na de bevalling. Ze hebben daar het vertrouwde team van artsen en verpleegkundigen rondom zich, wat ook voor de borstvoeding een voordeel is.’ Verder is er een onderzoekslokaal op de afdeling, met onder meer een echografietoestel. Zo’n echografie zal ook vaker aan bed kunnen gebeuren. ‘Ten slotte is ook de nabijheid van de neonatologie, waar te vroeg geboren baby’s of baby’s met problemen bij de geboorte naartoe gaan, een groot voordeel’, geeft Jacquemyn nog mee. ‘Die ligt net onder de materniteit, zodat we met de lift in een mum van tijd daar zijn. We hoeven dus niet meer een aaneenschakeling van gangen door. Een voordeel voor moeder en baby, maar ook voor ons.’

Neonatologie: van zaal naar kamers Op de dienst intensieve neonatale zorg springt vooral de nieuwe

indeling in het oog: de kindjes komen in aparte kamers rond een centrale desk te liggen, met ook aangepaste kamers voor meerlingen. Daarmee verdwijnt het huidige concept van de grote zaal met meerdere couveuses. ‘De overgang naar aparte kamers is een internationale trend’, zegt diensthoofd prof. dr. Patrick Van Reempts. ‘De kindjes ervaren zo minder storende prikkels, wat hun ontwikkeling ten

goede komt. En de ouders hebben meer privacy: ze kunnen even bekomen in de ligzetel, de moeder kan in alle rust borstvoeding geven, een gesprek met de arts kan gewoon op de kamer …’ Ouders kunnen in uitzonderlijke gevallen ook blijven slapen. Meer rust en privacy komt ook de binding tussen ouders en kind ten goede. In die zin leunt het nieuwe ➝ concept aan bij de hedendaagse

WEDSTRIJD

Wie knipt het lintje door? De afdelingen verhuizen in de loop van april, maar op 21 mei wordt het Moeder en kindcen trum officieel geopend. Het lintje wordt doorgeknipt door een bekend persoon. Kunt u raden wie, uit het lijstje hieronder? Uit de goede antwoorden trekken we één gelukkige die een jaar abonnement voor het hele gezin wint op de Zoo van Antwerpen en Planckendael. De winnaar mag ook de officiële opening bijwonen.

1. Maggie De Block 2. Jo Vandeurzen 3. K3 (Karen, Kristel en Josje) 4. Kim Clijsters 5. Koningin Mathilde Stuur uw antwoord (met als onderwerp ‘wedstrijd moeder en kindcentrum’) voor 30 april 2015 naar moederenkind@uza. be, samen met een antwoord op de schiftingsvraag: hoeveel juiste antwoorden zullen we hebben ontvangen op 30 april 2015?

DOSSIER MOEDER- EN KINDCENTRUM Zwangerschap en bevalling zijn een natuurlijk gebeuren. De medische teams staan klaar om onmiddellijk in te grijpen, maar dat is meestal niet nodig.

➝ neonatale zorg, die meer dan ooit een familiegerichte zorg is. De dienst past al jaren de principes van NIDCAP toe, voluit Newborn Individualized Development and Assessment Program. Die aanpak is erop gericht ongewenste prikkels bij de baby te vermijden, maar ook de betrokkenheid van de ouders te verhogen. Van Reempts: ‘We moedigen hen aan om een band met hun kind te vormen via aanraking en contact, maar ook door een deel van de zorg op zich te nemen. Denk maar aan wassen, hulp bij de wondzorg … Onderzoek toont aan dat baby’s van wie de ouders sterker betrokken zijn

bij de zorg, zich fysiek en waarschijnlijk ook mentaal beter ontwikkelen. Uiteraard voeren we dat niet van de ene dag op de andere in. Het gaat om een leerproces waarin we de ouders ondersteunen.’

Een veilig gevoel Het nieuwe systeem zal in het begin voor iedereen een aanpassing betekenen. Ook voor de ouders, beseft Van Reempts: ‘Vooral als het kindje eerst nog op de oude dienst heeft gelegen, is het heel erg wennen. Voor velen lijkt een zaal veiliger omdat er daar continu artsen en verpleegkundigen rond-

lopen. Uiteraard is daar heel goed over nagedacht. We werken met een verfijnd monitor- en bewakingssysteem. De verpleegkundigen lopen met een ontvangsttoestelletje

Olifant symbool van het Moeder- en kindcentrum Omdat de olifant als geen ander het moederschap symboliseert, hebben we dat dier als centraal symbool voor het Moeder en kindcentrum gekozen. Olifanten hebben de langste draagtijd van alle zoogdieren, zo’n 20 maanden! Bovendien zorgen ze heel

INFO 22

goed voor hun kroost, ze blijven altijd heel dicht bij hun kleintjes. Ook in het Moe der en kindcentrum van het UZA staat familiegerichte zorg centraal: we proberen er steeds voor te zorgen dat ouders zo dicht mogelijk bij hun kind kunnen blijven. De olifantenbeelden in het cen trum kochten we bij Elephant

Parade®, een organisatie die de olifanten in Azië een beter leven wil geven. De olifantjes kom je ook tegen in de illustra ties aan de muren, getekend door Kaatje Vermeire, en op de nieuwe kinderwebsite.

www.elephantparade.com www.kaatjevermeire.be www.uza.be/kinderen

Dienst gynaecologie, T 03 821 33 50, dienst intensieve neonatale zorg, T 03 821 58 02

rond dat in geval van nood alarm slaat. Op de nieuwe dienst is dat systeem nog sterker uitgebouwd, met meer alarmen. De ouders kunnen de verpleegkundige ook gemakkelijker oproepen.’ De medische opvang van te vroeg geborenen heeft de voorbije jaren eveneens een hele evolutie gekend. Van Reempts: ‘Dat heeft vooral met nieuwe inzichten en een verfijning van bestaande therapieën te maken. Vroeger werden kindjes bijvoorbeeld vaker invasief beademd, met een buisje tot in de luchtwegen. Tegenwoordig kiezen we als het kan voor niet-ingrijpende beademing, bijvoorbeeld met slangetjes in de neus of met een maskertje. Intussen weten we immers dat al te doorgedreven beademing net nadelig is voor de ontwikkeling van de longen. In die zin proberen we agressieve behandelingen te vermijden.’ 

Dr. Jozef De Dooy

Inzo voor kinderen

Een vak apart De afdeling intensieve zorg voor kinderen van het UZA ving vorig jaar zo’n 300 patiëntjes op, een aantal dat nog elk jaar stijgt. ‘Als arts heb je hier net iets meer buikgevoel nodig,’ zegt dr. Jozef De Dooy, kinderintensivist.

aar komen kinderen die intensieve zorg nodig hebben, precies terecht?

Dr. Jozef De Dooy: ‘De kinderen liggen samen op een aparte afdeling van de intensieve zorg, met negen bedden. Dankzij een verbindingsgang ligt die eenheid heel dicht bij het Moeder- en kindcentrum, en dus ook bij de dienst kindergeneeskunde. De intensieve zorg voor kinderen is in volle ontwikkeling. Er is bijvoorbeeld

INFO

een nieuw koninklijk besluit rond kindergeneeskunde in de maak: dat stelt onder meer dat een afdeling intensieve zorg voor kinderen een aparte en afgesloten eenheid moet zijn. Op piekmomenten moeten er 12 patiënten kunnen liggen. Daarom breiden we onze afdeling binnenkort uit.’

Zal intensieve zorg voor kinderen daardoor nog meer worden geconcentreerd? De Dooy: ‘Ja, in Vlaanderen is het nu al zo dat bijna uitsluitend de

universitaire centra intensieve zorg voor kinderen aanbieden. Met de nieuwe wetgeving zal het in minder gespecialiseerde ziekenhuizen ook niet meer kunnen, althans niet voor zwaar zieke kinderen. Dat is een logische evolutie. Intensieve zorg voor kinderen vraagt immers om een heel specifieke aanpak en omkadering. Daarom werken hier ook gespecialiseerde verpleegkundigen.’

je net iets meer buikgevoel nodig hebt. Een subtiele verandering in hun toestand kan de voorbode zijn van iets veel ernstigers.’

En de familie? Hoe vang je die op? De Dooy: ‘Ouders zijn hier de hele dag welkom en we doen ons uiterste best om hen zo goed mogelijk te informeren en op te vangen. Het

Wat maakt intensieve zorg voor kinderen anders? De Dooy: ‘Je moet de nodige expertise en gespecialiseerd materiaal in huis hebben. Zo moeten we medicatie heel precies berekenen naargelang het lichaamsgewicht en heb je – om maar iets te noemen – heel fijne katheters nodig, aangezien de bloedvaten van een kind ook veel fijner zijn. Kleine kinderen kunnen ook niet of moeilijk zeggen wat er scheelt, waardoor

Als arts heb je hier net iets meer buik gevoel nodig. is belangrijk hen van in het begin sterk te betrekken, ook met het oog op de verwerking. We zeggen hen altijd waarop het staat. Of het nieuws nu negatief is of positief.’ 

Dienst intensieve zorg, T 03 821 36 35

DOSSIER MOEDER- EN KINDCENTRUM

Comfortabele kamers, digitale televisie, internet, ontspanningsruimtes ... maken een verblijf in het ziekenhuis een stuk aangenamer.

Kindergeneeskunde

Alles Alles op één plek, een eigen dagziekenhuis en een dakterras: de dienst kindergenees kunde heeft meer dan één reden om blij te zijn met de nieuwe stek in het Moeder- en kindcentrum.

n april 2015 is het zover: dan verhuizen achtereenvolgens de raadpleging en de opname kindergeneeskunde naar het nog nieuw ruikende Moeder- en kindcentrum. Kinderarts prof. dr. Koen Van Hoeck en hoofdverpleegkundige Katrien Vandevelde vertellen wat we mogen verwachten.

Alles op één plek Alle kinderartsen, diëtisten en andere zorgverleners vind je nu op één verdieping.

De nieuwe raadpleging voor kinderziekten beschikt over twintig lokalen, bijna dubbel zo veel als voordien. Daardoor kunnen raadplegingen die vroeger noodge-

INFO

dwongen ergens anders in het ziekenhuis plaatsvonden, mee naar het centrum verhuizen. Zo wordt de zorg voor kinderen meer dan ooit gecentraliseerd: alle kinderartsen, diëtisten en andere zorgverleners houden op dezelfde verdieping raadpleging, een stuk gemakkelijker voor de patiënt. Bovendien kunnen de zorgverleners zo nauwer samenwerken, wat de kwaliteit van zorg ten goede komt.

Dagziekenhuis voor kinderen Jonge patiënten hoeven niet langer naar het ‘gewone’ dagziekenhuis: in het Moeder- en kindcentrum bevindt zich een apart dagziekenhuis voor kinderen, op dezelfde verdieping als de hospitalisatie- afdeling kindergeneeskunde. Dat betekent dat kinderen voortaan ook in het dagziekenhuis uitsluitend gespecialiseerde kinderverpleegkundigen aan bed krijgen. Handig is ook dat een patiënt snel van het dagziekenhuis naar de verpleegafdeling kan verhuizen als dat nodig is.

Dienst kindergeneeskunde, T 03 821 32 51

Kamers met meer comfort De nieuwe verpleegeenheid telt bijna uitsluitend eenpersoons kamers: dus meer comfort en privacy voor het kind en zijn familie. Een bijkomend voordeel is dat patiënten daardoor bijna niet meer hoeven te verhuizen, wat vroeger al eens gebeurde als er

Op de verpleegafdeling zijn er ontspanningsruimtes voor alle leeftijden.

onverwacht een zieker kind alleen moest kunnen liggen. De kamers hebben ramen tot op de vloer en zijn modern ingericht, met digitale televisie, internetverbinding en een slaapbank voor mama of papa.

Spelen, leren, gamen … Op de verpleegafdeling is er een

Prof. dr. Koen Van Hoeck

Hoofdverpleegkundige Katrien Vandevelde

onder één dak leuke speelzaal voor de kleinere kinderen, met een televisie, speelgoed en fietsjes. Daarnaast is er een aparte ontspanningsruimte voor tieners, met behalve een televisie ook een Playstation, Wii-toestel en trainingstoestellen. De ziekenhuisschool neemt zijn intrek in kleurrijke lokalen op de verpleegafdeling zelf. Er is ook een dakterras bij de raadpleging, zodat de kleinsten even buiten kunnen spelen tijdens het wachten, onder het toeziend oog van hun ouders uiteraard.

… en snoezelen De ziekenhuisschool beschikte al over een kar met snoezelmateriaal, maar nu is er ook een heuse snoezelruimte ingericht. Dat is een kamer die bedoeld is om de zintuigen van kinderen op een aangename manier te prikkelen, via muziek, klanken, kleureffecten … Het wordt een knusse ruimte met een waterbed en sfeervolle, kleurrijke verlichting. De kinderen kunnen erheen met

de (pijn)verpleegkundige, juf of meester om zich te ontspannen, tot rust te komen of dingen aan te leren.

Website op kindermaat Niet alleen het UZA, maar ook de UZA-website krijgt er een nieuwe telg bij: kinderen en hun ouders kunnen binnenkort op een eigen UZA-webstek terecht, met informatie op hun niveau. Wat gebeurt er allemaal als ik naar het ziekenhuis kom? Hoe verloopt een operatie? Via duidelijke informatie in kindertaal worden kinderen op hun komst naar het ziekenhuis voorbereid. Omdat de olifant het symbool is van het Moeder- en kindcentrum, komt die ook op de kinderwebsite terug. Kinderen kunnen er hun eigen digitale olifantje aanmaken. Zo voelen ze zich nooit alleen.  www.uza.be/kinderen (voor kinderen) en www.uza.be/ moederenkind (voor ouders)

Narcose: mag mama of papa mee? Een operatie onder narcose is voor kinderen best beangstigend. Gelukkig kunnen een goede voorbereiding en kindvriendelijke aanpak heel wat leed verzachten. ‘Hoe beter het kind weet wat er gaat gebeuren, hoe minder akelig’, zegt Ann Roete, pijn verpleegkundige voor kinderen. ‘Daarom krijgen ouders op de preoperatieve raadpleging een brochure op kindermaat mee, in de vorm van een beeldverhaal. Ze worden ook aangemoedigd om kleine kinderen spelenderwijs voor te bereiden. Als je een infuus voor stelt als een vlindertje dat water moet krijgen, is het minder eng.’ Op de dag zelf mag in principe een van de ouders in de operatie

zaal blijven tot het kind in slaap is. Uitzonderlijk kan dat niet, bijvoor beeld bij een spoedgeval. Zodra het kind wakker is, mag een ouder erbij in de ontwaakzaal. Ook de artsen en verpleeg kundigen van het operatiekwartier krijgen opleiding over hoe ze jonge patiëntjes het best benaderen. Roete: ‘Zo helpt het als je het kind een gevoel van controle geeft. “Zet ik dat mutsje bij jou op of doe je dat liever zelf?’’ En ook een opgewekte, kindvriendelijke sfeer is uiteraard belangrijk. Dan is het kind meteen meer op zijn gemak.’

Meer info: Brochure ‘de operatie van Eline’ op www.uza.be/pediatrie

DOSSIER MOEDER- EN KINDCENTRUM

Juf Heidi bracht een stuk realiteit en structuur in het leven van Ahmed.

Ziek, en toch op school Een heel jaar was Ahmed (11) buiten strijd, maar dankzij de ziekenhuisschool kon hij toch overgaan. En ook al foeterde hij vaak op zijn huiswerk, vandaag herinnert hij zich vooral de leuke momenten.

oen in september 2013 botkanker bij Ahmed werd vastgesteld, was school wel het laatste waar mama Nadia aan dacht. Maar de juffen en meesters dachten wel aan Ahmed: al snel kreeg hij van een van hen bezoek op de kamer. En hoewel hij dat jaar ontzettend veel op zijn bord kreeg – operaties, chemotherapie … – voelden de uurtjes bij juf Heidi niet als een extra belasting. ‘De ziekenhuisschool bracht weer een stuk realiteit in ons leven’, blikt Nadia terug. ‘En het zorgde ook voor structuur. Juf Heidi werkte immers

INFO 26

een strikt dagschema uit: opstaan, eten, naar de klas, huiswerk … Dat deed Ahmed deugd, want met al dat ziek zijn werd hij flink verwend. Zijn kamer bulkte van het elektronische speelgoed.’

Meer dan huiswerk Ahmed was bang dat hij zijn vierde leerjaar zou moeten overdoen. Dat was echter buiten juf Heidi gerekend, die veel meer deed dan les en huiswerk geven. ‘We zoeken voor elk kind naar de juiste oplossing, ook buiten het ziekenhuis’, legt ze uit. Concreet hield ze contact met Ahmeds thuisschool om na te gaan

T 03 280 49 16, www.leerexpert.be/ziekenhuisschool.

welke doelstellingen hij moest halen. En ze hielp het gezin ook op weg met andere ondersteunende onderwijsvormen, zoals School na Ziekenhuis en Bednet, internetonderwijs voor zieke kinderen. ‘Omdat Ahmed eerst geen bezoek kreeg van klasgenootjes, gingen psychologe Sanne Kuylen en juf Heidi ook uitleggen in de klas dat bezoek echt geen kwaad kon. Dat

beloningsactiviteit op vrijdag. Toch heeft Ahmed de beste herinneringen aan de ziekenhuisklas. ‘Veel leuker dan de gewone school. Ik mis het wel, ja’, bekent hij. Ahmed legde zijn toetsen in het ziekenhuis af en slaagde. Sinds september gaat hij weer naar zijn oude school, al loopt dat voorlopig moeizaam. Ook nu volgt juf Heidi zijn situatie nog mee op, ‘want het zou doodzonde zijn als al onze moeite voor niks was.’ 

Juf Heidi deed veel meer dan les en huiswerk geven.

hielp’, vertelt Nadia. Als het maar enigszins kon, zat Ahmed om 9 uur in de klas: van maandag tot donderdag bij juf Heidi, en vrijdag bij meester Björn. Al liep het niet altijd van een leien dakje. Juf Heidi was best streng. Niet goed gewerkt betekende geen

Praktisch Moet uw kind een tijdje in het ziekenhuis verblijven of moet het regelmatig worden opgenomen? Dan kan het onderwijs krijgen in de klas op de afdeling kindergenees kunde of indien nodig aan bed. Het aanbod richt zich tot alle kinderen, van kleuterklas tot middelbare school.

*exclusief btw, registratie- en notariskosten

GROEN ZUID, DA’S HEERLIJK THUISKOMEN... IN DE BETAALBAARSTE WOONWIJK VAN ANTWERPEN 1-slaapkamerapp. vanaf € 124.500* - 2-slaapkamerapp. vanaf € 149.500* - 3-slaapkamerapp. vanaf € 174.500* woningen met tuin vanaf € 219.500* - CASCO woningen vanaf € 183.500* Optioneel: Assisted Living met diensten WERKEN GESTART

www.groenzuid.be

Verkoop en info: 03/820.82.82 • info@coresdevelopment.be

REEDS

VERKOCHT

*exclusief btw, registratie- en notariskosten

PUUR WOONCOMFORT IN HOVE

APPARTEMENTEN • PENTHOUSES Mortselsesteenweg 78 - Hove

2 of 3 slaapkamers - Ondergrondse parking - Gelegen in parktuin - Optioneel: Assisted Living met diensten 2 slaapkamers vanaf € 289.500* - 3 slaapkamers vanaf € 309.500* WERKEN GESTART www.hortensiahof.be INFO & VERKOOP:

03 820 82 82

GEZOND

Leven met Een op tien mensen heeft last van het prikkelbare-darmsyndroom (PDS). Gelukkig vormt het probleem geen bedreiging voor je gezondheid, al brengt het wel pijn en ongemak mee. Maar wat is PDS nu precies? Prof. dr. Heiko De Schepper geeft uitleg.

Tips bij een prikkelbare darm • Drink voldoende water. • Beweeg regelmatig. • Eet langzaam en kauw goed. • Vermijd pikante voedingswaren. • Beperk je alcoholinname. • Veel vezels eten (30 g fruit, volkorenbrood, ongepelde rijst … per dag) kan helpen om constipatie te voorkomen.

een prikkelbare darm

anneer spreken we van het prikkelbaredarmsyndroom? ‘PDS is geen ziekte op zich, maar een geheel van klachten die verband houden met een verstoorde darmwerking. Er doen zich geen echte afwijkingen voor zoals ontstekingen. Er bestaat dus ook geen test om te zien of je de ziekte al dan niet hebt. We stellen onze diagnose voornamelijk op basis van de symptomen en proberen daarbij andere oorzaken uit te sluiten.’

Wat zijn die symptomen? ‘Het hoofdkenmerk van PDS is dat de patiënt pijn ervaart. Die pijn gaat samen met een verstoord stoelgangspatroon. Sommige patiënten hebben last van diarree, andere van constipatie en nog andere wisselen diarree af met constipatie. Heel kenmerkend voor PDS is dat wanneer de stoelgang verbetert, de patiënten ook minder pijn lijden. Een ander symptoom is een sterke gastrocolische reflex, de drang die je voelt na de maaltijd om naar het toilet te gaan. Veel patiënten hebben tot slot last van een opgeblazen buik, vooral na het eten.’

Wat zijn de oorzaken van PDS? ‘Dat is het grote probleem: we weten het niet precies. Vermoede-

lijk gaat het om een overgevoeligheid van je maag-darmsysteem, dat té hevig reageert op bepaalde prikkels. Er is ook sprake van een verstoring in de motoriek van je ingewanden, die ofwel te traag ofwel te snel werken. En sommige patiënten krijgen last van PDS na een zware darminfectie, zoals een voedselvergiftiging. We voeren momenteel nog altijd onderzoek naar de ziekte. Een van onze doctoraatsstudenten heeft aangetoond dat bij PDS een allergisch mechanisme in de darmwand betrokken is. Maar wat die allergische reactie uitlokt, weten we nog niet.’

Spelen ook psychologische factoren een rol? ‘Een spastisch colon – zoals de ziekte vroeger heette – zit in je hoofd, werd in het verleden wel eens geopperd. Vandaag weten we dat dat niet zo is. Stress of psychologische druk kunnen de overgevoeligheid van de darmen wel verhogen. We weten intussen ook dat PDS vaker voorkomt bij mensen die een traumatische ervaring meemaakten. Maar dat is nooit de enige oorzaak.’

Wat kun je doen tegen een prikkelbare darm? ‘De oorzaak kunnen we niet wegnemen. We proberen vooral de klachten te verminderen. In eerste instantie geven we advies op het vlak van voeding en levensstijl:

voldoende drinken, veel vezels eten, regelmatig bewegen … (zie tips). Als dat niet helpt, geven we medicatie om de stoelgang te normaliseren of de pijn te verminderen. Soms ook raden we de patiënt probiotica aan, mengelingen van goede bacteriën. Stoelgangtransplantatie passen we voorlopig nog niet toe. De doeltreffendheid van die therapie bij PDS staat nog niet wetenschappelijk vast.’

Hoe lang duurt een behandeling? ‘We vermoeden dat PDS een chronische ziekte is. Bij de meeste patiënten blijft hun maag-darmsysteem heel hun leven gevoelig. Alleen bij mensen die problemen kregen na een infectie lijkt de ziekte in de loop van de jaren te verdwijnen.’

Moet je met PDS naar de dokter? ‘Op zich houdt een prikkelbare darm geen ernstige gezondheidsrisico’s in. Je belandt niet vaker in het ziekenhuis, of je krijgt niet vaker darmkanker. Integendeel zelfs, want PDS-patiënten worden goed opgevolgd. Natuurlijk, als de ziekte een invloed heeft op je professionele of sociale leven, dan zoek je beter hulp. Sowieso is het verstandig om een onderzoek te laten uitvoeren om andere aandoeningen met ernstige gevolgen uit te sluiten zoals coeliakie – glutenintolerantie – of de ziekte van Crohn, een ontstekingsziekte.’ 

FODMAP-dieet? Sinds enkele jaren werkt het UZA met een nieuw eliminatiedieet, het FODMAP (fermenteerbare oligo, di en monosachariden en polyolen). Prof. dr. De Schepper: ‘Bij sommige patiënten verminde ren de klachten wanneer ze bepaalde polyolen en sacha riden, suikers dus, vermijden. In een eerste fase moeten de patiënten alle mogelijke boosdoeners zoals fructose of lactose weren. Blijven de klachten weg, dan worden de suikers een voor een weer ingevoerd tot duidelijk is welke stoffen voor problemen zorgen. Het FODMAPdieet is vrij zwaar en vraagt veel discipline. In de beginfase moet je bijvoorbeeld tarwe, melkproducten en sommige vruchten en groenten vermij den. We raden het dieet dan ook alleen aan voor patiënten met ernstige problemen die niet gebaat zijn met de andere therapieën.’

GEZOND

Hiv, valt wel mee? Nog altijd raken in België dagelijks drie mensen besmet met hiv. Dr. Eric Florence van de dienst tropische geneeskunde houdt zes veel gehoorde uitspraken tegen het licht: feiten of fabels? 30

iv is goed te behandelen, dus waarom nog veilig vrijen? Een gevaarlijke redenering die allicht mee verklaart waarom het aantal besmettingen in ons land sinds 1997 bijna elk jaar opnieuw stijgt. ‘Mensen lijken minder bang voor hiv, maar als patiënten de diagnose krijgen, stort dikwijls hun wereld in elkaar’, zegt Florence. Een hiv-infectie kun je vandaag beschouwen als een chronische ziekte, maar dan nog zijn de gevolgen niet te onderschatten. De patiënten moeten zich levenslang laten behandelen en regelmatig medische controles ondergaan. Velen ervaren hun hiv-status ook als een zwaar

INFO

stigma. Dr. Florence zet een en ander voor ons op een rijtje.

1. Veilig vrijen blijft de beste manier om je te beschermen tegen hiv. ✓ FEIT. Wie niet in een vaste relatie zit, gebruikt het best een condoom om besmetting te voorkomen. Een condoom beschermt ook tegen andere seksueel overdraagbare aandoeningen, die overigens het doorgeven van hiv in de hand werken. Partners in een langdurige relatie van wie een van beiden hiv heeft, kunnen onder bepaalde voorwaarden en in overleg met hun arts zonder condoom vrijen. Dat geldt echter absoluut niet voor wie wisselende seksuele partners heeft.

Dienst tropische geneeskunde, T 03 821 51 59, www.sensoa.be

2. Besmettingen komen bijna alleen voor bij homoseksuelen en mensen uit zwart Afrika. ✗ FABEL. Hiv-besmettingen komen in ons land weliswaar het vaakst voor bij homoseksuelen en personen uit zwart Afrika: in 58 % van de gevallen wordt de diagnose gesteld bij iemand uit een van beide groepen. Dat betekent echter dat nog altijd 42 % van de besmettingen bij andere bevolkingsgroepen plaatsvindt. Wie wisselende seksuele contacten heeft, moet dus hoe dan ook voorzorgen nemen.

3. Het is nooit te laat om je te laten testen en behandelen. ✓ FEIT. Ook personen die hun besmetting jaren geleden opliepen, zijn nog altijd goed te behandelen. Zeker als er nog geen symptomen zijn, is het virus goed onder controle te krijgen met virusremmers. De kansen liggen minder goed als de patiënt aids heeft ontwikkeld, het eigenlijke ziektestadium. Dan wordt de behandeling moeilijker en volgen vaak lange ziekenhuisopnames elkaar op. In de praktijk komt dat echter nog zelden voor.

4. Hiv-patiënten moeten dagelijks tientallen pillen slikken en ondervinden zware nevenwerkingen. ✗ FABEL. Vroeger moesten patiënten een hele reeks pillen per dag slikken. De medicatie had toen ook zware nevenwerkingen, zoals misselijkheid, diarree en buikpijn en – op langere termijn – vetophoping rond de buik en vetverlies in het gezicht. Met de huidige medicijnen hebben de meeste patiënten minder last van nevenwerkingen en meestal zijn ze van voorbijgaande aard. Patiënten slikken ook nog

maar enkele pillen per dag, soms zelfs maar één, afhankelijk van hun dagritme, bijkomende medische problemen en de andere geneesmiddelen die ze nemen.

5. Als een patiënt zijn behandeling in de wind slaat, riskeert hij dat de medicatie niet meer werkt. ✓ FEIT. De virusremmers werken normaal bij alle hiv-patiënten, maar patiënten moeten hun medicatie wel elke dag trouw blijven nemen. Zo niet riskeren ze dat het virus resistent wordt tegen de geneesmiddelen en dan kan het opnieuw de overhand krijgen. Wie zijn medicatie zoals voorgeschreven neemt, kan die normaal veel jaren probleemloos blijven nemen.

Als patiënten de d iagnose krijgen, stort hun wereld in elkaar.

6. Hiv-patiënten kunnen niet oud worden. ✗ FABEL. Hiv-positieve personen die hun medicatie nauwgezet nemen en zich goed laten opvolgen, hebben een quasi normale levensverwachting. Wel is geweten dat hiv in combinatie met andere risicofactoren – bijvoorbeeld overgewicht, roken of druggebruik – de kans op vroegtijdig overlijden sterk doet stijgen. Er is dan sprake van een cumulatief effect, waardoor de gevolgen zwaarder zijn dan bij een ander persoon. 

Landelijke Thuiszorg helpt met een waaier van diensten Bij Landelijke Thuiszorg vinden wij zorgen voor jou de normaalste zaak van de wereld. Je bent jong of oud, samen of alleen? We komen bij je thuis op die momenten waar extra hulp meer dan welkom is : een geboorte, ziekte, handicap, ouderdom of moeilijke omstandigheden. Onze medewerkers zijn deskundig opgeleid en helpen je met plezier én op jouw maat.

❙ ❙ ❙ ❙ ❙ ❙ ❙

gezinszorg kraamzorg poetshulp groen- en klusjesdienst woningaanpassing gastopvang dagopvang

bel GRATIS 0800 112 05 thuiszorg@ons.be www.landelijkethuiszorg.be

ZORG

Op adem komen in Drie Eiken

iekenhuisverblijven worden almaar korter, maar niet iedereen die het ziekenhuis verlaat, voelt zich al fit genoeg om naar huis te gaan. Drie Eiken, dat op 15 maart 2015 de deuren opende, wil voor die patiënten een oplossing bieden. Ze genieten er de faciliteiten en het comfort van een viersterrenhotel, maar kunnen er tegelijk ook de nodige zorg krijgen. Het gaat om een gezamenlijk ini tiatief van het UZA en AZ Monica.

Comfort, luxe en zorg Geopereerd, maar nog niet helemaal aangesterkt? Dan kunt u een tussenstop inlassen in Drie Eiken, naast het UZA, dat een verblijf met alle comfort koppelt aan professionele zorg.

Drie Eiken mikt op gasten die tijdelijk zorg nodig hebben: omdat ze een ingreep of zware behandeling achter de rug hebben, omdat ze moeten aansterken voor een operatie, omdat ze chronisch ziek

INFO 32

Drie Eiken, Drie Eikenstraat 655,

De gasten kunnen genieten van heel wat comfort, zoals luxueuze kamers met internetverbinding en digitale televisie, room service, een fitnessruimte, een kappers- en beautysalon, een zonneterras …

van comfort en luxe primeert. De mogelijkheid tot zorg is aanwezig, maar nauwelijks zichtbaar’, zegt manager Stefaan Desmyttere.

Vlakbij het UZA Maar wat houdt de zorg precies in? ‘Inbegrepen is basiszorg door een verpleegkundige, te vergelijken met de zorgen die een thuisverpleegkundige aanbiedt’, legt Desmyttere uit. ‘Ik denk dan bijvoorbeeld aan wondzorg, inspuitingen, begeleiding bij de medicatie … Patiënten die dat willen, kunnen ook hulp krijgen bij het wassen.’ Ook kinesitherapie is mogelijk: mits voorschrift gelden de normale terugbetalingstarieven. Het team werkt bovendien samen met een zijn en een tijdje wat meer zorg nodig hebben, omdat de mantelzorger even niet voor hen kan zorgen … Ook partners of mantelzorgers die in de buurt van hun zieke willen blijven terwijl die in het ziekenhuis ligt, zijn welkom. Het verblijf telt 58 eenpersoons kamers en 10 tweepersoonskamers voor wie er samen met de partner of mantelzorger wil verblijven. Het volledige gebouw is rolstoeltoegankelijk en ook de kamers zijn aangepast aan de noden van zorgbehoevende gasten. Toch lijkt Drie Eiken in niets op een ziekenhuis. ‘De kamers zien eruit als luxekamers. We zorgen alleen voor aanpassingen als dat nodig is, bijvoorbeeld steunelementen of bankjes in de badkamer of een verhoging van het bed. Het gevoel

handen houden. ‘Je mag ons niet vergelijken met een rusthuis of revalidatiecentrum’, nuanceert Desmyttere. ‘We houden geen toezicht op de gasten en komen niet rond met medicatie. Ook bedlegerige of zwaar zorgbehoevende pa tiënten kunnen we niet opvangen.’ De gasten kunnen genieten van heel wat comfort, zoals luxueuze kamers met internetverbinding en digitale televisie, room service,

een fitnessruimte, een kappers- en beautysalon, een zonneterras … Lekker eten kan natuurlijk ook in het restaurant, dat – indien gewenst – rekening houdt met dieetbeperkingen. Wie wil, kan ook een wellnessruimte met stoombad, infraroodcabine, bubbelbad en massagebed huren. ‘In die zin is het verblijf in Drie Eiken een moment van rust tussen ziekenhuis en thuis’, besluit Desmyttere. 

Gasten verblijven hier zelfstandig, eventueel met basiszorg door een verpleegkundige.

huisarts en apotheker, die dagelijks de nodige medicatie aanlevert. Desmyttere: ‘Voor onze gasten is het ook een geruststelling dat we vlak naast het UZA gelegen zijn. Bij een acuut medisch probleem is de dienst spoedgevallen vlakbij.’ Bedoeling is dat de gasten zelfstandig in Drie Eiken verblijven en zelf de regie van hun zorg in

Een verblijf boeken? Wilt u een kamer boeken? Neem dan contact op met Drie Eiken om de verblijfsduur en uw zorgbehoefte te bespreken. Vervolgens kunt u van de website een aan vraagdocument downloaden dat u laat invullen door uw arts of huisarts. Nadat de zorgmanager van Drie Eiken uw aanvraag heeft goedgekeurd, is uw boeking definitief. Als u in het ziekenhuis verblijft, kan de dienst patiënten begeleiding de aanvraag voor u regelen. Voor een overnachting in een eenpersoonskamer met vol pension betaalt u 125 euro. De grotere ziekenfondsen betalen daarvan een deel terug, meestal 20 euro per nacht.

Edegem, info@zorghotel3eiken.be, T 03 821 12 11, www.drie-eiken.com.

ZORG

1 op 2 ouderen riskeert ondervoeding

Eten om te genezen

ij ondervoeding of malnutritie heeft je lichaam een tekort aan voedingsstoffen, bijvoorbeeld eiwitten, vitamines of mineralen. Ouderen lopen meer risico. Daar zijn tal van verklaringen voor. ‘Op hogere leeftijd neemt het spijsverteringsstelsel de voedingsstoffen niet altijd meer goed op en vermindert vaak het smaakgevoel’, zegt prof. dr. Maurits Vandewoude, consulent geriatrie in het UZA. ‘Ook gebits- of gezondheidsproblemen – zoals slikstoornissen, een operatie … – kunnen het probleem in de hand werken. En verder spelen

INFO 34

52 % van de ouderen die in een ziekenhuis worden opgenomen, is ondervoed of op het randje van ondervoeding. ‘Terwijl je na een operatie net extra energie nodig hebt om weer te kunnen herstellen.’

nog veel andere, niet-medische factoren een rol. Kan de bejaarde nog zelf naar de winkel? Komt hij financieel rond? Heeft hij of zij nog wel zin om elke dag te koken?’

Alle patiënten gescreend Bart Geurden, verpleegkundig onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen, wijdde zijn doctoraat aan het thema. Een slechte

Dienst hepatobiliaire, transplantatie en endocriene heelkunde, T 03 821 56 60

voedingstoestand bij bejaarden is niet zonder risico, legt hij uit. ‘Ondervoeding die al jaren sluimert, kan plots een acuut probleem worden als de oudere ziek wordt of een operatie moet ondergaan. Het lichaam heeft dan extra energie nodig: als het dat niet krijgt, gaat het versneld vet en spieren afbreken. We weten dat ondervoeding het herstel vertraagt en het risico op complicaties verhoogt. Zo kan het gevaarlijk snel bergaf gaan. Daarom verdient de voedingstoestand bij elke ziekenhuisopname aandacht.’ In het UZA wordt elke opgenomen patiënt, jong of oud, op

U ZEGT

Ethisch comité 

Wat doet het ethisch comité? ondervoeding gescreend. Bij een langere opname wordt die screening regelmatig herhaald. ‘De verpleegkundige peilt onder meer naar eetlust en gewichtsverlies, en noteert ook de lengte en het huidige gewicht. Bij ondervoeding of een verhoogd risico daarop wordt de diëtiste of nutritieverpleegkundige ingeschakeld. Die neemt de nodige maatregelen, bijvoorbeeld verrijkte maaltijden, voedingssupplementen of zelfs kunstmatige voeding’, zegt prof. dr. Dirk Ysebaert, hoofd van het nutritieteam van het UZA. Vandaag is die screening een vereiste voor de JCI-accreditering, het internationale kwaliteitslabel voor ziekenhuizen dat het UZA in 2015 wil behalen.

Ysebaert. Ook communicatie met de thuisverpleging of de instelling na het ontslag is belangrijk, want de patiënt neemt zijn voedingsprobleem natuurlijk gewoon mee. De drie pleiten voor meer aandacht voor ondervoeding bij ouderen in ziekenhuizen en instellingen. ‘Welke screeningsmethode je gebruikt, is niet zo belangrijk. Zolang zorgverleners maar alert zijn en tijdig aan de alarmbel trekken’, besluit Vandewoude. 

ziekte of een operatie juist extra energie nodig.

65 % vermagert in ziekenhuis Uit onderzoek blijkt dat 65 % van de ziekenhuispatiënten gewicht verliest tijdens een opname. Niet onlogisch, want patiënten moeten al eens nuchter blijven voor een onderzoek of operatie, en ook na een ingreep is eten vaak moeilijk. ‘Daarom motiveren we patiënten om in aanloop naar hun operatie genoeg te eten en te bewegen, zodat ze zo fit mogelijk zijn’, zegt

Wie kan een verzoek indienen? • elk personeelslid van het ziekenhuis • elke onderzoeker (voor de experimenten) • elke arts • patiënten, familieleden of nabestaanden Het ethisch comité kan ook advies verlenen over ethische vragen buiten het UZA of de UA.

Tips voor meer eetlust Je lichaam heeft bij

Het ethisch comité geeft advies bij de ethische aspecten van patiëntenzorg en wetenschappelijk onderzoek. Het is verbonden aan het UZA en de Universiteit Antwerpen (UA). Concrete taken zijn: • begeleiding en advies over ethische aspecten van de ziekenhuiszorg • beoordeling van experimenten met menselijke proefpersonen • advies over individuele gevallen die ethische vragen oproepen

Bent u wat ouder en wordt eten een probleem? Of bent u mantelzorger van een oudere persoon? Enkele tips. • Spreid de eetmomenten: neem calorierijke snacks tussendoor. • Smaakt alles hetzelfde? Probeer dan eens een uitgesproken smaak of sterk gekruid gerecht. • Eet gerust vetter of calorierijker, zolang u maar eet. • Schrap eventueel dat bord soep en geef de voorkeur aan de hoofdmaaltijd. • Zien eten doet eten: woont u alleen, probeer dan regelmatig met familie of vrienden samen te eten. • Zoek hulp als u nog weinig eetlust hebt of gewicht verliest. Ook verminderde kracht of mobiliteit kunnen wijzen op ondervoeding.

Wie zit er in het ethisch comité? Het bestaat uit 28 leden waaronder: • artsen van binnen en buiten het UZA • verpleegkundigen • juristen • een ziekenhuisapotheker • een klinisch onderzoeker • een ethicus • farmacoloog • een psycholoog • een huisarts Daarnaast zetelen ook afgevaardigden van de universiteit in het ethisch comité en eventueel ook belanghebbenden van binnen of buiten het ziekenhuis. Het comité kan ook bijkomende deskundigen raadplegen voor advies.

Hoe vaak vergadert het ethisch comité? In principe elke week, maar het kan ook meer of minder samenkomen, afhankelijk van de agenda.

Contact? Secretariaat Ethisch Comité UZA, T 03 821 35 44 of T 03 821 38 97, ethisch.comite@uza.be 35

Paul Van Aken R DIRECTEU RG NZO E T N IË T PA

uw advertentie hier?

Zorgen voor ‘Hoe zou ik zelf verzorgd willen worden in een ziekenhuis? Dat hou ik altijd voor ogen in mijn werk’, zegt directeur Patiëntenzorg Paul Van Aken bij het begin van een drukke werkdag.

INFO Media Surplus Daknamdorp 25, Lokeren T 09/349 69 64 – 0475/52 27 15 info@media-surplus.be www.media-surplus.be 36

‘Vandaag begin ik extra vroeg. Zo meteen heb ik een overleg met de verpleegkundigen van het operatiekwartier en een uur later met verpleegkundigen op de ontwaakzaal. Beide keren gaat het over een project om de kwaliteit van de zorg verder te verbeteren. Dat is in mijn ogen mijn voornaamste taak als directeur patiëntenzorg: er vanuit de organisatie voor zorgen dat een

patiënt in het UZA de best mogelijke zorg krijgt. Ik doe dat vooral via de hoofdverpleegkundigen. Zij verspreiden de nodige kennis en informatie en sturen het zorgproces in de teams aan. Een groot deel van mijn tijd gaat dan ook naar het ondersteunen van de ongeveer 35 hoofdverpleegkundigen en het ontwikkelen van de nodige structuren en processen zodat excellente zorg wordt gerealiseerd.’

WITJAS VAN DIENST

beterschap ‘Even tijd om een overleg voor te bereiden met iemand van de afdeling kwaliteit. We gaan ervan uit dat de zorg altijd voor verbetering vatbaar is. We meten daarvoor allerlei indicatoren: hoe vaak doorligwonden voor komen, infecties, valincidenten … Zo ontdekken we waar er verbetering mogelijk is in onze processen. Natuurlijk zijn ook de ervaringen van de patiënten zelf belangrijk, die meten we via enquêtes.’ ‘Vergadering met de preventieadviseur van het bedrijf dat voor ons het technisch onderhoud doet. Ik bespreek met hem de nieuwe wet rond de preventie van psychosociale risico’s op het werk. Ik ben immers ook voorzitter van het comité voor

preventie en bescherming op het werk. Zoals dat comité zijn er nog tal van terugkomende vergaderingen waar ik aanwezig moet zijn: de ondernemingsraad, het directie comité op maandag, de stuurgroep elektronisch patiëntendossier, het farmaceutisch comité, het comité ziekenhuishygiëne, het comité medisch materiaal … ’

gevenden dus te ondersteunen door zelf gesprekken te hebben met medewerkers. Omgekeerd kan iedereen ook rechtstreeks bij mij aankloppen, als team of met een individueel probleem.’

‘Een individueel gesprek met een medewerker. Hier in het UZA werken zo’n 1200 mensen in de zorg. Natuurlijk zijn er soms ook eens strubbe lingen of loopt er eens iets verkeerd. Patiënten voelen het heel goed aan als er iets scheef zit in een team. En alleen teams die goed functioneren kunnen goeie zorg afleveren. Bij problemen probeer ik de leiding-

‘Een vergadering bij Karel de Grote-Hogeschool. Het is ook mijn taak om een netwerk te onderhouden. Zo zit ik in enkele adviesraden van verpleegkunde-opleidingen. Volgende week heb ik een vergadering met de andere directeurs Patiëntenzorg uit de provincie Antwerpen, om kennis en ervaring uit te wisselen. Ik koppel daar ook een meeting aan met

‘Nog snel lunchen voor ik naar Antwerpen vertrek.’

de directeur Patiëntenzorg van het ziekenhuis in Geel om afspraken te maken over de transfer van patiënten van Geel naar het UZA.’ ‘Normaal probeer ik ’s avonds om zes uur af te ronden. Maar vandaag eindigt mijn dag met een receptie op het chirurgisch dagziekenhuis. Een goede manier om de banden aan te halen. De kwaliteit van een ziekenhuis wordt volgens mij ook bepaald door hoe goed er wordt samengewerkt. En juist dat is ons sterk punt. Dat hoor ik ook van medewerkers die elders hebben gewerkt. In het UZA zijn we niet zo hiërarchisch georganiseerd. De goede samenwerking tussen artsen en verpleegkundigen, elk met hun expertise, maakt ons sterk.’  37

ZORG

x MagUZA! U zag het wellicht al op de cover: u hebt momenteel het 100e nummer van MagUZA in handen. Tijd om eens terug te blikken in de tijd.

p 7 december 1989 publiceerde het UZA zijn allereerste magazine, toen nog onder de naam ‘UZA-krant’. Het UZA bestond toen zelf tien jaar. Françoise Lippevelt, nu secretaresse op diabetologie, was er van bij de eerste editie bij. ‘De voornaamste bedoeling van het

7-12-1989

1-6-2004

De eerste UZA-krant verschijnt, met onder meer artikels over het tienjarige bestaan van het UZA, de vrijwilligers, nierziekten en neonatologie. Jos Ghysen verzorgt de column.

De UZAkrant wordt omgedoopt tot MagUZA. Het UZA heeft net zijn nieuwe logo en viert zijn 25jarig bestaan.

magazine was om patiënten te informeren over wat er gebeurt in het ziekenhuis en om het UZA nog meer naambekendheid te geven,’ vertelt Françoise. ‘Niet onbelangrijk: Gent en Leuven hadden ook een dergelijke publicatie. Vele jaren lang was Theo Van Hoye, toen directeur facilitaire diensten, de hoofdredacteur.

1-10-2008 MagUZA krijgt een totaal nieuwe magazine-look.

Nadien was het de communicatiedienst die het magazine onder zijn hoede kreeg.’ In het archief zie je de UZAkrant stap na stap evolueren en moderniseren tot de MagUZA van vandaag. Heel wat onderwerpen komen door de jaren terug – medische thema’s, maar ook bijvoorbeeld de parkeerproblematiek

en de verbouwingen en uitbreidingen. ‘Aan onderwerpen is er eigenlijk nooit een gebrek geweest. Er komen altijd nieuwe technieken bij, en nieuwe mensen met nieuwe ideeën.’ En ook onze lezers bezorgen ons geregeld nieuwe getuigenissen en verhalen. Voldoende dynamiek voor nog eens 100 nummers! 

11-2008 De website

WIN een verblijf in Drie Eiken! Geen verjaardag zonder cadeau tje, en aan wie kunnen we beter een cadeau geven dan aan onze trouwe lezers? Los dus de wed strijdvraag hieronder op en maak kans op een verblijf van één nacht in half pension in Drie Eiken, dat in maart zijn deuren opende vlakbij het UZA (zie p. 32). U mag er met twee personen overnachten en genieten van een avondmaal en een ontbijt. In welk jaar werd de website www.maguza.be gelanceerd? a. 2004 b. 2008 c. 2010

1-1-2014

1-4-2015

Begin 2014 krijgt MagUZA een complete make-over.

De 100e MagUZA verschijnt!

Stuur uw antwoord (met als onderwerp ‘wedstrijd MagUZA 100’) voor 30 april 2015 naar maguza@uza.be, samen met een antwoord op de schiftings vraag: hoeveel juiste antwoorden zullen we hebben ontvangen op 30 april 2015?*

* UZA-personeel moeten we helaas teleurstellen: alleen externen mogen deelnemen aan deze wedstrijd. 39

UZA AGENDA

april m ei juni

2015

gratis deel name

ACTIVITEITEN VOOR KANKERPATIËNTEN Nieuwe reeks oncorevalidatie Het oncorevalidatieprogramma helpt u om uw fysieke en mentale kracht te herwinnen tijdens of na een kankerbehandeling. In het voorjaar van 2015 start een nieuwe reeks.

Infoavond Hormoontherapie bij borstkanker Informatie over alle aspecten en bijwerkingen van de medicatie die resistentie tegen hormoon therapie kan omkeren.

Data Datum

mei: 04/05 en 11/05 juni: 22/06 en 29/06

Datum

Uur

vanaf 20 april

19:00 – 20:30

19:30 – 20:30

Info en inschrijven

Locatie

bij uw oncoloog, via tel. 03 821 35 89 (training) of 03 821 50 73 (welzijn), en via www.uza. be/oncorevalidatie

UZA Auditorium Kinsbergen (route 12)

Info en inschrijven

www.uza.be/kankeractiviteiten, tel. 03 821 52 34

www.uza.be/prenatale-infoavond tel. 03 821 33 50

Informatie en tips over de aanpak van vermoeidheid bij mensen met kanker. Ook voor familie en vrienden.

Infoavond Sociale voorzieningen Wegwijs in het grote aanbod aan sociale voorzieningen voor kankerpatiënten (financiële tegemoetkomingen, zieken vervoer, thuishulp …)

Data donderdag 02/04/2015, dinsdag 02/06/2015

Datum

Uur

14:00-16:00

19:00 – 20:30

dinsdag 16/06/2015

3 HYPOSPADIAS

Kom meer te weten over hypo spadias, een aangeboren afwijking waarbij de plasbuis uitmondt aan de onderkant van de eikel, halverwege de penis of in de balzak.

Locatie

Datum

UZA Blauwe Zaal (route 12)

UZA Auditorium Kinsbergen (route 12)

maandag 08/06/2015

Info en inschrijven

19:00 – 21:00

www.uza.be/kankeractiviteiten tel. 03 821 52 34

www.uza.be/kankeractiviteiten, tel. 03 821 52 34

UZA Gemeenschapszaal (route 12) www.uza.be/hypospadias tel. 03 821 35 11

4 WEEK VAN HET HARTRITME

Laat gratis je hartritme controleren in het UZA met een hartfilmpje of ‘elektrocardiogram’ (ECG) tijdens de Week van het Hartritme. Vanaf 40 jaar heb je immers 1 kans op 4 om ooit voorkamerfibrillatie te krijgen. Een tijdige diagnose is belangrijk.

Datum donderdag 04/06/2015

Uur 08:00 – 16:30

Locatie

Locatie Info en inschrijven

Infosessie en rondleiding als voorbereiding op een bevalling in het UZA. De informatiesessie bestaat uit twee opeenvolgende maandagen, telkens om 19.30 uur.

dinsdag 28/04/2015

Infosessie Omgaan met vermoeidheid

PRENATALE INFOAVONDEN

Uur

UZA Blauwe en Rode Zaal (route 12)

Info en inschrijven www.mijnhartritme.be/nl/ deelnemende-ziekenhuizen/278 tel. 03 821 30 05

UZA PRAKTISCH

ONVERGETELIJK

Nuttige telefoonnummers • algemeen nummer UZA: T 03 821 30 00 • onthaal en opname: T 03 821 31 01 • patiëntenbegeleiding: T 03 821 37 00 (maatschappelijk werk, vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levens beschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal) • ombudsdienst: T 03 821 31 60 • inlichtingen facturen: T 03 821 31 28 • mobiele medische urgentiegroep: T 03 821 38 06 • school in het UZA: T 03 821 58 86 Gastenkamers Ter Weyde Wilt u in de buurt van het ziekenhuis overnachten, dan kunt u terecht in onthaaltehuis Ter Weyde. Vrijwilligers bieden er een eenvoudig maar warm onthaal aan een billijke prijs. Ter Weyde bevindt zich op 200 meter van het UZA (Edegemsesteenweg 240, 2610 Wilrijk). Voor meer info: T 03 440 48 18. Winkelgalerij In de inkomhal vindt u: • de cafetaria, in de week open van 8.30 tot 20 uur; in het weekend en op feestdagen van 12 tot 20 uur • een broodjeszaak, in de week open van 9 tot 14.30 uur • een winkel Moment’to Shop Delhaize met een ruim aanbod verse voeding, drank, lectuur, geschenkartikelen … Open op weekdagen van 8.30 tot 20 uur. In het weekend van 12 tot 18 uur. • een bloemen- en pralinewinkel ‘Gift Shop’, open van maandag tot en met vrijdag van 11 tot 19.30 uur. In het weekend en op feestdagen gesloten. • een bankautomaat Restaurant Het restaurant vindt u op -1 op het einde van de bezoekersgang. Het is elke werkdag open van 12 tot 14 uur. Meer info: www.uza.be

Abonnement Wenst u een gratis abonnement op MagUza, wilt u een adreswijziging doorgeven of wilt u het magazine niet langer ontvangen? Bel 03 821 32 96 of stuur uw naam en adres naar UZA, afdeling communicatie, Wilrijk straat 10, 2650 Edegem, of surf naar www.maguza.be/abonnement. U kunt hier ook inschrijven op de gratis digitale nieuwsbrief van MagUza.

Colofon

MagUZA · driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen · jaargang 27, april 2015 · Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem, communicatie@uza.be · Verantwoordelijke uitgever: Johnny Van der Straeten · Hoofdredacteur: Ann Segers · Eindredacteur: Kris Thieren · Redactieraad: Bettina Blaumeiser, Patrick Cras, Annick Deckers, Anneleen De Vos, Jonas De Wolf, Marc Peeters, Ann Segers, Bharati Shivalkar, Elke Smits, Kris Thieren, Paul Van Aken, Miranda Van De Wielew· Redactie & realisatie: Jansen & Janssen Creative Content, www.jaja.be · Fotografie: Frank Bahnmuller, Jan Locus, Eric de Mild, Shutterstock · Illustratie cover Steve Reynders, p. 16-18: Frederik Van den Stock · Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest · Reclameregie: Media Surplus, www.media-surplus.be · De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. MagUza wordt gedrukt op FSC-papier, afkomstig van duurzaam beheerde bossen.

Prof. dr. Geert Mortier

‘ Ik twijfelde aan de diagnose’ Prof. dr. Geert Mortier, hoofd van het Centrum Medische Genetica, stelde bij een patiënte met dwerggroei een verrassende diagnose. Die kon daardoor alsnog haar kinderwens laten uitkomen. ‘Ik werkte nog maar net in Antwerpen toen die dame, toen halverwege de dertig, met haar man op raadpleging kwam. Ze wilden graag kinderen, maar de vrouw had als kind de diagnose metafysaire dysplasie, type Schmid gekregen. Dat is een vorm van dwerggroei met dominante overerving: ze zou 50 procent kans hebben om de afwijking aan haar kind door te geven. Zelf was ze 1 meter 34 groot. Ik twijfelde echter aan de diagnose en vroeg of ze nog radiografieën had van toen ze kind was. Voor de puberteit zijn de groeischijven namelijk nog niet gesloten en dan kun je het beenderstelsel beter evalueren. Haar ouders hadden nog beelden van toen ze amper drie dagen oud was. Op basis daarvan en het lichamelijk onderzoek vermoedde ik een andere aandoening, Cartilage Hair Hypoplasia. Dat is geen dominante maar een recessieve aandoening: in dat geval zou ze de ziekte alleen kunnen doorgeven als haar man drager was van hetzelfde gen, maar die kans is kleiner dan 1 procent.

Dolblij Ik stuurde hun bloedstalen naar een laboratorium in Lausanne. Mijn diagnose werd bevestigd én de man bleek geen drager. Het koppel was uiteraard dolblij. De man werkte soms als gids en toen ze hoorden dat ik als Oost-Vlaming Antwerpen nog niet goed kende, namen ze me als dank mee voor een rondleiding. Ongeveer een jaar later kreeg ik een geboortekaartje en een fles wijn toegestuurd: ze hadden een gezond dochtertje gekregen.’ 41

KRUISWOORDRAADSEL

Puzzel & win! 1

8. 9. 10. 11.

4 5

12. 13. 14.

7 8

15. 16.

9 10

op grote afstand – kunsttaal – handigheidje – Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening selecte groep – halsjuk – traditie achter – scheepsvloer – zoon van Adam – muzieknoot gesloten – oceaan – diploma – duivenhok ego – zenuwaandoening die gepaard gaat met compulsieve gedachten en handelingen wettelijk – operatiekamer – wildpastei askruik – keurmerk – regelmaat – getij hoeveelheid – opperwezen – overdosis – internationaal gebalk – kledingtrend voor mannen – dun middel tegen alcoholisme dat in de buikwand wordt ingeplant – pleksgewijze kaalheid

11 12

Verticaal

13 14 15

2. 3. 4.

1 1

5. 6. 7.

8. 9. 10. 11. 12. 13.

Horizontaal 1. 2. 3. 4. 5. 6.

grote hoeveelheid stimulerend hormoon dat het lichaam plots produceert grote getrouwheid m.b.t. geluidsweergave – bewijs van onschuld – rond schilderij (It.) yard – wurgslang – vloeibaar worden onwrikbaar – hoofdstad van Tsjechië – klein ventje – zeevis streling – claim – zachtste veren netvliesontsteking – gebak

14. 15. 16.

B A L N E O T H E R A P I E

R E E N F T L E9 E X P P O E L I W E E E A K S L P A C

Doe mee en win!

2 3 4 5

Heb je het letterwoord ontdekt? Mail het dan voor 20 mei 2015 met je naam en adres naar maguza@uza.be of stuur een briefkaart naar Maguza, UZA – Afdeling communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem en maak kans op één van de vijf boekenbonnen ter waarde van €15 van Standaard Boekhandel. 42

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

ziekteverschijnsel dat veroorzaakt wordt door overmatig diep ademhalen opera van Verdi – biersoort – in orde – hoogste kaart Davidsfonds – buitentoilet – vrijgevig deel van het skelet – luiaard – tantalium – insect – helium mening – in blijde verwachting akelig – idem – overeenkomst – bid (Lat.) reeds – afkomstig uit het eigen organisme – pronkzuchtig kleur – Rode Kruis – waagkans ibidem – gebaar – kolk – grootmoeder muurholte – wijfje van de reebok – mondwater spierstelsel – muzieknoot loot – actinium – Europeaan – intens wegenbelasting – Denemarken (op auto’s) – meisjesnaam – toegankelijk geëmotioneerd – aansporing – zenuwtrek concertgebouw – gevarieerde theatervoorstelling – kiem doktersinstrument – besmettelijke Afrikaanse ziekte

T I N D E T R A S E R S E C1 T S I V L Z E U I T L8 a G T N A A5 G O M E E E I N U

O D O2 N T O L O G I E

L P L E B I E O N F P A A S11 M R A T I A F D K A D P R E T N N H O O R E M I E R F A L S T7 Y D A F K

G R Y S

9 10 11 12 13 14 15 16

A T4 E L I E R E N Z A S I

S P U R M A P D O O L R E K A E N3 B Y S M A B C K

I L N I E I S D B O R E C6 U O K C U W E O L U Z D Y E N10

Oplossing maguza 99 CONTACTLENS J. Cooremans, Edegem; Irene Duine, ‘s Gravenpolder (NL); Peter Ghyselbrecht, Oostende; Karel Uytterhoeven, Merksem; Frans Van Eynde, Geel

COLUMN KATTY ALLAERT

Katty Allaert werkt al 20 jaar als journalist op de vrt-nieuwsdienst. Voor Het Journaal maakt ze reportages over gezondheid. Ze schreef mee aan een boek over allergieën en werkt nu aan een boek over rugpijn. Ze is geboeid door alle mooie dingen in het leven.



MARIE

et was jaren geleden dat ik haar had gezien. 92 is ze nu, ze loopt gebogen en is zichtbaar gekrompen. Haar ogen zijn helder gebleven. Ze strompelt de kerk binnen, achter de kist van haar man. Ze zijn 70 lange jaren heel gelukkig getrouwd geweest, zij en haar Toon. Toen hij met pensioen ging, zijn ze de stad ontvlucht. Ze kochten een huisje op het platteland, zonder trappen, vooruitziend naar hun oude dag. Zo hebben ze dertig jaar kunnen genieten van de rust en van elkaars gezelschap. Hun mooie oude dag is afgebroken door de hersenbloeding van Toon. Nu zit Marie naast zijn kist, samen met de kinderen en de kleinkinderen. De kinderen ondersteunen haar, letter lijk. De kleinkinderen steunen met mooie woorden voor opa. De achterkleinkinderen hebben nog geen benul van afscheid nemen en springen rond in een poging de wierookdampen rond de kist te vangen. Leven en dood, jong en oud, kinderen en kleinkinderen … Het is het portret van haar leven, een mooi en troostend portret. Voor Marie is dit het begin van nog meer afscheid nemen. Niet alleen haar man Toon moet ze vaarwel zeggen, ook hun leven samen, hun huis … In het huis wil ze nog enkele dagen alleen zijn. Dan verhuist ze naar het rusthuis, zegt ze. Ze is bevoorrecht, want ze krijgt een serviceflat in een betere residentie. De verzorging is prima, het eten lekker … En toch, voor haar is dit na het overlijden van haar man, het grootste verlies in haar leven. De nieuwe serviceflat is voor Marie allesbehalve vanzelfspre kend. Een maand geleden runde ze nog zelf haar huishou dentje. Niet meer zoals vroeger, maar ze was tenminste baas in eigen huis. Nu zit ze te wachten, vertelt ze. ’s Morgens op de verpleegkundige die haar komt wassen, wachten op het middageten, op de koffie, op het pilletje voor een betere nacht rust. En toch geniet Marie zichtbaar van het koekje bij haar koffie. Het leven is goed voor haar geweest en ze berust in het idee dat dit haar laatste halte is. Waar ze wacht tot we ook van haar afscheid zullen nemen. 43

GEHOLPEN

IJsprinsesje van achttien Vijf jaar moest Isabelle geduld hebben voor ze met ivf alsnog een stralende dochter kreeg. Intussen is Alexia achttien. ‘Toen ze hoorde hoeveel moeite we voor haar hebben gedaan, was ze erg geraakt.’

e zijn al even aan het praten als Alexia komt binnengesto ven met haar beste vriendin. Veel tijd heeft ze niet, want ze moet dadelijk naar een feest. Ze ziet eruit om door een ringetje te halen. Mama Isabelle (52) blinkt van trots. ‘Mijn man en ik waren al jaren aan het proberen voor een kindje toen we bij het fertiliteitscentrum van het UZA aanklop ten’, vertelt ze. ‘Daar bleek dat mijn eileiders helemaal dicht zaten. Ik werd geopereerd, maar ook daarna werd ik niet zwanger. Daarop stelde prof. Delbeke in vitro fertilisatie (ivf) voor. Een zware behandeling, maar ik heb ze met de glimlach ondergaan. Het team ving ons trouwens schitterend op. De artsen waren eerlijk over onze kansen en de benadering was heel persoonlijk. We waren niet meneer en mevrouw, maar Bruno en Isabelle. Heel soms loop ik nog eens langs op het fertiliteitscentrum en dan krijgen die mensen nog steevast een knuffel van mij.

Oproep 44

Een lach en een traan Aan de hormonale behandeling hielden we een zestal embryo’s over, waarvan er twee werden teruggeplaatst. Die eerste poging draaide echter uit op een buitenbaarmoederlijke zwan gerschap. Natuurlijk was ik verdrietig, maar ik zag ook de positieve kant: ik kon zwanger worden. Verpleegkundige Gerd pakte me eens goed vast en prof. Delbeke zei: ‘Het jaar is nog jong, dit jaar hou jij een kindje in je armen.’ Naar een adempauze had ik geen oren: als ik iets wil, moet ik het hebben. En dus liet ik kort daarna twee van de overblijvende embryo’s terugplaat

sen. Eentje heeft het gehaald: onze Alexia. We hebben nooit een geheim gemaakt van de manier waarop Alexia is verwekt. Ze heeft er nooit problemen mee gehad.’ Alexia: ‘Mama zei altijd dat ik een ijsprinsesje was, want ik kwam uit de diepvries. Wanneer ze het mij precies heeft verteld, kan ik me niet herinne ren. Ik ben opgegroeid met het idee en vind het heel normaal.’ Isabelle: ‘Op haar zestiende heb ik Alexia een brief gegeven die ik had geschreven toen ze zes maanden oud was. Ze had woorden gehad met haar papa en zat ongelukkig op haar kamer. In die brief had ik destijds beschreven hoeveel moeite het ons had gekost om haar te krijgen en hoe ontzettend blij we met haar waren. Dat heeft haar toen erg geraakt.’ Bekijk het verhaal van Alexia en haar ouders op www.uza.be/getuigenissen-fertiliteit 

Hebt u ook iets bijzonders meegemaakt in het UZA? Laat het ons weten via maguza@uza.be

t en m Comfor

obilitei

ITEN U B M KO IET EN GEN

UW COMFORTSPECIALIST IN DE REGIO

strit e t s i t a Gr ra a k op afsp

DESKUNDIG ADVIES

Ruime keuze in verschillende modellen en merken • Snelheid van 6 tot 18km/u, met actieradius tot 60km • Comfortabel, veilig en betrouwbaar • Een breed assortiment aan opties, accessoires en speciale aanpassingen • Functioneel in al zijn eenvoud • Gebruiksvriendelijke modellen

VOLG ONS VIA WWW.SCHAEPS.BE

RIZIV 1/6/10422/96/100 - 1/6/27017/88/200

ORTHOPEDIE

•

BANDAGISTERIE

•

SCHOENEN

Schaeps • Turnhoutsebaan 92-94 • 2100 Deurne Tel. 03 326 11 30 • info@schaeps.be • www.schaeps.be Maandag t.e.m. vrijdag 9u - 18u, zaterdag 9u - 13u Tram 10, bus 33, 410, 411 en 412 • GRATIS PARKING

•

INVALIDENWAGENS

•

HOMECARE

•

REVALIDATIE

Erik V. uit Burcht Ivo N. uit Schoten Ria I. uit Wommelgem Gina V. uit Niel Helena S. uit Halsteren, NL Alexander V. uit Oosteeklo Herman V. uit Mol Etienne E. uit Geraardsbergen Louisa V. uit Dilbeek Ruth C. uit Maldegem Albert D. uit Aartselaar Alfons S. uit Stekene Wim V. uit Wilrijk Gilbert S. uit Tervuren Mary S. uit Helmond, NL Erwin D. uit Oostende Johnny S. uit Sinaai Staf F. uit De Panne Ineke M. uit Edegem Herman V. H. uit Brecht Peter C. uit St.Jobin’tGoor Paul O. uit Kontich Lea D. W. uit Liedekerke Herman S. uit Rotselaar Jeannine G. uit Mortsel Hilde S. uit Evergem Sabrina V. E. uit Edegem Alicja W. uit SintGillisWaas Liliane A. uit Westerlo Willy G. uit Hever Lucienne W. uit Meise Jules S. uit Balen Godelieve M. uit Ekeren Jos V. uit Olen Robert L. uit Schilde Thomas O. uit Elsene Maria N. uit Dessel Gaston V. uit Hasselt Caroline V. G. uit Antwerpen Wim V. B. uit Edegem Peter D. M. uit Antwerpen Sarah W. uit Kalmthout Freddy C. uit Putte Els V. uit Lier Renilde V. uit Beringen Sven E. uit HeusdenZolder Kristien V. uit Temse Greet L. uit Antwerpen Stevan v. E. uit Kontich Chris L. uit Duffel Xavier D. uit Edegem Christine . uit Berendrecht An A. uit ErpeMere Lieselotte V. uit Zandvliet Luc V. D. S. uit Ekeren Niki D. B. uit Aalst Jan S. uit Mechelen Jan V. uit Wuustwezel Richard V. U. uit Zemst Veronique V. N. uit Leest Mieke B. uit Hallaar Aad B. uit Den Haag, NL Karel B. uit Denderbelle Ellen H. uit Herenthout Jacqueline V. H. uit Nijlen Ira P. uit Deurne Christina V. R. uit Malle Paul V. R. uit Kapellen Karl W. uit Emblem Eline V. uit Bazel Christel M. uit Geel Chris A. uit Aarschot Marc D. P. uit Waarschoot Pierre B. uit Waasmunster Steven C. uit Melle Willem V. uit SintNiklaas Jan M. uit Torhout Benoît D. uit Wijtschate Eric V. M. uit Enghien Kim V. L. uit Antwerpen PierreEmmanuel V. uit Komen Marc L. uit Brugge Dirk J. uit Bree Lieven G. uit Borgloon Veerle P. uit Kuringen Guido D. H. uit Edegem Lore L. uit Wiekevorst Francis S. uit Turnhout Mieke D. uit Nevele Bruno V. uit Berchem Kristof V. uit Aartselaar Thomas V. W. uit Ertvelde Simon W. uit Koksijde Goedele T. uit Izenberge Robert D. uit Wilrijk Mieke D. K. uit Scherpenheuvel Annelien C. uit Zwalm Filip G. uit Lochristi Hilda T. uit Edegem Ria V. uit Destelbergen Ludgarde P. uit Ramsel Niels B. uit Wervik Inge V. G. uit Ravels

Christian C. uit Lasne Louis C. uit Breendonk Victor N. uit Lille Isabelle D. P. uit Gavere Sofie H. uit Bonheiden Mary K. uit Hoogstraten Davy A. uit Boom André P. uit Bocholt Vicky V. uit Ieper Eline B. uit Kalmthout Peter B. uit Brussel Frank A. uit ‘s Gravenwezel Roger B. uit Antwerpen Jozef B. Hove Eric V. uit HeistaanZee Emmanuel S. uit Luxemburg Catharina M. uit Lier Liliane B. uit Kontich Gaby D. P. uit Zwijndrecht Herman H. uit Wommelgem Johan G. uit Borgerhout Vincent C. uit Wilrijk Koenraad B. uit Hoboken Herman D. B. uit Brasschaat Fred C. uit Tienen Hanne D. uit Glabbeek Danny D. uit Sijsele Tom W. uit Rijkevorsel Tine R. uit De Pinte Veerle V. d. E. uit Edegem Tona K. uit Bellegem William A. uit Wilrijk Luc C. uit Schoten Ann V. uit Vilvoorde Kathleen V. D. A. uit Zoersel Tanja D. uit Buizingen Frank H. uit Vosselaar Edda P. uit Schoten Frans F. uit Merchtem Lieve K. uit Oostmalle Loes H. uit Wilrijk Jacob K. uit Ranst Bernard S. uit Keerbergen Maurits C. uit Antwerpen Peter C. uit Schilde Willy V. uit Aartselaar Monique C. uit Borsbeek Boudewijn C. uit Brasschaat Chris D. C. uit Brussel Johan C. uit Zwevegem Marie S. uit Deurne Luk M. uit Edegem Willem B. uit Grimbergen Mieke D. J. uit Harelbeke Els R. uit Herselt Marleen V. N. uit Kasterlee Cédric M. uit Waregem Guy V. uit Waanrode Pascal S. uit Ukkel Rita D. W. uit Mol Frank M. uit Merksem Joyce S. uit Melsele Marc W. uit Lier Erik V. uit Burcht Anita D. M. uit Edegem Albert V. D. uit Grimminge Margriet H. uit OudTurnhout Alfons P. uit Deurne Kim V. D. P. uit Brussel Wilfiried M. uit Stekene Geert T. uit Brasschaat Michaelis V. S. uit Roosen daal, NL Willy C. uit Kobbegem Nicole B. uit Antwerpen Jan H. uit Molenstede Angèle F. uit Willebroek Paul P. uit Schilde Philippe T. uit Antwerpen Roeland V. C. uit Bornem Liesbeth B. uit Vilvoorde François C. uit Puurs Roger V. uit Kruibeke Loes H. uit Wilrijk Mariette D. C. uit Duffel Ivo W. uit Neubourg, LU Roger D. B. uit Rumst Aline B. uit Izegem Netka C. uit Beverlo Marjan D. uit Mechelen Angela J. uit Oostmalle Iris V. uit Tongeren Els V. uit Borgerhout Lorenzo L. uit Oudenaarde Karl B. uit Eeklo Guy V. uit HeusdenZolder An V. D. E. uit Edegem Klaas W. uit Zichem Joanna A. uit Genk Willy B. uit Geel Beatrijs S. uit Poeke Paul V. C. uit Edegem Berendine R. uit Tienen Dimitri T. uit Brecht

Veerle R. uit Aalter Stefan K. uit Hasselt Maria V. T. uit Zandhoven Tine L. uit Impe Mieke D. J. uit Harelbeke Veronique Z. uit Boom MarieRose P. uit Hekelgem Pascal O. uit Anderlecht Marijke B. uit Ingelmunster Marc D. B. uit Lokeren Theo V. uit Antwerpen Paul D. S. uit Meise Huguette V. B. uit Erembodegem Mohammad R. uit WatermaalBosvoorde Genevieve S. uit SintJansMolenbeek Joke B. uit Vilvoorde Frank M. uit Merksem Monique C. uit Schelle Paul M. uit Wechelterzande Ilona D. uit Grobbendonk Luc C. uit Mortsel Lut D. uit Minderhout Nico B. uit SintKatelijneWaver Paulien H. uit Denderhoutem Els D. uit Lommel Chantal D. G. uit Oevel Gisèle N. uit Blaasveld Loïc B. uit Rumst André D. B. uit Antwerpen Leentje S. uit Hombeek Yves V. uit Mechelen Chantal V. B. uit Anzegem Christine V. uit Antwerpen Filip G. uit Lochristi Angela J. uit Oostmalle Danielle D. uit Antwerpen Cindy L. uit Brasschaat Willem C. uit KesselLo Hubert D. uit Boechout Claire B. uit Elverdinge Kathleen H. uit Herentals Louisa V. D. P. uit Grimbergen Johan D. uit Dilbeek Bart V. B. uit Londerzeel Norbert V. M. uit Meerdonk Paule V. uit Deinze Karla F. uit Bazel Theophiel S. uit Nossegem Johan V. uit Bornem Maria M. uit Lichtaart Evita V. W. uit Hemiksem Kaatje D. C. uit GrootBijgaarden Germain R. uit Oostduinkerke Eva P. uit Brakel François B. uit Melsele Antonius B. uit Heerle, NL Marie S. uit Waregem Lut . N. uit Rotselaar Josephus G. uit Lille Marianne J. uit Diegem Goedele T. uit Bevel Leen D. B. uit Tessenderlo Eddy D. R. uit Zoersel JeanMarie G. uit Aartselaar André S. uit Gentbrugge Erik N. uit Hooglede Allard P. uit Wilrijk Kris D. V. uit Wommelgem Danielle V. H. uit Deurne Micheline D. uit Wilrijk Sara N. uit Hemiksem Ann P. uit Evergem Louise G. uit Willebroek Betty C. uit Deurne Camiel W. uit OudTurnhout Risj M. uit Meeuwen Jo S. uit Asse Mimi B. uit Lokeren Irma D. uit Breda, NL José D. uit Ruddervoorde Leen B. uit Borsbeek Peter S. uit Antwerpen Paul V. uit Schoten Nicole V. uit Oostende Els V. uit Lier Femke Y. uit Antwerpen Gerda V. uit Mortsel Luc V. uit Brecht Wanda V. uit Kalmthout Jos C. uit Kontich Linda V. N. uit Hoboken Jan V. D. V. uit Genderen, NL Christophe C. uit SintNiklaas Margaretha M. uit Deurne Anne V. G. uit Lier Mieke W. uit Westerlo Victor B. uit Essen

Rosette M. uit Meise Denise B. uit Ranst Lydia S. uit Hemiksem Ingrid B. uit St.AgathaBerchem Monique J. uit Berchem Luc M. uit Beerse Heidi V. uit Ronse MarieLouise J. uit Wilrijk Lief S. uit Poederlee André D. uit Balen Maddy V. B. uit Kieldrecht Shanna p. uit Brasschaat Paul R. uit Blanden Joop W. uit Meerle Hilde V. M. uit Willebroek Adia R. uit Wilrijk Jean S. uit Luik Bart R. uit Nieuwerkerken Nathalie D. M. uit Juprelle Frits P. uit Diegem Maria V. D. B. uit Kruibeke Antonio R. uit Genk Marijke C. uit Hamme Walter V. P. uit Brasschaat Marcella V. R. uit Maastricht Jan D. B. uit Rupelmonde Frieda W. uit Edegem Erik V. uit Burcht Ivo N. uit Schoten Ria I. uit Wommelgem Gina V. uit Niel Helena S. uit Halsteren, NL Alexander V. uit Oosteeklo Herman V. uit Mol Etienne E. uit Geraardsbergen Louisa V. uit Dilbeek Ruth C. uit Maldegem Albert D. uit Aartselaar Alfons S. uit Stekene Wim V. uit Wilrijk Gilbert S. uit Tervuren Mary S. uit Helmond, NL Erwin D. uit Oostende Johnny S. uit Sinaai Staf F. uit De Panne Ineke M. uit Edegem Herman V. H. uit Brecht Peter C. uit St.Jobin’tGoor Paul O. uit Kontich Lea D. W. uit Liedekerke Herman S. uit Rotselaar Jeannine G. uit Mortsel Hilde S. uit Evergem Sabrina V. E. uit Edegem Alicja W. uit SintGillisWaas Liliane A. uit Westerlo Willy G. uit Hever Lucienne W. uit Meise Jules S. uit Balen Godelieve M. uit Ekeren Jos V. uit Olen Robert L. uit Schilde Thomas O. uit Elsene Maria N. uit Dessel Gaston V. uit Hasselt Caroline V. G. uit Antwerpen Wim V. B. uit Edegem Peter D. M. uit Antwerpen Sarah W. uit Kalmthout Freddy C. uit Putte Els V. uit Lier Renilde V. uit Beringen Sven E. uit HeusdenZolder Kristien V. uit Temse Greet L. uit Antwerpen Stevan v. E. uit Kontich Chris L. uit Duffel Xavier D. uit Edegem Christine . uit Berendrecht An A. uit ErpeMere Lieselotte V. uit Zandvliet Luc V. D. S. uit Ekeren Niki D. B. uit Aalst Jan S. uit Mechelen Jan V. uit Wuustwezel Richard V. U. uit Zemst Veronique V. N. uit Leest Mieke B. uit Hallaar Aad B. uit Den Haag, NL Karel B. uit Denderbelle Ellen H. uit Herenthout Jacqueline V. H. uit Nijlen Ira P. uit Deurne Christina V. R. uit Malle Paul V. R. uit Kapellen Karl W. uit Emblem Eline V. uit Bazel Christel M. uit Geel Chris A. uit Aarschot Marc D. P. uit Waarschoot Pierre B. uit Waasmunster Steven C. uit Melle Willem V. uit SintNiklaas Jan M. uit Torhout

Benoît D. uit Wijtschate Eric V. M. uit Enghien Kim V. L. uit Antwerpen PierreEmmanuel V. uit Komen Marc L. uit Brugge Dirk J. uit Bree Lieven G. uit Borgloon Veerle P. uit Kuringen Guido D. H. uit Edegem Lore L. uit Wiekevorst Francis S. uit Turnhout Mieke D. uit Nevele Bruno V. uit Berchem Kristof V. uit Aartselaar Thomas V. W. uit Ertvelde Simon W. uit Koksijde Goedele T. uit Izenberge Robert D. uit Wilrijk Mieke D. K. uit Scherpenheuvel Annelien C. uit Zwalm Filip G. uit Lochristi Hilda T. uit Edegem Ria V. uit Destelbergen Ludgarde P. uit Ramsel Niels B. uit Wervik Inge V. G. uit Ravels Christian C. uit Lasne Louis C. uit Breendonk Victor N. uit Lille Isabelle D. P. uit Gavere Sofie H. uit Bonheiden Mary K. uit Hoogstraten Davy A. uit Boom André P. uit Bocholt Vicky V. uit Ieper Eline B. uit Kalmthout Peter B. uit Brussel Frank A. uit ‘s Gravenwezel Roger B. uit Antwerpen Jozef B. Hove Eric V. uit HeistaanZee Emmanuel S. uit Luxemburg Catharina M. uit Lier Liliane B. uit Kontich Gaby D. P. uit Zwijndrecht Herman H. uit Wommelgem Johan G. uit Borgerhout Vincent C. uit Wilrijk Koenraad B. uit Hoboken Herman D. B. uit Brasschaat Fred C. uit Tienen Hanne D. uit Glabbeek Danny D. uit Sijsele Tom W. uit Rijkevorsel Tine R. uit De Pinte Veerle V. d. E. uit Edegem Tona K. uit Bellegem William A. uit Wilrijk Luc C. uit Schoten Ann V. uit Vilvoorde Kathleen V. D. A. uit Zoersel Tanja D. uit Buizingen Frank H. uit Vosselaar Edda P. uit Schoten Frans F. uit Merchtem Lieve K. uit Oostmalle Loes H. uit Wilrijk Jacob K. uit Ranst Bernard S. uit Keerbergen Maurits C. uit Antwerpen Peter C. uit Schilde Willy V. uit Aartselaar Monique C. uit Borsbeek Boudewijn C. uit Brasschaat Chris D. C. uit Brussel Johan C. uit Zwevegem Marie S. uit Deurne Luk M. uit Edegem Willem B. uit Grimbergen Mieke D. J. uit Harelbeke Els R. uit Herselt Marleen V. N. uit Kasterlee Cédric M. uit Waregem Guy V. uit Waanrode Pascal S. uit Ukkel Rita D. W. uit Mol Frank M. uit Merksem Joyce S. uit Melsele Marc W. uit Lier Erik V. uit Burcht Anita D. M. uit Edegem Albert V. D. uit Grimminge Margriet H. uit OudTurnhout Alfons P. uit Deurne Kim V. D. P. uit Brussel Wilfiried M. uit Stekene Geert T. uit Brasschaat Michaelis V. S. uit Roosendaal, NL Willy C. uit Kobbegem Nicole B. uit Antwerpen Jan H. uit Molenstede

Angèle F. uit Willebroek Paul P. uit Schilde Philippe T. uit Antwerpen Roeland V. C. uit Bornem Liesbeth B. uit Vilvoorde François C. uit Puurs Roger V. uit Kruibeke Loes H. uit Wilrijk Mariette D. C. uit Duffel Ivo W. uit Neubourg, LU Roger D. B. uit Rumst Aline B. uit Izegem Netka C. uit Beverlo Marjan D. uit Mechelen Angela J. uit Oostmalle Iris V. uit Tongeren Els V. uit Borgerhout Lorenzo L. uit Oudenaarde Karl B. uit Eeklo Guy V. uit HeusdenZolder An V. D. E. uit Edegem Klaas W. uit Zichem Joanna A. uit Genk Willy B. uit Geel Beatrijs S. uit Poeke Paul V. C. uit Edegem Berendine R. uit Tienen Dimitri T. uit Brecht Veerle R. uit Aalter Stefan K. uit Hasselt Maria V. T. uit Zandhoven Tine L. uit Impe Mieke D. J. uit Harelbeke Veronique Z. uit Boom MarieRose P. uit Hekelgem Pascal O. uit Anderlecht Marijke B. uit Ingelmunster Marc D. B. uit Lokeren Theo V. uit Antwerpen Paul D. S. uit Meise Huguette V. B. uit Erembodegem Mohammad R. uit WatermaalBosvoorde Genevieve S. uit SintJansMolenbeek Joke B. uit Vilvoorde Frank M. uit Merksem Monique C. uit Schelle Paul M. uit Wechelterzande Ilona D. uit Grobbendonk Luc C. uit Mortsel Lut D. uit Minderhout Nico B. uit SintKatelijneWaver Paulien H. uit Denderhoutem Els D. uit Lommel Chantal D. G. uit Oevel Gisèle N. uit Blaasveld Loïc B. uit Rumst André D. B. uit Antwerpen Leentje S. uit Hombeek Yves V. uit Mechelen Chantal V. B. uit Anzegem Christine V. uit Antwerpen Filip G. uit Lochristi Angela J. uit Oostmalle Danielle D. uit Antwerpen Cindy L. uit Brasschaat Willem C. uit KesselLo Hubert D. uit Boechout Claire B. uit Elverdinge Kathleen H. uit Herentals Louisa V. D. P. uit Grimbergen Johan D. uit Dilbeek Bart V. B. uit Londerzeel Norbert V. M. uit Meerdonk Paule V. uit Deinze Karla F. uit Bazel Theophiel S. uit Nossegem Johan V. uit Bornem Maria M. uit Lichtaart Evita V. W. uit Hemiksem Kaatje D. C. uit GrootBijgaarden Germain R. uit Oostduinkerke Eva P. uit Brakel François B. uit Melsele Antonius B. uit Heerle, NL Marie S. uit Waregem Lut . N. uit Rotselaar Josephus G. uit Lille Marianne J. uit Diegem Goedele T. uit Bevel Leen D. B. uit Tessenderlo Eddy D. R. uit Zoersel JeanMarie G. uit Aartselaar André S. uit Gentbrugge Erik N. uit Hooglede Allard P. uit Wilrijk Kris D. V. uit Wommelgem Danielle V. H. uit Deurne Micheline D. uit Wilrijk Sara N. uit Hemiksem

Bedankt aan al

Ann P. uit Evergem Louise G. uit Willebroek Betty C. uit Deurne Camiel W. uit OudTurnhout Risj M. uit Meeuwen Jo S. uit Asse Mimi B. uit Lokeren Irma D. uit Breda, NL José D. uit Ruddervoorde Leen B. uit Borsbeek Peter S. uit Antwerpen Paul V. uit Schoten Nicole V. uit Oostende Els V. uit Lier Femke Y. uit Antwerpen Gerda V. uit Mortsel Luc V. uit Brecht Wanda V. uit Kalmthout Jos C. uit Kontich Linda V. N. uit Hoboken Jan V. D. V. uit Genderen, NL Christophe C. uit SintNiklaas Margaretha M. uit Deurne Anne V. G. uit Lier Mieke W. uit Westerlo Victor B. uit Essen Rosette M. uit Meise Denise B. uit Ranst Lydia S. uit Hemiksem Ingrid B. uit St.AgathaBerchem Monique J. uit Berchem Luc M. uit Beerse Heidi V. uit Ronse MarieLouise J. uit Wilrijk Lief S. uit Poederlee André D. uit Balen Maddy V. B. uit Kieldrecht Shanna p. uit Brasschaat Paul R. uit Blanden Joop W. uit Meerle Hilde V. M. uit Willebroek Adia R. uit Wilrijk Jean S. uit Luik Bart R. uit Nieuwerkerken Nathalie D. M. uit Juprelle Frits P. uit Diegem Maria V. D. B. uit Kruibeke Antonio R. uit Genk Marijke C. uit Hamme Walter V. P. uit Brasschaat Marcella V. R. uit Maastricht Jan D. B. uit Rupelmonde Frieda W. uit Edegem Erik V. uit Burcht Ivo N. uit Schoten Ria I. uit Wommelgem Gina V. uit Niel Helena S. uit Halsteren, NL Alexander V. uit Oosteeklo Herman V. uit Mol Etienne E. uit Geraardsbergen Louisa V. uit Dilbeek Ruth C. uit Maldegem Albert D. uit Aartselaar Alfons S. uit Stekene Wim V. uit Wilrijk Gilbert S. uit Tervuren Mary S. uit Helmond, NL Erwin D. uit Oostende Johnny S. uit Sinaai Staf F. uit De Panne Ineke M. uit Edegem Herman V. H. uit Brecht Peter C. uit St.Jobin’tGoor Paul O. uit Kontich Lea D. W. uit Liedekerke Herman S. uit Rotselaar Jeannine G. uit Mortsel Hilde S. uit Evergem Sabrina V. E. uit Edegem Alicja W. uit SintGillisWaas Liliane A. uit Westerlo Willy G. uit Hever Lucienne W. uit Meise Jules S. uit Balen Godelieve M. uit Ekeren Jos V. uit Olen Robert L. uit Schilde Thomas O. uit Elsene Maria N. uit Dessel Gaston V. uit Hasselt Caroline V. G. uit Antwerpen Wim V. B. uit Edegem Peter D. M. uit Antwerpen Sarah W. uit Kalmthout Freddy C. uit Putte Els V. uit Lier Renilde V. uit Beringen Sven E. uit HeusdenZolder Kristien V. uit Temse Greet L. uit Antwerpen Stevan v. E. uit Kontich

onze trouwe lezers!

Chris L. uit Duffel Xavier D. uit Edegem Christine . uit Berendrecht An A. uit ErpeMere Lieselotte V. uit Zandvliet Luc V. D. S. uit Ekeren Niki D. B. uit Aalst Jan S. uit Mechelen Jan V. uit Wuustwezel Richard V. U. uit Zemst Veronique V. N. uit Leest Mieke B. uit Hallaar Aad B. uit Den Haag, NL Karel B. uit Denderbelle Ellen H. uit Herenthout Jacqueline V. H. uit Nijlen Ira P. uit Deurne Christina V. R. uit Malle Paul V. R. uit Kapellen Karl W. uit Emblem Eline V. uit Bazel Christel M. uit Geel Chris A. uit Aarschot Marc D. P. uit Waarschoot Pierre B. uit Waasmunster Steven C. uit Melle Willem V. uit SintNiklaas Jan M. uit Torhout Benoît D. uit Wijtschate Eric V. M. uit Enghien Kim V. L. uit Antwerpen PierreEmmanuel V. uit Komen Marc L. uit Brugge Dirk J. uit Bree Lieven G. uit Borgloon Veerle P. uit Kuringen Guido D. H. uit Edegem Lore L. uit Wiekevorst Francis S. uit Turnhout Mieke D. uit Nevele Bruno V. uit Berchem Kristof V. uit Aartselaar Thomas V. W. uit Ertvelde Simon W. uit Koksijde Goedele T. uit Izenberge Robert D. uit Wilrijk Mieke D. K. uit Scherpenheuvel Annelien C. uit Zwalm Filip G. uit Lochristi Hilda T. uit Edegem Ria V. uit Destelbergen Ludgarde P. uit Ramsel Niels B. uit Wervik Inge V. G. uit Ravels Christian C. uit Lasne Louis C. uit Breendonk Victor N. uit Lille Isabelle D. P. uit Gavere Sofie H. uit Bonheiden Mary K. uit Hoogstraten Davy A. uit Boom André P. uit Bocholt Vicky V. uit Ieper Eline B. uit Kalmthout Peter B. uit Brussel Frank A. uit ‘s Gravenwezel Roger B. uit Antwerpen Jozef B. Hove Eric V. uit HeistaanZee Emmanuel S. uit Luxemburg Catharina M. uit Lier Liliane B. uit Kontich Gaby D. P. uit Zwijndrecht Herman H. uit Wommelgem Johan G. uit Borgerhout Vincent C. uit Wilrijk Koenraad B. uit Hoboken Herman D. B. uit Brasschaat Fred C. uit Tienen Hanne D. uit Glabbeek Danny D. uit Sijsele Tom W. uit Rijkevorsel Tine R. uit De Pinte Veerle V. d. E. uit Edegem Tona K. uit Bellegem William A. uit Wilrijk Luc C. uit Schoten Ann V. uit Vilvoorde Kathleen V. D. A. uit Zoersel Tanja D. uit Buizingen Frank H. uit Vosselaar Edda P. uit Schoten Frans F. uit Merchtem Lieve K. uit Oostmalle Loes H. uit Wilrijk Jacob K. uit Ranst Bernard S. uit Keerbergen Maurits C. uit Antwerpen Peter C. uit Schilde Willy V.