wegwijzer
k a
n i r
g e w
a m p o
e ji z w
Een witte Kerst
Wegwijzer is een eigentijds driemaandelijks blad. Het weerspiegelt de diepere thema’s die de maatschappij boeien en daagt de lezer uit om zelf na te denken.
g e w
Editoriaal
4
Kerst: van zonnewende tot licht der wereld p2
Het blad is een uitgave van de evangelische kerk. De evangelische christenen vormen een groeiende groep van gelovigen voor wie het evangelie centraal staat. Met de Bijbel als basis voor alle facetten van het leven, willen ze zich zowel in de kerk als in de maatschappij inzetten voor de medemens.
Het geborduurde tafelkleed
14
Als Kerst een afscheid wordt
17
Zoveel meer
18
Een wonder op het kerstfeest
22
Schaapjes tellen
Colofon... Coördinatie:
Kristel De Leenheer, Lambermontlaan 158, 1030 Brussel. tel. 02 241 30 15
Mail:
wegwijzer@hetgoedeboek.be
Web: www.eavlaanderen.be Redactie:
Ciara Goossens, Kristel De Leenheer, Johan Leroy, Yvan Thomas, Don Zeeman.
p4
p 10
24
De helende Heiland
26
Kerstrecords
27
Geef ons vrede
Eindcorrectie: Ines Roels Vormgeving: Jehtron Wervik © Overname van artikelen is mogelijk, mits voorafgaande toestemming van de uitgever.
2
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
k a
a m p o
10
n i r
e ji z w
Meer informatie op www.eavlaanderen.be
2
p 14
EDITORIAAL
Witte Kerst Kristel De Leenheer
p 18
Van deze Wegwijzer hebben we geprobeerd een echt Kerstnummer te maken. Of het gelukt is, mag jij, als lezer, beoordelen. Hierbij alvast een korte inhoud van wat je ervan mag verwachten.
k a
a m p o
We beginnen met een les geschiedenis. Wist je dat Kerst tijdens de eerste eeuwen na de geboorte van Jezus alleen door de heidenen werd gevierd? Wist je dat in de 2e eeuw na Christus in Egypte, er al gediscussieerd werd over de datum van Zijn geboorte? Wist je dat de oudste kerstpreek teruggaat naar het jaar 383? Wil je nog meer weten over het ontstaan van Kerstmis? Lees dan zeker het artikel ‘Kerst van zonnewende tot licht der wereld.’
p 22
n i r
‘Als Kerst een afscheid wordt’ geeft het levensverhaal van Willy en Vivi De Vylder weer. 42 jaar waren ze getrouwd toen Willy op Kerst 2008 afscheid moest nemen van zijn geliefde vrouw. Ondanks het verdriet door het verlies van zijn vrouw, leerde Willy toch nog een nieuwe liefde kennen.
e ji z w
Een grote sterke, maar kreupele herder waar andere herders bang van waren, kan plots weer stappen! Lees ‘Het wonder op het kerstfeest’!
g e w p 24
p 27
Wat leggen jullie onder de kerstboom? Enkel cadeautjes? Of geven jullie ook je zorgen en pijn aan de ‘Helende Heiland’? Ieder moet die keuze voor zich maken, maar het is wel een keuze met grote gevolgen. Een artikel over schapen, herders, de Goede Herder en wat het verband hiertussen is, mag zeker in deze Wegwijzer niet ontbreken: ‘Schaapjes tellen’. Tussendoor staan er nog interessante weetjes over het wereldbekende lied “White Christmas” en ... wanneer kun je een witte Kerst eigenlijk een ‘witte Kerst’ noemen. En een kerstnummer zou geen kerstnummer zijn zonder een gedicht en een lied over … jawel, Kerstmis. Heb je vragen of wil je iets kwijt? Reageren kan altijd op wegwijzer@hetgoedeboek.be De redactie wenst je alvast een gezegende Kerst toe en een gelukkig nieuwjaar!
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER 3
KERST:
k a
n i r
g e w
a m p o
e ji z w
Sol Invictu
4
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
VAN ZONNEWENDE TOT LICHT DER WERELD
k a
Peter de Haan Uit visie
n i r
g e w
us
e ji z w
a m p o
Tegenwoordig wordt Kerst wereldwijd gevierd. Wat een tegenstelling met de eeuwen vlak na de geboorte van Jezus! De eerste christenen vierden alleen Pasen als belangrijk heilsfeit. Alleen de heidenen vierden feest op 25 december. De eerste tekenen van een soort kerstviering komen pas uit de tweede eeuw.
De zoektocht naar de oorsprong van de kerstviering leidt terug naar de jaren van de Romeinse overheersing. In de eerste eeuwen na Christus vierden de Romeinen op 25 december het feest van de winterzonnewende, Sol Invictus, de onoverwinnelijke zon. Na deze feestdag werden de dagen alleen nog maar langer en had het licht de duisternis overwonnen. In die jaren kwam ook de zonnegod Mithras opzetten vanuit het oosten. Op dezelfde datum werd zijn geboorte gevierd. Vanaf 274 riep keizer Aurelianus Mithras zelfs uit tot rijksgod. Het feest kreeg toen de naam Natalis Sol Invictus.
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
5
Paulus van Emesa
50 nC Romeinen 25 december feest van de winterzonnewende
150 nC Egypte viering menswording
g e w
n i r
e ji z w
Eerste kerstviering
In Egypte werd ruim 100 jaar daarvoor al gediscussieerd over de datum van de geboorte van Christus. Clement van Alexandrië (150-115), een christelijke onderwijzer uit Alexandrië in Egypte, maakte melding van de berekening van een aantal christelijk geleerden.
6
a m p o
Oorkonde der bisschoppen tot het vieren (nicea)
De christenen hadden het zwaar in deze tijd. Omdat ze de keizer niet als god wilde erkennen, volgden de christenvervolgingen elkaar steeds weer op. De omkeer in de geschiedenis kwam in het jaar 312, toen keizer Constantijn zich bekeerde tot het christendom. Hij maakte van dit geloof de staatsgodsdienst, wat tevens het einde betekende van de christenvervolgingen. Maar niet het einde van veel oude vertrouwde gebruiken. Want hoewel hij ‘christen’ geworden was, bleef de keizer ook trouw aan oude goden als Mithras. Andere overblijfselen uit die tijd zijn het vieren van verjaardagen en de namen van de dagen van de week en de maanden.
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
k a
Ze kwamen uit op 20 mei van het 28e regeringsjaar van keizer Augustus. Waarschijnlijk bestond er rond deze tijd in Palestina en Egypte al wel een viering van het mysterie van de menswording van God. Maar veel zekerheid is er niet over deze traditie. In 221 wordt er voor het eerst duidelijk geschreven over het instellen van een herdenking van de geboorte van Christus. De Romeinse officier Julius Africanus opperde het idee en stelde voor om het te
De oudste kerstpreek die is teruggevonden, was gehouden door Optatus van Mileve rond 383 in Noord-Afrika. vieren op 25 december, als tegenhanger van het feest ter ere van Mithras. Juist vanwege die datum kreeg hij de
Gods Zoon is geboren
450 nC Europa 25 december vastleggen datum kerstfeest
n i r
bisschoppen toen niet mee.
Pas in 354 stelde paus Liberius per decreet de viering van de geboorte van Christus vast op 25 december. In die voorgaande 133 jaar is er dan al heel wat veranderd in het Romeinse rijk. Zo was na de ‘bekering’ van keizer Constantijn de Grote het aantal gelovigen flink toegenomen. In diezelfde periode kregen heidense feestdagen een christelijke inhoud.
g e w Driekoningen
a m p o
Immanuel, God met ons (Lorenzo Costa)
300 nC Europa staatsgodsdienst
k a
e ji z w
Hoewel per decreet van paus Liberius vastgesteld, werd Kerst niet meteen door alle christenen gevierd. Vanuit Rome drong het kerstfeest maar langzaam door in de landen rond de Middellandse Zee. De oudste kerstpreek die is teruggevonden, was gehouden door Optatus van Mileve rond 383 in Noord-Afrika. In Constantinopel het huidige Istanbul, preekte Greogorius van Nazianze in 379 of 380 over Kerst. Acht jaar later preekte Johannes Chrysostomos hier in Antiochië over.
In Jeruzalem en Alexandrië duurde het tot halverwege de vijfde eeuw voordat Kerst op 25 december viel. Voor die tijd werd in Jeruzalem op 6 januari Epifanie gevierd, het feest van de openbaring van God aan de mensen. Aanvankelijk herdacht men vooral de doop van Jezus. Later kwam daar Zijn eerste optreden in het openbaar op de bruilof in Kana bij. Net als de geboorte en de aanbidding door wijzen uit het oosten. Dit feest kennen we nu nog als Driekoningen.
Om de vrede te bewaren, mochten de nieuwe gelovigen een aantal oude gebruiken behouden. Denk bijvoorbeeld aan de kerstboom en kerstballen. De verandering in Alexandrië kwam na het Concilie van Efeze in 432. Uit een preek van Paulus van Emesa tegen bisschop Cyril
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
7
k a
1000 nC Europa nadruk op menswording van God
1200 nC Europa introductie kribbe, kerstboom
r e
van Alexandrië blijkt dat een jaar later 25 december de datum voor de kerstviering geworden is. Rond dezelfde tijd wordt de viering op 25 december ook in Jeruzalem vastgesteld op gezag van Juvenalis, bisschop van Jeruzalem van 422 tot 438.
ji z w
Licht der wereld
in
Nu de datum eenmaal vaststond, kon begonnen worden met de verdere verspreiding van het kerstfeest. In de rest van Europa sloot de datum goed aan bij de gebruiken van de Germanen, Galliërs en Scandinaviërs. Te denken valt aan de midwinterfeesten in Midden-Europa en de joelfeesten in Scandinavië, beide feesten ter ere van de zon.
g e w
In deze gebieden, werden veel mensen christen in opdracht van het stamhoofd. Om de vrede te bewaren, mochten de nieuwe gelovigen een aantal oude, lees heidense gebruiken behouden. Denk bijvoorbeeld aan de kerstboom en kerstballen.
8
a m p o
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
Na de Middeleeuwen
In de Middeleeuwen werd vooral het spirituele aspect benadrukt. De liturgie van de kerst-mis was gewijd aan de menswording van God. Franciscus van Assisi stuurden in 1223 aan op het
In de Middeleeuwen werd vooral het spirituele aspect benadrukt. De liturgie was gewijd aan de menswording van God. gedenken van de geboorte van Jezus. Hiervoor introduceerde hij de kribbe in de kerk van het Italiaanse Greccio. De nadruk op de geboorte uit de maagd Maria kwam uiteindelijk pas na de Reformatie. Zo wilde Maarten Luther, volgens de verhalen, met een kerstboom met kaarsjes
Abon em nt
Abonnement op Wegwijzer Wil je een abonnement nemen op Wegwijzer? Of wens je iemand een abonnement te schenken?
k a
Vul de bon in, stuur ‘m op, en jij of je kennis ontvangt per post viermaal per jaar Wegwijzer.
a m p o
Je betaalt slechts e 9 voor een heel jaar.
Ja, ik neem een abonnement op Wegwijzer
1600 nC Engeland verbod viering kerstfeest
........................................................................................................................
Adres:
........................................................................................................................
n i r
verwijzen naar de ster van Betlehem. Ook het geven van geschenken met Kerst komt waarschijnlijk van Luther. Dat was niet alleen een verwijzing naar de wijzen uit het oosten. Het was vooral bedoeld als tegenhanger van het Katholieke Sinterklaasfeest. In tegenstelling tot Luther was Calvijn geen fan van Kerst. Er zat teveel heidense symboliek in verweven. Om die reden verbood Oliver Cromwell in England het vieren van Kerst. Tussen 1599 en 1658 werd er met Kerst gewoon gewerkt en kon je veroordeeld worden wegens ketterij als je Kerst toch openlijk vierde.
g e w
Naam:
e ji z w
........................................................................................................................
✃
Stuur deze bon naar Wegwijzer, Lambermontlaan 158, 1030 Brussel.
Tegenwoordig is Kerst niet meer weg te denken. Nog steeds staat het licht centraal bij dit feest, zoals dat door de eeuwen heen altijd het geval is geweest. Van het Mithrasfeest Natalis Sol Invictus is 25 december de feestdag geworden van de Zon der Gerechtigheid (Maleachi 4:2), de menswording van het onoverwinnelijke Licht der wereld!
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER 9
HET
GEBORDUURDE
k a
Onbekend
Enkele weken voor kerst begonnen een jonge predikant en zijn vrouw een nieuwe bediening in een kleine kerk in de buitenwijk van Brooklyn. Het was hun eerste bediening en zij zagen ernaar uit. Toen zij hun kerkje in oogschijn namen zagen zij dat deze erg verwaarloosd was. De renovatie zou felle kracht en tijd in beslag nemen. Maar toch hoopten zij dat het tegen kerstavond mogelijk zou zijn de eerste dienst te houden.
n i r
g e w
e ji z w
Het jonge koppel werkte hard. Zij repareerden de banken en plaasterden de muren. Ook gaven zij de muren een kleurtje. Op 18 december was het werk geklaard. Een dag later begon het hevig te waaien, begeleid van een sterke regen die gedurende twee dagen niet ophield. Op 21 december reed de jonge predikant weer naar de kerk om te zien hoe alles erbij stond. Tot zijn schrik zag hij dat
10
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
a m p o
precies achter de preekstoel een groot stuk plaaster was los gekomen doordat er een lek in het dak was. Precies op ooghoogte was het kale muurwerk te zien. De predikant kuiste de afgevallen plaaster op en reed weer naar huis. Hij dacht eraan de dienst op kerstavond niet te laten doorgaan totdat de beschadigde muur hersteld was.
TAFELKLEED
k a
Een waar gebeurd verhaal.
Op weg naar huis zag hij dat in een grote fabriekshal een rommelmarkt plaats vond. Hij besloot een kijkje te nemen. Toen hij wat had rond gekeken zag hij een heel mooi beige tafelkleed waarop een groot kruis was geborduurd.
n i r
Hij dacht dit tafelkleed precies groot genoeg was om de beschadigde plek in de kerk te overdekken. Nadat hij het kleed had gekocht reed hij weer terug naar de kerk. Ondertussen was het beginnen sneeuwen. Een oude vrouw probeerde aan de overkant van de kerk nog een bus te pakken te krijgen maar tevergeefs, de bus was net vertrokken. De predikant nodigde haar uit in de kerk te komen zitten totdat over 45 minuten de volgende bus zou komen. Zij nam zijn aanbod dankbaar aan en ging op een bank zitten terwijl de predikant een ladder en wat gerief bij elkaar zocht om het tafelkleed aan de beschadigde muur op te hangen.
g e w
e ji z w
Nadat hij het tafelkleed aan de muur had bevestigd was hij blij toen hij zag hoe goed het paste. Toen bemerkte hij plotseling dat de oude vrouw langzaam naar voren kwam lopen. Haar gezicht was wit. “Meneer”, zei zij, “waar hebt u dat tafelkleed vandaan?” Hij zei haar dat hij het tafelkleed op de
a m p o
rommelmarkt had gekocht. De vrouw vroeg hem aan de rechter onderkant te kijken of er de letter EBG te zien waren. En dat was inderdaad het geval. De vrouw vertelde de predikant dat zij dit tafelkleed 35 jaar geleden in Oostenrijk had geborduurd. Zijn vertelde dat zij en haar man voor de oorlog in Oostenrijk hadden gewoond. Toen de Nazi’s kwamen moesten zij het land verlaten. Haar man wilde haar een week later volgen. Maar zij werd opgepakt en kwam in de gevangenis terecht en zag haar man en haar huis nooit weer terug. Na de oorlog zag zij kans om naar Amerika te emigreren.
Toen de predikant dit verhaal hoorde was hij diep ontroerd en wilde haar het tafelkleed terug geven. Maar daar wilde zijn niets van weten. Hij moest het maar in de kerk laten hangen. Toen bood hij haar naar huis te rijden. “Dat is het minst dat ik voor u kan doen”, zei hij. Hij bracht de vrouw naar haar woning die in een ander deel van de grote stad was gelegen. Slechts op deze dag was ze in de buurt van de kerk geweest om te kuisen. Op kerstavond kwam veel volk naar het kleine kerkje. Er heerste een blijde sfeer. Aan het einde van de dienst wensten de predikant en zijn vrouw iedereen nog een gezegend kerstfeest. Toen iedereen was vertrokken bleef een
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
11
oude man zitten en staarde voor zich uit. De predikant vroeg zich af waarom de man niet ook vertrok. Uiteindelijk vroeg de man, “Waar hebt u dat tafelkleed vandaan dat op de muur hangt?” Hij zei verder, ”het ziet er precies zo uit als het tafelkleed dat mijn vrouw vele jaren geleden heeft geborduurd toen wij nog in Oostenrijk woonden. Het kan bijna niet dat er twee van dezelfde tafelkleden bestaan: “Toen vertelde hij dat toen de Nazi’s kwamen hij zijn vrouw gezegd had dat zij maar moest vertrekken en dat hij haar later zou volgen. Maar hij werd opgepakt en in de gevangenis gestopt. Na de oorlog was hij naar Amerika vertrokken. Sinds 35 jaar had hij zijn vrouw niet meer gezien en hij vroeg zich af of zij nog leefde.
n i r
e ji z w
De predikant nodigde de man uit om een ritje met hem te maken. Hij reed met de man naar het huis waar hij de dag tevoren de vrouw naar toe had gebracht. Hij ging met hem naar de derde verdieping waar de vrouw op een klein appartement woonde. Toen de deur open gedaan werd beleefde hij met tranen in de ogen het mooiste kerstfeest dat hij ooit had meegemaakt.
g e w
Hoe hard men ook droomt of zingt over een witte kerst, het blijft een uitzonderlijk fenomeen in onze streken. In de 20ste eeuw vond het maar 9 keer plaats, en dan was het soms maar met de hakken over de sloot: in 1918 en in 1923 waren het maar 2 cm, in 1986 moesten we ons met 1,5 cm tevreden stellen. 1964 maakte veel goed met een sneeuwtapijt van 17 cm. En dan te bedenken dat het de nacht voordien nog gewoon aan het regenen was. Maar 2010 ligt misschien nog wat verser in ons geheugen: toen werd ons lang bedekt door een laag van 16 cm.
12
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
k a
a m p o
We e vantje WW
wegwijzer
5
waarheden die je moet weten over God
k a
1. De mens heeft geen persoonlijke relatie met God.
a m p o
Nochtans verlangt God naar een intieme en vertrouwelijke band met jou, want je bent geschapen om te leven in relatie met je liefhebbende Schepper. Hij wil je leven zinvol maken en vullen met Zijn liefde.
2. De afstand tussen de mens en zijn Maker is er doordat de mens Hem de rug heeft toegekeerd.
God schiep je met een vrije wil. Daarbij kreeg de mens de keuze te leven in gehoorzaamheid aan zijn Schepper, met alle positieve gevolgen vandien, ofwel toe te geven aan het kwaad, met alle negatieve gevolgen vandien. De meeste mensen kiezen voor het tweede omdat dit schijnbaar de meeste vrijheid biedt.
n i r
3. We kunnen niet uit eigen kracht bij God komen.
e ji z w
De scheiding tussen jou en God is onoverkomelijk. De vele pogingen om de relatie met God te herstellen, lopen telkens op niets uit. Welke inspanningen je ook levert, je slaagt er niet in om zelf terug contact te maken met God.
4. Jezus Christus is de brug tussen de mens en God.
g e w
We maken allemaal fouten en hebben moeite om ons aan zijn geboden te houden. Jezus heeft de straf voor onze misstappen op zich genomen toen Hij stierf aan het kruis. Als gevolg daarvan kan Hij iedereen die dit erkent, vergeven. Op die manier staat er niets meer tussen jou en God in.
5. Geef je leven over aan Jezus Christus.
Als je beseft dat er een barrière is tussen God en jou die je niet op eigen houtje kan overbruggen, weet dan dat Jezus Christus de brug is naar God. Hij heeft de weg vrijgemaakt en je moet dit enkel in geloof beamen. Als je dat doet, schenkt Hij je een volledig nieuw en eeuwig leven, komt Hij in je wonen en krijg je contact met Hem. Je kunt Hem iedere dag beter leren kennen, onder andere door het lezen van de Bijbel.
Geef in gebed jezelf aan Jezus. Dan ontvang je het echte leven en word je een geliefd kind van God. Voor eeuwig !!! EEN WITTE KERST - WEGWIJZER 13
Als Kerst
een afscheid wordt …
k a
Don Zeeman
a m p o
Tussen Pasen en Kerst liggen doorgaans zo’n 9 maanden. Een periode die lang genoeg is om een nieuw leven te zien geboren worden, maar tegelijk een tijdsspanne die ruimschoots volstaat om van een gezond mens een terminaal zieke te maken. In het leven kunnen de dingen snel gaan. Kerst is het feest van de komst van Christus, maar voor Vivi uit Haacht werd het een heengaan. Voor haar man Willy werd Kerst 2008 een afscheid. En toch stond sindsdien de tijd niet stil …
r e
De levensweg van Willy en Vivi De Vylder kende eigenlijk niet veel grote hobbels. Opgegroeid in het Waasland, gestudeerd, getrouwd en uiteindelijk naar VlaamsBrabant vertrokken. Willy werd burgerlijk bouwkundig ingenieur, was 6 jaar werfleider en 25 jaar docent en hoogleraar, en zag in die tijd heel wat studenten als industrieel ingenieur de wereld intrekken. Een enthousiast wandelaar en fietser en vooral een grote natuurliefhebber. Zijn vrouw vond hem een enorme levensgenieter. En genieten deden ze ook van hun huwelijk.
g e w
ji z w
in
Als jonge dertigers met veel perspectieven gingen ze toch op zoek naar meer in het leven. Ze lazen de Bijbel en raakten overtuigd van de boodschap ervan. Het feit dat God alles gedaan had om de mensheid terug te verzoenen met Zichzelf, zodat het leven opnieuw kon zijn zoals het ooit bedoeld was, raakte hen diep. Het viel op hoe actueel het oude boek was. Op de eerste bladzijden valt
14
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
er te lezen hoe de eerste mensen zelf wilden beslissen over goed en kwaad – en hun verkeerde keuze speelt nog altijd een nefaste rol. Het bevrijdende nieuws van het evangelie gaf Willy en Vivi een nieuw perspectief, een diepe vervulling en een intense blijdschap. Ze konden hun geluk niet op … “Een mens trouwt en zegt dan wel eens: het is goed dat je niet weet wat er allemaal gaat komen”, vertelt Willy. In de 42 jaar dat ze getrouwd waren, heeft het koppel veel meegemaakt. Maar de grote crisis kwam in het voorjaar van 2008. Vivi was net 65 geworden met Pasen. Het was feest. Willy had voor zijn vrouw op Radio 2 een plaatje aangevraagd in ‘Vragen staat vrij’. Een grote verrassing, maar Vivi voelde zich niet goed. Ze besprak het met Myriam, haar hartsvriendin. Die was verpleegster en wist direct dat het iets ernstigs was. Ze stuurde haar dezelfde dag nog naar de dokter. Myriam: “Ik had direct door dat het niet goed zat. Als verpleegkundige
k a
weet je zulke dingen. Medisch gezien was er niets aan te doen – zonder wonder zou het fataal zijn. Maar als gelovige probeer je het toch anders te benaderen”.
Genezen of vertrekken
De maanden die volgden brachten geen verbetering. In geloof, maar soms ook tegen beter weten in, bleef er de hoop op een ommekeer. Dag na dag werd positief benaderd: “We hebben de humor er in gehouden zolang het kon. Maar na maanden slepende ziekte werd ook dat moeilijk, echt moeilijk. Ze had de grootste moeite om adem te halen. Haar hartslag in rust was over de 100, tot 120 zelfs”. Uiteindelijk verwachtte Vivi iets bijzonders van de Heer op Kerstdag: ofwel genezen, ofwel vertrekken. Het werd het laatste …
n i r
a m p o
e ji z w
Als overtuigde christenen wilden Willy en Vivi God vertrouwen dat Hij herstel kon geven, ook al leek de ziekte uitzichtloos. “We hebben sterk geloofd in genezing die God zou geven. Dat is niet gebeurd ook al hebben wij en velen met ons vurig gebeden. Maar toen mijn vrouw de laatste adem uitblies, heb ik dat zonder enige schok aanvaard. Ik had een diepe vrede in mij - er was geen ontgoocheling toen ze toch overleed. Ik heb geen verwijten naar God gehad, geen vragen ‘waarom’. Misschien wel ‘waartoe’. Naar het waarom vragen wil zeggen: ik wil weten waarom dat het gebeurd is, maar er zijn nu eenmaal
g e w
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
15
Willy en Myriam De Vylder
dingen in het leven die je nooit zult weten. Je kijkt dan achterom. ‘Waartoe’ is vooruitzien, toekomstgericht”.
Terugblik
e ji z w
Kerst betekent een afscheid, maar het blijft ook een feest van licht.
dat ze de volgende dag al naar de Heer zou zijn, begon de aanvaarding van het onvermijdelijke sterker te worden. “Ze was zo toegetakeld door die gemene ziekte, dat ik dacht: het is toch het beste zo. Na al die maanden was het genoeg. Het heeft mij het belang doen zien van het afscheid nemen wanneer je weet dat je bijna gaat vertrekken. Het maakt de rouwverwerking achteraf gemakkelijker. Op het graf staat ‘Vivi is op Kerstdag 2008 heengegaan naar haar grote Liefde, Jezus Christus’. De zekerheid
16
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
a m p o
dat ze verder leeft in de hemel, geeft me een diepe vrede in het hart. Kerst is het feest van het licht en voor mij is ze naar het eeuwige licht gegaan”, aldus Willy.
n i r
Afgezien van het lijden en het overlijden, is het eigenlijk een schone tijd geweest. Voor de kinderen is het heengaan van hun mama onvergetelijk geweest. Op kerstavond heeft ze – ondanks haar ademnood – gedurende twee of drie uur alle kinderen en kleinkinderen nog persoonlijk toegesproken en gezegend. Hoewel niemand wist
g e w
k a
Kan Willy zich dan niet voorstellen dat sommige mensen door zulke dramatische gebeurtenissen hun geloof verliezen? “Ja, ik ken ook mensen, diep gelovige bidders die compleet de kluts zijn kwijtgeraakt door wat ze meegemaakt hebben. Ik mag mezelf heel gelukkig prijzen dat ik ondanks alles nog vrede heb in mijn leven. Dat is een werk van God voor mij persoonlijk”.
Leven na de dood …
Ook al had Willy na het heengaan van zijn geliefde Vivi, dank zij Gods genade de vrede en blijdschap kunnen bewaren, nam dit niet weg dat na verloop van 3 jaren de eenzaamheid begon te knagen. Willy’s leven was niet gestopt na Vivi’s dood. Het verlangen naar een nieuwe invulling voor zijn leven werd met de jaren steeds sterker. Een reis naar de andere kant van de wereld om er kennis te maken met missiewerk deed alleen maar meer terug verlangen naar thuis. En hopen op een nieuwe partner. Ook een zeventiger heeft nog verwachtingen voor de toekomst. Langzaam begon de liefde tussen Willy en Myriam te groeien. Uiteindelijk was zij ook al 32 jaar weduwe. Naarmate ze elkaar beter leerden kennen, werd de overtuiging
Met Kerst, als we cadeautjes krijgen die we niet echt nodig hebben, biedt God ons een geschenk aan waar we niet zonder kunnen.
Zoveel meer
k a
Uit Peper & zout, J. John en Mark Stibbe, blz. 99
sterker dat ze de rest van hun leven samen wilden doorbrengen. Na meer dan vijf jaar is er voor Willy daadwerkelijk een nieuw leven na het heengaan van Vivi begonnen.
n i r
Naar goede gewoonte komt de familie De Vylder – zoals zoveel gezinnen – op Kerstavond samen. Dan zijn er stille en ernstige momenten, maar er is ook plaats voor vreugde. Een serene viering die zeker niet triest is. Je zou verwachten dat met alle droeve herinneringen 25 december in mineur zou verlopen. Maar zo is het niet. “Kerst heeft voor ons een extra dimensie, een diepere betekenis, gekregen.”
e ji z w
Afgelopen Kerst zat het huis bij het nieuwe koppel extra vol, met de twee families die verenigd waren. En eind december van dit jaar zullen ze weer allemaal op post zijn voor het feest, met een korte herdenking aan de eerste levenspartner van Myriam en van Willy, de vader en de moeder van hun nakomelingen. Dankbaar dat uit een moeilijke periode iets moois tevoorschijn is gekomen. “Kerst betekent een afscheid, maar het blijft ook een feest van licht, van Jezus het Licht dat in de wereld kwam. Het is een voorrecht om een vrouw als Vivi gehad te hebben, en om nu met een vrouw als Myriam verder door het leven te mogen gaan”.
g e w
a m p o
Jan Leplae
(naar Jerry Vines)
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
17
EEN
WONDER OP HET KERSTFEEST
k a
n i r
g e w 18
e ji z w
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
a m p o
A.C. Bronswijk, Er was meer dan een ster Het oude kerstfeest in nieuwe verhalen Uitgeverij Boekencentrum
k a
a m p o
Er was eens een grote, sterke herder. Hij woonde vlak bij Bethlehem, in het veld van Efratha. Maar, hoewel hij zo groot en krachtig was, was hij niet erg gelukkig.
De reden van zijn ongeluk lag naast hem, als hij op de schapen paste. Het waren een paar grove houten krukken. Hij had ze eens zelf gesneden, lang geleden. Van twee zware takken. Met zijn eigen mes.
n i r
g e w
e ji z w
Rennen of lopen kon de sterke herder niet.Hij kon alleen maar wat kruipen, hinkelen en hompelen, leunend op zijn zelf gesneden krukken. Zijn benen waren stijf en stram. Daardoor was hij vaak slecht gehumeurd. Daarom liep hij ook nooit rond de kudde. En als er een schaap of een lammetje wegliep liet hij het aan een andere herder over, om het verdwaalde dier te zoeken. Meestal zat hij, samen met z’n oude hond, maar wat knorrig en mopperig bij het vuur en zorgde ervoor dat het niet uitging. Hij keek dan boos voor zich uit in de vlammen en beklaagde zich over zijn ongeluk. Praten deed hij zelden. De andere herders waren eigenlijk ook een beetje bang voor hem. En voor zijn hond. Toen op een zekere nacht de engelen zongen en aan de herders de blijde boodschap brachten, zat de kreupele herder met z’n rug naar de hemel. Hij hoorde niets en staarde verbitterd in de vlammen. En toen de anderen vertrokken,
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
19
En de stilte legde een hand op zijn gedachten. Als het nu toch eens allemaal géén onzin was?
om op zoek te gaan naar het Kind in de stal, haalde hij zijn schouders op. ‘Onzin. Ze verbeelden zich maar wat!’ dacht hij. ‘Engelen bestaan niet’, riep hij hen nog na, ‘anders zou er hier op aarde wel minder verdriet en ongeluk zijn!’ Mopperend pookte hij de vlammen op en streelde de kop van zijn oude hond.
k a
n i r
Maar het was nét, alsof zijn hond er anders over dacht. Het dier liep onrustig heen en weer, blafte naar de hemel en sleepte af en toe een van de krukken naar zijn baas. Alsof hij zeggen wilde: ‘Waarom ben je niet meegegaan?’
e ji z w
‘Onzin. Ze verbeelden zich maar wat!’ zei de herder tegen zichzelf en duwde met één van zijn krukken een paar verse takken in het vuur. ‘Mensen zijn veel te goedgelovig!’
g e w
Nu zat hij alleen, in de nacht. Maar deze nacht was zó vreemd en stil, dat je de stilte haast kon voelen. De schapen verroerden zich niet. Er streelde geen windvlaag over het gras. Geen nachtvogel liet z’n roep horen. Ook het vuur hield op met knisperen. Zelfs de oude hond was gaan liggen en hield, met z’n logge kop op z’n voorpoten, roerloos de wacht. De herder hoorde de stilte. En de stilte legde een hand op zijn gedachten. Als het
20
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
a m p o
nu toch eens allemaal géén onzin was? Als de andere herders zich nu eens niets hadden verbeeld? Als er toch eens engelen waren geweest? Als er toch eens een kind was geboren, daar in die stal? Hij staarde in de vlammen, maar zag geen vuur. In zijn hoofd dansten wel de vragen: als? als? Toen stond hij op. Pakte zijn krukken en zei tegen zijn hond: ‘Kom! Zoek!’ Strompelend volgden ze samen door de stille nacht het spoor van de anderen. De morgen kleurde de hemel al rood, toen ze aankwamen bij de stal. De hond krabbelde kwispelstaartend tegen de deur. De herder duwde hem open met z’n krukken.
De stal was donker en leeg. Maar er hing wel een vreemde, onbekende geur. Er hadden ook veel mensen gelopen. Dat zag hij aan de voetafdrukken in de lemen vloer. De oude hond liep snuffelend rond. Hier was het dus geweest. De herder had de plek gevonden! Maar waar was nu het Kind? Waar waren zijn vader en moeder? Midden in de lege stal begon hij hard te lachen. Het was toch allemaal maar onzin. Er bestaan geen engelen. Het was allemaal puur verbeelding. Gewoon een boze grap. Ze hadden hem er tussen willen nemen, met z’n allen. Zoals ze maar al te vaak deden!
tje e e W van W W
Hij draaide zich boos om op z’n krukken, riep z’n hond en hompelde naar de deur van de stal. Toen ontdekte hij de kleine holte in het stro in de stenen voederbak. Hij herkende de plek, waar het Kind had gelegen. Hij wist niet wat hem opeens overkwam. Het was net alsof alle boosheid uit hem werd weggeblazen, zoals de wind het stof uit de velden van Efratha jaagt. Hij dacht niet meer aan zijn ongeluk. Het knorrige verdween uit zijn hart. Met zijn stijve benen knielde hij naast de lege kribbe. De twee krukken, die hij eens zelf had gesneden, legde hij er boven op. De oude hond hief even zijn kop omhoog en vleide zich toen naast hem neer. Wat gaf het dat het Kind er nu niet was, dat het niet tegen hem lachte. Wat maakte het uit, dat hij de liederen van de engelen niet had gehoor. Wat deed het er toe, dat hij niet met de anderen was meegegaan naar de stad van David om iedereen te vertellen van de wondere geboorte.
k a
n i r
e ji z w
Hij had geen woorden voor wat hem was overkomen. Blij en verward ging hij door de deur, liep de velden in. De oude hond rende voor hem uit. Terug naar de kudde. Terug naar het vuur, dat hij weer wilde aansteken nog vóór de andere herders terugkwamen.
g e w
Pas toen hij al een poosje had gelopen, ontdekte hij dat hij zijn krukken vergeten was. De twee krukken, die hij zelf had gesneden uit stevige takken. Ze lagen nog op de kribbe. Hij wilde omkeren, z’n krukken halen. Maar waarom eigenlijk? Was het nog nodig? Even aarzelde hij, daarna liep hij door. En zijn stap werd steeds krachtiger...
a m p o
White Christmas
‘White Christmas’ is een creatie van Irving Berlin – ondanks zijn naam niet geboren in Duitsland, maar in Rusland (Siberië). Dat een Russische Jood een kerstliedje schrijft, wekt misschien wat verbazing, want het volk van het Oude Testament heeft eigenlijk niets met Kerst. Echter, Berlin schreef ook het Amerikaans patriottische ‘God Bless America’. En eigenlijk schreef Irving vooral heel veel, want na zijn eerste succes ‘Alexander’s Ragtime Band’ (uit 1911) volgden er nog meer dan 1000 liedjes uit zijn pen.
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
21
Schaapjes tellen … Don Zeeman
k a
Wie ooit al eens een nacht wakker gelegen heeft, weet hoe langzaam de tijd voorbij kan kruipen. Maar ook wie ’s nachts moet werken, heeft al eens ervaren hoe traag de klok kan tikken. De belangrijkste taak van de nachtwaker is wachten – zo vaak valt er niets voor. En als er dan toch iets gebeurt? Het zal je maar overkomen. Op een doorsnee nacht, zo een waar er nooit iets gebeurt, en dan plotseling oog in oog staan met een hemels engelenkoor. Het belangrijkste nieuws uit de geschiedenis te horen krijgen. Simpele herders uit de buurt van Bethlehem kregen de primeur. Dat was aan het begin van onze jaartelling, maar 2000 jaar later zijn hun beeldjes nog altijd prominent aanwezig in de kerststalletjes, overal ter wereld.
n i r
g e w 22
e ji z w
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
a m p o
Herders, zijn er nog in ons eigen land? Ze lijken tegenwoordig zo zeldzaam als een schaap na het offerfeest. Hoewel, met de verdovingsperikelen van de afgelopen maanden, zijn de meeste de dans ontsprongen. De schapen bedoel ik dus. Maar als je het opzoekt, blijkt dat er in onze contreien nog wel wat herders met een kudde rondtrekken. Wellicht niet meer zozeer voor de productie van vlees en wol, maar wel voor het
natuurbehoud. De heide bloeit dankzij de schapen. Toen Jezus geboren werd, was schapen houden wel wat anders. Om te beginnen was het vlees gewild als voedsel – de beenhouwer had altijd voldoende schaap op ‘t schap. Verder kon je met een schapenvacht wel wat aanvangen als je kleding nodig had. En ook de offerdienst in de Joodse tempel vroeg zijn deel. De vraag naar schaap was groot.
ten koste van de kudde.
g e w
e ji z w
Wat deden de herders in de velden rond Bethlehem, die nacht dat de engelen zich aan hen vertoonden? Ze zullen ook hun schaapjes geteld hebben, niet uit verveling of in een poging in slaap te vallen. Waken is wakker blijven. Onoplettendheid ging
a m p o
Is het nu toevallig dat het nieuws van de geboorte van de Messias in de eerste plaats aan herders werd gemeld? Feit is dat de Redder van de mensheid zichzelf later ook de Goede Herder noemde – en zijn volgelingen de schapen. Een herder die steeds op zoek gaat naar wie verloren dreigt te lopen. Een herder die ‘de deur van de schaapskooi’ is en de hebzuchtige rovers buiten houdt. Een herder die alles voor Zijn kudde over heeft, tot Zijn eigen leven toe. Hij kon het eeuwige leven van Zijn volgelingen alleen maar garanderen door het Zijne te geven. Maar dat is niet langer meer het Kerstverhaal; dat is Pasen.
n i r
Om de kudden van de nodige zorgen te voorzien had je herders nodig. Een schaap kan niet op eigen benen staan. Het was soms moeilijk zoeken naar voedsel in een woestijnachtig land als Israël. Of het herderen in die tijd een nobel beroep was, valt nu nog moeilijk na te gaan, maar zonder gevaar was het alleszins niet. Het telde vroeger nogal wat roofdieren en die vormden een reële bedreiging voor de kudde. Een voorbeeld? In de Bijbel komen we David tegen, die – als jongste van 8 kinderen – de taak had om de schaapjes voor de familie op het droge te houden. Dat deed hij lang voor hij koning werd – een carrière kan soms grillig verlopen. Naar eigen zeggen had hij met leeuwen en beren gevochten om zijn schapen en geiten te verdedigen. De jongen kon zijn mannetje staan.
k a
Als de dieren in de schaapskooi verbleven, lag de herder in de deuropening. Wie binnen wilde, moest wel langs hem heen. En onopgemerkt kon dat niet gebeuren. Hij maakte het de roofdieren – en de rovers, want een schaap kon ook gestolen worden – niet gemakkelijk.
Geen plaats op aarde is veiliger dan bij de Hemelse Herder. Een schaap dat zijn toevlucht daar zoekt, is niet dom. Immers, de Goede Herder heeft Zijn schaapjes geteld, maar zal nooit slapen. Onder Zijn hoede kun je niet (uit)geruster zijn.
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
23
De Helende Heiland Afgelopen dagen ben ik bezig geweest met de advent en Kerst. Alles komt dichtbij… Zijn jullie daar al mee bezig? Ik alleszins wel: nadenken over wat ik zal koken op deze feestdagen, mijn boom ook klaarzetten met bijpassende versieringen in wit, zilver en grijs, en dan ook het belangrijkste: wat leg ik dit jaar voor iedereen onder de boom? Ik moet toegeven dat ik al pakjes heb uitgedeeld en er ook al enkele heb gekocht, maar ik ben nog niet helemaal rond…
wat stuk is, om te genezen wat ziek is, om te verbinden wat gebroken is, om te vervangen wat onherstelbaar is vernield.
k a
Ik hoop dat u kunt zeggen ‘niets’, misschien heeft u wel helemaal geen schade opgelopen, dat zou voor u en mij heel fijn zijn, helaas zijn er toch wat mensen die misschien het volgende onder de kerstboom willen leggen: Hun huwelijk dat niet meer zo goed gaat, hun gezondheid of/en langdurig ziek zijn en misschien niet meer beter worden, hun baan die ze verliezen terwijl ze een lening van hun huis moeten afbetalen, hun familie waar ze al zolang voor bidden omdat ze niets met het geloof te maken willen hebben, hun verslaving welke deze ook mogen zijn, hun verdriet omwille van hun kinderen, hun angsten om zich te verbergen voor diegenen die hun misbruiken, hun land en hun leiders omdat ze geen vrije geloofsovertuiging mogen uiten, hun armoede terwijl anderen zoveel bezitten, hun verlangen naar zelfdoding, hun gebreken welke deze ook mogen zijn, hun eenzaamheid tijdens hun oude dag, hun identiteit daar ze hun waarde zelf niet kennen…
n i r
Wat leggen jullie zoal onder de boom en voor wie?
In een boek heb ik gelezen dat er vroeger een mooie traditie bestond in ZuidDuitsland namelijk op de avond voor kerst mochten de kinderen hun speelgoed dat in de loop van het jaar kapot was gegaan, onder de kerstboom leggen. De volgende morgen vonden ze het dan keurig hersteld terug of vervangen door een nieuw stuk speelgoed.
g e w
e ji z w
Wat zul jij onder je kerstboom leggen ?
De laatste jaren is alles wel heel commercieel geworden, maar ik kan voor mezelf niet ontkennen dat ik de kerstperiode toch wel de mooiste vind. Waarom? Niet enkel de boom of versieringen of mijn familie, eten en gezelligheid maar omdat het toch het feest van de Heiland is. Heiland betekent Heelmaker, daarvoor is Jezus op aarde gekomen, om heel te maken
24
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
a m p o
Mag ik nu nog eens vragen wat u onder de kerstboom zou willen leggen? Nee, niet wat u eerst in gedachten had maar waar u nu misschien aan denkt.
Dat bedoel ik met de vraag, wat zou u onder de kerstboom leggen? Dit zijn slechts enkele voorbeelden, het kan zijn dat uw verhaal helemaal anders is
maar daarom niet minder moeilijk, soms voelen we ons net als een klein kind, intens verdrietig, wie kan me helpen? Ik nodig u uit om uw ‘kapot speelgoed‘ onder de Christusboom te leggen en nee,
Het kind in de kribbe heelt niet uw speelgoed, het kind heelt uw en mijn hart! Amen
ik kan u niet beloven dat het morgen allemaal genezen, hersteld of vervangen is, Jezus is geen commerciële Kerstman, Jezus is de Heiland, Hij kan de pijn in je hart genezen, Hij kan je wrok wegnemen, Hij kan je ziel herstellen, je gedachten ombuigen naar Zijn komend Koninkrijk. Misschien kunnen we heel eenvoudig vragen in gebed: “Heer wilt u mijn (…zelf in te vullen) genezen en herstellen?”
k a
Tot slot wens ik u alvast een ‘HEEL’ goed kerstfeest toe.
n i r
g e w
a m p o
e ji z w
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
25
Kerstrecords
We e vantje WW
k a
n i r
g e w 26
e ji z w
WEGWIJZER - EEN WITTE KERST
a m p o
Niet dat er in de Bijbel enige aanleiding toe is, maar voor veel mensen is er geen bal aan Kerst zonder een rijk versierde boom. In België wordt het aantal verkochte exemplaren blijkbaar niet geteld, maar in Nederland gaat het jaarlijks om zo’n 2,8 miljoen bomen. Tegenwoordig zijn vooral de kunstbomen in trek: 7 op de 10 kopers geeft er de voorkeur aan. Kunstig of kunstmatig? Wat te denken van de kerstboom in het Londense St.Pancras station, die opgebouwd is 600.000 legoblokjes? Het duurde twee maanden voor die af was…
85 meter hoge drijvende kerstboom in Rodrigo de Freitas lagoon in Rio de Janeiro, Brazilië, op 2 December, 2014. Het bouwwerk bestond uit 3,1 miljoen lichtjes.
GEEF ONS VREDE Hoeveel mijlen nog te reizen, welke wegen nog te gaan, welke ster zal ons wijzen naar dat land waar geen grenzen bestaan?
Ook kerstballen ontkomen niet aan wereldrecords. De grootste kerstbal ter wereld was afgelopen jaren te zien in Heerlen, in Nederlands Limburg. Nu ja, veel te zien was er niet altijd, want twee jaar geleden bleek de bal – in feite een grote ballon met een doorsnede van 8 meter – lek. Er moest dus wel het een en ander geplakt worden voordat iedereen het fenomeen kon aanschouwen. Eigenlijk niet veel meer dan een heleboel lucht dus. Maar het vorige record – een kerstbal van 5 meter uit Sint-Petersburg – was toch wel verbroken …
g e w
a m p o
Geef ons vrede schijn in de donkere nacht. Geef ons vrede waarop de schepping wacht.
n i r
e ji z w
k a
Ik zie Uw rijk in al die dromen, ik zie Uw licht in elke traan. En ik bid: Uw rijk kome dat op aarde Uw wil wordt gedaan. Geef ons vrede schijn in de donkere nacht. Geef ons vrede waarop Uw schepping wacht. Dona nobis pacem Dona dona nobis pacem.
Elke vezel van ons leven, ieder ding en elke daad, leer ons alles te geven tot er nergens meer onrecht bestaat. Geef ons vrede. Dona nobis pacem.
EEN WITTE KERST - WEGWIJZER
Songtekst van de CD : ‘De Tranen Van De Kleine Mensen’ Elly en Rikkert
Alles kan altijd groter en beter: Kerst komt regelmatig in het Guinness Book of Records voor. Een paar voorbeelden: In Lissabon stond de grootste kerstboom van Europa, al was het een kunstboom. Het gevaarte van draden en staal was 76 meter hoog. Alleen in Mexico City geraakt men nog hoger. De oudste kerstboom ter wereld is dan weer te vinden in het Amerikaanse North Carolina: naar verluidt al meer dan 400 jaar. Rio de Janeiro is de thuisbasis van de grootste drijvende kerstboom. 3,1 miljoen lichtjes sieren het gevaarte, en ook dat zal wel een record zijn.
Het is de droom van alle eeuwen, de aarde nieuw, de mensen vrij. Maar geen huilen of schreeuw bracht die wereld een stap dichterbij.
27
Voor het andere boek naar...
vzw
uw boek- en muziekwinkel
Kortrijk:
Brugge:
Hét adres voor alles wat met de Bijbel te maken heeft.
Meensestraat 79 8500 Kortrijk 056 35 78 99 kortrijk@hetgoedeboek.be
Moerkerksesteenweg 56 8310 Sint-Kruis 050 37 54 57 brugge@hetgoedeboek.be
(Jona & Sara Govaert)
(Luc & Anke Hoedt)
www.hetgoedeboek.be
Gent:
Genk:
Grotesteenweg-Noord 15 9052 Zwijnaarde 09 220 17 02 gent@hetgoedeboek.be (Dirk De Baere + team)
Verzending door heel België
Leuven:
(Bouke & Karin Middelbos)
webshop:
alles in verband met de Bijbel
Tervuursesteenweg 192 3001 Heverlee 016 25 93 83 leuven@hetgoedeboek.be (Linda Smit + team)
• wenskaarten • geschenken • romans • muziek • films • Bijbels
Een enthousiast en luisterend team staat voor je klaar om je advies te geven voor je juiste behoefte.
Vennestraat 345 3600 Genk 089 30 58 86 genk@hetgoedeboek.be
• verklaringen • wetenschap • huwelijk & gezin • kinderen • jeugd • jongeren
hetgoedeboek.be
per post
Wil je zélf eens de Bijbel lezen, maar weet je niet goed hoe te beginnen? Wegwijzer helpt je graag. We bieden je de unieke kans om een schriftelijke bijbelstudie te volgen, die je inleidt in de rijke wereld van Gods Woord.
Vriendelijk aangeboden door:
Naam:
.................................................................................................................................................................................
Adres:
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
Ik heb nog geen Bijbel (eventueel aankruisen)
✃
Stuur deze bon naar Wegwijzer, Lambermontlaan 158, 1030 Brussel.
www.hetgoedeboek.be/wegwijzer
Ja, ik wil de Bijbel ontdekken per post!
Driemaandelijks tijdschrift - 41ste jaargang -
Ontdek de Bijbel