Wijk op Groen

WIJK OP GROEN Een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

& In opdracht van Wijkraad Vijfhoek - Raaks / Doelen

WIJK OP GROEN Een bewonersvisie op groen Rapportage: Jelle Fekkes Annemarie Kok

- landschapsarchitect bnt - Msc landscape architecture & planning

Opdrachtgever: Stichting Faciliteiten Wijkraad Vijfhoek, Raaks / Doelen Contactpersoon: Arjan van Minderhout - voorzitter Wijkraad info@wijkraadvijfhoek-haarlem.nl Kerngroep Wijk op Groen: Jelle Fekkes - adviseur en projectleider Annemarie Kok - adviseur en procesmanager Arjan van Minderhout - voorzitter Els Clement - wijkraadlid Maaike Beun - wijkraadlid Jan Willem Stoop - mediatechniek Truus Boerma - wijkbewoner en voorzitter Platform Haarlem Groener Annelies von Zeppelin - wijkbewoner Betrokken deskundigen: Jelle Fekkes - landschapsarchitect bnt Fekkes Landschapsarchitectuur Annemarie Kok - Msc landscape architecture & planning Ecoloca Iris Veltman - Milieukundige, Iris Garden Ecology Brenda van Leeuwen - Stedelijk ontwerper, BvLSO Hans Olsthoorn - MBA, PROquint Sustainable Development Fekkes Landschapsarchitectuur Moskoustraat 5 2034 TZ Haarlem www.fekkeslandschap.nl mail@fekkeslandschap.nl 06 42 46 88 40 15.02-39

Ecoloca Meester Cornelisstraat 37 2023 DE Haarlem www.ecoloca.nl info@ecoloca.nl 06 15 27 57 53

14 december 2015

INHOUD VOORWOORD

1

1.

INLEIDING

3

2.

DE WIJK

5

3.

DE GROENE WIJK

10

4.

DE WORKSHOPS

13

5.

DE VISIE

14

6.

DE PROJECTEN

26

7.

DE VERBINDING

35

8.

EVALUATIE & AANBEVELINGEN

36

9.

DE AUTEURS

38

10.

BETROKKEN DESKUNDIGEN

40

VOORWOORD

Beste Lezer, Voor u ligt de visie op duurzame vergroening in de Wijken Vijfhoek, Raaks en Doelen.

Nadat de wijkraad een enquête had gehouden onder de bewoners van onze wijken, hebben de leden van de werkgroep “Wijk op Groen” Els Clement, Maaike Beun, Truus Boerma en ondergetekende contact gezocht met Jelle Fekkes die landschaps architect is en namens de wijkraad op onderzoek zou uitgaan naar draagvlak, ideeën van bewoners en mogelijkheden binnen de gemeente Haarlem voor financiering en subsidies.

De wijkraad heeft als opdracht meegegeven om duurzame vergroening in welke vorm dan ook gepaard te laten gaan met eigen initiatief en zelfwerkzaamheid van de bewoners. De wijkraad ondersteunde het proces met financiën, menskracht en enthousiasme.

Na inventarisatie ( Met de oranje VW bus ) zijn diverse ideeën uitgewerkt.

Er ontstond vrij snel behoefte aan een 2-tal workshops waarbij het doel was nadere uitwerking van ideeën en het concretiseren daarvan. De workshops waren een groot succes en er is met veel kennis en creativiteit een 10-tal plannen ontwikkeld die op 1 december j.l. zijn gepresenteerd aan Gemeente, Spaarnelanden en elkaar.

De diverse projecten maken een onverbrekelijk onderdeel uit van de groenvisie.

Het komende jaar 2016 zal vooral in het teken staan van concrete invulling van die visie, het aanvragen van subsidies en het daadwerkelijk vergroenen van de wijk.

De wijkraad zal hierin een coördinerende en ondersteunende rol spelen.

Ik wil tenslotte alle bewoners die meegewerkt hebben aan het tot stand komen van deze visie enorm bedanken.

Speciale dank gaat uit naar Annemarie Kok en Jelle Fekkes die het project met veel kennis, doorzettingsvermogen en plezier tot resultaat hebben geleid.

Verdere dank aan Ingrid Hamer (gebiedsverbinder gemeente Haarlem) en Laurina van Dam (Spaarnelanden) voor hun vele werk “achter de schermen “.

Ik wens u veel leesplezier toe en hoop via welke weg dan ook terug te horen wat u er als lezer van vindt. Het kan altijd leiden tot verbeteringen !!

Arjan van Minderhout, Haarlem, 4 december 2015

1 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

2 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

1.

INLEIDING

Voor u ligt een inspiratiedocument, een visie voor meer groen in de wijk Vijfhoek Raaks - Doelen, onder de noemer: Wijk op Groen! Het is het resultaat van een door bewoners gestuurd proces, op initiatief van de Wijkraad Vijfhoek - Raaks - Doelen.

Groenvisie de Vijfhoek De Vijfhoek is in zijn opbouw met smalle straten en dicht opeen gebouwde woningen een wijk waar op het eerste oog weinig ruimte is voor openbaar groen. Veel mensen ervaren het als een versteende wijk en wensen een meer groene invulling. Een aantal straten in de vijfhoek laat al zien dat ondanks de beperkte ruimte er toch zeker mogelijkheden zijn om meer te vergroenen. Met dit project is onderzocht wat de mogelijkheden in de wijk zijn om te vergroenen, wat de bewoners in de wijk wensen en is een start gemaakt met het mobiliseren van de bewoners om ook zelf actie te nemen voor deze vergroening.

Wijk op Groen is vanaf het begin een project geweest met een hoog ambitieniveau.

Dit begon met de wens van de wijkraad - na een peiling onder bewoners - om een visie te ontwikkelen voor meer groen in de wijk, en daarvoor een landschapsarchitect in te schakelen. Jelle Fekkes, van Fekkes Landschapsarchitectuur, is vervolgens de uitdaging aangegaan om te onderzoeken hoe bewoners hier op een goede manier bij betrokken zouden kunnen worden. Als participanten, zoals de gemeente graag ziet en ook als eigenaar van hun eigen leefomgeving, wat voorwaarde is voor succesvolle participatie.

Daarmee beoogt Wijk op Groen meer te zijn dan een platform voor kleinschalige bewonersinitiatieven binnen van bovenaf opgelegde kaders. Het verkent, samen met alle betrokken partijen, het nieuwe speelveld rond de lokale democratie.

In samenwerking met landschapsontwerper Annemarie Kok van Ecoloca zijn bewoners bij elkaar gebracht in een tweetal workshops. Tijdens de workshops zijn een aantal concrete bewonersinitiatieven ontstaan en is de input verzameld voor dit inspiratiedocument.

De ambitie van de wijkraad is samen te vatten in drie doelen: --Activatie en begeleiding van bewonersinitiatieven; --Ontwikkeling van een visie op het groen in de wijk --Opzetten van een nieuwe samenwerkingstructuur Activatie en begeleiding van de bewonersinitiatieven Gedurende de periode van ongeveer een jaar zijn de bewoners ge誰nformeerd en uitgedaagd om mee te denken over het groen in hun wijk. Dit gebeurde bijvoorbeeld door het opstarten van discussies op de Wijk op Groen-Facebookpagina, berichten in 3 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

het lokale maandblad, op de website van de Wijkraad en door middel van Nieuwsbrieven. Ook is er in de zomer een bijeenkomst (Meet-Up) geweest waarbij de landschapsarchitect Jelle Fekkes in de openbare ruimte mensen heeft ondervraagd en discussie voerde over het groen in de wijk. In september en oktober zijn vervolgens twee workshops georganiseerd waarbij de bewoners onder begeleiding van professionals hun ideeën en plannen concreet konden maken. Gedurende dit proces raakten steeds meer mensen bij de initiatieven betrokken.

(mede-) zeggenschap van bewoners bij de inrichting van hun eigen leefomgeving ontstaat een nieuwe verhouding tussen de gemeente Haarlem en externe partijen zoals Spaarnelanden. We hebben ook bekeken welke rol de wijkraad daarin kan gaan spelen.

Ontwikkeling van een visie op het groen in de wijk Vanuit onze professionele expertise hebben we een analyse gemaakt van de wijk. Daarbij is gekeken naar hoe de straten en bebouwing zijn vormgegeven en opgebouwd, welke vormen van groen zijn terug te vinden in de wijk, welke functies de open ruimtes hebben en welke materialen zijn toegepast. De stedenbouwkundige en historische waarden en eigenschappen van de wijk vormden een basis om ideeën te verzamelen over hoe de wijk vergroend zou kunnen worden. Vervolgens is via de sociale media, Meet-Ups en andere vormen van communicatie gepeild wat de wensen zijn binnen de wijk en hoe de mensen gebruik maken van de stedelijke ruimte . De ideeën die tijdens het project zijn ontstaan en de resultaten van de discussies die tussen de bewoners en partijen als de gemeente Haarlem en Spaarnelanden hebben belangrijke input geleverd voor onze visie. De combinatie van deze analyse en de toetsing daarvan tijdens de workshops bleek daarbij een effectief hulpmiddel.

Opzet van het visie

Opzetten van een nieuwe samenwerkingstructuur Tijdens het proces kwam naar boven dat het noodzakelijk is om te zoeken naar een werkbare relatie tussen bewoners, Spaarnelanden en de gemeente Haarlem. In de aanbevelingen geven we een advies hoe deze samenwerking in de toekomst kan worden vormgegeven. Vanuit een focus op participatie en

Vervolg Dit inspiratiedocument is geen starre visie, maar vormt de opmaat voor een doorgaand proces met ruimte voor discussie tussen bewoners onderling en met betrokken partijen.

Het verhaal wordt min of meer chonologisch verteld.

De wijk en de groene wijk vatten in het tweede en derde hoofdstuk respectievelijk de historische en stedenbouwkindige context en aanknopingspunten voor een duurzame vergroening van de wijk samen, zoals ze tijdens de de eerste workshop zijn gepresenteerd.

Na een korte beschrijving van de workshops beschrijft en verbeeld hoofdstuk vijf de visie aan de hand van de Wijk-op-Groenbloem, Stellingen zoals die in de tweede workshop zijn gehanteerd en kansenkaarten.

Zowel tijdens de eerste als de tweede workshop zijn groepjes bewoners projecten gestart voor initiatieven in hun straat of buurt. Voor de beeldvorming en als inspiratie geeft hoofdstuk zes een korte beschrijving van elk project tot dusverre. De wens en verwachting is dat er nog vele initiatieven zullen volgen. De projecten worden afgesloten met wat aandacht voor de - kansen voor (dwars)verbindingen tussen bewoners, kunstenaars, ondernemers en projecten uit verschillende delen van de wijk. Het rapport besluit met een korte evaluatie en aanbevelingen, waarna zowel de auteurs als de betrokken experts zich nog even aan u voorstellen.

We wensen u veel leesplezier!

Zand en Veenslikbodem

bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

4 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

2.

DE WIJK

Ontstaansgeschiedenis De geschiedenis heeft het huidige beeld gevormd van de doorleefde oude stadswijk Vijfhoek / Raaks - Doelen.

Historie voegt gelaagdheid toe aan een plek, en geeft identiteit. Het is goed om te weten wat er zich zoal heeft afgespeeld. Niet om te focussen op behoudt van wat geweest is, maar om de rijkdom te voelen en te voeden met een nieuwe waardevolle bijdrage. We schrijven zelf immers ook historie.

Een korte impressie De Wijk Vijfhoek / Raaks - Doelen is ontstaan langs de uitvals wegen naar het zuiden en het westen. Buiten de oudste stadsmuur, maar binnen de 14e eeuwse vest. Van het totale uitbreidingsgebied ligt het het minst gunstig.

Ver van de rivier en op de overgang naar en in het veen.

Waarschijnlijk is dat de reden dat de textielnijverheid hier nog lang kan beschikken over velden voor de ramen, om geverft textiel op te spannen. Met de komst van gevluchtte Vlamingen wordt de wijk compact bebouwd, maar later krimpt de Haarlemse bevolking voor de zoveelste keer, en wordt er weer veel afgebroken. Zo zijn er door de tijd meerdere golven van activiteiten waar te nemen. Eind 19e eeuw krijgt de wijk min of meer zijn huidige verkaveling. Bekijk voor een overzicht van deze periode de afbeeldingen met korte toelichting.

1245 - Haarlem krijgt stadsrechten

1350 - 1400 - Haarlem breidt uit

1560

Drie zijden van de latere Vijfhoek, Raaks en Doelen zijn al aanwezig: -- De Gracht (Gedempte Oude Gracht); -- De Beek (Raaks); -- De oude landweg (Grote Houtstraat, Gierstraat).

De stad breidt eerst naar het zuiden uit, op de strandwal, dan richting het veen. Eerst naar het oosten en uiteindelijk ook naar het westen. Rond 1400 wordt om de uitbreiding een zes m hoge muur gebouwd en een 15 m brede gracht gegraven. In de Vijfhoek, Raaks en Doelen is op dat moment nog veel onbebouwde ruimte.

In de Vijfhoek, Raaks en Doelen vestigt zich de textielnijverheid Na 1450 langdurige economische recessie, waardoor de groei langzaam gaat Dichtstbijzijnde poorten: Grote Houtpoort en Zijlpoort Bij de Raakstorens is de Beek afgesloten door een ketting

Reconstructietekening van Haarlem omstreeks 1245 van B. Brobbel bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

Oudste vermeldingen van straatnamen periode 13501400 bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

Plattegrond van Haarlem - 1560 - door Jacob van Deventer bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

5 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

1576

1590 - 1650

1688

Een grote stadsbrand trekt een spoor van vernieling in zuidwestelijke richting.

-- 1610 inbreidingsplan voor huisvesting Vlaamse migranten (vluchtelingen) -- De bouwpercelen worden sterk verdicht -- Het veld voor de ramen wordt volledig bebouwd -- Er komt een nieuwe stadspoort naar de nieuwe raamvelden buiten de stadsmuur -- De komst van de vakbekwame Vlamingen laat de kunstnijverheid opbloeien -- 1631 trekvaart Haarlem - Amsterdam

-- De trekvaart Haarlem - Amsterdam is zo succesvol, dat hij in heel Nederland navolging vindt.

-- In de tweede helft 17e eeuw volgt ook de lijn Haarlem - Leiden.

Haarlem 1646, door landmeter Pieter Wils bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

Haarlem 1688, pronkkaart door Romeyn de Hooghe bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

Plattegrond na de stadsbrand door Thomas Thomaszoon bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

Fantasietekening van de stadsbrand door Jan Luyken bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

6 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

1822 - Krimp

1858

-- Tweede helft 17e eeuw: stadsuitleg naar het noorden -- Armoede en krimp door kentering lokale textiel- en bierindustrie door opkomst stoommachine in Engeland -- Aantal inwoners Haarlem: 26.000 (1750) 17.000 (1815) -- Kaalslag in de Vijfhoek

-- Gesubsidieerd door de NHM vestigen enkele textielfa-

Afbraak van de muur: werkverschaffing -- 1825: Grote Houtpoort wordt hek met commiezenhuisjes -- 1849: Raampoort wordt -hek -- 1853: muur van Grote Houthek tot Papentoren -- 1856: muur van Grote Houthek tot Nieuwe gracht -- 1857: resterend deel van de muur -- 1857 tot 1873: torens en poorten

brieken zich in Haarlem, waaronder in 1833 het Calicot textieldrukbedrijf van Thomas Wilson op het Muizenveld tussen de Buitensingel en de Leidsche vaart -- de Haarlemse arbeidskrachten blijken onvoldoende geschoold en gemotiveerd om de bedrijven rendabel te krijgen wanneer de subsidie wegvalt, en in 1872 valt het doek voor Wilson; -- De plattegrond van 1858 toont een Gasfabriek aan de Voldersgracht

de fabriek van Th. Wilson, omstreeks 1835 bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

Eerste kadastrale minuutplan Haarlem 1822 door landmeter F.J. Nautz bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

Haarlem 1858 door C.K. de Geus bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

1855 - 1870 Dempen van grachten

-- 1857, Commissie tot Aanwijzing der Middelen tot het Herstel van het Bederf der Stadswateren; -- Dempen van grachten:

-- 1855: Oudegracht en Kraaienhorstergracht -- 1861: Raamgracht, Voldersgracht, Zijdgracht -- 1867: Raaks en de Beek, Nieuwe Achtergracht -- later: stadsgracht Raaks/Raambrug, Oude Brouwerskolk

-- Industriele revoutie bereikt Haarlem: arbeiderswijken.

Uitbreidingsplan Wilsonterrein, realisatie 1881 - 1887 bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

Haarlem 1904 bron: Historische atlas van Haarlem, Ben Speet, 2006

7 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

Sfeer en identiteit Het globale verhaal van de geschiedenis verteld wat we zelf kunnen zien en proeven. De Vijfhoek kenmerkt zich door een eigen sfeer die samenhangt met de manier waarop de wijk gegroeid is, de mensen die er woonden en de mensen die er nu wonen en die de ruimte op hun eigen manier gebruiken en beleven.

In de wijk drukken grofweg drie historische perioden een sfeerbepalend stempel op een deel van de wijk.

Deze driedeling zou je kunnen duiden als de oude stad, de jonge stad en de nieuwe stad. De oude stad lag ooit binnen de vestingmuren. De jonge stad werd gebouwd na afbraak van de stadsmuur en de nieuwe stad manifesteerd zich binnen de oude stad als een

Nieuwe stad

Oude stad Jonge stad

8 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

modern hoogstedelijk en naar binnen gekeerd complex met publieke functies en onlosmakelijk verbonden met de onderliggende parkeergarage.

Stedelijke typologiën In de wijk zijn veelal klinkers toegepast voor de verharding van straten en voetpaden, in overwegend rood-bruine tinten. Dit klassieke gebakken materiaal heeft een warme zacht uitstraling dat goed past bij het middeleeuwse en diverse karakter van het centrum van Haarlem. Aan de hand van de straatprofielen en de toepassing van klinkers, al dan niet in combinatie met betontegels is de wijk te verdelen over drie typologiën.

Klinkerverharding op één niveau

Klinkerverharding geprofileerd.

Klinkerverharding met tegeltrottoirs.

Enkele hoofdwegen hebben een hoofdrijbaan van asfalt, maar overwegend geklinkerde parkeer en margestroken.

9 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

3.

DE GROENE WIJK

Het wonen in een groene wijk kent vele voordelen. De voordelen zijn in te delen in de categorieĂŤn gezondheid, sociale cohesie, klimaat, biodiversiteit en economie en zullen hieronder kort worden toegelicht: Gezondheid Mensen die in een groene wijk wonen voelen zich beter en bezoeken minder vaak de huisarts. Het groen vangt een gedeelte van het fijn stof af waardoor de lucht gezonder wordt. De groene omgeving werkt inspirerend, vermindert stress en nodigt mensen uit om meer te bewegen. De aanwezigheid van groen is ook goed voor de ontwikkeling van kinderen. Het kan bijdragen aan persoonlijke ontwikkeling, zingeving en een goed microklimaat. Doordat mensen er meer op uit gaan ontmoeten de buurtbewoners elkaar en ontstaat er meer sociale activiteit in de wijk. De sociale activiteiten dragen op hun beurt ook weer bij aan de gezondheid van de bewoners en vermindering van stress.

10 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Sociale cohesie Zoals hierboven al omschreven staat nodigt een groenere wijk uit tot meer interactie. Mensen gaan meer naar buiten en ontmoeten elkaar. Onderzoek heeft aangetoond dat de aanwezigheid van natuur ook directe invloed heeft op de sociale structuur in de hersenen.

Door de betrokkenheid met de buurt ontstaan meer bewonersinitiatieven waarbij weer extra mensen zich kunnen aansluiten. Ook mensen die in eerste instantie weinig met elkaar gemeen lijken te hebben vinden een gezamenlijke deler in de openbare ruimte en komen nader tot elkaar. Door de sociale cohesie voelen mensen zich veiliger en is er vaak meer sociale controle waardoor de wijk minder snel zal verloederen.

Klimaat De hoeveelheid en de aard van het groen in de wijk draagt ook bij aan het klimaat. Daarbij moet je denken aan het voorkomen van hittestress, de opvang van water, de afvang van fijnstof, geluidsdemping en de geleiding van wind. Meer groen in de wijk biedt verkoeling bij een

Economie hittegolf en meer waterberging bij extreme neerslag. Het aanbrengen van gevelbeplanting heeft ook een gunstige invloed op het binnen klimaat, in de zomer zorgt het voor koelte en in de winter voor warmte. In groene tuinen en plantsoenen kan het water direct in de grond infiltreren waardoor er minder piekbelasting op het rioolstelsel komt en er minder overstortten nodig zijn.

Biodiversiteit Biodiversiteit is een graad voor de verscheidenheid aan levensvormen. Door een toename van het groen in de wijk en de plantensoorten zal er ook een toename van diersoorten komen. Bestuivers en drachtplanten zijn daarbij erg belangrijk. Insecten zoals bijen en vlinders hebben veel baat bij een grote diversiteit van deze planten. Ook voor vogels en zoogdieren heeft een toename van het groen veel voordelen. Door meer variatie ontstaat er voor de bewoners een aantrekkelijker beeld en de belevingswaarde van de natuur neemt toe.

De economische waarde van groen wordt nog vaak onderschat. Dat terwijl er inmiddels veel onderzoek naar de positieve effecten is gepubliceerd. Bewoners van groene wijken hebben lagere zorgkosten en de waarde van hun woningen ten opzichte van de meer stenige buurten stijgt. De aanwezigheid van gevel- en dak- groen zorgen voor een energiewinst doordat het invloed heeft op de isolatie van de woningen. Ook voor bedrijven geld dat groen een investering is die geld oplevert.

Werknemers in een groene omgeving hebben een positievere werkhouding en zijn productiever dan hun collega’s die in een minder groene omgeving werken.

11 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

12 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

4.

DE WORKSHOPS

Voor het project Wijk op Groen zijn twee workshops georganiseerd. Het doel van de workshops was om de bewoners bij elkaar te brengen, te peilen wat er aan ideeën en opgaven in de wijk liggen en het helpen van de bewoners om hier in de vorm van projecten een positieve bijdrage aan te leveren. Daarnaast leverden de workshop belangrijke informatie op voor de op te stellen groenvisie op de wijk. Bij de workshops was extra professionele begeleiding aanwezig om de bewoners van advies te voorzien en te ondersteunen bij het formuleren en uitwerken van hun plannen. Het resultaat was twee boeiende middagen met veel enthousiaste en gedreven bewoners die elkaar vonden in hun visie om de wijk te vergroenen. Er zijn diverse samenwerkingen ontstaan en buiten de workshops is nog gezocht naar bewoners die de lokale projecten willen gaan versterken.

De workshops zijn door zo’n 23 bewoners van de wijk bezocht. De deelnemers konden niet altijd bij beide workshops aanwezig zijn en sommigen gaven aan meerdere personen of zelfs een hele straat te vertegenwoordigen.

Er zijn op de middagen zo’n negen deelprojecten ontstaan: Omgeving Zuiderstraat Gedempte Voldersgracht Oranjekade Sophiastraat Gedempte Raamgracht Lange Lakenstraat Sophiaplein Nieuwe Kerksplein Wilsonplein

In de projecten zien we verschillen terug in de insteek, de schaal, het aantal deelnemers en in hoeverre de projecten reeds zijn uitgewerkt. De uitgebreide project omschrijvingen vind u verderop in deze visie terug. De workshops waren een goede start voor de vorming van lokale projecten maar de verdere uitwerking en realisatie vergen nog de nodige inzet van de bewoners en overige partijen. Zeker bij ingrepen boven een bepaalde schaal moeten de bewoners rekening houden met een proces dat meer tijd kost.

13 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

5.

DE VISIE

Wijk-op-Groenbloem

W

Tijdens en voorafgaand aan de workshops is bewoners op verschillende manieren en momenten gevraagd naar hun wensen voor vergroening van de wijk als geheel.

Het proces vanaf de start tot en met de eerste workshop leverde inzicht op in de thema’s die speelden. Deze zijn weergegeven in de ‘Wijk-op-Groenbloem’.

Op basis van deze thema’s, met enkele aanvullingen, zijn de deelnemers tijdens de tweede workshop stellingen voorgehouden, en de reacties daarop gepeild. De stellingen en de algemene reacties zijn op de volgende pagina’s weergegeven en van commentaar voorzien. Dit commentaar vormt tezamen met de daaropvolgende kansenkaarten en de evaluatie en aanbevelingen de visie voor Wijk op Groen!

er

Groene gev els

en

w

Omgeving Zuiderstraat Gedempte Voldersgracht Oranjekade Sophiastraat Gedempte Raamgracht Lange Lakenstraat Sophiaplein

ing

Openb aa r pl an tso en

Gr

Eco log isc he str uc tu u r

oet

Wijk-op-Groenbloem

k op j i W Groen tm On

ken a d ne e o

ar tba e E

Bom

o

vl

bilair

ne

m eu ijk

Gro e

eb

Nieuwe Kerksplein Wilsonplein 14

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

1

2 GEBAKKEN KLINKERS BEPALEN HET BEELD IN DE WIJK

Stemming in de wijk POSITIEF

Betekenis voor de visie Oude Wijk (tot aan Wilhelminastraat) omvormen naar 100% klinkers bij herinrichting.

3 MEER INTERACTIE IN HET PUBLIEKE DOMEIN

IK WIL GRAAG MET MIJN BUREN BUITEN KUNNEN ZIJN

Stemming in de wijk NEUTRAAL

Betekenis voor de visie Geen ruimtelijke visie. Bewoners nemen zelf actie wanneer gewenst (straatfeest etc.)

Stemming in de wijk POSITIEF

Betekenis voor de visie

-- Aandacht voor bankjes: Overlast versus behoefte aan verblijfsmogelijkheden.

-- Idee project Vijfhout: -- Gecomb. plantbakken/zitmeubilair; -- Gecomb. groene fiets-/zitplekken.

Stellingen De stellingen zijn soms inkoppers, soms wat provocerend.

In het commentaar wordt de uitkomst vertaald naar de betekenis voor de visie.

Ontmoeting Ontmoeting vind plaats tussen bewoners, maar ook met passanten en toeristen. Opvallend was de positieve reactie op interactie in het publieke domein, terwijl er lauw werd gereageerd op het graag buiten zijn met buren. Binnen de wijk moet ruimte zijn voor ontmoeting, maar bewoners ondernemen zelf actie wanneer ze elkaar wensen te ontmoeten, bijvoorbeeld door middel van een straatfeest.

15 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

4

5 BEWONERS BEPALEN DE WIJKINRICHTING, NIET DE GEMEENTE

6 ALS BUURTBEWONERS ONDERHOUDEN WE SAMEN HET GROEN DE KOMENDE JAREN

EEN OUDE STADSWIJK HEEFT GEEN RUIMTE VOOR GROEN

Gaëlle Villedary French village of Jaujac

Stemming in de wijk NEUTRAAL >> bepaal samen

Betekenis voor de visie

-- permanente samenwerking bewoners, gemeente en beheer (rol wijkraad?); -- voor meer bomen in de wijk; -- voor de ontwikkeling van grotere opgaven zoals het Nieuwe Kerksplein

Stemming in de wijk POSITIEF >> Enthousiast vóór

Betekenis voor de visie

-- Idee voor platform wijkprojecten voor uitwisseling van ideeën en hulp? (rol wijkraad?); -- Afspraken met gemeente en Spaarnelanden

Stemming in de wijk NEGATIEF >> Natuurlijk wel!

Betekenis voor de visie Groen doen!

Met aandacht voor bereikbaarheid.

Participatie Wie bepaald de wijkinrichting? De bewoners nemen graag het heft in handen, maar realiseren zich dat ze daarbij de gemeente hard nodig hebben. ‘Samen’ is het credo. Er is binnen de groepen animo om samen het groen te onderhouden. Door het plaatsen van bijvoorbeeld kruidenrekken in de buurt waar iedereen gebruik van kan maken ontstaat er ook interactie.

De wijkraad wil graag blijvend optreden als verbindend platform voor groene wijkprojecten.

16 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Water Iedereen is unaniem voor het in ere herstellen van de oude watergangen. Tegelijkertijd ziet niemand dit momenteel als realistisch. Geconstateerd wordt dat het aantal auto’s in de wijk de komende jaren waarschijnlijk langzaam zal afnemen als gevolg van veranderende opvattingen over vervoer, autobezit en autodelen. Die langere termijn valt buiten de reikwijdte van deze visie.

Bomenweb Men wil meer bomen! Dat blijkt ook uit de deelnemende initiatieven. Zo hebben de bewoners van de Sophiastraat er geen probleem mee als er enkele parkeerplaatsen verdwijnen, zolang het maar ten gunste van extra bomen is. En fietsenrekken op een potentiĂŤle boomplaats kunnen beter om de hoek worden neergezet, op het ruime trottoir van de Alexanderstraat.

Bewoners hebben aangegeven gedeeltelijk het onderhoud van bomen op zich te willen nemen.

Watersysteem - bestaande situatie

7

8 WE WILLEN MEER BOMEN IN DE WIJK

Stemming in de wijk POSITIEF

Watersysteem - denkbeeld 2040

Betekenis voor de visie

-- In overleg met gemeente -- Grotere investering nodig -- onderhoud kan beperkt door bewoners worden uitgevoerd

9 MAAK GEDEMPTE GRACHTEN WEER OPEN

PARKEREN MOET RUIMTE MAKEN VOOR GROEN

Stemming in de wijk POSITIEF >> maar niet realistisch Voorlopig geen issue.

Betekenis voor de visie -- Bewoners Sophiastraat ruilen graag enkele parkeerplaatsen voor bomen.

-- Bewoners Sophiastraat verplaatsen graag fietsstalplaatsen naar Alexanderstraat om ruimte te maken voor bomen.

Stemming in de wijk POSITIEF >> zeer positief, maar oa. wegens parkeren weinig realistisch

Betekenis voor de visie Zowel de Gedempte Oude Gracht als Gedempte Raamgracht ziet men graag open.

17 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

Groene gevels De wijk heeft veel gevelgroen en biedt veel kansen voor gevelgroen. Dat kan variĂŤren van geveltuinen en klimmers in de volle grond tot verticale tuinen, klimbogen en windowboxen.

Bereikbaarheid Punt van aandacht is de bereikbaarheid. Die staat in deze wijk met haar smalle straten onderdruk, met of zonder gevelgroen. In dit soort wijken is het daarom niet logisch uit te gaan van handboeken of leidraden voor de inrichting van de openbare ruimte. Maatwerk is geboden. Een plaatselijke richtlijn kan zijn om te zorgen dat trottoirs met meer dan 90 cm vrije loopruimte, ook op de knelpunten, op elke plek ten minste 90 cm vrije doorgang blijven bieden. In ongeprofileerde straatjes zonder of met beperkt verkeer kan op de rijbaan worden gelopen en kan worden afgeweken van deze richtlijn.

Verder is maatwerk geboden. In smalle straatjes is het

13

14 WE STIMULEREN ELKAAR OM VEGETATIEDAKEN AAN TE LEGGEN

Stemming in de wijk POSITIEF

Betekenis voor de visie

-- Subsidies mogelijk voor echte vegetatiedaken, niet voor groenbakken -- minder goed zichtbaar (vaak helemaal niet) vanaf de openbare ruimte -- grote impact op klimaat en natuur

11

10 WE MAKEN MET ELKAAR MEER GEVELTUINTJES, OOK VOOR MONUMENTEN

Stemming in de wijk POSITIEF >> Doen!

Betekenis voor de visie

-- Aandacht voor bereikbaarheid. 90-120 cm voetpad vrijhouden, minimaal aan een zijde van de straat.

-- De hoogte opzoeken -- Maak er een straatproject van.

-- Biodiversiteit bevorderen

LOKALE RESTAURANTS SERVEREN GROENTEN UIT EIGEN WIJK

Stemming in de wijk POSITIEF >> enthousiast

-- Op kleine schaal mogelijk in de wijk -- volle grond mogelijk verontreinigd -- in bakken, kruiden , tomaten geveltuintjes -- Boeretuin en kansen Wilsonplein

12 VERTICALE TUINEN? DOEN!

Stemming in de wijk POSITIEF >> Als het geen schade geeft aan de gevels

Betekenis voor de visie

Betekenis voor de visie Prima alternatief voor klimmers, maar kostbaar en onderhoudsgevoelig.

Minder duurzaam dan klimmers.

LAAT PLANTEN TEGEN DE GEVELS GROEIEN

Stemming in de wijk POSITIEF >> Als het geen schade geeft aan de gevels

Betekenis voor de visie Aan te bevelen duurzame en makkelijk toe te passen vorm van verticaal groen.

Aandacht voor biodiversiteit

18 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

een goed idee om voor vergroening de hoogte op te zoeken. Hier zijn ook kansen voor straatprojecten met gezamenlijk groen.

In de workshops werd aandacht gevraagd voor goede voorlichting over het gebruik van klimmers (veiligheid pand en fundering). Verticale tuinen vormen een goed en vaak fraai alternatief voor klimmers maar zijn minder duurzaam en een stuk kostbaarder.

15 MET GROENE PLAFONDS KAN ONZE WIJK ZICH ONDERSCHEIDEN

Stemming in de wijk POSITIEF >> Kan ook als individuele klimboog

Betekenis voor de visie Klimbogen zijn typische Vijfhoek sfeermakers. Promoot de klimboog in de rest van de oude wijk.

Groene daken Er is in de wijk interesse in het aanleggen van vegetatiedaken. Bewoners dachten eerst dat het niet kon vanwege de monumentenstatus, maar volgens de beleidsdocumenten is het mogelijk onder voorwaarden.

De gemeente heeft een aparte subsidie beschikbaar voor het aanleggen van vegetatiedaken met een isolerende en waterbufferende werking. Groene daken kunnen een positieve bijdrage leveren aan het microklimaat en de natuurwaarde van de stad, maar zijn minder goed zichtbaar vanuit de openbare ruimte.

Naast vegetatiedaken kan bij groene daken ook gedacht worden aan klimbogen die een dak vormen boven de straat. De reacties op het voorbeeld met blauwe regen waren dat het lang duurt voordat deze plant gaat bloeien en er was twijfel aan de haalbaarheid, maar de bewoners omarmden het beeld. Wanneer de voorbeelden uit de smalle zijstraten van de Grote Houtweg navolging krijgen zal dit bijdragen aan een herkenbaar wijkbeeld.

Eetbaar De bewoners gaven aan graag lokale groenten uit de eigen wijk te eten. Het verbouwen van eetbare planten binnen de wijk is - in verband met mogelijke verontreinigingen in de oude stadsbodem - op beperkte schaal mogelijk in teeltbakken. Denk bijvoorbeeld aan kruiden en tomaten. Een mooi voorbeeld met een iets grotere schaal is de tijdelijke Boeretuin bij de Jopenkerk.

Het is echter onzeker voor hoe lang deze grond nog beschikbaar blijft. Vergelijkbare alternatieve locaties zouden gevonden kunnen worden op het Wilsonsplein of langs de Oranjekade.

16

17 WORDT HET NIEUWKERKSE GROENE PARKEERDAK EEN HERKENBAAR VIJFHOEKS STRUCTUURELEMENT?

Stemming in de wijk NEGATIEF >> te futuristisch

WORDT HET NIEUWKERKSE GROENE PARKEERDAK EEN HERKENBAAR VIJFHOEKS STRUCTUURELEMENT?

Betekenis voor de visie De Nieuwe Kerkpleingroep ziet een lindenconstructie niet zitten. Moeilijk utvoerbaar.

Stemming in de wijk POSITIEF >> Duurt lang voor ze gaan bloeien

Betekenis voor de visie De Nieuwe Kerkpleingroep ziet een lindenconstructie niet zitten. Moeilijk utvoerbaar.

19 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

Groene vloer Binnen het ecosysteem van de stad hebben de stadsvloer en de onderliggende bodem momenteel vaak een beperkte betekenis. Binnen de hoogstedelijke context ligt het accent op een snelle afvoer van water en het faciliteren van ondergrondse ruimte voor kabels en leidingen. Groen krijgt vaak beperkt ruimte, en het natuurlijk vermogen van de bodem om water te bufferen en grote hoeveelheden CO2 in organisch leven vast te houden is vrijwel afwezig. Langzaamaan groeit het besef dat ook de stadsvloer aan verduurzaming toe is.

De oude stadsvloer van de vijfhoek doet het in dat opzicht waarschijnlijk beter dan de varhardingen in de gemiddelde Vinexwijk. De aanwezige klinkerverharding heeft een relatief hoog eigen absorptievermogen en houdt met veel en ruime voegnaden relatief veel water vast. Op luwe en meer schaduwrijke plekken vestigen zich daardoor makkelijk grassen en kruiden.

Dit effect kan worden versterkt en gestuurd door het te cultiveren. De klinkerverharding kan makkelijk worden opengewerkt, waardoor een kettingpatroon ontstaat met regelmatige openingen voor kruiden of grassen.

Door dit regelmatig te maaien of snoeien ontstaat een strak groen beeld, terwijl het ook kansen biedt voor een meer losse beplanting. Dit kan worden toegepast in geveltuinen, maar ook langs parkeerstroken, tussen twee boomspiegels, op pleinen etc.

Bewoners onderstrepen dat ‘onkruid’ ook groen is, en waarderen groene margestroken. Een integraal groene stadsvloer vind men te veel van het goede. En de bereikbaarheid mag niet in het geding komen.

18

19 MAAK VAN ONKRUID-GROEN ONTWORPEN GROEN

ONKRUID IS OOK GROEN

Stemming in de wijk POSITIEF >> Ja! (de meesten) >> houd wel zwerfvuil vast

Betekenis voor de visie Leg bij woningen en gebouwen met enige vorm van gevelgroen het onderhoud aan de gehele gevelzone bij de bewoner. Deze beheerd en bepaald het beeld, ook als dat bestaat uit een (weelderige) kruidengroei

20

Stemming in de wijk POSITIEF >> Doen!

Betekenis voor de visie Opengewerkte klinkerverharding kan een karakteristiek groen wijkelement worden, wanneer bewoners dit adopteren binnen geveltuinen en tussen boomspiegels

21 ONZE INITIATIEVEN DRAGEN BIJ AAN DE WIJK ALS ECOSYSTEEM

WE VERGROENEN INTEGRAAL ONZE VERHARDINGEN

Redmer Hoekstra

Stemming in de wijk NEUTRAAL

Betekenis voor de visie Dat (divers en fertiel) groen een positieve bijdrage levert aan de wijk als ecosysteem mag worden gepromoot.

Een gezonde relatie tussen groen, fauna, mensen, objecten en klimaat draagt bij aan een gezonde leefomgeving.

Stemming in de wijk NEGATIEF >> Te veel van het goede

Betekenis voor de visie Beperk opengewerkte bestrating tot -- margestroken langs gevels -- stroken tussen bomen -- evt. pleinen of plekken

20 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Wijkmeubilair en kunst In het verleden hebben er op verschillende locaties in de wijk banken gestaan. Deze zijn verwijderd vanwege overlast door blowende jongeren, gerelateerd aan de coffeeshop in de wijk. Bij wijkbewoners bestaat tegelijkertijd behoefte aan publieke zitplaatsen en bezorgdheid dat de overlast weer terug komt.

22

Oplossingen kunnen worden gevonden door het toepassen van speciale banken of zitplekken die kunnen worden ingeklapt, meegenomen of anderszins creatief inspelen op de situatie. Initiatieven voor eigen karakteristieke Vijfhoekbakken worden door de bewoners toegejuicht mits ze van goede kwaliteit zijn.

Zelf ontwikkeld meubilair kan een echte sfeermaker zijn voor de wijk en bijdragen aan interactie en sociale cohesie. Toegepaste kunst kan de aanleiding zijn voor herkenbare reeksen van attributen die door bewoners in verschillende delen van de wijk geadopteerd kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan groene zitplekken, hangende plantendragers en gevelklimdragers.

Plaatselijke ondernemers en winkeliers zijn mogelijk bereid hieraan bij te dragen. De voorbeelden van kunstzinnige parkeerplaatsoverkappingen werden tijdens de workshops als iets te futuristisch ervaren, en niet passend in de wijk.

24

23 WE WILLEN OVERAL DEZELFDE GROENBAKKEN

KUNST GEEFT DE WIJK KARAKTER

DE WIJK ONTWIKKELD ZIJN EIGEN STRAATMEUBILAIR

Mobiele plantenkassen Gera van der Leun

Stemming in de wijk POSITIEF >> Eenheid is okĂŠ, de zwarte gemeentebakken zijn niet okĂŠ.

Betekenis voor de visie Initiatieven voor eigen karakteristieke Vijfhoekbakken worden toegejuichd, mits van goede kwaliteit.

Stemming in de wijk POSITIEF & NEGATIEF >> Niet hufterproof >> Moet niet van slechte kwaliteit zijn

Betekenis voor de visie Zelf ontwikkeld meubilair kan een echte sfeermaker zijn en bijdragen aan de interactie en sociale cohesie binnen de wijk.

Stemming in de wijk POSITIEF >> Maar niet te veel

Betekenis voor de visie Toegepaste kunst kan de aanleiding zijn voor reeksen van wijkattributen die door bewoners geadopteerd kunnen worden: -- groene zitplekken -- hangende plantendragers -- gevelklimdragers

21 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

25

26 BRENG MEER BIODIVERSITEIT IN DE WIJK

Stemming in de wijk POSITIEF

Betekenis voor de visie Diversiteit past bij de wijk.

Toevoegen van variatie versterkt niet alleen de stedelijke ecologie, maar draagt ook bij aan variatie in beeld.

Stedelijke ecologie De inspirerende presentatie van Iris Veltman over de rol van planten en insecten in de stad, en de wenselijkheid om te streven naar biodiversiteit en drachtplanten werd door de deelnemers positief ontvangen. Dit is ook terug te zien in de gelanceerde projecten. Ook voor de visie geldt: zorg voor variatie, en gebruik vooral drachtplanten!

Gemeente Haarlem - Stadszaken / Wijkzaken

27 ONS GROEN DRAAGT BIJ AAN DE ECOLOGISCHE STRUCTUUR VAN HAARLEM

Stemming in de wijk NEUTRAAL

Betekenis voor de visie Het groen heeft vooral betekenis voor de locale stedelijke ecologie, die als vanzelfsprekend verbonden is met de structuurdragers langs de wijkgrenzen.

Ecologische structuur De bewoners van de Vijfhoek dragen met hun groene initiatieven graag bij aan de stedelijke ecologie. Het groen heeft vooral betekenis voor de lokale stedelijke ecologie, die als vanzelfsprekend verbonden is met de structuurdragers langs de wijkgrenzen. Het creëren van routes door de wijk voor bijvoorbeeld vlinders kan worden ingezet als stimulans naar bewoners om een geveltuin aan te gaan aanleggen. De geveltuinen dragen bij aan de biodiversiteit, en diversiteit past bij de wijk, het toevoegen van variatie versterkt niet alleen de stedelijke ecologie maar draagt ook bij aan variatie in beeld. Een gezonde relatie tussen groen, fauna, mensen, objecten en klimaat draagt bij aan een gezonde leefomgeving.

MET ONZE INITIATIEVEN CREËREN WE ROUTES DOOR DE WIJK

Stemming in de wijk Neutraal

Betekenis voor de visie Het creëren van routes door de wijk voor bvb vlinders door gebruik te maken van bepaalde beplanting, kan worden ingezet als communicatie/stimulans naar bewoners om een geveltuin te gaan aanleggen.

Openbaar plantsoen Binnen de wijk is door de beperkte onbebouwde ruimte nauwelijks sprake van openbaar plantsoen. Alleen bij het Wilsonsplein en langs de Oranjekade vinden we groene heestervakken. Plantsoenen kunnen ruimte bieden aan initiatieven voor stadslandbouw of spelen. Binnen de gemeente is vaak weinig budget beschikbaar voor het onderhoud van de plantsoenen en men staat meestal open voor initiatieven waarbij dit wordt overgedragen aan bewoners. Tijdens de workshops is er wel interesse getoond, maar zijn er geen projectgroepen opgestaan om met stadslandbouw aan de gang te gaan. Er is wel een bewonersgroep die op het Wilsonsplein aan de gang wil gaan met het toevoegen van meer en aantrekkelijke beplanting en het introduceren van natuurlijk spelen.

22 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Gesignaleerde kansen De reacties op voorgaande stellingen duiden heel aardig wat ook tijdens de werksessies en in gesprekken naar voren is gekomen. Een vertaling naar kansen geeft een inspirerend beeld van de mogelijkheden.

De kansen liggen voor het oprapen. Kansen voor de wijkbewoners om hun wijk groener te maken. Kansen voor verbindingen tussen wijkbewoners. En kansen om als bewoners en gemeente samen de stad te maken en verantwoordelijkheden te delen.

De initiatieven die uit Wijk op Groen zijn ontstaan hebben vervolgens de kans ruimtelijk, sociaal en duurzaam bij te dragen aan de kwaliteit van de leefomgeving. Ruimtelijk liggen er kansen voor het vergroenen van de stadsvloer, de gevels, de daken en voor meer bomen. Op het sociale vlak gaat het om beleving, ontmoeting, de stimulans tot gezamenlijke activiteiten, zoals groenonderhoud, en het maken van verbindingen met andere wijkbewoners.

Duurzaamheid vertaald zich ondermeer als het aanbrengen van biodiversiteit en drachtplanten, en het hebben van aandacht voor de stad als ecosysteem met circulaire processen op het gebied van energie, water en menselijke contacten.

De ruimtelijke component biedt het meeste houvast voor verbeelding. De afbeelding geeft indicatief het huidige groenbeeld van de wijk weer. Te zien zijn bomen, gevelgroen en groen in de stadsvloer. Wat opvalt is een zichtbaar verloop van een groen zuidwestelijk wijkdeel naar een minder groen noordoostelijk deel.

Op de volgende pagina’s zullen de drie componenten samen de kansenkaart vullen.

23 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

Bomen Op het terrein van de bomen ligt een belangrijke opgave. De gemeente stelt zich op het standpunt dat bewoners veel mogen doen met groen, maar niet met bomen. Bomen worden per definitie door de gemeente aangeplant en onderhouden, vanuit een oogpunt van veiligheid en ondergrondse infrastructuur. Dat zou betekenen dat deze visie enkel suggesties kan doen die al dan niet door de gemeente moeten worden opgepikt.

Wij stellen iets anders voor, namelijk dat bewoners onder voorwaarden wel degelijk zelf bomen mogen gaan planten. Bomen die wat maat of vorm betreft passen binnen zekere kaders van veiligheid en onderhoudbaarheid. Zo zou de ondergrondse situatie kunnen aansluiten bij de maatvoering van een ruime plantenbak, wat voor natuurlijke beperkingen zorgt.

Gevels Diversiteit staat centraal in de wijkvisie. Dat geldt niet alleen voor het plantmateriaal, maar ook voor de toepassingsmogelijkheden. Gevelgroen kan bijna elke denkbare vorm aannemen. Windende klimmers, verticale tuinen, windowboxen, planten en heesters in een geveltuin of potten en plantenbakken voor het huis.

De wijk dankt haar groene imago aan de overdadige beplanting in het zuidoostelijk deel. Wanneer dit intensiever wordt doorgezet naar het noordwesten toe, versterkt dit nog meer de eigenheid van de wijk.

Groene vloer De stadsvloer vergroenen betekend stenen eruit en planten erin. Dat kan door middel van het creĂŤren van geveltuinen, het vergroenen van boomspiegels, of het openwerken van verharding voor een groen patroon.

De afbeelding toont zowel de pleinen, de geveltuinen als de middenberm van de Gedempte Raamgracht als potentiĂŤle groene vloer.

24 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Kansenkaart Bij elkaar leveren deze kansen een nog groenere, lommerrijke wijk op, met een evenwichtige invulling tussen de verschillende delen van de wijk. Een deel van deze visie is een-op-een terug te vinden in de initiatieven die inmiddels vanuit Wijk op Groen zijn ontstaan. Dit is te zien als we de kaarten over elkaar heen leggen. De deelprojecten die door de bewoners zijn ge誰nitieerd worden in het volgende hoofdstuk gepresenteerd.

25 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

6.

DE PROJECTEN

Omgeving Zuiderstraat

De Zuiderstraat verbind de Gedempte Oude Gracht met het Hortusplein. Aan de straat ligt het Zuiderhofje, een monumentaal pand uit 1891. De straat grenst aan het nieuwbouwgebied op de Raaks parkeergarage. In het verleden hebben in deze straat grote bomen gestaan maar deze moesten wijken voor de nieuwbouw en parkeergarage. Het is nu een kale, sombere straat waar veel wandelaars en ander verkeer doorheen komen. De straat ligt in de looproute naar het Hortusplein en de Bibliotheek. Dit betekent ook dat de bewoners soms overlast hebben van het uitgaanspubliek. De straat is geheel opgebouwd uit klinkers, en bestaat uit een rijbaan voor éénrichtingsverkeer met aan twee zijden trottoirs.

Ontwerpopgave De bewoners van de Zuiderstraat zien graag weer bomen in de straat. Het idee werd geopperd om hier leilindes aan te planten. Ze hebben ideeën voor het aanleggen van geveltuinen, ook graag langs het Zuiderhofje. Op de terrassen en balkons van de appartementen zien ze graag grote bakken met (hangende) planten die vanaf de straat zichtbaar zijn. De jaren-80 gevel van de woning op VOOR JE HET WEET IS HET GISTEREN de hoek Gasthuisstraat en Zuiderstraat DE IJLE LUCHT VERSTOMT KILLE WOORDEN manifesteerd zich als een sombere blinde IN WOORDBLINDE INKT GERONNEN ZINNEN muur. Een markant groen kunstwerk kan MAAR HET IS PAS GESCHREVEN ALS JIJ HET LEEST PAS GELEZEN ALS JIJ HET VOELT deze plek laten opfleuren. Kunstenares PAS GEVOELD ALS JIJ HET LIJDT ALS JE LUISTERT NAAR DE INKT Liedeke Veninga heeft inmiddels de VOOR JE HET WEET IS HET GISTEREN eerste schetsen gemaakt voor op (PJOTR VAN ’T SAENDELHOUT – 15 NOVEMBER 2011) wijnranken geïnspireerde metalen sculpturen, als geleiders voor weelderige klimplanten.

Daartussen wordt een gedicht aangebracht, van.

Al met al vier concrete straatprojecten: --Straatbomen; --Geveltuinen; --Hangende tuinen; --Markante en beeldbepalende groene muurkunst.

26 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Gedempte Voldersgracht

De Gedempte Voldersgracht loopt van zuid naar noord, in het verlengde van de Gedempte Raamgracht, en komt uit op het nieuwe Raakscomplex, waar hij aansluit op de Zuiderstraat.

Over de lengte van de straat zijn er drie verschillende profielen te onderscheiden. Het oude gedeelte dat aansluit op de Gedempte Raamgracht en het Sophiaplein heeft enkele grote Lindebomen.

Na de voormalige school, nu verzamelgebouw voor kunstenaars, is er een verspringing naar een smaller profiel gevolgd door een iets breder deel met veel nieuwbouw. Dit heeft een eigen profiel met essen tussen de parkeervakken. In het smalle tussendeel hebben in het verleden twee grote linden gestaan, die nooit zijn teruggeplant. Over de hele lengte van de straat zijn enkele geveltuintjes aangelegd.

Ontwerpopgave De wens is om in het smalle gedeelte van de straat een herdenkingsboom te planten voor een bewoonster die onlangs op jonge leeftijd is overleden. De bewoners denken daarbij aan een sierkers, een bloeiende boom die de seizoen beleefbaar maakt. Er zijn ideeĂŤn voor windowboxen waarbij een lokale kunstenaar wordt betrokken. Daarnaast zien de bewoners graag kruidenrekken in de straat die mogelijk op meerdere

plekken in de wijk kunnen gaan worden toegepast.

Voor de voormalige school staan veel fietsen. Er wordt gezocht hoe deze fietsen groen kunnen worden ingepakt, zodat het beeld groener en aangenamer wordt.

Ook hier gaat het om een viertal concrete plannen: --Straatboom (herdenkingsboom); --Hangende tuinen (windowboxen); --Kruidenrekken; --Fietsgroen, al dan niet in combinatie met de kruidenrekken en zitplekken.

27 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

4

2

5

3

De Oranjekade ligt langs de Leidsevaart en wordt gekenmerkt door een monumentale huizenrij aan een brede groene graskade met monumentale esdoorns. De rijbaan voor eenrichtingsverkeer heeft aan de bebouwde zijde langsparkeerplaatsen. Ter hoogte van de Alexanderstraat wordt de graskade onderbroken door een heesterplantsoen met plaatselijk dubbelzijdig langsparkeren. Een gedeelte van het plantsoen is in gebruik genomen door bewoners die daar een soort pergola hebben gebouwd. Het is onduidelijk of dit nog door de bewoners onderhouden wordt. In het meer noordelijke deel is de kade voorzien van haaksparkeerplaatsen.

Ontwerpopgave De bewoners van de Oranjekade hebben vooral wensen richting de gemeente, en minder de behoefte daarin te participeren. In volgorde van prioriteit: 1. De zogenaamde Springer-bomen in de Alexanderstraat wil men graag als een stukje cultureel erfgoed in ere houden. Deze bomen zijn geplant als eerbetoon aan landschapsarchitect Leonard Springer, wiens dochters in de Alexanderstraat hebben gewoond. De Sorbus is door Springer veredeld. Graag omgevallen exemplaren vervangen!

2. De containers aan het einde van de groenstrook aan de Oranjekade langs de Leidsevaart geven een rommelige aanblik. Graag ondergronds of helemaal niet. Iets verder lopen is geen probleem.

3. Er staan vaak auto’s op de groenstrook langs de Leidsevaart ter hoogte van het midden van de Oranjekade. Graag de dubbele trottoirband in het zuidelijk deel naar het noorden doortrekken.

4. Het realiseren van enkele bankjes en groenbakken bij de ingang van de nieuwe opvang voor daklozen bij de Raaks (voorheen kantoor van de ING bank) lijkt hen een goede zaak. Daar is niet veel groen.

5. Op de brede stoep voor de school aan de Prins Hendrikstraat zouden een paar bomen kunnen worden geplaatst.

6. Het wat verwilderde stukje groen in de groenstrook langs de Leidsevaart ter hoogte van de Alexanderstraat behoeft wat meer onderhoud door de gemeente.

1

Oranjekade - Google Maps

Oranjekade

6

Oranjekade

28 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Sophiastraat

De Sophiastraat is een smalle straat met aan beide zijden langsparkeren. De woningen beschikken niet over voortuinen of een achterom waardoor de fietsen in de openbare ruimte worden geparkeerd. Met de smalle trottoirs blijft er daardoor weinig ruimte over voor voetgangers en gevelgroen. Het noordelijke gedeelte van de straat heeft een andere opbouw, hier bevinden zich de achtertuinen van de bewoners van de Wilhelminastraat.

De bomen uit deze achtertuinen geven een wat groener beeld in dit gedeelte. Voor nr. drie staan twee linden in het trottoir, die ooit zijn aangeplant door inmiddels verhuisde bewoners.

Rondom de bomen ontbreekt een spiegel. Ter plaatse is ooit een parkeerplaats uit functie genomen vanwege een werkplaats met inrit. De parkeerplaats is bovendien te smal voor zwaar verkeer dat de bocht wil nemen.

enkele parkeerplaatsen op te geven voor structureel meer fietsenrekken in de straat, in de vorm van dubbele fietsenhubs, steeds gecombineerd met een boom.

Een tweede opgave betreft de inrichting rondom de leilinden voor nr. drie. Door op deze plek de ongebruikte smalle parkeerplaats deels bij het trottoir te trekken ontstaat er meer ruimte voor zwaar verkeer om de bocht te nemen. Het nieuwe trottoir biedt voldoende ruimte voor boomspiegels, te adopteren als tuintjes, en in het verlengde een vlak opengewerkte verharding met door de bewoners te maaien gras of kruiden.

Ontwerpopgave De bewoners van de Sophiastraat hebben zich unaniem uitgesproken voor meer bomen in de straat. En dit mag best wat parkeerplaatsen kosten, maar het kan ook op de plekken waar nu fietsrekken staan, in lijn met de parkeerplaatsen. Voor de fietsrekken ziet men voldoende ruimte om de hoek, in de Alexanderstraat.

Nu is het aardige dat er eigenlijk voldoende ruimte voor bomen lijkt te zijn. Wanneer iets meer ruimte wordt gecreĂŤerd rond de dubbele fietsrekken, kan dit best gecombineerd worden met een boom. En ook op andere plekken lijkt het mogelijk boomplaatsen te creĂŤeren zonder direct parkeerplaatsen op te offeren.

Per saldo zal er wat parkeeroppervlak van af gaan, en de gemeente zal - zoals geldt voor de hele wijk - de leidraad voor de openbare ruimte ter zijde moeten schuiven om maatwerk te leveren. Ook kan gekozen worden om wel 29 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

Gedempte Raamgracht

De Gedempte Raamgracht kent een bijzondere opbouw met twee van elkaar gescheiden rijbanen, elk met aan weerszijde langsparkeren, en daartussen een centrale rij monumentale linden. Verschillende bewoners hebben geveltuintjes aangelegd.

Rondom de bomen staan fietsen geparkeerd. Het trottoir varieerd tussen de 1.50 en 2.00m.

Ontwerpopgave De aanwezige bewoners willen meer aandacht voor de geveltuintjes, sommigen worden niet goed bijgehouden.

Omdat de trottiors breed genoeg zijn is er voldoende ruimte om de tuintjes uit te breiden. Daarnaast is er belangstelling voor het adopteren van boomspiegels onder de centrale linden.

30 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Lange Lakenstraat

Het profiel van de Lange Lakenstraat is ingericht als voetgangersstraat maar er zijn wel auto’s en parkeervakken aanwezig. Verspreid over de straat staan drie gleditsia’s, maar het waren er oorspronkelijk twee keer zoveel. Naar verluidt hebben de verdwenen bomen het na aanplant niet gered, en zijn ze ook nooit vervangen. Het is een relatief groene straat, waar veel bewoners geveltuintjes hebben aangelegd.

Ontwerpopgave De bewoners hebben met elkaar besloten dat ze het aanleggen van geveltuintjes nog verder gaan intensiveren. Daarnaast vinden ze het van groot belang dat de verdwenen bomen worden teruggebracht. Drie locaties zijn aangewezen voor het aanplanten van sierkersen. Daarbij wordt veel belang gehecht aan een goede ondergrondse situatie.

31 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

Sophiaplein

Het Sophiaplein is een klein plein naast de 19e eeuwse Lieven de Keyschool, waar momenteel kunstenaars atelier houden. De driehoekige ruimte wordt gedeeltelijk in gebruik genomen voor het parkeren van auto’s en fietsen.

Het pleintje is nog niet zo lang geleden opnieuw ingericht. De gemeente heeft een Monmartre-achtige sfeer willen creëeren. De voormalige school is omzoomd met een beukenhaag met daarin kleine bomen. Op het pleintje staan enkele grote bomen, waarvan twee langs de rijweg in boomspiegels met een kleine opstaande rand, met in dezelfde lijn twee identieke plantvakken. Deze boomspiegels en plantvakken zijn door bewoners geadopteerd.

In de bestrating is een schaakspel aangebracht. Maar de aangebrachtte bankjes zijn enkele jaren terug weggehaald omdat er veel klachten waren over hangjongeren. En op het plein staan vaak scooters, motoren en losse fietsen geparkeerd en wordt er over het plein gefietst. Het plein functioneert niet meer als verblijfsruimte en in de plantvakken heeft men last van hondenpoep, waardoor veel beplanting niet goed wil groeien.

-- Verplaatsen en aanvullen fietsparkeren -- Eetbare hagen of gemeenschappelijke kruidenbakken rondom fietsparkeren -- verplaatsen schaakspel -- mogelijkheid tot opklapbare banken in de beukenhaag -- mogelijkheid tot opklapbare bankjes aan kruidenbakken -- accent -- hekjes

Ontwerpopgave Op verzoek van een bewoonster heeft Spaarnelanden paaltjes met een draad rond de plantvakken aangebracht, om overlast door honden tegen te gaan. >> Vraag is of dit voldoet. Waarom wil Spaarnelanden/ de gemeente geen echte (lage) hekjes rondom boomspiegels? En is dit terecht?

Verbeelding auteurs / discussieschets

Andere wensen zijn: 1. Klapbankjes met een sleutel, of uitneembare bankjes.

2. Haagjes voor de autoparkplaatsen en de fietsen in rekken.

3. Een aardig accent op de hoek van het plein nabij het kruispunt met de Drapenierstraat.

Een deel van de oorspronkelijke projectgroep voor het Sophiaplein richt zich voorlopig op de Gedempte Voldersgracht, waardoor nu enkel een pleinbewoonster is overgebleven. Zij zoekt nog versterking.

Geïnteresseerden kunnen zich melden bij Wijk op Groen.

32 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Nieuwe Kerksplein

Ooit was van het oude stadshart van Haarlem zo’n 10% kloostertuin, waaronder ook deze locatie. Eind 16e eeuw worden veel kloosters door een grote brand verwoest, en kiest Haarlem de zijde van de protestantse opstand. De Nieuwe kerk wordt gebouwd in een periode dat de wijk zich verdicht met woningen voor Vlaamse arbeiders. Het huidige plein is dan grotendeels bebouwd. Tijdens een recessie, eind 18e eeuw, ontstaat de begrenzing van het huidige plein. Naar verluid heeft het plein tot in de jaren 70 een groene invulling gehad. Het huidige plein bestaat uit een verharding van grotendeels gele waaltjes, met de kerk in het zuid-oostelijke kwadrant en grote bomen min of meer los gegroepeerd aan de noord en westzijde. Er wordt rondom op het plein geparkeerd met langsparkeerplaatsen aan de zuid en oostzijde, en diagonaal gestoken aan de noord en westzijde.

Ontwerpopgave De tweede workshop heeft een aantal omwonenden van het Nieuwe Kerksplein bij elkaar gebracht met een groene wens voor het plein. Zij willen het gebruik van het plein voor echt grootschalige evenementen graag wat terugdringen en zien kansen het plein meer in te richten voor en door bewoners, met behoud van de mogelijkheden voor wat kleinschaliger evenementen.

Voorbeelden als kerk- en kloostertuinen kwamen ter sprake, en ook wordt gezocht naar een relatie met het Proveniershof.

Een ander aansprekend voorbeeld is het kerksplein rondom de Oude kerk in Ede, waar ondermeer de haag rond het kerkgebouw een aansprekende invulling geeft met praktische meerwaarde.

Er werd gedroomd over postzegeltuintjes voor bewoners met een sterk sociaal accent. Momenteel doet een groep bewoners zelfstandig onderzoek naar de mogelijkheden, en wordt o.a. op Facebook discussie gevoerd over de wenselijkheid van een groene invulling van het plein.

Proveniershof

discussieschets

Groen Nieuwe Kerksplein in 1965 - bron Noord-Hollands archief 33

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

1111

2222

3333

4444

1111

2222

3333

4444

2 2

3 3

4 4

2

HALVE MAAN SCHADUWKANT HALVE MAAN SCHADUWKANT SCHADUWKANT SCHADUWKANT SCHADUWKANT (langs het bij (Straatkant Wilsons(langs het hek hek bij het het (Straatkant (Straatkant (Straatkant (Straatkant WilsonsWilsonsWilsonsWilsonsklimtoestel) HALVE MAAN plein) klimtoestel) SCHADUWKANT SCHADUWKANT SCHADUWKANT SCHADUWKANT plein) plein) plein) plein) (langs het hek bij het (Straatkant (Straatkant (Straatkant (Straatkant WilsonsWilsonsWilsonsWilsons1 meter breed klimtoestel) Hortensia (Hydrangea) 1plein) meter breed plein) plein) plein) Hortensia Hortensia Hortensia Hortensia (Hydrangea) (Hydrangea) (Hydrangea) (Hydrangea) en 26 meter lang en Japanse broodboom en 26 meter lang enen en en Japanse Japanse Japanse Japanse broodboom broodboom broodboom broodboom 1Hortensia meter breed (Aucuba Japonica) Hortensia Hortensia Hortensia (Hydrangea) (Hydrangea) (Hydrangea) (Hydrangea) (Aucuba (Aucuba (Aucuba (Aucuba Japonica) Japonica) Japonica) Japonica) Vaste planten, en 26 meter lang Vaste planten, enen en en Japanse Japanse Japanse Japanse broodboom broodboom broodboom broodboom bodembedekkers, bodembedekkers, (Aucuba (Aucuba (Aucuba (Aucuba Japonica) Japonica) Japonica) Japonica) seizoensen Vaste planten, seizoensen 1-jarige planten bodembedekkers, 1-jarige planten (Lavendel, Maagdenpalm) seizoens(Lavendel,en Maagdenpalm) 1-jarige planten (Lavendel, Maagdenpalm)

HALVE MAAN SCHELPENBAK 3 4 HALVE HALVE HALVE HALVE MAAN MAAN MAAN MAAN SCHELPENBAK SCHELPENBAK SCHELPENBAK SCHELPENBAK (langs het hek bij het (Ingang speelplaats) (langs (langs (langs (langs het het het het hek hek hek hek bij bij bij bij het het het het (Ingang (Ingang (Ingang (Ingang speelplaats) speelplaats) speelplaats) speelplaats) klimtoestel) HALVE HALVE HALVE HALVE MAAN MAAN MAAN MAAN SCHELPENBAK SCHELPENBAK SCHELPENBAK SCHELPENBAK klimtoestel) klimtoestel) klimtoestel) klimtoestel) Bij ingang omheining (langs (langs (langs (langs het het het het hek hek hek hek bij bij bij bij het het het het (Ingang (Ingang (Ingang speelplaats) speelplaats) speelplaats) speelplaats) Bij(Ingang Bij Bij Bij ingang ingang ingang ingang omheining omheining omheining omheining ivm waterplassen 1 meter breed klimtoestel) klimtoestel) klimtoestel) klimtoestel) ivm ivm ivm ivm waterplassen waterplassen waterplassen waterplassen 1 1meter 11meter meter meter breed breed breed breed en 26 meter lang BijBij Bij Bij ingang ingang ingang ingang omheining omheining omheining omheining enen en en 2626 26 26 meter meter meter meter lang lang lang lang ivm ivm ivm ivm waterplassen waterplassen waterplassen waterplassen 1 1meter 11meter meter meter breed breed breed breed Vaste planten, en en en en 2626 26 26 meter meter meter meter lang lang lang lang Vaste Vaste Vaste Vaste planten, planten, planten, planten, bodembedekkers, bodembedekkers, bodembedekkers, bodembedekkers, bodembedekkers, KUNSTMATIGE SCHELPENBAK KUNSTMATIGE HEUVEL HEUVEL SCHELPENBAK seizoensen Vaste Vaste Vaste Vaste planten, planten, planten, planten, seizoensseizoensseizoensseizoensenen en en (Ingang speelplaats) (Ingang speelplaats) 1-jarige planten bodembedekkers, bodembedekkers, bodembedekkers, bodembedekkers, 1-jarige 1-jarige 1-jarige 1-jarige planten planten planten planten Pad KUNSTMATIGE HEUVEL SCHELPENBAK Pad van van boomstronkboomstronk(Lavendel, Maagdenpalm) seizoensseizoensseizoensseizoensen en en en (Lavendel, (Lavendel, (Lavendel, (Lavendel, Maagdenpalm) Maagdenpalm) Maagdenpalm) Maagdenpalm) schijven Bij ingang omheining (Ingang speelplaats) schijven Bij ingang omheining 1-jarige 1-jarige 1-jarige 1-jarige planten planten planten planten ivm waterplassen ivm waterplassen (Lavendel, (Lavendel, (Lavendel, (Lavendel, Maagdenpalm) Maagdenpalm) Maagdenpalm) Maagdenpalm) Pad van boomstronkHeuvel schijven Bij ingang omheining Heuvel ±9x9 ±9x9 meter meter /1,5 /1,5 meter hoog ivm waterplassen meter hoog

Heuvel ±9x9 meter /1,5 meter hoog Met Met staptreden/ staptreden/ oude boomstronken/ oude boomstronken/ boomstronkpalen Met staptreden/ boomstronkpalen oude boomstronken/ boomstronkpalen

3

4

5

3

4

5

4444

4444

KUNSTMATIGE SCHELPENBAK WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen inHEUVEL de Vijfhoek - Raaks / Doelen (Ingang speelplaats)

Bij in (Hoek (Hoek (Hoek Wilhelminastraat/ Wilhelminastraat/ Wilhelminastraat/ Wilhelminastraat/ivm 1 (Hoek meter breed Beukenhaag Raamvest) Raamvest) Raamvest) Raamvest) Beukenhaag Beukenhaag Beukenhaag Beukenhaag en 26 meter lang met een idee voorom de (Carpinus Betulus) om (Carpinus (Carpinus (Carpinus (Carpinus Betulus) Betulus) Betulus) Betulus) om om om herinrichting van de boomweide rond de speelplaats voor electriciteitskastje Beukenhaag Beukenhaag Beukenhaag Beukenhaag electriciteitskastje electriciteitskastje electriciteitskastje electriciteitskastje Vaste planten, meter hoog meter meter meter meter hoog hoog hoog hoog (Carpinus (Carpinus (Carpinus (Carpinus Betulus) Betulus) Betulus) Betulus) om om om om een natuurspeelplaats bodembedekkers, Heuvel Heuvel Heuvel Heuvel ±9x9 ±9x9 ±9x9 ±9x9 meter meter meter meter /1,5 /1,5 /1,5 /1,5 de allerkleinsten. Ze willen er meer electriciteitskastje electriciteitskastje electriciteitskastje electriciteitskastje SCHADUWKANT van maken, en tegelijkertijd de verblijfskwaliteit en de seizoens- en meter meter meter meter hoog hoog hoog hoog Met staptreden/ BEUKENHAAG Met Met Met Met staptreden/ staptreden/ staptreden/ staptreden/ BEUKENHAAG (Straatkant Wilsons1-jarige planten planten ecologische waarde verhogen door bloeiende (Hoek Wilhelminastraat/ oude boomstronken/ oude oude oude oude boomstronken/ boomstronken/ boomstronken/ boomstronken/ (Hoek Wilhelminastraat/ (Lavendel, Maagdenpalm) plein) en heesters toe te voegen, waardoor het een leuke plek Raamvest) Met Met Met Met staptreden/ staptreden/ staptreden/ staptreden/ boomstronkpalen BEUKENHAAG boomstronkpalen boomstronkpalen boomstronkpalen boomstronkpalen Raamvest) wordt buurtactiviteiten. De groep heeft concrete oude oude oude oude boomstronken/ boomstronken/ boomstronken/ boomstronken/ (Hoekvoor Wilhelminastraat/ Hortensia (Hydrangea) Beukenhaag plannen om broodboom een heuvel met boomstronken en stammen boomstronkpalen boomstronkpalen boomstronkpalen boomstronkpalen Raamvest) Beukenhaag en JapanseBetulus) (Carpinus om te maken en op diverse plekken beplanting aan te (Carpinus Betulus) om (Aucuba Japonica) electriciteitskastje Beukenhaag brengen met een hoge diversiteit. Ook zouden ze graag electriciteitskastje (Carpinus Betulus) bijvoorbeeld om meer licht toelaten, door boomsnoei. electriciteitskastje Straatkant Raamvest Straatkant Straatkant Straatkant Straatkant Raamvest Raamvest Raamvest Raamvest

schijven schijven schijven schijven schijven Ontwerpopgave Pad Pad Pad Pad van van van van boomstronkboomstronkboomstronkboomstronkEen groep bewoners komt schijven schijven schijven schijven Heuvel ±9x9 meter /1,5 Heuvel Heuvel Heuvel Heuvel ±9x9 ±9x9 ±9x9 ±9x9 meter meter meter meter /1,5 /1,5 /1,5 /1,5

Straatkant 6 Straatkant Raamvest Raamvest

4444

2 6666

Het Wilsonsplein ligt 55 55 aan de zuid-westzijde van de6Vijfhoek 666 aan twee drukke wegen: de Raamvest en de Wilhelminastraat. Op het westelijk deel van het Wilsonsplein ligt de stadsschouwburg met een belangrijke publieke functie. Het project Wilsonsplein richt zich op het deel oostelijk van de Wilhelminatraat, waar ooit de vestingmuur en -gracht naar het noorden bogen. Hier vormt het aanwezige groen naast gebruiksruimte ook een buffer 5 6 tussen de woningen 5 6 en de verkeerswegen. Deze groene oase is de enige officiële speelplek in de wijk en hetMAAN grootste oppervlak HALVE SCH aan onbebouwde open ruimte.

De groep bomen bestaat uit vier KUNSTMATIGE HEUVEL BEUKENHAAG 5 6 KUNSTMATIGE KUNSTMATIGE KUNSTMATIGE KUNSTMATIGE HEUVEL HEUVEL HEUVEL HEUVEL BEUKENHAAG BEUKENHAAG BEUKENHAAG BEUKENHAAG (langs het hek bij het (Ing grote platanen in het hart, met daaromheen diverse soorten als (Hoek Wilhelminastraat/ (Hoek (Hoek (Hoek (Hoek Wilhelminastraat/ Wilhelminastraat/ Wilhelminastraat/ Wilhelminastraat/ klimtoestel) Pad van boomstronkRaamvest) KUNSTMATIGE KUNSTMATIGE KUNSTMATIGE KUNSTMATIGE HEUVEL HEUVEL HEUVEL HEUVEL linde en esdoorn.

BEUKENHAAG BEUKENHAAG BEUKENHAAG BEUKENHAAG Pad Pad Pad Pad van van van van boomstronkboomstronkboomstronkboomstronkRaamvest) Raamvest) Raamvest) Raamvest)

6

4444

1 5555 Wilsonsplein

34

35 Straatkant Raamvest 35 meter meter lang lang Sneeuwbal Sneeuwbal (Viburnum), (Viburnum), Vlinderstruik 35 meter lang(Buddleja) Vlinderstruik (Buddleja) en Sneeuwbal en Weigelia Weigelia(Viburnum), Vlinderstruik (Buddleja) en Weigelia

BEUKENHAAG (Hoek Wilhelminastraat/

35 meter lang Straatkant Straatkant Straatkant Straatkant Raamvest Raamvest Raamvest Raamvest 35 35 35 35 meter meter meter meter lang lang lang lang Sneeuwbal (Viburnum), Sneeuwbal Sneeuwbal Sneeuwbal Sneeuwbal (Viburnum), (Viburnum), (Viburnum), (Viburnum), Vlinderstruik (Buddleja) 35 35 35 35 meter meter meter meter lang lang lang lang Vlinderstruik Vlinderstruik Vlinderstruik Vlinderstruik (Buddleja) (Buddleja) (Buddleja) (Buddleja) en Weigelia Sneeuwbal Sneeuwbal Sneeuwbal (Viburnum), (Viburnum), (Viburnum), (Viburnum), enSneeuwbal en en en Weigelia Weigelia Weigelia Weigelia Vlinderstruik Vlinderstruik Vlinderstruik Vlinderstruik (Buddleja) (Buddleja) (Buddleja) (Buddleja) enen en en Weigelia Weigelia Weigelia Weigelia

!!

4

!!!!

HEK INGANG HEK HEK HEK HEK INGANG INGANG INGANG INGANG Hek voor grasmaaier HEK HEK HEK HEK INGANG INGANG INGANG INGANG Hek Hek Hek Hek voor voor voor voor grasmaaier grasmaaier grasmaaier grasmaaier verplaatsen ivm heuvel verplaatsen verplaatsen verplaatsen verplaatsen ivm ivm ivm ivm heuvel heuvel heuvel heuvel Hek Hek Hek Hek voor voor voor voor grasmaaier grasmaaier grasmaaier grasmaaier verplaatsen verplaatsen verplaatsen verplaatsen ivm ivm ivm ivm heuvel heuvel heuvel heuvel

HEK FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA HEK INGANG INGANG

7.

Voor de toekomst gaan de wensen verder richting boombanken, picknictafels, schommels etc. Ook wordt aandacht gevraagd voor het achterstallig onderhoud aan het kunswerk van Hannes Kuiper.

Concrete vragen: >> Kunnen de planten worden ingekocht met behulp van Spaarnelanden ivm kortingen? >> Kan het bezorgen van grond en boomonderdelen (voor de heuvel) door Spaarnelanden worden gedaan? >> Kan het onderhoudshek worden verplaatst i.v.m. de klimheuvel? >> Kan het tijdelijk bewateren van de planten door Spaarnelanden worden verzorgd? >> Kunnen de bomen aan de Schouwburgzijde worden gesnoeid? (achterstallig onderhoud) >> Kan er verlichting op het plein komen om hangjongeren tegen te gaan?

*

aar?

DE VERBINDING

Met het ontstaan van de initiatieven ontstaan er ook nieuwe verbindingen binnen de wijk. Dergelijke verbindingen tussen bewoners, professionals en ondernemers zorgen voor nog meer interactie en dynamiek. Tijdens de eerste workshop ontstond het idee om te bekijken of er een projectgroep, door ons Vijfhout! genoemd, aan de slag zou willen gaan met wijkmeubilair, dat dan zou worden geadopteerd door andere projectgroepjes. Voor de tweede workshop zijn daartoe kunstenaars uit de wijk uitgenodigd, en Liedeke Veninga en Leo van Velzen zijn op deze uitnodiging ingegaan. Het idee werd enthousiast ontvangen maar op dit moment is er (nog) geen projectgroep ontstaan.

Wel is er een samenwerking tot stand gekomen tussen

Liedeke Veninga en projectgroep Zuiderstraat en een mogelijke samenwerking tussen een lokale kunstenaar en een bewoonster van de Gempte Voldersgracht die windowboxen wil gaan introduceren. Binnen de wijk en de ontstane initiatieven zijn er kansen om in de toekomst dit soort samenwerkingen nog verder uit te breiden.

We zien kansen voor: --Vijfhout!

--Ecologische routes --Windowboxen --Kruidenrekken of bakken --Daktuinen

VIJFHOUT! Voor Wijk op Groen zijn we op zoek naar kunstenaars en bewoners uit de Vijfhoek, Raaks en Doelen die affiniteit hebben met vormgeving en techniek en die zich willen aansluiten bij het project Vijfhout! Om samen herkenbare meubels / objecten te ontwerpen en maken voor specifieke locaties in de wijk. Objecten met een groen accent (planten) en een sociale en culturele functie.

Plannen voor volgend jaar?

Meubels / objecten die inspelen op het gegeven dat de banken in de wijk zijn weggehaald wegens overlast door jongeren. Hoe los je dat op? Kun je iets maken met informele verblijfs- en speelmogelijkheden, waar hangjongeren van wegblijven? Moet je het zoeken in opklapbare zit-elementen met een sleutel voor omwonenden? Of afneembare zitplanken, die je thuis in de meterkast kunt zetten?

Breng problemen en knelpunten samen in één geniale oplossing of concept voor een uniek en herkenbaar ontwerp.

Restauratie kunstwerk Picknickbank om boom Hannes

*

Tijdens de eerste workshop van Wijk op Groen - het initiatief van Wijkraad Vijfhoek-Raaks/Doelen om met bewoners de wijk te vergroenen - vertelde Michiel de Ruiter uit de Zaanenstraat in Haarlem Noord hoe hij met andere straatbewoners bezig is om van aardappelkisten meubels te ontwerpen voor verblijfsgroen.

Dit initiatief vond veel weerklank onder de aanwezige deelnemers, die in groepjes aan hun eigen projecten binnen Wijk op Groen werken.

Plannen voor volgend jaar?

Schommel

Met ‘Vijfhout’ willen we kijken of een dergelijk initiatief ook binnen Wijk op Groen kan ontstaan. Het idee is dat de objecten altijd iets doen met groen, en daarom verwachten we dat voor de benodigde materialen gemeentesubsidie kan worden aangevraagd uit het potje kleinschalig groen. Betrokken professionals kunnen daarnaast zelf kijken of zij - in overleg met het projectteam - subsidies voor hun activiteiten kunnen vergaren, bijvoorbeeld via het Cultuurstimuleringsfonds. Ook kunnen sponsoren of ‘betaalde opdrachtgevers’ gevonden worden, zoals plaatselijke ondernemers / winkels etc.

Picknickbank om boom

Doe je me? Kom zaterdag 3 oktober van 14:00 tot 17:00 uur naar de tweede en laatste workshop voor Wijk op Groen in de Wandelaar! Meld je aan via wijkopgroen@wijkraadvijfhoek-haarlem. nl. Ben je deze dag verhinderd, maar lijkt het je toch onteressant om aan dit project mee te doen? Stuur ons ook dan een bericht!

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

Restauratie kunstwerk Hannes

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Schommel

35

Picknickbank om boom

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA - in opdracht van Wijkraad Vijfhoek-Raaks/Doelen

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

8.

EVALUATIE & AANBEVELINGEN

De Vijfhoek als groene gemeenschap Het is bijzonder om te zien hoe binnen de wijk door het project nieuwe verbindingen zijn ontstaan tussen mensen. Ze hebben elkaar gevonden in hun groenwensen en nemen nu samen initiatief om hun plannen aan de buurt te presenteren. Er is gedurende Wijk op Groen meer interactie ontstaan en nu de plannen concreter worden raken steeds meer mensen betrokken. Voor de initiatiefnemers wordt ook duidelijk wat hun plannen voor gevolgen hebben voor de buurt en waar mogelijke weerstand zit. Door deze mensen ook bij de plannen te betrekken kan een breed gedragen vergroeningsplan worden opgesteld. Grotere opgaves vragen om meer begeleiding zodat er op deze plekken ook een mooi ontwerp kan worden opgesteld waar de hele buurt zich in kan vinden.

Aanbevelingen De Wijkraad Voor een goed verloop van het proces binnen de wijk is het van belang dat er iemand is die een coรถrdinerende rol op zich neemt. Deze persoon kan verbindingen tot stand brengen tussen de bewoners onderling, de overheid en ondersteunende professionals. Wij denken dat (een afgevaardigde van) de Wijkraad hierin een belangrijke rol kan gaan spelen. De Wijkraad kan ook de communicatie over de verschillende initiatieven op zich nemen en fungeren als spreekbuis van de wijkbewoners naar de overheid. Wanneer de groencoรถrdinator zich daarnaast ook nog aanmeldt als wijkambassadeur bij Platform Haarlem Groener, wordt er maximaal gebruik gemaakt van de invloed van bestaande stichtingen om de bottom-up initiatieven te ondersteunen en versterken.

Wijk op Groen heeft ons, de auteurs, veel geleerd.

We hebben dit zoveel mogelijk vertaald naar een aantal heldere aanbevelingen aan de verschillende betrokkenen.

De gemeente Van de gemeente vragen we om ruimte te geven aan de lokale democratie. Met een verschuiving van onderhoudstaken en verantwoordelijkheden naar bewoners veranderd ook het eigenaarschap van de openbare ruimte. Wanneer bewoners energie en tijd steken in de leefbaarheid en de kwaliteit van de openbare ruimte verlangen zij naar een gelijkwaardige dialoog met de gemeente, en niet naar een overheid die zich middels eisen, regels en voorwaarden boven de burger plaatst.

De gemeente hanteert als interne toets het Handboek voor de openbare ruimte. Deze leidraad! is geschreven vanuit het oogpunt van beheer en veiligheid, gericht op standaardisatie en kostenbeheersing. Maar ontwerpen op het schaalniveau van de buurt en straat - en zeker met bewoners - vraagt om maatwerk.

Probeer eisen los te laten en om te buigen naar richtlijnen. En kom met eenvoudige afspraken die de verantwoordelijkheid meer bij de burgers legt.

Denk daarbij bijvoorbeeld aan: De gehele gevelzone van 60 cm komt in beheer van de bewoner/gebruiker van een pand, zodra die er iets in of op zet. De bewoner is dan verantwoordelijk voor hoe het geheel er uit ziet en de overheid kan daar niet langer op worden aangesproken.

36 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Spaarnelanden Spaarnelanden willen we adviseren om de verantwoordelijkheid bij de burgers neer te durven leggen en daarbij niet bang te zijn voor negatieve burenreacties.

Wanneer duidelijk wordt gecommuniceerd dat een gedeelte van de gevel en straat bij bewoners in beheer is kunnen die er ook zelf op worden aangesproken.

Spaarnelanden kan dan overgaan op het controleren op toegankelijkheid in plaats van op netheid. Ook voor Spaarnelanden geld dat het geven van richtlijnen en begeleiding de voorkeur heeft op het werken met regelgeving en onderhoudscontracten.

Professionals Professionals die een vergelijkbaar participatietraject in willen gaan adviseren we om het traject iets anders in te steken waarbij de workshop met name als instrument wordt ingezet om mensen bij elkaar te brengen en er meer ruimte en tijd wordt gereserveerd voor de individuele begeleiding van de bewoners initiatieven op locatie. Hierdoor kan een verdieping van de ideeĂŤn worden waargemaakt. Tijdens het traject is gebleken dat met name de detaillering en uitwerking van de plannen naar een realiseerbaar concept de bewoners nog moeite kost. Hierbij kunnen zij extra professionele begeleiding gebruiken. Ook wanneer de initiatieven het straat niveau overstijgen en er meer impact voor de wijk wordt veroorzaakt is begeleiding noodzakelijk.

Samenvattend: Wijkraad: --Zoek voor het vervolg een groencontactpersoon aan voor WOG met een coĂśrdinerende taak, die in staat is om alle verbindingen tussen bewoners onderling (Meet-Ups), overheid en eventueel ondersteunende professionals tot stand te brengen.

--Wees met WOG een belangrijke partij als spil tussen bewoners, gemeente en Spaarnelanden --Actievere rol als spreekbuis van de wijkbewoners Gemeente: --Geef ruimte aan lokale democratie --Plaats jezelf niet boven, maar naast de burger --Sta maatwerk toe en durf los te laten --Kom met eenvoudige afspraken die verantwoordelijkheden meer bij burgers legt.

Bijvoorbeeld: De gehele gevelzone van 60 cm komt in beheer van de bewoner van het pand, zodra die er iets in of op zet, die is verantwoordelijk voor hoe het er uit ziet. De overheid kan daar dan niet langer op worden aangesproken.

Spaarnelanden: --Durf verantwoordelijkheid bij burgers neer te leggen en wees niet bang voor negatieve burenreacties.

--Controleer op toegankelijkheid, niet op netheid --Geef richtlijnen en begeleiding ipv regelgeving en onderhoudscontracten Professionals: --Workshop als instrument om mensen bij elkaar te brengen --Meer ruimte voor individuele begeleiding op locatie

37 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

9.

DE AUTEURS

Jelle Fekkes en Annemarie Kok zijn beiden werkzaam als zelfstandig landschapsarchitect, met een grote interesse in het publieke domein, het toe-eigenen van de eigen leefomgeving door bewoners en de stad als duurzaam ecosysteem.

38 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Jelle Fekkes

Annemarie Kok

landschapsarchitect bnt

MSc Landscape architecture & planning

Fekkes Landschapsarchitectuur Foodscape architecture

Ecoloca Urban and Landscape Design

www.fekkeslandschap.nl

www.ecoloca.nl

Jelle Fekkes wil als gepassioneerd ontwerper vooral dienstbaar zijn aan mensen en hun wensen. Hij is sterk in het zien van verbindingen en verbanden en de mogelijkheden voor integrale oplossingen en kansen. Zijn opgebouwde kennis en ervaring als landschapsarchitect geeft hem de ruimte om op elk niveau bij te dragen aan processen en ontwikkelingen en zowel groepen als individuen te begeleiden naar het gewenste resultaat. Burgerinitiatieven en bottom-up projecten voor een duurzame, integrale en zelfredzame samenleving hebben zijn volle aandacht.

Daarnaast richt hij zich op het voedsellandschap als natuurlijke habitat van de mens. “We zijn onderdeel van het ecosysteem waarin we leven, en het wordt tijd om dit ecosysteem weer goed en natuurlijk te laten functioneren. Dat is goed voor onszelf en voor onze omgeving.�

Annemarie wil mensen, bedrijven en overheden stimuleren en inspireren bij het vergroenen van hun leefomgeving. Met haar werk en inzet hoopt ze haar bijdrage te leveren aan een meer duurzame en aantrekkelijke leefomgeving. Ze heeft een sterk analytisch vermogen en houd er van om workshops te organiseren en presentaties te geven. Ze werkt graag samen met vakgenoten maar vind het ook uitdagend om bruggen te slaan tussen verschillende instellingen en actoren zodat deze zich samen kunnen inzetten voor een betere en groenere toekomst.

Indicatie werkveld

Indicatie werkveld:

voorbeeldproject:

Ondersteuning Bottom-Up initiatieven Wijk of buurtvisie op groen Stadslandbouw, buurtmoestuin, speel- en eetbaar groen Groene schoolpleinen

Ontwerp Haarlem Vijfhoek/Raaks/Doelen (Gaande)

Herinrichting Oosterwijk - gemeente Beverwijk Herinrichting Willem Alexander Plantsoen- gemeente Beverwijk Aanleg Cruijf Court- gemeente Beverwijk

Stichting Samen Haarlem (Gaande)

Reguliere opdrachten Inrichting openbare ruimte Daktuinen Wijkpark en speelbos Landschappelijke terreininrichting Private tuinen Landschapsplan Beplantingsplan Stedenbouwkundige verkaveling Gezondheidszorg ontwerp buitenruimte Agrarische Bedrijfskavel ontwerp buitenruimte Landgoederen Ecologische verbindingszone Stedelijke infrastructuur Duurzame zorgwoning

Beleid Paleiskwartier, Den Bosch Olympisch Kwartier, Amsterdam, 5 binnenhoven Waldijk, Uitgeest Fort Vijfhuizen, Haarlemmermeer Stuwwaltuin Noordhorn De Texelse, uitbreiding naar 18 holes Cromvoirtse golfbaan Icon Island, Almere GGZ Ingeest, Bennebroek Nan Cuna Equicentrum, Barsingerhorn Bremerboog, Flevoland, principe kettingreeks Duurswold Beursplein, Hoofddorp Barsingerhorn

Hondenbeleid- gemeente Beverwijk Bomenbeleid- gemeente Beverwijk Recreatievisie Noord Veluwe- BVR adviseurs

Onderzoek Develpark- Afstudeerscriptie Wageningen Universiteit Vinex - het Vinexlandschap- Stageproject Ruimtelijk Planbureau Placemaking- Wageningen Universiteit Gated communities - Wageningen Universiteit

Educatie Schooltuinbegeleider - Gemeente Haarlem Kampbegeleider - SIW Internationale vrijwilligersprojecten Natuurgids- IVN

Eigen onderzoeksprojecten Voedselbos

Voedselbos Crailoo, Barsingerhorn

39 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

10.

BETROKKEN DESKUNDIGEN

Iris Veltman

De Workshops zijn begeleid door een team van professionals met verschillende achtergronden. Naast de auteurs waren dat Iris Veltman bij beide workshops en Brenda van Leeuwen bij de tweede middag. Ook zou Hans Olsthoorn er de tweede dag bij zijn, maar hij moest wegens griep helaas verstek laten gaan.

In dit hoofdstuk vertellen zij kort iets over zichzelf, en vat Iris samen wat zij tijdens de workshops heeft gepresenteerd over het belang van planten en diversiteit in de stad.

milieukundige BSc

Iris Garden Ecology www.irisgardenecology.nl

Presentatie ‘Ecologie van stadsgroen’.

Iris wil mensen graag anders laten kijken naar hun omgeving. Ze is gefascineerd door de complexe processen en verbindingen in de natuur en ervan overtuigd dat we als mensen een stuk duurzamer kunnen leven door hiermee samen te werken. Ze beschikt over een brede kennis en zet die vooral in op voorlichting ter verduurzaming van de directe omgeving en voedselproductie. Zo houdt zij een blog (Iris’ Garden Ecology blog) bij over ecologisch en duurzaam tuinieren, ontwerpt ze tuinen (onder andere buurttuinen), schrijft ze voor bladen en websites en geeft ze lezingen. Daarnaast is ze continu bezig met onderzoek, tests, observatie en het verzamelen van informatie. Ze gebruikt o.a. haar eigen voor- en achtertuin als testtuinen.

Door Iris Veltman

Tijdens de tweede workshop heb ik een presentatie gehouden over het ecologisch belang van groen in de stad en op welke praktische manieren hiermee rekening gehouden kan worden. Dieren (en planten, schimmels en bacteriën) hebben routes nodig naar nieuw leefgebied in en rond de stad. Stadsgroen speelt hierbij voor doorgeefluik en zo draagt ieder beetje groen bij, zowel klein- als grootschalig. Voor ons mensen is het weer nuttig om de natuurlijke vijanden van plaagdieren trekken en die door de stad te helpen verspreiden. Door hiermee rekening te houden bij het ontwerpen en kiezen van stadsgroen kan hier effectiever op worden ingespeeld. Diversiteit in het algemeen zorgt voor meer diversiteit in de dieren die ervan profiteren, zowel diversiteit in plantlagen als in plantsoorten. Dat geldt in het bijzonder voor roofdieren, zoals roofinsecten, vogels, egels en padden. Iedere plantlaag trekt verschillende dieren, maar hoe meer plantlagen met elkaar gecombineerd worden (bijvoorbeeld een boom met onderbegroeiing en een klimplant), hoe meer schuilplaats en voedsel er gevonden kunnen worden en hoe meer dieren er daarom van kunnen profiteren.

Verder kan stadsgroen effectiever aan ecologie bijdragen door te kiezen voor planten die meerdere dingen bieden, zoals nectar, bessen, zaden of schuil/nestplaats. En door jaarrond voedsel aan te bieden wordt het stukje groen betrouwbaarder voor dieren en is er meer kans dat het onderdeel gaat uitmaken van de vaste route. Vogels en zoogdieren worden vooral aangetrokken door vruchten, bessen en zaden, insecten, bomen en verschillende plantlagen. Bestuivers door veel soorten bloemen, roofinsecten en spinnen door een diversiteit aan planten en bloemen. En zelfs amfibieën kunnen goed leven in de stad als er water en veel lage beplanting aanwezig is.

Indicatie werkveld

voorbeeldproject:

Ontwerp Privétuinen Openbare tuinen en parken Beplanting Daktuinen Waterverwerking

Permacultuur voedselbos voor buurttuin Cirkeltje Rond, Nieuwegein

Artikelen Websites Bladen Blogs

Ecologisch tuinieren voor Groei&Bloei Midden-Kennemerland

Lezingen Lezingen Workshops

Wijk op Groen, Haarlem

Onderzoek Ecologisch tuinieren Ecosystemen Duurzaamheid Permacultuur Voedselbossen

PermacultuurCentrum Haarlem Eigen tuinen

40 WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

Brenda van Leeuwen

Hans Olsthoorn

stedelijk ontwerper

specialist klimaatadaptie

Brenda Voskamp - Van Leeuwen Stedelijk Ontwerp

hans@proquint.com www.proquint.com

www.bvlso.nl Brenda van Leeuwen Stedelijk Ontwerp is een jong ontwerpbureau voor de buitenruimte. BVLSO staat voor eigenheid, flexibiliteit en samenwerking. Het bureau houdt zich primair bezig met het maken van ruimtelijke inrichtingsplannen en ontwerpen van meubilair en objecten voor de buitenruimte. De kwaliteit van het ontwerp wordt gezocht in de unieke identiteit van de ruimte. De wens van de opdrachtgever en de beleving van de gebruiker zijn uitgangspunten.

De passie van Hans Olsthoorn is duurzame ontwikkeling met een grote voorliefde voor water, groen en cultuurhistorie in onze stedelijke leefomgeving. Hij is opgeleid ecoloog en bedrijfskundige. Sinds 2001 werkt hij als zelfstandig gevestigd projecten procesmanager aan uiteenlopende vraagstukken over waterbeheer, duurzame energie en gebiedsontwikkeling. Hans heeft een scherp oog voor een brede integrale aanpak met inbreng van lokale kennis en betrokkenheid. Klimaatadaptatie heeft zijn warme belangstelling omdat deze kansen biedt voor water en groen in de stad. Het initiatief voor meer groen in de Vijfhoek juicht hij toe; voor alle bewoners van jong tot oud liggen hier grote kansen voor verbetering van de leefbaarheid.

Planten en dieren zullen er ook van profiteren en aldus een bijdrage leveren aan de biodiversiteit.

BVLSO is breed actief binnen het vak ‘ruimtelijke inrichting’: ook begeleiding van workshops, organisatie van (expert)meetings en samenwerking in projecten met het voortgezet onderwijs vallen onder de werkzaamheden.

Indicatie werkveld

Bezoek de website voor meer informatie.

Klimaatadaptatie Aanpak van wateroverlast in het Westland Verdroging en wateroverlast in Woerden Klimaat stresstest in de IJmond

Groen Groenontwikkeling in de Haarlemmermeer Aanleg wandelroutes in Tuinen van West Bomenbeleidsplan gemeente Wageningen

Water Waterplannen in vier gemeenten Waterbeheer in het Groene Hart Waterveiligheid in het kustgebied

Gebiedsontwikkeling Duurzaam bedrijfsterrein Hoogtij Herontwikkeling Duin en Bosch Renovatie Hofplein Vianen

Duurzame energie Planstudie aanleg zonnepark Aalsmeer Biomassa uit Baggerspecie in Flevoland Windturbines in Zaanstad

41 FEKKES LANDSCHAPSARCHITECTUUR i.s.m. ECOLOCA

WIJK OP GROEN - een bewonersvisie op groen in de Vijfhoek - Raaks / Doelen

WIJKRAAD VIJFHOEK - RAAKS / DOELEN