Ideogramy Architektury. Między znakiem a znaczeniem (fragmenty)

ide.indd 1

2010-02-17 10:36:50

ide.indd 2

2010-02-17 10:36:51

Jacek Krenz

IDEOGRAMY ARCHITEKTURY Między znakiem a znaczeniem

PELPLIN 2010

Ideogramy architektury.indd 1

2010-02-17 09:18:14

Recenzenci: Dr hab. inż. architekt Lucyna Nyka Dr hab. sztuki, dr inż. architekt Jacek Dominiczak

Redakcja: Katarzyna Bogucka-Krenz © Copyright Jacek Krenz

Projekt okładki: Michał Krenz Ideogramy na okładce: Vera Pereira, Tânia Quezado Skład: Marcin Lipiński, Iwo Mokwa

Wydawnictwo „Bernardinum” Sp. z o.o.

83-130 Pelplin, ul. Bpa Dominika 11 tel. +48 58 536 17 57, fax +48 58 536 17 26 e-mail: bernardinum@bernardinum.com.pl www.bernardinum.com.pl Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnictwa „Bernardinum” Sp. z o.o. tel. +48 58 536 17 57, e-mail: drukarnia@bernardinum.com.pl ISBN 978-83-7380-806-5 All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone.

Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych – również częściowe – tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.

Ideogramy architektury.indd 2

2010-02-17 09:18:14

Istotą wiedzy nie jest ani widzieć, ani dowodzić, ale interpretować.

Michel Foucault, Słowa i rzeczy (1966)

Ideogramy architektury.indd 3

2010-02-17 09:18:14

Ideogramy architektury.indd 4

2010-02-17 09:18:15

Wstęp: między znakiem a znaczeniem 7 Opowieść i porozumienie: znak i symbol w komunikacji wizualnej 19 Poszukiwanie języka 22 • Pisma obrazkowe, klinowe, runiczne, hieroglify 22 • Obrazowanie zjawisk przestrzennych 23 • Zapisy muzyczne: neumy, nuty, partytury 24 • Choreografia: zapis ruchu 25 • Poezja w przestrzeni 26 • Reklama, plakat, billboard 28 Obrazowe porządkowanie świata i wyobraźni 29

Forma mówiąca: znaczenia architektury 33 Twórca i odbiorca: czas, miejsce, interpretacja 34 Ja, architektura: znaczenia denotujące 38 Wyjście poza siebie: znaczenia konotujące 42 • Prestiż i status 42 • Ideały i aspiracje epoki 44 • Czas: przeszłość, teraz i ponad czasem 45 • Metamorfozy, cytaty i reinterpretacje 47 • Sacrum 49 • Natura 51 • Lokalna tożsamość, lokalizm 54 • Nastroje 56 • Sztuka i nowe środki wyrazu 57 • Energia kształtów i magia liczb 61 • Złudzenia, pozory, utopie i chimery 62 Wyrazistość znaczeń 64 • Oryginalność i podmiotowość 67 • Metafora: gra w znaczenia 68 • Symbol: współuczestnictwo i percepcja 70

Ideogramy architektury.indd 5

2010-02-17 09:18:15

Ideogram i interpretacja 75 Narzędzia: szkic i ideogram 76 • Pojęciowe poszukiwanie zasad kompozycji 78 • Obrazowanie pojęć: zasady kompozycyjne 80 Transformacje 84 Morfologia ideogramu 85 Podstawy warsztatowe / techniki prezentacji idei 91 • Środki graficzne 91 • Trzeci wymiar 93

Percepcja: między znaczeniem nadanym a odczytanym 109 Warsztaty mistrzów 135 Le Corbusier: Ideograficzne obrazy 136 Steven Holl: Wycinanki 141 Aires Mateus: Światy wydrążone 148

Ideogram w nauczaniu projektowania 157 Projektowanie metodą ideograficzną 158 Prace studenckie 163

Podsumowanie 207 Aneks: projekty autora 209 Bibliografia 218 Spis ilustracji 223 Streszczenie 230 Summary. Ideograms in Architecture 234 Indeks Nazwisk 237

Ideogramy architektury.indd 6

2010-02-17 09:18:15

Wstęp: między znakiem a znaczeniem

Architektura potrzebuje znaczeń, by stać się wartościowym elementem kulturowym środowiska przestrzennego. W książce tej pragnę wykazać, w jaki sposób ideogram może stać się przydatnym narzędziem do osiągnięcia tego celu.

Kreacja formy architektonicznej stanowiła zawsze główne pole moich zainteresowań, i to zarówno teoretycznych jak i praktycznych. Podziwiając dzieła mistrzów, wielkich architektów i malarzy, a także próbując własnych sił, początkowo intuicyjnie, a potem już świadomie dążyłem do zrozumienia istoty procesu twórczego. Miałem przeczucie, że najbardziej znaczące procesy zachodzą na styku różnych dziedzin sztuki, a ich przenikanie i wzajemne oddziaływanie konstytuuje ważną siłę sprawczą w kreacji nie tylko pojedynczego dzieła, ale wręcz całych kierunków i trendów.

Po latach poszukiwań i doświadczeń mogę z pełnym przekonaniem stwierdzić, że tej istoty – owego impulsu twórczego, który staje się zaczątkiem 1

Ideogramy architektury.indd 7

znaczenia – szukać należy w konwergencji sztuk: wielkie dzieła jednej dziedziny czerpią swą siłę z odniesień do innych. Dużą rolę w tych poszukiwaniach na początku drogi odegrały rozmowy z Aleksandrem Wallisem, który pierwszy zwrócił moją uwagę na aspekt wizualnej identyfikacji oraz rolę znaków i wszelkiego rodzaju „zapisów” w przestrzeni miasta.1 Rysunek, a w szczególności rysunek ideograficzny jest cennym narzędziem, które takie twórcze współdziałania inspiruje i umożliwia. W książce Architektura znaczeń pisałem, że istotę dzieła architektonicznego tworzy jego warstwa znaczeniowa. Teraz chciałbym się zająć etapami poprzedzającymi powstanie ostatecznej formy dzieła, przedstawić sposoby oraz narzędzia pomocne w budowaniu sfery znaczeń w architekturze.

Celem niniejszej pracy jest ukazanie, w jaki sposób koncepcje architektoniczne mogą być wyrażane i komunikowane za pomocą znaków graficznych – ideogramów. Wiedza

Potwierdziły to następnie lektury esejów A. Wallisa, zawartych w tomach Informacja i gwar, Miasto i przestrzeń oraz Socjologia i kształtowanie przestrzeni.

2010-02-17 09:18:15

8

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

na ten temat jest niezwykle pomocna w procesie projektowania architektury, ma też zasadniczy wpływ na postrzeganie formy architektonicznej przez jej użytkownika.

Badanie tego rodzaju zagadnień pomaga zbliżyć się do istoty procesu twórczego architektury, wzbogacając warsztat architekta o skuteczne narzędzie. Podobnie rzecz ma się z odbiorcą-użytkownikiem przestrzeni architektonicznej. Świadomość przestrzeni, w której przebywamy, budowana w oparciu o znaki symboliczne, ułatwia nam zrozumienie założonych a priori funkcji, odczytywanie wpisanych w daną przestrzeń znaczeń oraz właściwe postrzeganie relacji i powiązań pomiędzy elementami.

Architektura jest dziedziną szczególnie silnie odzwierciedlającą zmiany kulturowe i cywilizacyjne. To istotny powód, dla którego problemy teoretyczne twórczości architektonicznej należy poddawać ciągłym badaniom i weryfikacji. Analiza ideogramów istniejących budowli może z powodzeniem pogłębić lub, co istotne, właściwie ukierunkować naszą percepcję jako odbiorców. Takie znaczeniowe rozkodowanie formy architektonicznej spełnia wiele zadań: ułatwia odczytanie i interpretację zawartych znaczeń, zbliża do poznania istoty dzieła (budynku), ułatwia poruszanie się w przestrzeni, wpływa na pełniejsze wykorzystanie wpisanych funkcji.

Stanowi istotny i skuteczny instrument w procesie komunikacji pomiędzy

Ideogramy architektury.indd 8

twórcą a odbiorcą. Tym ważniejsze wydaje się zatem, by ów instrument stosowany był świadomie, nie zaś przypadkowo, tylko tak bowiem możliwe jest wyłonienie z języka tych pojęć, które docierają do sedna dzieła architektonicznego i pomagają sformułować ideę przewodnią w klarowny sposób.

Prowadzenie rozważań na ten temat wydaje się w tym kontekście nie do przecenienia, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę fakt niezwykłej wprost akceleracji rozwoju i globalizacji wszelkich zjawisk, w tym zjawisk przestrzennych. W przełożeniu na ludzkie, jednostkowe doświadczenie można stwierdzić, że współczesny człowiek staje wobec całkowicie nowych wyzwań i doświadczeń. Na co dzień musi sobie radzić w poszerzonej przestrzeni egzystencjalnej, do której ani dotychczasowe wychowanie, ani wykształcenie go nie przygotowało. Niejednokrotnie powoduje to zaburzenie tradycyjnych norm i form percepcji, co z kolei może prowadzić do lęków egzystencjalnych i zachwiania poczucia bezpieczeństwa.

Ustalenie nowych połączeń komunikacyjnych na poziomie znaków – skrótowych symboli – to ważna droga ku temu, by rozszerzyć alfabet przestrzeni o znaki, których stary świat nie posiadał w swoim słowniku, gdyż nie było po temu potrzeby. Przy czym należy tu zauważyć, iż przekazywanie samych znaków (ideogramów) odbiorcy-użytkownikowi

2010-02-17 09:18:15

9

Wstęp: między znakiem a znaczeniem

nie jest nieodzownym warunkiem do tego, by potrafił on prawidłowo korzystać z przestrzeni w procesie użytkowania. Ważne jest natomiast, by przestrzeń była zaprojektowana w sposób czytelny dla użytkownika, to jest tak, by nadany „znak” mógł działać na poziomie podświadomości i zakodowanych zachowań społecznych. Posługiwanie się ideogramami sprzyja uzyskaniu przejrzystości fenomenologicznej, tak w zakresie struktury jak i warstwy znaczeniowej form architektonicznych.2 Zapisem koncepcji przestrzennych w postaci uproszczonych znaków graficznych posługują się niemal wszyscy architekci, jednakże jak dotąd brak jest wystarczających badań na ten temat, zarówno w kraju, jak i na świecie. Adrian Frutiger w monografii Człowiek i jego znaki zwraca uwagę, iż myślowe przyjęcie znaku, czyli przybliżenie go do kształtu figuralnego, dopomaga w odszukaniu formy istniejącej w katalogu form i znaczeń przechowywanych w naszej podświadomości.3 Co więcej, ideogram nie tylko wstępnie przygotowuje nas do najwłaściwszego przyjęcia i odczytania formy architektonicznej, ale mówi nam o przyszłych sposobach naszych zachowań

Ideogramy architektury.indd 9

w trakcie jej użytkowania. Dając nam do ręki narzędzie w postaci skrótowej informacji, staje się pośrednikiem wspomagającym z jednej strony przekaz architekta, z drugiej – nasze własne, indywidualne odczytanie owego przekazu. Można powiedzieć, iż ideogram staje się drogowskazem interpretacyjnym tak dla osoby komunikującej (architekta), jak dla odbiorcy (użytkownika). Z kolei, Dino Karabeg w badaniach, które prowadzi na Uniwersytecie w Oslo, zwraca uwagę na rolę ideogramów w poszerzaniu informacji werbalnej o dodatkową perspektywę.4 Informacja wizualna zawarta w ideogramach może, jego zdaniem, łączyć dwie odrębne zazwyczaj orientacje: naukową i artystyczną. Takie podejście bliskie jest niniejszym rozważaniom.

Problem roli ideogramu w procesie tworzenia i odbioru architektury został wstępnie zarysowany w projekcie badawczym na temat warstwy znaczeniowej w architekturze, który był podstawą mojej pracy habilitacyjnej p.t. Architektura znaczeń.5 Zbliżoną problematyką zajmował się Marian Fikus, badając Przestrzeń w autorskich zapisach graficznych6, a także Piotr Gajewski w Zapisach myśli o przestrzeni7 i Maria

2

Rozróżnienie pomiędzy przezroczystością bezpośrednią a fenomenologiczną (figuratywną) polegające na ujawnianiu także ukrytych (częściowo lub w całości) warstw dzieła. [wg:] Rowe C., Slutzky R., Transparency. Basel: Birkhäuser Verlag 1997.

3

Frutigier A.: Człowiek i jego znaki. Warszawa: Wydawnictwo Do, Wydawnictwo Optima 2005, s.55.

4

Karabeg D.: Ideograms in Polyscopic Modeling. Materiały konferencji Fourth International Conference on Information Visualisation, 2000.

2010-02-17 09:18:15

10

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Misiągiewicz w pracy zatytułowanej O prezentacji idei architektonicznej.8 Obszerny przegląd badań nad odbiorem dzieła architektury zawiera publikacja Krzysztofa Lenartowicza O psychologii architektury.9 Jednakże ostatnie dziesięciolecie przyniosło w architekturze tak wielkie zmiany na wszystkich etapach procesu projektowania, a co za tym idzie, pociągnęło za sobą tak wiele i tak ogromnych przewartościowań, że zagadnienie to wymaga nowych badań i nowych definicji.

Rozwijam je tutaj w kierunku zastosowania ideogramów do badania relacji przestrzennych poszczególnych elementów oraz warstw dzieła architektonicznego w różnych fazach procesu projektowego. Ponieważ żadne z tych zagadnień nie może funkcjonować bez posadowienia w historii idei i filozofii znaku, stąd liczne odwołania, które pozwolą Czytelnikowi odnaleźć tropy na drodze do współczesnej koncepcji formy architektonicznej.

Rozważania skupiają się na teorii i praktyce interpretacji i konstruowania warstwy znaczeniowej w architekturze z perspektywy hermeneutycznej. Percepcja dzieła zakorzeniona jest zawsze w określonym

czasie oraz w indywidualnym horyzoncie intelektualnym i doświadczeniu obserwatora, dlatego myśli tu prezentowane obdarzone są dużym stopniem subiektywizmu. Chodzi tu bardziej o próbę zbliżenia się do istoty procesu kreacji niż o potrzebę jego racjonalnego uzasadnienia. Warsztat badawczy bazuje w głównej mierze na teoriach semiologicznych i fenomenologicznych estetyki. Materiał ikonograficzny dla poszczególnych analiz stanowią dzieła architektury współczesnej, w których warstwa znaczeniowa formy przestrzennej jest wyraźnie czytelna. Zakres badań ograniczony został głównie do obiektów architektury, powstałych w ciągu ostatnich dwóch dekad.

Na podstawie tych analiz podjąłem próbę sprecyzowania kolejnych faz pracy konceptualnej nad ideogramem, przy czym działania te obejmują również poszczególne warstwy obiektów: strukturalną, funkcjonalną, konstrukcyjną, instalacyjną, a także znaczeniową: społeczną, kulturową, estetyczną i filozoficzną.

Główna teza, że architektura potrzebuje znaczeń, by stać się wartościowym elementem kulturowym środowiska przestrzennego, nie mogłaby

5

Krenz J.: Architektura znaczeń. Gdańsk: Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej 1997.

6

Fikus M.: Przestrzeń w autorskich zapisach graficznych. Poznań: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej 1991.

7 Gajewski

P.: Zapisy myśli o przestrzeni. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 2001.

8

Misiągiewicz M.: O prezentacji idei architektonicznej. Monografia 245, seria: Architektura. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 1999.

9

Lenartowicz K.: O psychologii architektury. Monografia 138, seria: Architektura. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 1992.

Ideogramy architektury.indd 10

2010-02-17 09:18:15

11

Wstęp: między znakiem a znaczeniem

być przedstawiona w pełni bez wskazania kontekstu przestrzennego. Dlatego w tym ujęciu ważne wydało się wykazanie relacji z otoczeniem (przestrzeń zewnętrzna-wewnętrzna, międzyprzestrzeń).

Rozważania rozpoczyna omówienie roli znaku i symbolu w szeroko pojętej komunikacji wizualnej.

Dopiero w oparciu o taką wiedzę bowiem można zobaczyć, jak istotne są wszelkie znaczenia, jakie przenosić może architektura. Komunikacja, jak wiemy, opiera się na wymianie znaków, które zostały uprzednio skodyfikowane społecznie i kulturowo, a następnie uznane za język zrozumiały dla obu stron: nadawcy i odbiorcy. Rozważania o sposobach interpretacji form architektonicznych za pomocą ideogramów, przedstawione w dalszej części, mogą stanowić punkt wyjścia dla stworzenia takiego alfabetu znaków współczesnej architektury. Pozwoli to przybliżyć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób język kształtów formy architektonicznej – geometrii, konstrukcji, materiałów, kolorów – który w dużym stopniu zależny jest od indywidualnej postawy i upodobań stylistycznych twórcy, lokalnej tradycji, warunków klimatycznych, możliwości technologicznych itp., może być przekładany na syntetyczną mowę znaków.

To z kolei pozwoli określić, jak takie złożone relacje przestrzenne można transponować na uproszczone algorytmy operacyjne. W rozdziale

Ideogramy architektury.indd 11

Warsztaty mistrzów przedstawione są prace nad formą architektoniczną wybranych architektów, należących do trzech różnych pokoleń: Le Corbusiera, Stevena Holla oraz braci Manuela i Francisco Aires Mateus.

W rozdziałach: Percepcja: między znaczeniem nadanym a odczytanym oraz Ideogram w nauczaniu projektowania jako przykłady obrazujące omawianą problematykę przedstawione zostały prace studenckie. Analizy ideograficzne istniejących budynków, które zwykle otwierały cykl projektowania, bazowały na możliwie jak najszerszym materiale ikonograficznym obiektu, który tu, z racji ograniczeń, został przedstawiony najczęściej w postaci jednej fotografii. Jako nauczyciel akademicki z dużą satysfakcją pragnę w tym miejscu stwierdzić, że nauczanie projektowania z zastosowaniem metody ideograficznej daje niezwykle ciekawe rezultaty. Przy okazji rozważań na temat kompozycji architektonicznej pozwala wskazać studentom, jak ważne jest, by ich projekt trafił jako pełnowartościowy „komunikat” do odbiorcy.

Nie jest to więc ćwiczenie i rozwijanie li tylko umiejętności projektowych, działanie czysto intelektualne w próżni społecznej. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że zasady stosowania ideogramu niejako samoistnie wymagają uwzględnienia pełnego procesu komunikacji – tj. obok fazy nadawania komunikatu

2010-02-17 09:18:15

12

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

(projektowanie), również fazę odbioru (percepcja) – znaczeń zawartych w dziele architektonicznym. Projekty, w których studenci posługiwali się ideograficzną metodą poszukiwania formy architektonicznej, ukazują przydatność tego narzędzia w tworzeniu form oryginalnych i nasyconych treścią intelektualną.

Wierzę, że wnioski z prezentowanych rozważań i przykładów praktycznych ułatwią zrozumienie złożoności, ale i logiki przemian w zakresie relacji pomiędzy ideą a materią, jakie dokonują się na naszych oczach we współczesnej architekturze. W dobie gwałtownych zmian technologicznych, które w nieznany dotąd sposób poszerzają pojęcie samej architektury oraz zakres możliwości realizacyjnych, pełniejsze rozumienie dokonujących się przemian staje się dla architekta niezbędnym warunkiem świadomego uczestnictwa w dokonujących się modyfikacjach teorii architektury. A to w konsekwencji może ułatwić podejmowanie trafniejszych decyzji kompozycyjnych.

Przebieg badań, które stanowiły materiał do tej książki, był przedstawiany na stronie internetowej: www. pg.gda.pl/~jkrenz/b-ideogram.htm.

Składa się nań m. in. otwarte i na bieżąco uzupełniane studium poszczególnych przypadków – kolekcja ideogramów wykonanych przeze mnie, jak również przez innych architektów, którzy posiłkowali się tą formą przekazu w swoich projektach, oraz przez

Ideogramy architektury.indd 12

studentów, którzy uczyli się tej metody, analizując istniejące i projektując własne obiekty architektoniczne. Formuła internetowa umożliwia udział w badaniach wszystkim zainteresowanym, którzy odpowiedzą na zaproszenie do przysyłania kolejnych ideogramów. W badaniach wykorzystana została bogata ikonografia, zgromadzona w trakcie dotychczasowych rozważań nad zagadnieniem, oraz kilkadziesiąt analiz szczegółowych.

Miałem sposobność badać i sprawdzić skuteczność prezentowanej metody ideograficznej poszukiwania formy w nauczaniu projektowania architektonicznego w następujących szkołach architektury: • Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej, w latach 1996– 2005, • Wydział Architektury Wnętrz i Wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu, jako profesor wizytujący w roku akademickim 2004/2005, • Departamento de Engenharia Civil e Arquitectura, Universidade da Beira Interior w Portugalii, jako profesor wizytujący w latach 2005–2009.

Chciałbym w tym miejscu złożyć podziękowania wszystkim, którzy mi w moich pracach badawczych asystowali: kolegom i koleżankom, z którymi prowadziłem zajęcia projektowe, a zwłaszcza studentom z różnych części świata, z różnych kręgów

2010-02-17 09:18:15

13

Wstęp: między znakiem a znaczeniem

kulturowych. Praca z nimi dała mi możliwość oceny specyfiki, ale także powszechności w odbiorze określonych znaków i symboli, a ich kreatywność i wyobraźnia były dla mnie stałym źródłem inspiracji. Żywię nadzieję, że i oni również skorzystali z naszego spotkania, by nauczyć się narzędzia projektowego, które okaże się pomocne w ich przyszłej praktyce

zawodowej. Wyniki tych prac studyjnych możemy już docenić w prezentowanych przykładach ideogramów, a następnie w projektach, jakie na tej podstawie powstały.

Mojej żonie Katarzynie, pisarce i poetce, dziękuję za wspieranie moich prób używania pióra do układania słów, zamiast do rysowania i projektowania, jak do tego przywykłem.

Obrazy i grafy: definicje pojęć Znak Znak to coś postrzeganego zmysłami, co stoi zamiast czegoś innego.

To komunikat, pełniący funkcję narracyjną, która umożliwia człowiekowi percepcję.10 Znak znaczy o tyle, o ile odwzorowuje to, na co wskazuje.11 Znaki stanowią nieodłączną część naszego życia. Informują nas o przestrzeni, w której się poruszamy, wyznaczają określone zachowania, pomagają w orientacji przestrzennej. Znaki graficzne są podstawowymi „środkami porozumienia” wykorzystywanymi do organizacji życia społecznego. Przykładem mogą być wszelkie znaki graficzne w mieście: zebry na przejściach ulicznych, strzałki dróg

Ideogramy architektury.indd 13

ewakuacyjnych, symbol dostępności dla osób niepełnosprawnych, ikonograficzne ostrzeżenia oraz instrukcje zachowań w miejscach publicznych.

W dobie globalizacji dąży się do standaryzacji znaków graficznych. Światowe i regionalne organizacje opracowują obowiązujące normy niemal we wszystkich dziedzinach.12 Odrębny obszar stanowią znaki językowe: alfabety i litery, skróty, skrótowce i inicjały.

Desygnat Desygnat to każdy konkretny obiekt, który odpowiada nazwie, lub inaczej: na który dany wyraz, pojęcie

10

Por. Lurker M.: Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Kraków: Znak 1994, s.24.

11

Foucault M.: Słowa i rzeczy (1966). Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2006.

12

Np. PN-N-99911-01:1992 Znaki graficzne. Symbole informacji publicznej.

2010-02-17 09:18:15

Opowieść i porozumienie: znak i symbol w komunikacji wizualnej

19

Opowieść i porozumienie: znak i symbol w komunikacji wizualnej

Poszukiwanie języka:

Pisma obrazkowe, klinowe, runiczne, hieroglify

Obrazowanie zjawisk przestrzennych Zapisy muzyczne: neumy, nuty, partytury

Choreografia: zapis ruchu

Poezja w przestrzeni

Reklama, plakat, billboard Obrazowe porządkowania świata i wyobraźni

Przed przystąpieniem do zasadniczej części, która poświęcona będzie ideogramom, kilka słów należy powiedzieć o roli znaków i symboli w komunikacji wizualnej.

Człowiek odwołuje się do znaków dla wyrażenia pojęć i stanów. Nim pojawiły się alfabety złożone z liter, posługiwano się pismami obrazkowymi, klinowymi, runicznymi i hieroglifami. Niejednokrotnie treści przekazu można było wyrazić efektywniej przy pomocy obrazu czy znaku graficznego, zwłaszcza te dotyczące zjawisk przestrzennych i świata rzeczywistego. Pojęcia metafizyczne, emocje i stany duchowe wymagały odwołania się do obrazów symbolicznych.

1

Ideogramy architektury.indd 19

W owej „mowie symboli” znaczną rolę odgrywały znaki geometryczne. Choć stanowiły komunikaty często niejednoznaczne, o dużym stopniu metaforyzacji, a wręcz subiektywizmu w ich tworzeniu i odbiorze, mimo to posiadały dużą siłę oddziaływania. Znajdowane w różnych regionach i pochodzące z różnych epok, zdają się posiadać podobną wymowę i zbieżne znaczenie.1 Percepcja jakości przestrzennych jest odbiciem ludzkich zmysłów.

Nasze widzenie, słyszenie, odczuwanie otaczającego świata opiera się na analogii – zwielokrotnieniu tego, co ogarniamy wzrokiem, dotykiem czy słuchem, a następnie odwołaniu

Por. Cirlot J. E.: Słownik symboli. Kraków: Znak 2000.

2010-02-17 09:18:15

22

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Poszukiwanie języka

Pisma obrazkowe, klinowe, runiczne, hieroglify Zanim pojawiło się pismo obrazkowe, człowiek używał prostych znaków graficznych – karbów i nacięć (pismo klinowe, celtycki alfabet Ogham). Najstarsze znane schematyczne rysunki symbolizowały przedmioty, osoby i zwierzęta, zjawiska przyrody oraz elementy krajobrazu. Dopiero gdy pojawiła się potrzeba zapisu czynności, stanów emocjonalnych, imion itp., pismo przedstawieniowe uległo przekształceniu. Zamiast hieroglifów pojawiło się pismo ideograficzne, oparte na ideogramach, tzn. znakach reprezentujących semantyczne jednostki językowe: morfemy lub wyrazy, niezależnie od ich fonetycznej postaci.

Hieroglify ze świątyni w Kom Ombo

Ideogramy architektury.indd 22

To jeden z najstarszych rodzajów pisma, z niego w większości wywodzą się współczesne alfabety.

Ponieważ pismo ideograficzne powstało na drodze przekształceń bezpośrednio z piktogramów, poprzez upraszczanie rysunków, zmiany dotyczyły nie tyle samego znaczenia, ile stopnia precyzji i sposobu zapisu. Charakter ideograficzny miały hieroglify egipskie, pisma wielu plemion indiańskich Ameryki Północnej i Środkowej, a także plemion polinezyjskich i australijskich oraz niektórych ludów Afryki. Fazę ideograficzną przeszły w swej ewolucji znaki pisma chińskiego. Podobnym przekształceniom uległo również pismo klinowe.

Stopniowa rezygnacja z obrazowych przedstawień wymusiła kolejną zmianę w podejściu do zapisów graficznych oraz do pisma jako źródła informacji i sposobu komunikacji.

W wielu systemach nie istniała jedna norma, a znaki miały po kilka, kilkadziesiąt, a nawet kilkaset wariantów.

Potrzeba jednoznaczności przekazywanych treści była główną przyczyną wprowadzenia do pisma elementów fonetycznych. Tak powstało pismo ideograficzno-fonetyczne, z którego ostatecznie rozwinęło się czyste pismo fonetyczne.

2010-02-17 09:18:16

25

Opowieść i porozumienie: znak i symbol w komunikacji wizualnej

Zapisy muzyczne: neumy, nuty, partytury Notacja muzyczna jest szczególną odmianą symbolicznego języka, za pomocą którego można zapisać i wskazać wykonawcy cechy dźwięków muzycznych, rytmikę, melodię, harmonię, dynamikę oraz artykulację (głosu ludzkiego lub instrumentu muzycznego). Nuty w długim procesie rozwoju historycznego, który doprowadził do powstania współczesnej notacji muzycznej, przybierały różne formy graficzne. Historycznie wywodzą się od bezliniowej notacji neumatycznej, która powstała przed VIII w., a służyła do zapisu chorału gregoriańskiego. Pierwotnie, neumy prawdopodobnie odzwierciedlały ruchy rąk kantora kierującego śpiewem, stąd też ich nazwa „znaki cheironomiczne”. Utwory współczesnej muzyki eksperymentalnej wymykają się regułom tradycyjnej notacji nutowej.

Neumy i tekst Dromte mig en drom i nat (Codex Runicus)

Pierwsza strona rękopisu J.S. Bacha, Suita g-moll na lutnię, 1705

Choreografia: zapis ruchu Taniec to jedna z nielicznych dziedzin sztuki, w których ludzkie ciało traktowane jest jako forma przestrzenna (bryła), podlegająca kształtowaniu i modulowaniu – dla wyrażenia określonych treści. Jednak w przeciwieństwie do rzeźby czy architektury, balet jest sztuką ulotną, trwającą w czasie tylko tak długo, jak długo tancerz wykonuje swoje ruchy.

Do zapisu choreografii, a więc obrazowego (ikonograficznego) przedstawienia ruchów tańca, używano

Ideogramy architektury.indd 25

Muzycy jazzowi często stosują swoje własne notacje. Zapis utworu How to Ignore Morning saksofonisty Mikołaja Trzaski, 2009.

2010-02-17 09:18:17

26

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Zapis utworu Solitude Hansa Ch. Steinera, utworzony z użyciem programu Pure Data, 2007

Dance Writing – notacja tańca, sformułowana w 1972 r. przez Valerie Sutton odwołuje się do ikony ludzkiej postaci, dzięki czemu jest znacznie łatwiejsza w odczycie niż skrótowe symbole

La Cachucha, Notacja Friedricha Alberta Zorna

2

różnych metod, bazujących na zapisach figuratywnych, cyfrowych, literowych i słownych.2. Jednak przez długi czas najpewniejszym sposobem przekazania „choreograficznego tekstu” było nauczenie się go bezpośrednio od choreografa lub od poprzedniego wykonawcy, który już go znał i wielokrotnie wykonywał. Dopiero film utorował nową drogę, dając możliwość pełnej dokumentacji, uwalniając kwestie przetrwania i archiwizacji układu choreograficznego od ludzkiej pamięci.

Notacja Eshkol-Wachmana – zapis pozycji i ruchów ciała

Jednym z takich języków zapisu był specjalnie do tego celu wynaleziony, system notacji Raoul-Augera Feuilleta opisany przez niego w traktacie Chorégraphie, ou l’art de décrire la danse par caracteres, figures et signes démonstratifs z roku 1700.

Ideogramy architektury.indd 26

2010-02-17 09:18:17

75

Ideogram i interpretacja

Ideogram i interpretacja

Narzędzia: szkic i ideogram

Pojęciowe poszukiwanie zasad kompozycji

Obrazowanie pojęć: zasady kompozycyjne Transformacje Morfologia ideogramu Podstawy warsztatowe / techniki prezentacji Środki graficzne

Trzeci wymiar

Rysowanie dla architekta jest tym, czym pisanie dla pisarza. Szkicowanie staje się z czasem czynnością niemal intuicyjną, formą luźnych notatek, impulsem, który włącza do współpracy myśl, wzrok i gest. Rysunek towarzyszy wszystkim etapom projektowania. Jest nie tylko niezbędnym narzędziem i środkiem przekazu – determinuje formę, pomaga w jej zdefiniowaniu. Wraz z pierwszymi kreskami dokonuje się stopniowa wizualna morfologizacja idei.

Rysunek jest więc istotnym, może najistotniejszym początkiem procesu, umożliwiającym tworzenie form, a następnie sprawdzenie ich prawidłowości. To wizualne wyobrażenie myśli i zamysłu projektowego,

Ideogramy architektury.indd 75

ich pierwsza dwuwymiarowa materializacja. Na wszelkie inne prezentacje, trójwymiarowe czy prawdziwy model, przychodzi czas dopiero w następnej kolejności.

Rysowanie koncepcji architektonicznej jest procesem złożonym i wielokierunkowym. Zamysł zamienia się w linie, powoływane do życia ślady graficzne konkretyzują go, ujmują w określony kształt. Co więcej, rysowanie traktowane jako rekonesans terenu, próbowanie wariantów i poszukiwanie formy, wzbogaca nasze widzenie o poznanie refleksyjne, dzięki czemu możemy następnie dokonać wszechstronnej oceny kolejnych faz rozwoju danej koncepcji. Każda wersja wydobywa na

2010-02-17 09:18:22

76

Praca koncepcyjna architekta (trawestacja rysunku Oscara Niemeyera, rys. autor)

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

jaw ukryte wymiary, kształty idei i rzeczy. Poprzez ciąg skojarzeń i porównań, jakie rysunek wywołuje,

możemy rozwinąć pierwotną ideę lub w sprzężeniu zwrotnym ją zmodyfikować. Rysunek nie jest więc tylko narzędziem i środkiem zapisu graficznego, lecz pełni także rolę katalizatora w procesie powstawania formy architektonicznej. Pomaga projektantowi rozwinąć koncepcję, która powstaje stopniowo, wspomagana w całym przebiegu procesu szkicami. Bywa jednak i tak, że architekci dążą do jak najwierniejszego zrealizowania cech zawartych w szkicu, by w sposób bezpośredni „odcisnąć rękę” w swoim dziele.

Narzędzia: szkic i ideogram „Myślenie ołówkiem” ma szczególne znaczenie w operowaniu złożonymi zależnościami, podlegającymi opracowaniu w procesie dynamicznego projektowania. Rysunek komentuje i rejestruje poszczególne etapy drogi projektowej, a następnie przedstawia ostateczne rozwiązanie problemu.

Często z powodzeniem służy też poszukiwaniu i znajdowaniu rozwiązań. Szczególnie przydatne są tu syntetyczne formy rysunku, jak szkic i ideogram. Szkice, zwłaszcza w początkowej fazie, są nieocenioną pomocą, umożliwiają szybkie sprawdzenie prawidłowości danego rozwiązania, relację z otoczeniem,

Ideogramy architektury.indd 76

układ funkcjonalno-przestrzenny.

Z kolei ideogram pomaga znaleźć kierunek, buduje zamysł projektowy w oparciu o kwintesencję formy i znaczenia. Szkicowa forma ideogramu zawiera w sobie szczególny potencjał przez swą otwartość wynikającą z niedokończonej, niedopowiedzianej formy – pobudza wyobraźnię i sprzyja różnorodnym interpretacjom. Szkicowe ujęcie rzutów i przekrojów pozwala zintegrować złożoną strukturę budynku i wypracować koncepcję. Szkice i ideogramy wykorzystywane są też do przedstawienia wstępnych koncepcji klientowi, dobrze je tłumaczą i wspierają argumentację.

2010-02-17 09:18:23

81

Ideogram i interpretacja

Obrazowanie pojęć: zasady kompozycyjne W procesie wizualnego odwzorowywania idei sięgamy do wyobrażeń, znaków i symboli. Michel Foucault przedstawia cztery figury, którymi się tu posługujemy.4 Będą to: Conveniencia – odpowiedniość, ład oparty na kojarzeniu i dopasowywaniu rzeczy o podobnych cechach w ramach jakiegoś systemu.

Aemulatio – emulacja, podobieństwo.

Analogia – subtelniejsze odwzorowanie relacji, otwarcie na interpretacje.

Sympatia – najodleglejsze zbliżenia prowadzące do wspólnego mianownika i poczucia tożsamości.

Powyższe reguły, wraz z wymienionymi w poprzednim rozdziale kategoriami estetycznymi, dają wskazówki dla pojęciowego poszukiwania zasad kompozycji. Ta ostatnia rządzi się z kolei swoimi własnymi prawami, do których zaliczymy właściwe operowanie m. in.: skalą, wielkością, proporcjami i relacjami pomiędzy elementami. Reguły te są niezbędne dla warsztatu architekta, umożliwiają komponowanie form w przestrzeni i wyrażanie założonych znaczeń.5 Pomocne będą tu także kategorie estetyczne, takie jak zestawione poniżej w układzie antonimicznym (w trzeciej kolumnie ideogramów ukazana jest próba połączenia przeciwieństw).

4 5

Ideogramy architektury.indd 81

kwadrat | koło

wklęsłość | wypukłość

powierzchniowość | penetracja

duży | mały, całość | część

kanciastość | miękkość linii

Foucault M.: op.cit., s.29.

Szerokie omówienie kategorii estetycznych zawiera pionierska książka Juliusza Żórawskiego, O budowie formy architektonicznej. Warszawa 1973.

2010-02-17 09:18:23

89

Ideogram i interpretacja

1. Apartamenty Okurayama, Jokohama, Japonia / Kazuyo Sejima, 2008; 2. Pawilon Letni Serpentine Gallery, Londyn, Wlk. Brytania / Kazuyo Sejima, Ryue Nishizawa, 2009

Zasada kompozycyjna nawiązuje do geometrii meandra. Wytycza elementy ogniskujące, organizuje je w nadrzędnym porządku w postaci układu wzajemnie połączonych przestrzeni wewnętrznych i zewnętrznych. Dzięki swobodnemu przepływowi brył, ścian i nawierzchni całe założenie zyskuje jednorodność estetyczną, a dzięki zróżnicowaniu przebiegu meandrowania każdy wycinek jest w jakimś stopniu zindywidualizowany, co ułatwia identyfikację.

Podobną zasadę meandra, lecz bardziej swobodnie zastosował Kazuyo Sejima wraz z Ryue Nishizawa w planie letniego pawilonu Serpentine Gallery w Kensington Gardens w Londynie. Wg. autorów dach z aluminium przepływa swobodnie pomiędzy drzewami jak dym.

1

Ideogramy architektury.indd 89

2

2010-02-17 09:18:24

90

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Jüdisches Museum, Berlin, Niemcy / Daniel Libeskind, 2001. a,b/ rys. Daniel Libeskind, c/ Ideogram: Ireneusz Marzec, WAPG

(a) Ideogram jako niewidzialna matryca projektu. Libeskind odchodzi od tradycyjnych sposobów upamiętniania faktów i wydarzeń, odwołując się do głębszych warstw percepcji. Rzut oparty został o przetworzony kształt gwiazdy Dawida, powstały na przecięciu linii łączących szczególne dla Żydów miejsca w mieście. Stosując dynamiczne i surowe formy próbuje oddać ogólne odczucia nieobecności i cierpienia, obraz ognia i destrukcji. (b) Ideogram jako odniesienie do utworu muzycznego. Przedstawiona w autorskim szkicu Libeskinda konfiguracja dwóch linii ma odzwierciedlać nagle przerwaną linię melodyczną ostatniego aktu niedokończonej opery Arnolda Schönberga Mojżesz i Aaron. (c) Ideogram alegoryczny, posługujący się geometrycznym odniesieniem do metafizyki, ukazuje inną interpretację tego samego obiektu. Charakterystyczne dla całego budynku pozałamywane linie o zmiennych kierunkach to krzyżujące się drogi (trudne, często przerwane) – losy żydowskich mieszkańców Berlina. Najszersza droga (główny trakt) symbolizuje mrok Holokaustu i prowadzi ku nicości.

a

Ideogramy architektury.indd 90

b

c

2010-02-17 09:18:25

91

Ideogram i interpretacja

Podstawy warsztatowe / techniki prezentacji idei Środki graficzne Ideogram może przybierać różne formy graficzne zależnie od przyjętej konwencji i techniki rysunku. Podstawowymi „grafemami” do budowy ideogramu będą: punkty, linie i powierzchnie, w ich dynamicznej sekwencji. Kreska stanowi najbardziej elementarny środek zapisu graficznego. Wyznacza kierunek, opisuje płaszczyznę, w oparciu o różne konfiguracje i zasady porządkowania (szeregowanie, rytm, odległości etc.). Poruszający się punkt tworzy linię. Linia, przesuwając się, tworzy płaszczyznę (zagęszczenie kresek powoduje powierzchniowe zacienienie).

Owa dynamika odpowiada podstawowym stereotypom percepcyjnym, polegającym na ustanowieniu ześrodkowań (miejsc), kierunków (dróg) i powierzchni (obszarów). Stereotypy te powstały na skutek wielokrotnego kojarzenia określonych symboli z określoną kategorią zjawisk. Istnieją one w świadomości lub podświadomości zarówno jednostkowej, jak i zbiorowej wszystkich społeczności, które łączy wspólnota. Stanowią skrótowe, uproszczone, zabarwione

9

Ideogramy architektury.indd 91

wartościująco, niekiedy symbolicznie, wyobrażenia elementów środowiska przestrzennego.9 Wybór narzędzia i techniki graficznej sprawią, że ten sam ideogram nabierze innego wyrazu.

Narzędzia wpłyną na grubość kreski i jej cechy (równość, gładkość, poszarpanie), podczas gdy sposób wykonania (kreska spontaniczna i zamaszysta lub uporządkowana) będzie podstawą dla określenia stylu i nastroju rysunku. Zastosowanie grubego ołówka umożliwia zdecydowaną kreskę, natomiast długopis, Kraków 09 line aqua 1x – wizja przyszłości miasta. / Andrzej Wielgosz, 2004

To skrótowe omówienie nie wyczerpuje złożonej problematyki. Elementy geometrii ideogramów i zależności pomiędzy elementami szeroko przedstawia Adrian Frutiger w: Człowiek i jego znaki. Obszerny katalog 2300 ideogramów przedstawia Carl G. Liungman w Thought Signs: the Semiotics of Symbols: Western Non-pictorial Ideograms. Książka jest bardzo obszernym źródłem ideogramów zachodniego świata od rytów z Cro-Magnon po współczesne graffiti. W obszernych fragmentach dostępna jest także w Internecie: http://books.google.com/ books?id=8s1Gl2X-DlgC

2010-02-17 09:18:25

93

Ideogram i interpretacja

rodzaj zastosowanych środków wyrazu, takich jak: kontur, negatyw, lustrzane odbicie. Możemy również odwołać się do efektów, jakie dają różnorakie działania transformacyjne, takie jak: redukcja kształtu poprzez wydobycie cechy nadrzędnej, multiplikacja, złudzenie objętości, perspektywa czy użycie światłocienia, koloru etc. Gama możliwości jest nieograniczona, jednak zawsze należy zadbać o zachowanie czytelności rysunku i wypracowanie klarownego przesłania.

Do opracowania ideogramu można wykorzystywać różnorodne techniki przedstawieniowe. Andrzej Wielgosz traktuje rysunek artystyczny jako narzędzie, dzięki któremu koncepcja nie zatraca tego wszystkiego, co leżało u jej podstaw, w sferze wyobraźni i intuicji autora.

Interesujące przykłady malarskich ideogramów pokazują prace studentów UBI10.

Trzeci wymiar Pod pojęciem ideogramu zwykle rozumiemy obraz dwuwymiarowy, w dowolnym przedstawieniu graficznym (szkic, rysunek, collage, fotografia). Na etapie wstępnym projektowania jest to wygodna forma pracy Płaskie obrazy stanowią czytelną formę reprezentacji wszelkich rzeczy, w tym

10

Ideogramy architektury.indd 93

również pojęć przestrzennych, a nawet czasoprzestrzennych. Bywa jednak, że dopiero wprowadzenie trzeciego wymiaru przynosi pożądany efekt.

Proces przekształcania w formy trójwymiarowe może być mniej lub bardziej bezpośredni. Nadal możliwe jest operowanie na poziomie metafory, przybliżenie przestrzenne, oprócz określenia kubatury i wzajemnych proporcji poszczególnych elementów projektowanej bryły, pozwala sprawdzić, na ile zamysł wpisany w ideogram dwuwymiarowy będzie można kontynuować w przestrzeni trójwymiarowej.

Z punktu widzenia dalszych etapów projektowania korzystnie jest wyjść od najprostszych form bazowych – brył geometrycznych – i dopiero na tej podstawie opracowywać dalsze przesłanki projektu.

Prezentowane poniżej przestrzenne interpretacje ideogramów

Art Museum, Denver, USA / Daniel Libeskind.

Ideogram: Rui Medeiros, Nino Matias, UBI 2009

Ćwiczenia z teorii architektury prowadzone przez Jorge Ramosa Julara na Universidade da Beira Interior, Portugalia 2008/2009.

2010-02-17 09:18:26

94

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

a b

Przestrzenna interpretacja ideogramu: porządek | nieregularność. a/ Fabio Peixoto, Filipe Neto, b/ Fabiana Almeida, UBI 2009

Ideogramy architektury.indd 94

2010-02-17 09:18:26

Ideogram i interpretacja

95

a b

Przestrzenna interpretacja ideogramu: dynamika | statyczność. a/ Ivo Soares, Luis Avila, b/ Fabio Peixoto, Filipe Neto, UBI 2009

Ideogramy architektury.indd 95

2010-02-17 09:18:27

96

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Trójwymiarowa transformacja spontanicznego szkicu. Jose Guerra, UBI 2009

Ideogram rzeźbiarski przedstawiający w sposób trójwymiarowy problematykę badawczą, dotyczącą atraktorów urbanistycznych.

Michał Krenz, WAPG 2008 11

wyprowadzone zostały z formy bazowej sześcianu.11 Przestrzenne interpretacje dwuwymiarowych kompozycji abstrakcyjnych stanowiły przedmiot szczegółowych studiów w weimarskim Bauhausie. Krakowski architekt Dariusz Kozłowski tworzy swoje subiektywne restytucje przestrzeni, wychodząc z założenia, że każdy obraz, nawet abstrakcyjny, jest syntezą świata wielowymiarowego.

Interesujące ćwiczenia na temat formy prowadzi dr Luisa Miguel Moreira Pinto na uniwersytecie Beira Interior12. Studenci wykonują najpierw prosty szkic jednym gestem, by następnie zinterpretować go przestrzennie w modelu fizycznym lub komputerowym (trójwymiarowym).

Fazą pośrednią są szkice analizujące istotę kształtu. W takim ujęciu już sam gest traktowany jest tu jako ideogram czy raczej jako przestrzennograficzny, abstrakcyjny pretekst (preznak) dla ukształtowania formy przestrzennej. Można wręcz powiedzieć, że ruch ciała, dynamika gestu ręki są pierwszym zapisem w przestrzeni, swego rodzaju archetypem dla mającej powstać struktury.

Zupełnie odmienny charakter uzyskują ideogramy wygenerowane przez techniki cyfrowe, zarówno w wersji

Przedmiot: Projektowanie architektoniczne, semestr III. Universidade da Beira Interior, Portugalia 2009/2010. Zadanie polegało na przestrzennej interpretacji ideogramu płaskiego w sześcianie 12cm x12cm. Powstała w ten sposób kompozycja przestrzenna była następnie rozwijana w przestrzeń architektoniczną w skali 1:50.

12 Ćwiczenia

z rysunku prowadzone przez Luisa Miguela Moreira Pinto, Universidade da Beira Interior, Portugalia 2008/2009.

Ideogramy architektury.indd 96

2010-02-17 09:18:27

Percepcja: między znaczeniem nadanym a odczytanym

109

Percepcja: między znaczeniem nadanym a odczytanym

Ideogram jest prostym i skutecznym sposobem komunikowania się pomiędzy wszystkimi uczestnikami procesu projektowego. Jego otwarty charakter decyduje o przydatności w fazie wstępnych ustaleń, gdy jeszcze tylko sugeruje główną ideę, zachęca do dalszych poszukiwań twórczych, proponuje warianty i kierunki rozwinięcia projektu. Również później, dzięki swej skrótowości, jest przydatnym i skutecznym

narzędziem komunikowania podczas prezentacji koncepcji projektowych inwestorowi. Na etapie marketingowym jest chętnie wykorzystywany w materiałach informacyjnych jako logo inwestycji. w trakcie użytkowania obiektu, jako figura pomocna w rozbiorze strukturalnym i znaczeniowym formy architektonicznej, generuje i opisuje relacje między przestrzenią a jej użytkownikiem.

Ideogramy przedstawiające uproszczony wizerunek budynku: Pałac Kultury i Nauki w Warszawie, Casa da Musica w Porto (Portugalia), Audytorium w León (Hiszpania)

Ideogramy architektury.indd 109

2010-02-17 09:18:31

110

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Analiza ideograficzna pozwala dostrzec główne założenia formalne projektu oraz jego przekaz artystyczny.

Posługiwanie się ideogramem sprzyja pogłębieniu analizy formy architektonicznej budynków. Prowadzi do odkrywania niewidocznych na pierwszy rzut oka warstw dzieła i zależności pomiędzy jego elementami. Studium ideograficzne pozwala nie tylko analizować zawartość znaczeniową wielkich dokonań w dziedzinie architektury, ale także znajdować wytyczne do poszukiwań formy architektonicznej. Gdy sięgamy do wzorców – pozwala uczyć się od mistrzów.

Przedstawione poniżej przykłady rozbioru graficznego obiektów

Ideogramy architektury.indd 110

architektonicznych wykonane zostały przez studentów oraz w oparciu o własne autorskie studia ideograficzne.

Zadanie polegało na zanalizowaniu, zgodnie z proponowaną metodologią, jednego (lub kilku) aspektów wybranego budynku, w którym warstwa znaczeniowa jest wyraźnie widoczna.w formie. Wynik analizy należało przedstawić syntetycznie w formie ideogramów, opatrzonych komentarzem.

Zazwyczaj studia ideograficzne bazowały na wstępnej wizji lokalnej, a tam, gdzie było to niemożliwe, na jak najszerszym materiale ikonograficznym obiektu, który tu z oczywistych powodów został ograniczony do jednej fotografii.

2010-02-17 09:18:31

111

Percepcja: między znaczeniem nadanym a odczytanym

Monument House, Joshua Tree National Park, Kalifornia, USA / Josh Schweitzer, 1987-90.

Ideogramy: Piotr Szulc, WAPG

Ideogramy ukazują metaforycznie, w jaki sposób forma architektoniczna mimetycznie interpretuje krajobraz skalistej pustyni: bryły nawiązują masywnością i kolorystyką do skał, cięcia i otwory w ścianach odzwierciedlają naturalne ukształtowanie terenu. Surowe rzeźbiarskie formy podkreślają spektakularną scenerię otoczenia.

Ideogramy architektury.indd 111

2010-02-17 09:18:32

135

Warsztaty mistrzów

Warsztaty mistrzów

Le Corbusier: Ideograficzne obrazy Steven Holl: Wycinanki Aires Mateus: Światy wydrążone

Przyjrzymy się warsztatowi trzech architektów, należących do różnych pokoleń. Zdawać by się mogło, że różni ich wiele: czas, geografia, wykształcenie, podejście do architektury, filozofia przestrzeni. Tymczasem analiza ich projektów i realizacji pozwoli prześledzić, jak zbieżne były – i nadal są – ich sposoby dochodzenia do koncepcji formy. Działania geometryczne i transformacje, jakie stosowali w procesie formowania architektury – purystyczne zestawienia prostych brył Le Corbusiera, wnikanie w bryłę od zewnątrz i swoista czystość połączeń formy i przekazu u Stevena Holla czy drążenie przestrzeni od wewnątrz w pracach braci Manuela i Francisco Aires Mateus – jednoznacznie pokazują, że przy całej modernistycznej prostocie żaden z projektów nie służył wyłącznie budowaniu struktury obiektu, żaden nie był wyłącznie

Ideogramy architektury.indd 135

denotacją funkcji. Wszystkie wynikały z przekonania architektów, że modernizm, nowoczesność i minimalizm to nie ograniczenie przekazu i sprowadzenie go do skrajnego funkcjonalizmu, lecz możliwość poszerzenia formy o nowy ekspresyjny środek wyrazu. Analiza projektów ujawnia wielorakie napięcia pomiędzy elementami istniejącymi w otoczeniu a projektowanymi bryłami. Nawet mocne i zdecydowane kontrapunkty w stosunku do otoczenia, nawet najbardziej minimalistyczne wnętrza prowadzą uważnego obserwatora po ścieżkach przewartościowań, jakie towarzyszyły powstawaniu tych projektów.

Nowe czasy wymagały od architektów nowej wizji. Wizji trójwymiarowej i przestrzennej, takiej, która podążałaby za dokonaniami nowoczesnej nauki, techniki i cywilizacji. Modernizm wypracował nowy model „miejsca do mieszkania”,

2010-02-17 09:18:39

142

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Bellevue Art Museum, Waszyngton, USA, 2005; College of Architecture, Cornell University NY, USA, 2001; Loisium Visitor Center, Langenlois, Austria 2003 / Steven Holl Architects. Ideogramy: JK

Eksperymenty Stevena Holla: cięcia w płaszczyznach sześcianów pozwoliły uzyskać złożoną geometrię. Rysunki ideograficzne ukazują to klarownie, jednak wydaje się, że w tym przypadku skuteczniejszy jest prezentowany dalej ideogram cięty z kartonu, który poprzez odginanie nacięć dodatkowo wskazuje ciekawe kierunki poszukiwań formalnych.

Ideogramy architektury.indd 142

2010-02-17 09:18:40

149

Warsztaty mistrzów

Restauracja Biscaia, Escoural, Montemor, Portugalia / Aires Mateus, 2005. Ideogram: JK

Przebudowa wraz z rozbudową starego budynku farmy z przeznaczeniem na restaurację. Zamurowano wszystkie stare otwory drzwi i okien, by następnie przebić w uzyskanej tym sposobem ślepej bryle trzy tunele światła. Historyczna struktura istnieje nadal jako ślad/relikt, tworząc radykalną relację starego z nowym.

Ideogramy architektury.indd 149

2010-02-17 09:18:41

157

Ideogram w nauczaniu projektowania

Ideogram w nauczaniu projektowania

Projektowanie metodą ideograficzną Prace studenckie

W przeszłości, na wszystkich etapach rozwoju, czy był to okres renesansu, przemysłowy wiek XIX czy czas najbardziej postępowej awangardy XX wieku, wszelkim poczynaniom praktycznym towarzyszyła zawsze myśl teoretyczna. Dzięki temu, w swego rodzaju wewnętrznym obiegu informacji, następowała wymiana idei i doświadczeń, a indywidualne rozwiązania twórców-praktyków służyły jako materiał badawczy dla rodzących się prądów i kierunków, prowadząc do sformułowania podstaw wspólnej wiedzy i wyróżników stylistycznych. Obecne tempo zmian doprowadziło do zaniku tego porządku. Style przestały obowiązywać, a myśl teoretyczna i publicystyka krytyczna nie nadążają z oceną wciąż nowych i krótkotrwałych zjawisk. Nawet sama architektura zdaje się nie przynosić 1

Ideogramy architektury.indd 157

odpowiedzi na pytania o wspólną drogę i kierunek rozwoju, ponieważ – rozpięta na dwóch przeciwstawnych biegunach między masowymi poczynaniami firm deweloperskich a zindywidualizowanymi realizacjami wybitnych architektów, niemal całkowicie pomija wspólnotową wartość architektury jako czynnika budującego nasze społeczne i ludzkie poczucie tożsamości. W obliczu niezwykle gwałtownych zmian i przewartościowań dewiza „historia magister vitae” w znacznym stopniu przestała obowiązywać. Wzorce wypracowane w przeszłości nie są adekwatne do rzeczywistości, w jakiej dziś żyjemy.1 Wszystko to sprawia, że przed edukacją architektoniczną stoi szczególnie trudne zadanie. Studenci nie otrzymują jednoznacznych wskazówek, jak kształtować formę architektoniczną.

Por. Mead M.: Culture and Commitment: a Study of the Generation Gap. The Bodley Head Ltd 1970.

2010-02-17 09:18:44

Ideogram w nauczaniu projektowania

163

Prace studenckie Miejscem pracy ze studentami nad opisywaną ideograficzną metodą projektowania architektonicznego były uczelnie: - Wydział Architektury Wnętrz i Wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu (ASP), - Wydział Architektury Uniwersytetu da Beira Interior w Covilhi w Portugalii (UBI).

- Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej (WAPG),

Pierwsze cztery projekty przedstawiają domy dla wybranej przez studenta postaci. [Ideogram: Dom dla... ] Kolejne projekty to wynik pracy, której celem było opracowanie zabudowy szeregowej (townhouse / terraced housing) na przydzielonych terenach miasta – każdy student projektował na określonej działce, stanowiącej część większej całości. Makiety poszczególnych domów zostały zestawione razem na makiecie miasta w skali 1:100. [Ideogram: Dom na temat...]

Ostatnia grupa projektów dotyczy nie tyle brył architektonicznych, co fasad budynków, które należało stworzyć w oparciu o ideogram procesu. [Ideogram: Proces dochodzenia do formy fasady...]

Na następnych stronach przedstawione zostały prace studenckie w układzie: temat / autor, opis, projekt, studium ideograficzne.

Ideogramy architektury.indd 163

2010-02-17 09:18:44

164

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Dom dla Cesarii Evory / Marta Perlik, ASP

Cechy osobowości artystki przedstawione zostały w szeregu ideogramów, wyrażających, m.in.: przywiązanie do rodziny i kraju, nonkonformizm i otwartość, skupienie i refleksyjność, pogodę ducha i odporność na przeciwności, prostotę i szczerość. W rezultacie połączenia mocno spolaryzowanych ideogramów cząstkowych powstał wyrazisty ideogram syntetyczny o wysokiej kondensacji znaczenia. Wybrana jako motyw główny opozycja (otwarcie / zamknięcie) zaowocowała ciekawym efektem rzeźbiarskim, z akcentem na bezpośrednie przetworzenie w trójwymiarową kompozycję, co następnie znalazło swój wyraz w koncepcji formy budynku. Przykład bezpośredniej transformacji ideogramu w fazie dwuwymiarowej i trójwymiarowej, a następnie w powstałej na tej podstawie formie architektonicznej.

rzut i makieta bryły

Ideogramy architektury.indd 164

2010-02-17 09:18:44

165

Ideogram w nauczaniu projektowania

przywiązanie

odporność

nonkonformizm otwartość / skupienie

prostota, szczerość

dwoistość

ideogram wynikowy

Ideogramy architektury.indd 165

2010-02-17 09:18:45

192

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Dom – Lizboński Tramwaj / Helder Duarte, UBI

Ideogramy fazy wstępnej mówią o ruchu w przestrzeni, ograniczonej po obu stronach fasadami domów. To ograniczenie dla pasażerów tramwaju jest podwójne: siedząc wewnątrz pojazdu, poruszają się po mieście wytyczonymi przez szyny tramwajowe torami. Przebiegająca przez cały dom ściana z otworami / przejściami pomiędzy hallem a salonem metaforycznie mówi o drodze (ekspozycja tematu przewodniego) po ustalonym trakcie, łączącym podobnie jak tramwaj różne miejsca w przestrzeni. Linie w posadzce, prowadzące z ogrodu do wnętrza domu, wspomagają odczytywanie motywu przewodniego (który sam w sobie też jest jakby linią – „torem myślowym”). Tworzy to szczególne napięcie pomiędzy przestrzenią wewnętrzną a zewnętrzną, podobne do tego, jakiego doznajemy, jadąc tramwajem wąskimi i stromymi uliczkami Lizbony.

rzut parteru, przekrój i model komputerowy

Ideogramy architektury.indd 192

2010-02-17 09:18:53

Ideogram w nauczaniu projektowania

Ideogramy architektury.indd 193

193

2010-02-17 09:18:54

204

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Studenci przy zbiorczej makiecie miasta w studio projektowym Jacka Krenza

Ideogramy architektury.indd 204

2010-02-17 09:18:58

Ideogram w nauczaniu projektowania

Ideogramy architektury.indd 205

205

2010-02-17 09:18:58

207

Podsumowanie

Podsumowanie

Architektura, aby stać się znaczącym elementem środowiska przestrzennego, powinna ewokować idee i emocje, i dzięki temu umożliwić nam identyfikację z przestrzenią.

Zawarte w tej pracy rozważania, poparte przykładami, miały wykazać, że jakkolwiek początki ideogramu sięgają najdawniejszych form komunikacji, współcześnie nadal jest on w użyciu. Ideogram pomaga w percepcji idei i rzeczy, objawiając ich niedostrzegalne cechy, obdarzając je szerszą perspektywą. Łączy kształt i znaczenie, pomaga tworzyć nowe definicje. Sprzyja kultywowaniu „tego, co wspólne” w kulturze. Przekaz wizualny (obraz) ułatwia percepcję, ponieważ przekracza bariery językowe. Przyczynia się do tworzenia transkulturowej płaszczyzny porozumienia, stając się łącznikiem pomiędzy lokalnością i globalnością.

Znaki i symbole obrazują abstrakcyjne pojęcia i idee, nadają im kształt i formę, tak byśmy mogli je łatwiej pojąć, mówić o nich i odnosić się do nich emocjonalnie. w różnych kręgach kulturowych i w różnym czasie mogą być odmiennie interpretowane.

Mimo że różny może być ich poziom

Ideogramy architektury.indd 207

i zakres interpretacji w zależności od takich czynników, jak wiedza (indywidualna i zbiorowa), gotowość emocjonalna czy horyzonty intelektualne odbiorców, zawsze stanowią podstawę wszelkiej komunikacji.

Warstwa znaczeniowa wzbogaca dzieło architektoniczne o treści sprzyjające wiązaniu go z szerokim nurtem kultury, czyniąc go tym samym istotnym elementem środowiska człowieka. Ideogram może być pomocą intelektualną na wszystkich etapach pracy projektowej. Stanowi użyteczne narzędzie do definiowania abstrakcyjnych pojęć i koncepcji, które z powodzeniem poddają się translacji na formy przestrzenne. Może być stosowany jako bezpośredni kod formy, ale może też być zaledwie śladem, którym mamy podążać, a czasem wręcz tylko aurą towarzyszącą nam w drodze do zrozumienia formy architektonicznej.

Choć ideogram bywa uznawany za narzędzie nie dość precyzyjne, gdyż z założenia subiektywne, posiada jednak ogromny potencjał jako skuteczny nośnik idei, tym bardziej, że to przecież właśnie subiektywizm jest podstawą

2010-02-17 09:18:59

208

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

kultury traktowanej podmiotowo i esencją sztuki współczesnej. Interesujące byłyby dalsze eksperymenty zmierzające do znalezienia wspólnego języka, który pozwoliłby na pełniejszą konwergencję architektury z innymi dziedzinami sztuki, nauki i techniki. Wzajemne

interpretacje formy poprzez optykę innych, nieraz nawet odległych, dziedzin czy opisy ekfrastyczne wspierane ideogramami – wszelkie tego typu procesy transformacyjno-interpretacyjne stanowią źródło inspiracji dla wyobraźni i kreatywności.

Cityscape. Jacek Krenz. 2007 akwarela 23 x 34cm

Ideogramy architektury.indd 208

2010-02-17 09:18:59

ide.indd 2

2010-02-17 10:36:51

209

Aneks: projekty autora

Aneks: projekty autora

Impulsem do napisania tej pracy było pragnienie podzielenia się doświadczeniem metodycznym w zakresie nauczania kompozycji architektonicznej. Przy tej sposobności miałem możność spojrzenia na omawianą problematykę przez pryzmat własnego warsztatu twórczego i zweryfikowania po latach, na ile zasadne były moje wcześniejsze poglądy i intuicje odnośnie roli ideogramu jako narzędzia projektowego. Ideogram był w nich zawsze obecny: z jednej strony w warstwie znakowej wytyczał układ kompozycyjny, z drugiej symbolicznie dodawał wartości znaczeniowej projektowanym obiektom. Był też nieocenioną pomocą w kontaktach z inwestorami.

Omawiając problematykę teoretyczną posługiwałem się przykładami uznanych dzieł światowej architektury, ale także projektów mniej znanych, jednak z różnych względów znaczących dla tematu, oraz prac

Ideogramy architektury.indd 209

studenckich, wykonanych pod moim kierunkiem. Wybór przykładów wynikał z przekonania, iż w każdym, nawet najmniejszym, zadaniu projektowym znaczenie leży u podstaw jego koncepcji formalnej. Fakt ten, w fazie procesu twórczego, dotyczy każdego projektu, niezależnie od stopnia świadomości i zaangażowania myślenia refleksyjnego architekta. Mam nadzieję, że wystarczająco naświetliłem i uzasadniłem rolę ideogramu w tym procesie, ale mimo oczywistego ryzyka pragnę wywód uzupełnić prezentacją wybranych projektów i realizacji mojego autorstwa. Posłużą one jako przykład w analizie przystawalności paradygmatu teoretycznego do codziennej praktyki zawodowej. Pozwolą sprawdzić, czy i w jakim stopniu, biorąc na warsztat kolejne zadanie, architekt-praktyk dotykał choćby w drobnym stopniu języka znaczeń i symboli, proponowanego przez pedagoga-metodyka i teoretyka.

2010-02-17 09:18:59

210

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Willa „Festus”, arthotel w Sopocie Jacek Krenz, 2005

Inspiracje: malarstwo Pieta Mondriana. Ideogram: kompozycja oparta na zasadach neoplastycyzmu z deformacją wynikającą z potrzeby zapewnienia wolnej przestrzeni dla rosnącego tam drzewa.

Słowa kluczowe: Mondrian, drzewo. Siedziba firmy: architektura jako logo konotujące znaczenie i renomę inwestora.

Motywy kluczowe dla kompozycji: mondrianowska gra kolorem i płaszczyznami, miejsce dla drzewa (łukowe wcięcie w planie domu). Efekt matrycy: przestrzeń otoczenia / inspiracje artystyczne / wielowarstwowość znaczeniowa i kulturowa – jako odciski formy architektonicznej.1 Matryca przestrzeni otaczającej: niewielki obszar działki oraz istniejące drzewo odcisnęły formę budynku od zewnątrz, nadając mu kształt i charakter, modulując rozrzeźbienie fasad. Warunki wymusiły konieczność wypiętrzenia domu (jednak z uwzględnieniem ograniczeń z powodu okolicznej zabudowy). Istniejące drzewo doprowadziło do odkształcenia (łukowego wcięcia) jednego z narożników budynku; w ten sposób drzewo zostało włączone w obrys domu na zasadzie zgodnej koegzystencji.

Matryca przestrzeni egzystencjalnej: równie silnie formującymi znaczeniowo okazały się upodobania artystyczne inwestorów. Ich wyczucie estetyczne otworzyło projekt na inspiracje i konotacje malarskie. Stąd modernistyczny charakter formy oraz podziały i kolorystyka elewacji, inspirowane twórczością Mondriana i artystów z grupy de Stijl. Artystyczny charakter kontynuują awangardowe wnętrza: na parterze znajduje się obecnie kultowa kawiarnia artystyczna „Lalala”, na piętrach funkcjonuje Art-Hotel, którego pokoje zostały potraktowane jako przestrzenie autorskich wypowiedzi grupy młodych artystów i projektantów.

Matryca przestrzeni społecznej: uwarunkowania historyczne i urbanistyczne (konieczność wpisania się w architekturę Sopotu, miasta o artystycznych aspiracjach i silnej tożsamości lokalnej), stworzyły kontekst, kierując poszukiwania w stronę form i kształtów najbardziej odpowiednich dla miejsca. Budynek wykorzystuje charakterystyczne cechy dawnej zabudowy Sopotu jako przedwojennego kurortu (drewniane werandy, wyraziste okapy, gzymsy, ryglówka), ale swobodnie je przekształca, dostosowując do współczesnego czasu, upodobań i wymagań użytkowników.

1

Por. metoda matrycowego projektowania formy architektonicznej wg: Swarabowicz R., op.cit.

Ideogramy architektury.indd 210

2010-02-17 09:18:59

Aneks: projekty autora

Ideogramy architektury.indd 211

211

2010-02-17 09:19:00

212

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Dom nad Jeziorem na Mazurach Koncepcja architektoniczna: Jacek Krenz, 2007

Inspiracje: archetyp wiejskiej chaty z nutą nowoczesności. Ideogram ukazuje sposób rozwarstwienia tradycyjnego rzutu.

Słowa kluczowe: jezioro, cisza, oderwanie od cywilizacji, ale z zachowaniem współczesnych standardów wygody.

Motywy kluczowe dla kompozycji: prostota formy architektonicznej jako podstawa otwartości (związek z naturą) oraz zamknięcia (poczucie bezpieczeństwa).

Dom dostosowany do współczesnych potrzeb, z otwartym planem, zapewniającym swobodny układ wnętrz i harmonijny przepływ przestrzeni wewnątrzzewnątrz. Ściany domu wraz z położonymi wzdłuż nich tarasami zostały przedłużone dla wzmocnienia horyzontalnej kompozycji i przesunięte w głąb zarysu dla uzyskania podcieni: przyzby ganku wejściowego oraz zadaszonego tarasu przy sypialni (za garażem). W przedłużeniach muru pojawiają się furtki dla udrożnienia traktu wokół domu. Rozplanowanie okien i drzwi zapewnia z jednej strony otwarcie ku wodzie (większe przeszklenia), z drugiej – zamknięcie od strony drogi (małe okienka). Światło wpada do wnętrz nie tylko przez okna i drzwi na taras, ale także poprzez system szczelin w kamiennych ścianach (doświetlenie pionowymi smugami światła: wejścia od frontu, spiżarni z kierunków wschód-zachód) oraz z góry – poprzez otwarcie widoku na antresolę i więźbę dachową nad salonem. Taras, w połowie zadaszony, „wchodzi” do salonu przeszkleniem. Zewnętrzna część daje dodatkową powierzchnię odsłoniętego deku, podnoszonego na wzór zwodzonego mostu, który służy do zamykania tarasu na czas nieobecności gospodarzy. Kompozycję dopełniają pomosty – drewniane tarasy i kładki, gdzieniegdzie przerywane kamiennym podłożem, które wytyczają szlaki komunikacji: obejście wokół domu, wyjście na tarasy od strony jeziora oraz zejście nad wodę.

a

Ideogramy architektury.indd 212

2010-02-17 09:19:00

Aneks: projekty autora

213

b

c

a/ ideogram, b/ rzuty parteru i poddasza, c/ makieta domu z pokazaniem parteru, poddasza i dachu

Ideogramy architektury.indd 213

2010-02-17 09:19:01

214

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Pomnik-Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy w Gdańsku Hanna Klementowska, Jacek Krenz, 2002, współpraca: Michał Krenz, Andrzej Wójcicki, rzeźbiarze: Zygfryd Korpalski, Witold Głuchowski

Inspiracje: bazylika, tradycje nekropolii.

Słowa kluczowe (pary opozycji): zapomnienie / pamięć; wykorzenienie i wysiedlenie / więź z miejscem; samotność / wspólnota wiary, ekumenizm.

Motywy kluczowe dla kompozycji: świątynia (nawa, ołtarz, absyda, sklepienie), światło, miejsce dawnych pochówków jako symbol cmentarza nieistniejących cmentarzy i trwania w ludzkiej pamięci.

W 1998 r. Rada Miasta Gdańska, popierając inicjatywę kustosz Kaliny Zabuskiej z Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz powołanego w tym celu Społecznego Komitetu, zaakceptowała ideę upamiętnienia nieistniejących gdańskich nekropolii poprzez wzniesienie pomnika-monumentu jako formy hołdu i zadośćuczynienia. Cmentarz powstał w parku przy ul. 3 Maja, na miejscu dawnego cmentarza przy kościele p.w. Bożego Ciała. Symbolizuje nie istniejące już miejsca pochówku, zniszczone przez burzliwe wydarzenia przeszłości i zawieruchy wojenne. Monument jest ponadczasowym znakiem trwania i szacunku dzisiejszego pokolenia dla tych, którzy w przeszłości tworzyli społeczność miasta, a zarazem znakiem jedności wobec śmierci wszystkich zmarłych, w duchu ekumenizmu, niezależnie od przynależności wyznaniowej bądź narodowości. Praktyka pokazała, że stał się znaczącym fundamentem pamięci i miejscem spotkania mieszkańców Gdańska z przeszłością.

Ideogram przedstawia zarys rzutu naw świątyni z ołtarzem i absydą, który posłużył jako motyw przewodni dla kompozycji projektu. w warstwie denotacyjnej wytyczył geometrię parkowego założenia pomnika-cmentarza na wzór tradycyjnej świątyni, w warstwie symbolicznej (konotacyjnej) nadał mu wartości sakralne. Główna oś kompozycyjna (nawa/aleja) włączyła w swój zakres znaczeniowy z jednej strony Krzyż Tysiąclecia na Górze Gradowej (przedłużenie osi w kierunku zachodnim), z drugiej (na przedłużeniu tejże osi na wschodzie) – Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 na Placu Solidarności przy Stoczni Gdańskiej. w ten sposób symbolicznie połączone zostały trzy ważne monumenty w mieście.

Założenie kompozycyjne, oparte na zarysie rzutu świątyni, zostało uformowane z istniejących drzew, potraktowanych jako kolumny nawy głównej. Prawie

Ideogramy architektury.indd 214

2010-02-17 09:19:01

215

Aneks: projekty autora

kompletny wzór w istniejącym układzie drzew, uzupełniono kamiennymi kolumnami o formie przypominającej złamane pnie, rozświetlone od środka pionowymi szczelinami światła. Zmieniające się wraz z porami roku sklepienie koron drzew tworzy nad głowami sieć, latem i jesienią gęstą od liści, a zimą i wiosną ażurową. Granitowa płyta główna monumentu pełni symboliczną rolę ołtarza ofiarnego i cmentarnego katafalku. Jej nowoczesna prosta forma niejako wyrasta ze szczątków przeszłości symbolicznego rzeźbiarskiego lapidarium płyt nagrobków z cmentarzy różnych wyznań.

Szkic usytuowania w relacji do Krzyża na Górze Gradowej i Pomnika Poległych Stoczniowców 1970

Ideogramy architektury.indd 215

plan sytuacyjny

2010-02-17 09:19:01

216

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Kościół Wniebowzięcia Matki Bożej w Wąglikowicach Jacek Krenz, Piotr Loch, 1989

Inspiracje: tradycyjne wiejskie kościoły drewniane. Ideogram, oparty na kształcie krzyża, przedstawia w warstwie znakowej symbol wiary i znak chrześcijaństwa, w warstwie kompozycyjnej – strukturę budynku (rzut i przekrój). Kształt ideogramu przypomina zarazem wiejską kapliczkę drewnianą.

Słowa kluczowe: archetyp ołtarza ofiarnego, miejsce sacrum, cisza modlitwy, wiejski kościółek, krajobraz, drewno, polny kamień.

Motywy kluczowe dla kompozycji: stopniowanie sacrum, prostota formy i użytych materiałów; tradycyjne podcieniowe zadaszenie dla pielgrzymów.

Kościół położony w obrębie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego nawiązuje skalą i formą do tradycyjnych wiejskich kościołów drewnianych ze strzelistą wieżą widoczną z oddali. Bryła kościoła jest prosta i tradycyjna: lekko wydzielona kruchta, nawa wytyczona dwoma rzędami drewnianych kolumn oraz prezbiterium zwieńczone wieżą dzwonniczą. Na zewnątrz, do bocznych ścian przylegają od strony drogi drewniane podcienie. Inspirowane tradycyjnymi sobotami, łagodnie „otwierają” zamkniętą bryłę, zapraszając wiernych do wnętrza.

Pełnią zarazem funkcję praktyczną, gdyż zapewniają schronienie dla zwiększonej liczby wiernych w okresie letnim.

Wielkość kościoła, materiały i technologia budowlana pomyślane zostały na miarę skromnych możliwości parafii. Ściany posadowiono na podmurówce z polnych kamieni. Konstrukcja dachu z drewnianych wiązarów z połączeniami węzłowymi w postaci wpuszczonych w przekrój blach. Kościół na planie krzyża, jest orientowany. Zbudowany z prostych, powszechnie zrozumiałych form i materiałów, swą symboliczną wymową przypomina o istocie wiary. Troistość formy architektonicznej kościoła odzwierciedla narastanie sacrum, od kruchty w formie zwykłego szczytu domu, poprzez prostą nawę do prezbiterium wyróżnionego przekątniowym obróceniem jednolitej dla całego kościoła struktury. Prezbiterium jest w ten sposób szersze, wyższe i ma ostrzejszy kąt nachylenia dachu.

Ołtarz, jako symboliczne miejsce obecności Boga, umieszczony został w ześrodkowaniu kompozycyjnym wnętrza. W bryle zewnętrznej miejsce to akcentuje umieszczona nad ołtarzem wieża z dzwonami. Stopniowanie sakralności podkreśla oświetlenie, zarówno naturalne, jak i sztuczne, które nasila się w miarę zbliżania się ku rozświetlonemu dużymi bocznymi oknami prezbiterium. Dla przywołania archetypów ołtarza ofiarnego i miejsca sacrum wprowadzony został naturalny polny kamień. Kamień jest też nosicielem historii i świadkiem przeszłości: prosty ołtarz o podstawie z naturalnego nieociosanego głazu granitowego nawiązuje do ołtarzy ofiarnych ze Starego Testamentu, w podobnym stylu wykonane są chrzcielnica i ambona. Naturalny granit posłużył jako kamień węgielny, który wmurowano w ścianę przy wejściu, kamienne są także cztery zacheuszki oraz podstawy stacji drogi krzyżowej wmurowane w ściany kościoła. Poczucie ciągłości i związku z przeszłością podtrzymują również elementy przeniesione ze starego kościoła: krzyż umieszczony przy ołtarzu oraz dzwony przetopione ze starych, pękniętych, na nowe.

Ideogramy architektury.indd 216

2010-02-17 09:19:01

ANeKS: PROJeKTy AuTORA

217

Sklepienia świątyń często symbolizują niebo. W tym przypadku odkryta siatka drewnianych wiązarów została odrealniona jasnym kolorem, który zmienia ją symbolicznie w sklepienie niebieskie, zarazem przywołując na myśl biblijny namiot spotkania. Wiązary „rozgałęziają się” na słupach – to metaforyczne przedstawienie drzew mówi o wrośnięciu w ziemię i trwaniu, podobnie jak pionowe ukształtowanie bryły architektonicznej – mocno osadzone na kamiennej podwalinie ściany, odcięta pasem okien lekka struktura dachu i smukła wieża nad prezbiterium – mówią o drodze od doczesności ku Bogu.

Ideogramy architektury.indd 217

2010-02-17 09:19:02

218

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Bibliografia 1. Aires Mateus - arquitectura. Diogo Seixas Lopes (red). Wydano z okazji wystawy w Centro Cultural de Belém w Lizbonie 14.10. 2005- 15.01.2006. Almedina / Fundação Centro Cultural de Belém 2005.

2. Alexander Ch.: The Nature of Order. Berkeley: Center for Environmental Structure 2004.

3. D’Alleva A.: Metody i teorie historii sztuki. Kraków: Universitas 2008.

4. Arnheim R.: Sztuka i percepcja wzrokowa. Warszawa: WAiF 1978.

5. Ashihara Y.: Exterior Design in Architecture. New York: Van Nostrand Reinhold 1970.

6. Basista A.: Kompozycja dzieła architektury. Composition of a work of architecture.

Kraków: Universitas 2006.

7. Białostocki J.: Symbole i obrazy. Warszawa: PWN 1982.

8. Bizio K.: Antynomiczny charakter nauczania architektury W: Jadwiga C. Żarnowiecka, Aleksander Owerczuk (red.) Nauka, architektura, edukacja. Białystok: Wydział Architektury Politechniki Białostockiej 2006 9. Borucka J.: Inspiracje muzyczne we współczesnej architekturze. Rozprawa doktorska (promotor J. Krenz), Politechnika Gdańska, Wydział Architektury 2007.

10. Broadbent G., Bunt R., Jencks Ch.: Signs, Symbols and Architecture. Chichester: J. Wiley 1980.

11. Chermayeff I., Geismar T.: Watching words move. Chronicle Books 2006.

12. Cirlot J. E.: Słownik symboli. Kraków: Znak 2000.

13. Connor R.: Jazz and Architecture: Intersections of Rhythm, Proportions and Variations. Cincinnati: The School of Architecture and Interior Design University of Cincinnati 2006.

14. Day Ch.: Places of the soul. London: Thorsons Harper Collins 1990.

15. Dominiczak J.: Ukryte warstwy tożsamości miasta i zagadnienie metodologii projektowania. W: Tożsamość miasta odbudowanego. Autentyzm, integralność, kontynuacja. Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS. Gdańsk 2001.

16. Eco U.: Pejzaż semiotyczny. Warszawa: PWN 1972.

17. Edwards B.: Drawing on the Right Side of the Brain. London: Harper Collins 2001.

18. Faruque O.: Graphic Communication as a Design Tool. New York: Van Nostrand Reinhold Company Inc. 1984.

19. Fikus M.: Przestrzeń w autorskich zapisach graficznych. Poznań: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej 1991.

20. Fiore Q., McLuhan M.: The Medium is the Massage: An Inventory of Effects. New York: Random House 1967.

21. Frutigier A.: Człowiek i jego znaki. Warszawa: Wydawnictwo Do, Wydawnictwo Optima 2005.

22. Foucault M., Słowa i rzeczy (1966). Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2006.

Ideogramy architektury.indd 218

2010-02-17 09:19:02

Bibliografia

219

23. Gajewski P.: Zapisy myśli o przestrzeni. Kraków: Wyd. Politechniki Krakowskiej 2001.

24. Gyurkowicz J.: Znaczenie form charakterystycznych dla kształtowania i percepcji przestrzeni – wybrane zagadnienia kompozycji w architekturze i urbanistyce. Kraków: Wyd. Politechniki Krakowskiej 1999.

25. Hawkes T.: Strukturalizm i semiotyka. Warszawa: PWN 1988.

26. Hays M.: Architecture Theory Since 1968. Cambridge, Mass: Mit Press 1998.

27. Holl S.: Intertwining: selected projects 1989-1995. New York: Princeton Architectural Press, 1996.

28. Holl S., Pallasmaa J., Perez-Gomez A.: Questions of Perception: Phenomenology of Architecture. San Francisco: A+U Publishing, 2008, 29. Jaśkiewicz J.: O metaforze w architekturze i w innych sztukach pięknych. Warszawa: Wyd. Politechniki Warszawskiej 1991.

30. Jenks Ch.: Architecture of a Jumping Universe. London: Academy Editions 1995.

31. Karabeg D.: Ideograms in Polyscopic Modeling. W: Materiały konferencji Fourth International Conference on Information Visualisation, London, 19-21.07.2000.

32. Koolhaas R., Mau B.: S,M,L,Xl. New York: Penguin USA 1998.

33. Kotarbiński A.: O ideowości i ideologii w architekturze i urbanistyce. Warszawa: Arkady 1985.

34. Kozielecki J.: Koncepcje psychologiczne człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak 2000.

35. Kozłowski D.: Projekty i budynki. Figuratywność i rozpad formy w architekturze postfunkcjonalnej. Kraków: Wyd. Politechniki Krakowskiej 1992.

36. Królicki Z.: Energia kształtów, Łódź, 1995.

37. Królikowski J. T.: Elementy semiotyczne dzieła architektury. Studia semiotyczne VIII (1978).

38. Le Corbusier: Poeme de l’Angle Droit. Paris : Wydanie autorskie 1955.

39. Le Corbusier Plans 1950-1951. Echelle-1 Fondation Le Corbusier. Paris: Codex Images International 2006.

40. Lenartowicz K.: O psychologii architektury. Monografia 138, Seria Architektura. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 1992.

41. Lenartowicz K.: Słownik psychologii architektury. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 2005.

42. Lillyman W. J., Moriarty M. F., Neuman D. J.: Critical Architecture and Contemporary Culture (Publications of the University of California Humanities Research Institute).

Oxford Univ Press 1994.

43. Liungman Carl G.: Thought signs: the semiotics of symbols: western non-pictorial ideograms. IOS Press, 1995. (także: Google books).

44. Lopes D. S.: Form, Program, City. Public Architecture of Aires Mateus. Aires Mateus Monografia. darco 07, s. 35-214, marzec/kwiecień 2009.

45. Lurker M.: Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Kraków: Znak 1994.

46. Martin E.: Architecture As A Translation Of Music, Nowy Jork: Princeton Architectural Press 1994.

47. MASSILIA: Annuaire d’études corbuséennes. Barcelona: Fondation Le Corbusier 2002, 2003, 2004, 2005.

Ideogramy architektury.indd 219

2010-02-17 09:19:02

220

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

48. Mead M.: Culture and Commitment: A Study of the Generation Gap. The Bodley Head Ltd 1970.

49. Merleau-Ponty M.: Fenomenologia percepcji. Warszawa: Fundacja Aletheia 2001.

50. Misiągiewicz M. O prezentacji idei architektonicznej. Monografia 245, seria Architektura, Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 1999.

51. Nesbitt K.: Theorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995. Princeton Architectural Press 1996.

52. Niemeyer O.: Conversa de arquitecto. Rio de Janeiro: Editora Revan 2007.

53. Norberg-Schulz Ch.: Bycie, przestrzeń, architektura. Warszawa: Murator 2000.

54. Nyka L.: Od architektury cyrkulacji do urbanistycznych krajobrazów, Gdańsk: Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej 2006.

55. Nyka L.: Wpływ przemian estetycznych początku XX wieku na współczesne relacje pomiędzy architekturą i naturą. Gdańsk: 1995. Rozprawa doktorska. Politechnika Gdańska, Wydział Architektury.

56. O’Brien J., Man Ho K., Elementy Feng shui. Poznań: Rebis 1993.

57. Quantrill M., Webb B.: The Culture of Silence: Architecture’s Fifth Dimension (Studies in Architecture and Culture, No 4). Texas A&M University Press 1998.

58. Quedes A.: The paintings and sculptures of Le Corbusier. Architecture SA, 01/02 1988.

59. Paiva F.: O Que Representa o Desenho? Covilha: Universidade da Beira Interior 2005.

60. Paiva F.: El Tiempo, Parametro Del Dibujo. Rozprawa doktorska. Bilbao: Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibersitatea Facultad de Bellas Artes 2008.

61. Papp S.: Przestrzeń. Kraków: TAiWPN UNIVERSITAS 2002.

62. Perez-Gomez A.: Built upon love. Architectural Longing after Ethics and Aesthetics.

Cambridge Massachusetts, London: MIT Press 2008.

63. Pęczek G.: Podejście Topologiczne w Architekturze na przełomie XX iI XIX wieku. Rozprawa doktorska (promotor J. Krenz). Gdańsk: Politechnika Gdańska, Wydział Architektury 2007.

64. Rasmussen S. E.: Odczuwanie architektury. Warszawa: Murator 1999.

65. Roth D. (Rot): Bok. Reykjavík: 1956-59.

66. Rowe C., Slutzky R.: Transparency. Basel; Boston; Berlin: Birkhäuser 1997.

67. Ruskin J.: Poetry of Architecture. Wydanie faksymilowe (1873). New York: John Wiley Brohan Press 1999.

68. Sławińska J.: Problematyka formalizmu i symboliki w architekturze współczesnej. Wrocław: Wyd. Politechniki Wrocławskiej 1993.

69. Steiner R.: Architecture as a Synthesis of the Arts. (wykłady z 1923) Rudolf Steiner Press 1998.

70. Strzemiński W.: Teoria widzenia. Kraków: WL 1958.

71. Swarabowicz R.: Przestrzeń zewnętrzna jako tworzywo architektury. Rozprawa doktorska (promotor J. Krenz). Gdańsk: Politechnika Gdańska, Wydział Architektury 2007.

72. Szmidt B., Ład przestrzeni. Warszawa: PIW 1981.

73. Sztafrowski M.: Architektura w krajobrazie. Gdańsk: Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej 1984.

74. Tatarkiewicz W.: Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne. Warszawa: PWN 1988.

Ideogramy architektury.indd 220

2010-02-17 09:19:02

Bibliografia

221

75. Tatarkiewicz. W.: Historia estetyki, t.III – Estetyka nowożytna. Wrocław-WarszawaKraków: Arkady 1967.

76. Tempczyk M.: Świat harmonii i chaosu. Warszawa: PIW 1995.

77. Trzeciak P.: Historia, psychika, architektura. Warszawa: PIW 1988.

78. Tufte E.: Envisioning Information. Cheshire, CT: Graphics Press 2001.

79. Tzonis A.: Santiago Calatrava: The Poetics of Movement. New York: Universe Pub. 1999.

80. Wielgosz A.: O rysunku, obrazach, architekturze i utopii / About drawing, pictures, architecture and utopia. Poznań: Wydawnictwo Miejskie 2004.

81. Wittkower R.: Interpretacja symboli wizualnych. W: Symbole i symbolika. wybór i wstęp Głowiński M., s. 339-357. Warszawa 1991.

82. 11 Cities/11 Nations Contemporary Nordic Art and Architecture. Katalog wystawy.

Leeuwarden 1990.

83. Znak we współczesnej przestrzeni sakralnej. Materiały III Międzynarodowej Konferencji Architektury Sakralnej, ARCHISACRA’95, Warszawa 1995.

84. Żórawski J.: O budowie formy architektonicznej. Warszawa: Arkady 1973.

w tym publikacje własne: 85. Krenz J.: Arte and Arche. On Art and Architecture. [w] A+U Magazine, Universidade da Beira Interior, Covilha, Portugalia 2009.

86. Krenz J.: Rain in Architecture and Urban Design. W: L. Nyka (red.) Water in Urban Strategies, Bauhaus-Universitat Weimar Niemcy, 2007.

87. Krenz J.: Metamorfozy miasta, trwanie / przetwarzanie / tworzenie / odtwarzanie.

Współczesna architektura Gdańska w dialogu z historią / Metamorphosis of the City/ Duration / Processing / Creation / Recreation. W: Miasto historyczne w dialogu ze współczesnością /The Historic City in a Dialog with the Present Day. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej 2002.

88. Krenz J.: Tożsamość miasta - między chaosem a złożonością. W: Romana Cielątkowska [redaktor]: Tożsamość miasta odbudowanego. Autentyzm, integralność, kontynuacja. Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS. Gdańsk 2001.

89. Krenz J.: Change and Continuity. W: The Urban Scene and the History of the Future.

Washington: ACSA 1995.

90. Krenz J., Stopa M.: Semiologia w architekturze. Projektowanie przestrzeni o określonych cechach. Program, metoda i doświadczenia dydaktyczne. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1983 nr 355, Architektura 23.

91. Krenz J.: Semiologia w architekturze. Treści symboliczne środowiska przestrzennego.

Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej 1983 nr 355, Architektura 23.

92. Krenz J.: Architektura znaczeń. Gdańsk: Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej 1997.

93. Kalendarz 2000. Dom na przełom wieku, dom na każdy miesiąc. Praca zbiorowa pod red. M. Radziwiłowicz i J. Krenza, Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej 1999.

94. Krenz J., Kaufman M., Pęczek G.: Cyfrowa Architektura_cyfrowa edukacja. TRANSFORM. (R)ewolucja form we współczesnej architekturze. [w:] Architektura Murator, 2005 nr 10 = 133.

Ideogramy architektury.indd 221

2010-02-17 09:19:02

Spis ilustracji

223

Spis ilustracji Źródła ilustracji: Rysunki i zdjęcia autora (z wyjątkiem opisanych inaczej) [w] Wikipedia

Opowieść i porozumienie: znak i symbol w komunikacji wizualnej Hieroglify ze świątyni w Kom Ombo [w] Secesyjna architektura i pismo - wejście do metra Porte Dauphine. Paryż, Francja / Hector Guimard, 1900, fot. Jean-Pierre Dalbéra Plan metra w Lizbonie Szczególny rodzaj piktogramów wpisanych w architekturę – perforacje ściany w hali sportowej UBI Covilhã, Portugalia.

Neumy i tekst Dromte mig en drom i nat (Codex Runicus) [w] Pierwsza strona rękopisu Bacha suita g-moll na lutnię, 1705 [w] Zapis utworu Solitude Hansa Christopha Steinera utworzony przy pomocy programu Pure Data, 2007 [w] Zapis utworu How to Ignore Morning saksofonisty Mikołaja Trzaski, 2009 La Cachucha, Notacja Friedricha Alberta Zorna. [w] Notacja Eshkol-Wachmana – zapis pozycji i ruchów ciała. [w] Dance Writing – notacja tańca, sformułowana w 1972 r. przez Valerie Sutton. [w] Poezja wizualna, Joan Brossa, 1989. © Fundació Joan Brossa Demontaż, poezja wizualna Joan Brossa, 1974. Litera A jako symbol kultury, który może być różnie interpretowany. © Fundació Joan Brossa Barcino (łacińska nazwa Barcelony), poezja wizualna przy rzymskich murach Plaça Nova w Barcelonie, Joan Brossa, 1994. Fot. Rita Ochoa A de Barca, poezja wizualna w Parku Catalunya Sabadell w Barcelonie. Joan Brossa, 1996.

Ideogram Outside In (Zewnątrz Wewnątrz) posługujący się literami alfabetu / John Flynn, www.outside-in.org Przeskalowany emotikon na bilboardzie Wallscape ClearChanel Outdoor Wallscape t:m. Columbus, Ohio, USA / Orange Barrel

Forma mówiąca: znaczenia architektury Herz Jesu Kirche (Kościół Serca Jezusowego), Monachium / George Sexton Associates, 2001.

Kopuła Reichstagu, Berlin, Niemcy / Norman Foster, 1998. Fot. Gerhard Rieß [w]

Ideogramy architektury.indd 223

2010-02-17 09:19:02

224

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Siedziba urzędu kanclerskiego, Berlin, Niemcy / Axel Schultes, 2001. Fot. Ingrid Strauch Potsdamer Platz od strony Leipziger Platz w Berlinie [w] Portcullis House, Londyn / M. Hopkins, 2000. Fot. Adrian Pingstone [w] Jüdisches Museum, Berlin / Daniel Libeskind, 2001. Fot. Studio Daniel Libeskind [w].

Budynek w stylu postmodernistycznym w Caldas da Rainha, Portugalia The Guildhall, Windsor / Christopher Wren, 1689; Peckham Library, Londyn / Will Alsop, 2000. Prototyp i współczesna interpretacja budynku podcieniowego Igreja de Santo António e Centro Paroquial, Portalegre, Portugalia / João Luís Carrilho da Graça, 2008 Monumentalna fasada Opery im St. Moniuszki, Poznań / Max Littman, 1909-1910. Fot. Radomił Binek [w] Monumentalizm propagandowy architektury nazistowskiej: Ehrentempel, Monachium, Niemcy / Paul Ludwig Troost, 1935. [w] Dworzec Oriente, Lizbona / Santiago Calatrava, 1998 Dworzec lotniczy, Split, Chorwacja. Ivan Vulic, 2004 Centrum sztuki Casa das Mudas, Madera / Paulo David, 2004 Arkady Plaza Mayor w Salamance, Hiszpania Dach pawilonu Utopia na terenach Expo’98 w Lizbonie. Skidmore Owings & Merrill, Inc., i Regino Cruz, 1998 Centrum Kultury J.M. Tjibaou, Nouméa na Nowej Kaledonii / Renzo Piano,1998. Fot. Bruno Menetrier [w] Wieża wiatrów, Jokohama / Toyo Ito, 1986. Fot Wiii [w] Faculty of Economics and Management, Utrecht / Mecanoo Architecten, 1995. Fot. Tomáš Petermann Budynek mieszkalny - Nuovo Portello, Mediolan / Cino Zucchi Architects, 2007 Wykres złotego podziału Palais Des Beaux Arts, Lille / Jean Marc Ibos, Myrto Vitart, 1997 Centro Comunitário dos Assentos, Igreja de Santo António, Portalegre, Portugalia. João Luís Carrilho da Graça, 2008

Ideogram i interpretacja Praca koncepcyjna architekta (trawestacja rysunku Oscara Niemeyera) Ideogramy kategorii estetycznych / JK Ideogramy kategorii estetycznych – prace studentów / Alexandre Costa, Claudia Fonseca, Pedro Martins, Margarita Silva Deszcz w architekturze. Ideogram antonimiczny obrazujący w metaforyczny sposób ambiwalentny stosunek do deszczu / JK Ideogram dwoisty w najstarszych alfabetach ideograficznych oznaczał dom, schronienie, a zarazem powrót do domu Skrzyżowanie linii poziomej (pierwiastek ziemski) z pionową (pierwiastek boski) tworzy znak chrześcijański, obrazujący boską interwencję na ziemi

Ideogramy architektury.indd 224

2010-02-17 09:19:02

Spis ilustracji

225

Ideogram Yin i yang Ideogramy przedstawiające zarysy kształtu dachów, wyrażone minimalną ilością linii, określają epokę, styl czy typologię architektury Hotel Burj Al Arab, Dubaj, Zjednoczone Emiraty Arabskie / Tom Wright, 1999. Ideogram: Tomasz Białek, WAPG. Fot [w] 1. Apartamenty Okurayama. Jokohama, Japonia / Kazuyo Sejima, 2008. a/ Ideogram i b/ rys: JK,; 2. Pawilon Letni Serpentine Gallery, Londyn, Wlk. Brytania / Kazuyo Sejima, Ryue Nishizawa, 2009. c/ Ideogram: JK, d/ Foto: [w] Cjc13 Jüdisches Museum, Berlin, Niemcy / Daniel Libeskind, 2001. a,b/ rys. Daniel Libeskind, Tzonis A., Lefaivre L.: Architecture in Europe since 1968. Memory and Invention. London: Thames&Hudson 1992. s.290 c/ Ideogram: Ireneusz Marzec, WAPG. d/ fot. Studio Daniel Libeskind [wc] Kraków 09 line aqua 1x – wizja przyszłości miasta / Andrzej Wielgosz, 2004 Ideograficzna interpretacja tańca: Lisboa-Fado-Tango “Estranha forma de vida” (Amalia Rodriguez) Juan Capriotti i Graciana Romeo, 2006 / Rys. JK Muzeum Guggenheima, Nowy Jork / Frank.Loyd. Wright, 1959. Ideogram: Elisiario Miguel, Igor Costa, Goncalo Ramos, UBI 2009 Palao de las Artes, Walencja, Hiszpania / Santiago Calatrava, 1998. Ideogram: Ana Torres, Carlos Ferreira, UBI 2009 Art Museum, Denver, USA / Daniel Libeskind. Ideogram: Rui Medeiros, Nino Matias, UBI 2009 Przestrzenna interpretacja ideogramu: porządek | nieregularność. a/ Fabio Peixoto, Filipe Neto, b/ Fabiana Almeida, UBI 2009 Przestrzenna interpretacja ideogramu: dynamika | statyczność. a/ Ivo Soares, Luis Avila, b/ Fabio Peixoto, Filipe Neto, UBI 2009 Trójwymiarowa interpretacja szkicu / Jose Guerra, UBI, 2009 The Ideal City / Studium ideograficzne struktury urbanistycznej graficzne i trójwymiarowe./ Joana Carvalho, UBI, 2008 Ideogram rzeźbiarski przedstawiający problematykę badawczą, dotyczącą atraktorów urbani-stycznych / Michał Krenz, WAPG 2008 Schemat ukazujący sposoby translacji ideogramów w procesie kreacji i percepcji architektury Auditorium Parco della Musica, Rzym, Włochy / Renzo Piano, 1994–2002. a/ Szkic Renzo Piano, b/ widok zespołu budynków, fot. Mary Ann Sullivan. http://www.bluffton.edu/~sullivanm/italy/rome/piano. c/ Ideogram: Karolina Lepa, WAPG Mediateka, Sendai, Japonia / Toyo Ito, 1995-2001 / Ideogramy i model Toyo Ito http://www. thecityreview.com/momopen.html, Fot. Nacasa & Partners Commerzbank Tower, Frankfurt, Niemcy / Norman Foster and Partners, 1997 a/ Ideogram N. Foster, b/ Fot. JK The Nanon House. Dom dla kolekcjonera Ernesta Mourmansa, Lanaken, Belgia / Ettore Sottsass, 2001. a/ rys. autorski Ettore Sottsassa - szkic ideograficzny ogólnych wytycznych formy, b/ rzut, c/ fot. Jean-Pierre Gabriel World Trade Center. Nowy Jork, USA / Fumihiko Maki and Maki and Associates, 2007 www. maki-and-associates.co.jp Kościół Światła, Osaka, Japonia / Tadao Ando, 1995. Ideogram: JK, model komputerowy: Igor Knezevic

Ideogramy architektury.indd 225

2010-02-17 09:19:02

226

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Kościół, Tor Tre Teste, Rzym / Tadao Ando, 1996. Ideogram Tadao Ando Dom dla Kasi i Jacka / Projekt i ideogram: Marek Moczorat i Marta Radziwiłowicz, 1996 Local Identity Code, Central Fremantle, Australia / Jacek Dominiczak i Monika Zawadzka, współpr. Agnieshka Kiera, 2008-09 Szkicowe meble / Grupa FRONT, 2006. http://www.frontdesign.se/sketchfurniture/

Percepcja: między znaczeniem nadanym a odczytanym Ideogramy przedstawiające uproszczoną bryłę budynku: Pałac Kultury i Nauki w Warszawie; Casa da Musica w Porto (Portugalia), Audytorium w León (Hiszpania) Monument House, Joshua Tree National Park, Kalifornia, USA / Josh Schweitzer, 1987-90.

Ideogram: Piotr Szulc, WAPG. Fot [w] Sala Koncertowa, Aguilas, Hiszpania / Barozzi Veiga Architetti, 2004. Ideogram: JK Domus Casa Del Hombre, La Coruña / Arata Isozaki, 1995. Fot. [w]. Ideogram: Radosław Samagalski WAPG Kennemerhage, Heemstede, Holandia / Jan van Overhagen, 1995. Ideogram: JK DG Bank w Berlinie, Niemcy / Frank O. Ghery, 2000. a/ Ideogram: Aleksandra Śliwa, WAPG; b/ Ideogram: Hanna Klimentowska, WAPG Muzeum sztuki i wzornictwa, Norymberga, Niemcy / Volker Saab, 1999. Ideogram i opis: Paweł Denert, WAPG Awaji Yumebutai (Awajishima Island Project), Hyogo, Japonia/ Tadao Ando, 2000. Ideogram: JK, foto [w] Siedziba Nykredit , Kopenhaga, Dania / Schmidt, Hammer & Lassen, 2000. Ideogram: JK Biblioteka Politechniki, Delft, Holandia / MECANOO ARCHITECTEN B.V. Francine Houben, Chris De Weiner, 1997. Ideogramy: a/ Adam Dąbrowski, WAPG, b/ JK The Ohr – O’Keefe Museum of Art, Biloxi, MS, USA / Frank O. Gehry, 2001. Ideogram: JK. Kaplica św. Bazylego, Houston, USA / Philip Johnson, 1996-97. [R]. Ideogram: Anna Jakubowska, WAPG, fot. Bobby L. Warren [w] Double House, 124 a/b Koningslaan Utrecht, Holandia / Bjarne Mastenbroek (De Architectengroep) i MVRDV, 1997. Ideogramy: Marta Koperska, WAPG Centrum Sztuki Współczesnej Le Fresnoy. Tourcoing, Francja / Bernard Tschumi, 1992. Ideogram: Jarosław Wincek, WAPG Palao de las Artes, Walencja, Hiszpania / Santiago Calatrava, 1998. Fot. Mike Lowe [w]. Opis i ideogram: Ksenia Katarzyna Piątkowska WAPG Galeries Lafayette, Berlin, Niemcy / Jean Nouvel, 1993-96. Ideogram: Magdalena Kiewlicz, WAPG Wielki Łuk La Défense, Paryż, Francja / Otto von Spreckelsen, 1989. Ideogramy: a/ Tymoteusz Malecki WAPG, ideogram b/ i foto JK Jubilee Church (Kościół roku 2000), Rzym, Włochy / Richard Meier, 2000. Ideogram: Agata Burian, WAPG, fot. Stefano Mascioli Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (BUW), Warszawa, Polska / Marek Budzyński i Zbigniew Badowski, 1994-1999. Ideogram: Agnieszka Czapiewska, WAPG, fot.: Piotr Waglowski [w]

Ideogramy architektury.indd 226

2010-02-17 09:19:02

Spis ilustracji

227

Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, Kraków, Polska / Arata Isozaki, Krzysztof Ingarden, Jacek Ewy, 1994. Ideogramy (a): Bogna Cudna, WAPG, (b): Katarzyna Sobańska-Jóźwiak, WAPG Biurowiec Fokus, Warszawa, Polska / Stefana Kuryłowicz, 2001. Ideogram: Mirosława Łapińska, WAPG, fot. [w] Siedziba wydawnictwa AGORA S.A., Warszawa, Polska / JEMS Architekci, 2001. Ideogram i opis: Tomasz Mielczyński, WAPG, fot. Bruno Fidrych Dom Kultury. Makó, Węgry / Imre Makovecz, Judit V. Gerencser (współpraca) 1996. Ideogram: Anna Brenda, WAPG, fot [w] Dom handlowy Batory, Gdynia, Polska / Krzysztof Kozłowski z zespołem, 1996-1998. Ideogram: JK, fot. Krzysztof Kozłowski Bank Rozwoju Eksportu S.A. Odział w Bydgoszczy, Polska / Bulanda & Mucha Architekci, 1999. Ideogram: Dominik Dybek, WAPG, fot [w]

Warsztaty mistrzów Martwa natura / Le Corbusier, 1920, olej na płótnie, 80 x 100cm. The Museum of Modern Art, Nowy Jork Cortege (Pochód) / Le Corbusier. 1939, litografia, 70 x 100cm. Chute de Barcelone (1960) Kaplica w Ronchamp, Francja / Le Corbusier, 1955. fot: JK Szkicowe studium schematycznego przekroju pionowego kaplicy, Le Corbusier Jedna ze stron z książki Le Corbusiera Poeme de l’Angle Droit. A.2 Środowisko.

Szkice akwarelowe Stevena Holla. www.stevenholl.com Bellevue Art Museum. Waszyngton, USA, 2005; College of Architecture, Cornell University. Ithaca, NY, USA, 2001; Loisium Visitor Center. Langenlois, Austria 2003 / Steven Holl Architects. Ideogramy: JK Biura Het Oosten, Amsterdam, Holandia / Steven Holl, 2000. Rys. Steven Holl, ideogram wycinany: JK Simmons Hall, Cambridge, Massachusetts, USA / Steven Holl Architects, we współpracy z Perry Dean Rogers Architects, 2002. Ideogram: Anna Rompczyk WAPG, fot. [w] Eksperymenty z porowatością: a/ Podziurawiony kredens (Riddled Cabinet), prototyp mebla 2006, b/ Pokrojony porowaty blok (Sliced porosity block) w Chengdu, Chiny / Steven Holl, 2007 www.stevenholl.com Muzeum Sztuki Współczesnej Kiasma, Helsinki, Finlandia / Steven Holl, 1998. Ideogram: Maciej Maćkiewicz, WAPG, fot. Benjamin Gilde [w] The Stretto House, Dallas, Texas, USA / Steven Holl, 1989-1992 Projekty braci Manuela i Franciszka Aires Mateus: Restauracja Biscaia, Escoural, Montemor, Portugalia 2005 (P) Hotel Biscaia, Escoural, Montemor, Portugalia 2005 (P) Biblioteka i Archiwum Miejskie, Lizbona, Portugalia 2003/2006 Budynek wielofunkcyjny, Dubaj, Zjednoczone Emiraty Arabskie 2006 Muzeum del Cuento, Malaga, Hiszpania P 2008

Ideogramy architektury.indd 227

2010-02-17 09:19:02

228

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

Park Mayer i Ogród Botaniczny, Lizbona, Portugalia 2008 Dom na wybrzeżu Alentejo, Portugalia 2000 Aires Mateus - arquitectura. Pod redakcją Diogo Seixas Lopes. Wydano z okazji wystawy w Centro Cultural de Belém w Lizbonie 14.10. 2005- 15.01.2006. Almedina / Fundação Centro Cultural de Belém 2005 oraz http://www.airesmateus.com

Ideogram w nauczaniu projektowania Dom dla Cesarii Evory / Marta Perlik, ASP Dom Angeliny Jolie / Vera Pereira, UBI Dom dla Eusébio / Sérgio Vicente, UBI Dom Moniki Bellucci / Emanuel Lopes, UBI Dom-miasto / Ricardo Almeida, UBI Dom-Labirynt / Mauro Coreia, UBI Dom Tetris / Filipe Marques, UBI Dom Álvaro de Campos (Fernando Pessoa) / Joana Carvalho, UBI Dom Marilyn Monroe / Marlene Campos, UBI Dom o formie inspirowanej tematem: Czas / Tiago Silva, UBI Cube Townhouse / Raquel Marques, UBI Dom o formie inspirowanej grą w szachy / Daniel Silva, UBI Dom o formie inspirowanej muzyką / Ricardo Fernandes, UBI Dom o formie inspirowanej tematem: Wyspa Madera / Andreia Rodrigues, UBI Dom – Lizboński Tramwaj / Helder Duarte, UBI Dom Pop-Art / Rui Figueiredo, UBI Dom o formie inspirowanej cyfrowymi synapsami i muzyką elektronową / Rui Gonçalves, UBI Dom inspirowany tematem: Fernando Pessoa / Tânia Quezado, Pedro Ruas, UBI Dom inspirowany powieścią „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya. Ana Rodriguues, Tania Hermenegildo, UBI Fasada Topniejący mutant / Magda Przewoźniak, WAPG 2005 Biblioteka Miejska, Gdynia / Kacper Kowalski. WAPG 2001. Projekt dyplomowy wykonany na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej pod kierunkiem autora.

Studenci przy zbiorczej makiecie miasta w studio projektowym Jacka Krenza w UBI. Fot. Raquel Marques, 2007

Aneks: projekty autora Cityscape. Jacek Krenz. 2007 akwarela 23 x 34cm Dom nad Jeziorem na Mazurach. 2007 Willa „Festus” arthotel w Sopocie. 2005 Pomnik-Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy, Gdańsk 2002 Kościół Wniebowzięcia Matki Bożej, Wąglikowice. 1989

Ideogramy architektury.indd 228

2010-02-17 09:19:02

229

Streszczenie

Streszczenie

Celem niniejszej rozprawy jest ukazanie, w jaki sposób koncepcje architektoniczne mogą być wyrażane i komunikowane za pomocą znaków graficznych – ideogramów. Wiedza na ten temat jest niezwykle pomocna w procesie projektowania architektury, ma też zasadniczy wpływ na postrzeganie formy architektonicznej przez jej użytkownika.

Ideogram to syntetyczny zapis graficzny łączący w sposób najbardziej podstawowy koncepcję kształtu oraz idei – wyraża myśl przewodnią dzieła. Odgrywa istotną rolę w konkretyzowaniu i przekazywaniu znaczeń zawartych w dziele architektonicznym. Ideogram jest sam w sobie symbolem, skrótem myślowym, podstawionym w miejsce skomplikowanej całości. Ma to szczególne znaczenie w operowaniu złożonymi zależnościami pomiędzy poszczególnymi elementami i warstwami obiektu architektonicznego, podlegającymi opracowaniu w procesie projektowania.

Badanie tego rodzaju zagadnień pomaga zbliżyć się do istoty procesu twórczego architektury, wzbogacając

Ideogramy architektury.indd 229

warsztat architekta o skuteczne narzędzie. Podobnie rzecz ma się z użytkownikiem przestrzeni architektonicznej. Analiza ideogramów istniejących budowli może z powodzeniem pogłębić lub ukierunkować naszą percepcję. Takie znaczeniowe otwarcie formy architektonicznej spełnia wiele zadań: ułatwia odczytanie i interpretację zawartych znaczeń, ułatwia poruszanie się w przestrzeni, wpływa na pełniejsze wykorzystanie wpisanych funkcji. Stanowi istotny i skuteczny instrument w procesie komunikacji pomiędzy twórcą a odbiorcą. Tym ważniejsze wydaje się, by ów instrument stosowany był świadomie, nie zaś przypadkowo, by umożliwiał dotarcie do sedna dzieła architektonicznego i pomagał sformułować ideę przewodnią w klarowny sposób.

Współczesny człowiek stawiany jest wobec całkowicie nowych wyzwań i doświadczeń. Na co dzień musi sobie radzić w poszerzonej przestrzeni egzystencjalnej, do której ani dotychczasowe wychowanie, ani wykształcenie go nie przygotowało. Ustalenie nowych połączeń

2010-02-17 09:19:02

230

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

komunikacyjnych na poziomie skrótowych symboli to ważna droga ku tworzeniu swego rodzaju alfabetu nowej przestrzeni, złożonego ze znaków, których stary świat nie posiadał w swoim słowniku. Ważne jest, by przestrzeń była zaprojektowana w sposób klarowny i przejrzysty dla użytkownika.

Myślowe przyjęcie znaku pomaga w odszukaniu formy istniejącej w katalogu form i znaczeń przechowywanych w naszej podświadomości. Ideogram nie tylko wstępnie przygotowuje nas do najwłaściwszego przyjęcia i odczytania formy architektonicznej, ale mówi nam o przyszłych sposobach naszych zachowań w trakcie jej użytkowania. Dając nam do ręki narzędzie w postaci skrótowej informacji, staje się pośrednikiem wspomagającym z jednej strony przekaz architekta, z drugiej – nasze własne, indywidualne odczytanie owego przekazu. Ideogram staje się drogowskazem interpretacyjnym tak dla osoby komunikującej (architekta), jak dla odbiorcy (użytkownika).

Ideogramy poszerzają informację werbalną o dodatkową perspektywę.

Informacja wizualna zawarta w ideogramach może łączyć dwie odrębne zazwyczaj orientacje: naukową i artystyczną.

Ostatnie lata przyniosły w architekturze tak wiele zmian na wszystkich etapach procesu projektowania, że zagadnienie to wymaga nowych badań i nowych definicji. Rozwijam

Ideogramy architektury.indd 230

je tutaj w kierunku zastosowania ideogramów do badania relacji przestrzennych poszczególnych elementów oraz warstw dzieła architektonicznego w różnych fazach procesu projektowego. Ponieważ żadne z tych zagadnień nie może funkcjonować bez posadowienia w historii idei i filozofii znaku, stąd liczne odwołania, które pozwolą Czytelnikowi odnaleźć właściwe tropy na drodze do współczesnej koncepcji formy architektonicznej.

Rozważania skupiają się na teorii i praktyce interpretacji i konstruowania warstwy znaczeniowej w architekturze z perspektywy hermeneutycznej. Warsztat badawczy bazuje w głównej mierze na teoriach semiologicznych i fenomenologicznych estetyki. Materiał ikonograficzny dla poszczególnych analiz stanowią dzieła architektury współczesnej, w których warstwa znaczeniowa formy przestrzennej jest wyraźnie czytelna. Zakres badań ograniczony został głównie do obiektów architektury światowej, powstałych w zasadzie w ciągu ostatnich kilku dekad.

Na podstawie tych analiz podjąłem próbę sprecyzowania faz pracy konceptualnej nad ideogramem, przy czym działania te obejmują również poszczególne warstwy obiektów: strukturalną, funkcjonalną, konstrukcyjną, instalacyjną, a także znaczeniową: społeczną, kulturową, estetyczną i filozoficzną. Główna teza, a mianowicie, że architektura potrzebuje

2010-02-17 09:19:02

231

Streszczenie

znaczeń, by stać się wartościowym elementem kulturowym środowiska przestrzennego, ideogram zaś jest przydatnym narzędziem do osiągnięcia tego celu, nie mogłaby być przedstawiona w pełni bez wskazania kontekstu przestrzennego.

Rozważania rozpoczyna omówienie roli znaku i symbolu w szeroko pojętej komunikacji wizualnej. Dopiero w oparciu o taką wiedzę można zobaczyć znaczenia, jakie przenosi architektura. Rozważania o sposobach interpretacji form architektonicznych za pomocą ideogramów, przedstawione w dalszej części, mogą stanowić punkt wyjścia dla stworzenia alfabetu znaków współczesnej architektury. Pozwalają zobaczyć, w jaki sposób język kształtów formy architektonicznej jest przekładany na syntetyczną mowę znaków i jak złożone relacje przestrzenne transponowane są na uproszczone algorytmy operacyjne.

Przedstawione zostały prace nad formą architektoniczną wybranych architektów, należących do trzech różnych pokoleń: Le Corbusiera, Stevena Holla oraz braci Manuela i Francisco Aires Mateus. Z kolei omówienie zagadnień percepcji formy architektonicznej oraz roli ideogramu w nauczaniu projektowania ilustrują prace studenckie. Projekty, w których studenci posługiwali się ideograficzną metodą poszukiwania formy architektonicznej, ukazują przydatność tego narzędzia w tworzeniu form oryginalnych i nasyconych znaczeniami.

Ideogramy architektury.indd 231

Warstwa znaczeniowa wzbogaca dzieło architektoniczne o treści sprzyjające wiązaniu go z szerokim nurtem kultury, czyniąc je istotnym elementem środowiska człowieka. Ideogram może być pomocą intelektualną na wszystkich etapach pracy projektowej. Stanowi użyteczne narzędzie do definiowania abstrakcyjnych pojęć i koncepcji, które z powodzeniem dają się transmitować na formy przestrzenne. Ponadto jest niezwykle pomocny w kształtowaniu społecznego odbioru architektury. Może być stosowany jako bezpośredni kod formy, ale może też być zaledwie śladem, którym mamy podążać, a czasem wręcz tylko aurą towarzyszącą nam w drodze do zrozumienia formy architektonicznej.

Choć ideogram bywa uznawany za narzędzie z założenia subiektywne, posiada jednak ogromny potencjał jako skuteczny nośnik idei, tym bardziej, że to przecież właśnie subiektywizm jest podstawą kultury traktowanej podmiotowo i esencją sztuki współczesnej.

Wnioski z prezentowanych rozważań i przykładów praktycznych mają ułatwić zrozumienie złożoności, ale i logiki przemian w zakresie relacji pomiędzy ideą a materią, jakie dokonują się na naszych oczach we współczesnej architekturze. W dobie dramatycznych zmian technologicznych, które w nieznany dotąd sposób poszerzają pojęcie samej architektury oraz zakres możliwości

2010-02-17 09:19:02

232

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

realizacyjnych, pełniejsze rozumienie dokonujących się przemian staje się dla architekta niezbędnym warunkiem świadomego uczestnictwa

Ideogramy architektury.indd 232

w dokonujących się modyfikacjach teorii architektury. A to w konsekwencji może ułatwić podejmowanie trafniejszych decyzji kompozycyjnych.

2010-02-17 09:19:02

233

Summary. Ideograms in Architecture

Summary. Ideograms in Architecture

The aim of this debate is to show ways in which architectural concepts can be expressed and communicated through graphic symbols, ideograms.

Knowledge in this field is exceptionally helpful in the process of designing architecture, and also has significant impact on the user’s perception of architectural forms.

An ideogram is a synthetic graphic notation which combines the concepts of shape and idea in a very basic way. It plays an important role in delineating and conveying meanings contained in an architectural work. An ideogram is, in itself, a symbol, a mental shortcut, the substitute of a complicated whole, which expresses the keynote of a work. This is especially significant when operating with complex relations between particular elements in the layers of an architectural facility, which need to be worked out during the design process.

The study of such an issue is helpful in one’s approach to the creative process, and it furnishes the architect’s workshop with an efficient tool. The situation is comparable for the user of an architectural space. Analysing

Ideogramy architektury.indd 233

ideograms in an existing building can successfully deepen or direct our perception. The semantic decoding of architectural forms fulfils many roles: facilitates the reading and interpretation of contained meanings, facilitates our movement within a space, and enables us to make use of its inherent functions more comprehensively. It is a significant and efficient instrument in the communication process between creator-architect and recipient. Thus it seems all the more crucial that such an instrument be implemented consciously, so that it leads us to the essence of an architectural work and helps formulate the main idea in a clear fashion.

The contemporary human being is facing entirely new challenges and experiences. They must cope in an expanded existential space on a daily basis, without prior upbringing or education as preparation. Establishing new channels of communication at the level of shortcut symbols is the key to creating a kind of alphabet of new space, composed of signs that did not exist in the dictionary of the old world. It is crucial that the

2010-02-17 09:19:03

234

Jacek Krenz, Ideogramy architektury

environment be designed in a way which is clear and legible for the user.

The mental reception of a symbol helps in finding the form which exists in a catalogue of forms and meanings stored in our subconscious. An ideogram not only initially prepares us for the most appropriate reception and reading of the architectural form, but also tells us about our future behaviour during its use. By giving us a tool in the form of compressed information, it becomes a mediator facilitating, on the one hand, the conveyance of the architect’s message, on the other our own individual reading of this message. The ideogram becomes an interpretational road sign equally for the communicator (architect) and the recipient (user).

Ideograms add an extra perspective to verbal information. Visual information contained in ideograms may combine two, usually distinct, orientations: scientific and artistic.

The last years have witnessed so many changes in every stage of the architectural design process that this issue requires new research and new definitions. I am developing them here, in order to apply ideograms in the research of spatial relations between certain elements, and the layers of an architectural work at different phases of the design process.

As none of these questions can function without being situated in the history of the idea and philosophy of the symbol, the Reader will find

Ideogramy architektury.indd 234

numerous references leading to clues on the road to the contemporary concept of architectural form.

Deliberations in this work focus on the theory and practice of interpreting and constructing semantic layers in architecture from a hermeneutic perspective. Research is based predominantly on semiological and phenomenological theories of aesthetics.

The iconographic material for individual analyses consists of contemporary architectural works, in which the semantic layer of the spatial form is clearly legible. The scope of research was limited almost entirely to architectural forms from around the world, built within the last two decades.

Based on these analyses, I attempted to specify the phases of conceptual work with the ideogram, where this activity also encompasses certain layers of the facilities: structural, functional, constructional, and also semantic: social, cultural, aesthetic and philosophical. The main thesis, which is that architecture requires meaning in order to become a worthy cultural element of its spatial environment, therefore the ideogram is a useful tool in reaching this goal, could not be developed fully without indicating the spatial context.

Deliberations open with a discussion of the role of signs and symbols in visual communication in general.

It is only based on this knowledge that one may distinguish meanings conveyed by architecture. Reflections

2010-02-17 09:19:03

235

Summary. Ideograms in Architecture

on ways of interpreting architectural forms, with the help of ideograms, presented in further sections, may act as a point of departure for the formation of an alphabet of signs in contemporary architecture. This will show how the language of shapes in architectural form can be translated into a synthetic discourse of signs, and how complex relations can be transposed into simplified operational algorithms. Presented are studies of the architectural form of particular architects, belonging to three different generations: that of Le Corbusier, Seven Holl and the Aires Mateus brothers, Manuel and Francisco. Next, a discussion of issues concerning the perception of architectural form and the role of the ideogram in teaching design are illustrated by the works of students. Projects in which students used the ideographic method of searching for architectural form show the usefulness of this tool in creating forms which are

Ideogramy architektury.indd 235

original and saturated with meaning.

The semantic layer enhances the architectural work with content which connects it to a broad cultural trend, thus making it a significant element in our surroundings. An ideogram can serve as an intellectual aid at every stage of the design process. It is a useful tool in defining abstract notions and concepts, which can effectively be transmitted to spatial forms. Furthermore, it is exceptionally helpful in shaping social reception of architecture. In an age of dramatic technological developments which have expanded the concept of architecture and the realm of its realisation in ways not witnessed until now, a more in-depth understanding of the transformations at hand is becoming a necessary condition for the architect who wishes to consciously participate in the modifications taking place in architectural theory. This in turn may help in making more accurate decisions in composition.

2010-02-17 09:19:03

__________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ studenci 239 ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________ Ideogramy architektury.indd 239

2010-02-17 09:19:03

ide.indd 1

2010-02-17 10:36:50