Świat przyrody wokół nas by BLIŻEJ PRZEDSZKOLA

Świat przyrody

wokół nas

sytuacje edukacyjne i zabawy do zestawu pomocy dydaktycznych

Świat przyrody wokół nas sytuacje edukacyjne i zabawy do zestawu pomocy dydaktycznych Redakcja merytoryczna: Karolina Gawlik

Autorzy zabaw: Maria Broda-Bajak, Sylwia Cłapa, Karolina Gawlik, Edyta Kaczanowska, Agnieszka Kornacka, Magdalena Ledwoń, Agata Wodyk

Autorzy rysunków: Agnieszka Drabik, Alicja Groszek, Justyna Mordas, Dorota Prończuk

Redakcja językowa, korekta: Adam Buszek

ISBN 978-83-65915-00-9 Publikacja składa się z teczki z pomocami dydaktycznymi zawierającej zestaw 32 ilustracji przeznaczonych do realizacji zajęć dydaktycznych w przedszkolach oraz książeczki z przykładowymi opisami sytuacji edukacyjnych i zabaw do ilustracji, która jest integralną częścią publikacji i sama nie może być wprowadzana do obrotu handlowego. Kopiowanie, najmowanie i rozpowszechnianie (w tym także w internecie) w całości lub we fragmentach bez zezwolenia zabronione, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w prawie autorskim.

Wydawca: CEBP 24.12 Sp. z o.o. 30-437 Kraków, ul. Kwiatowa 3 www.blizejprzedszkola.pl

Spis treści: Jak powstaje deszcz

Co się dzieje z odpadkami

Jak gąsienica zmienia się w motyla

Pory roku

Wycieczka do lasu

Jak działa recykling

Jak powstaje deszcz  Jak woda krąży w przyrodzie – eksperyment. Nauczyciel przygotowuje grzałkę, mały garnek, talerzyk oraz lód. Tłumaczy, że: • woda, która spada na ziemię, zbiera się w różnych zbiornikach wodnych, np. rzekach, jeziorach, oceanach czy kałużach (prezentuje wodę na talerzyku); • kiedy słońce przyświeca, woda zaczyna parować i unosi się (przelewa wodę z talerzyka do czajnika i zaczyna gotować wodę); • proces ten jest powolny, para wodna nieustannie się wznosi (dorosły gotuje wodę, a dzieci mogą zaobserwować, jak nad dzióbkiem czajnika unoszą się kłęby pary); • im wyżej para wodna się unosi, tym chłodniejsze otacza ją powietrze (trzyma nad kłębami pary talerzyk, na którym znajduje się lód); • w pewnym momencie para wodna zaczyna zamieniać się w deszcz (dzieci będą mogły zauważyć, jak na spodniej części talerzyka zaczynają pojawiać się krople); • deszcz spada na ziemię i ponownie zbiera się w różnych zbiornikach wodnych, a z nich, pod wpływem ciepła słonecznego, znów zaczyna parować woda.  Oczyszczalnia – zapoznanie z procesem oczyszczania wody. Nauczyciel przygotowuje cztery czyste słoiczki (o wielkości 330 ml). Do każdego wkłada czysty filtr z ekspresu do kawy (lub ręcznik papierowy dobrej jakości). Do filtra można wsypać także piasek lub nałożyć watę bawełnianą. W dzbankach prowadzący przygotowuje kilka mieszanek „zanieczyszczonej” wody (mieszanka 1: woda + ścinki papieru; mieszanka 2: woda + barwnik spożywczy; mieszanka 3: woda + ziemia; mieszanka 4: woda + olej). Na początku nauczyciel rozmawia z dziećmi o tym, jakie zanieczyszczenia 5

wody zdarzyło im się zaobserwować. Następnie prezentuje wodę w poszczególnych dzbankach i prosi, aby wyjaśniły, jak została ona zanieczyszczona. Kolejno przelewa wodę z dzbanków do poszczególnych słoiczków przez filtry. Dzieci widzą, jak zanieczyszczenia osadzają się na filtrach, a woda, która wlewa się do słoiczków, jest czystsza niż ta z dzbanków. Mogą spróbować wyjaśnić, gdzie na większą skalę stosuje się takie filtry oraz dlaczego należy oczyszczać wodę.  Obieg wody w przyrodzie – rozmowa kierowana w oparciu o ilustracje. Nauczyciel prezentuje dzieciom ilustracje (z zestawu) i omawia kolejne etapy krążenia wody w przyrodzie – może posłużyć się obrazującym ten proces wierszykiem Podróż kropelek (patrz niżej). Później ochotnicy mogą przypiąć na tablicy obrazki w odpowiedniej kolejności. Na zakończenie chętne przedszkolaki będą mogły samodzielnie spróbować omówić poszczególne etapy tego procesu.  Podróż kropelek – masażyk z elementami zabawy paluszkowej. Dzieci siedzą w kręgu w taki sposób, aby każde widziało plecy osoby siedzącej przed nim. Wspólnie z nauczycielem recytują wierszyk1 i wykonują masażyk na plecach kolegi lub koleżanki. Kiedy deszczyk pada, tworzą się kałuże: stukanie palcami o plecy od góry do dołu

jedne całkiem małe, inne całkiem duże.

wykonywanie okrężnych ruchów – najpierw o małej średnicy, później coraz większych

Lecz gdy wyjdzie słonko i mocniej przyświeci,

pocieranie otwartymi dłońmi o plecy, aby wywołać uczucie ciepła

para wodna szybko, hen do góry leci.

łaskotanie paluszkami pleców od dołu ku górze

Kropelki-drobinki unoszą się do góry wykonanie paluszkami masażu głowy

1 Autorką wierszyka jest Magdalena Ledwoń.

i łączą się ze sobą, tworząc piękne chmury.

głaskanie barków i ramion w kierunku od rąk do karku

Kiedy się na niebie troszeczkę ochłodzą, łaskotanie palcami karku

w postaci deszczyku znów na ziemię schodzą. stukanie palcami o plecy od góry do dołu

 Liczy się każda kropla! – uświadomienie konieczności wspólnych proekologicznych działań. Nauczyciel dzieli dzieci na dwie drużyny, które ustawiają się w rzędach naprzeciwko siebie. Następnie dla każdej drużyny przygotowuje deskorolkę z postawioną na niej małą miseczką. W miseczce umieszcza kubki wypełnione po brzegi wodą, którą trzeba przetransportować od początku rzędu na koniec. Wygrywa drużyna, która przejedzie deskorolką od pierwszej do ostatniej osoby w swoim zespole i uroni najmniejszą ilość wody. Nie liczy się czas wykonania zadania, lecz dokładność. Po zakończonym „wyścigu” należy przelać wodę z kubeczków do równej wielkości szklanych menzurek. Wygrywa ta drużyna, u której słupek wody będzie wyższy.  Tak robi woda – zabawy dźwiękonaśladowcze. Dzieci naśladują odgłosy wydawane przez wodę, np. szumienie – przeciągłe wypowiadanie głoski „sz”; kapanie – kląskanie; huczenie wodospadów – przeciągłe wypowiadanie sylaby „hu”.  Wodne kalambury – zagadki ruchowe. Ochotnik prezentuje grupie za pomocą gestów, jakie czynności możemy wykonywać dzięki temu, że mamy dostęp do wody (mogą to być np. mycie włosów/zębów, kąpiel, pływanie, gotowanie, pranie ręczne, branie prysznica). Zadaniem pozostałych dzieci jest odgadnięcie, o jaką czynność chodzi.

Co się dzieje z odpadkami  Co się dzieje z odpadkami? – układanie historyjek obrazkowych. Nauczyciel układa na dywanie dwa pierwsze obrazki z każdej historyjki (z zestawu). Uczestnicy zajęć mają za zadanie wskazać tę, na której dziecko wyrzuca odpady niesegregowane, a następnie tę, gdzie bohater je segreguje. Następnie dzieci dokładają do poszczególnych obrazków kolejne części historyjki i opowiadają o nich. Na zakończenie mogą porównać, co się dzieje ze środowiskiem naturalnym, kiedy segreguje się śmieci i kiedy się tego nie robi.  Jeździmy śmieciarką – zabawa rozwijająca umiejętność kategoryzowania. Zabawa do przeprowadzenia z niewielkimi grupami dzieci. Przedszkolaki układają na samochodzikach (dużych ciężarówkach) dowolnie wybrane przez siebie odpady recyklingowe różnego typu (oczywiście czyste) lub ich fotografie (można nimi dla bezpieczeństwa zastąpić szklane odpadki) – w określonej równej liczbie (np. po pięć). Na dywanie nauczyciel rozkłada kilka skakanek, tzn. granic. Na granicach ustawione są pudła w kolorach pojemników do segregacji (jednokolorowe pudełka). Dzieci jadą z jednej strony dywanu („z domu”) na drugą („na wysypisko”). Na każdej granicy zostawiają jeden odpadek, zgodnie z kolorem pojemnika. Wygrywa ta osoba, która po dojechaniu na wysypisko ma najmniej śmieci w ciężarówce.  Ekologiczne łamańce – zabawa artykulacyjna. Nauczyciel prezentuje napisane na kartonie określenie związane z ekologią. Odczytuje je, a następnie dzieli na sylaby. Zadaniem dzieci jest ich powtórzenie – najpierw powoli, potem coraz szybciej. Przykładowe określenia: recykling, puszki aluminiowe, papier makulaturowy, przetworzone odpady, segregacja śmieci itp. 8

 Jak walczyć o czysty świat? – zabawa dramowa. Nauczyciel pyta dzieci, czy chciałyby mieszkać w czystym, niezaśmieconym świecie. Wspólnie mogą się zastanowić, co należy zrobić, aby nie niszczyć przyrody. Ważną sprawą jest też dbanie o porządek w swoim środowisku i reagowanie, gdy ktoś je zaśmieca i niszczy. W zabawie dzieci będą wcielać się w rolę osoby, która reaguje w takich właśnie sytuacjach. Najlepiej, gdy w rolę osoby zaśmiecającej wcieli się miś lub pacynka, którą kieruje nauczyciel. Przedszkolakom łatwiej będzie nauczyć się odpowiednich reakcji, a jeśli pojawi się sytuacja konfliktowa, dorosły będzie mógł pomóc dziecku z niej wybrnąć. Przykładowe tematy scenek: 1. Widzisz, że ktoś łamie gałęzie i obrywa liście. Zwróć mu uwagę, że drzewa produkują tlen, bez którego nie możemy żyć.; 2. Jakiś łobuz rzuca papierki z cukierków na ulicę. Poproś, żeby tego nie robił, a jeśli nie będzie chciał przestać, poproś o pomoc osobę dorosłą.; 3. Spotkałeś sąsiada obok śmietnika. Widzisz, że nie segreguje śmieci. Wytłumacz mu, dlaczego to jest ważne.; 4. Jesteś na plaży z rodzicami. Ktoś myje tam swój samochód i brudna woda wpada do wody, w której się kąpiecie. Wytłumacz mu, że w ten sposób zanieczyszcza wodę.  Kręgle z butelek – zabawa rzutna. Dzieci wspólnie z nauczycielem przygotowują po sześć kręgli dla trzech drużyn – napełniając plastikowe butelki piaskiem do ¼ wysokości. Ustawiają je w wyznaczonym miejscu i rzucają do nich kolejno piłką. Wygrywa ta drużyna, której zawodnicy jako pierwsi strącą swoje kręgle.  Ringo – zabawa rzutna. Nauczyciel z pomocą dzieci przygotowuje obręcze do gry (rolując arkusze gazet i formując z nich okręgi, których końce skleja taśmą klejącą). Jako pachołki służyć będą plastikowe butelki wypełnione wodą kranową, którą dzieci zużyją w następnych dniach do podlania kwiatów w sali. 9

 Do kosza wrzuć! – zabawa rzutna. Dzieci ustawiają się jedno za drugim w czterech drużynach na wyznaczonej linii. W odległości kilku kroków od nich nauczyciel ustawia cztery pojemniki równej wielkości. Każdy zawodnik ma trzy rzuty – dzieci rzucają kulami ze zgniecionych arkuszy gazet. Wygrywa ta drużyna, która będzie miała najwięcej trafień.  Sztafeta z butelkami – zabawa bieżna. Dzieci stoją w czterech drużynach. Pierwszy zawodnik ma za zadanie przebiec z plastikową butelką w ręce przez całą długość sali i po obiegnięciu pachołka ustawionego na końcu trasy wrócić do swojej drużyny. Następny zawodnik może ruszyć dopiero wtedy, gdy poprzednik przekaże mu butelkę. Na trasie biegu można skonstruować tor do slalomu.  Szczęśliwa i nieszczęśliwa Ziemia – rozwijanie zdolności logicznego myślenia. Nauczyciel układa na dwóch końcach dywanu czerwoną i zieloną szarfę. Zadaniem dzieci jest uzupełnianie zdań jednym z dwóch wariantów: ... Ziemia jest szczęśliwa bądź ... Ziemia jest nieszczęśliwa i ustawienie się obok właściwej szarfy (kolor zielony odpowiada pozytywom, czerwony negatywom). Prowadzący odczytuje przykładowe zdania: • Kiedy na zakupy bierzesz torbę z materiału, a nie z folii, ...; • Kiedy papier, szkło i plastik wrzucasz do specjalnych pojemników na śmieci, ... ; • Kiedy rysujesz na obu stronach kartki papieru, ... ; • Kiedy kupujesz papier toaletowy, chusteczki higieniczne i ręczniki papierowe oraz artykuły papiernicze wykonane z papieru z makulatury, ... ; • Kiedy wyrzucasz śmieci na spacerze w lesie, ... ; • Kiedy wrzucasz do rzeki papierki po batonikach, ...; • Kiedy płoszysz dzikie zwierzęta, ...; • Kiedy dokarmiasz głodne zwierzęta, ...; 10

• Kiedy ludzie jeżdżą na rowerach zamiast samochodami, ...; • Kiedy ludzie używają środków chemicznych podczas uprawy roślin, ...; • Kiedy ludzie wycinają lasy, ...  Nasza planeta Ziemia – wykonanie obrazu Ziemi na płótnie. Nauczyciel wycina ze starego prześcieradła kształt koła i rysuje na nim ołówkiem kontury wybranych kontynentów, po czym kredkami zaznacza kolory, które ułatwią dzieciom malowanie obrazu (podpowiedzią może być ilustracja planety Ziemi lub globus). Prowadzący przykleja na podłodze ceratę lub folię malarską (aby zabezpieczyć podłoże). Przygotowuje grube pędzle, kubki z wodą i farby w słoiczkach (mogą to być nietoksyczne farby akrylowe lub zwykłe farby plakatowe). Następnie zaprasza po kilkoro dzieci, które malują dowolny fragment obrazu. Po zakończeniu pracy przez jedno dziecko następuje zmiana. W malowaniu obrazu powinny uczestniczyć wszystkie przedszkolaki.  Ziemioludki – kreatywne przekształcanie nieużytków. Zadaniem dzieci jest wykorzystanie materiałów w pracy technicznej – przedszkolaki dobierają się w kilkuosobowe zespoły, sięgają po dowolne materiały spośród udostępnionych przez nauczyciela i wspólnie wymyślają postać Ziemioludka. Ustalają, jaką będzie spełniał misję dla dobra Ziemi i wspólnie wykonują przestrzenną pracę. Na koniec wybrane osoby z zespołów opowiadają o swoim Ziemioludku, wyjaśniają, jakie elementy jego budowy i w jaki sposób mają mu pomóc w działaniach na rzecz planety.

Jak gąsienica zmienia się w motyla  Jak gąsienica zamieniła się w motyla – rozwijanie umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego. Nauczyciel czyta opowiadanie Magiczna przemiana2, po czym zachęca dzieci, aby ułożyły ilustracje zgodnie z wysłuchaną historią i opowiedziały, co się wydarzyło. Pewnego czerwcowego dnia Ola wybrała się z rodzicami na spacer na łąkę. Podziwiali piękny krajobraz, przysłuchiwali się kumkaniu żab i cykaniu świerszczy, wypatrywali śpiewających w zaroślach ptaków. Mama plotła dla Oli śliczny kolorowy wianek, a tata tłumaczył, jak nazywają się kwiaty, które córka zrywa do swojego bukietu. Zbierając je, Ola stąpała ostrożnie, aby nie nadepnąć przypadkiem konika polnego lub mrówki. Z uwagą zaglądała pod każdy krzaczek z nadzieją, że spotka ukrywającą się tam żabkę. Nagle na jednym z kwiatów dostrzegła coś brązowego, podłużnego i pękatego. Coś, co składało się jakby z małych cząstek i w dodatku miało mnóstwo nóg. – Aaaa! Ratunku! – dziewczynka aż krzyknęła z przerażenia. – Tato, co to jest?! – zapytała zniesmaczona, wskazując palcem stworzonko siedzące na roślinie. – To gąsienica motyla, córeczko. – odpowiedział spokojnie tata. – Teraz może i wygląda niepozornie, ale już niedługo zmieni się w pięknego, kolorowego motyla. – Niemożliwe – Ola nie mogła uwierzyć. – Przecież nawet, jeśli wyrosną jej skrzydła, wcale nie będzie przypominać motyla! Jest za gruba! – Tata ma rację, Olu. Gąsienica musi dużo jeść, żeby mieć siłę na przepoczwarzenie – dodała mama. 2 Autorką opowiadania jest Karolina Gawlik.

– A kiedy ona się zmieni? Chcę zobaczyć, jak się zmienia! Możemy ją zabrać do domu? – upierała się dziewczynka. – Uwije kokon, kiedy będzie wystarczająco duża. Zostawmy ją w spokoju. – cierpliwie tłumaczyła mama. – Lepiej zobacz: twój wianek jest już gotowy. Chodź, poszukamy jeszcze kwiatów na bukiet dla babci. Ola nie mogła przestać myśleć o grubej brązowej gąsienicy. Niby jak ona ma się stać pięknym motylem? Czy ma gdzieś ukryte skrzydła? Ta myśl nurtowała dziewczynkę, a w tym czasie gąsienica znalazła na skraju łąki krzaczek i schroniła się pomiędzy jego liśćmi przed chcącymi ją zjeść ptakami. Pracowicie uwiła kokon i zapadła w sen.

Po kilkunastu dniach Ola wraz z tatą ponownie zawitali na łąkę. Dziewczynka postanowiła odszukać brązowe stworzonko i przyjrzeć mu się dokładniej. Nawet wzięła ze sobą lupę. Niestety nie mogła go nigdzie znaleźć. Gdy już zrezygnowana chciała wrócić do domu, na gałęzi krzewu rosnącego na skraju łąki dostrzegła coś małego i jakby włochatego. Prawdę mówiąc, przypominało to trochę watę cukrową. Kiedy jednak Ola podeszła bliżej, zauważyła, że w środku coś się porusza! Nagle spostrzegła, że w tym czymś, co tata nazwał kokonem, pojawiła się mała dziurka i wydobywa się z niej... piękny, wielobarwny motyl! Ach, jaki wspaniały! – Widziałeś, tato? – dziewczynka zachwycała się owadem. – Jest taki kolorowy i śliczny! I ma takie delikatne skrzydełka! – Rzeczywiście, zjawiskowy – potwierdził tata. – Teraz musi poczekać, aż jego skrzydła wyprostują się i porządnie wyschną. Wtedy będzie mógł poszukać pokarmu. Pewnie jest bardzo głodny... – Tato, a co właściwie jedzą motyle? – zaciekawiła się dziewczynka. Spojrzała na tatę, a kiedy się odwróciła, motylka już nie było. Postanowił bowiem posilić się pysznym nektarem. Rozglądając się za odpowiednim kwiatem, spostrzegł kroplę rosy, a w niej swoje odbicie. „Rzeczywiście, magiczna przemiana...” – pomyślał i pofrunął przed siebie.

 Zamieńmy się w motyle – zabawa ruchowa utrwalająca etapy rozwoju motyla. Dzieci „zamieniają się” w gąsienice – czołgają się po podłodze. Następnie „przekształcają się” w gąsienice w kokonie – zwijają się w kuleczkę. Na koniec „zamieniają się” w motyla – biegają po sali wymachując rękami.  Motyl na łące – zabawa paluszkowa. Nauczyciel wypowiada słowa rymowanki3, demonstrując jednocześnie gesty dłońmi, a dzieci powtarzają jego ruchy. Przyleciał motylek, płasko rozłożone dłonie wyciągamy przed siebie i łączymy je kciukami; poruszamy nimi w płaszczyźnie pionowej

usiadł na kwiatku –

łączymy dłonie (jak do klaskania)

na jednym płatku,

poruszamy palcem wskazującym jednej dłoni

na drugim płatku.

poruszamy palcem wskazującym drugiej dłoni

Rozejrzał się wkoło,

rozkładamy szeroko palce obu dłoni

koziołka fiknął

składamy dłonie w piąstki i robimy nimi „młynek”

i pośród kwiatów na łące zniknął. chowamy dłonie za plecami.

 Kolorowa gąsienica – kontynuowanie rytmu. Każde dziecko otrzymuje kartę pracy, na której znajdują się głowa gąsienicy i trzy kolorowe kółka (jako część tułowia) w kolejności: pomarańczowe, zielone, żółte. Dzieci otrzymują kolorowe kółka (wycięte z papieru) w takich samych kolorach, jakie ma gąsienica na karcie pracy, i uzupełniają jej kręgi według wzoru. 3 Autorką rymowanki jest Karolina Gawlik.

 Motyl i gąsienica – kształtowanie umiejętności reagowania ruchem na zmianę muzyki. Prowadzący odtwarza wybrany przez siebie utwór instrumentalny. Zadaniem dzieci jest wcielenie się w rolę motyla (gdy słychać szybkie tempo) lub gąsienicy (kiedy słychać wolny fragment). Warto udostępnić dzieciom szyfonowe chustki.  Motyl cytrynek – doskonalenie zdolności manualnych. Dzieci siadają przy stolikach. Otrzymują małe sylwety motyli wycięte z papieru, małe gąbki i żółtą farbę na podstawce. Zadaniem jest odbijanie na sylwecie motyla gąbki zanurzonej w żółtej farbie. • Wersja I: Gdy motylki wyschną, nauczyciel mocuje je na kawałku sznurka, tak, aby dzieci mogły wprawić je w ruch. • Wersja II: Dzieci mogą przykleić swoje motylki na drewnianym spinaczu do bielizny – dzięki temu będą mogły je przypinać w dowolnym miejscu.  Makaronowe motyle – rozwijanie sprawności manualnej. Dzieci otrzymują makaron – kokardki („motyle”) i farby plakatowe w różnych kolorach. Malują makaronowe „motyle” na różne kolory. Po wyschnięciu „motyle” można wykorzystać do zabaw manualnych. W tym celu dzieci otrzymują miskę z kolorowym makaronem i klamerkę do bielizny, za pomocą której mają przenieść wszystkie „motyle” na łąkę (np. zielony materiał lub dywanik). Warto przygotować kartkę z kolorowymi kwiatkami, na których przedszkolaki mogłyby układać „motylki” zgodnie z kolorem.  Najdłuższa gąsienica – rozwijanie umiejętności mierzenia długości. Nauczyciel przygotowuje kilka pasków papieru w różnych kolorach i o różnej długości (są to „gąsienice”). Przedszkolaki mierzą je patyczkami, a prowadzący zapisuje symbolicznie ich długość. Po zmierzeniu wszystkich „gąsienic” dzieci mają za zadanie określić, która jest najdłuższa, a która najkrótsza. Na koniec mogą ułożyć paski pionowo – jeden obok drugiego, zaczynając od najkrótszego i kończąc na najdłuższym. 15

 Co się kryje w trawie? – doskonalenie umiejętności wycinania i stymulowanie percepcji wzrokowej. Dzieci otrzymują trzy paski zielonego papieru o długości około 28 cm i szerokości 8 cm. Nacinają każdy pasek wzdłuż całej długości w niewielkich odstępach. Muszą uważać, aby nie przeciąć pasków do samego końca. Tak przygotowane paski naklejają na zielonej kartce bloku technicznego, zaczynając od góry, tak, aby pocięte paski tworzyły pasma trawy. Następnie z gazety wycinają zwierzęta, które ich zdaniem mogą ukrywać się w trawie, i przyklejają je pomiędzy paski tak, aby były słabo widoczne. Po wykonaniu prac dzieci mogą próbować odgadnąć, jakie zwierzęta ukrywają się w „trawie” kolegów (by to sprawdzić, delikatnie rozchylają „trawę”).  Skrzydła motyla – doskonalenie percepcji wzrokowej. Każde dziecko otrzymuje od nauczyciela skrzydełko motyla wycięte z papieru (skrzydła powinny mieć różny wzór i kształt). Zadaniem dzieci jest znalezienie skrzydełka o takim samym kształcie i wzorze. Po znalezieniu brakującej połowy podchodzą do arkusza papieru, rysują główkę i odwłok, po czym przyklejają skrzydełka motyla (warto zachęcić dzieci, aby wcześniej pokolorowały swoje skrzydełka w taki sam sposób).  Przedszkolne gąsienice – zabawa z elementami matematyki. Dzieci poruszają się swobodnie po sali w rytm muzyki. Na przerwę mają się ustawić jedno za drugim, tworząc „gąsienice” według instrukcji nauczyciela. Na początek prowadzący prosi, aby „gąsienice” były podwójne, następnie ponownie odtwarza muzykę – od tej pory „gąsienice” poruszają się razem. Na kolejną przerwę w muzyce „gąsienice” łączą się w czwórki i zabawa trwa dalej.

Pory roku  Pory roku – kształtowanie rozumienia stałego następstwa pór roku w oparciu o ilustracje. Nauczyciel układa na dywanie w układzie kołowym obrazki symbolizujące pory roku (z zestawu). Następnie wskazuje na nie (zaczynając od aktualnej pory roku) i rytmicznie wypowiada nazwę każdej – powtarza tę czynność kilkakrotnie, zachęcając dzieci, by włączyły się do zabawy.  Jaka to pora roku? – zagadki słowne4. Dary w koszu co rok przynosi, pachnące grzyby w lesie znajduje. Nici babiego lata rozwiesza, liście na drzewach pięknie maluje. (jesień) Lodem skuwa morza, rzeki, mrozem szczypie już od rana, zaprasza na łyżwy i sanki, śnieg dostarcza na bałwana. (zima) Budzi wszystkie śpiące misie, pąki przypina na drzewa, śnieg zamienia w mig na trawę, ptak zza morza dla niej śpiewa. (wiosna) Noc skraca, dzień wydłuża, zbóż złote łany kosi, ciepłym słońcem mocno grzeje, wakacje dzieciom przynosi. (lato) 4 Autorką zagadek jest Karolina Gawlik.

 Karuzela pór roku – wysłuchanie wiersza5. Pory roku się zmieniają, na nikogo nie czekają. W wieńcu lat tanecznym krokiem, wirują tak rok za rokiem, każda pora w tańcu krąży, nikt za nimi nie nadąży. Choć dopiero była jesień, wiosna już nam wianki plecie – znów kolejka się zaczyna: wiosna, lato, jesień, zima...  Pory roku – masażyk w kole. Dzieci siedzą w kole jedno za drugim. Uczestnicy ilustrują gestem na plecach osoby siedzącej przed nimi rymowankę6 recytowaną przez nauczyciela. Wiosną kwiaty przez śnieg się przebiją, naprzemiennie przesuwamy w górę palcem wskazującym prawej i lewej dłoni

a ptaki nowe gniazda uwiją. dłońmi zataczamy kręgi

Latem słońce gorące przyświeci

szeroko rozłożone palce obu dłoni przesuwamy z góry w dół

i zamki z piasku zbudują dzieci.

przykładamy płasko na zmianę lewą i prawą dłoń

Jesienią z drzew spadną orzechy i kasztany,

zwijamy dłonie w piąstki i delikatnie uderzamy plecy (tylko w górnej części)

5 Autorką wiersza jest Karolina Gawlik. 6 Autorką rymowanki jest Karolina Gawlik.

szybko do koszy je pozbieramy. delikatnie „przyszczypujemy”

A zimą na szybach obrazy stworzy mróz naśladujemy malowanie pędzlem

i dzieci na sanki pobiegną już. „idziemy” palcami obu dłoni

Wycieczka do lasu  Jak zachować się w lesie – wysłuchanie wiersza7 omawiającego zasady obowiązujące podczas wycieczek do lasu. Po jego prezentacji dzieci starają się powtórzyć przedstawione w nim zasady. Bawiąc się w koronach drzew wiatr nowinę niesie, że ludzie już wiedzą, jak zachować się w lesie. Mieszkają tu zwierzęta, więc wchodząc do lasu, nie krzyczą, nie wołają, nie robią hałasu. Chodząc po ścieżkach, ostrożnie stąpają, na to, co pod stopami bacznie uważają. Zieleni nie depczą, liści nie zrywają, wszystkie swoje śmieci ze sobą zabierają. Gdy ogień chcą rozpalić, zawsze uważają i miejsce wyznaczone do tego wybierają.  Mieszkańcy lasu – zabawa paluszkowa z rymowanką8. Dzieci ilustrują treść rymowanki ruchem palców. Starają się powtarzać tekst za nauczycielem: Dzięcioł dziobem w pnie drzew postukuje,

dzieci składają dłonie i dwukrotnie uderzają kolejnymi parami palców o siebie (kciuki, wskazujące, środkowe itd.), wypowiadając przy tym słowa „stuk, puk”

robaczków na obiad w nich poszukuje.

składają dłonie w piąstki, wystawiają palec wskazujący jednej dłoni, potem drugiej

7 Autorką wiersza jest Karolina Gawlik. 8 Autorką rymowanki jest Karolina Gawlik.

Jeż w liściach szeleści, też szuka pożywienia.

kciuk łączą z pozostałymi palcami tworząc dziubek („ryjek jeża”)

Gdy coś go przestraszy,

prostują palce i szeroko je rozkładają

w kolczastą kulkę się zmienia.

zaplatają dłonie (łączą je tak, by palce tworzyły „kolce”)

Rudą kitę wiewiórki widać poprzez gałęzie zasłaniają oczy dłońmi z rozłożonymi palcami

– pewnie w dziupli swej chowa orzechy i żołędzie.

palce jednej dłoni łączą w kółeczko, drugą imitują wkładanie orzechów do dziupli

A niedźwiedź, gdy się naje, podrepcze swoją drogą prostują jedną dłoń, palcami drugiej „stawiają kroki”

– kiedy zima nastanie, w swej gawrze zaśnie błogo. łączą dłonie i przykładają je do policzka

 Bezpiecznie w lesie – ustalenie zasad w oparciu o ilustracje. Uczestnicy siadają w kole. Nauczyciel układa przed sobą sześć ilustracji (z zestawu) obrazkami skierowanymi do dołu. Przedszkolaki w rytmie słów wypowiadanej rymowanki9 podają sobie w kole ptasie pióro: Las zaprasza wszystkie dzieci. Wita je z radością i sowę posyła z ważną wiadomością. Osoba, która na ostatnią sylabę rymowanki dostała piórko, podchodzi do prowadzącego i odkrywa jedną ilustrację. Opowiada, co się na niej dzieje i wspólnie z innymi zastanawia się, jaką wiadomość za jej pomocą las chce przekazać dzieciom, po czym 9 Autorką rymowanki jest Agata Wodyk.

wraca na miejsce. Zabawa trwa do momentu, aż wszystkie ilustracje zostaną odsłonięte, a uczestnicy z pomocą nauczyciela sformułują „leśny kodeks zasad”, np. Sprzątaj po sobie / Mów szeptem / Szanuj rośliny i zwierzęta / Do lasu wchodź z dorosłym / Dary lasu zbieraj z ziemi / Rozpalaj ognisko w wyznaczonym miejscu. Prowadzący stara się tak formułować zasady, aby miały one pozytywny wydźwięk i niosły informację typu możemy / powinniśmy / wolno itp. Unika natomiast zasad w formie zakazu (rozpoczynających się przeczeniem, np. nie krzyczymy!).  Poszukiwacze leśnych skarbów – zabawa dydaktyczna. Zespoły złożone z kilkorga dzieci dostają koszyczek i zapisaną na kartce instrukcję w formie obrazkowej, zawierającą polecenie odnalezienia (w sali lub ogrodzie) określonej liczby skarbów lasu, które zostały ukryte przez prowadzącego (np. 5 szyszek, 8 listków itp.). Zadanie należy wykonać w czasie wyznaczonym przez prowadzącego. Po jego wykonaniu następuje prezentacja i przeliczanie skarbów. Dzieci kładą na podłodze lub na wyznaczonym stoliku instrukcję, a obok niej odpowiednią liczbę skarbów. Następnie wspólnie z nauczycielem przeliczają je i sprawdzają poprawność wykonania zadania.  Leśne policzanki – aktywne słuchanie opowiadania10 z wykorzystaniem zgromadzonych darów lasu. Nauczyciel czyta tekst opowiadania. Po każdym zdaniu zawierającym działanie matematyczne robi pauzę, a przedszkolaki układają na podkładkach pojawiające się w opowiadaniu skarby, przeliczają je i wkładają do koszyczka lub wyciągają z niego (w zależności od treści), po czym ustalają ich liczbę. Pewnego słonecznego dnia Zosia wybrała się z mamą na spacer do lasu w poszukiwaniu leśnych skarbów. Po drodze znalazła 7 kamyków i 3 listki. Ile leśnych skarbów znalazła Zosia? Czego zebrała więcej, kamyków czy liści? O ile więcej? Włożyła skarby do koszyczka i poszła dalej. Na leśnej ścieżce leżały 4 szyszki. Dziewczynka

10 Autorką opowiadania jest Agata Wodyk.

włożyła i te dary do koszyczka. Ile darów lasu miała teraz dziewczynka? Idąc wciąż tą samą ścieżką, spotkała mrówki, które trudziły się, nosząc listki do mrowiska. Zosia oddała im swoje 3 listki z koszyczka. Ile skarbów zostało w koszyczku Zosi? Na leśnej ścieżce leżało również dużo patyczków. Niektóre bardzo spodobały się dziewczynce, więc wybrała 4 najciekawsze i włożyła do koszyczka. Ile Zosia zebrała razem patyczków i szyszek? Kto policzy wszystkie skarby w koszyczku? Których jest najwięcej, a których najmniej? Co zauważyliście? Po drodze z koszyczka Zosi wypadły 2 kamyki. Ile kamyków zostało w koszyczku? Zosia po długim spacerze wróciła do domu, a skarby z lasu wykorzystała do wykonania leśnego ludka, który zamieszkał na półce obok pluszowego misia i drewnianego konika.

Wskazówka: Opowiadanie może mieć dowolną treść, uwzględniającą potrzeby i możliwości dzieci. Nie powinno być zbyt trudne i długie. Zadania powinny być raczej utrwaleniem umiejętności dzieci.  Zabawy w lesie – spacer po lesie połączony z aktywnościami ruchowymi. Nauczyciel przygotowuje trasę spaceru po lesie, wyznaczając ją w taki sposób, aby zawierała ciekawe miejsca (różne gatunki drzew, polany pokryte mchem, ukwiecone łąki itp.). Opowiada dzieciom o lesie; opowieści toczą się wokół zainteresowań przedszkolaków i nurtujących je pytań. Nauczyciel zachęca też dzieci do wyrażania sądów, wyciągania wniosków i konstruowania pytań. Prosi przy tym o czynny udział rodziców. Na kolejnych stacjach spaceru na uczestników czekają zadania do wykonania. Propozycje aktywności (w zależności od charakteru trasy i zainteresowań uczestników): • ćwiczenia ruchowe uwzględniające topografię terenu (np. slalom między drzewami, przechodzenie po pniu, bieg po trasie narysowanej patykiem na ścieżce, skoki przez patyki); • wąchanie kwiatów, dotykanie mchu, kory drzew, liści, wystających korzeni, porównywanie ich faktury; 23

• oglądanie roślin i owadów przez lupę; • określanie i porównywanie grubości pni poprzez obejmowanie ich, sprawdzenie, ile dzieci potrzeba, aby objąć jedno drzewo, a ilu dorosłych; • układanie na ziemi różnorodnych wzorów i rytmów z materiału przyrodniczego; • rozpoznawanie wybranych gatunków drzew i innych roślin; zagadki słuchowe typu: Co tak szeleści? Na czym gram?; dotykowe: Co to jest? Ile szyszek trzymasz w dłoni?; • obserwowanie zwierząt w ich naturalnym środowisku.  Leśne skrzaty – zabawa z wykorzystaniem darów lasu. Po powrocie ze spaceru dzieci wykonują leśne skrzaty, układając na płachetkach materiału bajkowe postaci ze zgromadzonych wcześniej skarbów. Nazywają je, a prowadzący uwiecznia ludziki na zdjęciach.

Jak działa recykling  Jak działa recykling? – rozmowa kierowana w oparciu o ilustracje. Nauczyciel prezentuje dzieciom ilustracje (z zestawu). Wspólnie omawiają, co się na nich znajduje. Później wybrane dzieci przypinają je z pomocą prowadzącego do tablicy.  Niesiemy materiały do skupu – zabawy z ważeniem. Dzieci mogą pomagać w przygotowaniu materiałów recyklingowych do wywozu do punktu skupu. Ich zadaniem jest przygotowanie kilogramowych paczek z papierem, plastikowymi nakrętkami i bateriami (ważne, żeby baterie były nieuszkodzone!). Na jedną szalkę wagi szalkowej należy położyć kilogramowy odważnik. Na drugiej powinien się znaleźć worek na odpady w odpowiednim kolorze (na baterie worek przezroczysty). Dzieci wkładają kolejno do worków odpowiednią ilość materiałów recyklingowych, aby zrównoważyć obie szalki wagi. Następnie porównują objętość tych paczek (ich waga wynosi tyle samo, ale ich wielkość na pewno będzie różna). Można też zaproponować dzieciom, żeby spróbowały porównać wagę poszczególnych paczek.  Maszyna do recyklingu – zabawa ruchowa. Uczestnicy stoją w kręgu. Zabawę rozpoczyna nauczyciel, mówiąc: „maszyna do recyklingu musi robić tak!” i wykonując dowolny gest, który od tego momentu powtarza cały czas aż do zakończenia zabawy. Do prowadzącego przyłącza się dziecko, powtarzając frazę i wykonując wymyślony przez siebie ruch. Na końcu cała grupa powinna tworzyć maszynę do recyklingu, w której każde dziecko wykonuje inny ruch. Następnie uczestnicy omawiają, jaki ruch wykonywali – co robiła ich część maszyny. Zabawę można zakończyć wspólnym wykonaniem projektu tej maszyny na dużym arkuszu papieru, a następnie próbą zbudowania jej modelu, np. z użyciem kartonowych pudeł i innych surowców wtórnych. 25

 Przetwarzamy odpady – kreatywna zabawa poznawcza. Nauczyciel przynosi do sali duży karton, który ma trzy otwory – wlotowy i wylotowy (wycięte w miejscach widocznych dla dzieci, ale zasłaniane kotarką) oraz otwór dostępny wyłącznie dla nauczyciela. Karton powinien mieć również kwadraty w kolorach odpowiadających kolorom pojemników oraz wskaźnik w postaci strzałki (może być przypinany do kartonu za pomocą pinezki), a także guzik z napisem „Włącz/Wyłącz”. Nauczyciel przygotowuje pakiety różnych przedmiotów, które dzieci mogą poddawać recyklingowi, np. plik starych gazet, plastikowe butelki, słoiki. Ochotnik ma za zadanie włożyć przedmiot do otworu wlotowego, zasunąć kotarkę, ustawić strzałkę w kierunku kwadratu we właściwym kolorze i nacisnąć przycisk „Włącz”. Te czynności mają odwrócić uwagę dzieci od nauczyciela, który w tym samym czasie, przez trzeci otwór w kartonie, zamienia te przedmioty na inne – takie, które się z nich wytwarza. Wszystkie dzieci mają jeszcze za zadanie odliczyć od 10 do 1 i wtedy można „wyłączyć” maszynę. Po odsłonięciu kotarki przy otworze wylotowym maszyny oczom dzieci ukaże się przedmiot wytworzony z odpadków, np. papier toaletowy, folia aluminiowa/puszka z napojem, plastikowa zabawka/guziki, szklana butelka, kolorowe ozdoby z barwionego szkła itd.  Butelkowe rytmy – rozwijanie poczucia rytmu; gra na niekonwencjonalnych instrumentach. Dzieci otrzymują po dwie puste plastikowe butelki (półlitrowe) i ozdabiają je wyciętymi z kolorowego papieru kształtami (np. kwiatki, listki, trawa). Następnie wsypują do środka trochę ziaren (lub małych kamyków) i zakręcają butelki. Kiedy instrumenty są już gotowe, przedszkolaki wykonują improwizacje rytmiczne do utworów muzycznych wybranych przez nauczyciela, stukając butelką o butelkę, butelkami o kolana, podłoże itp.  Kosze na śmieci – propozycja pracy plastycznej. Dzieci zostają podzielone na grupy czteroosobowe według przyklejonych emblematów. Każda z grup przy swoim stole wykleja surowcami wtórnymi narysowaną przez nauczyciela sylwetę kontenera do 26

segregacji śmieci: z emblematem książki (makulatura), puszki i butelki plastikowej. Kilka grup może wykonywać to samo zadanie, lecz np. zamiast używać starych gazet – wykorzystać swoje rysunki; grupa „plastikowa” może użyć pociętych uprzednio przez nauczyciela kawałków kolorowych butelek PET; można też wykorzystać kartony po sokach i mleku.  W skupie surowców wtórnych – zabawa dramowa. Dzieci dobierają się w pary. Jedno wciela się w pracownika skupu materiałów recyklingowych, a drugie w osobę, która przyniosła makulaturę lub złom do sprzedania. Uczestnicy zabawy mają za zadanie opowiedzieć, co zostało przyniesione do skupu, zważyć materiały i rozliczyć się. Oczywiście wszystko na niby.