Dziecko konstruktorem

Jan Amos Jelinek

rozwijanie zadatkรณw uzdolnieล technicznych u dzieci przedszkolnych i uczniรณw klas I-III

Dziecko konstruktorem.

Rozwijanie zadatków uzdolnień technicznych u dzieci przedszkolnych i uczniów klas I-III Autor:

Jan Amos Jelinek Redaktor prowadzący:

Maria Broda-Bajak Redakcja językowa, korekta:

Adam Buszek Skład:

Wojciech Wolak Projekt okładki i stron tytułowych rozdziałów:

Dorota Prończuk Rysunki schematów:

Justyna Mordas Recenzje naukowe:

prof. zw. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska mgr inż. Sławomir Cichecki Copyright © by CEBP 24.12 Sp. z o.o.

Wszystkie prawa zastrzeżone Wydanie I Kraków 2018 ISBN 978-83-64631-88-7 Fotografie zamieszczone w książce pochodzą ze zbiorów własnych autora.

W publikacji zostały zamieszone rysunki dzieci: Kacper Cichy, Róża Falk, Franek Majewski, Julek Sroka, Nikola Tomana, Artur Turek, Antoś Wójtowicz oraz innych, których nazwisk nie udało się odtworzyć.

Wydawca dołożył wszelkich starań w celu ustalenia autorów tych rysunków.

W przypadkach, w których to się nie udało, autorów lub ich opiekunów prawnych prosimy o kontakt z wydawnictwem.

Wydawca: CEBP 24.12 Sp. z o.o. ul. Kwiatowa 3 30-437 Kraków tel. 12 631 04 10 www.blizejprzedszkola.pl

Dla Marcina i Łucji – moich Dzieci

Spis treści Wstęp

7

Część pierwsza: Ważniejsze reguły wychowania technicznego dzieci 1. Dziecko w świecie techniki

17

1.1. Jak dzieci uczą się poznawać zachowanie przedmiotów i urządzeń

23

1.2. Krytycznie o wychowaniu technicznym w przedszkolu i szkole

44

1.3. Zadatki uzdolnień technicznych u dzieci

53

1.4. „Efekt domina” w rozwijaniu uzdolnień technicznych

77

2. Wprowadzanie dzieci w świat techniki – garść teorii i opisy zajęć 2.1. Dlaczego zapoznawanie dzieci z urządzeniami należy rozpocząć od maszyn prostych?

81 83

2.2. Jak zmienić maszyny proste, aby stały się bardziej produktywne?

101

2.3. Urządzenia elektryczne, które każde dziecko powinno znać

108

Część druga: Przybliżanie dzieciom logiki konstruowania domów oraz organizowania transportu 3. Dzieci poznają współczesny dom, konstruując go krok po kroku

139

3.1. Budowanie szałasów i modeli domów

145

3.2. Elektryczność w domu. Zakładanie instalacji elektrycznej

156

3.3. Wodociąg i kanalizacja. Jak doprowadza i odprowadza się wodę

161

3.4. Dlaczego ozdabianie jest ostatnią fazą budowy domu?

178

3.5. Projektowanie i wykonanie modelu ogrodu przydomowego

185

4. Dzieci poznają środki transportu oraz tworzą modele infrastruktury komunikacyjnej na lądzie, na wodzie i w powietrzu

191

4.1. Drogi dojazdowe, ulice i miejska zabudowa

193

4.2. Mosty, tunele i kolejki górskie

201

4.3. Pojazdy lądowe: od taczki do samochodu ciężarowego

209

4.4. Transport wodny. Dlaczego statki nie toną i jak się poruszają

218

4.5. Porty i szlaki wodne

229

4.6. Transport powietrzny: balon, spadochron i samolot

233

5. Krótko o zapewnieniu dzieciom bezpiecznych warunków pracy

245

6. Indeks rzeczy

253

7. Indeks osób

256

8. Bibliografia

258 5

Przybliżanie dzieciom część druga

logiki

konstruowania

domów organizowania oraz

transportu

rozdział trzeci

Dzieci poznają współczesny dom, konstruując go krok po kroku

Nim człowiek zamieszkał w budynku, szukał schronienia w jaskiniach i grotach. Dawały one ochronę przed zjawiskami atmosferycznymi i niebezpieczną zwierzyną. Po oswojeniu ognia okazało się także, że jaskinia lepiej utrzymywała ciepło niż otwarta przestrzeń. Człowiek pierwotny w poszukiwaniu pożywienia opuszczał swoje legowisko i przemierzał większe tereny. Ponieważ jednak nie wszędzie mógł znaleźć jaskinie, musiał nauczyć się wykorzystywać dostępne w otoczeniu przedmioty, by budować z nich schronienia. Tak powstały pierwsze szałasy.

Początkowo ludzie wykorzystywali kamienie, gałęzie, liście i skóry zwierząt, by uszczelnić ściany i dach konstrukcji w celu ochrony przed wiatrem i deszczem. Ponieważ jednak takie elementy schronienia nie były ze sobą ściśle powiązane, wciąż należało je dodatkowo łączyć i umacniać. Człowiek szukał lepszego materiału, który byłby trwalszy. Z czasem dostrzegł, że wysuszona glina twardnieje i jest stabilniejsza. Z jej grud nauczył się lepić ściany, a potem formować cegły, by ułatwić proces budowy ścian (początkowo cegły suszył na słońcu, później wypalał w ogniu). Tak powoli powstawał współczesny dom.

W tej części książki przedstawię aktywności, które pozwolą dzieciom zrozumieć, jak wygląda proces budowania współczesnego domu. Zaczną one od zbudowania szałasów i domu z cegieł. Ćwiczenia należy realizować już z dziećmi przedszkolnymi, gdyż stworzy im to okazję do lepszego zrozumienia konstrukcji współczesnego budynku mieszkalnego. Rozpocznę jednak od przedstawienia stanu dziecięcej wiedzy ujawnianej w zabawach konstrukcyjnych, rysunkach i zadawanych pytaniach.

Dom w zabawach tematycznych dzieci Dzieci bardzo wcześnie interesują się domem i znajdującymi się w nim przedmiotami.

Władysław J. Dyner1, badając rozwój ich zabaw tematycznych, wykazał między innymi, że pierwsze zabawy w dom rodzinny realizują już trzylatki. W domach „mieszkają” zabawki „człowieczopodobne” (np. misie i lalki). Najbardziej popularnymi rolami są: mama, tata i dziecko. Podczas takich zabaw dzieci nie tworzą domu w formie budynku, ale organizują przestrzeń znanego pomieszczenia tak, jakby konstrukcja domu nie istniała. Jednocześnie wyraziście wyznaczają miejsca – „tu jest kuchnia, tu jest pokój dla dzieci”. Sugeruje to, że budynek – choć wyobrażeniowy – pełni w umysłach dzieci rolę wyznaczającą życiową przestrzeń.

Trochę starsze dzieci w „zabawach w dom” wykorzystują przedmioty podobne do tych, którymi dorośli posługują się na co dzień. Są nimi wózek, kołderka, ubranka dla lalek, talerze, sztućce, kubki itp. Jeśli dzieci nie mają takich przedmiotów, potrafią je zbudować z klocków, pudełek czy szmatek i traktować jako obiekty zastępcze.

Dzieci trzy-, czteroletnie podczas zabawy odtwarzają czynności i sytuacje zaobserwowane u dorosłych. Ubierają, karmią, gotują. Udają, że naciskają przyciski pralki-pudełka, a po chwili wyjmują z niego wyprane „na niby” ubranie. Odtwarzają zasłyszane rozmowy dotyczące obsługi urządzeń i aranżują kłopoty z nimi związane. Starsze przedszkolaki (dzieci cztero- i pięcioletnie) wprowadzają w zabawie sytuacje nie tylko znane z domu rodzinnego, ale także wizyt w sklepie czy w innych miejscach. Można obserwować odtwarzanie skom1 Dyner W. J., Zabawy tematyczne dzieci w domu i przedszkolu, dz. cyt., s. 73.

141

plikowanych czynności takich jak mycie naczyń czy wkładanie ich do zmywarki. Dzieci wykorzystują znane sobie elementy urządzeń, na przykład podczas zabawy w jazdę samochodem dziecko-kierowca udaje, że włącza radio, naciska kierunkowskaz, skręca kierownicą, zmienia bieg itp. Im starsze dzieci, tym więcej szczegółów pojawia się w ich zabawach.

Wraz z rozwojem zabaw tematycznych zwiększa się zainteresowanie przedmiotami znajdującymi się w najbliższym otoczeniu. Gdy dzieci nie rozumieją znaczenia pewnych czynności wykonywanych przez osoby dorosłe w trakcie posługiwania się urządzeniami technicznymi, zaczynają uważnie przyglądać się obsłudze konkretnych konstrukcji i pytają dorosłego, dlaczego tak się dzieje albo dlaczego tak postępuje. Następnie wracają do zabawy, by odtworzyć tę informację2. Zachowują się przy tym tak, jakby chciały przećwiczyć czy dobrze zrozumiały to, co usłyszały. Wyraźnie chcą być ekspertami w danej sytuacji czy w danym zadaniu. Pod tym względem zabawa tematyczna ma istotne znaczenie dla rozwoju poznawczego dzieci i poczucia mocy sprawczej, a więc staje się istotna dla ich edukacji technicznej3.

Dom w zabawach konstrukcyjnych dzieci Zabawy konstrukcyjne tym różnią się od zabaw tematycznych, że dzieci dążą w nich do stworzenia konkretnej budowli. Posługując się budulcem, chcą osiągnąć konkretny cel – wytwór, którym jest budowla. Z tego względu zabawy konstrukcyjne (szczególnie te swobodne) dzieci przedszkolnych i szkolnych wiele mówią o tym, co wiedzą one o konstrukcji domu oraz urządzeniach w nim się znajdujących. Z rozwojowego punktu widzenia zabawy konstrukcyjne pochodzą od manipulowania przedmiotami. W trakcie tych czynności dzieci poznają podstawowe właściwości obiektów takich jak klocki, pudełka, szmatki czy kartki papieru. Odkrywają ich fakturę oraz relacje istniejące między nimi. Zestawiając te przedmioty ze sobą, tworzą pierwsze konstrukcje – wieże. Jednocześnie odnajdują przyjemność także w niszczeniu zbudowanej konstrukcji4. Dorośli mogą poświęcać wiele czasu, budując dzieciom obiekty, które te z niemałą satysfakcją będą burzyć jednym poruszeniem dłoni. Dopiero z czasem, gdy dzieci dostrzegą przyjemność w procesie tworzenia, rozpocznie się właściwy etap rozwoju zabaw konstrukcyjnych. Początkowo dzieci piętrzą wieże, ustawiając jeden klocek na drugim. Gdy wieże przewracają się, dostrzegają, że układają się one w ciągi (przypominające mury). Wówczas i je zaczynają piętrzyć, budując właśnie mury. W wysokich jednokierunkowych konstrukcjach tworzą wyłomy podobne do bram. Przez otwory próbują przepchnąć samochody czy zwierzęta-zabawki. Ponieważ szczelina jest zbyt mała, poszerzają ją, doprowadzając do zawalenia się wyżej położonych klocków. Układają w ich miejsce dłuższe, rozpoczynając tym samym eksperymenty w zabawie konstrukcyjnej. Ustawiają 2 Karl Groos opisał ten rodzaj zabaw dziecięcych w teorii ćwiczenia przygotowawczego. Stwierdził, że zabawa jest ćwiczeniem czynności potrzebnych dziecku w przyszłości. Pisał: „nasze dzieci muszą przez całe lata bawić się w mężczyznę i kobietę, aby stać się mogły prawdziwą kobietą lub mężczyzną” (za: Claparède E., Psychologia dziecka i pedagogika eksperymentalna, Wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1936, s. 492).

3 Opisana tu funkcja zabawy jako poznawania właściwości obiektów jest zgodna z teorią reorganizacji schematu poznawczego autorstwa Jeana Piageta (Piaget J., Inhelder B., Psychologia dziecka, dz. cyt.). Jego zdaniem zabawa jest próbą utrzymania równowagi między procesami akomodacji i asymilacji. Podczas zabawy dziecko poznaje nowe przedmioty, którymi uczy się posługiwać (zdobywa nowe i reorganizuje uprzednie schematy – jako sposoby posługiwania się przedmiotami). Dziecko poprzez zaciekawienie nowym przedmiotem zdobywa nowe umiejętności jego obsługi i wiedzę o nim.

4 Dziecko konstruuje w umyśle schemat „część-całość”: z części buduje całość i, burząc tę samą całość, dostrzega w niej część. Jest to przejaw „Piagetowskiego” dążenia do odwracalności na poziomie działania.

142

długi klocek na dwóch mniejszych, tworząc mosty czy pomniki. Poznają przy tym w sposób intuicyjny pierwsze zasady mechaniki.

Z czasem dzieci zaczynają też zapełniać powierzchnię konstrukcyjną tak, jakby projektowały fundamenty domu. Następnie ponownie zaczynają piętrzyć kolejne elementy, tworząc ściany budynków. Dochodzą w ten sposób do etapu konstrukcji ścian i dachów (patrz: schemat 8)5.

Schemat 8.

Sposoby wzbogacania budowli z klocków nieczepnych.

W trakcie zabaw dzieci modyfikują swoje konstrukcje tak, aby coraz lepiej odzwierciedlały one prawdziwe budowle i urządzenia6. Dzięki temu osiągają coraz bardziej dokładne i szczegółowe efekty. W opisanej pokrótce ewolucji zabaw w zakresie konstruowania z klocków wyraźnie widać, że zmierza ona w kierunku budowania modeli domów. W toku rozwoju dzieci wielokrotnie wykorzystują swoje budowle w zabawach tematycznych.

Dom w rysunkach dzieci Rysunek dziecięcy to forma wizualnej notatki, w której w sobie dostępny sposób dzieci zapisują to wszystko, co jest dla nich (w danej chwili) istotne. Analizując ich prace z tego punktu widzenia, można prześledzić, jak zmienia się ich postrzeganie przedmiotów. Z ustaleń Stefana Szumana7 – autorytetu w dziedzinie psychologii rozwoju dziecięcego rysunku – wynika, że dziecko przedstawia graficznie nie to, co widzi w chwili rysowania (nawet jeśli rysuje, odtwarzając obrazy), ale to, co wie o rysowanym przedmiocie. Teza ta w znaczący sposób wpływa na analizę treści dziecięcych rysunków. Pozwala bowiem wskazać, jak zmienia się wewnętrzny schemat przedmiotu w umyśle dziecka.

W 2009 roku poprosiłem dzieci sześcioletnie o narysowanie placu budowy domu (patrz: rysunki 10-12)8. Z analizy rysunków wynika, że dzieci mają fragmentaryczną wiedzę na temat procesu powstawania budynku. Wiedzą, że do budowy potrzebne są narzędzia budow5 Więcej na temat rozwoju zabaw konstrukcyjnych można przeczytać w: Rudik P. A., Rodzaje zabaw dziecięcych i ich właściwości w: O zabawach dzieci. Wybór tekstów, red. W. Okoń, PZWS, Warszawa 1950, s. 89-115; Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, WSiP, Warszawa 1987, s. 232-269; Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, WSiP, Warszawa 1992, s. 90-96 oraz 213-221.

6 Więcej na temat zmian konstrukcyjnych w kontekście myślenia racjonalnego napisałem w podrozdziale 1.3.

7 S. Szuman, Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka, dz. cyt.

8 Więcej: http://dzieciecafizyka.pl/badania/badanie-wiedza-dzieci-nt-urzadzen/

143

Rys. 10

lane, a urządzenia ustawiane są na placu, na którym gromadzi się także materiał budowlany: kamienie, ziemię, piasek, cegły (patrz: rysunek 10). Wśród urządzeń niezbędnych do budowania domu należy wskazać dźwigi, koparki, spychacze i betoniarki. Dzieci wiedzą, że robotnicy podczas pracy noszą odzież ochronną; wiedzą także, że na budowie zdarzają się wypadki. Na jednym z rysunków widać uchwycony moment, w którym ciężki przedmiot przygniótł jednego z pracowników (patrz: rysunek 11). Badane dzieci zaprezentowały też sytuacje, które ze względu na potencjalne niebezpieczeństwo nie powinny mieć miejsca na placu budowy. Na jednej z ilustracji (patrz: rysunek 12) widać, jak pracownik podniesiony na czerpaku koparki wykonuje prace na dachu9.

W rozwoju rysunkowym dzieci wyróżnić można pewne specyficzne okresy, w których zaczynają przedstawiać przedmioty z otoczenia w sposób charakterystyczny. Jednym z nich jest etap (przypadający na wiek przedszkolny), w którym rysują budynki w sposób przekrojowy. Przedstawiają wówczas zarys domu bez frontowej ściany. Na rysunku zaznaczają wszystko to, co dzieje się na poszczególnych piętrach. Na tego typu ilustracjach można zobaczyć przeważnie układ mieszkań, który dzieci znają z domu rodzinnego. Na jednym piętrze Rys. 12 rysują łazienkę, na innym kuchnię i salon. Pomieszczenia te charakteryzują odpowiednimi meblami i urządzeniami (np. w salonie umieszczają fotel i telewizor). Pomimo przytoczonych analiz zachowania dzieci w zabawach konstrukcyjnych i tematycznych oraz w rysunkach trudno jednoznacznie określić, co wiedzą one na temat domu jako budynku. Ich doświadczenie jest duże – wszak każde z nich żyje w jakimś domu, jednak wiedza na temat jego konstrukcji jawi się jako niewielka. Sugeruje to konieczność organizowania zajęć, w których dzieci będą mogły samodzielnie zbudować i dzięki temu zrozumieć funkcję współczesnego domu.

Rys. 11

9 Wiedza dzieci na temat urządzeń budowlanych jest bogata. Badania Bolesława Rosy (Rozwój pojęć technicznych u uczniów klas początkowych, dz. cyt., s. 57-58) dowiodły, że dzieci z klas I-III znają dobrze dźwig budowlany (90,4%), blok, spychacz, betoniarkę. Wiedzą ponadto, czym są wieżowiec, centralne ogrzewanie, kaloryfer, wodociąg i winda (66,8%).

144

3.1. Budowanie szałasów i modeli domów Podczas budowy domu dorośli ukrywają wiele urządzeń w ścianach, maskując je za pomocą tynku. Na przykład: łącząc kablami lampę sufitową z włącznikiem, a następnie gipsując wykonany wcześniej w ścianie otwór, sprawiają, że oba przedmioty – włącznik i żarówka – wydają się nie być połączone. Podobnie jest z dzwonkiem drzwi. Co prawda liczba ukrytych urządzeń nie jest jeszcze duża, ale współczesny trend w budownictwie wskazuje, że coraz więcej nowinek technicznych jest maskowanych w ten sposób. Na przykład wentylator ścienny, klimatyzator czy centralny odkurzacz są ukrywane w ścianach czy w piwnicy. Rodzajem mody w budownictwie można określić również urządzenia, którymi steruje się bezprzewodowo. Przewiduje się, że już w nieodległej przyszłości, ustawiając parametry w telefonie komórkowym, będzie można zasłonić okna, włączyć ogrzewanie czy światło w pomieszczeniach itp.

Mając na uwadze ten współczesny kierunek myślenia, trzeba zwrócić uwagę dzieci na podstawowy proces budowy domu. Zaczniemy więc od budowania pierwotnych konstrukcji, jakimi były szałasy.

Budujemy schronienia Zajęcia na zewnątrz. W zależności od możliwości technicznych i logistycznych pierwsze zajęcia nauczyciel powinien zorganizować poza budynkiem. Prowadzący i uczestnicy wyobrażają sobie zmianę pogody – zanosi się na deszcz i trzeba się gdzieś schować. Gdy dzieci znajdą takie dogodne miejsca, nauczyciel spryskiwaczem do roślin rozpyla wodę nad ich schronieniami, aby zorientowały się czy wybrana lokalizacja rzeczywiście spełnia ustalone warunki. Jeśli dzieci poczują na sobie krople wody, otrzymują sygnał, że powinny uszczelnić schronienie – wykorzystując dostępne w ogrodzie przedmioty – lub znaleźć inne miejsce.

Wiele przedszkoli nie dysponuje bogato wyposażonym ogrodem10, dlatego nauczyciel wcześniej może przygotować koce, folie i prześcieradła, aby z ich pomocą dzieci przygotowały takie miejsca.

Podobne zajęcia nauczyciel może zorganizować podczas wycieczki do lasu. Niech dzieci rozejrzą się dookoła i wykorzystają leżące na ziemi gałęzie, liście czy kamienie do zbudowania własnego schronienia. Można zasugerować, by wybrały złamane już pnie drzew, które tworzą stabilną podporę11. Jeśli takich nie ma, dzieci mogą ułożyć je samodzielnie – jeden 10 Wynika to z przeprowadzonych przeze mnie badań (Jelinek J. A., Kąciki przyrodnicze w warszawskich przedszkolach..., dz. cyt., s. 49-55). Wyniki te zostały potwierdzone w badaniach opisanych w niepublikowanych pracach licencjackich na Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie – m.in. Anny Zaręby-Piskorz (Ogrody i kąciki przyrodnicze w placówkach przedszkolnych w Raszynie, Michałowicach i Piastowie), Doroty Zabrzygraj (Ogrody i kąciki przyrodnicze w placówkach przedszkolnych i szkolnych w Pruszkowie, Granicy i Nowej Wsi), Eweliny Żukowskiej (Ogrody i kąciki przyrodnicze w placówkach przedszkolnych i szkolnych w Błoniu, Józefowie i Ożarowie), Doroty Mikołajewskiej (Ogrody i kąciki przyrodnicze w placówkach przedszkolnych i szkolnych w Warszawie-Woli), których autorki prowadziły badania nad ustaleniem stanu kącików i ogrodów w placówkach przedszkolnych i szkolnych na terenie województwa mazowieckiego.

11 Uwaga jednak na pnie tych drzew, które nie są do końca złamane. W każdej chwili mogą one pęknąć i upaść na ziemię!

145

koniec gałęzi przyłożyć do pnia drzewa, aby następnie otoczyć ją szeregiem mniejszych gałęzi (patrz: fotografie 119 i 120)12. Taka konstrukcja szałasu pozwala przetrwać niepogodę. Dawniej umiejętność budowania szałasów sprawiała, że ludzie bez zbędnego bagażu podróżowali w poszukiwaniu nowych terenów, gdzie mogli bez trudów znaleźć zwierzynę łowną. Domy ludów koczowniFot. 119 czych nie były trwałe, jednak ze względu na stałą zmianę miejsca i trudności w znalezieniu budulca niektóre ludy zaczęły przygotowywać konstrukcje wigwamów, które łatwo dawały się składać i były lekkie w transporcie.

Takie rozwiązanie pozwoliło uniezależnić się od ewentualnych problemów z dostępnością materiałów w nowym, nieznanym terenie.

Wigwam to szybka w budowie i wytrzymała konstrukcja szałasu. Do jej zbudowania potrzeba kilku kijów podobnej wielkości (np. od Fot. 120 szczotki), które ułożone równolegle względem siebie należy związać (sznurem, taśmą lub drutem) przy jednej krawędzi tak, aby po rozłożeniu tworzyły stożek. Następnie na tak przygotowany stelaż należy rozłożyć koc lub prześcieradło – tak jak koczownicy zakładali skóry zwierzęce. Materiał ten chroni osoby przebywające wewnątrz przed deszczem i wiatrem (patrz: fotografie 121 i 122).

Współczesnym modelem domu, który również można stosunkowo łatwo transportować i w krótkim czasie postawić, jest namiot. Dzieci przedszkolne i szkolne mają niewiele okazji do jego budowy, chociaż nie jest ona trudna i daje im wiele radości, jeśli mogą samodzielnie się jej podjąć. Nim rozpoczniemy budowę namiotu, powinniśmy sprawdzić podłoże, na którym go ustawimy. Należy usunąć wszelkie kamienie i inne ostro zakończone przedmioty, które mogłyby przebić materiał, z jakiego zostanie wykonany namiot. Można na ziemi położyć koc, który zwiększy komfort bawiących się wewnątrz dzieci.

Przed rozpoczęciem układania namiotu wyjaśniamy dzieciom, że najpierw należy wyjąć i ułożyć na trawie wszystkie przedmioty znajdujące się w opakowaniu produktu, a następnie wykonywać polecenia zapisane w instrukcji. Pracując z dziećmi przedszkolnymi, nauczyciel powinien przeczytać instrukcję, natomiast uczniowie starszych klas mogą zrobić to samodzielnie. Po przeczytaniu ustalamy, jak rozumiemy instrukcję i rozpocząć jej wykonanie drobnymi krokami. Należy głośno zastanawiać się, o jakie przedmioty chodzi i co musimy z nimi zrobić. Następnie prosić wybrane dzieci o wykonanie poszczególnych czynności13.

12 Bogatą pozycją, która zawiera wiele opisów szałasów, jest bodaj pierwsza książka przeznaczona dla skautów: Beard D. C., Shelters, Shacks, and Shanties. The Classic Guide to Building Wilderness Shelters, Charles Scribner’s Sons, New York 1916. Pełna ilustracji i opisów przedstawia sposoby budowania schronisk – również tych najprostszych – do zastosowania przez dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Niektóre z nich można znaleźć w niniejszej książce.

Współcześnie omawianą funkcję pełnią książki poświęcone survivalowi.

13 Więcej: http://dzieciecafizyka.pl/urzadzenia/namiot/

146

Zbudowany namiot (lub kilka) może stać się okazją do zabaw w dom rodzinny, a także sposobem przybliżania dzieciom dawnego życia w jaskiniach. Wystarczy, że zmniejszymy prześwit światła słonecznego wnikającego przez topik namiotu, okrywając go kocem. Ciemne pomieszczenie wewnątrz będzie przypominać mrok panujący w jaskini. Co prawda namiot jest znacznie wygodniejszy – nie ma w nim twardych kamieni i panuje wyższa temperatura, ale tworzy namiastkę życia wewnątrz groty.

Zajęcia w pomieszczeniu. Temat domu traktowanego jako schronienie można także przedstawić, organizując zajęcia w sali przedszkolnej. Do budowy domu w pomieszczeniu można wykorzystać znajdujące się w nim krzesła, stoły, wieszaki, sznurki, taśmy klejące, koce i prześcieradła. Dzieci mogą wspólnie z nauczycielem:  położyć koc na stole w taki sposób, aby zakrywał on przestrzeń pod blatem;  przewiesić koc przez oparcia dwóch krzeseł ustawionych w pewnej odległości od siebie;  przykleić dwa rogi prześcieradła za pomocą taśmy klejącej do ściany lub drzwi;  zamocować sznurek między dwoma stojakami, a następnie przewiesić przez niego prześcieradło;  stoły obrócić tak, aby stały na krawędzi jednego boku i podpierały się na dwóch nogach, następie przewiesić przez nie prześcieradło. Jeśli jest ono długie, jedną jego krawędź można przykleić za pomocą taśmy do blatu stołu, a drugą do podłogi, tworząc przestrzeń pod prześcieradłem.

Fot. 121

Fot. 122

Budowanie domu – własnego schronienia – jest jedną z ważniejszych umiejętności człowieka. Potwierdza to jedno z chińskich powiedzeń: „człowiek powinien wybudować dom, posadzić drzewo i wychować dziecko”. Umiejętność zbudowania własnego domu dostarcza poczucia pewności siebie i niezależności. To także zdolność poszukiwania przez dzieci miejsca, w którym mogą wyciszyć się i uciec od gwaru otoczenia14.

Modele miniaturowych schronisk Jak wskazałem w podrozdziale poświęconym zadatkom uzdolnień technicznych u dzieci (1.3.), budowanie zminiaturyzowanych modeli może pomóc im zrozumieć nie tylko konstrukcję prawdziwych urządzeń, ale też sposób ich funkcjonowania. Po zajęciach w ogrodzie i pomieszczeniu, gdzie dzieci budowały na tyle duże konstrukcje, że mogły się w nich zmieścić, 14 Więcej informacji na temat organizowania zajęć związanych z budowaniem domu można znaleźć w następujących publikacjach: Jelinek J. A., Budowanie domów, „Wychowanie w Przedszkolu” 7/2014, s. 38-39; Jelinek J. A., Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci przez zabawy konstrukcyjne..., dz. cyt., s. 183-201.

147

wykorzystywaliśmy je w zabawie i przeprowadzaliśmy z nimi niewielkie doświadczenia techniczne (np. sprawdzaliśmy czy dach zatrzymuje wodę deszczową). Teraz warto zachęcić uczestników zajęć do zminiaturyzowania tych konstrukcji poprzez tworzenie ich modeli.

Fot. 123

Fot. 124

Fot. 125

Do zbudowania modelu szałasu wystarczy, jeśli dzieci będą dysponowały płytkami styropianowymi, patyczkami (np. do szaszłyków), gumkami recepturkami, taśmami klejącymi lub sznurkami. Nauczyciel zademonstruje gotową konstrukcję, a następnie poprosi uczestników zajęć o jej odtworzenie. Na przykład do budowy najprostszego szałasu można wbić po dwa patyczki tak, aby tworzyły literę X. Następnie należy położyć na ich skrzyżowaniu dłuższy patyczek i obłożyć go materiałem lub kawałkiem papieru (patrz: fotografie 123 i 124)15. W tak zbudowanym modelu można umieścić niewielką postać-zabawkę.

Nieco trudniejsza wersja szałasu może składać się z dwóch przeciwległych podpór, na których ułożymy dłuższy patyczek. W ten sposób zbudowany zostanie szałas o większej pojemności wewnętrznej (patrz: fotografie 125 i 126). Dodam, że zaplanowanie okrycia dla takiego szałasu może być dla szkolnych uczniów wyzwaniem. Mogą oni metodą prób i błędów ustalić, jak należy wyciąć kartkę papieru, aby przykryła ona powierzchnię schronienia.

Model wigwamu. Konstrukcję wigwamu można rozpocząć od zebrania w dłoni pięciu patyczków, wyrównania ich długości oraz założenia gumki recepturki na jeden z ich końców. Rozsuwając drugie końcówki patyczków, należy je wbijać w płytę styropianu. W ten sposób tworzona będzie przestrzeń wewnątrz wigwamu. Im bardziej odsuniemy patyczki od centrum namiotu, tym więcej przestrzeni Fot. 126 stworzymy w jego wnętrzu (patrz: fotografia 127). Podobnie jak w modelu wykonanym na zewnątrz (opisanym wcześniej), wigwam należy okryć kawałkiem odpowiednio wyciętego materiału lub papieru (patrz: fotografia 128).

15 Tego typu model dzieci mogą później ponownie odtworzyć na zewnątrz, budując go z kijów do szczotek.

148

Modele domów. Dotychczas przedstawione modele szałasów były prostymi konstrukcjami. Bardziej złożone – realizowane wśród uczniów szkolnych – można wykonywać poprzez łączenie zapałek za pomocą plasteliny, tworząc sześciany i ostrosłupy (patrz: fotografia 129). Jeśli ściany tych brył okleimy papierem, powstaną z nich: domki, bloki, zamki, bramy itp.

Wcześniej opisałem moment, w którym człowiek wyszedł z jaskini i nauczył się wykorzystywać dostępny w otoczeniu materiał budowlany. Zaczął także zwracać większą uwagę na to, by konstrukcja domu była trwała. Nie musiała być już lekka i możliwa do transportu – ponieważ człowiek pozostawał w jednym miejscu, zaczął się zastanawiać, jak sprawić, by konstrukcja jego schronienia była wewnątrz bardziej wygodna: zimą zapewniała ciepło, a latem chłód. Z czasem ściany wykonane z poprzeplatanych ze sobą gałęzi człowiek zaczął obrzucać gliną i kamieniami wydobytymi z ziemi lub koryta rzeki. Mury zaczęły tworzyć grubszą skorupę, pełniąc funkcję termoregulacji. Dawały więcej chłodu latem, a zimą więcej ciepła przy palonym w środku ognisku.

Fot. 127

Fot. 128

Przyjrzymy się teraz z bliska procesowi wytwarzania cegieł. Tę procedurę mogą wykonać już dzieci przedszkolne – zamiast gliny można użyć gipsu szybkoschnącego, który po Fot. 129 zmieszaniu z wodą (w stosunku trzy porcje gipsu na jedną porcję wody) wkładamy do foremek po lodzie – najlepiej o kształcie zbliżonym do cegieł (patrz: fotografia 130). Zanim będzie można wyjąć cegiełki z foremki, należy odczekać kilka godzin, aby gips odparował wodę. Gdy następnego dnia cegiełki będą już twarde, należy wyłożyć je do całkowitego wyschnięcia na kartce papieru i ustawić na słońcu lub na kaloryferze (w międzyczasie trzeba Fot. 130 będzie je obrócić dla lepszego wyschnięcia).

Z gotowych cegiełek można budować niewielkie domki16. Konstrukcję można przykryć pa16 Można kontynuować zajęcia dotyczące murarstwa, pokazując dzieciom, czym jest spoiwo – w tym miejscu jego rolę również może pełnić gips szybkoschnący.

149

tykami, słomą, liśćmi lub niewielkimi fragmentami materiału (patrz: fotografia 131).

Wykonując więcej cegiełek, dzieci mogą tworzyć bardziej skomplikowane konstrukcje. Przejdę teraz do wyjaśnienia zawiłości konstrukcyjnych związanych z nowoczesnym budownictwem.

Model domu. We wszystkich kulturach świata od zarania dziejów umiejętność konFot. 131 struowania domu jest przenoszona z pokolenia na pokolenie. Tak było do niedawna. Dzisiaj z reguły nie buduje się domów samodzielnie.

To zadanie zleca się specjalistom. Po ustaleniu planu architektonicznego zatrudnia się kierownika budowy, który kolejno umawia się z murarzami, tynkarzami, dekarzami, elektrykami, hydraulikami, gazownikami i innymi fachowcami w danej dziedzinie, którzy wykonują poszczególne etapy konstrukcji. Dzisiejszy proces budowy odbywa się na zasadzie zlecenia, a nie ciężkiej pracy całej rodziny – jak działo się to kiedyś.

Współcześnie tylko nieliczne dzieci mają okazję obserwować proces powstawania budynku. Zazwyczaj bowiem przyjeżdżają z rodzicami odebrać klucze do gotowego domu. Nie widzą etapów jego powstawania, wykorzystywanych narzędzi i trudu pracy. Nie mają też sposobności dostrzec, że rury i kable układane w trakcie budowy są zamurowywane, a po ukończeniu prac będą tkwiły niewidoczne wewnątrz ścian. To z kolei prowadzi do niezrozumienia, dlaczego rodzic, naciskając włącznik w ścianie, powoduje zaświecenie się lampy pod sufitem. Podobnie jest z procesem doprowadzania i odprowadzania wody. Z powyższych względów zapoznanie dzieci z konstrukcją budynku powinno być jednym z ważniejszych celów edukacji technicznej.

Tymczasem w dotychczasowych metodykach wychowania przedszkolnego17 i publikacjach poświęconych edukacji technicznej na etapie klas I-III18 nie ma informacji o konieczności zapoznawania dzieci z domem jako konstrukcją zawierającą w sobie urządzenia. Autorzy publikacji koncentrują się jedynie na zapoznawaniu ich z urządzeniami znajdującymi się wewnątrz domu rodzinnego.

W tej części książki skoncentruję się na uformowaniu samej konstrukcji domu. W kolejnych podrozdziałach przedstawię propozycje zajęć, w których dzieci będą mogły poznać proces elektryfikacji tego budynku: w tym sposób uruchomienia urządzeń elektrycznych, doprowadzenia do niego wody (zbudowania wodociągu) oraz odprowadzania zanieczysz17 Mam tu na myśli następujące publikacje: Metodyka wychowania przedszkolnego, red. M. Kwiatkowska, Z. Topińska, PZWS, Warszawa 1972; Metodyka wychowania w przedszkolu, red. I. Dudzińska, WSiP, Warszawa 1976; Wychowanie i nauczanie w przedszkolu. Poradnik metodyczny, red. I. Dudzińska, WSiP, Warszawa 1983; Podstawy pedagogiki przedszkolnej, red. M. Kwiatkowska, WSiP, Warszawa 1985; Karbowniczek J., Kwaśniewska M., Surma B., Podstawy pedagogiki przedszkolnej z metodyką, Wyd. WAM, Kraków 2011; Klim-Klimaszewska A., Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programowa, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2012.

18 Zajda K., Lipina S., Wychowanie techniczne w przedszkolu, dz. cyt.; Wojciechowski J., Zbliżamy dzieci przedszkolne do techniki, dz. cyt.; Nazar J., Kształtowanie zainteresowań technicznych dzieci i młodzieży, dz. cyt.; Praca-technika w klasach I-III. Przewodnik metodyczny, red. D. Ludwiczak, dz. cyt.; Mrożkiewicz J., Kształcenie ogólnotechniczne w nauczaniu początkowym, dz. cyt.; Dąbrowski A., Praca-technika w klasach I-III. Książka pomocnicza dla nauczyciela, dz. cyt.; Pochanke H., Podstawy nauczania pracy-techniki, dz. cyt.; Furmanek W., Nauczanie techniki w klasach początkowych, dz. cyt.; Gilbert C., Look! Podstawy techniki. Przewodnik dla nauczyciela, dz. cyt.

150

czonej wody (kanalizacji). W następnych częściach książki przygotujemy także ściany i podłogę domu, upiększając jego wnętrze i czyniąc je podobnym do tych, które dzieci widzą na co dzień w swoich budynkach rodzinnych. W ten sposób zbudowany model będzie przypominał prawdziwy dom. W trakcie jego powstawania dzieci poznają najważniejsze funkcje, ukryte w nim urządzenia i relacje między nimi. Uświadomią sobie również, że obiekty te są nierozerwalnie związane z innymi urządzeniami znajdującymi się poza domem (np. studnią czy elektrownią).

Ponieważ tworzony model domu będzie zawierał wiele elementów, które należy mocować do ściany lub wykonywać w niej otwory, najdogodniejsze okaże się wykorzystanie tektury jako materiału łatwo poddającego się manipulacji. Na zdjęciach zaprezentowane zostaną pudełka, które można bez problemu kupić (np. tekturowe pudełka do kolorowania) lub zastosować te ogólnodostępne w sklepach, używane do transportu towarów (np. pudełka tekturowe po bananach).

Fundamenty domu Budowanie domu nie może się odbywać w dowolnym miejscu. Konstrukcja postawiona na piasku szybko ulegnie zniszczeniu. Musi więc mieć solidne fundamenty. Chcąc pokazać ich znaczenie, można wykorzystać sytuację zabawy w piaskownicy. Jeśli pozwolimy dzieciom ustawić na piasku makietę domu wykonaną z kilku drewnianych klocków, okaże się, że im cięższa będzie konstrukcja, tym głębiej będzie zapadać się w piasek. Dodatkowo piasek jako niestabilne podłoże może sprzyjać przechyleniu się obiektu na jeden z tworzących go boków i powodować w ten sposób osłabienie całej konstrukcji.

Chcąc to dzieciom wyjaśnić, nauczyciel przeprowadza doświadczenie. Zanim zbuduje model domu, może wykorzystać jego wstępny model wykonany z klocków, który poddamy czynnikom atmosferycznym: wiatrowi i deszczowi (te zjawiska najczęściej wpływają na konstrukcję domów).

Zacznijmy od wpływu wiatru. Jedno z dzieci może dmuchać na konstrukcję z różnych stron (można też użyć suszarki lub wentylatora). Jeśli budowla będzie stabilna, nie przewróci się, ale otaczający konstrukcję piasek zostanie przeniesiony dalej, pozostawiając ją na powstałym wzniesieniu, co może grozić upadkiem.

Teraz poddamy nasz model działaniu deszczu. Używając wody ze spryskiwacza, nauczyciel zrasza konstrukcję domu wraz z otaczającym go piaskiem. Okaże się wówczas, że piasek ulegnie usztywnieniu. Jeśli jednak wlejemy wodę bezpośrednio obok fundamentu (klocków), piasek zostanie przez nią wymyty, powodując niestabilność konstrukcji i jej zawalenie.

Zjawisko to często ma miejsce w rzeczywistości, gdy długotrwałe opady deszczu powodują podmywanie fundamentów domów. To doświadczenie można przeprowadzić w piaskownicy lub w pomieszczeniu, w którym dzieci będą mogły zbudować wieżę w misce z piaskiem.

W rzeczywistości zjawiska te działają często jednocześnie: dom jest podmywany i oddziałuje na niego wiatr, z tego względu fundament budynku musi być odpowiednio przygotowany. Często buduje się go na stabilnej podstawie, np. na skalistym podłożu. Doświadczenia opisane wyżej można powtórzyć, ustawiając konstrukcję z klocków na kamieniach lub kostce brukowej. Okaże się, że budowla nie zmieni znacznie swojego kształtu. Jeśli nastąpią jakieś przekształcenia, będzie to wynikać z użycia nieczepnych klocków.

151

Ponieważ jednak nie wszędzie na Ziemi znajdują się dogodne miejsca (takie jak skaliste podłoże)19, ludzie musieli wymyśleć inne sposoby, aby ich domy się nie zawalały. Ustalono, że jeśli wkopie się głęboko w ziemię pale lub wykopie rów i zaleje go betonem, który stwardnieje, uzyska się mocny fundament, na którym dom będzie stał pewnie.

Przeprowadźmy zatem doświadczenie, które ma udowodnić tę zasadę. W piasku należy wbić cztery patyki w taki sposób, aby głęboko tkwiły w ziemi i wystawały ponad nią na podobną wysokość. Należy je wbić w takiej odległości od siebie, aby można było położyć na nich niewielką tekturową płytkę. Na płytce ustawiamy konstrukcję domu z klocków i przeprowadzamy podobne doświadczenia jak te opisane wcześniej. Będziemy na nią dmuchać i podlejemy jej fundamenty, aby sprawdzić, czy rzeczywiście są solidne. Okaże się, że chociaż podłoże jest piaszczyste i ulega szkodliwym czynnikom wody i powietrza, to konstrukcja domu pozostaje stabilna, nie zawala się. Na podstawie zrealizowanych doświadczeń dzieci zrozumieją, że miejsce, w którym zamierzamy zbudować dom, wymaga odpowiedniego przygotowania.

Przejdziemy teraz do zwrócenia ich uwagi na dach domu.

Kształt dachu Jedne dachy są płaskie, inne spadziste20. Z doświadczeń przeprowadzonych na zewnątrz dzieci wiedzą, że dach zapewnia ochronę przed deszczem. Zademonstrujmy im więc, jak zachowują się krople deszczu opadające na dach płaski i spadzisty. Przygotowujemy w tym celu dwie płytki tekturowe, z których jedną zginamy w połowie tak, aby stworzyć model spadzistego dachu. Aby tektury nie zamokły, podczas doświadczenia należy owinąć je workiem foliowym (np. na śmieci). Worki można porozcinać, owinąć i dla wygładzenia powierzchni folii przypiąć do tektury pinezkami (patrz: schemat 9, fotografia 132).

Schemat 9

Fot. 132

Następnie za pomocą spryskiwacza można zademonstrować, co dzieje się z wodą deszczową spływającą po obu modelach dachu. Okaże się, że spływa ona szybciej z dachu, który jest ukośny. Może się też zdarzyć, że na płaskiej tekturze woda zgromadzi się, tworząc niewielkie kałuże. Woda, która przez dłuższy czas utrzymuje się na powierzchni dachu, może ją niszczyć lub nawet spowodować jego zerwanie. Możemy także zwrócić dzieciom uwagę na to, że zimą zamiast deszczu gromadzi się śnieg i to pod jego ciężarem dachy mogą ulec zawaleniu.

19 Na przykład miasto Nowy York jest położone na „dogodnym” terenie. W dużej części ma ono skaliste podłoże, co sprzyja budowaniu drapaczy chmur.

20 Można zwrócić na to uwagę dzieci podczas spacerów po okolicy.

152

Na podstawie zrealizowanego doświadczenia dzieci mogą wybrać, z jakim rodzajem dachu będą chciały budować swój model domu. Następnie powinny mieć możliwość przeprowadzania dalszych doświadczeń, bardzo podobnych do tych poprzednio opisanych. Przede wszystkim takich, które pozwalają sprawdzić, jak zachowują się krople wody na innych materiałach, np. na szkle (szklane dachy), plastiku, drewnie itp. oraz na różnych powierzchniach (np. na plastikowej butelce o owalnym przekroju). Takie doświadczenia pomogą dzieciom zrozumieć, że kształt dachu nie musi być płaski – może być także spadzisty (jednostronnie lub dwustronnie) lub owalny (tak jak np. położona poziomo, przecięta w połowie plastikowa butelka). Zastosowanie innego typu konstrukcji można oglądać na dachach starych fabryk włókienniczych czy pałaców (np. francuskiego Wersalu). Omawiając etap wyboru dachu, warto pokazywać dzieciom albumy ze zdjęciami różnych form konstrukcyjnych21.

Płaski dach również ma swoje dodatnie strony, na jego powierzchni można bowiem zbudować kolejną powierzchnię mieszkalną. Do jej powiększania można wykorzystać inne pudełka tekturowe. Przykładem tworzenia różnego rodzaju połączeń jest zbudowanie wielopokojowego budynku (każde pudełko tworzy osobne pomieszczenie). Pudełka można ustawiać jedno na drugim, tworząc blok wielokondygnacyjny lub – stawiając obok siebie – płaski dom (typu bungalow lub dom-bliźniak czy domy szeregowe) – patrz: schemat 10.

Schemat 10.

Przykłady połączeń tekturowych pudełek.

Łączenie ze sobą tekturowych pudełek sprawi, że dzieci będą bardziej zaangażowane w tworzenie efektywnej konstrukcji. Takie ćwiczenie to również okazja do wprowadzenia modelu windy22.

Okna w domu Dotychczas dzieci zobaczyły, jak mogą wyglądać fundamenty i dach budynku. Po wyborze ogólnego kształtu konstrukcji modelu tekturowego domu zwróćmy uwagę dzieci na znaczenie okien. Zaproponujmy, by zajrzały przez niewielki otwór do wnętrza zamkniętego pudełka. Zwróćmy uwagę, że jest w nim ciemno. Być może dysponujemy takim pomieszczeniem także w otoczeniu – warto je zwiedzić przy zgaszonym świetle.

Obserwacje te doprowadzą do wniosku, że aby pomieszczenie było jasne, musi mieć okna, przez które przedostaje się światło słoneczne. W zależności od wielkości pudełka w jego ścianie można wykonać jedno lub więcej okien. Można je uzyskać, przecinając fragment tektury tak, 21 Propozycje tego typu zdjęć przedstawiłem na końcu podrozdziału.

22 Model windy został opisany w podrozdziale 2.1.

153

aby powstały okiennice otwierające się na zewnątrz. Teraz dzieci mogą zobaczyć, że kiedy okiennice są zamknięte, w pomieszczeniu jest ciemno. Wykonane okna nie zapewnią utrzymania ciepła wewnątrz pomieszczenia. Jedno z dzieci może włożyć rękę do środka, a drugie – dmuchnąć przez otwarte okno.

Schemat 11

Poczucie podmuchu na dłoni zaświadczy o tym, że okna jako otwory w ścianie co prawda wprowadzają światło do wnętrza pomieszczenia, ale z drugiej strony nie pozwalają utrzymać w nim ciepła. Pojawia się konieczność zamknięcia przestrzeni okna wewnątrz: tak, aby zatrzymać ciepło, ale jednocześnie przepuszczać światło słoneczne. Potrzebny jest w tym celu przezroczysty materiał. Jedną z dostępnych możliwości jest wykorzystanie odpowiednio przeciętej koszulki foliowej i przyklejenie jej od wewnątrz taśmą klejącą (patrz: schemat 11 oraz fotografia 133 – sposób naklejenia kawałka folii imitującej szybę w oknie tekturowego domu).

W podobny sposób można wyjaśnić znaczenie drzwi.

Nie tylko zatrzymują one ciepło, ale także chronią przed wtargnięciem nieproszonych gości (tę samą funkcję pełnią również okna)23. Do tej pory wprowadziliśmy dzieci do Fot. 133 budowania modeli schronień (i ich miniaturowych wersji) oraz zbudowaliśmy wstępny model tekturowego domu, w którym wyjaśniliśmy znaczenie fundamentu, kształtu dachu i okien. Podczas omawiania tematu należy dodatkowo stymulować wyobraźnię dzieci gotowymi projektami takich konstrukcji. Można je znaleźć w książkach poświęconych survivalowi24. Nauczyciel musi pokazać dzieciom, jak można ustawiać gałęzie, by zbudować proste schronienia. Prezentując albumy przedstawiające budynki świata, warto rozmawiać z dziećmi na temat ogólnej konstrukcji i elementów zdobniczych.

Omawiając różnorodność konstrukcyjną, można przywołać chińskie pagody czy afrykańskie lepianki.

Warto pokazać drapacze chmur, pałace, zamki, fortece, a także konstrukcje nietypowe – np. budynki stawiane na palach wbitych w wodę (np. te w Wenecji – Canal Grande), na pniach drzew (domki na drzewach, np. The Mansion Treehouse w USA) czy na półkach skalnych (np.

Mesa Verde – indiańska wioska w USA). Warto także pokazać dzieciom nietypowe budowle takie jak: piramidy w Egipcie czy Meksyku, Partenon w Grecji i Koloseum we Włoszech, Krzywa Wieża w Pizie, Klasztory Meteora, Wersal, Zamek Neuschwanstein, Wieża Eiffla, Centrum Pompidou, Wielki Mur Chiński, Zakazane Miasto, Błękitny Meczet, Tadż Mahal, Pałac Potala w Tybecie, Kościoły Skalne w Lalibeli (Etiopia), Statua Wolności w Nowym Jorku czy budynek 23 Nauczyciel może poszerzać tę tematykę o zagadnienie zamka do drzwi, kłódki, rygla, alarmu itp.

24 Na przykład: McNab Ch., 101 survivalowych porad dla chłopców, Wyd. Vesper, Czerwonak 2015; Kälman S., Jäger J., Moja pierwsza książka o sztuce przetrwania, Wyd. REA, Warszawa 2008; Lux C., Na szlaku przygody. W lesie i na biwaku, Świat Książki, Warszawa 1997.

154

Opery w Sydney. Analiza zdjęć tych budowli ma na celu rozbudzić dziecięce zainteresowania konstrukcyjne. Być może ich widok zachęci niektóre z nich do zbudowania podobnych konstrukcji z klocków, patyczków, desek czy innych materiałów. Warto im takie próby proponować.

W następnym podrozdziale przejdę do omówienia sposobu wykonania elektryfikacji rozpoczętego modelu tekturowego domu. Doprowadzimy do niego prąd elektryczny i wykorzystamy go do skonstruowania podstawowych urządzeń takich jak lampa sufitowa i dzwonek do drzwi.

155