■ felieton
Bogusław Śliwerski
Społeczeństwo obywatelskie tworzymy już w przedszkolu
N
Nie można budować etyki społeczeństwa obywatelskiego bez odwoływania się do wartości dobra, prawdy, szczęścia czy piękna, a więc do tych wartości absolutnych, które współtworzą nasze człowieczeństwo oraz zobowiązują każdą jednostkę ludzką do przekraczania własnych ograniczeń i do ujawniania jej potencjalnych możliwości rozwojowych. Dziecko w toku swojego rozwoju może wiele zawdzięczać socjalizacji, wychowaniu i kształceniu, o ile te formacyjne procesy bazują na prawie, przeciwstawiającym się przemocy we wszystkich jej odmianach, które deformują humanum. Z prawem stanowionym w społeczeństwie dziecko spotyka się po raz pierwszy w przedszkolu, gdyż w rodzinie doświadczało jedynie prawa naturalnego. Każdej istocie ludzkiej, także dzieciom, należy się przyznanie wolności, czy inaczej mówiąc tzw. praw człowieka, które gwarantowałyby nienaruszalność ich godności i suwerenności jako indywiduów oraz jako członków społeczności. Odpowiedzialność w tej kwestii powinna przejawiać się w łączeniu praw dzieci z ich obowiązkami. Jeżeli podejmowane są próby i zmiany w obrębie prawa jurydycznego jako czynnika regulującego stosunki między dorosłymi a dziećmi, to trzeba pamiętać, iż bierze się to z tego właśnie tytułu, aby dzieci jako strona słabsza i pozbawiona praw obywatelskich nie doświadczały przemocy, pozbawiającej je własnego humanum. Alarmujące dane z badań nad przemocą dorosłych wobec dzieci potwierdzają, iż w poszczególnych państwach mamy do czynienia z panowaniem w tej sferze bezprawia, któremu nadaje się legalny charakter. Ustawowe bezprawie jest takim właśnie stanem, w którym nie dochodzi do głosu sprawiedliwość. Społeczeństwa, poszerzając zatem katalog wolności (praw) dzieci, starają się likwidować stan rozbieżności między prawem pozytywnym, które dostrzega jedynie w dorosłym obywatela, i poczuciem istnienia prawa wyższego rzędu, sprawiedliwości, w odwoływaniu się do której można odnaleźć podstawę do obrony dziecka pojętego jako byt osobowy, indywiduum. Trudność w przeprowadzeniu zmian podstaw prawnych na rzecz budowania etyki obywatelskiej (personalistycznej) między dorosłymi a dziećmi bierze się stąd, iż wyrastają one z nurtu pozytywistycznego, traktującego każdą dowolną treść ustawy – tym bardziej, kiedy wykracza przeciwko podstawowym prawom dziecka jako człowieka – za słuszną, bo ustanowioną. Podejście pozytywistyczne identyfikuje prawo z dowolnymi nakazami tego, kto ma władzę, a że władzę mają w tym przypadku dorośli, to dzieci nie mają zbytnich szans na zmianę owych praw. Chyba że wśród dorosłych pojawi się lobby, grupa wewnątrzgeneracyjnego nacisku na rzecz transformacji
2
BLIŻEJ PRZEDSZKOLA 4.187/2017
Bogusław Śliwerski – profesor zwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego, przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN oraz Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się na pedagogice ogólnej, teorii wychowania, współczesnych kierunkach pedagogiki i pedagogiki wczesnoszkolnej oraz problemach kształcenia pedagogów.
praw w kierunku ich zgodności z prawem natury (naturalnym), które wyraża wartości ponadustawowe i uniwersalne, jak sprawiedliwość czy godność ludzka. Powrót do myślenia w kategoriach prawno-naturalnych jest tendencją ogólnoświatową jako reakcja na skompromitowaną przez stalinizm i hitleryzm filozoficzną postawę, zgodnie z którą każdy czyn może być dobry w określonych warunkach, a każda kultura ma taką samą wartość, bo wyrasta z lokalnych tradycji i potrzeb. Idea praw człowieka wyrosła przecież z założenia, że prawo stanowione społecznie jest nieludzkie, toteż kwestie moralności w stosunkach międzyludzkich można rozstrzygać jedynie odwołując się do praw uniwersalnych, praw boskich. Prawa przysługują dzieciom nie dlatego, że tak chcą tego one same czy ich dorośli opiekunowie, ale z racji ich człowieczeństwa. Prawa dziecka, będąc prawami człowieka, są naturalne, powszechne i niezbywalne. Na podstawę roszczeniową wobec dorosłych w ich relacjach z dziećmi powołują się zarówno obrońcy praw rodziców do stosowania wobec dzieci przemocy, jak i zwolennicy podmiotowości prawnej dzieci. Jeżeli powiada się, że prawa człowieka (w tym i prawa dziecka) płyną z jego natury, oznacza to, że wywodzą się one z tego, co się nazywa prawem naturalnym, prawem niepisanym, stojącym ponad prawem stanowionym przez człowieka. Z tego też tytułu są one nienaruszalne i niezbywalne. Jeśli więc społeczeństwo ludzi dorosłych w sposób istotny narusza owe prawa (ogranicza je lub neguje), to podtrzymuje nieustanny konflikt między dziećmi a dorosłymi. Także tradycja odciska swoje piętno na relacjach międzypokoleniowych. Może być ona pojmowana jako dogmatyczny lub jako elastyczny ślad przeszłości, a więc jako otwarta na możliwości jej reinterpretacji i przekształceń w zależności od zmieniających się doświadczeń społecznych. Można zatem postawić pytanie, czy dominująca tradycja postaw dorosłych wobec dzieci nie jest w swojej interpretacji hipokryzją, jeśli stara się za wszelką cenę podtrzymać we wzajemnych relacjach stan jednostronnego patriarchalizmu i wykorzystania dla celów społecznych, politycznych, osobistych itp.? Czy nie warto zastanowić się nad tym, jak to się dzieje, że dorośli niechętnie poddają się władzy i są wobec niej krytyczni, ale kiedy sami mogą ją sprawować, czynią to z przyjemnością, często bezrefleksyjnie, i niechętnie z niej rezygnują? Nauczyciele w przedszkolach nie mają tego dylematu, bo ich praca i relacje z dziećmi ma charakter tożsamy z wpisanym w nie prawem naturalnym. Problem zaczyna się dopiero w szkole i rodzinach, które określamy mianem dysfunkcyjnych, problemowych.
■ kącik eksperta
Dariusz Skrzyński
Konsekwencją reformy oświatowej są zmiany w podstawie programowej, również wychowania przedszkolnego. Jako jedni z pierwszych od 1 września 2017 r. według nowej podstawy będą nauczać nauczyciele prowadzący zajęcia w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych formach wychowania przedszkolnego. Sprawdź, co się zmieni i jakie są zadania związane z wdrażaniem nowej podstawy w przedszkolach.
Wdrożenie nowej podstawy programowej wychowania przedszkolnego Zmieniono cele, obszary i warunki realizacji podstawy
Nie sprecyzowano celów związanych z edukacją językową i matematyczną
Nowa podstawa wskazuje inną strukturę dokumentu. Określa:
Z podstawy programowej usunięto cele związane z przygotowaniem do nauki pisania i czytania oraz z zakresu wspomagania intelektualnego wraz z edukacją matematyczną. Nauka czytania pisania i liczenia jest wprowadzana za pomocą zabawy. Widać spore uproszczenie i spłycenie informacji. Wiele będzie teraz zależało od decyzji samych nauczycieli.
• cel wychowania przedszkolnego, a nie 13 celów jak obecnie; • zadania profilaktyczno-wychowawcze przedszkola; • efekty realizacji zadań na zakończenie wychowania przedszkolnego.
17 nowych zadań przedszkola Sformułowania zawarte w zadaniach sprawiają wrażenie, że odpowiada ona na wyzwania współczesnej pedagogiki i jest zgodna z obowiązującym stanem wiedzy o rozwoju i wychowaniu. Z podstawy usunięto szczegółowy podział na kilkanaście obszarów, a zamiast celów wychowania przedszkolnego wprowadzono zadania przedszkola do wykonania. Dotychczas podstawa programowa nie zawierała bezpośrednio wykazu zadań.
Usunięto podział na obszary Nowe obszary, które upraszczają korzystanie z dokumentu, to: rozwój fizyczny, emocjonalny, społeczny, poznawczy. Podstawa zawiera opisy realizacji zadań w postaci celów osiągniętych przez dzieci na zakończenie edukacji przedszkolnej.
12
BLIŻEJ PRZEDSZKOLA 4.187/2017
Osiągnięcia dziecka na zakończenie edukacji przedszkolnej Efekty realizacji zadań przedszkola sformułowane są w postaci celów do osiągnięcia przez dzieci na koniec edukacji przedszkolnej w ramach czterech podstawowych obszarów rozwoju dziecka: • • • •
fizycznego, emocjonalnego, społecznego, poznawczego.
Dotychczas występowało 17 obszarów, w ramach których należało realizować 13 celów wychowania przedszkolnego. W każdym z tych obszarów były podawane umiejętności i wiadomości, którymi dzieci kończące wychowanie przedszkolne powinny się wykazywać.
przewodnik nauczyciela przedszkola – materiały na maj ■
Konik polny podskakuje, żółty motyl sobie lata. A biedronka krzyczy głośno: „Ja nie jestem piegowata!” Propozycje aktywności pomocne w trakcie planowania pracy wychowawczo-dydaktycznej dla dzieci młodszych na maj
Cele ogólne:
rozbudzanie zainteresowania przedszkolaków światem przyrody; zapoznanie dzieci z wyglądem i nazwami wybranych mieszkańców łąki i wyjaśnienie, jaką rolę pełnią oni w środowisku; uświadomienie maluchom zagrożeń płynących ze świata zwierząt; doskonalenie umiejętności koniecznych do podjęcia nauki matematyki (przeliczanie elementów, porównywanie liczebności zbiorów; mierzenie i porównywanie długości); słuchanie bajek i innych utworów literatury dziecięcej oraz omawianie ich treści; doskonalenie umiejętności dokonywania analizy i syntezy sylabowej wyrazów; rozwijanie sprawności manualnej dzieci; stwarzanie okazji do swobodnej ekspresji ruchowej przy muzyce.
Propozycje aktywności Wprowadzenie do tematu zajęć Wycieczka na łąkę. Nauczyciel zabiera dzieci na wy-
cieczkę na łąkę. Każde otrzymuje lupę, przez którą może z bliska przyglądać się kwiatom i owadom. Prowadzący nazywa poszczególne kwiaty i owady, zwracając uwagę na kwestie bezpieczeństwa.
Zabawy inicjowane przez nauczyciela Wiosenny ogródek – prowadzenie prac przyrodni-
czych. Na początku nauczyciel wraz z dziećmi rozmawia na temat, co jest potrzebne roślinom do życia (ziemia, woda, słońce). Następnie w doniczkach w sali przedszkolnej lub – jeśli jest taka możliwość – w ogrodzie przedszkolnym maluchy wraz z opiekunem sieją nasionka, sadzą kwiaty lub cebulki. Odtąd dzieci (pod nadzorem dorosłego) mają za zadanie dbać o posadzone rośliny i je podlewać. Kuchenny bukiet – zabawa doskonaląca motorykę
małą. Maluchy otrzymują sztuczne kwiaty na łodyżkach i durszlaki kuchenne odwrócone wypukłą częścią do góry. Wsadzają kwiaty przez otwory w durszlaku. Makaronowe motyle – rozwijanie sprawności manu-
alnej. Dzieci otrzymują makaron – kokardki („motyle”) i farby plakatowe w różnych kolorach. Malują makaronowe „motyle” na różne kolory. Po wyschnięciu „motyle” można wykorzystać do zabaw manualnych. W tym celu maluchy otrzymują miskę z kolorowym makaronem i klamerkę do bielizny, za pomocą której mają przenieść wszystkie „motyle” na łąkę (np. zielony materiał lub dywanik). Warto przygotować kartkę z kolorowymi kwiatkami, na których przedszkolaki mogłyby układać „motylki” zgodnie z kolorem.
Zabawy integracyjne Przedszkolne gąsienice – zabawa z elementami
Dorosły powinien wyjaśnić, że owady, chociaż są maleńkie, mogą wyrządzić krzywdę ludziom (np. użądlenie przez pszczołę, ugryzienie przez mrówkę czy ukąszenie przez komara). Warto przeprowadzić z dziećmi pogadankę na temat zasad, jakich należy przestrzegać, aby uniknąć takich przykrych zdarzeń.
matematyki. Dzieci poruszają się swobodnie po sali w rytm muzyki. Na przerwę mają się ustawić jedno za drugim, tworząc „gąsienice” według instrukcji nauczyciela. Na początek prowadzący prosi, aby „gąsienice” były podwójne, następnie ponownie odtwarza muzykę
BLIŻEJ PRZEDSZKOLA 4.187/2017
31
■ przewodnik nauczyciela przedszkola – materiały na maj
W fantazji krainie czas przyjemniej płynie Propozycje aktywności pomocne w trakcie planowania pracy wychowawczo-dydaktycznej dla dzieci starszych na maj
Cele ogólne:
kształtowanie dziecięcej wyobraźni i zdolności twórczego myślenia; rozwijanie umiejętności logicznego myślenia; doskonalenie kompetencji czytelniczych starszaków; zachęcanie przedszkolaków do słuchania bajek i innych utworów z kanonu literatury dziecięcej; rozwijanie umiejętności tworzenia rozbudowanych form wypowiedzi; stwarzanie dzieciom okazji do twórczej ekspresji ruchowej, językowej i plastycznej; rozwijanie pozytywnych relacji społecznych i doskonalenie umiejętności współpracy z innymi; rozwijanie sprawności manualnej przedszkolaków.
Zabawy inicjowane przez nauczyciela Opowieści z krainy fantazji – rozwijanie twórczego
myślenia. Nauczyciel dzieli dzieci na kilkuosobowe zespoły, które losują jedną ilustrację. Wersja I: Zadaniem osób z każdego zespołu jest wymyślenie opowieści do wylosowanej ilustracji. Wersja II: Przedszkolaki zastanawiają się, kto mógłby żyć w przedstawionej krainie, jak wyglądają jej mieszkańcy, jak się nazywają, czym się zajmują, co jedzą, jak wygląda ich dzień. Następnie zespoły prezentują całej grupie ilustrację i opowiadają o wymyślonej krainie i jej mieszkańcach.
Propozycje aktywności Wprowadzenie do tematu zajęć Przenosimy się do krainy fantazji – rozwijanie dzie-
cięcej wyobraźni. Nauczyciel prosi, aby dzieci zastanowiły się, jaki jest najlepszy sposób na przeniesienie się do krainy fantazji. Kiedy wyczerpią się im pomysły, prowadzący zaprasza do niezwykłej krainy, do której dostaną się za pomocą „latającego dywanu”. Nauczyciel rozkłada koc („latający dywan”), na którym dzieci siadają, i wypowiada dowolne zaklęcie, np. simsalabim albadazji – chcemy się przenieść do krainy fantazji. Wszyscy zamykają oczy i wyobrażają sobie, że przenoszą się w inne miejsce. Prowadzący może w ten sposób „przenosić się” do krainy fantazji przed każdymi zajęciami. Ważne jest, aby użył później zaklęcia powrotnego, np. simsalabim albadazji – wracamy do przedszkola z krainy fantazji.
44
BLIŻEJ PRZEDSZKOLA 4.187/2017
Plakat został dołączony do bieżącego numeru miesięcznika
Kraina Figurolandii – zachęcanie do twórczych za-
baw z figurami geometrycznymi. Nauczyciel sam lub z pomocą ochotników wycina różnej wielkości figury geometryczne z kawałków kolorowego papieru. Na-
■ SPRINTEM bliżej dziecka DO MARATONU
Po raz trzeci zapraszamy wszystkie przedszkola w Polsce do wzięcia udziału w niezwykłym wydarzeniu – III OGÓLNOPOLSKIM MARATONIE PRZEDSZKOLAKÓW „Sprintem do maratonu”. W drugiej edycji wzięło udział 25 565 przedszkolaków z 410 placówek. Dzieci pokonały łącznie dystans 5590,50 km. W porównaniu do pierwszej edycji ponaddwukrotnie został pobity rekord biegających przedszkolaków. A jak będzie tym razem? Na wszystkich chętnych biegaczy czekają MEDALE i DYPLOMY, a na nauczycieli – CERTYFIKATY. Opracowanie:
Anna Kołodziej Aleksandra Wypchał
Sprintem do maratonu
III OGÓLNOPOLSKI MARATON PRZEDSZKOLAKÓW
Jak przygotować się do tego wydarzenia? Na początek zapoznaj dzieci z historią maratonu Bieg maratoński jest najdłuższą olimpijską dyscypliną lekkoatletyczną rozgrywaną poza stadionem na wyznaczonej trasie, ze startem i metą w tym samym miejscu. Maraton nawiązuje do wydarzenia historycznego z 490 r. p.n.e. – grecki żołnierz po stoczonej bitwie przebiegł w pełnej zbroi z Maratonu do Aten, by przekazać wieść o zwycięstwie Greków nad Persami. Po pokonaniu odległości blisko 40 km (a dokładnie 37 km) padł z wycieńczenia. Dlaczego zatem dystans maratonu wynosi 42,195 km? Często uważa się, że jest to odległość dzieląca Maraton od Aten – niestety jest to nieprawda! Okazuje się bowiem, że jest to odległość wyznaczona w 1908 r. podczas igrzysk olimpijskich organizowanych w Londynie, dzieląca zamek królowej brytyjskiej, która chciała ze swojego balkonu obserwować otwarcie biegu, od mety. Bieg maratoński rozgrywany jest na wielu imprezach sportowych jako ostatnia konkurencja i ma symboliczny charakter.
Więcej na stronie projektu blizejprzedszkola.pl/sprintem-do-maratonu 74
BLIŻEJ PRZEDSZKOLA 4.187/2017