Tik-tak! Zabawy na czasie
piosenki i aktywności o upływie czasu i innych zjawiskach cyklicznych
Autorka:
Agnieszka Kornacka
Redakcja merytoryczna:
Maria Broda-Bajak, Magdalena Ledwoń
Redakcja językowa, korekta:
Alicja Halik
Projekt okładki:
Justyna Mordas
ISBN: 978-83-65915-95-5 Kraków 2021
Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórców i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, które im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście Ci znanym, ale nie publikuj w internecie treści tu zawartych ani ich fragmentów, a kopiując jej część, rób to tylko na użytek osobisty. Jeśli cytujesz fragmenty z publikacji, nie zmieniaj ich i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
Copyright © by CEBP 24.12 Sp. z o.o. Wykorzystywanie do wykonań i nadań publicznych poza placówkami edukacyjnymi bez zezwolenia zabronione, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w prawie autorskim.
Wydawca: CEBP 24.12 Sp. z o.o. ul. Kwiatowa 3 30-437 Kraków www.blizejprzedszkola.pl
Spis treści
Od Autorki
4
1. Ach, ten czas!
6
2. Oddychanie-falowanie
8
3. Rytmy serca
10
4. Dzień za nocą, noc za dniem
12
5. Kiedy byłem mały
13
6. Gdy jest zima, gdy jest wiosna…
14
7. Kasztanowiec
16
8. Pomidor
18
9. Tydzień
20
10. Dziesięć sekund
22
11. Raz, dwa, trzy – gazety!
24
12. Zegar
26
13. Miesiące
28
14. Co przyniesie Nowy Rok?
30
Od Autorki
Znajomość rytmów ma znaczenie nie tylko dla rozwoju poznawczego i ruchowego dziecka, lecz także dla rozwoju emocjonalnego. Przewidywalność zdarzeń działa na dzieci uspokajająco. Na przykład dziecko, które rozumie schemat dnia w przedszkolu i jego rytm, lepiej będzie sobie radziło z rozstaniem z rodzicami, gdyż będzie wiedziało, po jakim „punkcie dnia” (na przykład po podwieczorku) zostanie z przedszkola odebrane i co zdarzy się pomiędzy przyjściem a wyjściem z przedszkola. Dziecku łatwiej też będzie czekać na coś na przykład minutę, jeżeli będzie świadome jej długości. Pierwsze doznania człowieka – jeszcze w łonie matki – są bardzo silnie związane z rytmem i ruchem (bicie serca, kołysanie się w rytm kroków mamy itp.), dlatego warto do tych doznań odwoływać się podczas zabaw. Ma to szczególne znaczenie w przypadku dzieci z zaburzonym lub opóźnionym rozwojem. Im wcześniej dziecko nauczy się dostrzegać rytmy w swoim ciele i w otoczeniu, im sprawniej potrafi się nimi posługiwać, tym lepiej będzie sobie radziło nie tylko z tańcem czy śpiewaniem, lecz także z nauką liczenia, czytania czy pisania. Od poczucia rytmu zależy przecież już chociażby to, jak dziecko mówi. To właśnie kształtowaniu umiejętności dostrzegania rytmów ma służyć niniejsza publikacja. W jej skład wchodzą: książeczka zawierająca opisy zabaw oraz 2 płyty CD z 14 piosenkami i podkładami muzycznymi do nich. Utwory te rozwijają u dzieci poczucie czasu, świadomość rytmów w ciele i w otoczeniu oraz umiejętność ich wychwytywania i nazywania, a także uświadamiają znaczenie czasu w naszym życiu. Zabawy podejmują temat rytmów w szeroko pojęty sposób: od rytmu pracy serca, oddechu, rytmów w rozwoju człowieka, rytmów w przyrodzie, pór roku, dni tygodnia, poprzez rytm dnia, rytm posiłków, aż po upływ sekund, minut, godzin, dni i miesięcy. Rozwijają również rozumienie takich pojęć związanych z następstwem czasu, jak: dzisiaj, wczoraj, przedwczoraj, jutro, w nocy, w południe, po południu itp. Na dołączonych płytach znajdują się wpadające w ucho piosenki – wraz z podkładami muzycznymi. Niektóre utwory mają formę wyliczanek (przynajmniej w części), co bardzo ułatwia przyswajanie treści. Wszystkim utworom towarzyszą propozycje zabaw ruchowych – najczęściej powtarzanych. Powtarzalność powoduje, że uczestnicy zabaw przygotowują się do danej sekwencji ruchów, a ruchy stają się coraz bardziej rytmiczne. Ruch ułatwia też zapamiętywanie. Bardzo istotnym składnikiem utworów są elementy humorystyczne – śmieszne bądź absurdalne wątki – do których dzieci chętnie wracają. 4
W publikacji znalazły się piosenki związane z następstwem pór roku, miesięcy oraz dni tygodnia, gdyż przyswojenie ich kolejności (a nierzadko również ich nazw) wielu dzieciom sprawia trudność. Celem utworów nie jest to, by dzieci mogły mechanicznie wyrecytować odpowiednie nazwy w poprawnej kolejności, ale by potrafiły odnieść tę wiedzę do rzeczywistości (na przykład umiały wskazać, jaki dzień będzie jutro, a jaki był wczoraj). Umiejętności i doświadczenia, które dziecko nabędzie, bawiąc się do piosenek z tej publikacji, okażą się niezbędne przy posługiwaniu się zegarem, kalendarzem czy chociażby dla skutecznego przyswojenia pojęć matematycznych. W książeczce, obok propozycji aktywności do przeprowadzenia podczas słuchania danej piosenki, znalazły się także przykłady pytań do zadania dzieciom, ćwiczeń, zabaw czy doświadczeń związanych z tematyką danego utworu. Aktywności zaproponowane w publikacji, poza ich zasadniczym celem, rozwijają u dzieci również zdolność koncentracji uwagi, pamięć słuchowo-wzrokowo-ruchową, koordynację ruchową. Ćwiczą zdolność do analizy i wyciągania wniosków. Pomagają zrozumieć, jaki jest związek między tym, co robimy i czujemy, a pracą serca i tym, jak oddychamy (na przykład podczas wysiłku czy stresującej sytuacji – serce zaczyna szybciej bić, szybciej oddychamy; podczas snu czy relaksu, gdy jesteśmy spokojni – serce bije powoli, oddech jest długi i głęboki). Ponadto zabawy te rozwijają poczucie humoru, zdolność do twórczego myślenia. Poszerzają słownik dziecka, znajomość powiedzeń związanych z czasem. Zwiększają świadomość subiektywnej i obiektywnej oceny upływu czasu. Publikacja przeznaczona jest do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz z tymi, dla których z różnych powodów umiejętność dostrzegania rytmów własnego organizmu i rytmów w otoczeniu stanowi wyzwanie. Zabawy z publikacji można z powodzeniem przeprowadzać w przedszkolu, szkole czy w domu (tu niektóre po niewielkiej modyfikacji).
5
1.
Ach, ten czas!
Zegary robią tak: tik-tak, tik-tak, tik-tak! Czas odmierzają tak: tik-tak, tik-tak, tik-tak! 1. Kiedy na coś czekam, to czas w miejscu stoi. Czemu on tak robi? Może biec się boi? – Mamo, długo jeszcze? – Tato, czy już teraz? – Nie, musisz poczekać! Złości mnie to nieraz! Ref. Czasami biegnie, B czasami ucieka, C czasem stoi w miejscu D lub płynie jak rzeka. E
2. Za to kiedy robię coś bardzo miłego, zaraz czas się kończy! Oj, nie lubię tego! – Mamo, jeszcze trochę! – Tato, ostatni raz! – Nie, na dziś wystarczy! Tak szybko uciekł czas?! Ref. Czasami biegnie… 3. Kiedy by się chciało ciut jeszcze podrzemać albo się pobawić, słyszę, że go nie ma! – Mamo, jeszcze chwilę… – Tato, baw się, proszę… – Nie, nie ma już czasu! Jak tego nie znoszę! Ref. Czasami biegnie… Ach, ten czas!
6
• Na początku dzieci stoją w kręgu. W odpowiednich momentach mówią: tik-tak… (kiwając głową w geście potakiwania) oraz wykonują gesty i ruchy adekwatne do treści piosenki. Ponadto w oznaczonych fragmentach: B biegną w miejscu; C rozbiegają się po całej sali, udając, że uciekają; D stoją bez ruchu; E naśladują ruch pływania, a następnie powracają do ustawienia w kole. • Warto zapytać dzieci, jak sądzą, co w piosence biegnie, ucieka, stoi w miejscu lub płynie. Co to jest czas? Co pokazuje upływ czasu (np. zegar, kalendarz, świeczki na torcie itd.)? Uwaga: Nauczyciel akceptuje wszystkie odpowiedzi, zachęca dzieci do zgłaszania jak największej ilości pomysłów. Na koniec podsumowuje wszystkie wypowiedzi. • Warto porozmawiać z dziećmi na temat tego, że czas płynie zawsze tak samo. By to zobrazować, można popatrzeć na wskazówkę sekundnika, która porusza się ciągle w tym samym tempie. Nam jednak może się wydawać, że czas płynie szybciej lub wolniej, w zależności od tego, co robimy, czy na coś czekamy itp. • Nauczyciel zaprasza przedszkolaki do udziału w eksperymencie, dzieli dzieci na dwie grupy. Zadanie jednej grupy polega na tym, by przez pięć minut spokojnie siedzieć na dywanie (nie bawiąc się ani nie rozmawiając z innymi dziećmi). W tym samym czasie dzieci z drugiej grupy sięgają po swoje ulubione zabawki, bawią się, mogą też ze sobą rozmawiać. Po upływie pięciu minut nauczyciel zaprasza wszystkie dzieci do koła i pyta, czy szybko upłynął im ten czas. Podsumowuje różnice w odbiorze takiej samej ilości czasu w zależności od tego, co się robi. Nauczyciel proponuje, by zamienić zadania dzieci – te, które do tej pory siedziały w ciszy, mogą się swobodnie bawić, a te, które się bawiły, będą teraz siedziały spokojnie na dywanie. Po upływie pięciu minut nauczyciel ponownie zaprasza wszystkie dzieci do koła i kieruje do nich to samo pytanie. Może również zapytać dzieci, w jakich sytuacjach wydaje im się, że czas za wolno płynie, a kiedy, że za szybko. Nauczyciel zaczyna od siebie, podając przykłady ze swojego życia. Na końcu pyta dzieci, na co chciałyby mieć więcej czasu, a co według nich trwa za długo.
7
13. Miesiące
1. O styczniu tyle wiadomo, że zimą on razem z żoną na balu sylwestrowym otwiera rok całkiem nowy! Luty jest ciągle zmarznięty od czubka głowy po pięty, bo w śnieżne zaspy wskakuje, z trudem się z nich wygrzebuje! Marzec już żegna się z zimą, cieplejsze dni w końcu płyną i wiosna wreszcie przychodzi… Brodzi w kałużach? Nie szkodzi! Ref. Styczeń, luty, marzec, kwiecień, maj i czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień, październik… O ludzie! Jeszcze listopad i grudzień! 2. Kwiecień po marcu się zjawia, ale co on nawyprawia! Raz nas chłodzi, raz grzeje! Nie wiadomo, co się dzieje! Maj to miesiąc miodowy, cały w perfumach kwiatowych! I tak słonkiem operuje, że każdy lepiej się czuje! Czerwiec Dzień Dziecka świętuje, słodkie truskawki kupuje. Spodenki, sandały nosi. Gorące lato przynosi! Ref. Styczeń, luty, marzec, kwiecień… 28
3. Lipiec ma wreszcie wakacje. Uwielbia letnie atrakcje: jeziora, góry i morze. W domu usiedzieć nie może! Sierpień do dzieci się śmieje, z chęcią im wodę zagrzeje. W morzu, basenie, jeziorze kąpać do woli się możesz. Wrzesień zapełnia przedszkole, wszystkie dzieci wita w kole, a uczniów już dzwonkiem wzywa. Z nim jesień tu przybywa! Ref. Styczeń, luty, marzec, kwiecień… 4. Październik liście goni. Szyję i głowę osłonił. Cieplejszą kurtkę zakłada. Parasol nosi, gdy pada! Listopad znicze zapala, nie zapomina szala. Czasem kaszle, czasem kicha, bo pogoda jest dość licha! Grudzień zimę przywołuje, Mikołaja wypatruje i się cieszy, tak jak dzieci, gdy pierwsza gwiazdka zaświeci! Ref. Styczeń, luty, marzec, kwiecień…
CODA: Styczeń wkracza wprost w Nowy Rok: tup, tup, tup, tup. B Luty w zaspę daje już skok: siup! C Marzec po kałużach chodzi: chlap, chlap, chlap, chlap. D Kwiecień raz grzeje, raz chłodzi: brr… ach…! E Maj zachwyca się kwiatami: aaa… F Czerwiec klapie sandałami: klap, klap, klap, klap. G Lipiec zjada pyszne lody: mniam! H Sierpień nie wychodzi z wody: plusk, plusk. I Wrzesień szkolnym dzwonkiem dzwoni: dzyń, dzyń. J Październik za liśćmi goni: szszsz… K Listopad pod kocem siedzi: a psik! L Grudzień Mikołaja śledzi: ho, ho, ho! M • Dzieci stają w kole lub zajmują wybrane przez siebie miejsce. Słuchają piosenki. Starają się twórczym ruchem zinterpretować zwrotki oraz śpiewać refreny. Na koniec wykonują opisane ruchy: B maszerują w miejscu, tupiąc (styczeń); C wykonują skok obunóż przed siebie i wołają: siup! (luty); D udają, że rozchlapują wodę, mówiąc: chlap, chlap (marzec); E udają, że trzęsą się z zimna i mówią: brr, po czym kierują brodę w stronę sufitu (jakby wystawiały twarz na słońce) i wołają: ach! (kwiecień); F biorą głęboki wdech, udając, że wąchają kwiaty, po czym wypuszczają powietrze, mówiąc: aaa… (maj); G maszerują w miejscu, mówiąc: klap, klap (czerwiec); H kilkukrotnie wysuwają język na brodę, naśladując jedzenie lodów, po czym klepią się po brzuchu, mówiąc: mniam! (lipiec); I udają, że się chlapią w wodzie i mówią: plusk, plusk (sierpień); J układają palce jednej dłoni w chwyt pęsetkowy, udając, że trzymają dzwonek i potrząsają dłonią, mówiąc: dzyń, dzyń (wrzesień); K biegną w miejscu i mówią: szszsz… naśladując szelest liści (październik); L udają, że kulą się z zimna i wołają: a psik! (listopad); M przykładają dłonie do oczu – „tworzą lornetkę” – i wołają: ho, ho, ho! (grudzień). • Po wysłuchaniu utworu nauczyciel czyta przedszkolakom tekst piosenki fragmentami – przedstawia każdy miesiąc po kolei i za każdym razem prosi, by chętne dzieci przedstawiły treść danego fragmentu. Dla przykładu: nauczyciel odczytuje fragment o styczniu; dwoje dzieci, trzymając się za ręce, balowym krokiem wkracza do sali; pozostali naśladują odgłosy fajerwerków; po czym wszyscy zaczynają tańczyć. 29
