Listy do Ewy Z. by BLIŻEJ PRZEDSZKOLA

Ewa Zielinska

Listy do Ewy Z.

PORADNIK DLA NAUCZYCIELI PRZEDSZKOLA

Listy do Ewy Z.

PORADNIK DLA NAUCZYCIELI PRZEDSZKOLA Autor:

Ewa Zielińska

Redakcja językowa:

Marta Stasińska

Foto na okładce:

Maciej Wróbel

Wiesława Chrabąszcz, Katarzyna Dardzińska, Monika Grabowska, Aleksandra Kozak, Helena Muszyńska, Anna Pszczółkowska, Katarzyna Rynkowska, Magdalena Wcisło

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórców i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, które im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście Ci znanym, ale nie publikuj w internecie treści tu zawartych ani ich fragmentów, a kopiując jej część, rób to tylko na użytek osobisty. Jeśli cytujesz fragmenty z publikacji, nie zmieniaj ich i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.

Wydawca: CEBP 24.12 Sp. z o.o. ul. Kwiatowa 3 30-437 Kraków www.blizejprzedszkola.pl

Spis tresci Od Autorki

Bliżej nauczyciela List 1

Budowanie autorytetu nauczyciela przedszkola

List 2

Wizerunek nauczyciela wizerunkiem placówki

List 3

Nowoczesne technologie w komunikacji z rodzicami

List 4

Aranżacja przestrzeni (sala zabaw, łazienka, szatnia)

List 5

Tygodniowy rozkład zajęć

Bliżej dziecka List 6

Wychowanie dziecka poprzez podejmowanie prostych czynności domowych na rzecz rodziny

List 7

Jak wyznaczać granice i wyciągać konsekwencje, czyli kara i nagroda w wychowaniu

List 8

Agresywne zachowania dzieci

List 9

Trudne dzieci, a może trudni rodzice?

List 10 Korzystne i niekorzystne postawy rodzicielskie

List 11 O rozsądnym wychowywaniu dzieci

List 12 O domowym środowisku wychowawczym

List 13 O postępowaniu z dzieckiem

nadpobudliwym psychoruchowo

List 14 Jeszcze raz o adaptacji, ale trochę inaczej

List 15 Kształtowanie odporności emocjonalnej

Bliżej edukacji List 16 O odczytywaniu rysunków dzieci przedszkolnych List 17 Sposoby realizacji treści programowych

z wychowania plastycznego

List 18 Zajęcia umuzykalniające w przedszkolu

(organizacja i budowa zajęć umuzykalniających)

87 91 108

List 19 Metody wspomagające rozwój twórczy dzieci

114

List 20 Sprawność ruchowa dzieci

119 3

List 21 O aktywności ruchowej na powietrzu

124

List 22 Umiejętności społeczne

128

List 23 Metody nauki czytania w przedszkolu

131

List 24 Sposoby realizacji treści programowych z mowy ojczystej

138

List 25 Edukacja matematyczna

147

Bliżej dokumentacji List 29 Planowanie pracy wychowawczo-dydaktycznej w przedszkolu

153

List 30 Zapisy w dzienniku

190

List 31 Obserwacje pedagogiczne

197

List 32 Diagnoza przedszkolaka

204

List 33 Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole

214

Ostatni list, czyli refleksje o pracy nauczycieli wychowania przedszkolnego

229

Od Autorki

Drodzy Nauczyciele Wychowania Przedszkolnego! Jestem emerytowaną nauczycielką wychowania przedszkolnego z pięćdziesięcioletnim stażem pracy. Od ponad trzydziestu lat prowadzę szkolenia nauczycieli z metodyki wychowania przedszkolnego, w tym z edukacji matematycznej dzieci znanej pod nazwą Dziecięca matematyka. Podczas podróży po Polsce i spotkań z nauczycielami wielokrotnie namawiano mnie do napisania nowej metodyki wychowania przedszkolnego. Powiem szczerze, że jest to wielkie przedsięwzięcie, ponad moje siły i możliwości. Nakłaniana przez koleżanki nauczycielki, dyrektorów przedszkoli, nielicznych już doradców metodycznych, a także redakcję „Bliżej Przedszkola” postanowiłam napisać publikację pod tytułem Listy do Ewy Z. Dlaczego taki tytuł tej książki? Początkowo chciałam zatytułować tę publikację tylko tak: Poradnik dla nauczycieli wychowania przedszkolnego. Jednak w trakcie czytania listów odkryłam prawidłowość, która bardzo mi się spodobała z uwagi na szczerość, jednoznaczność i prostotę. Otóż często zaczynały się one tak: Piszę do Pani list... lub Droga Pani Ewo, piszę ten list..., a nawet jeden był zatytułowany: List do Pani Ewy Zielińskiej. Od niepamiętnych czasów otrzymuję listy od nauczycieli z prośbami o pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi, prowadzeniu rozmów z rodzicami, sposobami realizacji treści edukacyjnych z różnych obszarów podstawy programowej. Początkowo były to listy pisane ręcznie, które przychodziły na adres przedszkola, w którym pracowałam. Dzisiaj dostaję listy elektroniczne, SMS-y z pytaniami i kartki z zasygnalizowanymi problemami, wręczane mi na spotkaniach, konferencjach, podczas Forum Wychowania Przedszkolnego itp. Przez lata wszystkie listy skrupulatnie przechowywałam, a na niektóre odpowiadałam albo na łamach czasopisma „Bliżej Przedszkola”, albo bezpośrednio osobom zainteresowanym. Do każdego opisywanego problemu podchodziłam i podchodzę z wielką uwagą i troską. Przede wszystkim dlatego, że poruszane zagadnienia to nauczycielskie wątpliwości, rozterki, trudności i kłopoty dnia codziennego świadczące o chęci ich rozwiązania. Treść listów jest różnorodna i zależy od tego, kto je napisał – czy nauczyciel dopiero rozpoczynający pracę w tym zawodzie, czy też pracujący wiele lat. Po starannym przestudiowaniu korespondencji pogrupowałam ją w cztery bloki problemowe. W pierwszym znalazły się listy związane z nauczycielami i ich pozycją w placówce. Duża grupa osób zainteresowana była budowaniem autorytetu wśród dzieci, rodziców i grona pedagogicznego. Byłam też mile zaskoczona szczegółowymi pytaniami zwią5

zanymi ze sposobami ubierania się nauczyciela do pracy z dziećmi, a także podczas prowadzenia uroczystości, np. dla rodziców: jakie są wskazane kolory ubrań, fasony, jaką nosić biżuterię, a nawet czy można mieć tipsy, czy lepiej nie itp. Z listów dowiedziałam się również, że dyrektorzy przedszkoli przywiązują ogromną wagę do wizerunku nauczyciela, a jeden z dyrektorów napisał: Wizerunek nauczyciela to wizerunek placówki. W związku z wejściem w życie nowoczesnych technologii spotkałam się ze skrajnie różnymi opiniami na temat ich wykorzystywania jako środka komunikowania się z rodzicami. Jedna grupa nauczycieli preferuje indywidualny kontakt z rodzicem oraz umieszczanie informacji na tablicach ogłoszeń. Druga systematycznie (codziennie) wysyła rodzicom wiadomości na temat podejmowanych działań z ich dzieckiem. Bez narzekania ślą wiadomości o terminach spotkań w przedszkolu, wycieczkach, teatrzykach. Nawet spotkałam się z opinią: Żaden rodzic nie powie, że nie wiedział, a co on z tą wiedzą zrobi, to jego sprawa. W drugim bloku zawarłam listy z pytaniami na temat wychowania. Wiele dotyczyło niepożądanych zachowań dzieci w przedszkolu i sposobów radzenia sobie z nimi, np. z agresją, a nawet z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo. Próbowałam odpowiedzieć na rozpaczliwe pytanie nauczycielki: Czy kopanie nauczycielki przez dziecko jest wpisane w mój zawód, czy nie? Ponieważ rodzice napotykają podobne lub takie same problemy ze swoimi dziećmi w domach rodzinnych, wiele pytań to prośby o wskazówki, rady i pomoc w przeprowadzaniu rozmów z rodzicami na trudne tematy wychowawcze. Stąd wiele odpowiedzi na listy dotyczące postaw rodzicielskich, organizowania środowiska wychowawczego, rozsądnego wychowywania dzieci. Odważyłam się też, odpowiadając na list, zadać pytanie: Trudne dzieci, a może trudni rodzice? Pozostał jeszcze problem, bardzo w dzisiejszych czasach niepopularny, a nawet niepożądany: karać czy nie karać? Jeśli karać, to jakie stosować kary, co nauczycielowi wolno, a czego nie wolno. Jak wyznaczać dziecku granice? Czy w przypadku ich przekroczenia powinno ponosić konsekwencje? Przyznam się, że prawie z każdego listu biła obawa i niepewność związana z relacjami nauczyciel – rodzic: Czy dobrze zostałam zrozumiana?; Czy udało mi się przekonać rodzica, że jego postępowanie jest niekorzystne dla rozwoju dziecka? itp. Dzisiaj rodzice, korzystając z nowoczesnych technologii, konfrontują zaproponowane przez nauczyciela rozwiązania wychowawcze z podobnymi opisanymi w internecie. Zapominają tylko o tym, że każde dziecko jest inne. W trzecim bloku zajęłam się rozwiązywaniem problemów dydaktycznych. Starałam się odpowiedzieć na poruszane w listach zagadnienia zgodnie z aktualną wiedzą, własnymi, jak i moich koleżanek, doświadczeniami. Niektóre listy były bardzo obszerne i niezwykle szczegółowe, dlatego nie mogłam ich przytoczyć w całości. Pozwoliłam sobie na dokonanie skrótów lub umieszczenie najistotniejszego fragmentu. Problematyka zawarta w listach była bardzo różnorodna i pytania zaczynały się od wyrazu „czy” lub „jak”. Oto przykłady: Czy wychowywać dzieci przez pracę?; Jak or6

ganizować zajęcia na powietrzu?; Jakie są rodzaje zabaw ruchowych?; Jak realizować treści programowe z mowy ojczystej, edukacji matematycznej i zajęć plastyczno-konstrukcyjnych (wszystko najlepiej z celami)?; Jakie stosować metody aktywizujące w pracy przedszkola? itp. Były też listy dotyczące aranżacji sali, sposobów odczytywania i interpretowania rysunków, adaptacji dzieci do przedszkola i kształtowania odporności emocjonalnej oraz umiejętności społecznych. W czwartym bloku zajęłam się dokumentacją pracy nauczyciela przedszkola. Odpowiedzi na te listy przysporzyły mi wiele problemów. Nie bardzo mogłam powoływać się na rozporządzenia, bo one często ulegają zmianie. Prowadzenie dokumentacji przez nauczycieli nie zależy tylko od nich. O sposobie prowadzenia obserwacji pedagogicznej, diagnozy przedszkolaka, jak również planowania pracy wychowawczo-dydaktycznej często decyduje dyrektor placówki. Podobnie jest z zapisami w dzienniku, chociaż w znacznym stopniu decydują o nich nauczyciele. Mam jeszcze listy, na szczęście nie jest ich tak dużo, które nie znalazły swojego miejsca w tej publikacji. Treść ich związana jest z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie niekorzystnej dla nauczyciela decyzji dyrektora czy rozstrzygnięcie sporu pomiędzy dyrektorem a nauczycielami, lub wręcz potwierdzenie, że dyrektor nie miał racji. Listy te zaczynały się od zdania: Czy pani dyrektor ma prawo...? lub Na jakiej podstawie pani dyrektor podjęła taką decyzję...? itp. Przepraszam bardzo, ale na tak lub podobnie postawione pytania nie odpowiadałam. Nie jestem z wykształcenia prawnikiem, tylko nauczycielem, doradcą metodycznym i nie mam prawa zajmować stanowiska w sprawach spornych. Jestem przekonana, że z każdą osobą można się porozumieć, pod warunkiem że każda ze stron tego chce. Chciałabym też bardzo serdecznie podziękować za korespondencję, która do mnie przychodzi. Z jednej strony wiem, jakie problemy napotykacie w swojej codziennej pracy, a z drugiej, mimo upływu lat, ciągle jestem jeszcze potrzebna. Przytaczając treść listów, ze zrozumiałych względów zmieniałam nazwy miast, w których pracują ich autorki. Ewa Zielińska nauczycielka wychowania przedszkolnego

. Blizej nauczyciela

List o budowaniu autorytetu wśród dzieci, rodziców i nauczycieli jest jednym z najważniejszych i dlatego uznałam, że od niego należy rozpocząć prezentację nauczycielskich problemów. Z doświadczenia wiem, że tylko nauczyciel o wysokich kompetencjach i twórczy w działaniu osiąga znaczącą pozycję wśród dzieci, rodziców i grona pedagogicznego. Takiego nauczyciela dzieci słuchają, z takim współpracują, jego polecenia wykonują, a dorośli obdarzają go zaufaniem i przychylnością.

List 1

Budowanie autorytetu nauczyciela przedszkola

Szanowna Pani Ewo, widziałam Panią w naszym przedszkolu na spotkaniu z rodzicami i nie mogłam wyjść z podziwu, że mówiąc o problemach trudnych i kontrowersyjnych, wszyscy rodzice z uwagą słuchali. Telefony komórkowe nie dzwoniły, a dyskusja była merytoryczna. Nie zadawano Pani pytań tendencyjnych, nie atakowano Pani. Ja sobie nie mogę poradzić z rodzicami, a przecież pracuję ponad siedem lat. Jak Pani to robi? Proszę o wskazówki. Łączę pozdrowienia, Jola z Gdańska Pani Jolu, dziękuję za miłe słowa. Myślę, że to za sprawą siwych włosów i zmarszczek na twarzy – moim zdaniem jest to kwestia budowania autorytetu na przestrzeni lat. Nie jest to łatwe, bo budowanie autorytetu jest gotowością do kreowania własnego wizerunku, a opanowanie tej umiejętności pozwala zdobyć zaufanie i szacunek innych ludzi. To tak pokrótce. Autorytet to prestiż, oparty na uznanych i cenionych w środowisku nauczycielskim wartościach. Nauczyciel, budując swój autorytet, powinien pamiętać, że jest to proces nieustanny i wymagający dużego wysiłku. Musi być on ukierunkowany na rozwój samego siebie i dzieci, z którymi pracuje. Budując swój autorytet wśród dzieci, należy zwrócić uwagę między innymi na sposób komunikowania się z nimi, formułowanie wymagań, konsekwencję w postępowaniu, a także obopólne zaufanie. 11

Czynniki budujące autorytet wśród dzieci W relacjach nauczyciel – dziecko bardzo ważna jest komunikacja. Musi być ona krótka, precyzyjna i zrozumiała dla każdego wychowanka. Ma to istotne znaczenie dla rozumienia poleceń i formułowania wymagań. Konsekwentne postępowanie nauczyciela, jego umiejętność słuchania, gotowość udzielania wsparcia i niesienia pomocy dają dzieciom stabilizację i poczucie bezpieczeństwa. Zaś ciepły, życzliwy i serdeczny stosunek do dzieci pozwala na budowanie konstruktywnych kontaktów opartych na obopólnym zaufaniu. Dzieci kochają nauczycieli, którzy są konsekwentni, niezmienni w przestrzeganiu ustalonych zasad, a gdy się pomylą, potrafią przyznać się do błędu. W relacjach interpersonalnych z dziećmi (i nie tylko) ważna jest umiejętność rozwiązywania problemów. Musi to odbywać się na bieżąco i dyskretnie poprzez indywidualne zwracanie uwagi na niedociągnięcia, z równoczesnym stwarzaniem warunków do możliwości naprawienia błędu. Kompetencja i kreatywność nauczyciela podczas organizowania zajęć, zabaw i sytuacji edukacyjnych to również czynniki pomagające w budowaniu autorytetu wśród wychowanków. Należy jeszcze mieć na uwadze to, że dzieci nieustannie się zmieniają i nauczyciel w obecnej rzeczywistości powinien być pozytywnie nastawiony na te zmiany.

Czynniki budujące autorytet wśród nauczycieli i rodziców Budowanie autorytetu wśród dorosłych to gotowość do kreowania własnego wizerunku w celu zdobycia zaufania, przychylności i szacunku innych ludzi. Najistotniejszym czynnikiem jest stawianie dobra każdego dziecka w grupie ponad wszystkie inne wartości. Rodzice muszą być przekonani, że nauczycielowi zależy na dobru ich dziecka i wszystkie podejmowane przez niego działania zmierzają do jednego – podnoszenia jego kompetencji zarówno wychowawczych, jak i edukacyjnych. Takie były, są i będą oczekiwania rodziców. Zarówno środowisko przedszkolne, jak i rodzice oczekują od nauczyciela kreatywności, nowatorstwa, a to wiąże się z permanentną aktualizacją wiedzy, wzbogacaniem jej i doskonaleniem warsztatu pracy. Rodzice zainteresowani rozwojem swoich dzieci chcieliby nie tylko obserwować pociechy podczas zajęć pokazowych, ale również brać w nich aktywny udział. Dzięki wspólnym zabawom łatwiej im dostrzec postępy dziecka, a konstruktywna rozmowa z nauczycielem pomaga w budowaniu lub utrzymaniu pozytywnych relacji interpersonalnych. 12

Charakterystyka nauczyciela cieszącego się autorytetem wśród rodziców i pracowników przedszkola Nauczyciel przedszkola (nie tylko) powinien być sumienny w realizacji powierzonych mu zadań i zaangażowany w pracę z własnej inicjatywy. Podejmowane działania powinny być realizowane na najwyższym poziomie i zakończone najlepiej przed upływem ustalonego terminu. Mile widziane są też działania wykraczające poza zakres obowiązków. Komunikując się z innymi (np. z rodzicami), powinien używać bogatego słownictwa w sposób ułatwiający rozumienie innym treści. Podczas mówienia należy stosować techniki podnoszące jakość komunikowania się, a swoją wypowiedź warto wspierać mową ciała. Nauczyciel bez problemów powinien sobie radzić w trudnych sytuacjach, przekonując innych do określonego, niekoniecznie swojego, punktu widzenia. Treści przekazywane na piśmie to też forma komunikowania się z innymi. Dlatego należy zadbać o istotę i trafność treści, a styl i terminologia nie powinny budzić żadnych zastrzeżeń. Na szczególną uwagę zasługuje organizacja pracy własnej. Nauczyciel powinien planować pracę z wielką starannością, a w obliczu nieprzewidzianych okoliczności powinien być elastyczny i dostosowywać ją do aktualnych warunków. Miejsce pracy (sala zajęć, biurko, plac zabaw w ogrodzie itp.) zawsze powinno być starannie utrzymane i uporządkowane. W relacjach międzyludzkich należy pamiętać, że jest się członkiem zespołu i trzeba pracować w grupie i na rzecz grupy. Nauczyciel (i nie tylko) powinien cieszyć się sympatią, szacunkiem i poważaniem wśród dzieci, rodziców i środowiska nauczycielskiego. Podsumowując, dodam jeszcze, że na budowanie autorytetu składają się kwalifikacje zawodowe, komunikacja ustna i pisemna, organizacja pracy własnej i praca zespołowa. Wszystko to wymaga długoletniej ciężkiej pracy nastawionej na dziecko, rodziców i nauczycieli.

Treść tego listu wcale mnie nie zaskoczyła, ale odpowiedź na niego przysporzyła mi trochę kłopotu. Nie chciałabym być postrzegana jako osoba nadmiernie krytykująca indywidualny styl ubierania się, daleka też jestem od pouczania i moralizatorstwa. Wiem jedno, że zawsze należy zachować umiar w ubieraniu się do pracy, gdyż poprzez swój wizerunek kształtujemy u dzieci poczucie estetyki.

List 2

Wizerunek nauczyciela wizerunkiem placówki

Droga Pani Ewo, spotkałyśmy się na Forum Wychowania Przedszkolnego w Wieliczce, ale zapewne Pani mnie nie pamięta. W kuluarach opowiadałam Pani o przebiegu rozmowy kwalifikacyjnej do przedszkola niepublicznego, podczas której dyrektor placówki wręczyła mi wykaz ubrań, jakie powinnam mieć w szafie na różne okoliczności pracy w przedszkolu. Kartkę z tym wykazem przekazałam Pani, prosząc o dyskrecję. Były na niej szczegółowe informacje co do ilości ubrań, ich fasonów, długości, kolorów, a nawet co do biżuterii. Moją uwagę szczególnie zwrócił fragment: „Zaleca się dbałość o higienę osobistą: zadbana fryzura, dyskretny makijaż, co dzień świeża bielizna, bluzka i rajstopy, buty w dobrym stanie, wyczyszczone do połysku. Ubrania mają być wietrzone, często czyszczone. Obowiązkowa jest depilacja, wizyta u dentysty, korzystanie z dezodorantu, wody toaletowej itp.”2. Niestety na tej liście nie znalazłam ani moich ulubionych fasonów, ani kolorów. Jestem młodą, atrakcyjną dziewczyną. Kocham niebanalne fasony, odważne kolory. Dlaczego muszę ubierać się jak pensjonarka? Przecież dzieci lubią ładne panie, dobrze ubrane. Jestem przekonana, że to nie jest tylko mój problem. Co Pani o tym sądzi? Pozdrawiam, M. z Częstochowy 1) Pisząc ten tekst, w dużej mierze wzorowałam się na artykule: E. Zielińska, Sposób ubierania się nauczyciela elementem wizerunku placówki, „Bliżej Przedszkola” nr 11/2016, s. 20–23. 2) Cytat pochodzi z dokumentu, który otrzymałam od Pani M. z Częstochowy, nauczycielki jednego z przedszkoli niepublicznych. Ze zrozumiałych względów nie mogę podać jej pełnego imienia i nazwiska.

Szanowna Pani M., nie ulega wątpliwości, że ubiór ma duży wpływ na sposób postrzegania przez innych. Odwiedzając liczne placówki i obserwując nauczycielki wychowania przedszkolnego, dostrzegłam, że niektóre mają problem z dopasowaniem ubioru do pracy z dziećmi. Sądzę, że może to wynikać z braku świadomości, jak duży wpływ na wizerunek ma właściwy dobór garderoby. W odpowiedzi na ten list pragnę uświadomić, że odpowiedni ubiór buduje wizerunek nauczyciela i placówki, w której jest on zatrudniony. Należy pamiętać o tym, że inny strój jest odpowiedni do pracy z małymi dziećmi, a jeszcze inny na spotkania indywidualne z rodzicami, na zebrania grupowe czy na uroczystości przedszkolne. Wytyczne na temat zasad ubierania się często są zawarte w dokumentacji przedszkolnej. W placówkach niepublicznych zazwyczaj pracownicy podpisują się pod regulaminem dotyczącym wymagań dyrektora placówki w tym zakresie.

Sposób ubierania się nauczyciela elementem wizerunku placówki Fasony powinny być proste w formie, a ozdoby typu marszczenia, stębnowania, mereżki, falbanki, drapowania, koronki itp. należy stosować z umiarem. Zaleca się barwy neutralne (niekrzykliwe, niejaskrawe), ale mogą być też kolory zdecydowane (np. granatowy, szary, bordowy, śliwkowy, brązowy lub biały, beż, czy ecru) i pastelowe (niebieski, różowy). Nie zaleca się ostrych zieleni, czerwieni, żółci, fioletów, gdyż są to kolory zbytnio przykuwające uwagę dzieci. Duże znaczenie mają też dodatki: biżuteria powinna być dyskretna, pierścionki noszone na palcu serdecznym (lepiej mniej niż za dużo). Paski i apaszki są jak najbardziej wskazane – przełamują jednolitość kolorystyczną stroju, ocieplając jednocześnie wizerunek. Wydawałoby się, że wspomniane zasady higieny są tak oczywiste, że nie powinno się o nich pisać, a jednak z jakiegoś powodu twórca dokumentu postanowił zwrócić na nie uwagę, dlatego też pozwoliłam sobie przytoczyć ten fragment. Zbiór zasad i wskazówek dotyczących ubioru nauczycielki wychowania przedszkolnego kończy się wykazem najczęściej popełnianych błędów i zakazem noszenia: (...) ubrań obcisłych, za krótkich (odsłaniających brzuch lub plecy), przejrzystych, o zbyt dużych wycięciach. Nie należy również nosić kapci, zbyt dużej ilości biżuterii (zwłaszcza dużych rozmiarów), zbyt krzykliwego makijażu, zbyt długich paznokci i niedbałych fryzur z włosami opadającymi na twarz3. Daleka jestem od komentowania wymagań wizerunkowych stawianych nauczycielkom. Jedno jest pewne: odpowiedni strój buduje wizerunek pracownika i firmy, w której jest on zatrudniony. Sądzę, że z tego powodu dyrektorzy placówek oświa3) Wykaz najczęściej popełnianych przez nauczycielki wychowania przedszkolnego błędów został dosłownie przepisany z materiału, który otrzymałam od nauczycielki. Przygotowując się do napisania tego tekstu, przez prawie dwa lata gromadziłam materiały, więc jestem w posiadaniu bardzo wielu opracowanych procedur obowiązujących nauczycielki przyjmujące się do pracy.

jący wariant: kolor skarpety w kolorze obuwia. Do pracy z dziećmi należy unikać zakładania skarpetek białych, gdyż szybko się brudzą. Poza tym po prostu nie pasują do spodni w ciemnym kolorze. Ze spodniami jest najmniejszy problem. Muszą być wygodne (nie obcisłe), dopasowane w pasie i w biodrach, aby po każdorazowym wstaniu z dywanu nie zachodziła konieczność ich podciągania. Paski przy spodniach i sprzączki nosi się do strojów biznesowych, a nie do sportowych, dlatego o tym elemencie stroju nie będę pisała. Spodnie mogą być ze sztruksu, dżinsu, lnu lub innego materiału, ale nogawki koniecznie powinny być długie. Do pracy nie wypada przychodzić w krótkich spodenkach, ogrodniczkach, spodniach do kolan ani do połowy łydki. Preferowane są raczej kolory ciemne: granat, brąz, czarny itp. Do spodni należy dobrać koszulę sportową lub bluzkę w stonowanym kolorze. Koszula może być gładka, w prążki, w drobną kratkę lub inny wzorek. Warto pamiętać, że mężczyzna o szerokim owalu twarzy powinien wybierać koszulę z wąskim rozstawem kołnierzyka, natomiast pan o szczupłej, pociągłej twarzy lepiej będzie się prezentował w modelu z rozstawem szerokim. Jeżeli nauczyciel ma tatuaż, musi on być niewidoczny dla dzieci. Należy się wystrzegać również kolczyków i innej rzucającej się w oczy biżuterii. Włosy powinny być zawsze czyste i starannie uczesane. Jeżeli sięgają dalej niż do ramion, koniecznie należy je związać. Nie wolno też zapominać o codziennej higienie osobistej, pielęgnacji dłoni, krótko obciętych paznokciach i odpowiednio dobranym dezodorancie oraz wodzie toaletowej o tej samej nucie zapachowej. Na zakończenie chciałabym przytoczyć słowa Coco Chanel: Moda przemija, styl pozostaje4. I tego się trzymajmy.

4) P. Gabryel, Moda na modę, „Wprost”, wydania 30–36, Agencja Wydawniczo-Reklamowa „Wprost”, 2003, s. 3.

Tygodniowy rozkład zajęć jest niezbędny do rozpoczęcia planowania pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi. Nie należy rygorystycznie przestrzegać zasady, że z małymi dziećmi prowadzi się tylko jedno zajęcie, a ze starszymi dwa. Nauczyciel, znając swoje dzieci, dobrze wie, czy może poprowadzić jedno zajęcie i dwie kilkuminutowe sytuacje edukacyjne, czy może dwa zajęcia kierowane lub nawet trzy, a może zamiast zajęć kierowanych zorganizować cztery różne sytuacje edukacyjne. Trzeba jednak pamiętać, że zarówno młodsze, jak i starsze przedszkolaki nabywają wiedzę i umiejętności w ciągu całego dnia pobytu w przedszkolu, a więc również podczas zajęć niekierowanych, zabaw spontanicznych w sali i na powietrzu.

List 5

Tygodniowy rozkład zajec

Pani Ewo, na początku dziękuję za to, że odpowiada Pani na moje e-maile. Wszystkie udzielone przez Panią rady i wskazówki okazały się skuteczne, dlatego mam odwagę napisać do Pani kolejny raz. Znając siebie i swoje rozterki, zapewne nie ostatni. Ufam, że i tym razem znajdzie Pani dla mnie czas. W żadnej dostępnej mi literaturze metodycznej nie spotkałam się z odpowiedzią na pytania: Jak ułożyć tygodniowy rozkład zajęć, aby zajęć z mowy ojczystej było tyle samo co z plastyki, edukacji matematycznej itp.? Ile zajęć dydaktycznych dziennie powinna prowadzić nauczycielka pracująca z dziećmi młodszymi, a ile ze starszymi? Pozdrawiam serdecznie, Krystyna T. znad morza Pani Krysiu, może najpierw odpowiem na pytanie drugie. Trudno mi udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Wszystko zależy od nauczyciela, możliwości i zainteresowań jego dzieci, ich wydolności, czasu skupienia przez nie uwagi, atrakcyjności zajęcia itp. Z tradycji wychowania przedszkolnego wynika, że najczęściej w grupie starszych przedszkolaków (pięcio- i sześciolatków) nauczyciele prowadzą dwa zajęcia kierowane. Natomiast w grupie młodszych przedszkolaków (trzy- i czterolatków) – jedno albo czasami dwa. 27

Jedna z nauczycielek pracująca ze starszymi przedszkolakami powiedziała mi, że kiedyś prowadziła jedno zajęcie, ale było ono tak bardzo czasochłonne, że na drugie nie starczyło już czasu. Natomiast w ciągu tego samego dnia organizowała krótkie zabawy o charakterze edukacyjnym i było ich kilka. Pani Krysiu, wydaje mi się, że trzeba podchodzić do tego problemu elastycznie i zdroworozsądkowo. Natomiast skupię się na odpowiedzi na pierwsze pytanie, bo ono jest bardzo istotne w planowaniu pracy. Tygodniowy rozkład zajęć13 musi uwzględniać wszystkie obszary edukacyjne i proporcje pomiędzy nimi. Tak więc ma być tyle samo zajęć z mowy ojczystej, co z edukacji matematycznej, działalności plastyczno-konstrukcyjnej, umuzykalnienia, języka nowożytnego, ćwiczeń gimnastycznych itp. Podjęcie próby opracowania uniwersalnego tygodniowego rozkładu zajęć dla młodszych i starszych przedszkolaków jest dość kłopotliwe, a nawet ryzykowne – z uwagi na bardzo zróżnicowaną organizację pracy przedszkoli i przestrzeganie zasady, że po zajęciach dydaktycznych siedzących następne muszą być zajęcia z dużą ilością ruchu. W przypadku tygodniowego rozkładu zajęć dla młodszych i starszych przedszkolaków opracowałam dwa warianty. Jeden w sytuacji, gdy nauczyciel swobodnie włada językiem obcym, przeplatając go z ojczystym w trakcie bieżących działań podejmowanych z dziećmi, drugi, gdy do grupy wchodzi lektor języka obcego. Propozycja tygodniowego rozkładu zajęć dla młodszych przedszkolaków w sytuacji, gdy nauczyciel prowadzi dwa zajęcia kierowane i płynnie posługuje się językiem obcym nowożytnym Poniedziałek: zajęcie z mowy ojczystej i umuzykalnienie

Wtorek: zajęcie plastyczno-konstrukcyjne i edukacja matematyczna

Uwaga! Jeżeli zajęcie z edukacji matematycznej nie będzie w formie zabawy, to należy pomiędzy tymi zajęciami przeprowadzić zabawę ruchową, chyba że zajęcie plastyczno-konstrukcyjne będzie w ruchu, np. malowanie przy sztalugach.

Środa: zajęcie z mowy ojczystej i plastyczno-konstrukcyjne

Uwaga! Zajęcie z mowy ojczystej można zaplanować w formie ruchowej, np. ćwiczenie ortofoniczne, zabawa lub gra dydaktyczna, zabawa tematyczna, inscenizacja utworu literackiego, ćwiczenia słuchowe i oddechowe itp. Jeżeli okaże się to niemożliwe, wówczas należy pomiędzy tymi zajęciami poprowadzić zabawę ruchową.

Czwartek: edukacja matematyczna i umuzykalnienie

Piątek: edukacja matematyczna i przemiennie mowa ojczysta albo zajęcie plastyczno-konstrukcyjne Uwaga! Żeby w tygodniowym rozkładzie zajęć zachowane były proporcje ilościowe, proponuję w I i III tygodniu prowadzić zajęcie z mowy ojczystej, a w II i IV – zajęcie plastyczno-konstrukcyjne.

13) Pisząc ten tekst, w dużej mierze wzorowałam się na artykule: E. Zielińska, Planowanie pracy wychowawczo-dydaktycznej w przedszkolu (tygodniowy rozkład zajęć), „Bliżej Przedszkola” nr 3/2016, s. 24–27.

Propozycja tygodniowego rozkładu zajęć dla młodszych przedszkolaków w sytuacji, gdy nauczyciel prowadzi dwa zajęcia kierowane, a język obcy nowożytny prowadzi lektor Poniedziałek: zajęcie z mowy ojczystej i umuzykalnienie Wtorek: zajęcie plastyczno-konstrukcyjne i język obcy

Uwaga! Jeżeli zajęcie z języka obcego nie będzie w formie zabawy, to należy pomiędzy tymi zajęciami przeprowadzić zabawę ruchową, chyba że zajęcie plastyczno-konstrukcyjne będzie w ruchu, np. praca w zespołach.

Środa: zajęcie z mowy ojczystej i edukacja matematyczna

Uwaga! Zajęcie z mowy ojczystej można zaplanować w formie ruchowej, np. ćwiczenie ortofoniczne, zabawa lub gra dydaktyczna, zabawa tematyczna, inscenizacja utworu literackiego, ćwiczenia słuchowe i oddechowe. Jeżeli jest to niemożliwe, pomiędzy tymi zajęciami prowadzimy zabawę ruchową.

Czwartek: umuzykalnienie i język obcy

Piątek: edukacja matematyczna i zajęcie plastyczno-konstrukcyjne

Uwaga! Zajęcie matematyczne z powodzeniem można zaplanować w formie zabawy lub podczas siedzenia na podłodze. Umożliwi to dzieciom zmiany pozycji.

Zaplanowałam każdego dnia dwa zajęcia (krótko trwające), aby pokazać, w jaki sposób dopasowywać różne aktywności zgodnie z opisanymi wcześniej zasadami. Doskonale zdaję sobie sprawę z tego, że w pierwszym semestrze najczęściej nauczyciele prowadzą tylko jedno zajęcie dydaktyczne i jest to dla mnie zrozumiałe. Znam przedszkola, w których przez cały rok w trzylatkach, a nawet w czterolatkach, nauczyciel prowadzi tylko jedno zajęcie – i honoruję ich decyzję. Poznałam również przedszkola, w których w drugim półroczu wprowadza się drugie zajęcie w dniu, w którym jest umuzykalnienie, sukcesywnie przyzwyczajając dzieci do stopniowego wydłużania czasu trwania wysiłku intelektualnego. Są też i takie, które prowadzą dwa zajęcia dydaktyczne codziennie przez cały rok. Uważam, że decyzja należy do nauczyciela, bo to on zna dzieci, z którymi pracuje, ich możliwości i wie, co jest dla nich najlepsze. Gdyby nauczyciel zdecydował się na prowadzenie tylko jednego zajęcia dydaktycznego dziennie, proponuję następującą organizację: Propozycja tygodniowego rozkładu zajęć dla młodszych przedszkolaków w sytuacji, gdy nauczyciel prowadzi jedno zajęcie kierowane, a język obcy nowożytny prowadzi lektor Poniedziałek: zajęcie z mowy ojczystej

Wtorek: zajęcie plastyczno-konstrukcyjne Środa: zajęcie z edukacji matematycznej Czwartek: umuzykalnienie Piątek: język obcy

W trakcie całodziennego pobytu dziecka w przedszkolu można zaobserwować i rozpoznać umiejętności społeczne dzieci. Dziecko, które ma dobre relacje społeczne, łatwo nawiązuje kontakty z dorosłymi i rówieśnikami, mówi patrząc w oczy, rozumie polecenia, stosuje się do obowiązujących reguł i umów, stosuje formy grzecznościowe, potrafi współdziałać z innymi, przestrzegając ustalonych zasad, a także jest samodzielne, zaradne życiowo i usłużne wobec innych.

List 22

Umiejetnosci społeczne Pani Ewo, pracuję w przedszkolu i równocześnie studiuję edukację wczesnoszkolną z wychowaniem przedszkolnym. Obserwuję dzieci w różnych grupach wiekowych i dochodzę do wniosku, że mają one kłopoty z poprawnymi relacjami z rówieśnikami, obdarzaniem uwagą nauczyciela, a także z przestrzeganiem reguł i umów. Ponieważ jestem na początku mojej pracy zawodowej, interesują mnie rozwiązania metodyczne, które mogłabym wykorzystać w pracy z dziećmi. Chciałabym również podczas spotkań z rodzicami podpowiedzieć im, w jaki sposób mogą kontynuować pracę nad lepszym funkcjonowaniem społecznym dziecka. Z serdecznymi pozdrowieniami, Ula P. z Łomży Pani Ulu, poruszony przez Panią problem ma bardzo szeroki zakres. Ograniczyła go Pani tylko do współżycia i współdziałania w grupie rówieśniczej. Mam nadzieję, że radzi sobie Pani z pozostałymi zagadnieniami. Nie ukrywam, że praca nad relacjami z rówieśnikami i współdziałaniem w grupie to odwieczny problem i bez współpracy z rodzicami trudno będzie osiągnąć zamierzone cele. W każdej grupie mamy dzieci świetnie funkcjonujące społecznie i dzieci o niskiej dojrzałości społecznej. Są dzieci takie, które nie przyjmują uwag i wyjaśnień dorosłego kierowanych do wszystkich, lecz reagują tylko wtedy, gdy nauczyciel zwróci się bezpośrednio do nich imiennie. Te dzieci również często zbyt krótko obdarzają uwagą mówiącego do nich nauczyciela, bo interesują się wszystkim, co się dzieje dookoła nich. Komunikują się z dorosłymi i rówieśnikami podniesionym głosem i nie reagują na polecenia wydawane przez nauczyciela spokojnym, opanowanym tonem. 128

Nabywanie przez dzieci umiejętności społecznych to przede wszystkim kształtowanie postaw gotowości do współdziałania z ludźmi, liczenia się z ich interesami, wyrabianie poczucia wspólnoty i współodpowiedzialności za jej funkcjonowanie. Dlatego proponuję organizować różne sytuacje zabawowe i zadaniowe zachęcające dziecko do wspólnego działania. Należą do nich: • konstruowanie gier dla dzieci i przez dzieci90. Podczas ich tworzenia dzieci pracują w parach lub w kilkuosobowych zespołach i w ten sposób nawiązują relacje rówieśnicze. Podczas współpracy z innymi zwracają się do siebie imiennie i dzięki temu odczuwają przynależność do zespołu tworzącego grę. Rozwijają zdolność skupiania uwagi przez dłuższy czas na wspólnie ustalonym temacie, który wcześniej musiał być wynegocjowany. Tworząc grę, wykonują podjęte zadania we współpracy z innymi dziećmi, dzieląc się rolami i razem ustalając zasady gry. Rozgrywanie wspólnie skonstruowanej gry wdraża do respektowania przyjętych zasad, hartuje emocjonalnie poprzez umiejętność znoszenia porażek, a także uczy przewidywania, co się zdarzyć może; • organizowanie dzieciom teatrzyków kukiełkowych. Dzięki śledzeniu losów bohatera kształtujemy u dzieci zdolność do obdarzania uwagą innych i wypowiadania się w taki sposób, aby inni rozumieli. Poprzez odpowiednio dobraną literaturę dziecięcą możemy też zwrócić uwagę na sposoby wyrażania szacunku wobec innych, a także używanie zwrotów grzecznościowych podczas powitania, pożegnania, sytuacji wymagającej przeproszenia i przyjęcia konsekwencji swojego zachowania; • wprowadzanie umów (zasad). We wszystkich przedszkolach i w każdej grupie wiekowej są wprowadzone umowy. W grupach najstarszych najczęściej ustalane są razem z dziećmi. Czasami tych umów jest pięć, ale zwykle dużo więcej. Co z tego, że są spisane i nawet powieszone w widocznym dla wszystkich miejscu, skoro nie są przestrzegane. Czego więc uczymy? Uczymy tego, że umowy są, ale ich przestrzegać nie trzeba. Nauczyciel nie ma możliwości dopilnowania każdego dziecka z 25-osobowej grupy, aby zachowywało się zgodnie z przyjętymi ustaleniami. A przecież za nieprzestrzeganie umów powinno się ponosić konsekwencje. Dlatego proponuję wprowadzać umowy kolejno – najpierw jedną, a po jej przestrzeganiu przez wszystkich przebywających w przedszkolu dopiero drugą itp. Pisząc „wszystkich przebywających w przedszkolu”, mam na myśli pracowników przedszkola, rodziców, dzieci, jak również osoby odwiedzające placówkę. Dla wszystkich, którzy czytają, umowa powinna być starannie napisana i umieszczona w widocznym miejscu, najlepiej przy wejściu do przedszkola lub w szatni. Dla dzieci, które jeszcze nie czytają, może być przedstawiona w formie rysunku. Proponowałabym zacząć od: Pomagamy sobie nawzajem, a potem: Mówiąc – patrz w oczy itp. Proponuję, aby w dniu wprowadzenia umowy każde dziecko otrzymało ją wydrukowaną na kartce i umieściło w dowolnie wybranym miejscu w domu rodzinnym. Przestrze90) Metodyka konstruowania gier przez dzieci wraz z ponad 30 przykładowymi grami o różnym stopniu trudności jest opisana w publikacji: E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, K. Dobosz, Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania gier? Metodyka, scenariusze zajęć oraz wiele ciekawych gier i zabaw, WSiP, Warszawa 1996.

129

Na początku warto sobie uświadomić, że plan to jest pewien zamysł, pomysł, projekt, zamiar, program, porządek zadań (prac), które muszą być wykonane w określonym czasie, lub rozkład czynności przewidzianych do wykonania121. Zaplanowanie pracy pozwala na pomyślne wypełnienie podjętego zadania i prawidłowe jego wykonanie. Pomaga działać w sposób zorganizowany, zapewniając powodzenie w osiąganiu zamierzonego celu, a także pozwala z większym prawdopodobieństwem przewidzieć trudności i sposoby ich łagodzenia lub usuwania. Dobry plan pracy jest drogowskazem, gdyż wskazuje drogę postępowania, odciąża pamięć i daje pewność, że jego wykonanie doprowadzi do zamierzonego celu. Są jednak pewne cechy, które stanowią podstawę wszelkiego planowania122.

List 29

Planowanie pracy wychowawczo-dydaktycznej w przedszkolu Dzień dobry, Pani Ewo, jak to jest z planowaniem pracy wychowawczo-dydaktycznej? Proszę o wyjaśnienie, bo nie bardzo wiem, co i jak... Każdy mówi co innego. Słyszałam, że jak się pracuje według przewodnika metodycznego dodanego do pakietu edukacyjnego, to pisać nie trzeba. Wiem również, że mogę skserować sobie treści z przewodnika i to będzie mój plan pracy. Ostatnio słyszałam też, że jak ma się długi staż pracy, to plan można mieć w głowie. Pozdrawiam, Agnieszka W. z Zielonej Góry Pani Agnieszko, od kilku lat interesuję się sposobami dokumentowania pracy nauczyciela przedszkola, a więc także planowaniem pracy wychowawczo-dydaktycznej. Przemierzając Polskę wzdłuż i wszerz, na spotkaniach z nauczycielami udało mi się zebrać skrajnie różne opinie na temat planowania pracy, jak i zgromadzić plany tygodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, a nawet dzienne. 121) Na potrzeby tekstu skrócona definicja pojęcia „plan” („planowanie”) według Słownika wyrazów obcych PWN pod red. naukową J. Tokarskiego, PWN, Warszawa 1980, s. 576. 122) Wymienia je J. Sławecka, Metodyka wychowania przedszkolnego, red. I. Dudzińskiej, cz. III, WSiP, Warszawa 1976, s. 174, a także A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programowa, Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2012, s. 119.

Skoro mówi się tam o odpowiedzialności za jej jakość, to możemy domniemywać, że powinno się dokonywać tego na piśmie. Każdy nauczyciel może planować pracę według własnej koncepcji, ustaleń rady pedagogicznej, propozycji doradcy metodycznego lub innych osób. Nie ma żadnej informacji zabraniającej korzystania z przewodników metodycznych wydawanych przez wydawnictwa, w których ktoś inny podał przykłady pracy, jednak niezbędne jest dostosowanie czyjegoś planu pracy do potrzeb wychowanków prowadzonej grupy. Nauczyciele świadomi odpowiedzialności za jakość pracy wychowawczo-dydaktycznej starają się samodzielnie planować działania, biorąc pod uwagę możliwości intelektualne swoich dzieci, ich zainteresowania, warunki, w których przebywają, wyposażenie placówki itp. Nauczyciele o krótkim stażu pracy, o zbyt małym doświadczeniu pedagogicznym, powinni planować pracę wychowawczo-dydaktyczną bazując na doświadczeniu zebranym w literaturze fachowej, współpracy ze starszymi stażem koleżankami, doradcą metodycznym. Decyzja ostateczna należy do ustaleń rady pedagogicznej. Należy jednak pamiętać, iż głównym naszym celem podczas planowania pracy powinna być jakość rozumiana w kontekście potrzeb dzieci. Opracowując miesięczny plan pracy wychowawczo-dydaktycznej, należy poprawnie formułować zadania wychowawczo-dydaktyczne i cele, a także znać sposoby realizacji treści programowych z zakresu mowy ojczystej, działalności plastyczno-konstrukcyjnej, edukacji matematycznej, sprawności ruchowej, umuzykalnienia i języka nowożytnego. Mieć dobre rozeznanie w literaturze dziecięcej, aby dobrać teksty opowiadań, wierszy do aktualnie omawianej tematyki, a także w pomocach dydaktycznych, którymi dysponuje placówka. Oto moja propozycja.

Plan pracy wychowawczo-dydaktycznej dla grupy... na miesiąc...  ZADANIA WYCHOWAWCZO-DYDAKTYCZNE. Najczęściej planuje się jedno zadanie na tydzień, a więc cztery na cały miesiąc. Bywa też tak, że jedno zadanie wychowawczo-dydaktyczne realizuje się przez dwa tygodnie, wówczas jest ich mniej. Przykłady formułowania zadań wychowawczo-dydaktycznych: 1. Rozwijanie zainteresowań przyrodniczych poprzez zapoznanie dzieci ze zmianami zachodzącymi w przyrodzie w okresie wczesnej jesieni. 2. Poznawanie i przestrzeganie zasad bezpieczeństwa na terenie przedszkola i poza nim, ze szczególnym uwzględnieniem elementarnych zasad bezpieczeństwa. 3. Przyzwyczajanie dzieci do zgodnego współżycia i współdziałania w zespole. 4. Budzenie świadomości dotyczącej zdrowia i jego zagrożeń.  TEMATY KOMPLEKSOWE (pierwsza rubryka w tabelce). Tematy kompleksowe muszą być powiązane z zadaniami wychowawczo-dydaktycznymi. Mogą być wymyślone przez nauczyciela, mogą być tytułem wiersza, opowiadania lub piosenki.

PRZEDSZKOLE „SZESNASTKA” IM. IRENY KWINTOWEJ W OLSZTYNIE MIESIĘCZNY PLAN PRACY WYCHOWAWCZO-DYDAKTYCZNEJ I OPIEKUŃCZEJ rok szkolny 2018/2019127 Miesiąc: wrzesień 2018 r., oddział dzieci 2,5- i 3-letnich – grupa I „Kaczuszki” Nauczycielki: Anna Pszczółkowska-Krysztofiak, Magdalena Wcisło Charakterystyka grupy: - 15 dzieci z rocznika 2016 oraz 11 z rocznika 2015; - 17 chłopców i 9 dziewczynek; - 7 dzieci uczęszczało na zajęcia adaptacyjne „Piotruś”; - 1 dziecko w poprzednim roku szkolnym uczęszczało do przedszkola (od II półrocza); - 22 dzieci uczęszczało na zajęcia adaptacyjne w sierpniu. Monitorowanie realizacji podstawy programowej w odniesieniu do nabytej przez dzieci wiedzy i umiejętności w poszczególnych obszarach: Temat kompleksowy: WESOŁY I ŚMIAŁY, DZIELNY, CHOĆ MAŁY Cele ogólne: • tworzenie warunków do adaptacji dzieci w nowym środowisku; • nawiązywanie serdecznego, bliskiego kontaktu z nauczycielką (kształtowanie nawyku witania i pożegnania się); • nabywanie umiejętności sygnalizowania i wyrażania słowami swoich potrzeb; • zachęcanie i motywowanie dzieci do samodzielności w rozbieraniu i ubieraniu się, korzystaniu z toalety, myciu rąk, sprzątaniu zabawek i spożywaniu posiłków; • poznanie zasad korzystania ze wspólnych zabawek, odkładania ich na swoje miejsce; • zachęcanie do przestrzegania reguł obowiązujących w grupie, reagowania na sygnały umowne. 1. Zajęcia organizowane przez nauczyciela a) program „Klucz do uczenia się” (ze względu na okres adaptacyjny program będzie realizowany w późniejszych miesiącach) 127) Koncepcję planu pracy wychowawczo-dydaktycznej opracowała dyrektor przedszkola Jolanta Jastrzębska, która kieruje przedszkolem „Szesnastka” i jest współautorką oraz realizatorką licznych projektów edukacyjnych adresowanych do dzieci i rodziców. Wspólnie z rodzicami i radą pedagogiczną była inicjatorką koncepcji pracy przedszkola opartej na założeniach Szkoły Promującej Zdrowie.

162

b) inne zajęcia dydaktyczne Rodzaj, forma organizacyjna Rytmika

Tytuł i cel szczegółowy

Uwagi o realizacji

• „Oto miś”, nauka piosenki – rozwijanie umiejętności śpiewania. • „Pada deszczyk”, „Kolorowe listki” – zabawy muzyczno-ruchowe – rozwijanie poczucia rytmu oraz koordynacji słuchowo-ruchowej.

z całą grupą

• „Grzechotki” – zapoznanie dzieci z instrumentem; nauka gry. Zabawy umuzykalniające

• „Wysoko – nisko”, „Szybko – wolno” – reagowanie na bodźce muzyczne (dźwięki wysokie, niskie, zmiany tempa muzyki). • „Wszyscy są”, „Głowa, ramiona”, „Tu paluszek” – zachęcanie dzieci do odzwierciedlenia treści piosenek za pomocą ruchu.

Nauka krótkich wierszyków

• „Małe rączki”, „Podłoga, kolana”, „Rączki robią” – zachęcanie dzieci do mówienia wierszyków; odzwierciedlenie treści za pomocą ruchu.

Zabawy dydaktyczne

• „Gdzie śpią zabawki?” – poznanie i utrwalenie miejsc zabawek w kącikach zainteresowań w sali; rozpoznawanie i nazywanie zabawek, segregowanie ich, rozpoznawanie kolorów; pokazywanie, jak należy się bawić w kącikach. • „Zwierzątka w pudełku” – stworzenie atmosfery zaciekawienia; rozpoznawanie i nazywanie zwierząt (przytulanek) i próby naśladowania ich odgłosów.

Zabawy plastyczno-sensoryczne

• „Kolorowe kropki” – malowanie palcami – zapoznanie dzieci z nową techniką plastyczną; odkrywanie przyjemności tworzenia; rozpoznawanie i nazywanie wybranych kolorów.

z całą grupą

w małej grupie

• „Kaczuszka” – malowanie i odciskanie dłoni pomalowanej farbą na kartce papieru – stworzenie okazji do wrażeń sensorycznych; nauka i utrwalenie nazwy grupy.

indywidualnie

• „O złotej kaczce i rybaku” – zapoznanie dzieci z baśnią, od której pochodzi nazwa grupy; zachęcanie do uważnego słuchania.

z całą grupą

Wprowadzenie • „Prędko, prędko, do kółeczka...”, „Grzeczne dziecko...”, „Jedzie i utrwalenie pociąg”, „Jeśli chcesz zdrowym być”, „Brzuszku, brzuszku”, sygnałów umownych „Smacznego” – reagowanie na sygnały umowne ustalone w grupie; zachęcanie do wspólnego śpiewania lub recytowania.

z całą grupą

Uroczystości grupowe

• „Dzień Przedszkolaka”, „Dzień Chłopaka” – wprowadzenie miłego, radosnego nastroju; czerpanie radości ze wspólnych zabaw z rówieśnikami i nauczycielką.

z całą grupą

Zajęcia przyrodnicze, obserwacje, eksperymenty

• „Jesienne dary” – przynoszenie do kącika żołędzi, kasztanów, jarzębiny, szyszek, liści drzew; przeliczanie, segregowanie i porządkowanie darów; poznanie zmysłowe liści i owoców (dotyk, wąchanie, określanie kolorów).

w małej grupie

Baśń I. Kwintowej

163

Nauczyciel przedszkola i szkoły podstawowej, w której zorganizowano oddział przedszkolny, prowadzi dziennik zajęć przedszkola, gdzie dokumentuje przebieg pracy wychowawczo-dydaktycznej129. Codziennie odnotowuje zrealizowaną z dziećmi tematykę, potwierdzając ją podpisem. Ze spotkań z nauczycielami wynika, że o sposobie dokonywania zapisu dziennego decyduje dyrektor placówki, rada pedagogiczna, władza oświatowa, doradca metodyczny albo sam nauczyciel.

List 30

Zapisy w dzienniku

Droga Pani Ewo, w codziennej pracy napotykam liczne problemy, które staram się rozwiązywać na miarę swojej wiedzy. Niestety, nikt mnie nigdy nie uczył, jak powinnam dokonywać zapisów w dzienniku zajęć. Powiedziano mi, że po godzinach pracy mam pisać wszystko to, co robię z dziećmi. Opiekunka stażu wypożyczyła mi z archiwum dziennik zajęć jednej z koleżanek, prosząc, abym zapoznała się z zapisami i spróbowała pisać w podobny sposób. Przeczytałam, ale dalej nic nie wiem. Cała nadzieja w Pani, proszę o pomoc. Pozdrawiam serdecznie, Sabina D. z Płocka Pani Sabino, niech pocieszeniem dla Pani będzie to, że bardzo wielu nauczycieli ma problemy z zapisami w dzienniku. Dlatego nie chcą podejmować się uczenia innych tej umiejętności, bo sami nie są pewni, czy robią to dobrze. Problem zapisów wcale nie jest taki skomplikowany. Jednym zdaniem można to ująć tak: chcąc dokonać zapisu w dzienniku, nauczyciel musi znać rodzaje zajęć z różnych obszarów edukacyjnych, umieć sformułować cele edukacyjne oraz zadbać o realizację ramowego rozkładu dnia. 129) Rozporządzenie MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji z przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów dokumentacji (Dz.U. 2017 poz. 1646).

190

Na pewno nie jestem autorytetem w sprawie sposobu dokonywania przez nauczycieli zapisów w dzienniku zajęć. Zaprezentuję swoje stanowisko, zdając sobie sprawę, że przez jedne osoby będzie ono akceptowane, przez inne krytykowane. Może dzięki temu zainspiruję nauczycieli do wypracowania własnego sposobu dokumentowania codziennej pracy z dziećmi. Problem zapisów w dzienniku zajęć omówię na bazie Ramowego rozkładu dnia, który jest istotnym dokumentem regulującym funkcjonowanie placówki, w tym między innymi wyznaczającym czas poszczególnych czynności podejmowanych przez nauczyciela z dziećmi.  Organizacja pracy nauczyciela przedszkola w czasie schodzenia i rozchodzenia się dzieci oraz propozycje zapisów w dzienniku Podczas schodzenia się dzieci do przedszkola i rozchodzenia do domu nauczyciel stwarza warunki do podejmowania przez najmłodszych zabaw zgodnych z ich zainteresowaniami, organizuje prace o charakterze porządkowo-gospodarczym, a także zachęca do podejmowania gier, zabaw dydaktycznych, tematycznych, badawczych itp. Wyrabia umiejętności komunikatywnego wypowiadania się przy obrazkach, historyjkach obrazkowych z próbą przewidywania, co się zdarzyć może. Usprawnia aparat artykulacyjny podczas ćwiczeń ortofonicznych, ortodontycznych i oddechowych. Dba o poprawność gramatyczną i fleksyjną wypowiedzi itd. Nie sposób wymienić wszystkich działań podejmowanych z dziećmi w ramach pracy kompensacyjnej. Jest to czas intensywnej pracy indywidualnej lub zespołowej, podczas której realizowane są treści programowe zgodne z obranym przez nauczyciela programem wychowania przedszkolnego.  Propozycje zapisów pracy indywidualnej i zespołowej podczas schodzenia się dzieci do przedszkola i rozchodzenia do domu • Z grupą dzieci (Kasia K., Zosia W., Wojtek J.) zabawa w kąciku lalek Przygotowanie lalkom śniadania – przestrzegania zwyczajów zgodnego współdziałania w zespole. • Z Karoliną A. przy historyjce obrazkowej Nieostrożna Hania doskonalenie myślenia przyczynowo-skutkowego i wypowiadanie się na temat bezpiecznego korzystania z urządzeń technicznych. • Z grupą dzieci ćwiczenie ortofoniczne Głosy lasu według Z. Bogdanowicz130 w celu przećwiczenia mięśni narządów mowy na zgłoskach: kra, ćwir, zin, tiu, stuk-puk. • Z Marcinem Z., Bartkiem S. i Heniem C. budowanie z klocków garaży dla samochodów dużych i małych – przestrzeganie zasady równego prawa do korzystania ze wspólnych zabawek i poszanowanie dla działalności innych. 130) W planie miesięcznym powinno być podane źródło zabawy. Szczegółowy opis zabawy znajduje się w książce: Z. Bogdanowicz, Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, WSiP, Warszawa 2005.

191

Na przestrzeni ostatnich kilku lat jednym z ważniejszych tematów w edukacji jest proces diagnozy dziecka w przedszkolu. Oczywiście chodzi o diagnozę przedszkolaka. Mimo upływu lat od momentu jej wprowadzenia w dalszym ciągu budziła i budzi wiele kontrowersji oraz wywołuje liczne dyskusje. Znaczna grupa nauczycieli korzysta z opracowanych przez wydawnictwa edukacyjne książeczek, w których są umieszczone zadania diagnostyczne do rozwiązania przez dzieci. Starsze przedszkolaki je rozwiązują (wypełniając karty pracy), a nauczyciele po dokonaniu analizy wykonanych zadań oceniają poziom kompetencji dziecka, a więc jego wiadomości i umiejętności. Następnie nanoszą punkty na diagram lub wpisują do tabelki.

List 32

Diagnoza przedszkolaka

Droga Pani Ewo, byłam na kilku szkoleniach dotyczących diagnozowania. Chodzi mi oczywiście o diagnozę przedszkolaka, a więc diagnozę dzieci na rok przed rozpoczęciem nauki w szkole. Byłam też na konferencji organizowanej przez „Bliżej Przedszkola”, podczas której omawiała Pani sposób diagnozowania dziecka. Mam materiał z konferencji z przykładowym arkuszem diagnostycznym dla obszaru fizycznego. Przyznam się, że jak Pani mówiła, to wszystko wydawało się jasne, ale gdy usiadłam i próbowałam sama opracować arkusz dla mojego przedszkola (moich dzieci), przestało to być takie proste. Bardzo Panią proszę o pomoc w opracowaniu arkusza diagnostycznego. Jestem nauczycielką z krótkim stażem pracy i na co dzień borykam się z wieloma problemami. Dlatego proszę o wyrozumiałość. Z poważaniem, Magda O. z podkarpackiej wioski Dziękuję za ten list i wcale nie dziwię się Pani, że napotyka Pani trudności. Nie Pani pierwsza i nie ostatnia. Diagnoza przedszkolaka to wcale nie jest taka prosta i oczywista sprawa. Zaprezentuję Pani mój punkt widzenia i arkusz, który opracowałam dla swoje204

go przedszkola i na swoje potrzeby. Może Pani z mojej propozycji skorzystać, może ją Pani zmodyfikować, a nawet odrzucić. Zadaniem nauczycieli przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego jest prowadzenie obserwacji mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz ich dokumentowanie150. O sposobie dokumentowania obserwacji najczęściej decydują rady pedagogiczne wraz z dyrektorem placówki, który jest jej przewodniczącym, rzadziej władza oświatowa, doradcy metodyczni. Bywa też tak, że dyrektor daje pełną dowolność nauczycielom. Zadaniem nauczycieli jest również przeprowadzenie diagnozy przedszkolnej151 na początku roku poprzedzającego termin rozpoczęcia przez dziecko nauki szkolnej. Celem tej diagnozy jest ocena stanu gotowości szkolnej dziecka, aby nauczyciel jak najwcześniej objął pracą dydaktyczno-wyrównawczą każde dziecko – zarówno to o zarysowujących się uzdolnieniach, jak i dziecko chore, niepełnosprawne lub o nieharmonijnym rozwoju. Nauczyciel przedszkola przeprowadza tylko jedną diagnozę przedszkolaka na początku roku szkolnego. Najczęściej rozpoczyna się ona na początku września i trwa do 15 października. Data ta jest umowna, ale ja się z nią zgadzam, gdyż diagnoza nie może trwać miesiącami (a często tak się dzieje). Wydłużający się czas diagnozowania dzieci skraca czas pracy nad wspomaganiem rozwoju umysłowego dzieci – zarówno indywidualnej, jak i zespołowej. Po przeprowadzeniu diagnozy każdego dziecka w grupie nauczyciel wyciąga wnioski i jeżeli zachodzi konieczność, konstruuje program wspomagający rozwój dziecka, które nie reprezentuje pełnej gotowości szkolnej. Zgodnie z programem prowadzi zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze z dziećmi w różnych obszarach edukacyjnych. Przez cały czas pobytu dzieci w przedszkolu nauczyciel je obserwuje i dokumentuje to najczęściej według własnego uznania (zeszyt obserwacji, fiszki itp.). Proponuję zrezygnować zarówno z książeczek z zadaniami diagnostycznymi, jak i wielostronicowych (niezwykle szczegółowych) arkuszy i opracować arkusz diagnostyczny na potrzeby swojej placówki. Mogą to zrobić oddelegowani z rady pedagogicznej nauczyciele, którzy opracowany arkusz skonsultują z dyrektorem przedszkola i innymi nauczycielami. Podczas opracowywania arkusza należy pamiętać, że musi on być zgodny z podstawą programową, ale może też być rozszerzony o zagadnienia, nad którymi nauczyciele pracowali z dziećmi w ciągu roku szkolnego, np. ekologia, promowanie zdrowia. Zaprezentuję opracowany przeze mnie arkusz diagnostyczny, który został skonsultowany z dyrektorami, doradcami metodycznymi oraz z nauczycielami przedszkoli w różnych regionach kraju. 150) Ponieważ mam kilka listów z prośbą o podzielenie się moimi doświadczeniami związanymi z prowadzeniem obserwacji pedagogicznych, postanowiłam temu problemowi poświęcić osobny list. 151) Zwracam uwagę na liczbę pojedynczą (a więc jedna).

205

DIAGNOZA PRZEDSZKOLAKA NA PODSTAWIE OBSERWACJI DZIECKA OD 1 WRZEŚNIA DO 15 PAŹDZIERNIKA ... ROKU .... (imię i nazwisko dziecka oraz data urodzenia) Arkusz diagnostyczny składa się z pięciu rubryk: • Pierwsza rubryka to obszar edukacyjny. Podstawa programowa zawiera cztery obszary edukacyjne i uwzględniłam je wszystkie (w przykładzie podanym poniżej dla jasności przekazu obszary edukacyjne nie są podane w rubryce, ale jako nagłówki poszczególnych tabel i oznaczone kolorem czerwonym). Jako że obszar czwarty, poznawczy jest bardzo obszerny i zawiera treści z różnych dziedzin edukacji, postanowiłam go uporządkować, grupując treści w bloki tematyczne. • Druga rubryka to treści edukacyjne. Z każdego obszaru edukacyjnego podstawy programowej wybrałam tylko te treści, które mają istotne znaczenie dla pełnej gotowości do podjęcia nauki szkolnej dziecka. • Trzecia to źródło informacji. W tej rubryce umieściłam tytuły zajęć, zabaw lub sytuacji edukacyjnych prowadzonych z dziećmi, a także publikacje, w których są one opisane, wraz z numerami stron. • Kolejne dwie rubryki to ocena oraz uwagi. Dla jasności przekazu w książce nie zamieszczam tych rubryk, gdyż i tak byłyby puste (należy je samodzielnie dodać, konstruując arkusz). W pierwszej z nich wpisujemy ocenę wykonania zadania według ustalonej skali. Może to być znak +, gdy dziecko dobrze wykonało zadanie (jeśli niepoprawnie, to proponuję zostawić puste miejsce), lub ocena typu: świetnie, przeciętnie, słabo. W rubryce uwagi odnotowujemy szczególne informacje na temat funkcjonowania dziecka podczas wykonywania zadania, osoby odpowiedzialne za przeprowadzenia danego fragmentu diagnozy, np. specjaliści, logopeda, lektor, a nawet rodzice. Przykładowy arkusz diagnostyczny dla obszaru fizycznego podstawy programowej Treści edukacyjne

206

Źródło informacji

1. Wykonuje czynności samoobsługowe.

Codzienna obserwacja

2. Uczestniczy w zabawach ruchowych.

Codzienna obserwacja

3. Inicjuje zabawy konstrukcyjne.

Codzienna obserwacja

4. Używa chwytu pisarskiego.

Codzienna obserwacja

5. Wykazuje sprawność ciała.

Ćwiczenia poranne Ćwiczenia gimnastyczne Zabawy ruchowe, terenowe Gry sportowe Zajęcie opisane w publikacji Nauczycielska diagnoza do podjęcia nauki w szkole, s. 55

6. Utrzymuje prawidłową postawę ciała.

Codzienna obserwacja

7. Wykazuje koordynację wzrokowo-ruchową.

Ćwiczenia poranne Ćwiczenia gimnastyczne Zabawy ruchowe, terenowe Gry sportowe i prace plastyczne

Przykładowy arkusz diagnostyczny dla obszaru emocjonalnego podstawy programowej Treści edukacyjne

Źródło informacji

1. Rozpoznaje i nazywa emocje.

Codzienna obserwacja Zabawy parateatralne

2. Przedstawia swoje emocje i uczucia.

Codzienna obserwacja Zabawy parateatralne Gry-ściganki Zabawy dramowe

3. Panuje nad nieprzyjemnymi uczuciami.

Codzienna obserwacja Utwory z literatury dziecięcej Gry-ściganki

4. Jest empatyczne.

Codzienna obserwacja

5. Jest opiekuńcze w stosunku do zwierząt.

Codzienna obserwacja

Przykładowy arkusz diagnostyczny dla obszaru społecznego podstawy programowej Treści edukacyjne 1. Nawiązuje relacje rówieśnicze, komunikuje się werbalnie i niewerbalnie. 2. Współdziała z dziećmi w zabawach i pracach użytecznych.

Źródło informacji Codzienna obserwacja Zabawy według zainteresowań Zajęcia gospodarcze Zajęcia porządkowe

3. Wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, posługuje się swoim imieniem, nazwiskiem i adresem.

Rodzice

4. Ocenia swoje zachowanie.

Rozmowy indywidualne

5. Obdarza uwagą dzieci i osoby dorosłe.

Codzienna obserwacja

6. Respektuje prawa i obowiązki swoje i innych.

Przestrzega zasad, reguł, umów (gry, zabawy, zajęcia dydaktyczne)

207