Spis treści
Od Autorki
5
Kiedy i jak wykorzystywać pokazywane wierszyki i piosenki w przedszkolu?
6
Pokazywane wierszyki Głodne zwierzęta Żółwik Różowe świnki Wiewióreczka Dziewczynka i chłopczyk Zające Jeżyk Zamek i pałac Motyle Ptaki
11 11 12 12 13 14 14 15 16 16
Żabki na łące Żyrafy Ogródek Agatki Pan indyk i pani kaczka Dzwoneczkowa orkiestra Kaczki nad wodą Ośmiornica Renifery Słoniki Biedronka
17 18 18 19 19 20 21 21 22 22
25 26 27 28 29 30 31 32
Bardzo lubię Kolorowe kurki Paluszkowe bliźniaki Zatańcz taniec mój Przygoda małpek Jakie są? Powitanka-pożegnanka Małe żabki
33 34 35 36 37 38 39 40
Patyczki Patyczkowe drabinki i labirynty Patyczkowa waga Patyczkowe rodzinki Patyczkowe budowle Druciki Paluszkowa zawijanka Paluszkowe ubranka Gniotki Kulki i piłeczki
46 46 46 46 47 47 47 47 48 48
Pokazywane piosenki Powitanka-klaskanka Gimnastyka paluszkowa Paluszkowa powitanka Ręka lewa, ręka prawa Śpiewanka-wyginanka Słuchaj i rób… Kolorowa chusta Moje palce-wyginańce
Paluszkowe zabawy różnymi przedmiotami Nakrętkowa orkiestra Czapeczki dla paluszków Paluszki jeżdżą na łyżwach Kolorowe rytmy Z kamienia na kamień Nakrętkowe budowle Miseczki dla paluszków Klamerki; Pstrykacze Klamerkowe dziwaki Chwytacze kulek
43 43 44 44 44 44 45 45 45 45
Wierszyki pokazywane ruchem i grane „na sobie” Karawana Nad rzeką Nil Koncert Cytryna
Piktogramy
52 53 55 57
Dynia Morska kraina Zwierzęta w Afryce Moje instrumenty
58 59 61 63
65
Od Autorki Ruch to niezbędny element życia każdego człowieka. Najskuteczniejszym sposobem kształtowania umiejętności motorycznych jest działanie zgodne z indywidualnym rytmem rozwoju. Takie czynności jak dotykanie, chwytanie, podnoszenie, rzucanie, przekładanie, nakładanie czy wkładanie zaspakajają ciekawość poznawczą od najmłodszych lat, a jednocześnie są fantastycznym treningiem przygotowującym do opanowania różnorodnych sprawności i wykorzystania ich w późniejszym życiu. Czynności samoobsługowe, takie jak: posługiwanie się sztućcami podczas jedzenia, nalewanie soku do kubeczka, pomoc przy nakrywaniu do stołu, sprzątanie po posiłku to aspekt włączania małego człowieka w życie rodzinne, ale przede wszystkim nabywanie sprawności ruchowych, które w niedalekiej przyszłości owocować będą zdobywaniem nowych umiejętności na kolejnym etapie edukacji. Zabawy rozwijające sprawność manualną powinny pojawiać się w domu i w przedszkolu każdego dnia. Systematyczny trening paluszków powiązany z ruchem całego ciała to sprawdzony sposób na dobre przygotowanie dziecka do podjęcia nauki w szkole. Dzieci potrzebują ruchliwego dzieciństwa. Uczymy się najefektywniej wtedy, gdy jednocześnie współdziała możliwie jak najwięcej naszych zmysłów. Dziecko uczy się poprzez działanie i w efekcie zapamiętuje wrażenia związane z tym, co zobaczy, usłyszy, poczuje, czego posmakuje, dotknie i co zrobi. Przykładem edukacji wpisującej się w naturalną aktywność oraz potrzeby i możliwości dziecka są pokazywane wierszyki i piosenki, a także paluszkowe zabawy różnymi przedmiotami oraz perkusja z ciała. Podczas zabawy z dzieckiem wykorzystujemy krótki wiersz lub piosenkę, które tworzą fabułę. Wypowiadany wiersz lub śpiewana piosenka mają swój rytm, do którego dobieramy ruch. Te proste rymowanki, wzmocnione intonacją, poparte gestem i dotykiem, przyciągają uwagę oraz są źródłem radości. Wielokrotnie powtarzane, angażują dziecko do wykonywania prostych ruchów palcami, rękami lub całym ciałem. Umożliwiają również wzbogacenie repertuaru ruchów, motywują do czynności poznawczych, zapoznają z werbalnym i pozawerbalnym sposobem komunikowania się. Stymulowanie rozwoju motorycznego dziecka wpływa jednocześnie na rozwój mowy i języka. Komunikacja językowa i motoryka to obszary, które są ze sobą ściśle powiązane. Wyraźny rytm wiersza ułatwia odbiór, a rym pomaga szybciej zapamiętać jego treść. Wartością pokazywanych wierszyków i piosenek jest to, że dzieci często domagają się takiej formy zabawy. Lubią animować treści rymowanek, wykorzystując ku temu własne ciało. Rym i rytm wierszy czy piosenek dodatkowo wzmacniają tę przyjemność. Zabawa przy wierszykach lub piosenkach z tej publikacji nie wymaga specjalnych warunków ani dodatkowych przyrządów, a bawić można się wszędzie: w domu, na podwórku, w piaskownicy, w autobusie, w przedszkolu czy w szkole. Osobną kategorię stanowią zabawy z przedostatniej części tej książki – paluszkowe zabawy różnymi przedmiotami. To propozycje, które skupiają się na rozwijaniu sprawności manualnej samej w sobie. Do ich przeprowadzenia są potrzebne przedmioty i rekwizyty nietrudne do zgromadzenia – takie jak plastikowe nakrętki do butelek, klamerki do bielizny czy druciki kreatywne. Czasem zapominamy, że najwspanialszy instrument mamy zawsze przy sobie. Jest nim głos, który możemy modulować na różne sposoby, ale także ciało. Wierszyki pokazywane ruchem i grane „na sobie” są atrakcyjną i niepowtarzalną formą zabawy dla najmłodszych, łączą bowiem śpiew z rytmicznymi dźwiękami, jakie można wydobyć z własnego ciała. Mam nadzieję, że dzieci będą podejmowały te aktywności z prawdziwą przyjemnością. Najbardziej korzystnym działaniem dla ich rozwoju są bowiem systematycznie stosowane zabawy, realizowane z humorem i w dobrym nastroju.
Kiedy i jak wykorzystywać pokazywane wierszyki i piosenki w przedszkolu? Pokazywane wierszyki i piosenki można wykorzystywać niemalże w każdym momencie pobytu dziecka w przedszkolu (a także w szkole). Doskonałym momentem są planowane zajęcia dydaktyczne, w których zabawy tego typu mogą stanowić wprowadzenie, rozwinięcie lub podsumowanie. Można stosować je również przed zabawami plastycznymi i techniczno-konstrukcyjnymi jako rozgrzewkę dla paluszków, a także podczas swobodnego rysowania i kolorowania. Warto wykorzystać pokazywane wierszyki i piosenki również podczas zabaw w kole w czasie oczekiwania na posiłki. Również pląsy i korowody mogą być wzbogacone propozycjami z repertuaru pokazywanych wierszyków i piosenek. Wpisują się one doskonale w ruchowo-rytmiczno-muzyczny charakter tego rodzaju działań. „Pokazywanki” sprawdzają się także jako regulator uwagi – gdy chcemy przywołać zainteresowanie rozkojarzonych dzieci. Zabawy z wierszykami i z piosenkami warto rozpocząć od ruchu całego ciała w przestrzeni, w której znajdują się dzieci, by następnie stopniowo przechodzić do bardziej precyzyjnych ruchów rąk i palców wykonywanych np. w pozycji siedzącej (a więc bardziej statycznej). Ze względu na prostą i bliską dzieciom tematykę treść wiersza zostanie przez nie szybko zapamiętana, a to pociąga za sobą inne możliwości wykorzystania utworu, np. w zabawach rytmicznych. Są to bardzo wartościowe i rozwijające zabawy, szczególnie wtedy, gdy dzieci posługują się swoim ciałem jako instrumentem. Wypowiadając głośno tekst wiersza, dzieci klaszczą, tupią, pstrykają, machają, szurają, czyli tworzą pewien akompaniament, który czują całym ciałem. Uwaga! Dorosły, bawiąc się z dziećmi, powinien dobrze znać treść wiersza. W rozwoju sprawności manualnej istotną rolę odgrywają również zabawy swobodne polegające na manipulowaniu zgromadzonymi przedmiotami. Doskonałą inspiracją do tworzenia kącika zabaw paluszkowych jest program Galiny Dolyi i Judy Holder „Gimnastyka paluszkowa”1. Publikacja ta jest doskonałym źródłem pomysłów na tworzenie podobnego miejsca w przedszkolu i w domu.
Pacynki i przedmioty wykorzystane podczas zajęć opisanych w tej książce Przedmioty z kącika zabaw paluszkowych
Warunkiem zorganizowania kącika jest systematyczne zagospodarowywanie go różnorodnymi przedmiotami. Nauczyciel umieszcza w nim różne przedmioty i zabawki, demonstrując jednocześnie sposób zabawy nimi. Wyjaśnia również zasady korzystania z kącika, które powinny być przestrzegane i respektowane przez użytkowników. 1) G. Dolya, J. Holder, Gimnastyka paluszkowa, EDUCOLA 2011.
Rozwój sprawności motorycznej i manualnej dziecka zależy od systematycznych ćwiczeń. Sprawdzonym sposobem jest wprowadzenie pokazywanych wierszyków i piosenek do codziennego harmonogramu pracy grupy i uczynienie z bawienia się nimi swoistego rytuału.
Pacynka paluszkowa
„Pokazywanka” podczas zabaw w kole
Dobrym pomysłem jest też wykorzystywanie pokazywanego wierszyka lub piosenki jako zabawy dnia, która jest proponowana dzieciom kilkukrotnie w różnych jego momentach. Sam wybór rymowanki może być ekscytującym momentem w każdej grupie. „Karuzela zabaw”, „Ściana zabaw” lub „Bank zabaw” to propozycje nazw zbiorów poznanych wierszyków i piosenek, które w sposób atrakcyjny dla dzieci są gromadzone przez nauczyciela i stanowią swoistą biblioteczkę. Można zatem wykonać kolorowe ilustracje lub rysunki do treści „pokazywanek”, jak również piktogramy oznaczające ich tytuły, a następnie w ustalony wspólnie sposób wybrać jedną propozycję do zabawy. Wystarczy zaproponować „magiczny” sposób losowania z całego zestawu umieszczonego w „pudełeczku zabaw”. Ciekawą propozycją jest także wprowadzenie w codziennej pracy z dziećmi korowodu pokazywanych wierszyków. Korowód to zestaw obrazków, ułożonych np. w formie pociągu, które przedstawiają tematykę wierszy. Tworzy go zwykle kilka zabaw. „Dokładając” co jakiś czas nową ilustrację wiersza, „odkłada się” tę, która była w zabawie najdłużej. W ten sposób dzieci same wskazują kolejne wierszyki, rozpoznając te, które są im znane, oraz te jeszcze niepoznane. Korowód pokazywanych wierszyków odpowiada zatem dziecięcej potrzebie ruchu, a jednocześnie wpływa pozytywnie na rozwój mowy i języka. Aktywność zabawowa pobudza duże grupy mięśniowe, wprowadza ożywienie, stanowi rozgrzewkę zmysłów poprzez łączenie słów, rytmu, ruchu, gestów oraz pozytywnych emocji.
Korowód pokazywanych wierszyków
Kreatywne zabawy z użyciem paluszków
Propozycje wierszy i piosenek zawarte w publikacji mogą być wykorzystywane w zabawie zgodnie z zamysłem Autorki. Niech jednak każdy z nich będzie dla Czytelnika inspiracją do organizowania przestrzeni zabawowej, w której zostaną wykorzystane zarówno aktywność i ciekawość uczestników, jak i intuicja oraz kreatywność nauczyciela.
Różowe świnki Te różowe świnki
dzieci pokazują dłoń z rozcapierzonymi palcami i poruszają nią
są z jednej rodzinki. Ciągle chcą figlować, śmiać się i harcować.
Pierwsza lubi skakać, poruszają kciukiem itd.
druga piłki łapać. Trzecia jeździć na rowerze, czwarta grać na komputerze. Piąta zawsze podskakuje, chętnie się gimnastykuje. Wszystkie są wysportowane,
Różowe świnki
poruszają całą dłonią
zdrowe, sprawne, roześmiane. Świnki te lubimy i razem ćwiczymy.
Wiewióreczka Dzieci stykają opuszkami trzy palce dłoni: kciuk, wskazujący i środkowy. Pozostałe dwa paluszki trzymają proste i oddalone od siebie. Zetknięte palce to pyszczek wiewiórki, a wyprostowane to jej uszy. Dzieci wraz z nauczycielem recytują wierszyk. Na słowa: Policz je dokładnie nauczyciel wystawia palce u obu rąk, a dzieci przeliczają je głośno.
Wiewióreczka mieszka w lesie i robi zapasy. Zbiera szyszki i orzeszki na zimowe czasy. Uzbierała dwie gromadki, ułożyła ładnie. Ile skarbów jest w gromadkach? Policz je dokładnie.
Wiewiórka z paluszków
Dziewczynka i chłopczyk To dziewczynka mała,
dzieci pokazują palec wskazujący
która lubi spać.
kładą palec na otwartej dłoni drugiej ręki
Podusię przytula,
zakrywają palcami dłoni palec wskazujący
w kołderkę się wtula i wygodnie leży tak.
kołyszą rękami w prawo i w lewo
To dziewczynka mała...
Rano, kiedy wstanie,
otwierają dłoń i podnoszą palec
biegnie na śniadanie.
przesuwają rękę z wyciągniętym palcem, wykonując „podskoki”
Wyciąga rowerek,
poruszają palcem wskazującym i serdecznym, demonstrując jazdę na rowerze
jedzie na spacerek.
...która lubi spać.
przesuwają rękę w bok i poruszają palcami
A to chłopiec mały,
dzieci pokazują drugi palec wskazujący
który lubi spać.
kładą palec na otwartej dłoni drugiej ręki
Podusię przytula... ...w kołderkę się wtula...
...itd. – dzieci recytują wiersz, wykonując odpowiednie ruchy
Podusię przytula, w kołderkę się wtula…
Nauczyciel śpiewa piosenkę lub recytuje jej tekst. Dzieci wykonują ruchy zgodne z tekstem utworu. Jest to zabawa-dyktando: dzieci słuchają i wykonują polecenia.
11-12. Słuchaj i rób… (sł. i muz. Małgorzata Koc)
1. Ręka lewa na kolanie, prawa zaś na głowie. Lewą nogą tupnij mocno, prawą kręć swobodnie. Teraz prawa na kolanie, lewa zaś na głowie. Prawą nogą tupnij mocno, lewą kręć swobodnie. 2. Stań na baczność, zamknij oczy, ramionami ruszaj wkoło. Palec połóż na swym nosie, obróć się wesoło. Pokręć trochę bioderkami, poklep się po brzuchu, łokciem dotknij swe kolano, podrap się po uchu. 3. I już taniec jest gotowy, całe ciało poszło w ruch. Głowa, ręce i kolana, no i oczywiście brzuch, no i oczywiście brzuch, no i oczywiście brzuch. Uch!
PLASTIKOWE NAKRĘTKI Nakrętkowa orkiestra Dzieci wybierają po dwie nakrętki. Uderzają nakrętkami o siebie, wystukując rytm ćwierćnutowy. Dzieci mogą także jednocześnie grać i recytować wiersz.
Na nakrętkach sobie gramy,
q
q
q
q
bardzo głośno rytm stukamy.
q
q
q
q
Teraz cicho rytm stukamy,
q
q
q
q
kiedy razem sobie gramy.
q
q
q
q
Czapeczki dla paluszków Dzieci nakładają na palce nakrętki i starają się utrzymać je przez chwilę.
INNE PRZEDMIOTY Kreatywne, kolorowe i łatwo dostępne materiały są pod wieloma względami atrakcyjne dla dzieci. Ciekawe efekty zabaw w formie wytworów niestety szybko ulegają zniszczeniu, są bowiem wykonane z nietrwałego „budulca”. Warto utrwalić pomysły dzieci przez wykonanie zdjęcia aparatem fotograficznym. Dzieci bardzo lubią taką formę dokumentowania ich „dzieł”. Nie mają wtedy poczucia żalu i straty, że coś, co wytworzyły, zostanie usunięte lub posprzątane.
Gniotki Nauczyciel rozdaje dzieciom kolorowe gniotki (baloniki wypełnione mąką lub ryżem albo gotowe gniotki z mas plastycznych). Następnie wspólnie recytują wierszyk, wykonując odpowiednie gesty.
Ściskam gniotka, mocno ściskam, a jak ściskam, to wyciskam. Ściska lewa, ściska prawa, teraz obie – to zabawa.
Kulki i piłeczki Dzieci wybierają małe kulki lub piłeczki. Bawią się nimi: dotykają, obracają, ugniatają. Mówią, co czują, kiedy trzymają kulkę w dłoni. Następnie turlają je do siebie, starając się, aby żadna piłeczka nie uciekła.
Kule, kulki i kuleczki, różne piłki i piłeczki. Twarde, miękkie i mięciutkie, duże, średnie i malutkie. Dotykamy, obracamy i do siebie też turlamy. Jaką masz? Kolor znasz? Powiedz nam, którą masz?
Wierszyki z tej części (oprócz wiersza „Karawana”) zostały obudowane kilkoma wariantami zabawy. Pierwsza propozycja to zabawa ruchowa do tekstu, w trakcie której dzieci ilustrują treść wiersza ruchem ciała. Drugi wariant – zabawa paluszkowa – polega na animowaniu treści wiersza paluszkami, można użyć także pacynek. Natomiast trzeci sposób – najbardziej ekspresyjny – to wykorzystanie części ciała jako perkusji w trakcie recytacji. Przy tej zabawie wiersz powinien być już całkowicie opanowany przez dzieci na pamięć. W zabawie wykorzystujemy piktogramy (gotowe do skopiowana piktogramy znajdziesz na końcu książki), które oznaczają odpowiednie gesty i dźwięki. Tymi dźwiękami mogą być np. klaskanie, tupanie, pstrykanie, pocieranie dłońmi, uderzanie w uda lub o brzuszek. – dzieci klaszczą w dłonie
– dzieci uderzają dłońmi w uda
– dzieci pstrykają lub poruszają palcami
– dzieci tupią obiema nogami
– dzieci tupią jedną nogą
– dzieci uderzają dłońmi o brzuszek
– dzieci pocierają dłonią o dłoń Istotne w zabawach z gestodźwiękami jest odkodowanie treści piktogramów. Nauczyciel prezentuje dzieciom znak graficzny wraz z odpowiednim gestem lub ruchem ciała. Na początek zapoznaje dzieci z kilkoma piktogramami. Zabawy z rytmem zawarte w niniejszej publikacji zostały opracowane z użyciem niewielkiej liczby piktogramów. Nauczyciel może wprowadzać zmiany poprzez poszerzanie wachlarza gestodźwięków używanych podczas zabawy w zależności od możliwości dzieci. Liczba piktogramów dobrana do wiersza uzależniona jest od możliwości i umiejętności dzieci. Nauczyciel stosuje zasadę stopniowania trudności. Przystępując do zabawy, nauczyciel umieszcza piktogramy na dywanie lub na tablicy. Dzieci zaczynają recytować wiersz, wykonując rytmicznie gestodźwięki zgodne ze wskazanym przez nauczyciela obrazkiem. Prowadzący może także zastąpić piktogramy, prezentując jedynie gest lub ruch ciała, np. dłonie trzymane przed sobą lub skierowane do góry – dzieci klaszczą; dłonie trzymane przed sobą, skierowane w dół – dzieci uderzają w uda; stopa wysunięta do przodu – dzieci tupią; dłonie oparte na brzuchu – „klepanie” po brzuchu itp. Zabawy z gestodźwiękami są doskonałym przygotowaniem do
Cytryna I wariant – zabawa ruchowa
Kwaśną minę ma cytryna,
dzieci robią „kwaśną” minę, przykładają dłonie do policzków
to cytryny nie jest wina.
wykonują ruch zaprzeczenia palcem wskazującym
Trzeba cukru dać cytrynie,
wyciągają kolejno jedną i drugą rękę przed siebie
a zły humor szybko minie.
pocierają jedną dłonią o drugą
II wariant – zabawa paluszkowa
Kwaśną minę ma cytryna,
wykonują ruchy prawą dłonią: dotykają kciukiem opuszki kolejnych palców, rozpoczynając od wskazującego
to cytryny nie jest wina.
dotykają kciukiem kolejnych palców, rozpoczynając od małego
Trzeba cukru dać cytrynie,
powtarzają powyższe ruchy lewą dłonią
a zły humor szybko minie. III wariant – zabawa z rytmem
Kwaśną
minę
ma cy-
-tryna,
q
q
q
q
to cy-
-tryny
nie jest
wina.
q
q
q
q
Trzeba
cukru
dać cy-
-trynie,
q
q
q
q
a zły
humor
szybko
minie.
q
q
q
q
(uderzają w uda)
(klaszczą w dłonie)
(uderzają w uda)
(pocierają dłonią o dłoń)