Jak bawić się i uczyć z pasją? Zastosowanie narzędzi myślowych TOC w pracy z dziećmi

JaK bawić się i ucZyć Z pasJą?

Zastosowanie narZędZi myślowych toc w pracy Z dZiećmi

dorota Kamińska

Jak bawić się i uczyć z pasJą?

Zastosowanie narZędZi myślowych toc w pracy Z dZiećmi czyli miniporadnik jak wychować dziecko twórcze, optymistyczne i ciekawe świata Autor: dorota Kamińska Korekta: marta stasińska skład: wojciech wolak zdjęcia: dorota Kamińska Elementy graficzne: depositphotos.com, fordesigner.com Wydanie II poprawione, Kraków 2017 wydawca: centrum edukacyjne bliŻeJ prZedsZKola ISBN ul. J.978-83-64631-66-5 Kostrzewskiego 17, 30-437 Kraków www.blizejprzedszkola.pl Wydawca: CEBP 24.12 Sp. z o.o. wydanie i, kraków 2012 ul. Kwiatowa 3; 30-437 Kraków isbN 978-83-61246-64-0 www.blizejprzedszkola.pl

patronat medialny: TOC for Education

Spis treœci Od autorki Od autorki Rozdzia³ 1 Rozdzia³ 1 Umiejêtnoœci kluczowe dla rozwoju Umiejêtnoœci kluczowe dla rozwoju dziecka dziecka Rozdzia³ 2 Narzêdzia myœlowe TOC TOC Narzêdzia myœlowe Ga³¹zka Ga³¹zkalogiczna logiczna Chmurka Chmurka Drzewko celucelu Drzewkoambitnego ambitnego

6 6 9 9 13 15 16 16 18 18

Rozdzia³ 3 Rozdzia³ 3 Praca z dzieæmi nieposiadaj¹cymi umiejêtnoœci czytania i pisania Praca z dzieæmi nieposiadaj¹cymi Organizacja procesu uczenia siê umiejêtnoœci czytania i pisania Dziecko w œwiecie symboli Organizacja procesui dekodowanie uczenia siê informacji Zabawy w kodowanie Dziecko w œwiecie symboli Rozdzia³ 4 Zabawy w kodowanie i dekodowanie informacji Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

21 21 21 25 21 27 25

Rozdzia³ 4 mo¿e siê zaprzyjaŸniæ z Czerwonym Kapturkiem?

Czy wilk

33

Praktyczne pomys³y zabawê Dlaczego Pinokio ma d³ugina nos?

– czyli kilka s³ów na temat k³amstwa – miniprojekty edukacyjne Barometr nastrojów – jak dbaæ o dobre relacje w grupie?

Czy wilk mo¿e siê zaprzyjaŸniæ z Czerwonym Kapturkiem?

Rozdzia³ 5 Pinokio ma d³ugi nos? – czyli kilka s³ów na temat k³amstwa Dlaczego Przyk³adowe scenariusze zajêæ z zastosowaniem narzêdzi TOC Barometr nastrojów – jak dbaæ o dobre relacje w grupie?

Serduszko ma³ego misia, czyli dzieciêce rozwa¿ania na temat Rozdzia³ 5 mi³oœci, przyjaŸni i odwagi

27 31 53 31 66 33 53 66 83

Dzieciêcy savoir-vivre, czyli jak nauczyæ dziecko przepraszaæ Zalety stosowania narzêdzi TOC

93 83

Pasowanie na przedszkolaka – jak skutecznie zaplanowaæ imprezê przedszkoln¹

85 101

Opinie o ksi¹¿ce

Bibliografia Rozdzia³ 6 Zalety stosowania narzêdzi TOC Za³¹czniki

97 108 101

Opinie o narzêdziach TOC i ksi¹¿ce

110

Bibliografia

122

Jak przewidzieć, jak osłonić?

Motyl nad spienionym potokiem życia.

Jak dać trwałość, a nie obciążyć lotu, hartować, a nie nużyć skrzydeł?1 Janusz korczak Jak kochać dziecko

1) korczak J., Jak kochać dziecko, wyd. Jacek santorski, warszawa 1998.

6

Od autorki

Od autorki

Nic na świecie nie zdarza się przez przypadek...2 paulo coelho

„Każda osoba, która staje obok nas (niezależnie czy tylko na chwilę, czy też będzie nam towarzyszyć dłużej) powoduje, że nasze działania, nasza praca, nasze życie osobiste nabiera nowego blasku. Nasi nowi towarzysze pomagają przejść kolejne etapy naszej drogi, razem z nimi łatwiej podjąć wyzwania, pokonać problemy, budować nowe dzieła...” . Oznacza to, że wszystko, co nas spotyka, nie jest efektem przypadkowych zdarzeń. Również osoby, które pojawiają się przy nas w danym momencie życia, sytuacje, których doświadczamy, oraz miejsca, w których byliśmy lub jesteśmy – nie są przypadkowe...

Zapewne nieprzypadkowe było więc też moje spotkanie z trenerką TOC dr Shoshi Reiter oraz udział w szkoleniu trenerskim w 2009 roku. To właśnie te zdarzenia zapoczątkowały moje zainteresowanie narzędziami TOC i zainspirowały mnie do podjęcia wielu twórczych działań w tym zakresie.

Uczenie jest niekończącą się podróżą4.

Donna Bulger

Jak zatem bawić się i uczyć z pasją – z zastosowaniem narzędzi TOC? Jak wychować Twórcze, Optymistyczne i Ciekawe świata dziecko?

Myślę, że odpowiedzi na te, jak i wiele innych pytań, Czytelnicy znajdą w proponowanym przeze mnie miniporadniku. Został on stworzony z myślą o kreatywnych oraz poszukujących niestandardowych rozwiązań i metod pracy nauczycielach, pragnących uczynić proces edukacyjny swoich wychowanków fascynującą podróżą do krainy nauki poprzez zabawę. Inspirację do twórczych i ciekawych zabaw z dziećmi znajdą w nim także rodzice.

2) www.pl.wikiquote.org/wiki/przypadek

3) Halik R., Od wydawcy, „bliżej przedszkola” nr 2, 2007.

4) www.fotolajk.pl/pl/i/Cytaty-o-nauczycielach/30 4) www.wartosci-zycia.org/cytaty_,55.html

Od autorki

Zaprezentowane w miniporadniku autorskie pomysły, zawierające praktyczne wskazówki i przykłady zastosowania narzędzi TOC w pracy z dziećmi nieposiadającymi jeszcze umiejętności czytania i pisania, mogą stanowić też ciekawą propozycję zajęć warsztatowych z udziałem rodziców.

Należy zdobywać wiedzę, aby czynić świat lepszym, aby życie miało sens...5 dr Eliyahu M. Goldratt

Miniporadnik zdobytym podczas wspólnych zaMiniporadnik powstał powstałdzięki dziękidoświadczeniom doświadczeniom zdobytym podczas wspólnych baw, rozmów oraz obserwacji dzieci z Miejskiego Przedszkola nr 8 w Ciechanowie zabaw, rozmów oraz obserwacji dzieci z Miejskiego Przedszkola nr 8 w Ciecha(dziś absolwentów zaprzyjaźnionej placówki).placówki), Bardzo dziękuję imbezcennemu za pasję i zanowiejuż(dziś już absolwentów zaprzyjaźnionej a także angażowanie w trakcie naszych wspólnych działań, a także za inspirację do dalszej wsparciu nauczycielki Agnieszki Sitek z Przedszkola nr 2 im. Przyjaciół Kubupracy z narzędziami myślowymi TOC. sia Puchatka w Płońsku oraz jej wychowanków. Bardzo dziękuję im za pasję, kreatywność naszych wspólnych a także za Mam nadzieję,i zaangażowanie że przedstawionew trakcie w opracowaniu pomysły, któredziałań, zaprezentowałam inspirację do dalszej pracy z narzędziami myślowymi TOC. również podczas XII Międzynarodowej Konferencji TOCfE (Peru – Lima 2010 rok) iAktualne, XIII Międzynarodowej Konferencji TOCfEwzbogacone (Polska – Płock 2011 rok),scenariuszy zainspirują drugie wydanie książki zostało o propozycje Czytelników do pasjonujących i twórczych zabaw z dziećmi, a takżektóre do własnych zajęć publikowanych na łamach miesięcznika „Bliżej Przedszkola”, z powoposzukiwań z zastosowaniem narzędzi TOC. dzeniem byłykreatywnych realizowanerozwiązań przez wielu nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, a także rodziców.

Do książki dołączono płytę CD zawierającą pomoce dydaktyczne do Kamińska zajęć przeDorota znaczone do samodzielnego wydrukowania i wykorzystania podczas zabaw Certyfikowany Trener TOC z dziećmi. Symbole i szablony narzędzi TOC, indywidualne karty pracy z dzieckiem i podkłady muzyczne do zabaw wzbogacą warsztat pracy nauczyciela, pomogą usprawnić organizację zajęć z zastosowaniem narzędzi TOC, a także będą pomocne także dla rodziców podczas ich wspólnych zabaw z dziećmi.

Mam nadzieję, że przedstawione w opracowaniu pomysły, które zaprezentowałam również m.in. podczas XII Międzynarodowej Konferencji TOCfE (Peru – Lima 2010 rok) i XIII Międzynarodowej Konferencji TOCfE (Polska – Płock 2011 rok), zainspirują Czytelników do pasjonujących i twórczych zabaw z dziećmi, a także do własnych poszukiwań kreatywnych rozwiązań z zastosowaniem narzędzi myślowych TOC. Dorota Kamińska Certyfikowany Trener TOCfE

5) www.tocdlaedukacji.pl

7

Umiejêtnoœci kluczowe dla rozwoju dziecka

Rozdzia³ 1 Umiejêtnoœci kluczowe dla rozwoju dziecka Jakie umiejętności są kluczowe dla rozwoju dziecka i skutecznego przygotowania go do funkcjonowania w dorosłym życiu?

Umiejętności to cechy, które zapewniają udaną naukę.6

Nikolai Veraksa

Jakie umiejętności są kluczowe dla rozwoju dziecka i skutecznego przygotowania go do funkcjonowania w dorosłym życiu?

Dla okresu dzieciństwa charakterystyczne są szybkie tempo rozwoju dziecka oraz ciekawość świata7. Rozwijanie kluczowych umiejętności, takich jak: loUmiejętności to cechy, które zapewniają udaną naukę6. giczne myślenie, efektywne komunikowanie się, kreatywność, rozwiązywanie Nikolai Veraksa problemów, kierowanie emocjami, współpraca w zespole, a także konstruktywne planowanie pracy oraz świadome kierowanie procesem własnego rozDla dzieciństwa sąedukacyjnego. szybkie tempoIstotne rozwoju wojuokresu umożliwia dzieckucharakterystyczne osiągnięcie sukcesu jestdziecka zatem

.

Rozwijanie kluczowych umiejętności, takich jak: looraz ciekawość świata umiejętne projektowanie i organizowanie sytuacji edukacyjnych sprzyjających giczne myślenie, efektywne komunikowanie się, oraz kreatywność, rozwiązywanie zdobywaniu przez dziecko nowych doświadczeń doskonaleniu jego umieproblemów, kierowanie emocjami, współpraca w zespole, a także konstrukjętności uczenia się. tywne planowanie pracy oraz świadome kierowanie procesem własnego rozskoncentrować się wojuDlaczego umożliwiawarto dziecku osiągnięcie sukcesu edukacyjnego. Istotne jest zatem na rozwijaniu tych umiejętności? umiejętne projektowanie i organizowanie sytuacji edukacyjnych sprzyjających zdobywaniu przez dziecko nowych doświadczeń oraz doskonaleniu jego umiejętności uczenia się.

Dobrze rozwinięty umysł, pasja do nauki i umiejętność

Dlaczego warto skoncentrować sięwykorzystania wiedzy to klucze do przyszłości.8 praktycznego na rozwijaniu tych umiejętności?

Współczesny świat świat wyróżnia wyróżnia się się coraz coraz szybszym szybszym tempem tempem zmian zmian we we wszystkich wszystkich Współczesny sferach życia. życia. Zasadniczą Zasadniczą rolę rolę w w tym tym procesie procesie pełni pełni edukacja, edukacja, która która powinna powinna sferach umożliwiać elastyczne dostosowywanie się do nowych sytuacji poprzez nabyumożliwiać elastyczne dostosowywanie się do nowych sytuacji poprzez naby9 cie kompetencji kompetencji kluczowych kluczowych8.. cie 6) Dolya G., Klucz do uczenia się. Technologia procesu uczenia się, wyd. Key to Learning Polska, Gdańsk 2007, s. 15.

7) Dolya Białobrzeska J., do Zostań nawiedzoną nauczycielką, czyli jak uczyć, żebykey nauczyć, wyd. Didasko, Kielce 2006, 6) G., Klucz uczenia się. Technologia procesu uczenia się, wyd. to Learning polska, Gdańsk 2007,s.s.41.

15.

8) białobrzeska Dryden G., Vos Rewolucja w uczeniu, wyd. Zysk czyli i S-ka, 2000,nauczyć, s. 276. wyd. Didasko, kielce 2006, s. 41.

7) J., J., Zostań nawiedzoną nauczycielką, jakPoznań uczyć, żeby

9) Kompetencje Kompetencje kluczowe kluczowe w w uczeniu uczeniu się się przez przez całe całe życie życie –– europejskie europejskie ramy ramy odniesienia odniesienia (załącznik (załącznik do dozalecenia zaleceniaparlamentu Parlamentu 8) EuropejskiegoiiRady Radyzzdnia dnia18 18grudnia grudnia2006 2006roku rokuw wsprawie sprawiekompetencji kompetencjikluczowych kluczowychw wprocesie procesieuczenia uczeniasię sięprzez przezcałe całe Europejskiego życie, opublikowany opublikowany w w Dzienniku Dzienniku urzędowym Urzędowym unii Unii Europejskiej Europejskiej zz dnia dnia 30 30 grudnia grudnia 2006 2006 roku/L394). roku/L394). życie,

9

10

Umiejêtnoœci kluczowe dla rozwoju dziecka

Kompetencje umiejętności oraz określoKompetencje kluczowe kluczowestanowią stanowiąpołączenie połączeniewiedzy, wiedzy, umiejętności oraz okrenych postaw, a ich jest jest niezbędne w procesie samorealizacji, rozślonych postaw, a opanowanie ich opanowanie niezbędne w procesie samorealizacji, woju osobistego, a także podczas procesu uczenia się dziecka. rozwoju osobistego, a także podczas procesu uczenia się dziecka.

Prawdziwym słabych wyników wyników wwnauce naucejest jestto, to, Prawdziwym powodem powodem słabych 10 9 że się, jak jak się się uczyć uczyć.. że dzieci dzieci nie nie uczą uczą się, HowardGardner Gardner Howard

10 Przed nauczycielami się badań zatem nowe wyzwanie, jest motywowa, przeprowadzonych Jak wskazują wynikipojawia ostatnich PISA (2009 rok)jakim nie oraz wspieranie wychowanków jakże procesie w grupie polskich uczniów w wieku w tym piętnastu lat,ważnym w zakresie trzechefektywneobszarów: go rozwoju i edukacji. Dzięki doskonaleniu umiejętności logicznego edukacji matematycznej, rozumowania w naukach przyrodniczych orazmyślenia, czytania rozumienia współczesnego świata i jest sprawnego poruszania się sobie w natłoku inze zrozumieniem, główną trudnością dla młodzieży radzenie z probleformacji, a także wykorzystania wiedzy teoretycznej w toku praktycznych dziamami, dla których nie mają gotowych schematów postępowania. Istotne utrudłań, mogą oni stworzyć warunkidokonywania do samorealizacji najmłodszych nienie stanowią równieżodpowiednie zadania wymagające operacji na tekstach w atmosferze radosnego przeżywania dzieciństwa. o różnorodnej strukturze, w tym dostrzegania i opisywania relacji między formą a treściąprzy tekstu, umiejętności argumentacji. że wyniki te i były nieco Należy tymoraz uwzględniać strefę najbliższegoMimo rozwoju dziecka pamiętać wyższe niż w poprzednich edycjach badań, pokazują one, że nadal słabą stroo dopasowaniu procesu uczenia się do jegoto możliwości intelektualnych oraz do 11 ną polskiej edukacji sąi co realizowane programy szkolne oraz metody stosowane tego, co już osiągnęło osiągnie jeszcze w przyszłości . Odpowiednio zaplaw procesie edukacyjnym. nowane działania zorientowane nie na wczorajszy rozwój dziecka, lecz na jego jutro12 sprawią, że proces edukacyjny będzie przyjemny i skuteczny.

Dobrze rozwinięty umysł, pasja do nauki i umiejętność W jaki sposób możemy ułatwić dzieciom praktycznego wykorzystania wiedzy to klucze do przyszłości11. opanowanie umiejętności kluczowych dla ich rozwoju?

Przed nauczycielami pojawia się zatem nowe wyzwanie, jakim jest motywowanie oraz wspieranie wychowanków w tymczapkę” jakże ważnym procesie efektywneJak głosi angielskie powiedzenie: „włóżmy myślową go thinking rozwoju cap), i edukacji.

Dzięki doskonaleniu umiejętności (put on one’s czyli „ruszmy głową” i zastanówmy się logicznego nad tym...13myślenia, rozumienia współczesnego świata i sprawnego poruszania się natłoku inEdward dew Bono formacji, a także wykorzystania wiedzy teoretycznej w toku praktycznych działań, mogą oni świat stworzyć odpowiednie warunkirodzaju do samorealizacji Współczesny przesycony jest różnego symbolami,najmłodszych schematami oraz modelami,radosnego takimi jak:przeżywania pismo, mapy, plany, kody, czy też piktogramy, wykow atmosferze dzieciństwa. rzystywanymi w celu komunikowania się, analizowania rzeczywistości i przeNależy przy tym uwzględniać strefę najbliższego rozwoju dziecka i pamiętać kazywania określonych optymalnym momentemoraz poznao dopasowaniu procesuinformacji. uczenia sięNajbardziej do jego możliwości intelektualnych do 12 uczenia skutecznych wania przestrzeni publicznej oraz społecznej, jak również tego, co już osiągnęło i co osiągnie jeszcze w przyszłości . Odpowiednio zaplanarzędzi radzenia sobie w rozwiązywaniu różnorodnych zadań i problemów, jest nowane działania zorientowane nie na wczorajszy rozwój dziecka, lecz na jego 14 13 okres dzieciństwa .

Według Wygotskiego powinniśmy jak najwcześniej nauczyć jutro sprawią, że proces edukacyjny będzie przyjemny i skuteczny.

10) Taraszkiewicz M., Rose C., Atlas efektywnego uczenia (się), wyd. Transfer Learning, CODN, 2006, s. 5.

9) Taraszkiewicz M., Rose c., Atlas efektywnego uczenia (się), wyd. Transfer Learning, cODN, 2006, s. 5.

11) Gruszczyk-Kolczyńska E., Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole, wyd. Edukacja 10) pisa for International Student Assessment) – Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów Polska, Warszawa 2009,(Programme s. 94. (www.ifispan.waw.pl/pliki/pisa_2009.pdf, http://www.men.gov.pl/).

12) Dolya G., Klucz do uczenia się. Technologia procesu uczenia się, op. cit., s. 10.

11) Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu, wyd. zysk i s-ka, poznań 2000, s. 276.

13) de Bono E., Naucz swoje dziecko myśleć (Teach your child how to think), wyd. Świat Książki, Warszawa 1995, s. 70.

12) Gruszczyk-kolczyńska E., Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole, wyd. Eduka14) Waloszek D., Etyczność i profesjonalizm nauczyciela dzieci, [w:] Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna. Obszary cja polska, 2009,ws.kontekście 94. sporów, poszukiwań, wyzwańwarszawa i doświadczeń zmian oświatowych, wyd. Centrum Edukacyjne Bliżej Przedszkola, Kraków 2010, s. 84.

13) Dolya G., Klucz do uczenia się. Technologia procesu uczenia się, op. cit., s. 10.

Umiejêtnoœci kluczowe dla rozwoju dziecka

dzieciWkorzystania z kulturowych narzędzi myślenia, takich jak: znaki, symbole jaki sposób możemy ułatwić dzieciom i język, gdyż umożliwiają one poszerzanie zdolności opanowanie umiejętności kluczowych dla ichumysłowych, rozwoju? właściwe kierowanie procesem rozwoju oraz poznawanie świata, a w efekcie – osiąganie sukcesów edukacyjnych na miarę swoich możliwości15.

Jak głosi angielskie powiedzenie: „włóżmy myślową czapkę” Efektywny(put proces uczenia, w tymcap), rozwijanie logicznego myślenia, wymagasię za-nad tym...14 on one’s thinking czyli „ruszmy głową” i zastanówmy 16 tem od nauczyciela wykorzystania odpowiednich narzędzi . Zastosowanie Edward ich de bono pozwoli na ukierunkowanie uwagi dzieci na określony temat i cel, a także będzie sprzyjać wyrabianiu u nich korzystnego nawyku systematycznego uczenia Współczesny świat przesycony jest różnego rodzaju symbolami, schematasię i twórczego myślenia. Im bardziej świadomie dzieci będą używały tych nami oraz modelami, takimi jak: pismo, mapy, plany, kody, czy też piktogramy, rzędzi, tym lepsze efekty edukacyjne mogą osiągnąć. wykorzystywanymi w celu komunikowania się, analizowania rzeczywistości i przekazywania określonych Najbardziej momenJakie narzędzia powinieninformacji. zastosować nauczyciel,optymalnym aby skutecznie tem poznawania przestrzeni publicznejworaz społecznej, jak również uczenia wspierać swoich wychowanków procesie efektywnego uczenia się, w tym rozwijania umiejętności myślenia? skutecznych narzędzi radzenia sobie logicznego w rozwiązywaniu różnorodnych zadań i problemów, jest okres dzieciństwa15. Według Wygotskiego powinniśmy jak Biorąc pod uwagę, że zapamiętujemy 90% tego, co jednocześnie słyszymy, widzinajwcześniej nauczyć dzieci korzystania z kulturowych narzędzi myślenia, 17 my, mówimy i robimy , powinniśmy taką strategię nauczania oraz takich jak: znaki, symbole i język, gdyżzastosować umożliwiają one poszerzanie zdolności takie narzędzia, aby informacja, jaką kierujemy do dzieci, była połączona z obraumysłowych, właściwe kierowanie procesem rozwoju oraz poznawanie świata, ruchem i emocjami.

To wszystko spowoduje, będzie ona odbierana wie16 . azem, w efekcie – osiąganie sukcesów edukacyjnych nażemiarę swoich możliwości lozmysłowo, a dzięki temu zostanie lepiej zrozumiana i zapamiętana. Warto skoEfektywny proces uczenia, w tym rozwijanie logicznego myślenia, wymaga rzystać w tym celu z zaproponowanych w miniporadniku narzędzi myślowych zatem od nauczyciela wykorzystania odpowiednich narzędzi17. Zastosowanie TOC, takich jak: chmurka, gałązka logiczna i drzewko ambitnego celu. ich pozwoli na ukierunkowanie uwagi dzieci na określony temat i cel, a także będzie sprzyjać wyrabianiu u nich korzystnego nawyku systematycznego uczenia się i twórczego myślenia. Im bardziej świadomie dzieci będą używały tych narzędzi, tym lepsze efekty edukacyjne mogą osiągnąć.

Jakie narzędzia powinien zastosować nauczyciel, aby skutecznie wspierać swoich wychowanków w procesie efektywnego uczenia się, w tym rozwijania umiejętności logicznego myślenia?

Biorąc pod uwagę, że zapamiętujemy 90% tego, co jednocześnie słyszymy, widzimy, mówimy i robimy18, powinniśmy zastosować taką strategię nauczania oraz takie narzędzia, aby informacja, jaką kierujemy do dzieci, była połączona z obrazem, ruchem i emocjami. To wszystko spowoduje, że będzie ona odbierana wielozmysłowo, a dzięki temu zostanie lepiej zrozumiana i zapamiętana. Warto skorzystać w tym celu z zaproponowanych w miniporadniku narzędzi myślowych TOC, takich jak: chmurka, gałązka logiczna i drzewko ambitnego celu.

14) de bono E., Naucz swoje dziecko myśleć (Teach your child how to think), wyd. Świat książki, warszawa 1995, s. 70.

15) waloszek D., Etyczność i profesjonalizm nauczyciela dzieci, [w:] Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna. Obszary sporów, poszukiwań, wyzwań i doświadczeń w kontekście zmian oświatowych, wyd. centrum Edukacyjne bliżej przedszkola, kraków 2010, s. 84.

15) wygotski Wygotski L.s., L.S., Narzędzie Narzędzie ii znak znak w w rozwoju rozwoju dziecka, dziecka, Wydawnictwo 16) wydawnictwo Naukowe Naukowe PWN, pwN, Warszawa warszawa 2006, 2006, s. s. 13.

13.

16) 17) de de Bono bono E., E., Naucz Naucz swoje swoje dziecko dziecko myśleć, myśleć, op. op. cit., cit., s. s. 140.

140.

17) 18) Taraszkiewicz Taraszkiewicz M., M., Rose Rose C., c., Atlas Atlas efektywnego efektywnego uczenia uczenia (się), (się), op. op. cit., cit., s.s. 24.

24.

11

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

Dlaczego Pinokio ma d³ugi nos?

– czyli kilka s³ów na temat k³amstwa miniprojekt edukacyjny Jak wiadomo, kłamstwo stanowi odwieczny problem wszystkich ludzi, ludzi, zarówno zarówno tych dużych, jak ii małych. małych. Dlaczego kłamiemy? Zazwyczaj wstydzimy wstydzimy lub lub boimy boimy się konsekwencji naszych działań lub po prostu nie potrafimy przyznać przyznać się się do do błędu. Czasem poprzez kłamstwo chcemy również coś osiągnąć lub zdobyć.

Małe dzieci często mają problem zz odróżnieniem prawdy od fikcji. fikcji. Nie Nie wyniwynika to wcale zz nieuczciwości, nieuczciwości, lecz jest charakterystyczne dla etapu etapu ich ich rozwoju. rozwoju.

W przypadku młodszych dzieci kłamstwa mogą być tylko niewinną W przypadku niewinną fantazją, fantazją, nanatomiast starsze dzieci częściej kłamią świadomie, robiąc to np. ze ze strachu strachu przed przed dorosłymi. Ważne jest zatem omówienie zz dziećmi dziećmi przyczyn ii konsekwencji konsekwencji ich ich kłamstwa, aa także także uświadomienie im znaczenia prawdomówności. prawdomówności. Pamiętajmy, Pamiętajmy, że to od naszej reakcji na niewłaściwe zachowanie dziecka zależy, zależy, jaką jaką strategię strategię wybierze ono ono w przekazywaniu w przekazywaniunam naminformacji informacji – czy będzie mówiło prawdę, – czy będzie mówiło prawdę, czy czy Istotne ułatwienie dziecku przyznania się kłamstwa do kłamnie. nie.

Istotne jest jest więcwięc przyprzy tymtym ułatwienie dziecku przyznania się do stwa i umożliwienie mu naprawienia jego nieodpowiedniego zachowania, np. i umożliwienie mu naprawienia jego nieodpowiedniego zachowania, np. poprzez 95 94 . poprzez zasad postępowania wspólne wspólne ustalenieustalenie zasad postępowania .

Nauczenie wartości wartości to to najważniejsza najważniejsza rzecz, Nauczenie rzecz, 96 . jaką jakąmożemy możemyzrobić zrobićdla dlaszczęścia szczęściadziecka dziecka.

Linda RichardEyre Eyre95 Linda ii Richard

Istotą nauczania wartości powinno być dążenie do tego, aby dzieci stosowały w życiu wartości moralne, takie jak uczciwość i prawdomówność, nie ze względu na strach przed karą lub presję ze strony dorosłych, ale z uwagi na wewnętrzne przekonania i potrzeby. Pomocne w tym może być zastosowanie narzędzi TOC oraz odwołanie się do znanych dzieciom bohaterów literackich.

ETAP I Wybór bajki do miniprojektu Zaprezentowanie bajki „Pinokio”.

Utrwalenie treści bajki.

ETAP II Tworzenie historyjki obrazkowej Wyodrębnienie najważniejszych wydarzeń w bajce.

Wykonanie ilustracji do historyjki.

94) koźmińska Koźmińska I., 95) i., Olszewska Olszewska E., E., Z dzieckiem Z dzieckiem w świat w świat wartości, wartości, op. op. cit., cit., s. s. 79-80.

79-80.

95) Ibidem, 96) Ibidem, s. s. 5.

5.

53

54

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

Ustalenie kolejności obrazków.

Opowiadanie bajki w oparciu o historyjkę obrazkową.

ETAP III Zastosowanie ga³¹zki logicznej

Tworzenie gałązki w oparciu o bajkę „Pinokio”.

Opowiadanie bajki w oparciu o schemat gałązki logicznej.

Tworzenie indywidualnych gałązek logicznych.

ETAP IV Zastosowanie chmurki

Rozwiązanie konfliktu wewnętrznego Pinokia.

Określenie wspólnego celu.

Wskazanie propozycji rozwiązań.

Tworzenie indywidualnej chmurki.

ETAP V Zastosowanie drzewka ambitnego celu

Określenie naszego ambitnego celu.

Stworzenie listy przeszkód uniemożliwiających realizację ambitnego celu.

Przedstawienie propozycji rozwiązań (konkretnych działań).

Stworzenie harmonogramu działań (ułożenie rozwiązań w kolejności).

Realizacja ambitnego celu zgodnie z harmonogramem działań.

ETAP I Wybór bajki do miniprojektu Z uwagi na walory wychowawcze wykorzystano bajkę C. Collodiego „Pinokio”.

Zaprezentowanie bajki „Pinokio” i utrwalenie jej treœci

Bajkę możemy czytać, opowiadać, bądź prezentować w wersji filmowej – gdy bajka jest znana dzieciom, utrwalamy treść w formie opowiadania przez chętne dziecko lub podczas inscenizacji opartej na jej treści.

Fot. 16. Główny bohater bajki „pinokio”.

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

ETAP II Tworzenie historyjki obrazkowej Wyodrêbnienie najwa¿niejszych wydarzeñ w bajce Ustalenie najważniejszych zdarzeń w bajce podczas dyskusji z dziećmi na forum grupy.

Wykonanie ilustracji do historyjki

Podział dzieci na grupy i przydzielenie im określonych zadań – wykonanie ilustracji stanowiących kolejne elementy historyjki obrazkowej do bajki „Pinokio”.

ważNE! praca grupowa wpływa pozytywnie na kształtowanie kompetencji społecznych dzieci, w tym umiejętności współdziałania w zespole, a także współodpowiedzialności i wytrwałości w dążeniu do realizacji celów. oparta na zasadach partnerskiej współpracy sprzyja integracji grupy przedszkolnej.

Fot. 17. wykonanie ilustracji do bajki „pinokio”.

Ustalenie kolejnoœci obrazków Ułożenie historyjki obrazkowej do bajki „Pinokio” z wykorzystaniem prac wykonanych wcześniej przez poszczególne grupy dzieci.

OBRAZEK 1: Geppetto rzeźbi pajaca z kawałka lipowego drewna i prosi Gwiazdę Spełnionych Życzeń, aby zamieniła Pinokia w prawdziwego chłopca.

55

56

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

OBRAZEK 2: Błękitna Wróżka ożywia Pinokia i zwraca się z prośbą do świerszcza Jiminy’ego, aby uważnie śledził jego postępowanie.

OBRAZEK 3: Geppetto kupuje elementarz dla Pinokia.

OBRAZEK 4: Pinokio zostaje uwięziony w klatce przez Wielkiego Mistrza Stromboli.

OBRAZEK 5: Nos Pinokia wydłuża się, ponieważ bohater okłamał Błękitną Wróżkę. ilustracje do bajki pt. „pinokio” wykonane przez dzieci.

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

OBRAZEK 6: Lis i Kot podstępnie okradają Pinokia ze złotych monet.

OBRAZEK 7: Pinokio ucieka z kolegami do Krainy Zabawek i wyrastają mu ośle uszy.

OBRAZEK 8: Pinokio wpływa łódką do paszczy wieloryba, aby uratować swojego ojca.

OBRAZEK 9: Błękitna Wróżka zamienia Pinokia w prawdziwego chłopca. ilustracje do bajki pt. „pinokio” wykonane przez dzieci.

57

58

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

Opowiadanie bajki w oparciu o historyjkê obrazkow¹ Po ułożeniu obrazków w odpowiedniej kolejności, warto zachęcić dzieci do opowiadania bajki w oparciu o stworzoną historyjkę obrazkową.

ważNE! opowiadanie z użyciem historyjki obrazkowej sprzyja zapamiętaniu przez dziecko struktury bajki oraz utrwaleniu jej treści. przy tej okazji warto zachęcać wszystkie dzieci do aktywności na forum grupy i doskonalenia swoich kompetencji językowych, w tym umiejętności wypowiadania się w formie zdaniowej.

ETAP III Zastosowanie ga³¹zki logicznej Tworzenie ga³¹zki w oparciu o bajkê „Pinokio” Ułożenie obrazków według określonej kolejności zdarzeń z uzasadnieniem: dlaczego dany obrazek powinien być kolejnym elementem historyjki? – wykorzystanie schematu gałązki logicznej oraz wykonanej przez dzieci historyjki obrazkowej. W trakcie opowiadania bajki dzieci dokonują równolegle próby określenia relacji pomiędzy kolejnymi obrazkami historyjki. Przedstawiają w zagadkowych słoneczkach (pojawiających się od drugiego obrazka) swoje pomysły i rozwiązania ustalone na forum grupy, a następnie zakodowane w formie umownych, symbolicznych obrazków, tzw. pisma obrazkowego.

ważNE! pomocne w tym zadaniu może być zastosowanie pytań: dlaczego dana sytuacja się wydarzyła?; dlaczego bohater/bohaterowie zachowali się w określony sposób?; co wskazuje na to, że powinniśmy zastosować dany symbol?

Ponadto, analogicznie jak w przypadku bajki o Czerwonym Kapturku, warto skorzystać z gotowego schematu graficznego gałązki logicznej umieszczonego na wysokości linii wzroku dziecka, np. na tablicy lub ścianie w sali zajęć.

Fot. 18. Tworzenie gałązki logicznej do bajki „pinokio”.

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

Opowiadanie bajki w oparciu o schemat ga³¹zki logicznej Podczas opowiadania bajki w oparciu o schemat graficzny gałązki logicznej warto zachęcić dzieci do wypowiedzi z użyciem poniższego schematu oraz słownictwa: kiedy..., to wtedy..., ponieważ...

OBRAZEK 1: kiedy...

...stolarz Geppetto znalazł duży kawałek lipowego drewna, postanowił wystrugać z niego pięknego pajacyka. Przed zaśnięciem ujrzał Gwiazdę Spełnionych Życzeń i pomyślał życzenie, by Pinokio stał się prawdziwym chłopcem,

OBRAZEK 2: to wtedy...

...w nocy Błękitna Wróżka ożywiła Pinokia, prosząc świerszcza Jiminy’ego, aby uważnie śledził wszelkie jego zachowania,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: (dlaczego?) ponieważ...

...chciała spełnić życzenie Geppetta, który był samotny i bardzo pragnął mieć syna (symbol – gwiazda),

OBRAZEK 3: to wtedy...

...Geppetto kupił elementarz dla Pinokia,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: (dlaczego?) ponieważ...

...chciał, aby Pinokio, jak każdy normalny chłopiec, chodził do szkoły (symbol – elementarz),

OBRAZEK 4: to wtedy...

...po występie w teatrzyku kukiełek, Wielki Mistrz Stromboli uwięził Pinokia w klatce,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: (dlaczego?) ponieważ...

...nie posłuchał on ostrzeżenia Jiminy’ego i za namową Lisa i Kota wybrał się do teatrzyku zamiast do szkoły (symbole – świerszcz i wykrzyknik),

OBRAZEK 5: to wtedy...

...nos Pinokia wydłużył się,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: (dlaczego?) ponieważ...

...Pinokio okłamał Błękitną Wróżkę (symbol – długi nos),

OBRAZEK 6: to wtedy...

...Lis i Kot okradli Pinokia ze złotych monet,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: (dlaczego?) ponieważ...

...Pinokio za ich namową zakopał monety w ziemi, bo myślał, że wyrośnie z nich drzewo pieniędzy (symbol – drzewko z monetami),

OBRAZEK 7: to wtedy...

...Pinokiowi wyrosły ośle uszy,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: (dlaczego?) ponieważ...

...nie chciał się uczyć i wybrał się z kolegami do Krainy Zabawek (symbol – zabawki),

59

60

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

OBRAZEK 8: to wtedy...

...Pinokio wpłynął łódką do paszczy wieloryba i rozpalił tam ognisko,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: (dlaczego?) ponieważ...

...chciał uratować swojego ojca, który został połknięty przez wieloryba (symbol – SOS),

OBRAZEK 9: to wtedy...

...Wróżka zamienia Pinokia w prawdziwego chłopca,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: (dlaczego?) ponieważ...

...przekonała się, że Pinokio jest odważny i ma dobre serce (symbol – serce).

Fot. 19. Opowiadanie bajki „pinokio” w oparciu o gałązkę logiczną.

Możemy zastosować również inny sposób opowiadania bajki w oparciu o gałązkę, uwzględniający schemat i słownictwo: kiedy..., ponieważ..., to wtedy..., np.: OBRAZEK 1: kiedy...

...stolarz Geppetto znalazł duży kawałek lipowego drewna, postanowił wystrugać z niego pięknego pajacyka. Przed zaśnięciem ujrzał Gwiazdę Spełnionych Życzeń i pomyślał życzenie, aby Pinokio stał się prawdziwym chłopcem,

ZAGADKOWE SŁONECZKO: ponieważ...

...Błękitna Wróżka chciała spełnić życzenie Geppetta, który był samotny i bardzo pragnął mieć syna (symbol – gwiazda),

OBRAZEK 2: to wtedy...

...w nocy Błękitna Wróżka ożywiła Pinokia, prosząc świerszcza Jiminy’ego, aby uważnie śledził jego zachowanie.

Tworzenie indywidualnych ga³¹zek logicznych

Samodzielne uzupełnienie przez dzieci schematu gałązki w oparciu o bajkę (kartę pracy –znajdziesz „Pinokio” (karta załącznikna str.płycie 115). CD dołączonej do książki).

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

Fot. 20. praca indywidualna z wykorzystaniem gałązki logicznej.

ważNE! po skończeniu pracy warto umożliwić dzieciom prezentację jej efektów na forum grupy, a także zachęcić do opowiadania bajki w oparciu o własne gałązki.

rys. 18. Indywidualna gałązka logiczna wykonana w oparciu o treść bajki „Pinokio”.

ETAP IV Zastosowanie chmurki Przed przystąpieniem do rozwiązywania konfliktów za pomocą chmurki, warto omówić z dziećmi (najlepiej podczas rozmowy na forum grupy) etapy pracy z narzędziem. Pomocne w tym mogą być pytania: czego dotyczy nasz konflikt? (żądania), dlaczego żądania stron są dla nich ważne? (potrzeby), co chcemy osiągnąć poprzez rozwiązanie konfliktu? (wspólny cel), w jaki sposób i za pomocą jakich działań rozwiążemy konflikt? (rozwiązania).

WAŻNE ! Warto pamiętać,że żezagadkowe zagadkowe chmurki chmurki określają ważNE! warto pamiętać, określają żądania żądania dwóch dwóch stron stron konfliktu konfliktu oraz rozwiązań zazaorazwynikające wynikającezznich nichpotrzeby, potrzeby,aanasz naszcel celiizagadkowe zagadkowe słoneczko słoneczko rozwiązań wierają konkretne propozycje działań, zapisane w formie symbolicznych obrazwierają konkretne propozycje działań, zapisane w formie symbolicznych obrazków, wygrana –– wygrana wygrana9697.. ków,służące służące rozwiązaniu rozwiązaniu konfliktu, konfliktu, opartemu opartemu na na zasadzie zasadzie wygrana

97) D., Szmyt szmyt A., a., Dlaczego Dlaczego Pinokio 96) kamińska Kamińska D., Pinokio ma ma długi długi nos? nos? –– czyli czyli kilka kilka słów słów na na temat temat kłamstwa, kłamstwa, „bliżej „Bliżej przedszkola”, Przedszkola”, nr 11, 2011, 2011, s. s. 84-85.

84-85. nr 11,

61

62

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

Rozwi¹zanie konfliktu wewnêtrznego Pinokia: Sformułowanie żądań – czyli ustalenie: kogo dotyczy konflikt wewnętrzny?; czego dotyczy sytuacja, która wymaga podjęcia decyzji?; jakie są żądania? ŻĄDANIE 1: ŻĄDANIE 2:

Pinokio powinien mówić prawdę.

Pinokio nie powinien mówić prawdy.

Sprecyzowanie potrzeb – czyli ustalenie: co prowadzi do konfliktu?; dlaczego chcemy spełnić żądania?; jakie potrzeby z nich wynikają?

POTRZEBA 1: Pinokio powinien mówić prawdę, ponieważ kłamstwem sprawia

przykrość swoim bliskim (potrzeba miłości i akceptacji).

POTRZEBA 1:

Pinokio nie powinien mówić prawdy, ponieważ dzięki temu uniknie konsekwencji swoich działań (kary) (potrzeba bezpieczeństwa).

Określenie wspólnego celu – ustalenie: co nam da rozwiązanie konfliktu?

NASZ CEL: szczęśliwe rozwiązanie konfliktu – Pinokio postąpi właściwie.

Wskazanie propozycji rozwiązań – co możemy zrobić, aby rozwiązać konflikt?; jak sprawić, żeby była to sytuacja wygrana – wygrana? Wskazanie rozwiązania lub rozwiązań korzystnych dla wszystkich.

ZAGADKOWE SŁONECZKO ROZWIĄZAŃ:

Gepetto będzie szczęśliwy, jeśli Pinokio obieca mu, że nie będzie już kłamał. Gepetto i Pinokio wspólnie ustalą zasady postępowania w przypadku niewłaściwego zachowania Pinokia (np. jego kłamstwa). Błękitna Wróżka zamieni Pinokia w prawdziwego chłopca, jeśli obieca jej, że już zawsze będzie mówił prawdę. pinokio obieca, że nie będzie już kłamał. błękitna wróżka zamieni pinokia w chłopca.

potrzeba 1

Gepetto i pinokio ustalą wspólnie zasady.

Kłamstwem sprawia przykrość swoim bliskim.

żądanie 1 Pinokio powinien mówić prawdę.

nasz cel pinokio postąpi właściwie.

potrzeba 2 Uniknie konsekwencji swoich działań.

Rys. 19. Rozwiązanie konfliktu wewnętrznego Pinokia z zastosowaniem chmurki.

żądanie 2 Pinokio nie powinien mówić prawdy.

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

Tworzenie indywidualnej chmurki Rozwiązanie konfliktu wewnętrznego Pinokia – dzieci samodzielnie rozwiązapomocą pomocąchmurki chmurki konflikt wewnętrzny Pinokia (karta pracy została zują za konflikt wewnętrzny Pinokia (karta pracy – załącznik zamieszczona na str. 115). na płycie CD dołączonej do książki). ŻĄDANIE 1: Pinokio powinien mówić prawdę.

ŻĄDANIE 2: Pinokio nie powinien mówić prawdy.

Rys. 20. Rozwiązanie konfliktu wewnętrznego z zastosowaniem chmurki – praca indywidualna.

ważNE! Konflikty (wewnętrzne i zewnętrzne) dotyczące bohaterów bajki mogą stanowić ciekawe wątki do dyskusji z dziećmi. do rozważań z zastosowaniem chmurki możemy wykorzystać inne tematy: konflikt wewnętrzny pinokia: czy być posłusznym ojcu, czy nie?; konflikt wewnętrzny pinokia: pójść do szkoły czy wybrać się z kolegami do Krainy Zabawek?; konflikt zewnętrzny Gepetta i pinokia: Gepetto chce, aby pinokio chodził do szkoły, a pinokio nie chce chodzić do szkoły.

ETAP V Zastosowanie drzewka ambitnego celu Okreœlenie ambitnego celu: Ustalenie w toku rozmowy z dziećmi: jakiego zadania chcemy się podjąć?; jaki jest nasz ambitny cel? NASZ AMBITNY CEL: Wykonanie czapki dla Pinokia.

Ustalanie przeszkód i rozwi¹zañ:

Dyskusja na temat: czego potrzebujemy, aby wykonać czapkę dla Pinokia? – sprecyzowanie przeszkód i przedstawienie propozycji rozwiązań w postaci działań zaproponowanych przez dzieci za pomocą umownych, symbolicznych obrazków.

ważNE! podobnie jak w przypadku bajki o czerwonym Kapturku, podczas pracy z dziećmi warto zastosować symbole określające: cel – strzałka, przeszkody – smutna buźka oraz rozwiązania – uśmiechnięta buźka, a pomysły proponowane przez dzieci prezentować za pomocą symbolicznych rysunków (pisma obrazkowego).

63

64

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

Nasz aMbiTNy cEL: wykonanie czapki dla pinokia pRzEszkODy

ROzwiązaNia (DziałaNia)

 brak wzoru/szablonu do wykonania czapki

 zaproponowanie pomysłów (przez dzieci lub nauczyciela)

 brak papieru, z którego wykonamy czapkę

 wykorzystanie wycinanek, kolorowego papieru lub gazet

 brak nożyczek i kleju

 przygotowanie przez dyżurnych potrzebnych przyborów i pomocy

Rys. 21. Drzewko ambitnego celu – ambitny cel, przeszkody i proponowane rozwiązania.

Opracowanie harmonogramu dzia³añ

Harmonogram działań tworzymy w kierunku od dołu do góry. Rozpoczynamy od działań najważniejszych, które możemy zrealizować najszybciej – aż do działań realizowanych w późniejszym czasie. wykONaNiE czapki DLa piNOkia

przygotowanie przez dyżurnych potrzebnych przyborów i materiałów

wykorzystanie wycinanek kolorowego papieru lub gazet

zaproponowanie pomysłów wzoru czapki dla pinokia przez dzieci lub nauczyciela Rys. 22. Drzewko ambitnego celu – harmonogram działań.

Realizacja ambitnego celu

Realizacja zaplanowanych działań odbywa się zgodnie z ustalonym harmonogramem.

ważNE! w trakcie realizacji ambitnego celu można wykorzystać harmonogram działań jako tzw. listę kontrolną, na której wspólnie z dziećmi będziemy odznaczać te zadania, które udało się już zrealizować.

Praktyczne pomys³y na zabawê – miniprojekty edukacyjne

O TYM WARTO PAMIÊTAÆ!

Literatura dziecięca stanowi wzór języka literackiego, dzięki czemu wpływa korzystnie na rozwijanie kompetencji językowych i komunikacyjnych dziecka. Odpowiedni dobór utworów pomaga dziecku w poznawaniu świata, sprzyja poznawaniu norm społecznych oraz pozytywnych wzorców zachowań, a także uczy rozwiązywania trudnych sytuacji.

Podczas pracy indywidualnej z dziećmi skorzystajmy z gotowych schematów narzędzi TOC oraz kart pracy zaproponowanych na w załącznipłycie CD dołączonej do książki. kach.

Warto zachęcać dzieci do rozmowy lub dyskusji na forum grupy na temat indywidualnie stworzonych gałązek i chmurek. Analiza tych prac dostarczy nam cennych informacji, na ile dzieci opanowały już proces posługiwania się narzędziami TOC oraz wskaże ewentualne trudności, jakie dzieci napotkały podczas samodzielnej pracy z narzędziami.

Stosując chmurkę pamiętajmy, że zagadkowe chmurki określają żądania dwóch stron konfliktu oraz wynikające z nich potrzeby, a nasz cel i zagadkowe słoneczko rozwiązań zawierają konkretne propozycje działań zapisane w formie symbolicznych obrazków (pisma obrazkowego), służące korzystnemu rozwiązaniu konfliktu, opartemu na zasadzie wygrana – wygrana.

W trakcie realizacji naszego ambitnego celu wykorzystajmy harmonogram działań jako tzw. listę kontrolną, na której wspólnie z dziećmi będziemy sukcesywnie odznaczać zrealizowane już zadania.

Praca grupowa wpływa korzystnie na kształtowanie kompetencji społecznych dzieci, w tym umiejętności współdziałania w zespole – gdy oparta jest na zasadach partnerskiej współpracy, uczy również współodpowiedzialności i wytrwałości w dążeniu do realizacji celów, co sprzyja integracji grupy przedszkolnej.

I NAJWAŻNIEJSZE! Praktyka czyni mistrza zatem organizujmy jak najwięcej sytuacji edukacyjnych sprzyjających wykorzystaniu narzędzi TOC w praktycznym działaniu. Każda aktywność jest cenna, gdyż dziecko potrzebuje wielu praktycznych doświadczeń, a ćwiczenia oraz powtórzenia pomagają mu w utrwalaniu zdobytych umiejętności.

Należy przy tym pamiętać, że dziecko łatwiej zapamiętuje informacje, które są dla niego ciekawe, zaskakujące i zabawne, a także wielokrotnie powtarzane.

65

110

Opinie o ksi¹¿ce

Opinie o ksi¹¿ce

Opinie o ksi¹¿ce TOC i ksi¹¿ce Opinie o narzêdziach Przeżyj swe życie na czynieniu czegoś,

Przeżyj swe życie na czynieniu czegoś, 114 . co będzie trwało dłużej niż samo życie129 co będzie trwało dłużej niż samo życie. bobbi Deporter Bobbi DePorter

Dorota Kamińska ma ogromy wpływ na wczesną edukację dziecka dzięki zastosowaniu narzędzi TOC i zaprezentowaniu ich w tej książce. Wiele badań pokazuje, jak bardzo ważne jest stymulowanie rozwoju dziecka w pierwszych latach jego życia, kiedy zdobywa ono umiejętności kluczowe dla całego życia.

Dorota Kaminsky is doing a great contribution to early education with her TOCfE tools applications, presented in this book. Many researchers have demonstrated the importance of stimulating kids brains in their early years, when their development is the major one in the whole life.

Eli Goldratt marzył, aby pozostawić po sobie lepszy świat, a Dorota wprowadza jego marzenia w życie poprzez pokazanie nauczycielom, w jaki sposób używać jego narzędzi we wczesnej edukacji dzieci w sposób kreatywny, systematyczny i dający dzieciom radość. Jestem pewna, że bardzo wiele dzieci zostanie pozytywnie wzmocnionych poprzez narzędzia myślowe TOC i z przyjemnością będzie je stosować.

Eli Goldratt dreamed about leaving behind him a better world, and Dorota is materializing this thought, enabling teachers to apply his thinking tools to the early childhood, in a creative, systematic and enjoying way. I am sure that a lot of kids will be empowered by this applications, and will love this approach to critical thinking through reading.

Dorota podzieliła się w tej książce swoją wielką intuicją związaną z potrzebami edukacyjnymi dzieci, równocześnie wkładając w nią swoją utalentowaną duszę, mnóstwo miłości i życzliwości.

Dorota shares in this book, her great intuition about kids learning needs, and at the same time her gifted soul, plenty of love and kindness.

Rosy Perez-Servin dyrektor oraz założycielka Greenwich School w Leon w stanie Guanajuato w Meksyku, gdzie stosuje narzędzia TOCfE na wszystkich poziomach nauczania Myśl praca i działaj!, praca zbiorowa, wyd.

Edycja Świętego pawła, częstochowa 2009.

129) Myśl 114) i działaj!, zbiorowa, wyd. Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2009.

85

86 86

Opinie o kisi¹¿ce Opinie o kisi¹¿ce

Opinie o ksi¹¿ce

Dorota Dorota Kamińska, Kamińska, którą którą uważam uważam za za nadzwyczajną nadzwyczajną osobę, osobę, jest jest certyfikowanym certyfikowanym przeze mnie trenerem TOC for Education Master Facilitator.

Dorota przeze mnie trenerem TOC for Education Master Facilitator. Dorota znakomicie znakomicie połączyła wysoki poziom posługiwania się narzędziami myślowymi TOC połączyła wysoki poziom posługiwania się narzędziami myślowymi TOC zz innymi innymi najlepszymi najlepszymi praktykami praktykami w w edukacji. edukacji. W W wyniku wyniku tego tego stworzyła stworzyła bardzo bardzo nowatorski, nowatorski, kreatywny kreatywny ii efektywny efektywny program, program, który który znacząco znacząco wzmacnia wzmacnia zarówno zarówno wartości wartości popoznawcze i kreatywne nauczania, jak i jego rezultaty dla młodych uczniów. znawcze i kreatywne nauczania, jak i jego rezultaty dla młodych uczniów.

Dorota Dorota Kaminska Kaminska has has been been certified certified by by me me personally personally as as a a TOC TOC for for Education Education Master Facilitator and one whom I consider to be extraordinary.

Dorota Master Facilitator and one whom I consider to be extraordinary. Dorota has has brilliantly brilliantly synthesized synthesized her her high high –– level level mastery mastery of of the the TOC TOC thinking thinking and and communication communication tools tools with with other other well well regarded regarded best best practices practices in in education. education.

As a result, she has developed very cutting-edge, creative and As a result, she has developed very cutting-edge, creative and effective effective apapplications that significantly enhance both cognitive and creative learning plications that significantly enhance both cognitive and creative learning outcomes outcomes for for young young learners. learners.

Dorota Dorota została została zaproszona, zaproszona, aby aby zaprezentować zaprezentować swoje swoje innowacyjne innowacyjne rozwiązania rozwiązania dla ponad 600 nauczycieli z 10 krajów, podczas głównej sesji XII międzynarododla ponad 600 nauczycieli z 10 krajów, podczas głównej sesji XII międzynarodowej wej konferencji konferencji TOCfE, TOCfE, która która odbyła odbyła się się w w listopadzie listopadzie 2010 2010 roku roku w w Limie, Limie, Peru.

Peru.

Prezentacja została tak dobrze przyjęta, że na jej późniejszych warsztatach Prezentacja została tak dobrze przyjęta, że na jej późniejszych warsztatach nie nie tylko tylko panował panował tłok, tłok, ale ale dużo dużo osób osób nie nie mogło mogło się się na na nie nie dostać. dostać. Taka Taka sama sama reakcja reakcja została została zauważona zauważona podczas podczas XIII XIII międzynarodowej międzynarodowej konferencji, konferencji, która która odbyła odbyła się się w Polsce, w Płocku w 2011 roku. w Polsce, w Płocku w 2011 roku.

Dorota Dorota was was invited invited to to present present her her innovative innovative applications applications at at a a general general sessession to over 600 educators from 10 countries at the 12th TOC for Education sion to over 600 educators from 10 countries at the 12th TOC for Education International International Conference Conference held held November November 2010 2010 in in Lima, Lima, Peru.

Peru. This This presentapresentation tion was was so so well well received received that that her her subsequent subsequent workshops workshops were were not not only only filled filled to capacity but many had to be turned away.

The same response was noted to capacity but many had to be turned away. The same response was noted among among Polish Polish teachers teachers during during the the 13th 13th TOC TOC for for Education Education International International Conference held in October 2011 in Plock, Poland.

Conference held in October 2011 in Plock, Poland.

Dorota Dorota zastosowała zastosowała te te kreatywne kreatywne pomysły pomysły w w książce. książce. Wykorzystując Wykorzystując bajki, bajki, umożumożliwiła młodszym uczniom rozwijanie wyższego poziomu myślenia i umiejętności liwiła młodszym uczniom rozwijanie wyższego poziomu myślenia i umiejętności komunikacyjnych komunikacyjnych potrzebnych potrzebnych w w ich ich codziennym codziennym życiu, życiu, teraz teraz ii w w przyszłości. przyszłości.

Dorota Dorota has has now now put put these these creative creative ideas ideas and and applications applications into into a a book book that that uses stories to enable young learners to develop the higher order uses stories to enable young learners to develop the higher order thinking thinking and and communication communication skills skills they they need need in in their their every every day day lives lives now now and and in in the the future. future.

Dorota Dorota jest jest doskonałym doskonałym edukatorem, edukatorem, który który ilustruje ilustruje przykład przykład przemiany przemiany nauczynauczyciela w kontekście idealnego uczenia się przez całe życie. ciela w kontekście idealnego uczenia się przez całe życie.

A A transformative transformative teacher, teacher, Dorota Dorota Kaminska Kaminska is is a a consummate consummate educator educator who who exemplifies the ideal of life long learning. exemplifies the ideal of life long learning.

Kathy Kathy Suerken Suerken President President and and CEO, CEO, TOC TOC for for Education, Education, Inc. Inc.

111

112

Opinie o ksi¹¿ce

Opinie o ksi¹¿ce Opinie o ksi¹¿ce

Podczas Podczas gdy gdy obserwowałem obserwowałem dzieci dzieci przedszkolne przedszkolne uczące uczące się się według według logicznej logicznej strukstruktury zdałem sobie sobie sprawę, sprawę, tury opartej opartej na na fabułach fabułach bajek, bajek, którą którą wdrażała wdrażała Pani Pani Dorota, Dorota, zdałem jak jak ta ta niesamowita niesamowita metoda metoda pomaga pomaga dzieciom dzieciom być być zmotywowanymi, zmotywowanymi, entuzjastyczentuzjastycznymi nymi ii skupionymi skupionymi na na procesie procesie myślenia myślenia oraz oraz umiejętnościach umiejętnościach komunikacyjnych. komunikacyjnych.

While While II was was looking looking the the preschoolar preschoolar kids kids learning learning from from the the logic logic structures structures that Professor Dorota developed to teach how to think based on that Professor Dorota developed to teach how to think based on built built a a tail tail story, story, II realize realize that that this this amazing amazing method method really really help help to to child child to to be be motimotivated, vated, enthusiastic enthusiastic and and focussed focussed on on adquired adquired a a clear clear thinking thinking process process and and strong strong communication communication skills. skills.

Rafael Conde Conde Dr Rafael

starszy doradca TOCfE; honorowy dyrektor TOCfE w Ameryce Łacińskiej (1997–2010); starszy doradca TOCfE; honorowy dyrektor TOCfE w Ameryce Łacińskiej (1997–2010); realizator Projektów TOCfE w Kolumbii, Wenezueli, Kostaryce, Ekwadorze i Peru; realizator Projektów TOCfE w Kolumbii, Wenezueli, Kostaryce, Ekwadorze i Peru; stosował narzędzia TOC na wszystkich poziomach edukacji, wliczając poziom uniwersytecki; stosował narzędzia TOC na wszystkich poziomach edukacji, wliczając poziom uniwersytecki; pracował również z rodzicami i organizacjami społecznymi; pracował również z rodzicami i organizacjami społecznymi; konsultant TOC w biznesie i służbie zdrowia konsultant TOC w biznesie i służbie zdrowia

Książka Książka ta ta cudownie cudownie ilustruje ilustruje użycie użycie narzędzi narzędzi myślowych myślowych TOC. TOC. Użycie Użycie narzędzi narzędzi jest naturalnie włączone w działalność zabawową dziecka, podobnie jak jest naturalnie włączone w działalność zabawową dziecka, podobnie jak czytanie czytanie ii rysowanie. rysowanie. Każde Każde małe małe dziecko dziecko nieposiadające nieposiadające umiejętności umiejętności czytania, czytania, może może uczyć uczyć się, jak myśleć jasno. się, jak myśleć jasno.

This This book book is is a a wonderful wonderful illustration illustration of of using using TOC TOC thinking thinking tools. tools. The The use use of tool is naturally incorporated as a part of fun activities, such as reading of tool is naturally incorporated as a part of fun activities, such as reading and and drawing. drawing. Even Even without without writing writing sentences, sentences, young young children children can can learn learn how how to think clearly. to think clearly.

Dr Dr Ph. Ph. Motoi Motoi Tobita Tobita

sekretarz generalny TOCfE w Japonii sekretarz generalny TOCfE w Japonii

Proponowany Proponowany w w miniporadniku miniporadniku przez przez Panią Panią Dorotę Dorotę Kamińską Kamińską sposób sposób pracy pracy stastanowi dla mnie źródło inspiracji.

Użycie narzędzi TOC w pracy z dziećmi nowi dla mnie źródło inspiracji. Użycie narzędzi TOC w pracy z dziećmi to to fantafantastyczny styczny pomysł pomysł na na pokazanie pokazanie naszym naszym maluchom maluchom prostego prostego sposobu sposobu na na rozwiązyrozwiązywanie problemów.

To lekcja, z której można czerpać korzyści na resztę wanie problemów. To lekcja, z której można czerpać korzyści na resztę życia, życia, jeśli jeśli wraca się do niej systematycznie. wraca się do niej systematycznie.

Cudowne Cudowne w w tym tym wszystkim wszystkim jest jest to, to, że że aby aby zacząć zacząć używać używać narzędzi narzędzi TOC, TOC, dziedzieci wcale nie muszą posiadać umiejętności czytania i pisania, co więcej uczą ci wcale nie muszą posiadać umiejętności czytania i pisania, co więcej uczą się się poprzez poprzez zabawę, zabawę, więc więc taka taka lekcja lekcja na na długo długo pozostanie pozostanie w w ich ich pamięci. pamięci. Pojawia Pojawia się się tylko tylko jedno jedno pytanie: pytanie: jak jak bardzo bardzo my, my, nauczyciele, nauczyciele, chcemy chcemy się się w w to to zaangażować? zaangażować?

Ja Ja chcę chcę ii bardzo bardzo dziękuję dziękuję za za pomysły pomysły oraz oraz instruktaż! instruktaż!

Monika Monika Stefańska Stefańska

Przedszkole „Learning

by Playing”, Calgary, Kanada Przedszkole „Learning

by Playing”, Przedszkole „Learning by Playing”, Kanada

87 87

Opinie o ksi¹¿ce

88

Opinie o kisi¹¿ce

Proste narzędzia są niezwykle potrzebne w pracy z małymi dziećmi. Dzięki zastosowaniu narzędzi TOC umożliwiamy najmłodszym zdobywanie wiedzy w sposób twórczy, rozwijamy wyobraźnię i myślenie przyczynowo-skutkowe, pozwalamy na samodzielne poszukiwanie rozwiązań. Wykorzystując chmurkę, w prosty sposób uczymy rozwiązywania konfliktów, problemów, uczymy, jak radzić sobie w sytuacjach trudnych, co jest niezwykle ważną umiejętnością w późniejszym życiu. Myślę, że narzędzia myślowe TOC są bardzo przydatne i możliwe do wykorzystania w pracy z dziećmi na każdym poziomie edukacyjnym (dzieci w każdym wieku).

Zastosowałam je w pracy z czterolatkami. Wspólnie przypomnieliśmy sobie treść bajki o Pinokiu, dzieci ilustrowały konkretne wydarzenia według własnych pomysłów. Następnie próbowały ułożyć je w odpowiedniej kolejności i opowiedzieć o nich (podawały przyczynę konkretnych zdarzeń, które wcześniej wspólnie omówiliśmy). Na pewno zrozumiały jedno – Pinokio miał wspaniałych przyjaciół, którzy niejednokrotnie pomogli mu pokonać trudności. Dzieci przekonały się także, że kłamstwem niczego nie można osiągnąć. Rysunki, które wykonały maluchy, były cudne, a ich wypowiedzi dojrzałe i przemyślane.

Po raz pierwszy zetknęłam się z narzędziami TOC w ubiegłym roku w Krakowie, podczas 6. Ogólnopolskiego FORUM Edukacyjnego zorganizowanego przez Centrum Edukacyjne BLIŻEJ PRZEDSZKOLA, oglądając prezentację autorki miniporadnika. Byłam zachwycona Dorotą, jej zaangażowaniem, pomysłowością, zapałem do pracy, prostotą i możliwościami zastosowania narzędzi TOC z dziećmi w wieku przedszkolnym. A ponieważ „mam nosa” do twórczych ludzi oraz do ciekawych metod, które można zastosować w codziennej pracy z dziećmi, bez chwili zastanowienia poprosiłam ją o kontakt i poprowadzenie szkolenia dla nauczycieli z mojej placówki.

Wdrażając narzędzia TOC, wykorzystywałam różne propozycje Twoich zabaw, Dorotko! Przeprowadzałam je o poranku, w małych grupach i zawsze cieszyły się ogromnym zainteresowaniem dzieci!

Zachęcam wszystkich, którzy jeszcze nie znają narzędzi TOC, do zastosowania ich w swojej codziennej pracy. Naprawdę warto! Na nowo odkryjecie potencjał, jaki drzemie w Was oraz w Waszych wychowankach. A Tobie, Dorotko, bardzo dziękuję za kreatywność, zaangażowanie i twórcze podejście do edukacji małego dziecka!

Maria Majak-Rebizant dyrektor Przedszkola Samorządowego nr 5 w Tomaszowie Lubelskim

113