Mniej mowcie wiecej dzialajcie dzialam rozumiem opisuje by Joanna Apanasewicz

R W

O C

G Z W

R E

A S D

M E D U K A C J I N O S Z K O L N E J Z I A Ł A N I U

MN IEJ MÓWCIE – WIĘCEJ DZIAŁAJCIE DZIAŁAM – ROZUMIEM – OPISUJĘ

Małgorzata Sku ra & Michał Lisicki

Spis treś ci

Zam iast w stępu

Kto chod zi d o szkoły: d ziecko czy uczeń?

1. Założenia program u

Program , czyli jak program ow ać proces uczenia się

Konstruktyw izm

Działanie

Od konkretu przez nazw ę po sym bol

Doś w iad czanie m oże być tylko osobiste

Szczególna rola szkolnej ed ukacji m atem atycznej

Szczególna rola szkoln ej w iedzy na tem at praw człow ieka

Zasad y realizacji p rogram u ed ukacji w czesnoszkolnej w d ziałaniu „Mniej m ów cie – w ięcej d ziałajcie”

Współpraca z rod zicam i

2. Cele nauczania i w ychow ania

Cele ogólne

Cele szczegółow e w zakresie w spom agania d ziecka w rozw oju społeczno -em ocjonalnym oraz etycznym

Cele szczegółow e w zakresie w spom agania d ziecka w rozw oju intelektualnym

Cele szczegółow e w zakresie w spom agania d ziecka w procesie uczenia się

Cele szczegółow e w zakresie w spom agania d ziecka w rozw oju fizycznym

3. Organizacja procesu kształcenia i w ychow ania

4. Treś ci nauczania i w ychow ania w pod ziale na kolejne klasy

Ed ukacja m atem atyczna w raz ze w spom aganiem rozw oju um ysłow ego

Ed ukacja społeczna z etyką i w ychow aniem patriotycznym

Ed ukacja polonistyczna

Język obcy now ożytny

Ed ukacja plastyczna

Ed ukacja m uzyczna

Ed ukacja techniczna

Ed ukacja przyrod nicza

Zajęcia kom puterow e

Wychow anie fizyczne i ed ukacja zd row otna

Język m niejszoś ci narod ow ej lub etnicznej

Język regionalny – język kaszubski

5. Sposoby ociągania celów

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e Sk u r a & Li s i c k i

Przykład ow y scenariusz zajęć

2 7. Opis założonych osiągnięć ucznia z pod ziałem na kolejne klasy i poszczególne ed ukacje

Zakład ane osiągnięcia

Opis założonych osiągnięć ucznia w ed ukacji m atem atycznej ze w spom aganiem rozw oju um ysłow ego

Opis założonych osiągnięć ucznia w ed ukacji społecznej z etyką i w ychow aniem patriotycznym

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie ed ukacji polonistycznej

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie języka obcego now ożytnego

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie ed ukacji plastycznej

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie ed ukacji m uzycznej

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie ed ukacji technicznej

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie ed u kacji przyrod niczej

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie zajęć kom puterow ych

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie w ychow ania fizycznego i ed ukacji zd row otnej

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie języka m niejszoś ci narod ow ej lub etnicznej

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie język a regionalnego – języka kaszubskiego

Kryteria oceny i m etod y bad ania osiągnięć uczniów

Bibliografia

Proponow ane lektury

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e Sk u r a & Li s i c k i

Zam iast w stępu Dobre funkcjonow anie człow ieka opiera się na co najmniej czterech filarach – rozw oju um ysłow ym , em ocjonalnym , społecznym oraz fizycznym . Człow iek m oże stać stabilnie tylko na zrów now ażonych filarach. Program ed ukacji w czesnoszkolnej w d ziałaniu „Mniej m ów cie – w ięcej d ziałajcie” już tytułem naw iązuje d o nad rzędn ej roli aktyw noś ci, także fizycznej, w procesie rozw oju. Działanie, rozum iane także jako ruch, to d la d ziecka naturalna form a funkcjonow ania. Sform alizow ana ed ukacja, program ow ana w tym opracow aniu, nie ogranicza się d o w spom agania rozw oju um ysłow ego. Działanie to pod staw a, punkt ć czas i przestrzeń operacji – na

e sposoby

w ykorzystyw ania. Jednym z pod staw ow ych celów program u jest rozw ijan ie um iejętnoś ci stosow ania ad ekw atnych strategii rozw iązyw ania problem ów i porozum iew ania się. W publikacji przed staw iam y pom ysł na zaprogram ow anie ed ukacji w klasach I–

. Program

. Zgod nie z program nauczania s

๏

szczegółow e cele kształcenia i w ychow ania (rozd ział 2);

๏

auczania zaw artym i w pod staw ie program ow ej kształcenia ogólnego (rozd ział 4);

๏ e realizow any (rozd ziały 3, 5 i 6);

๏ .

1 2

S. Dylak, Wprowadzenie do konstruowania szkolnych programów nauczania, Wydaw nictwo Szkolne PWN , Warszawa 2000, s. 15. H . Kom orow ska, O programach prawie wszystko, WSiP, Warszawa 1999, s. 12.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Kto chodzi do szkoły: dziecko czy uczeń?

szkoły to nie tylko ucze

lecz zd olnoś ci

gd y próbuje rozd zielić role

W program ie zm iany

Program edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie”

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

1. Założenia program u Program, czyli jak programować proces uczenia się Program to p lan zam ierzonych czynnoś ci, w którym au tor p rogram u je d ziałania, m ające d op row ad zić d o osiągnięcia zam ierzonego celu w p ostaci zm iany. Przez zmianę rozumiemy pojaw ienie się now ych kompetencji w postaci przysw ojenia now ej w iedzy, opanow ania now ych umiejętnoś ci, przyjęcia now ych postaw . W Programie edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” p rzed staw iam y p om ysł na zorganizow anie d zieciom szkolnej ed u kacji na p oziom ie klas I–III szkoły p od staw ow ej. Prop onow any p rogram nau czania stanow i op is realizacji zad ań i celów d otyczących ed u kacji d ziecka w p ierw szych trzech latach nau czania szkolnego. Cele i zad ania op ierają się na zap isach p od staw y p rogram ow ej d la ed u kacji w czesnoszkolnej, które w zbogaciliś m y o d od atkow e treś ci, w d u żej m ierze rozszerzające p rzed e w szystkim zakres ed u kacji m atem atycznej p rzew id ziany p rzez p od staw ę p rogram ow ą. Dlaczego aku rat m atem atycznej, o tym w d alszej częś ci tego rozd ziału . Dzieci zm ieniają się. Z niep okojem obserw u jem y, jak p rzyczyny tych zm ian p rzyp isu je się p rocesow i akceleracji. N aszym zd aniem , zm iany są p rzed e w szystkim jakoś ciow e, a nie iloś ciow e. Dzieci w zrastają w innych w aru nkach: elektroniczne m ed ia m ają coraz w iększy w p ływ , zasięg i siłę na otaczającą rzeczyw istoś ć oraz na sam e d zieci . Mass m ed ia w yp ełniają p rzestrzeń d ziecka i jed nocześ nie kształtu ją jego p ercep cję. Są one d zisiaj nie tylko głów nym ź ród łem inform acji, też lecz także zm ieniają sp osób, w jaki d ziecko organizu je sw oją u w agę. Potrzebu je ono w ielu zm ieniających się bod ź ców . N au czyciel p rzyciągnie u w agę d ziecka, gd y p rezentow ane p rzez niego treś ci będ ą p od aw ane w sp osób atrakcyjny z p u nktu w id zenia u cznia. Dziecko, które sp ęd za d u żo czasu na su rfow aniu p o internecie, którego p ółki u ginają się p od ciężarem zabaw ek, nie p otrafi często skoncentrow ać się na d łu żej na jed nej rzeczy. Dlatego p ostanow iliś m y w Programie edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” p osłu żyć się m etod ą „kija i m archew ki”. Prop onu jem y w ieloś ć ś rod ków realizacji celów , które z jed nej strony są atrakcyjne d la d ziecka, z d ru giej zaś p ow od u ją, że p rzez d łu ższy czas koncentru ją u w agę d ziecka na jed nej czynnoś ci. Więcej na ten tem at w rozd ziale 3. Pod czas p rogramow ania szkolnej ed u kacji d ziecka op isaliś m y:

๏

ogólne cele nauczania, które bezp oś red nio w ynikają z p od staw y p rogram ow ej d la ed u kacji w czesnoszkolnej i od noszą się d o organizow ania aktyw noś ci d zieci w m łod szym w ieku szkolnym ;

๏

szczegółow e cele nauczania, które w ynikają z ogólnych celów kształcenia i zad ań ed u kacyjnych zap isanych w p od staw ie p rogram ow ej i są p rzew id ziane d o realizacji w czasie trzyletniego etap u kształcenia;

๏

treś ci nauczania, które w ynikają ze szczegółow ych celów nau czania i są realizow ane w kolejnych latach nau czania; p od zieliliś m y je na p od staw ow e zakresy ed u kacji w obrębie każd ej klasy; w obrębie zakresów treś ci nau czania u łożyliś m y zgod nie z zasad ą stop niow ania tru d noś ci;

๏

sposoby osiągania celów z u w zględ nieniem m ożliw oś ci ind yw id u alizacji p racy d zieci w zależnoś ci od ich p otrzeb i u m iejętnoś ci; zam ieszczam y w skazów ki, w jaki sp osób nau czyciel

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

m oże zorganizow ać d zieciom ed u kację (stanow ią one p rop ozycje m etod nau czania); op isu jem y też form y organizacyjne, które m ają sp rzyjać osiąganiu p rop onow anych celów ;

๏

opis założonych osiągnięć ucznia, czyli zachow ań, które m oże zaobserw ow ać nau czyciel, a które w skazu ją na osiągnięcie okreś lonego celu ;

๏

kryteria oceny i metody spraw dzania osiągnięć ucznia.

Konstruktyw izm Program edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” w d u żej m ierze op iera się na konstru ktyw istycznym p od ejś ciu d o u czenia się. Efektyw ne nau czanie p olega na stw orzeniu d ziecku takich w aru nków d o d ziałania, aby ono sam o bu d ow ało w łasną w ied zę. Wied za p ojm ow ana jest zgod nie z d efinicją Jeana Piageta. W jego rozu m ieniu w ied za to w ynalazek, konstru kcja p ow stająca w u m yś le człow ieka, w ynik jego aktyw noś ci. Jean Piaget w yróżnił trzy rod zaje w ied zy: w ied zę fizyczną – w ied za o fizycznych w łaś ciw oś ciach p rzed m iotów , zjaw isk i zd arzeń; d ziecko zd obyw a ją p op rzez w łasne zm ysły – obserw u je, słu cha, d otyka, m anip u lu je p rzed m iotam i; w ied zę logiczno-m atem atyczną – konstru ow ana na p od staw ie m yś lenia d ziecka o d oś w iad czeniach zw iązanych z rzeczam i i zd arzeniam i; op iera się na d ziałaniu na p rzed m iotach, ale tu taj p rzed m ioty tylko p oś red niczą w konstru ow aniu w ied zy; w ied zę sp ołeczną – w ied za p otrzebna d o w łaś ciw ego fu nkcjonow ania w gru p ie sp ołecznej; d ziecko konstru u je ją na p od staw ie w łasnych interakcji sp ołecznych, w sp ółp racy i w sp ółd ziałania z innym i, p rzysw ajania regu ł i p raw m oralnych, języka 3. Konstru ktyw istyczne p od ejś cie d o u czenia się obligu je nas d o p rop onow ania nau czycielom m etod aktyw nych. Metod y te op isu jem y w rozd ziale 5. Wied za nie jest p rzekazyw ana od nau czyciela d o u cznia w p rosty sp osób. W w yniku sw oich d ziałań i p oszu kiw ań d zieci bu d u ją w łasne rozu m ienie ś w iata p op rzez m od yfikow anie w cześ niejszych d oś w iad czeń. Proces nau czania organizow any zgod nie z założeniam i konstru ktyw izm u op iera się na bu d ow aniu p om ostów m ięd zy tym , co d ziecko ju ż w ie, a tym , co d op iero m a p oznać . Jako p rzykład p osłu ży p oniższa sytu acja ed u kacyjna m ająca na celu rozp oznaw anie i nazyw anie kształtu koła na rysu nku .

N ajpierw zaciekaw ienie... W każd ym d ziecku d rzem ie p asja od kryw cy. Przew ażnie w ystarczy m u nie p rzeszkad zać , czasem jed ynie od p ow ied nio u kieru nkow ać . Aby p om óc d ziecku zgłębić now e zagad nienie nau czyciel zaczyna od w zbu d zenia w nim zainteresow ania, ciekaw oś ci p oznaw czej. Wyw ołu je to w ew nętrzną m otyw ację d o u czenia się. W jaki sp osób to zrobić ? N a p rzykład zad ając zaskaku jące p ytanie lu b na od w rót – u w ażnie słu chając p ytań d ziecka i zachęcając je d o p oszu kiw ania od p ow ied zi. N au czyciel korzysta p rzy tym z w yd arzeń z życia szkoły, klasy, m iejscow oś ci 4. W jaki sp osób m ożna za p om ocą sznu rka, ołów ka i p inezki narysow ać koło?

3 4

Por. J. Piaget, Development and learning, [w :] Piaget rediscovered, red . R.E. Ripple, V.N . Rockastle, N Y 1964. Por. A. Florek Dziecko w grupie, Ped agog, Warszawa 2010.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Potem naw iązanie do tego, co już dziecko w ie, umie ... Dziecko to nie biała kartka, którą zap isu je nau czyciel. Kied y staw ia się p rzed nim p roblem d o rozw iązania, u czeń ju ż coś w ie, coś p otrafi. Zad anie nau czyciela p olega na od p ow ied nim w yd obyciu i rozp oznaniu zasobu w ied zy i u m iejętnoś ci d ziecka. Często bow iem na tym etap ie rozw oju u jaw nia się zafałszow any obraz ś w iata, jaki p osiad a d ziecko. N a p rzykład sześ ciolatki są p rzekonane, że p ieniąd ze biorą się ze ś ciany, bo m am a stanęła p rzed nią i ś ciana p od ała banknoty. Dlatego m oże d ojś ć d o konfliktu m ięd zy d otychczasow ą osobistą w ied zą u cznia, a inform acjam i, które d o niego nap łyną. Dziecko d oskonale rozp oznaje ju ż kształt koła na p rzed m iotach. Wid ziało, m anip u l ow ało w ielom a p rzed m iotam i o kolistym kształcie – talerzam i, kołam i od row eru , ringo. Doroś li ten kształt nazyw ali kołem . Dlatego d ziecko bez tru d u rozp oznaje w zrokiem i nazyw a p rzed m ioty, które m ają kształt koła. Koło kojarzy z kształtem słońca, kw iatu , b alonu . N astępnie przebudow anie w iedzy dziecka... Dziecko d okład a d o p osiad anej w ied zy now e, d otychczas nieod kryte inform acje. N astęp u je restru ktu ryzacja w ied zy. W tym p rocesie d u żą rolę od gryw a nau czyciel, który angażu je u cznia w różnorod ne d ziałania bad aw cze. Dziecko obserw u je, eksp erym entu je, m ierzy, staw ia hip otezy, szu ka d anych i okreś la nieznane, p orów nu je, nazyw a p rzyczyny i sku tki, p osłu gu je się analogią, p oszu ku je inform acji w różnych ź ród łach. Te aktyw noś ci p ozw alają na sam od zielne od kryw anie now ej w ied zy. Jest to w ied za nie tyle d eklaratyw na, ile p roced u ralna, szczególnie p rzyd atna w rozw iązyw aniu p roblem ów m atem atycznych. Co w ięcej, taka aktyw noś ć w sp om aga rozw ój u m ysłow y, p oniew aż d ziecko najchętniej p od ejm ie d ziałanie p olegające na bad aniu i p oszu kiw aniu . Dziecko rysu je koła p alcem na p iłce, na p rzykład p ingp ongow ej. Wów czas zaw sze u d a m u się nakreś lić koło. Potem p alcem kreś li koła na p iasku , na tacy z kaszą m anną itp . Obrysow u je szablony w kształcie koła. Teraz p ora na eksp erym entow anie – jak m ożna za p om ocą sznu rka, ołów ka i p inezki narysow ać koło? Sam em u tru d no, m oże łatw iej w p arze? Jakie m u szą być sp ełnione w aru nki, żeby d ało się narysow ać koło? Wreszcie zastosow anie skonstruow anej w iedzy w różnych sytuacjach, najlepiej życiow ych... N au czyciel d ba o to, aby d ziecko skonstru ow aną w ied zę m ogło zastosow ać w różnych sytu acjach, bliskich d ziecku , cod ziennych. Realne zad ania p ozw alają u czniow i na d alsze konstru ow anie w ied zy, która jest p rzyd atna życiow o. Dziecko w id zi sens u czenia się, np . nau czyłem się w szkole m nożyć , i teraz m ogę łatw o obliczyć , ile trzeba u p iec p ierników , żeby było p o p ięć d la każd ego d om ow nika. Dziecko ju ż w ie, jak m ożna narysow ać koło. Teraz w ykorzysta zd obytą u m iejętnoś ć (i w ied zę – żeby m ożna było narysow ać koło, należy trzym ać p inezkę w jed nym m iejscu – to ś rod ek koła, i nie m ożna w czasie rysow ania skracać lu b w yd łu żać sznu rka – p rom ienia koła) d o nakreś lenia na p iasku kół, p otrzebnych na p rzykład d o gry. N a koniec refleksja, ocena przez dziecko tego, czego się nauczyło. Dziecko p ow inno u ś w iad om ić sobie, że u m ie w ięcej, że nau czyło się, jest bard ziej kom p etentne w d anej d zied zinie. N au czyciel stw arza takie sytu acje, w których u czeń zorientu je się, że p otrafi w ięcej, niż u m iał w cześ niej. Dzięki tem u w zrasta u d ziecka zad ow olenie z w łożonego w ysiłku i p ojaw ia się p oczu cie su kcesu . N au czyciel zaś zaobserw u je p rzyrost w iad om oś ci i u m iejętnoś ci u cznia w d anej d zied zinie. Uczeń rozw iązu je w zeszycie ć w iczeń zad ania, które p olegają na rozp oznaniu kształtu koła. p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Do id ei kon stru ktyw izm u naw iązu je p od tytu ł p rogram u : Program edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie”.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

D ziałanie Program edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” to p om ysł na organizację ed u kacji w szkole. Tytu łow e „d ziałanie” rozu m iane jest w w ielu asp ektach.

๏

D ziałanie jako aktyw noś ć dziecka. Uczeń p od ejm u je ją na sku tek w łasnej ciekaw oś ci p oznaw czej lu b jako od p ow ied ź na p rop ozycję d orosłego.

๏

D ziałanie jako manipulow anie różnorodnymi, łatw o dostępnymi p rzedmiotami. Konstru ow anie p ojęć p rzez u cznia w klasach p oczątkow ych szkoły p od staw ow ej od byw a się jed nocześ nie z rozw ojem m yś lenia sym bolicznego. Sam o słu chanie d efinicji p ojęć p od aw anych p rzez nau czyciela jed ynie sp orad ycznie w yw ołu je zm iany w u m yś le d zi ecka. Klasa p ierw sza szkoły p od staw ow ej to czas, kied y d ziecko rozu m u je jeszcze na p oziom ie konkretnym , d latego p otrzebu je d ziałań na konkretach. Dop iero te d ziałania w p rocesie interioryzacji p rzekształcą się w czynnoś ci w ykonyw ane tylko w u m yś le, a m yś le nie konkretne stanie się hip otetyczno – abstrakcyjne. Uczeń p ow inien m ieć sp osobnoś ć tw orzenia od p ow ied nich w yobrażeń. Kilku letnie d ziecko konstru u je w yobrażenia w ted y, kied y m anip u lu je p rzed m iotam i. W p otocznym rozu m ieniu konkret to realny p rzed m iot, któr y m ożna w ziąć d o ręki, p oru szać nim . W Programie edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” definicję konkretu rozszerzamy o działanie, manipulow anie 5. Dop iero tak p ojm ow any konkret gw arantu je d oś w iad czenia w ystarczające d o bu d ow ania p ojęć . W p rzed staw ionej koncep cji ed u kacji p rzed m ioty m ają być łatw o d ostęp ne, nieskom p likow ane w konstru kcji, o m ożliw ie w ielu zastosow aniach. Ich p rostota rozbu d za w yobraź nię i tw órcze p od ejś cie.

Dziecko, podczas konstruowania pojęć , podąż a drogą od konkretu, przez nazwę, po symbol i działa na trzech poziomach reprezentacji: enaktywnym, ikonicznym i symbolicznym. Przedmiot pełni waż ną, choć za każ dym razem inną rolę, na wszystkich wymienionych poziomach. W arunkiem budowania pojęć jest odpowiednia jakoś ć i liczba doś wiadczeń, uzależ niona od indywidualnych preferencji dziecka – jedno potrzebuje ich więcej, a drugie mniej. Dokładniej tę kwestię opisujemy w kolejnej częś ci rozdziału.

๏

D ziałanie jako w spółpraca i w spółdziałanie w grupie mniejszej, w iększe j, w parze z innym d zieckiem lu b z d orosłym . W gru p ie u czeń p orozu m iew a się – nazyw a zjaw iska, op isu je p rocesy, w ym ienia się sw oim i p ogląd am i, konfrontu je się z innym p ostrzeganiem rzeczyw istoś ci, d zieli się w ątp liw oś ciam i. Gru p a d aje m ożliw oś ć słu chania, obserw ow ania, naś lad ow ania. Pełni jeszcze jed ną, niezw ykle w ażną fu nkcję: p op rzez d ysku tow anie i negocjow anie p ozw ala d zieciom coraz sp raw niej p osłu giw ać się abstrakcyjnym i sym bolam i6, klu czow ym i d la kom u nikow ania za p om ocą języka.

๏

D ziałanie jako aktyw noś ć nauczyciela. W szkole d ziałanie d zieci w d u żej m ierze organizu je nau czyciel. Przew ażnie od byw a się to w ten sp osób, że nau czyciel p rzyjm u je rolę d yrygenta – aranżu je i reżyseru je to, co się d zieje na zajęciach. N ie jest d obrze, gd y aktyw noś ć nau czyciela ogranicza się d o w yd aw ania p oleceń, m ów ienia co d zieci m ają robić . Uczniow ie chętniej p od ejm ą d ziałanie, d o którego zostaną zap roszone, niż takie, które zostanie im zlecone. N au czyciel p okazu je, jak w ykonu je się okreś loną czynnoś ć , a z p u nktu w id zenia d ziec ka – nau czyciel robi to, co za chw ilę sp róbu ję zrobić ja. Tak rozu m iana nau czycielska aktyw noś ć

5 6

H . Aebli, Dydaktyka psychologiczna. Z astosowanie psychologii Piageta do dydaktyki, PWN, Warszawa 1982. Por. E. Carruthers, M. Worthington, Children’s M athematics, SAGE Publications, Lond on 2006.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

zbliża nau czanie d o form y zabaw y. N a tem at sku tecznoś ci zabaw y jako m etod y w w ychow aniu i ed u kacji p ow ied ziano i nap isano ju ż tak w iele, że p op rzestajem y na stw ierd zeniu , że jest to najbard ziej natu ralna form a aktyw noś ci d ziecka.

๏

D ziałanie jako zadaw anie pytań i odpow iadanie na nie . Działania d ziecka m ają bard zo różnorod ne ź ród ła. Do rzad ko w ykorzystyw anych, a p rzecież niezw ykle cennych , należą zd ziw ienie i zw ątp ienie. Zd ziw ione i w ątp iące d ziecko zad aje p ytania. Wielką sztu ką jest znaleź ć rów now agę p om ięd zy u d zielaniem od p ow ied zi na staw iane p rzez u cznia p ytania, a p om ocą w ich znalezieniu . Pytania m ogą p ełnić różne fu nkcje:

๏

m ogą być ź ród łem w ied zy na tem at p otr zeb p oznaw czych u cznia;

๏

p ozw alają zorientow ać się nau czycielow i, co u czeń ju ż w ie;

๏

m otyw u ją d ziecko d o tego, żeby się d ow iad yw ać , p róbow ać zrozu m ieć , czyli konstru ow ać w ied zę w sw oim u m yś le;

๏

D ziałanie jako błądzenie, ocenianie błędów . W p rocesie u czenia się w ażną rolę od gryw a błąd . Jest on natu ralnym elem entem każd ego d ziałania, które p od ejm u je człow iek. N ie d a się u niknąć błęd ów , kied y coś się od kryw a, kied y u czy się now ej u m iejętnoś ci, kied y nabiera się sp raw noś ci w d ziałaniu . Błąd d ziecka to d la nau czyciela inform acja o tym , że z tym zakresem ed u kacji u czeń słabo sobie jeszcze rad zi, że p otrzebu je w ięcej d oś w iad czeń i w sp arcia. Jeś li reakcją na błąd d ziecka będ zie kara, nau czyciel m oże stracić to tak cenne ź ród ło inform acji. Dziecko p ow inno u nikać p op ełn iania błęd ów , ale nie w obaw ie p rzed karą. Jeś li d ziecko p od ejm u je p ierw sze p róby nau czenia się now ej u m iejętnoś ci i p op ełnia błąd , kom u nikat, który otrzym u je od nau czyciela, stanow i inform ację, że jest ź le. Dzieje się tak niezależnie od intencji osoby oceniającej. N au czyciel bow iem bierze p od u w agę całą skalę ocen, d ziecko z kolei nie zna kontekstu , w jakim ocena jest form u łow ana. Dla niego kom u nikat, że p op ełniło błąd oznacza, że „jest kom p letnie ź le, nied ostatecznie”. W m iarę nabyw ania kolejnych d oś w iad czeń, zbu d ow ania ju ż jakiegoś p oziom u u m iejętnoś ci, d ziecko p otrafi w łaś ciw ie w ykorzystać inform ację o błęd zie . Wów czas d op iero ocena sformułow ana przez nauczyciela i odebrana przez ucznia zaczyna p ełnić p od obną fu nkcję. Inform u je, w którym m iejscu w p rocesie zd obyw ania u m iejętnoś ci znajd u je się d ziecko, jak d aleko m a jeszcze d o celu , jaką d rogą m oże tam d ojś ć .

Od konkretu, przez nazw ę, po symbol D ziecko najpierw działa na konkrecie, potem nazyw a sw oje działania i w końcu posługuje się symbolem, żeby je okreś lić . Jerom e Bru ner 7 w yróżnił trzy rod zaje rep rezentacji:

๏ 7

enaktyw ną, która bazu je na d ziałaniu ,

J.S. Bruner, Poza dostarczone informacje, PWN , Warszawa 1978, s. 522–583.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

๏ ๏

ikoniczną, op artą na w yobrażeniach, symboliczną, której p od staw ę stanow i sym bol.

N atu ralną cechą człow ieka jest to, że rozp oznaje p raw id łow oś ci w sw oim otoczeniu . W d oś w iad czeniach enaktyw nych p raw id łow oś ci d otyczą zm ian w realnym ś w iecie. Doś w iad czenia ikoniczne p ozw alają od kryć p raw id łow oś ci w w yobraź ni. Z kolei w p rzyp ad ku sym bolicznych nie są ju ż p otrzebne d ziałania na rzeczyw istych obiektach ani ich w yobrażenia, w ystarczą sym bole, będ ące rep rezentacją p raw id łow oś ci. Rozw ój intelektu alny p olega na od czytyw aniu rep rezentacji i u m iejętnoś ci p rzechod zenia z jed nej rep rezentacji na inną. Jerom e Bru ner zakład ał, że kied y p ojaw i się kolejna rep rezentacja , ta p op rzed nia nie ginie. Człow iek bow iem m a d o d ysp ozycji najp ierw rep rezentację enaktyw ną, p otem enaktyw ną i ikoniczną, w reszcie w szystkie trzy – enaktyw ną, ikoniczną i sym boliczną. A sp raw noś ć u m ysłow a p olega na tym , że p otrafi p rzejś ć z w yższej rep rezentacji na niższą, kied y w ym aga tego sytu acja. Wykorzystanie teorii rep rezentacji J. Bru nera w organizow aniu zajęć p okażem y na p rzykład zie zaznajam iania u cznia z p raw em p rzem iennoś ci d od aw ania. W cod ziennych czynnoś ciach dziecko w ielokrotnie d oś w iad czało sytu acji, gd y d od aw ało klocki w różnej kolejnoś ci i za każd ym razem otrzym yw ało taki sam efekt – w ynik. Dlatego p raw o p rzem iennoś ci d od aw ania jest m u d oskonale znane. Zajęcia w szkole są p o to, żeby tę zasad ę nazw ać . N au czyciel, od w ołu jąc się d o d oś w iad czeń u cznia, organizu je takie sytu acje ed u kacyjne, w których p op rzez m anip u low anie konkretam i d ziecko d oś w iad czy p raw a p rzem iennoś ci. N a p rzykład d o 4 niebieskich klocków u czeń d ołoży 3 zielone, a p otem d o 3 zielonych 4 niebieskie. Za każd ym razem klocków jest sied em . Dziecko rozw iązu je zad anie na p oziom ie reprezentacji enaktyw nej (w d ziałaniu na realnych obiektach). Kied y rad zi ju ż sobie d obrze z takim i zad aniam i, nau czyciel m oże zap rop onow ać w ykonanie rysu nku (reprezentacja ikoniczna) – d ziecko rysu je 3 zielone kółka, obok 4 niebieskie, a p od sp od em 4 niebieskie i obok 3 zielone. Sam o d ostrzeże, że za każd ym razem kółek jest tyle sam o. N astęp nie m oże skorzystać z gotow ej ilu stracji w p od ręczniku . N au czyciel w ów czas nazw ie tylko od kryte p rzez d ziecko p raw o (reprezentacja symboliczna) – na w ynik d od aw ania nie w p ływ a kolejnoś ć d od aw anych liczb. Ostatnim etap em jest stosow anie p rzez u cznia p oznanego p raw a d o rozw iązyw ania kolejnych zad ań w zeszycie ć w iczeń. Może się tak zd arzyć , że u czeń p o takiej p orcji d oś w iad czeń nad al będ zie m iał kłop oty z korzystaniem z p oznanego p raw a. W takiej sytu acji nau czyciel tak organizu je sytu ację rozw iązyw ania zad ania, aby u czeń m ógł je rozw iązać na p oziom ie rep rezentacji ikonicznej, a jeżeli i to nie p om oże, to na p oziom ie rep rezentacji enaktyw nej. Uczniow ie różnią się liczbą niezbęd nych d oś w iad czeń, p o zebraniu których m ogą fu nkcjonow ać na w yższym p oziom ie. N a schem acie p okazu jem y sp osób rozw ijania u d ziecka u m iejętnoś ci d od aw ania z zastosow aniem trzech rod zajów rep rezentacji.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Rysu nek 1. Schemat w prow adzenia now ego pojęcia

N azw a czy sym bol p ow inny p ojaw ić się d op iero w ted y, gd y d ziecko w ie i rozu m ie, co będ ą one oznaczać . Wów czas jest ono gotow e nazw ę lu b sym bol zrozu m ieć , zap am iętać i p osłu giw ać się nim . Rozumienie pojęć ma sw oje ź ródło w operacjach logicznych w yw odzących się z działania na przedmiotach. D ziecko, podczas działania na przedmiotach, odkryw a praw idłow oś ci. N auczyciel z kolei nadaje nazw y zauw ażonym praw idłow oś ciom. N ależy budow ać u ucznia pew noś ć , że manipulow anie konkretami jest niezbędne dla praw idłow ego kształtow ania się umiejętnoś ci i w iedzy. D ziecko pow inno mieć możliw oś ć badania zmian zachodzących w relacjach na skutek w łasnych przekształceń. Realizacja

p roced u ry

trzech

rep rezentacji

jest

jed nej strony

w aru nkiem

sku tecznego

konstru ow ania p ojęć , z d ru giej – od w ołu je się d o realizacji p ostu latu „w d ziałaniu ”.

D oś w iadczanie może być tylko osobiste Dziecko u czy się p op rzez odpow iednio dobraną liczbę optymalnych doś w iadczeń . Rod zaje d oś w iad czeń op isu jem y zarów no w celach nau czania, jak i w ś rod kach osiągnięcia celów . N au czyciel d ostosow u je liczbę d oś w iad czeń d o p otrzeb i m ożliw oś ci u czniów . Indyw idualizacja procesu nauczania to takie organizow anie zajęć , aby każd y u czeń otrzym ał p orcję takich d oś w iad czeń, ja kich p otrzebu je. Sp rzyja tem u p rop onow ana w p rogram ie p raca w różnych gru p ach. Różnorod noś ć p oziom u w iad om oś ci i u m iejętnoś ci d zieci w gru p ie p ozw alają na w ym ianę d oś w iad czeń. Uczeń m oże:

๏ ๏ ๏ ๏

zyskać m otyw ację d o u czenia się (bo w id zi, że na tle rów ieś ników czegoś jeszcze nie p otrafi); korzystać z u czenia się p rzez naś lad ow anie (naś lad u je d zieci, które ju ż p otrafią); p rzestać od czu w ać lęk p rzed p op ełnianiem błęd ów (bo inne d zieci też się m ylą); nazyw ać sw oje d oś w iad czenia (co sp rzyja kształtow aniu się p ojęć ), w yjaś niać innym , tłu m aczyć .

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Dzięki takiej organizacji p racy ed u kacja staje się p rzyjazna zarów no d la d zieci, które p racu ją w olniej, jak i tych, które p rzejaw iają u zd olnienia. Chcem y też, aby nasz program był przyjazny nauczycielow i. Dlatego p rop onu jem y ogólne w skazów ki d o organizacji ed u kacji. Zostaw iam y nau czycielow i sw obod ę w yboru m etod i ś rod ków d yd aktycznych, stosow nie d o jego p red ysp ozycji, zainteresow ań i d oś w iad czeń. Uw ażam y, że nau czyciel ed u kacji w czesnoszkolnej to p rofesjonalista w sw ojej d zied zinie.

Szczególna rola w szkolnej edukacji matematycznej W Program ie szczególne m iejsce zajm u je ed u kacja m atem atyczna. Wyróżniona jest sp oś ród innych i p rezentow ana jako p ierw sza, w ted y gd y om aw iane są treś ci kształcenia oraz osiągnięcia u cznia. Poza tym edukacja matematyczna połączona jest ze w spomaganiem rozw oju umysłow ego. Przyjęto bow iem założenie, że w p ierw szych latach szkolnej ed u kacji m atem atycznej w centru m u w agi nau czyciela p ow inno być w sp om aganie rozw oju czynnoś ci u m ysłow ych w ażnych d la u czenia się p ojęć m atem atycznych. Ed u kacja m atem atyczna p ozw ala u kształtow ać te czynnoś ci u m ysłow e, które d ziecko w ykorzystu je d o rad zenia sobie z p roblem am i natu ry językow ej, p rzyrod niczej, technicznej, artystycznej. Wydzielenie edukacji matematycznej jako odrębnej ś cieżki kształcenia i nie integrow anie jej z innymi zakresami edukacji w ynika p rzed e w szystkim z bard ziej liniow ego niż sp iralnego u kład u treś ci. Jed ne treś ci są p od staw ą d o w p row ad zania innych; jed nocześ nie m u si być zachow ana hierarchia, kolejnoś ć i zasad a stop niow ania tru d noś ci. Pow tarzanie, p ogłębianie i rozszerzanie treś ci zachod zi na kolejnych p oziom ach u m iejętnoś ci i w ted y m am y d o czynienia z u kład em sp iralnym . W ed u kacji m atem atycznej m ożna m ów ić o kombinacji układu spiralnego z liniow ym. N a p rzykład nim d ziecko będ zie się u czyło zap isyw ania d ziałania m nożenia, m u si najp ierw op anow ać u m iejętnoś ć d od aw ania kilku jed nakow ych skład ników , p otem p oznaje istotę m nożenia (3 razy p o 2), a d op iero p óź niej zap isu je d ziałania za p om ocą sym boli m atem atycznych. To jest u kład liniow y. Kied y ju ż u czeń w ie, jak się zap isu je d ziałania – m noży w zakresie 30, następ nie 100. To jest z kolei u kład sp iralny treś ci nau czania. Up rzyw ilejow ane m iejsce w Program ie ed u kacji m atem atycznej w ynika też z niepokojących informacji, które zebrano w różnorodnych badaniach, oceniających poziom umiejętnoś ci i w iedzy polskich uczniów z matematyki. Eu ryd ice – agend a Unii Eu rop ejskiej, która bad a system y ed u kacyjne, op u blikow ała w listop ad zie 2011 r oku inform acje o tym , że co p iąty p olski u czeń osiąga słabe w yniki w m atem atyce 8. Ś red ni w ynik p olskich u czniów w 2009 roku w bad aniach PISA 9 w stosu nku d o 2006 krajów OECD. Polscy u czniow ie d ają sobie rad ę z zad aniam i p rostym i, znacznie gorzej id zie im z zad aniam i tru d nym i, p roblem ow ym i, w których trzeba u ru chom ić bard ziej zaaw ansow ane strategie m yś lenia m atem atycznego. Poziom u m iejętnoś ci m atem atycznych jest sys tem atycznie bad any p rzez Centralną Kom isję Egzam inacyjną w ram ach Ogólnop olskiego Bad ania Um iejętnoś ci Trzecioklasistów – OBUT. Bad ania d otyczą trzech obszarów u m iejętnoś ci m atem atycznych: rozw iązyw ania zad ań tekstow ych, w ykonyw ania obliczeń oraz czytania tekstu z d anym i liczbow ym i 10. – – z zakresu czytania tekstu z d anym i liczbow ym i . 11

Przyczyn takiego stanu m ożna u p atryw ać w w ielu m iejscach – od system u kształcenia nau czycieli p o rod ziców , którzy boją się p om agać d zieciom w od rabianiu p rac d om ow ych z m atem atyki. Gd y p iszem y p rogram , nie m am y w p ływ u na w iele z nich. Jed yne co m ożna w tej sytu acji zrobić , to tak zap rogram ow ać ed u kację m atem atyczną, aby była przyjazna dziecku – z szacu nkiem p od chod ziła d o jego sp osobów 8

M athematics Education In Europe: Common Challenges and National Policies, European Com m ission Eurid ice, listopad 2011. W yniki Badania 2009 w Polsce, Program M iędzynarodowej Oceny Umiejętnoś ci Uczniów OECD PISA , MEN2010. 10 Ogólnopolskie badanie umiejętnoś ci trzecioklasistów. Raport z badań OBUT 2011, red . A. Pregler, E. Wiatrak, CKE, Warszawa 2011. 11 Tamże. 9

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

rozu m ow ania, rozw iązyw ania p roblem ów , aby zachow ała to co w tej ed u kacji jest niezw ykle w ażne, a m ianow icie – stop niow anie tru d noś ci, bu d ow anie na jed nych u m iejętnoś ciach kolejnych. Ed u kacja m atem atyczna p ow inna być też przyjazna nauczycielow i – tem u słu ży p ou kład anie treś ci w takiej kolejnoś ci, aby nau czyciel m ógł sp raw nie d obierać m etod y i ś rod ki d yd aktyczne, d o których jest on p rzekonany, to znaczy u znaje je za najbard ziej efektyw ne w p rocesie u czenia się kilku letniego d ziecka. Ed u kacja m atem atyczna jest też sp ecjalnie rozp isana na bard ziej szczegółow ym p oziom ie niż p ozostałe ed u kacje. Sąd zim y bow iem , że nau czycielow i p otrzebna jest d obra „ś ciąga” co i w jakiej kolejnoś ci p ow inien z d zieć m i rozbić z zakresu ed u kacji m atem atycznej. Matematyka to zbiór reguł i zasad, pozw alających opisać ś w iat i aktyw noś ć człow ieka w tym ś w iecie. Pozw ala w yp osażyć d ziecko w niezbęd ne d o fu nkcjonow ania w ś ród innych lu d zi w ied zę i u m iejętnoś ci. Jak zasp akajać sw oje p otrzeby, p ozostając z szacu nkiem d la p otrzeb innych lu d zi ? W p rogram ow aniu szkolnej ed u kacji p rzyjęliś m y następ u jącą p roced u rę aktyw noś ci d zieci: d ziałam – rozu m iem – op isu ję Dziecko d ziała, czyli d okonu je zm ian. W w yniku w ielu d oś w iad czeń z takim i zm ianam i oraz ich nazyw ania d ochod zi d o interioryzacji. Dziecko rozu m ie zm ianę, a tym sam ym p otrafi ją op isać słow am i. W tym m om encie d ziecko jest ju ż zd olne d o p od ejm ow ania ś w iad om ych d ziałań w celu d oko nyw ania zm ian. Oto p rzykład : m ałe d ziecko w w annie baw i się gu m ow ym i zabaw kam i. Wid zi, że zabaw ki p ływ ają na p ow ierzchni w od y, nie m ożna ich zatop ić . Przez lata zd obyw a d oś w iad czenia , obserw u jąc: co u nosi się na w od zie, a co tonie. W szkole nau czyciel orga nizu je zap rogram ow ane zajęcia, w których d ziecko sp raw d za co w p ływ a na to, że jed ne p rzed m ioty u noszą się na w od zie, a inne toną. Z p om ocą nau czyciela u czeń nazyw a p raw o. Praw o zostaje zinterioryzow ane. Wted y d ziecko m oże m ów ić o nim , w yjaś niać je innym , op isyw ać , a jed nocześ nie stosow ać d o rozw iązyw ania innych p roblem ów , np . p rojektow ania tratw y, która m a u trzym ać się na w od zie. U p od łoża konstru ow ania p ojęcia leży d ziałanie d ziecka, które p ow od u je obserw ow ane p rzez niego zm iany.

Szczególna rola w szkolnym uczeniu się w iedzy na temat praw człow ieka d em okratycznym . N ie tylko w yp osażenie w w ied zę czym jest d em okracja i p raw a człow ieka, lecz także d op row ad ze ich realizacji są u m iejętnoś ci:

nie tylko d zieci, lecz

Por. porad nik – children), red . N . Flow ers, CODN , Warszawa 2009, w ww .scholaris.pl. 12

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

. A manual on human rights education for

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Patriotyzm i umiejętnoś ci społeczne rozumiemy w tym pro gramie jako poczucie przynależnoś ci i odpow iedzialnoś ci za w spólnotę, na rzecz której podejmuję działania i w spółdzielę przestrzeń zarów no fizyczną, jak i społeczną. W częś ci Program u , p oś w ięconej p raw om d ziecka, od w ołu jem y się d o sp raw d zonego w Eu rop ie, w ysoko ocenianego p orad nika „KOMPASIK – (“COMPASITO. A m anu al on hu m an rights ed u cation for child ren”). Wyd any p rzez Rad ę Eu rop y w 2007 roku , w całoś ci d ostęp ny na portalu edukacyjnym Scholaris – w w w .scholaris.pl. Znajd u ją się tam także p rop ozycje scenariu szy zajęć oraz m iejsce w którym nau czyciele realizu jący p rogram będ ą m ogli d zielić się sw oim i d oś w iad czeniam i i p rezentow ać w łasne p om ysły i p raktyki. 13, 14

Zasady realizacji Programu edukacji w czesnoszkolnej w działaniu „Mniej mów cie – w ięcej działajcie” Kończąc tą częś ć Program u , w której p rzed staw iam y założenia, chcem y p od ać zasad y, które m ogą p om óc nau czycielom tak organizow ać zajęcia, żeby były one efektyw ne. Przed staw iam y je w p rzyp ad kow ej kolejnoś ci, w szystkie są jed nakow o w ażne. N ie jest to także katalog zasad , jakim i należy się kierow ać . To jed ynie lista tych, które naszym zd aniem , są szczególnie istotne, a często byw ają ignorow ane.

๏

w p rocesie u czenia się w w aru nkach szkolnych tak sam o w ażne są: aktyw noś ć u cznia i aktyw noś ć nau czyciela; każd y z p od m iotów tego p rocesu p ow inien być w p ełni aktyw ny; ich d ziałania nie p ow inny być organizow ane na zasad zie: aktyw noś ć jed nej strony od byw a się kosztem d ru giej;

๏

nau czanie p ow inno rozp oczynać się od d ziałan ia i ru chu ; znaki i sym bole p ozw alają op isać p ojęcie, a nie je zrozu m ieć ; najp ierw d ziecko p ow inno zrozu m ieć sens, a d op iero p otem p oznać sym bol, który ten sens kod u je; tę p roced u rę op isu jem y jako: działam – rozumiem – opisuję;

๏

w iększoś ć p ojęć , które u czniow ie p oznają w p rocesie nau czania, jest im d obrze znana. Ju ż m ałe d ziecko p op roszone o narysow anie koła, m niej lu b bard ziej w p raw nie zrobi to. To sam o d ziecko p ostaw ione w obec d ylem atu : czy chce całą p izzę, czy jej p ołow ę, d obrze w ie, gd zie jest w ięcej. Dlatego też p lanu jąc p roces nau czania, należy p am iętać , że bard zo często w szkole jed ynie u ogólniam y i form alizu jem y w ied zę, którą d ziecko ju ż m a;

๏

bard zo często w ied za d ziecka p ozostaje na p oziom ie intu icji; d ziecko w ie, że tak jest, ale nie w ie d laczego; d latego też nie zaw sze niezbęd na jest p rofesjonalna d efinicja, p oziom intu icji w zu p ełnoś ci na tym etap ie w ystarcza;

๏

d ziecięce sp osoby rozw iązyw ania p roblem ów są często nie d o p rzew id zenia p rzez nau czyciela, d latego z góry należy być p rzygotow anym na to, że d ziecko m oże d ojś ć sw oją w łasną d rogą d o celu , jaki p rzed nim staw iam y. Sw obod a w w yborze stosow anej m etod y rozw iązania p roblem u jest nieod zow na i nie stoi w sp rzecznoś ci z koniecznoś cią zap rezentow ania p rzez nau czyciela różnych m etod i sp osobów rozw iązania p roblem u ;

๏

w d obieraniu rod zaju zad ań d la d zieci należy p rzestrzegać kolejnoś ci następ u jących p o sobie stad iów rozw oju d anej u m iejętnoś ci. To oznacza, że jeżeli na p rzykład d ziecko jest d op iero na p oziom ie w yznaczania kieru nków w p rzestrzeni od siebie, nie należy m u d aw ać zad ań zw iązanych z w yróżnianiem kieru nków na kartce p ap ieru ;

Por. tam że. Planow ane jest uruchom ienie platform y um ożliw iającej nauczycielom d zielenie się sw oim i doś w iad czeniam i oraz prezentowanie w łasnych p om ysłów i praktyk. 13 14

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

๏

d ziecko p ow inno rozw iązyw ać zad ania, które o krok w yp rzed zają jego m ożliw oś ci. Zad anie zbyt łatw e nu d zi, zbyt tru d ne zniechęca;

๏

w szystko, czego d oś w iad cza u czeń, p ow inno być naz w ane p rzez niego sam ego lu b z p om ocą nau czyciela. Manip u low anie p rzed m iotam i i nazyw anie czynnoś ci p ow inno stanow ić p arę. N ie w ystarczy d ać d ziecku p rzed m ioty i p ow ied zieć , co m a z nim i robić . Rola nau czyciela to zw rócić u w agę d ziecka (gestem , zd ziw ieniem , p ytaniem ) na to, co w ażne, na p rzykład w zm ianie, którą obserw u je;

๏

nie należy w yjaś niać d ziecku słow am i p ojęć , regu ł; często u czeń nie zrozu m ie ich, jed ynie m oże je zap am iętać i w yrecytow ać ;

๏

należy p row okow ać d zieci d o zad aw ania p ytań, na które trzeba od p ow iad ać : krótko, rzeczow o i zgod nie z p raw d ą;

๏

każd e d ziecko u czy się w sw oim tem p ie, jed no p otrzebu je w ięcej czasu , inne m niej, jed no w ięcej d oś w iad czeń, d ru gie m niej, to zależy od p od atnoś ci d ziecka na p roces u czenia się p od kieru nkiem d orosłego;

๏

należy chronić d ziecko p rzed d oznaniem p oczu cia bezrad noś ci, nie karcić , nie zaw styd zać , kied y sobie nie rad zi, obd arzać je u w agą, w sp ierać , zachęcać d o sam od zielnych p rób;

๏

p od staw ow ym m echanizm em u czenia się jest naś lad ow anie, d ziecko chce robić to co nau czyciel, rów ieś nik, id ol. Tem u m echanizm ow i tow arzyszą inne, rów nie w ażne: w zm ocnień p ozytyw nych i negatyw nych; u czenia się p rzez p ow tarzanie; p resji sytu acyjnej (należy tak organizow ać p rzestrzeń ed u kacyjną, by sp rzyjała p rocesow i u czenia się).

Współpraca z rodzicami 15 W Programie edukacji w czesnoszkolnej w działaniu „Mniej mów cie – w ięcej działajcie” zakład am y p artnerską i rów norzęd ną rolę rod ziców w p rocesie w ychow ania i ed u kacji d zieci. W p ierw szych d la d ziecka latach szkoły rod zice zajm u ją bard zo w ażne m iejsce. W obu obszarach: w ychow aniu i ed u kacji, nau czyciele i rod zice, są w obec siebie kom p lem entarni. Start w szkole to okres, kied y zaczyna się bu d ow a au torytetów p oza ś rod ow iskiem rod zinnym . To jak u kształtu ją się w tym okresie w zorce i m od ele p ostaw , będ zie m iało w p ływ na całe d alsze życie. Rod zice m ają p raw o m ieć na to w p ływ , a w d obrze p ojętym interesie nau czycieli, jest zap rosić ich d o w sp ólnego d ecyd ow ania o kształcie tych m od eli. Tak jak w ed u kacji p o stronie szkoły są zd ecyd ow anie w iększe kom p etencje, tak w zakresie w ychow ania – nau czyciel p ow inien od gryw ać rolę w sp ierającą rod zinę. Dla d obrego p rzebiegu tej w sp ółp racy, w ażne jest u stalenie w sp ólnego katalogu w artoś ci i zasad , p od zielanych p rzez rod ziców i nau czycieli. N ie u d a się to bez rozm ow y i w sp ółd ziałania z op ieku nam i. N iezależnie od gotow oś ci rod ziców , d o p od jęcia w sp ółp racy, od p ow ied zialnoś ć za tą relację sp oczyw a p rzed e w szystkim na nau czycielach, którzy są gosp od arzam i w szkole . Warto p oś w ięcić czas i energię na to, by w szyscy zainteresow an i p ostrzegali w sp ółp racę jako w artoś ć i najefektyw niejszy sp osób na jak najlep szy p rzebieg p obytu d zieci w szkole. To w yzw anie zarów no d la nau czycieli, jak i rod ziców . Ważne, by:

๏

rod zice oraz nau czyciele m ieli ś w iad om oś ć w łasnych kom p etencji;

๏

rod zice oraz nau czyciele u znaw ali kom p etencje d ru giej strony;

๏

rod zice oraz nau czyciele m ieli ś w iad om oś ć w łasnych ograniczeń;

Por. A. Florek, dz. cyt.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

๏

rod zice oraz nau czyciele akcep tow ali ograniczenia p artnera;

๏

rod zice oraz nau czyciele p otrafili słu chać siebie naw zajem .

N iezależnie od w ybran ych m etod i form y, najw ażniejsze jest, by kontakt rod ziców i nau czycieli był jak najbard ziej intensyw ny. N ic nie zastąp i cod ziennej, naw et bard zo krótkiej, w ym iany zd ań na tem at d ziecka. Warto o tym cod ziennie p am iętać

i tak zap lanow ać

sw oją p racę, by ten czas znaleź ć .

Zd ecyd ow anie lep iej być w stałym kontakcie, niż być zm u szonym d o niezw ykle p racochłonnego, często intensyw nego, kontaktu z rod zicam i w sytu acji kryzysow ej, d o której nie d ojd zie, jeżeli kontakty z rod zicam i będ ą system atyczne.

Dobrym sp osobem na to m oże być :

๏

zap raszanie rod ziców d o tego, by zobaczyli sw oje d ziecko w szkole, w sytu acjach staw ianych p rzed nim i zad ań oraz w relacjach i na tle innych d zieci;

๏

stw arzanie okazji d o tego, by rod zice m ieli m ożliw oś ć zobaczyć jak p racu je nau czyciel or az inni szkolni sp ecjaliś ci;

๏

zap rezentow anie rod zicom szkoły, jej p rogram u i w ybranych m etod p racy; to także d obra okazja d o tego, by rod zice m ogli się w yp ow ied zieć na tem at tych założeń;

๏

stw arzanie okazji, p retekstu d o tego, by rod zice naw iązyw ali kontakty z innym i rod zicam i;

๏

zap raszanie rod ziców d o w sp ółorganizacji szkolnych, klasow ych u roczystoś ci i im p rez.

Od tego, jakie p łaszczyzny d o w sp ółp racy zap rop onu je rod zicom nau czyciel, zależy jakie będ zie p ostrzeganie szkoły p rzez rod ziców , a w efekcie stosu nek rod ziców d o nau czyciela i szkoły . Im w ięcej będ zie w sp ólnej p rzestrzeni, tym w iększa szansa, że każd y rod zic znajd zie d la siebie od p ow ied nie m iejsce d o d ziałania. Każd a w sp ólna akcja to także w yjątkow a okazja d o tego, by rod zice d obrze p oznali szkołę i nau czyciela sw oich d zieci. Jeżeli, jako nau czyciele, p rzyjm iem y p ostaw ę, w której to rod zice są osobam i najbard ziej zainteresow anym i d obrym rozw ojem sw oich d zieci, p rzygotow anie od p ow ied nich p rop ozycji nie będ zie tru d ne.

N am aw iam y d o tego, by to w łaś n ie rod zice byli d la nau czyciela w ażnym ź ród łem w ied zy o d ziecku . N ikt, szczególnie w p rzyp ad ku m ałych d zieci, nie w ie tak d u żo, jak rod zice. W szkole nau czyciel zw ykle m a bard zo ograniczoną iloś ć czasu na w nikliw ą obserw ację u cznia. A obserw acja ta, często jest bard zo m ocno skoncentrow ana na rozw oju p oznaw czym . Połączenie tych inform acji z w ied zą rod ziców o d ziecku d aje d op iero p ełny obraz.

Jed na z najw ażniejszych, naszym zd aniem , zasad w kontaktach z rod zicam i, brzm i: możliw a jest rozmow a na każdy temat, a w szyscy jesteś m y w tej rozm ow ie p artneram i.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

2. Cele nauczania i w ychow ania Głów ny cel Programu to nabyw anie

Zap rogram ow anie szkolnej aktyw noś ci, w jed nym z klu czow ych m om entów d la rozw oju , to jest w czasie kied y d zieci m ają 6-9 lat, to w ielka od p ow ied zialnoś ć . Etap ed u kacji w czesnoszkolnej stanow i trzecią częś ć d otychczasow ego życia. Częś ć , która jest niezw ykle w ażna d la p rzebiegu kolejnych etap ów . Od je j jakoś ci zależy w ogrom nym stop niu , jak będ ą p rzebiegały kolejne. Program m a na celu d op row ad zenie d ziecka d o rozu m ienia otaczającego go ś w iata oraz w yp osażenia w u m iejętnoś ci i zasoby p ozw alające na jego op isyw anie, a w konsekw encji ś w iad om e zm ienianie. Celem ed u kacji jest p om oc d zieciom w u kształtow aniu tych u m iejętnoś ci i w iad om oś ci, które p ozw olą im p oznaw ać i rozu m ieć otaczający je ś w iat, oraz nazw ać go i op isać p o to , by ś w iad om ie w p ływ ać na ś w iat i zm ieniać go. Sformułow ane cele opisaliś my jako:

๏

cele ogólne, które bezp oś red nio w ynikają z p od staw y p rogram ow ej d la ed u kacji w czesnoszkolnej i od noszą się d o organizow ania aktyw noś ci w szkole d zieciom w m łod szym w ieku szkolnym ;

๏

cele szczegółow e w ynikają z ogólnych celów kształcenia i zad ań ed u kacyjnych zap isanych w p od staw ie p rogram ow ej i są p rzew id ziane d o realizacji w czasie trzyletniego etap u kształcenia. Cele te są bard ziej szczegółow e niż ogólne, d otyczą też treś ci, które są sp oza p od staw y p rogram ow ej.

Cele ogólne 1) Przysw ojenie p rzez u czniów p od staw ow ego zasobu w iad om oś ci na tem at faktów , za sad , teorii i p raktyki, d otyczących p rzed e w szystkim tem atów i zjaw isk bliskich d oś w iad czeniom u czniów ; 2) Zd obycie p rzez u czniów u m iejętnoś ci w ykorzystyw ania p osiad anych w iad om oś ci p od czas w ykonyw ania zad ań i rozw iązyw ania p roblem ów ; 3) Kształtow anie u u czniów p ostaw w aru nku jących sp raw ne i od p ow ied zialne fu nkcjonow anie w e w sp ółczesnym ś w iecie 16. W m yś l Pod staw y Program ow ej17 d la realizacji tych celów klu czow e jest zd obycie p rzez u cznia w trakcie kształcenia p oniższych u m iejętnoś ci: 1) czytanie – rozu m iane zarów no jako p rosta czynnoś ć oraz jako u m iejętnoś ć rozu m ienia, w ykorzystyw ania i p rzetw arzania tekstów w zakresie u m ożliw iającym zd obyw anie w ied zy, rozw ój em ocjonalny, intelektu alny i m oralny oraz u czestnictw o w życiu sp ołeczeństw a; 2) m yś lenie m atem atyczne – u m iejętnoś ć korzystania z p od staw ow ych narzęd zi m atem atyki w życiu cod ziennym oraz p row ad zenia elem entarnych rozu m ow ań m atem atycznych; 3) m yś lenie nau kow e – u m iejętnoś ć form u łow ania w niosków op artych na obserw acjach em p irycznych, z w ykorzystaniem w iad om oś ci d otyczący ch p rzyrod y i sp ołeczeństw a; 4) u m iejętnoś ć kom u nikow ania się w języku ojczystym i w języku obcym , zarów no w m ow ie, jak i w p iś m ie; 5) u m iejętnoś ć p osłu giw ania się now oczesnym i technologiam i inform acyjnym i i kom u nikacyjnym i, w tym także w yszu kiw ania i korzystan ia z inform acji; Rozporządzenie MEN z dnia 23 grud nia 2008 r. w spraw ie pod staw y programow ej w ychow ania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikow anego w dniu 15 stycznia 2009 r. w Dz . U. nr 4, poz. 17. 17 Tamże. 16

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

6) u m iejętnoś ć u czenia się jako sp osobu zasp okajania natu ralnej ciekaw oś ci ś w iata, od kryw ania sw oich zainteresow ań i p rzygotow ania d o d alszej ed u kacji; 7) u m iejętnoś ć p racy zesp ołow ej. Ten sam d oku m ent d op recyzow u je, że: „Celem ed u kacji w czesnoszkolnej jest w sp om aganie d ziecka w rozw oju intelektu alnym , em ocjonalnym , sp ołecznym , etycznym , fizycznym i estetycznym . Ważne jest rów nież takie w ychow anie, aby d ziecko w m iarę sw oich m ożliw oś ci było p rzygotow ane d o życia w zgod zie z sam ym sobą, lu d ź m i i p rzyrod ą. N ależy zad bać o to, aby d ziecko od różniało d obro od zła, było ś w iad om e p rzynależnoś ci sp ołecznej (d o rod ziny, gru p y rów ieś niczej i w sp ólnoty narod ow ej) oraz rozu m iało koniecznoś ć d bania o p rzyrod ę. Jed nocześ nie d ąży się d o u kształtow ania system u w iad om oś ci i u m iejętnoś ci p otrzebnych d ziecku d o p oznaw ania i rozu m ienia ś w iata, rad zenia sobie w cod ziennych sytu acjach oraz d o kontynu ow ania nau ki w klasach IV – VI szkoły p od staw ow ej”18.

N a p otrzeby Program u cele szczegółow e p od zielono na cztery gru p y: 1) cele szczegółow e w zakresie w sp om agania d ziecka w rozw oju sp ołeczno -em ocjonalnym oraz etycznym ; 2) cele szczegółow e w zakresie w sp om agania d ziecka w rozw oju intelektu alnym ; 3) cele szczegółow e w zakresie w sp om agania d ziecka w rozw oju fizycznym ; 4) cele szczegółow e w zakresie w sp om agania d ziecka w u czeniu się. Pod ział na te cztery gru p y jest p od ziałem p orząd ku jącym , z zastrzeżeniem , że cele nie m ogą być realizow ane tylko w jed nej z tych gru p .

Cele szczegółow e w zakresie w spomagania dziecka w rozw oju społeczno-emocjonalnym oraz etycznym ๏ ๏

rozw ijanie p oczu cia w łasnej w artoś ci i w iary w e w łasne m ożliw oś ci; kształtow anie p rzekonania o tym , że fu nkcjonow anie w każd ej gru p ie sp ołecznej jest op arte na w sp ółp racy;

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci w sp ółp racy i w sp ółd ziałania w d u żej gru p ie oraz w m niejszym zesp ole (w tym w d iad zie);

๏ ๏ ๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci d zielenia się z innym i w ied zą i innym i p osiad anym i zasobam i; rozw ijanie u m iejętnoś ci p orozu m iew ania się w erbalnego i niew erbalnego; rozw ijanie u m iejętnoś ci p osłu giw ania się p rzed m iotam i, rysu nkam i oraz sym bolam i w celu p orozu m iew ania się;

๏ ๏ ๏

rozw ijanie zd olnoś ci d o u w ażnego słu chania i p atrzenia w celu p orozu m iew ania się;

๏

kształtow anie p ostaw y szacu nku i tolerancji d la p ogląd ów i w artoś ci od m iennych niż w łasne;

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci w yrażania w łasnych u czu ć w różnorod nych form ach p lastycznych i

kształtow anie u m iejętnoś ci od czytyw ania inform acji zap isanych w różnych kod ach; kształtow anie p ostaw y p oszanow ania w artoś ci takich jak: w olnoś ć , rów noś ć , solid

m u zycznych;

๏ 18

rozw ijanie p ostaw y p oszanow ania ś w iata zw ierząt i roś lin oraz p rzyrod y nieożyw ionej.

Tamże.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Cele szczegółow e w zakresie w spomagania dziecka w rozw oju intelektualnym ๏ ๏ ๏

kształtow anie m otyw acji d o p od ejm ow ania d ziałań, które w ym agają w ysiłku intelektu alnego; rozw ijanie u m iejętnoś ci staw iania p ytań; rozw ijanie u m iejętnoś ci p od ejm ow ania od p ow ied nich d ziałań w celu znalezienia od p ow ied zi na p ytanie – obserw ow ania, eksp erym entow ania, p oszu kiw ania inform acji w tekstach, tabelach;

๏

kształtow anie u m iejętnoś ci rozróżniania d w óch p od staw ow ych kategorii p ytań oraz zad ań: otw artych i zam kniętych;

๏ ๏ ๏ ๏

rozw ijanie m yś lenia tw órczego; rozw ijanie m yś lenia krytycznego; rozw ijanie u m iejętnoś ci klasyfikow ania, p osłu giw ania się p ojęciam i; rozw ijanie zd olnoś ci d o d ostrzegania, kontynu ow ania oraz p rzekład ania regu larnoś ci z jed nej rep rezentacji na inną, a także okreś lania zasad na jakich p ow stała d ana regu larnoś ć ;

๏ ๏ ๏ ๏ ๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci p orząd kow ania obiektów , tak a rozw ijanie u m iejętnoś ci orientow ania się w p rzestrzeni; rozw ijanie w yobraź ni p rzestrzennej; rozw ijanie u m iejętnoś ci szu kania i d ostrzegania analogii; rozw ijanie m yś lenia p rzyczynow o-sku tkow ego; rozw ijanie w nioskow ania o zm ianach (od w racalnych, nieod w racalnych, nie d o końca od w racalnych);

๏

w sp om aganie rozw oju d ziecka w zakresie op eracyjnego rozu m ow ania na p oziom ie konkretnym : w nioskow ania o stałoś ci iloś ci nieciągłych oraz w nioskow ania o stałoś ci iloś ci m iar;

๏ ๏ ๏

kształtow anie – na m iarę m ożliw oś ci d ziecka – p ojęcia liczby natu ralnej, w różnych asp ektach; rozw ijanie u m iejętnoś ci rachu nkow ych – d od aw ania, od ejm ow ania, m nożenia i d zielenia; kształtow anie u m iejętnoś ci m atem atyzow ania; p rzekład ania sytu acji życiow ych na język m atem atyki; p raktycznego w ykorzystania zd obytej w ied zy i u m iejętnoś ci d o rozw iązyw ania zad ań z m atem atyki;

๏ ๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci p osłu giw ania się p ienięd zm i; rozw ijanie u m iejętnoś ci d okonyw ania p om iarów za p om ocą różnych p rzyrząd ów i zap isyw ania w yników p om iarów ;

๏ ๏

kształtow anie intu icji geom etrycznych; rozw ijanie u m iejętnoś ci p osłu giw ania się językiem m ów ionym i p isanym w obszarze kom u nikacyjnym , sem antycznym , skład niow ym , fonetycznym , fleksyjnym , słow nikow ym ;

๏

kształtow anie u m iejętnoś ci czytania i p isania oraz p racy z tekstem ; p osłu giw ania się tym i u m iejętnoś ciam i w cod ziennychsytu acjach ;

๏ ๏ ๏

rozbu d zanie zainteresow ania literatu rą; p rzygotow anie d o od bioru literatu ry w sztu ce film ow ej, teatralnej; rozw ijanie u m iejętnoś ci w yp ow iad ania się; w yrażania w łasnych em ocji i p rzeżyć oraz rozu m ienia i u zew nętrzniania p rzeżyć bohaterów ;

๏ ๏ ๏

rozw ijanie zd olnoś ci tw órczego p osłu giw ania się słow em m ów ionym i p isanym ; m otyw ow anie d o nau ki języka obcego i u w rażliw ianie na inne języki; rozbu d zanie zainteresow ań językow ych i rozw ijanie u m iejętnoś ci kom u nikacyjnych, rów nież w zakresie języków obcych;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci od bierania oraz tw orzenia w yp ow ied zi, analizow ania i interp retow ania tekstów ku ltu ry w języku m niejszoś ci 19;

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci od bierania oraz tw orzenia w yp ow ied z i, analizow ania i interp retow ania tekstów ku ltu ry w języku kaszu bskim 20

๏ ๏ ๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci od bioru i tw orzenia m u zyki; rozw ijanie u m iejętnoś ci od bioru i tw orzenia różnorod nych form p lastycznych; w sp om aganie rozw oju d ziecka w zakresie rozu m ienia ś w iata zw ierząt i roś lin oraz p rzyrod y nieożyw ionej;

๏ ๏ ๏ ๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci p osłu giw ania się kom p u terem ; rozw ijanie rozu m ienia techniki oraz rozbu d zanie z ainteresow ań technicznych; rozw ijanie u m iejętnoś ci rozu m ienia i stosow ania oraz tw orzenia i m od yfikow a nia algorytm ów ; rozw ijanie sam od zielnoś ci d ziecka w m yś leniu w celu m .in. p rzeciw d ziałania zjaw isku bezm yś lnoś ci 21;

๏

kształtow anie u m iejętnoś ci kom u nikatyw nego p rezentow ania p roblem u , d obierania m etod y rozw iązania i okreś lania w yniku .

Cele szczegółow e w zakresie w spomagania dziecka w procesie uczenia się ๏

d ow iad yw anie się, jak się u czyć p rzez w ybór od p ow ied nich d la w ieku i okreś lonej sytu acji technik nau ki;

๏ ๏

u czenie się d ostrzegania okazji d o nau ki; bu d ow anie p rzekonania, że rozw iązanie p roblem u w ym aga czasu i p od ejm ow ania często nie jed nej, a w ielu p rób;

๏ ๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci p oszu kiw ania p om ocy w znajd ow aniu sp osobu rozw iązania p roblem u ; rozw ijanie u m iejętnoś ci korzystania z cu d zego d oś w iad czenia oraz korzystania z p om ocy innych osób, w tym rów ieś ników ;

๏

kształtow anie naw yku d o rozw iązyw ania p roblem ów bez w zględ u na sp od ziew aną kontrolę nau czyciela;

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci sam od zielnego oceniania p op raw noś ci rozw iązania, d ostrzegania w łasnych su kcesów oraz błęd ów ;

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci d oboru ś rod ków realizacji zad ań, rozkład ania d ziałań na p oszczególne czynnoś ci, które d op row ad zą d o założonego celu ;

๏ ๏

u ru cham ianie osobistych strategii rozw iązyw ania p roblem ów ; rozw ijanie zarad noś ci, czyli u m iejętnoś ci p od ejm ow ania d ecyzji, która m etod a rozw iązania p roblem u w d anej sytu acji jest najlep sza;

๏ ๏ ๏

kształtow anie u m iejętnoś ci d op row ad zania d o końca zap lanow anych i p od jętych d ziałań; kształtow anie krytycznego stosu nku d o inform acji – d o d anych sp rzecznych, niem ożliw ych; kształtow anie ś w iad om oś ci, że w szelkiem u d ziałaniu czło w ieka tow arzyszy ryzyko p op ełniania błęd ów ;

๏

kształtow anie nastaw ienia d o szu kania i p rop onow ania now ych rozw iązań w p rzyp ad ku niep ow od zeń w stosow aniu w cześ niej w ybranej m etod y;

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci okreś lania ź ród eł, w których m ożna znaleź ć p otrzebne inform acje;

Dotyczy m niejszoś ci narod ow ej lub etnicznej. Dotyczy kultury kaszubskiej. 21 Por. D. Klus-Stańska, M. N ow icka, Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, WSiP, Warszaw a 2005. 19 20

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

๏

kształtow anie u m iejętnoś ci korzystania z p od ręcznika, zeszytu ć w iczeń, kart p racy i innych m ateriałów ad resow anych d o d zieci;

๏ ๏

kształtow anie u m iejętnoś ci korzystania z ilu stracji p rzy rozw iązyw aniu zad ań ; rozw ijanie m otyw acji d o u czenia się; kształtow anie p rzekonania o p otrzebie u czenia się p o to, by rad zić sobie w cod ziennych życiow ych sytu acjach, rozw iązyw ać p roblem y, rozu m ieć inform acje;

๏

rozw ijanie u w agi: koncentracja u w agi, u trzym yw anie u w agi, p rzenoszenie u w agi, zakres u w agi, selektyw noś ć u w agi;

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci u w ażnego p atrzenia i korzystania z inform acji od bieranej kanałem w zrokow ym ; zd olnoś ci organizow ania p ola sp ostrzeżeniow ego; analizy i syntezy w zrokow ej w tym rozw ijania koord ynacji w zrokow o-ru chow ej, sp ostrzegania figu ry i tła, stałoś ci sp ostrzegania, zau w ażania p ołożenia p rzed m iotów w p rzestrzeni, sp ostrzegania stosu nków p rzestrzennych;

๏

rozw ijanie u m iejętnoś ci u w ażnego słu chania i korzystania z inform acji od bieranej kanałem słu chow ym ; analizy i syntezy słu chow ej, słu chu fonem at ycznego.

Cele szczegółow e w zakresie w spomagania dziecka w rozw oju fizycznym ๏ ๏ ๏

rozw ijanie aktyw noś ci ru chow ej: rekreacyjnej, sp ortow ej, zd row otnej; rozw ijanie ogólnej sp raw noś ci fizycznej, u m iejętnoś ci ru chow ych oraz sp raw noś ci m anu alnej; kształtow anie p raw id łow ych p ostaw p rozd row otnych, naw yków higienicznych i d bałoś ci o bezp ieczeństw o;

๏ ๏

p rzygotow anie d o aktyw nych form sp ęd zania czasu w olnego; rozw ijanie u m iejętnoś ci p rzestrzegania zasad y fair p lay.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

3. Organizacja procesu kształcenia i w ychow ania Zgod nie z założeniam i Pod staw y Program ow ej22 ed u kacja w klasach I–III szkoły p od staw ow ej realizow ana jest w form ie kształcenia zintegrow anego. Oznacza to, że tak należy organizow ać zajęcia z d zieć m i, aby:

๏ ๏

następ ow ała korelacja obszarów w p oszczególnych zakresach ed u kacji; następ ow ała korelacja m ięd zy treś ciam i z p oszczególnych zakresów ed u kacji, czyli w ykorzystyw anie w d niu p racy u m iejętnoś ci i w iad om oś ci p oznanych u p rzed nio na zajęciach z innych zakresów kształcenia, w ykorzystaniu czynnoś ci typ ow ych d la jed nego z akresu ed u kacji p od czas realizacji innych oraz w ykorzystaniu tego, co d zieci p oznały lu b p rzeżyły p oza szkołą na zajęciach z różnych zakresów ed u kacji. Zarów no w Pod staw ie Program ow ej, jak i w Program ie treś ci z poszczególnych zakresów

edukacji są zaprezentow ane oddzielnie. Pozw ala to na zachow anie p orząd ku w d oborze (a tym sam ym realizacji) treś ci, tak aby zachow ać jed ną z najw ażniejszych zasad nau czania – zasad ę stop niow ania tru d noś ci. Zakład a się, że integracja (korelacja) treś ci zachodzić będzie na po ziomie konkretnych czynnoś ci p rop onow anych na zajęciach p rzez nau czyciela. Pom ysły na te czynnoś ci w yjd ą od nau czyciela, albo skorzysta on z p rop ozycji w yd aw nictw (p akiety ed u kacyjne są tak skonstru ow ane, że następ u je integracja treś ci w okół tem atów tygod n ia, d nia). Przed staw ianie treś ci od d zielnie d la każd ego zakresu ed u kacji p om oże też nau czycielow i w ocenie u m iejętnoś ci i w iad om oś ci u czniów . N ależy zau w ażyć , że sp raw d ziany osiągnięć u czniów są p isane z u w zględ nieniem p oszczególnych zakresów , np . sp raw d zi an z ed u kacji m atem atycznej, czy z ed u kacji p olonistycznej23. Wyjątkow e m iejsce w organizacji p rocesu kształcenia m a edukacji matematyczna. Ze w zględ u na liniow y u kład treś ci kształcenia p ow inna być ona realizow ana od d zielnie, a u kształtow ane na tych zajęciach u m iejętnoś ci i w iad om oś ci p ow inny być w ykorzystyw ane p rzez nau czyciela d o realizacji treś ci z innych zakresów ed u kacji, np . na zajęciach z ed u kacji p rzyrod niczej d zieci m ogą d zielić obrazki zw ierząt w ed łu g różnych zasad , tw orząc w ten sp osób zbiory, p od zbiory, częś ci w sp ólne zbiorów . N ie w skazane jest jed nak u m ieszczanie „na siłę” tem atyki, np . o zw ierzętach na zajęciach z ed u kacji m atem atycznej (bo aku rat taki tem at tygod nia jest realizow any). W Program ie zakład a się ś cisłą korelację m ięd zy treś ciam i zap isanym i w Pod staw ie Program ow ej jako edukacja społeczna oraz etyka. Połączono je w jed en zakres ed u kacji, który realizu je także treś ci z zakresu Praw człow ieka oraz Patriotyzmu. Zgod nie z zaleceniam i Pod staw y Program ow ej24 nau czyciel p ow inien u w zględ nić następ u jące założenia w organizacji zajęć z d zieć m i:

๏

Edukacja polonistyczna ksz

klasie I jest i d ba się

I I

Rozporządzenie MEN z dnia 23 grud nia 2008 r. w spraw ie pod staw y programow ej w ychow ania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikow anego w dniu 15 stycznia 2009 r. w Dz . U. nr 4, poz. 17. 23 W Ogólnopolskim Bad aniu Um iejętnoś ci Trzecioklasistów jest spraw d zany poziom um iejętnoś ci dzieci z zakresu czytania, m yś lenia m atem atycznego oraz um iejętnoś ci kom unikow ania się w języku ojczystym . Są to treś ci nauczania ed ukacji polonistycznej i ed ukacji m atem atycznej na I etapie kształcenia. Więcej inform acji: ww w .obut.ed u.pl/ artykul/ opis_bad ania. 24 Rozporządzenie MEN z dnia 23 grud nia 2008 r. w spraw ie pod staw y programow ej w ychow ania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikow anego w dniu 15 stycznia 2009 r. w Dz . U. nr 4, poz. 17. 22

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

II i III III

p ow inny u N auczyciel edukacji w czesnoszkolnej ma praw o ostatecznego w yboru lektur, które poleca do przeczytania sw oim uczniom. Poniew aż zna

๏ ๏

Język obcy

Wiedza przyrodnicza inform acji z internetu

cyjnych,

szkole nie m a w aru nków d o p row ad zenia ho

๏

Edukacja matematyczna znajd u je się

rachu nk

๏ ๏

Edukacja muzyczna Wychow anie fizyczne gim nastycznej itp .

były p row ad zone na boisku , w sali

Do tak zap lanow anej organizacji p rocesu kształcenia p rop onu je się następ u jący ramow y plan pracy 25: W tabeli znajd u je się orientacyjny tygod niow y p od ział god zin d yd aktycznych p rzeznaczonych na p oszczególne zakresy ed u kacji. Jest on p rzybliżony, d latego, że w p raktyce p ow inien być u zależniony od :

๏ ๏

p otrzeb d anej gru p y d zieci; realizow anej tem atyki, która w ym aga p ołożenia innych akcentów na p oszczególne zakresy ed u kacji;

๏

organizacji p racy szkoły (d ostęp noś ć sal, d ostęp noś ć sali gim nastycznej, p row ad zenia zajęć p rzez sp ecjalistów z d anego zakresu , np . p rzez p ielęgniarkę szkolną).

Jest on zgod ny z rozporząd zeniem MEN z d nia 23 marca 2009 roku, zm ieniającym rozporząd zenie w spraw ie ramow ych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. nr 54, poz. 442). 25

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Zakresy edukacji

Liczba godzin dydaktycznych w tygodniu Klasa I

Klasa II

Klasa III

Ed u kacja m atem atyczna w raz ze w sp om aganiem rozw oju u m ysłow ego

Praw a człow ieka

Ed u kacja p olonistyczna

Język obcy now ożytny

Ed u kacja p lastyczna

Ed u kacja m u zyczna

Ed u kacja techniczna

Ed u kacja p rzyrod nicza

Zajęcia kom p u terow e

Wychow anie fizyczne i ed u kacja zd row otna

RAZEM

Tabela 1. Ram ow y plan pracy z pod ziałem na poszczególne zakresy ed ukacji

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

4. Treś ci nauczania i w ychow ania w pod ziale na kolejne klasy Treś ci nauczania w ynikają ze szczegółow ych celów nau czania. Przed staw iam y je w p od ziale na zakresy ed u kacji. W każd ym zakresie treś ci nau czania p rzyp orząd kow u jem y p oszczególnym klasom – klasie I, klasie II oraz klasie III. W kom entarzach d o p od staw y p rogram ow ej ed u kacji w czesnoszkolnej znajd u je się u w aga o tym , że ze w zględ u na p raw id łow oś ci rozw oju u m ysłow ego d zieci, treś ci nau czania p ow inny narastać i rozszerzać

się w układzie spiralnym, czyli w każd ym następ nym roku ed u kacji w iad om oś ci i

u m iejętnoś ci nabyte p rzez u cznia p ow inny być p ow tarzane i p o głębiane, a p otem rozszerzane. 26 Ed u kacja m atem atyczna jest w yjątkow a p od w zględ em u kład u treś ci w p orów naniu z innym i ed u kacjam i (np . p olonistyczną, p rzyrod niczą), p oniew aż nie w ystęp u je w niej czysty u kład sp iralny. Treś ci edukacji matematycznej mają obok spiralnego, także układ liniow y – jed ne treś ci są p od staw ą d o w p row ad zania innych; jed nocześ nie m u si być zachow ana hierarchia, kolejnoś ć i zasad a stop niow ania tru d noś ci. Pow tarzanie, p ogłębianie i rozszerzanie treś ci zachod zi na kolejnych p oziom ach u m iejętnoś ci i w ted y m am y d o czynienia z u kład em sp iralnym . Dokład nie om aw iam y to w rozd ziale 1. W Programie edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” w każd ym kolejnym roku nau czania w racam y d o u m iejętnoś ci rozw ijanych w p op r zed nim roku , aby na nich bu d ow ać następ ne. Pod czas p rogram ow ania ed u kacji na bazie p od staw y p rogram ow ej, u zu p ełniliś m y treś ci, których w tym d oku m encie braku je, by p otem rozszerzyć je zgod nie z su gestiam i zaw artym i w kom entarzach d o p od staw y p rogram ow ej27. N a p rzykład zgod nie z p od staw ą p rogram ow ą d ziecko na koniec nau ki w klasie p ierw szej p ow inno u m ieć p rojektow ać szlaczki, rozety, ornam enty oraz p ow iększać i p om niejszać figu ry geom etryczne.

Jed nak

zanim

zd obęd zie

u m iejętnoś ci,

nau czyciel

p ow inien

zorga nizow ać

d oś w iad czenia w zakresie rozp oznaw ania i nazyw ania p od staw ow ych kształtów geom etrycznych, konstru ow ania

figu r

p atyczków , rysow ania,

w ycinania

p rostokątów ,

kw ad ratów

i trójkątów ,

obrysow yw ania szablonów figu r. Tych treś ci nie m a w p od staw ie p rogra m ow ej. W naszym Programie są one niezbędnym uzupełnieniem, a nie rozszerzeniem treś ci o trudniejsze, bardziej skomplikow ane .

W Programie edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” różne rod zaje treś ci zaznaczyliś m y w następ u jący sp osób: - pogrubieniem w skazu jem y te treś ci, które zostały w ym ienione w p od staw ie p rogram ow ej; 26 27

E.Gruszczyk-Kolczyńska, Podstawa programowa z komentarzami. Edukacja Przedszkolna i W czesnoszkolna, tom 1, MEN, s. 57. Tamże, s. 62.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- p ozostałe, niep ogru bione treś ci to te, które w ykraczają p oza p od staw ę p rogram ow ą, są jej rozszerzeniem lu b u zu p ełnieniem ; - (w naw iasie) w skazu jem y zakresy rozw oju intelektu alnego, zw yczajow o u m ieszczane w ram ach ed u kacji m atem atycznej. Realizu jąc d ane treś ci, d zieci m ają okazję d o rozw ijania się w e w skazanych zakres ach, a jed nocześ nie te czynnoś ci intelektu alne są niezbęd ne d la p raw id łow ej realizacji tych tr eś ci.

W ten sp osób p rzed staw iam y na p rzykład treś ci z ed u kacji m atem atycznej z obszaru Figury płaskie geomet ry cz ne – koło, prost okąt , kw adrat , t rójkąt : • rozpoznaw anie i nazyw anie kształtu koła, prostokąta, kw adratu, trójkąta w otoczeniu dziecka i na rysunkach; • konstruow anie prostokątów i trójkątów z patyczków o różnej długoś ci ; • rysow anie, w ycinanie prostokątów , kw adratów i trójkątów po ś ladzie ; • obrysow yw anie szablonów kół, trójkątów , prostokątów i kw adratów ; • projektow anie szlaczków , rozet, ornam entów ; • pow iększanie i pomniejszanie figur geometrycznych ; • p orów nyw anie d łu goś ci boków p rostokątów p op rzez bezp oś red nie p rzyłożenie ich d o siebie. Wynika z tego, że w obszarze p oznaw ania p rzez d zieci figu r p łaskich tylko p orów nyw anie d łu goś ci boków p rostokątów w ykracza p oza p od staw ę p rogram ow ą. Pozostałe treś ci zaw ierają się w zap isach p od staw y p rogram ow ej lu b je u zu p ełniają. Zd arza się też tak, że treś ci z jed nego zakresu są niezbęd ne d o bu d ow ania p ojęć z innego zakresu . N a p rzykład , żeby d ziecko m ogł o konstru ow ać rozety i ornam enty, m u si orientow ać się na rysu nku p op rzez w skazyw anie stron. Żeby p ow iększało i p om niejszało figu ry geom etryczne, m u si u m ieć p orów nyw ać d łu goś ci obiektów oraz orientow ać się w zm ianach od w racalnych. Dlatego te treś ci traktu jem y jako u zu p ełniające p od staw ę p rogram ow ą, a nie ją rozszerzające. Zgod nie ze sp iralnym u kład em treś ci zaznaczam y te, które d zieci pow tarzają, pogłębiają, rozszerzają, gd yż były ju ż one realizow ane w e w cześ niejszych latach ed u kacji (bierzem y też p od u w agę w ychow anie p rzed szkolne – p od staw ę p rogram ow ą w ychow ania p rzed szkolnego) oraz treś ci, które są zw iązane z budow aniem now ych pojęć .

Edukacja matematyczna wraz ze w spomaganiem rozw oju umysłow ego w klasie I, II oraz III

W zakresie ed u kacji m atem atycznej w raz ze w sp om aganiem rozw oju u m ysłow ego w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: odpornoś ć emocjonalna na trudne sytuacje to u m iejętnoś ć kierow ania sw oim zachow aniem tak, żeby rozw iązać tru d noś ć intelektu alną, zm ierzyć się z w ysiłkiem intelektu alnym ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at sw oich em ocji zw iązanych z p okonyw aniem tru d noś ci ; Obszar: orientacja w przestrzeni to u m iejętnoś ć p oru szania się p o p rzestrzeni sobie najbliższej i d alszej, trójw ym iarow ej i d w u w ym iarow ej; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się n a tem at sw ojego m iejsca w p rzestrzeni, m iejsca d ru giej osoby, p rzed m iotów ; Obszar: klasyfikacja to u m iejętnoś ć segregow ania w ed łu g różnych cech oraz d efiniow ania, czyli okreś lania obiektów p op rzez p od aw anie ich cech; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at tego, jak u p orząd kow ana jest rzeczyw istoś ć d ziecka; Obszar: w nioskow anie o zmianach to u m iejętnoś ć w yciągania w niosków ze zm ian, głów nie od w racalnych; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at obserw ow anych zm ian, zm ian, których d ziecko zam ierza d okonać ;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar: szeregow anie to u m iejętnoś ć u staw iana obiektów w ed łu g m alejącej lu b rosnącej w artoś ci d anej cechy, szu kania m iejsca w tak u p orząd kow anym szeregu ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at p orząd kow ania rzeczyw istoś ci p op rzez u staw ianie obiektów w szere gi zgod nie z grad acją p od anej cechy; Obszar: myś lenie przez analogię to u m iejętnoś ć korzystania z p rostych analogii; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at d ostrzeżonych zw iązków analogicznych; Obszar: myś lenie przyczynow o – skutkow e to u m iejętnoś ć okreś lania p rzyczyn, gd y p od ane są sku tki i sku tków na p od staw ie znanych (lu b p rzew id yw anych) p rzyczyn; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at p rzyczyn różnych d ziałań oraz sku tków , które zachod zą p o zad ziałaniu okreś lonej p rzyczyny ; Obszar: regularnoś ci to u m iejętnoś ć d ostrzegania, kontynu ow ania, p rzekład ania rytm ów z jed nej rep rezentacji na inną; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at regu larnoś ci d ostrzeżonych na p rzed m iotach, zjaw iskach, zachow aniach ; Obszar: czas to u m iejętnoś ć okreś lania czasu , orientow an ia się w u p ływ ie czasu ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at czasu ; Obszar: rów nolicznoś ć to u m iejętnoś ć w skazyw ania zbiorów o takiej sam ej liczbie obiektów , a także okreś lania, w którym ze zbiorów jest w ięcej lu b m niej obiektów ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at p orów nyw ania liczebnoś ci zbiorów ; Obszar: liczby naturalne to u m iejętnoś ć op erow ania liczbam i natu ralnym i w różnych asp ektach, głów nie w asp ekcie kard ynalnym , p orząd kow ym , sym bolicznym i arytm etycznym ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at liczb; Obszar: liczenie to u m iejętnoś ć p rzeliczania obiektów i okreś lania, ile ich jest, oraz p osłu giw ania się liczeniem w asp ekcie p orząd kow ym , d ostrzegania regu larnoś ci d ziesiątkow ego system u liczenia; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at liczebnoś ci zbiorów oraz okreś lania liczbam i m iejsca obiektów w u p orząd kow anym szeregu ; Obszar: rachow anie – dodaw ania i odejmow anie to u m iejętnoś ć w yznaczania su m i różnic różnym i sp osobam i, od rachow ania na konkretach p rzez zbiory zastęp cze (p alce, różne liczyd ła ) p o rachow anie w p am ięci w coraz w iększym zakresie; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at su m i różnic; Obszar: rachow anie – mnożenie i dzielenie (od klasy II) to u m iejętnoś ć w yznaczania iloczynów i ilorazów różnym i sp osobam i w coraz w iększym zakresie; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at w ykonyw anych d ziałań m nożenia i d zielenia; Obszar: działania okienkow e to u m iejętnoś ć znajd ow ania nieznanej w d ziałaniu liczby; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at sku tków i p rzyczyn zm ian w liczebnoś ci zbiorów ; Obszar: zadania z treś cią to u m iejętnoś ć rad zenia sobie z zad aniam i, które są krótkim i historyjkam i, zakończonym i p ytaniam i, które w ym agają w ykonania okreś lonych op eracji m atem atycznych; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at sytu acji życiow ych, których p om yś le zakończenie w ym aga rachow ania; Obszar: ułamki (w klasie III) to u m iejętnoś ć d zielenia w ielkoś ci na kilka takich sam ych częś ci, p orów nyw ania tych częś ci oraz d okonyw ania p rostych rachu nków na u łam kach, które d ziecko zna z życia; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at liczb p rzed staw ionych w p ostaci u łam ków ; Obszar: obliczenia pieniężne to u m iejętnoś ć d okonyw ania obliczeń p ieniężnych; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at p ienięd zy, cen, w artoś ci zaku p ów , p łacenia ; Obszar: symetria to u m iejętnoś ć p oszu kiw ania sym etrii w najbliższym otoczeniu ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at sym etrycznych u kład ów , rysu nków ; Obszar: figury płaskie geometryczne to u m iejętnoś ć rozp oznaw ania, konstru ow ania kształtów koła, trójkąta, kw ad ratu , p rostokąta, od cinka; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at kształtów p łaskich znanych d ziecku z najbliższego otoczenia; Obszar: bryły geometryczne to u m iejętnoś ć d ostrzegania i nazyw ania p od staw ow ych brył (ku li, p rostop ad łoś cianu , sześ cianu , w alca); to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at brył z otoczenia d ziecka ; Obszar: długoś ć to u m iejętnoś ć okreś lania, m ierzenia, p orów nyw ania d łu goś ci, a także w nioskow ania o stałoś ci d łu goś ci p om im o obserw ow anych zm ian w w ygląd zie obiektów ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at d łu goś ci; Obszar: ciężar to u m iejętnoś ć okreś lania ciężaru w różnych jed nostkach, w ażenia, p orów nyw ania ciężarów ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at w ag i ciężarów ; Obszar: płyny to u m iejętnoś ć okreś lania, m ierzenia iloś ci p łynów , p orów nyw ania p ojem noś ci, a ta kże w nioskow ania o tym , że w naczyniach o różnym kształcie m oże się m ieś cić taka sam a iloś ć p łynów ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at objętoś ci p łynów ; Obszar: temperatura to u m iejętnoś ć od czytyw ania tem p eratu ry na różnych term om etrach, p orów nyw ania tem p eratu r, w ysnu w ania w niosków o w zroś cie lu b sp ad ku tem p eratu ry; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się na tem at tem p eratu ry; Obszar: zapisyw anie danych w tabeli to u m iejętnoś ć od czytyw ania i zap isyw ania d anych w tabelach różnego typ u ; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się w obszarze inform acji zap isanych w tabelach. p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

KLASA I W klasie I w yróżniam y następ u jące obszary ed u kacji m atem atycznej w raz ze w sp om aganiem rozw oju u m ysłow ego: Obszar 1: Odpornoś ć emocjonalna na trudne sytuacje Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - radzenie sobie w sytuacjach trudnych i w ymagających w ysiłku intelektualnego . Obszar 2: Orientacja w przestrzeni Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w skazyw anie i słow ne okreś lanie kierunków od siebie (góra, dół, tył, przód, lew a, praw a strona) ; - w skazyw anie i słow ne okreś lanie kierunków od drugiej osoby (góra, dół, tył, przód, jej lew a, praw a strona); - w yznaczanie kierunków od osoby, która stoi do dziecka tyłem, bokiem, przodem ; - w skazyw anie i słow ne okreś lanie położenia przedmiotu w stosunku do człow ieka (na górze, na dole, z tyłu, z przodu, po lew ej stronie, po praw ej stronie człow ieka); - w skazyw anie i słow ne okreś lanie położenia jednych przedmiotów w stosunku do drugich (na górze, na dole, z tyłu, z przodu, po lew ej, po praw ej stronie przedmiotu); - w skazyw anie i słow ne okreś lanie kierunków na kartce papieru (góra, dół, lew a, praw a strona kartki, a także okreś lenia typu: praw y dolny róg, lew y górny róg kartki). Budujemy now e pojęcia: - w skazyw anie i słow ne okreś lanie kieru nków na rysu nku ; w yp row ad zanie kieru nków o d osoby u sytu ow anej na rysu nku tyłem , p rzod em , bokiem ; - w skazyw anie i słow ne okreś lanie kieru nków na rysu nku – p ołożenie jed nego p rzed m iotu w stosu nku d o innego; - u m ow y zw iązane z orientacją na rysu nku , np . okreś lanie osób znajd u jących się na zd jęciach; - stosow anie okreś leń: na, pod, nad, przed, za, obok, między, wyż ej, niż ej, daleko, blisko, dalej, bliż ej, wewnątrz, na zewnątrz, na brzegu, na prawo, na lewo itp., w przód, w tył, do góry, na dół, przed siebie, za siebie, w bok, w prawo, w lewo, na wprost, w od niesieniu d o realnych osób, p rzed m iotów i obiektów p rzed staw ionych na rysu nku ; - stosow anie okreś leń: na wierzchu, na spodzie, pomiędzy, zarów no w od niesieniu d o realnych obiektów , jak i tych p rzed staw ionych na rysu nku ; - d ostrzeganie efektu lu strzanego od bicia i rad zenie sobie z nim . Zakres 3: Klasyfikacja Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - klasyfikow anie obiektów w edług podanej cechy, którą można spostrzec w zrokiem (np. w edług koloru, kształtu); - grupow anie obiektów , które posiadają podaną cechę. Budujemy now e pojęcia: - okreś lanie kryteriów , w ed łu g których obiekty zostały p ogru p ow ane; - d efiniow anie, czyli okreś lanie cech obiektów , które p ozw alają zaliczyć je d o d anej kategorii; - klasyfikow anie obiektów w ed łu g p od anej cechy, której nie m ożna sp ostrzec w zrokiem (np . w ed łu g p rzeznaczenia); - klasyfikow anie obiektów , biorąc p od u w agę d w ie, trzy cechy. Obszar 4: Wnioskow anie o zmianach Budujemy now e pojęcia: - w nioskow anie o zm ianach od w racalnych: zm iany zw iązane z u kład em obiektów – nie zm ienia się ich liczba, zm ienia się u kład ; - w nioskow anie o zm ianach od w racalnych: zm iany zw iązane z d od aniem , a p otem od jęciem takiej sam ej liczby obiektów . Obszar 5: Szeregow anie Budujemy now e pojęcia: - układanie obiektów w serie rosnące i malejące, np. od najdłuższego do najkrótszego lu b od najw ęższego do najszerszego; - znajdow anie miejsca obiektu w serii; - numerow anie obiektów w ułożonej serii; - w skazyw anie danego obiektu w serii; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- okreś lanie obiektu następnego i poprzedniego ; - p rzew id yw anie kolejnego obiektu w serii; - p orząd kow anie zbiorów w ed łu g w zrastającej i m alejącej liczby obiektów . Obszar 6: Myś lenie przez analogię - stosow anie zależnoś ci, jaka zachod zi p om ięd zy obiektam i A i B, d o okreś lenia zależnoś ci p om ięd zy obiektam i C i D; - d ostrzeganie sp osobu w ykonania czynnoś ci i stosow anie go w innej, ale p od obnej sytu acji. Obszar 7: Myś lenie przyczynow o-skutkow e Budujemy now e pojęcia: - okreś lanie zw iązków : jeżeli jest to, to stanie się to; jeżeli jest A, to stanie się B; A i B (np . Jeżeli w syp ię cu kier d o herbaty, to będ zie ona słod ka); - okreś lanie zw iązków : jeżeli to się stało, to w cześ niej było to; jeżeli jest B, to w cześ niej m u siało być A; A i B (np . H erbata jest słod ka, bo w cześ niej ktoś w syp ał d o niej cu kier). Obszar 8: Regularnoś ci Budujemy now e pojęcia: - rozpoznaw anie w zrokiem (na konkretach, na realistycznych i symbolicznych rysunkach) i słuchem pow tarzających się regularnoś ci; - kontynuow anie układów rytmicznych; - p rzekład anie rytm ów z jed nej rep rezentacji na d ru gą (np . d ziecko p rzekład a u kład z klocków na u kład d ź w ięków lu b u kład d ź w ięków n a u kład klocków ); - u zu p ełnianie lu k w d ostrzeżonych regu larnoś ciach. Obszar 9: Czas Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - d ostrzeganie następ stw a d ni i nocy, p ór roku , d ni tygod nia oraz m iesięcy w roku . Budujemy now e pojęcia: - okreś lanie p ór d nia: rano, p rzed p ołu d niem , p o p ołu d niu , w ieczorem , w nocy; - rozu m ienie p ojęcia tydzień w znaczeniu ad m inistracyjnym oraz jako 7 kolejnych d ni tygod nia; - w ymienianie w odpow iedniej kolejnoś ci nazw dni tygodnia; - stosow anie okreś leń: dziś , wczoraj, przedwczoraj, jutro, pojutrze; - okreś lanie d nia tygod nia w zad aniach typ u : dzisiaj jest poniedziałek, za 2 dni będzie...; dzisiaj jest wtorek, 2 dni temu był...; korzystanie z kalend arzy tygod niow ych w p ostaci chod niczka liczbow ego; - rozu m ienie p ojęcia rok w znaczeniu ad m inistracyjnym (kalend arzow ym ) oraz jako 12 kolejnych m iesięcy; - w ymienianie w odpow iedniej kolejnoś ci nazw miesięcy w roku ; - okreś lanie m iesiąca w zad aniach typ u : jest maj, za 2 miesiące będzie...; jest lipiec, 2 miesiące temu był...; korzystanie z kalend arzy m iesięcznych w p ostaci chod niczka liczbow ego; - od czytyw anie i zaznaczanie p ełnych god zin na zegarze (u kład 12-god zinny); - stosow anie okreś leń: wcześ niej/póź niej; - d okonyw anie p rostych obliczeń zegarow ych na p ełnych god zinach; - okreś lanie w ieku różnych osób oraz relacji typ u starszy/młodszy; o tyle lat starszy/o tyle lat młodszy; o ile lat starszy/o ile lat młodszy; - poznaw anie różnych kalendarzy (miesięcznych, tygodniow ych, dziennych) oraz ich zastosow ania; - szukanie w kalendarzu potrzebnych informacji (miesiąca, dnia tygo dnia, liczby tygodni i liczby dni w miesiącu). Obszar 10: Liczenie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - liczenie w aspekcie kardynalnym w dostępnym dzieciom zakresie (bez odgórnego ustalania zakresu); - liczenie w aspekcie porządkow ym w dostępnym dzieciom z akresie (bez odgórnego ustalania zakresu). Budujemy now e pojęcia: - przeliczanie różnych obiektów , także przemijających, np. dź w ięków ; - liczenie w różnych kierunkach: od strony lew ej do praw ej, od praw ej do lew ej, od dow olnego obiektu ; przeliczanie obiektów nieuporządkow anych; przeliczanie cykliczne; - odróżnianie liczenia popraw nego od błędnego; - liczenie od danej liczby (w zakresie co najmniej 20); - liczenie w spak (w zakresie co najmniej 20); - w nioskow anie o stałoś ci liczby obiektów w zbiorze ; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- liczenie p o 10 w jak najw iększym zakresie. Obszar 11: Rów nolicznoś ć Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - porów nyw anie liczebnoś ci dw óch zbiorów za pomocą dw óch metod: przeliczania obiektów oraz łączenia obiektów w pary; - używ anie okreś leń: ty le samo, w ięcej, mniej. Budujemy now e pojęcia: - ustalanie, czy po zmianie ułożenia obiektów w jednym z dw óch rów nolicznych zbiorów nadal w obu jest po tyle samo obiektów . Obszar 12: Liczby naturalne Budujemy now e pojęcia: - poznaw anie liczb naturalnych od 0 do 20 w aspekcie porządkow ym, kardynalnym i symbolicznym; - w yodrębnianie w liczbie dw ucyfrow ej (liczby drugiej dziesiątki) liczby dziesiątek i jednoś ci, a w zapisie tej liczby cyfry dziesiątek i cyfry jednoś ci ; - rozkładanie liczb w zakresie 20 na składniki (dw a składniki i w ięcej niż dw a); odkryw anie w ielu kombinacji rozkładu danej liczby; - dostrzeganie zw iązku liczby porządkow ej z kardynalną; - porządkow anie liczb z zakresu 0–20 od najmniejszej do najw iększej i odw rotnie; okreś lanie miejsca liczby w ciągu liczbow ym (na chodniczku liczbow ym); - okreś lanie liczebnoś ci zbioru (bez kodow ania w jak najw iększym zakresie); - w yróżnianie zbiorów o danej liczbie obiektów (bez kodow ania w jak najw iększym zakresie); - porów nyw anie liczb od 0 do 20; - p orów nyw anie różnicow e: o tyle więcej/o tyle mniej, o ile więcej/o ile mniej; - stosow anie p ojęcia para, w yróżnianie liczb p arzystych i niep arzystych; - stosow anie liczb od 0 d o 20 w asp ekcie m iarow ym : - m ierzenie d łu goś ci linijką, su m ow anie d łu goś ci d w óch p rzed m iotów w yrażonych w centym etrach (w zakresie 20 cm ); - d od aw anie i od ejm ow anie w agi p rod u któw i w yrażanie su m y w kilogram ach (w zakresie 20 kg); - d od aw anie i od ejm ow anie iloś ci p łynu , np . 4 litry i 3 litry to razem 7 litrów (w zakresie 20 l). Obszar 13: Rachow anie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - dodaw anie i odejmow anie na palcach i innych zbiorach zastępczych bez zapisyw ania działań (w zakresie dostępnym dzieciom). Budujemy now e pojęcia: - doliczanie i odliczanie na zbiorach zastępczych lub w myś li ; - w prow adzenie znaków : +, –, =, w zapisie działań arytmetycznych; - dodaw anie i odejmow anie w zakresie 20 z zapisyw aniem obliczeń za pomocą cyfr i znaków działań matematycznych; - d oliczanie d o 10; - p raktyczne korzystanie w obliczeniach z p raw a p rzem iennoś ci d od aw ania; - d ostrzeganie i p raktyczne korzystanie ze zw iązków d od aw ania z od ejm ow aniem ; - d od aw anie kilku liczb w zakresie 20; - od ejm ow anie od d anej liczby d w óch liczb (w zakresie 20); - obliczanie złożonych d ziałań w zakresie 20, np . 9 + 8 – 2; - w ielokrotne d od aw anie takich sam ych liczb w zakresie 20. Obszar 14: D ziałania okienkow e Budujemy now e pojęcia: - u stalanie w d ziałaniu nieznanego skład nika bez kod ow ania d ziałania; - u stalanie w d ziałaniu nieznanego od jem nika bez kod ow ania d ziałania; - u stalanie w d ziałaniu nieznanego skład nika z kod ow aniem ; d ziałania (w zakresie 20); - u stalanie w d ziałaniu nieznanego od jem nika z kod ow aniem ; d ziałania (w zakresie 20). Obszar 15: Zadania z treś cią Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - opisyw anie różnych sytuacji językiem matematyki (sytuacje zabaw , czynnoś ci porządkow ych, w ycieczek itp.). p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Budujemy now e pojęcia: - matematyzow anie sytuacji konkretnych: rozw iązyw anie prostych zadań z treś cią na dodaw anie i odejmow anie za pomocą symulacji na konkretach, rysunkach pomocniczych lub przez w ykonyw anie w yłącznie działań na liczbach; - zapisyw anie rozw iązania zadania z treś cią za pomocą cyfr i znaków działań matematycznych ; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią, w których trzeba zastosow ać p orów nyw anie różnicow e; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią, w których zależnoś ci m ięd zy liczbam i m ożna p rzed staw ić za p om ocą d ziałania okienkow ego (u stalenie nieznanego skład nika, nieznanego od jem nika); - rozw iązyw anie złożonych zad ań z treś cią w ym agających zastosow ania d w óch d ziałań (d od ania kilku liczb, od jęcia od d anej liczby d w óch innych lu b d od aw ania i od ejm ow ania); - rozw iązyw anie zad ań otw artych, czyli takich, w których jest kilka p op raw nych od p ow ied zi; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią celow o ź le sform u łow anych: u kład anie p ytania d o treś ci zad ania, u zu p ełnianie treś ci zad ania d anym i (w treś ci zad ania jest lu b nie jest zaznaczone m iejsce, w którym braku je d anych); rozw iązyw anie zad ań z d anym i sp rzecznym i; - u kład anie zad ań z treś cią: d o historyjek obrazkow ych, d o obrazków , na których p rzed staw iona jest akcja, d o d ziałania d od aw ania i od ejm ow ania. Obszar 16: Obliczenia pieniężne Budujemy now e pojęcia: - rozpoznaw anie monet: 1 zł, 2 zł, 5 zł; - rozpoznaw anie monet: 1 gr, 2 gr, 5 gr, 10 gr, 20 gr; - rozpoznaw anie banknotów : 10 zł i 20 zł; - p orów nyw anie w artoś ci m onet i banknotów , np . 20 gr to w ięcej niż 10 gr, a 10 zł to m niej niż 2 0 zł; - p oznaw anie i stosow anie d o rozw iązyw ania zad ań zależnoś ci: za m onetę o w iększym nom inale m ożna otrzym ać kilka innych m onet o m niejszym nom inale; - d od aw anie i od ejm ow anie złotów ek w zakresie 20 zł, stosow anie w takich obliczeniach kilku różnych m ożliw oś ci; - d od aw anie i od ejm ow anie groszy w zakresie 20 groszy, stosow anie w takich obliczeniach kilku różnych m ożliw oś ci; - poznaw anie i stosow anie pojęcia cena tow aru ; - w skazyw anie produktów droższych/tańszych; - orientacyjna znajomoś ć w artoś ci podstaw ow ych produktów , np. butelka napoju jest tańsza od pary butów i kosztuje kilka złotych (buty są o w iele droższe); - szacow anie tego, czy w ystarczy pieniędzy na zakup okreś lonego tow aru ; - obliczanie w artoś ci zakupów (zakres obliczeń do 20 zł); - poznaw anie pojęcia długu i koniecznoś ci spłacania go. Obszar 17: Symetria Budujemy now e pojęcia: - dostrzeganie symetrii na rysunkach; - dostrzeganie symetrii na kształtach figur geometrycznych, układach kropek . Obszar 18: Figury płaskie geometryczne – koło, prostokąt, kw adrat, trójkąt Budujemy now e pojęcia: - rozp oznaw anie i nazyw anie kształtu koła, p rostokąta, kw ad ratu , trójkąta w otoczeniu d ziecka i na rysu nkach; - konstru ow anie p rostokątów i trójkątów z p atyczków o różnej d łu goś ci; - rysow anie, w ycinanie p rostokątów , kw ad ratów i trójkątów p o ś lad zie; - obrysow yw anie szablonów kół, trójkątów , p rostokątów i kw ad ratów ; - projektow anie szlaczków , rozet, ornamentów ; - pow iększanie i pomniejszanie figur geometrycznych ; - p orów nyw anie d łu goś ci boków p rostokątów p op rzez bezp oś red nie p rzyłożenie ich d o sieb ie. Obszar 19: Figury płaskie geometryczne – odcinek Budujemy now e pojęcia: - rozp oznaw anie i nazyw anie od cinków ; - m ierzenie d łu goś ci od cinków (d o 20 cm ); - rysow anie od cinków o d anej d łu goś ci w centym etrach (w zakresie 20 cm ); - p orów nyw anie d łu goś ci od cinków .

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 20: Bryły geometryczne Budujemy now e pojęcia: - rozp oznaw anie i nazyw anie w otoczeniu brył: ku li, w alca, sześ cianu ; - lep ienie ku l z p lasteliny (m od eliny, gliny); w skazyw anie ku l m niejszych i w iększych. Obszar 21: D ługoś ć Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - mierzenie długoś ci (odległoś ci) i szerokoś ci krokami, stopami, patyczkami i innymi przedmiotami ; w ymyś lanie w ielu jednostek pomiaru; - porów nyw anie obiektów pod w zględem długoś ci, w ysokoś ci i szerokoś ci . Budujemy now e pojęcia: - w nioskow anie o stałoś ci d łu goś ci obiektu p om im o obserw ow anych zm ian w jego kształcie; - mierzenie długoś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci tego samego przedmiotu różnymi miarkami ; dobieranie miarki do mierzonego obiektu; - poznaw anie i stosow anie pojęcia 1 centymetr; - mierzenie długoś ci za pomocą linijki; zap isyw anie w yników p om iaru ; - stosow anie skrótu cm ; - porów nyw anie długoś ci mierzonych za pomocą linijki obiektów ; w skazyw anie obiektów krótszych, d łu ższych, o takiej sam ej d łu goś ci. Obszar 22: Ciężar Budujemy now e pojęcia: - konstruow anie w agi szalkow ej; dostrzeganie rów now agi na w adze; - w ażenie obiektów za pomocą umow nych odw ażników , np. klocków ; - porów nyw anie ciężarów obiektów , stosow anie okreś leń: cięższy, lżejszy, w aży tyle samo ; - p oznaw anie i stosow anie p ojęcia 1 kilogram ; - stosow anie skrótu kg; - obserw ow anie tego, że tow ary są pakow ane w edług w agi produktu ; - w nioskow anie o tym , że ciężar zależy nie tylko od w ielkoś ci obiektu . Obszar 23: Płyny Budujemy now e pojęcia: - od m ierzanie iloś ci p łynu za p om ocą różnych m iarek, np . szklanki, bu telki; - m ierzenie p ojem noś ci naczyń p rzez w lew anie d o nich p łynu ; - stosow anie rozu m ow ań typ u : naczynia o różnym kształcie i w ysokoś ci m ogą m ieć taką sam ą p ojem noś ć ; - p orów nyw anie p ojem noś ci naczyń i stosow anie okreś leń: tyle sam o, m niej/ w ięcej p łynu ; - p oznaw anie i stosow anie p ojęcia 1 litr; stosow anie skrótu l; - od m ierzanie p łynu m iarką litrow ą. Obszar 24: Temperatura Budujemy now e pojęcia: - p oznaw anie różnego rod zaju term om etrów oraz ich zastosow ania; - od czytyw anie tem p eratu ry na term om etrze (liczby w zakresie 20); - p oznaw anie i stosow anie p ojęcia 1 stop ień Celsju sza. Obszar 25: Odczytyw anie i zapisyw anie danych w tabeli Budujemy now e pojęcia: od czytyw anie i zap isyw anie d anych w p rostej tabeli kilku kolu m now ej; zap isyw anie i od czytyw anie d anych z tabeli z u w zględ nieniem kolu m n i w ersów ; d okonyw anie obliczeń w tabelach (tabele na d od aw anie i od ejm ow anie). KLASA II W klasie II w yróżniam y następ u jące obszary ed u kacji m atem atycznej w raz ze w sp om aganiem rozw oju u m ysłow ego: Obszar 1: Orientacja w przestrzeni Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w skazyw anie i słow ne okreś lanie kieru nków od d ru giej osoby, od p rzed m iotu ; - okreś lanie w zajem nego p ołożenia p rzed m iotów : na p raw o od , lecz na lew o od ; p o m ojej p raw ej stronie, p o m ojej lew ej stronie, lecz od w rotnie; w p rzyp ad ku kogoś , kto stoi n ap rzeciw ko itp .; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- p rzew id yw anie p ołożenia osoby w stosu nku d o innej osoby lu b p rzed m iotu , w ted y gd y w ykona ona obrót lu b p rzesu nięcie w d anym kieru nku ; - w skazyw anie i słow ne okreś lanie kieru nków na rysu nku – p ołożenie jed nego p rzed m iotu w stosu nku d o innego, p rzed m iotu w stosu nku d o osoby; - u m ow y zw iązane z orientacją na rysu nku , np . okreś lanie osób znajd u jących się na zd jęciach; d ostrzeganie efektu lu strzanego od bicia i rad zenie sobie z nim . Budujemy now e pojęcia: - w skazyw anie kieru nku w celu w ytłu m aczenia, jak d ojś ć d o okreś lonego p u nktu (otoczenie znane d zieciom ). Obszar 2: Klasyfikacja Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - klasyfikow anie obiektów w ed łu g p od anej cechy, którą m ożna sp ostrzec w zrokiem (np . w ed łu g koloru , kształtu ); - klasyfikow anie obiektów w ed łu g p od anej cechy, której nie m ożna sp ostrzec w zrokiem (np . Wed łu g p rzeznaczenia); - gru p ow anie obiektów , które p osiad ają p od aną cechę, np . zbieram y zielone p rzed m ioty, które znajd u ją się w klasie - okreś lanie kryteriów , w ed łu g których obiekty zostały p ogru p ow a ne; - d efiniow anie, czyli okreś lanie cech obiektów , które p ozw alają zaliczyć je d o d anej kategorii; - klasyfikow anie obiektów w ed łu g d w óch, trzech p od anych cech. Budujemy now e pojęcia: - w yróżnianie w zbiorze p od zbioru (p od zbiorów ), np . M amy zielone klocki. W ś ród zielonych klocków wyróż niamy klocki w kształcie koła; - w yróżnianie obiektów , które sp ełniają d w a kryteria (częś ć w sp ólna zbiorów ), np . Tutaj mamy zielone klocki. A tutaj mamy niebieskie klocki. W yróż niamy klocki, które mają kształt koła (mogą być zielone lub czerwone); - obserw ow anie sytu acji, kied y nie d a się w yróżnić obiektów o p od anych cechach, np . M amy klocki w róż nych kolorach. Szukamy wś ród nich klocków pomarańczowych. N ie ma klocków w takim kolorze. Obszar 3: Szeregow anie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - u kład anie obiektów w serie w ed łu g kryteriu m narastania cechy; znajd ow anie m iejsca obiektu w takiej serii; - w skazyw anie d anego obiektu w serii; okreś lanie obiektu następ nego i p op rzed niego; - p rzew id yw anie kolejnego obiektu w serii. Budujemy now e pojęcia: - okreś lanie zasad y, w ed łu g której u tw orzono serię. Obszar 4: Myś lenie przez analogię Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - stosow anie zależnoś ci, jaka zachod zi p om ięd zy obiektam i A i B, d o okreś lenia zależnoś ci p om ięd zy obiektam i C i D; - d ostrzeganie sp osobu w ykonania czynnoś ci i stosow anie go w innej, ale p od obnej sytu acji. Obszar 5: Myś lenie przyczynow o-skutkow e Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - okreś lanie p rzyczyny, gd y znany jest sku tek (np . Herbata jest słodka, bo wcześ niej ktoś wsypał do niej cukier); - okreś lanie sku tku , gd y znana jest p rzyczyna (np . Jeż eli wsypię cukier do herbaty, to będzie ona słodka). Budujemy now e pojęcia: - okrelanie w aru nkw , kied y d ana p rzyczyna sp ow od u je okrelony sku tek; jeeli jest C, to A sp ow od u je B; nastp io C, A i B (np . Jeeli w zronie tem p eratu ra p ow ietrza (C), to nieg stop nieje (A) i zostan  od w oane zaw od y narciarskiej (B)); - okrelanie p rzyczyny, gd y znany jest sku tek i w aru nki jakie zad zia ay: jeeli jest B i zad ziaao C, to w czeniej m u siao by A; A  B, bo nastp io C (np . Odwołano zawody narciarskie (B), bo zrobiło się cieplej (C) i stopniał ś nieg (A )); - okrelanie sku tku , gd y d ana jest p rzyczyna i w aru nki jakie zaistnia y: jeeli jest B, a w czeniej byo A, to w czeniej m u siao by C; A  B, bo nastp io C (np . Odwołano zawody narciarskie (B), bo stopniał ś nieg (A ), widocznie zrobiło się cieplej (C)).

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 6: Regularnoś ci Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - d ostrzeganie regu larnoś ci w schem atach enaktyw nych (na konkretach), ikonicznych (na realistyczny ch rysu nkach) i sym bolicznych (na sym bolicznych rysu nkach, na sym bolach z języka m atem atyki); - kontynu ow anie regu larnoś ci w schem atach enaktyw nych (na konkretach), ikonicznych (na realistycznych rysu nkach) i sym bolicznych (na sym bolicznych rysu nkach, na sym bolach z języka m atem atyki); - p rzekład anie regu larnoś ci z jed nej rep rezentacji na inną; - u zu p ełnianie lu k w d ostrzeżonych regu larnoś ciach. Budujemy now e pojęcia: - okreś lanie zasad , na których u tw orzono regu larnoś ć . Zakres 7: Czas Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - d ostrzeganie p rzem iennoś ci p ór roku ; - stosow anie p ojęcia tydzień w znaczeniu ad m inistracyjnym oraz jako 7 kolejnych d ni tygod nia; - nazyw anie i w ymienianie w odpow iedniej kolejnoś ci dni tygodnia; - stosow anie okreś leń: dziś , wczoraj, przedwczoraj, jutro, pojutrze, tyle dni temu, za tyle dni; - nazyw anie i w ymienianie w odpow iedniej kolejnoś ci miesięcy w roku ; stosow anie p ojęcia rok jako 12 kolejnych m iesięcy oraz w u jęciu kalend arzow ym (ad m inistracyjnym ); - nu m erow anie kolejnych m iesięcy w roku ; - stosow anie okreś leń: tyle m iesięcy tem u , za tyle m iesięcy; - odczytyw anie i zaznaczanie pełnych godzin na zegarze analogow ym (ze w skazów kami) i cyfrow y (w yś w ietlającym cyfry) w układzie 12-godzinnym; - dokonyw anie obliczeń zegarow ych typu: tyle godzin w cześ niej/tyle godz in póź niej, ile godzin w cześ niej/ile godzin póź niej; - okreś lanie w ieku różnych osób oraz relacji typ u : starszy/ m łod szy, o tyle lat starszy/ o tyle lat m łod szy, o ile lat starszy/ o ile lat m łod szy; - rozpoznaw anie różnych kalendarzy (miesięcznych, tygodniow ych, dziennych); szukanie w kalendarzu potrzebnych informacji (miesiąca, dnia tygodnia, liczby tygodni i liczby dni w danym miesiącu) ; - dokonyw anie prostych obliczeń kalendarzow ych (na pełnych miesiącach). Budujemy now e pojęcia: - od czytyw anie i zap isyw anie d at w form u le: 11 kw ietnia/ 11.04; - chronologiczne porządkow anie dat w obrębie jednego miesiąca; - odczytyw anie i zaznaczanie pełnych godzin na zegarze analogow ym (ze w skazów kami) i cyfrow ym (w yś w ietlającym cyfry) w układzie 24-godzinnym; - posługiw anie się pojęciami: minut a, kw adrans, pół godz iny , godz ina. Obszar 8: Liczenie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - liczenie od danej liczby po 1 w przód i w tył w zakresie co najmniej 100; - przeliczanie różnych obiektów , także przemijających, np. dź w ięków ; - liczenie w różnych kierunkach: od strony lew ej do praw ej, od praw ej do lew ej, od dow olnego obiektu obiektu; przeliczanie obiektów nieuporządkow anych ; przeliczanie cykliczne; - liczenie w aspekcie porządkow ym w przód i w tył w zakresie co najmniej 100; - liczenie po 10 w przód i w tył w zakresie co najmniej 100. Budujemy now e pojęcia: - liczenie p o 2, 3, 5 w p rzód i w tył w zakresie co najm niej 100; - liczenie po 100 w przód i w tył w zakresie co najmniej 1000. Obszar 9: Liczby naturalne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - poznaw anie liczb naturalnych do 100 w aspekcie porządkow ym, kardynalnym i symbolicznym ; - w yod rębnianie w liczbie: liczby setek, liczby d ziesiątek i liczby jed noś ci, a w zap isie liczby: cyfry setek, cyfry d ziesiątek i cyfry jed noś ci; - zapisyw anie cyframi i odczytyw anie liczb w zakresie 100; zamienianie zapisu słow nego liczby na cyfrow y i odw rotnie; - rozkład anie liczb z zakresu 0–100 na skład niki (d w a skład niki i w ięcej niż d w a); od kryw anie w ielu kom binacji rozkład u liczby; - d ostrzeganie zw iązku liczby p orząd kow ej z kard ynalną;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- p orząd kow anie liczb z zakresu 0–100 od najm niejszej d o najw iększej i od w rotnie; okreś lanie m iejsca liczby w ciągu liczbow ym (na chod niczku liczbow ym ); u stalanie braku jącej liczby w d anym ciągu ; - przyporządkow yw anie zbiorom liczby ich obiektów (be z kodow ania w jak najw iększym zakresie); - w yróżnianie zbiorów o danej liczbie obiektów (bez kodow ania w jak najw iększym zakresie); - porów nyw anie dow olnych dw óch liczb w zakresie 100 słow nie i z użyciem znaków : <, >, = ; - p orów nyw anie kilku liczb w zakresie 100 słow nie i z u życiem znaków : <, >, = (np . 62 < 75 < 87); u zu p ełnianie szeregów liczbow ych (np . 62 < ... < 87); - p orów nyw anie różnicow e: o tyle w ięcej/ o tyle m niej, o ile w ięcej/ o ile m niej; - w yróżnianie liczb p arzystych i niep arzystych z zakresu 100; - stosow anie liczb od 0 do 100 w aspekcie miarow ym: - dodaw anie i odejmow anie długoś ci dw óch, trzech przedmiotów i w yrażanie w yniku w centymetrach (w zakresie 100 cm); - dodaw anie i odejmow anie w agi produktów i w yrażanie w yniku w kilogramach (w zakresie 100 kg ); - dodaw anie i odejmow anie iloś ci płynu i w yrażanie w yniku w litrach (w zakresie 100 l). Budujemy now e pojęcia: - odczytyw anie i zapisyw anie liczb od I do XII w systemie rzymskim ; - stosow anie liczb od 0 do 100 w aspekcie miarow ym: - dodaw anie i odejmow anie długoś ci dw óch, trzech przedmiotów i w yrażanie w yniku w metrach . Obszar 10: Rachow anie – dodaw anie i odejmow anie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - dodaw anie i odejmow anie w zakresie 20, a następnie w zakresie 100 z zapisyw aniem obliczeń za pomocą cyfr i znaków działań matematycznych; - d oliczanie d o p ełnych d ziesiątek w zakresie 100; - p raktyczne korzystanie w obliczeniach z p raw p rzem iennoś ci i łącznoś ci d od aw ania; - dostrzeganie i praktyczne korzystanie ze zw iązków dodaw ania z odejmow aniem, spraw dzanie w yniku odejmow ania za pomocą dodaw ania oraz dodaw ania za pomocą odejmow ania; - d od aw anie kilku liczb w zakresie 100; - od ejm ow anie od d anej liczby d w óch liczb w zakresie 100; - w ielokrotne d od aw anie takich sam ych liczb w zakresie 100. Budujemy now e pojęcia: - w ykonyw anie d ziałań złożonych na d od aw anie i od ejm ow anie w zakresie 100; - zaznaczanie na chod niczku liczbow ym p rostych op eracji d od aw ania i od ejm ow ania; - w skazyw anie w zap isie d ziałania skład ników i su m y oraz od jem nej, od jem nika i różnicy. Obszar 11: Rachow anie – mnożenie i dzielenie Budujemy now e pojęcia: - p oznaw anie d ziałania m nożenia w naw iązaniu d o konkretnych sytu acji, np . N a stole są 3 talerze, a na każd ym talerzu leżą 2 ciastka; 3 talerze na każd ym p o 2 ciastka; 3 p o 2; - stosow anie w zap isie d zia ania m no enia znaku ∙ ; - od czytyw anie, zap isyw anie i obliczanie d ziałań m nożenia w zakresie 30; - p oznaw anie d ziałania d zielenia w naw iązaniu d o konkretnych sytu acji typ u : Mam a m a 12 ciastek. Pod zieliła je p o 6 (d zielenie p rzez m ieszczenie); Mam a m a 12 ciastek. Rozd zieliła je p o rów n o p om ięd zy 2 d zieci (d zielenie p rzez p od ział); 12 p od zielić p rzez 4 (d zielenie liczby p rzez liczbę); - stosow anie w zap isie d ziałania d zielenia znaku „:”; - od czytyw anie, zap isyw anie i obliczanie d ziałań d zielenia w zakresie 30; - d ostrzeganie i p raktyczne korzystanie ze zw iązków m nożenia z d zieleniem , spraw dzanie w yniku dzielenia za pomocą mnożenia oraz m nożenia za p om ocą d zielenia; - p raktyczne korzystanie z p raw a p rzem iennoś ci m nożenia; - obliczanie kolejnych w ielokrotnoś ci d anej liczby; - w skazyw anie i nazyw anie w d ziałaniu m nożenia czynników i iloczynu ; - obliczanie d ziałań m nożenia i d zielenia z liczbam i 0 i 1. Obszar 12: D ziałania okienkow e (rów nania jednodziałaniow e) Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą w postaci okienka; u stalanie nieznanego skład nika z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100); - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą w postaci okienka; u stalanie nieznanego od jem nika z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100). Budujemy now e pojęcia: p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą w postaci okienka; u stalanie nieznanej od jem nej z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100); - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą w postaci okienka; u stalanie nieznanego czynnika z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 30). Zakres 13: Zadania z treś cią (w tym zadania tekstow e) Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - opisyw anie różnych sytuacji językiem matematyki (w trakcie zabaw , czynnoś ci porządkow ych, w ycieczek itp.); matematyzow anie sytuacji konkretnych; - rozw iązyw anie prostych zadań z treś cią na dodaw anie i odejmow anie ; zap isyw anie rozw iązania zad ania za p om ocą cyfr i znaków d ziałań m atem atycznych; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią, w których trzeba zastosow ać p orów n yw anie różnicow e; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią, w których zależnoś ci m ięd zy liczbam i m ożna p rzed staw ić za p om ocą d ziałania okienkow ego (u stalanie nieznanego skład nika, nieznanego od jem nika); - rozw iązyw anie złożonych zad ań z treś cią w ym agających za stosow ania d w óch d ziałań – d od aw ania i od ejm ow ania; - rozw iązyw anie zad ań otw artych, czyli takich, w których jest kilka p op raw nych od p ow ied zi; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią celow o ź le sform u łow anych: - u kład anie p ytania d o treś ci zad ania; - u zu p ełnianie treś ci zad ania d anym i (w treś ci zad ania jest lu b nie jest zaznaczone m iejsce, w którym braku je d anych); - rozw iązyw anie zad ań z d anym i sp rzecznym i; - u kład anie zad ań z treś cią d o d ziałania d od aw ania i od ejm ow ania. Budujemy now e pojęcia: - rozw iązyw anie prostych zadań z treś cią na mnożenie i dzielenie; zap isyw anie rozw iązania zad ania za p om ocą cyfr i znaków d ziałań m atem atycznych; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią, w których zależnoś ci m ięd zy liczbam i m ożna p rzed staw ić za p om ocą d ziałania okienkow ego (u stala nie nieznanej od jem nej); - u kład anie zad ań z treś cią d o d ziałania m nożenia i d zielenia. Zakres 14: Obliczenia pieniężne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozpoznaw anie monet: 1 zł, 2 zł, 5 zł; - rozpoznaw anie monet: 1 gr, 2 gr, 5 gr, 10 gr, 20 gr; - rozpoznaw anie banknotów : 10 zł, 20 zł; - p orów nyw anie w artoś ci m onet i banknotów z u życiem od p ow ied nich słów i sym boli m atem atycznych; - stosow anie d o rozw iązyw ania zad ań zależnoś ci: za m onetę o w iększym nom inale m ożna otrzym ać kilka innych m onet o m niejszym nom inale; - d obieranie m onet o niższym nom inale tak, aby stanow iły w artoś ć m onety czy banknotu o w yższym nom inale; - szacow anie, czy w ystarczy pieniędzy na zakup okreś lonego tow aru/okreś lonych tow arów . Budujemy now e pojęcia: - rozpoznaw anie monety 50 gr; - rozpoznaw anie banknotów : 50 zł, 100 zł; - d od aw anie i od ejm ow anie złotych w zakresie 100 złotych, stosow anie kilku różnych m ożliw oś ci; - d od aw anie i od ejm ow anie groszy w zakresie 100 groszy, stosow anie kilku różnych m ożliw oś ci; - poznaw anie i stosow anie pojęć : cena tow aru, w artoś ć tow aru; - stosow anie prostych obliczeń typu: cena – iloś ć (liczba) – w artoś ć ; - obliczanie reszty z zaku p ów w złotów kach. Zakres 15: Symetria Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - dostrzeganie symetrii na kształtach figur geometrycznych, układach kropek . Zakres 16: Figury płaskie geometryczne – koło, prostokąt, kw adrat, trójkąt Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozpoznaw anie i nazyw anie kształtu koła, prostokąta, kw adratu, trójkąta w otoczeniu i na rysunkach (rów nież nietypow ych, położonych w różny spos ób oraz w sytuacji, gdy figury zachodzą na siebie); - konstru ow anie p rostokątów i trójkątów z p atyczków o różnej d łu goś ci; - rysow anie, w ycinanie p rostokątów , kw ad ratów i trójkątów p o ś lad zie; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

kontynuow anie regularnoś ci w prostych motyw ach (np. szlaczkach, roz etach, ornamentach); p rojektow anie i kontynu ow anie regu larnych sekw encji; pow iększanie i pomniejszanie figur geometrycznych (kół, kw adratów ); p orów nyw anie d łu goś ci boków p rostokątów p op rzez bezp oś red nie p rzyłożenie ich d o siebie oraz m ierzenie za p om ocą linijki. Budujemy now e pojęcia: - rysow anie, w ycinanie p rostokątów , kw ad ratów i trójkątów bez ś lad u ; - rysow anie p rostokątów i kw ad ratów na p okratkow anym p ap ierze (kratki o boku 1 cm ); - rysow anie figur w pomniejszeniu i pow iększeniu ; - m ierzenie linijką boków p rostokątów oraz p orów nyw anie d łu goś ci boków p rostokątów . -

Obszar 17: Figury płaskie geometryczne – odcinek, linia Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozp oznaw anie, m ierzenie i rysow anie od cinków ; - rysow anie odcinków o podanej długoś ci w centymetrach ; - p orów nyw anie d łu goś ci od cinków . Budujemy now e pojęcia: - w skazyw anie linii. Obszar 18: Bryły geometryczne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozp oznaw anie i nazyw anie w otoczeniu d ziecka brył: ku li, w alca, sześ cianu . Budujemy now e pojęcia: - rozp oznaw anie i nazyw anie w otoczeniu d ziecka p rostop ad łoś cianu ; - w skazyw anie na p rzed m iotach w kształcie w alca ś cian w kształcie koła; - w skazyw anie na p rzed m iotach w kształcie sześ cianu ś cian w kształcie kw ad ratu , liczenie ich; - w skazyw anie na p rzed m iotach w kształcie p rostop ad łoś cianu ś cian w kształcie p rostokąta i kw ad ratu , liczenie ich. Obszar 19: D ługoś ć (szerokoś ć , w ysokoś ć , odległoś ć ) Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - p oznaw anie i stosow anie p ojęcia 1 centym etr; - m ierzenie d łu goś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci z a p om ocą linijki; zap isyw anie w yników p om iaru ; - stosow anie skrótu cm ; - p orów nyw anie d łu goś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci m ierzonych za p om ocą linijki; w skazyw anie obiektów krótszych, d łu ższych, o takiej sam ej d łu goś ci, szerokoś ci lu b w ysokoś ci. Budujemy now e pojęcia: - p oznaw anie i stosow anie p ojęcia 1 m etr; - m ierzenie d łu goś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci za p om ocą m iarki kraw ieckiej; zap isyw anie w yników p om iaru ; - stosow anie skrótu m ; - p orów nyw anie d łu goś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od legło ś ci m ierzonych za p om ocą m iarki kraw ieckiej; w skazyw anie obiektów krótszych, d łu ższych, o takiej sam ej d łu goś ci, szerokoś ci lu b w ysokoś ci; - stosow anie w zap isach d otyczących p orów nyw ania d łu goś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci znaków : <, >, =. Obszar 20: Ciężar (w aga) Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - stosow anie pojęcia kilogram; - stosow anie skrótu kg; - p orów nyw anie ciężarów obiektów , stosow anie okreś leń: cięższy, lżejszy, w aży tyle sam o; - w nioskow anie o tym , że ciężar nie zależy od w ielkoś ci obiekt u . Budujemy now e pojęcia: - w ażenie obiektów na różnych w agach, odczytyw anie w yników w ażenia i ich zapisyw anie ; - stosow anie pojęcia pół kilograma; - stosow anie w zap isach d otyczących p orów nyw ania w agi w ażonych obiektów znaków : <, >, =. Obszar 21: Płyny p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - stosow anie rozu m ow ań typ u : naczynia o różnym kształcie i w ysokoś ci m ogą m ieć taką sam ą p ojem noś ć ; - w nioskow anie o stałoś ci iloś ci p łynów ; - stosow anie okreś lenia: litr; - stosow anie skrótu l; - odmierzanie płynu różnymi miarkami, w tym miarką litrow ą. Budujemy now e pojęcia: - poznaw anie i stosow anie okreś leń: litr, pół litra, ć w ierć litra; - stosow anie w zap isach d otyczących p orów nyw ania p ojem noś ci znaków : <, > , =, p om ięd zy w artoś ciam i w yrażonym i w litrach. Obszar 22: Temperatura Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy: - rozpoznaw anie różnych termometrów , okreś lanie ich zastosow ania; - odczytyw anie temperatury na termometrze, stosow anie p ojęcia 1 stop ień Celsju sza. Budujemy now e pojęcia: - stosow anie okreś leń: tem p eratu ra w zrosła, tem p eratu ra obn iżyła się; - stosow anie okreś leń: tem p eratu ra w zrosła o tyle stop ni/ tem p eratu ra obniżyła się o tyle stop ni. Zakres 23: Odczytyw anie i zapisyw anie danych w tabeli Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - od czytyw anie i zap isyw anie d anych w p rostej tabeli kilku -kolu m now ej; - zap isyw anie i od czytyw anie d anych z tabeli z u w zględ nieniem kolu m n i w ierszy; - d okonyw anie obliczeń w tabelach (tabele na d od aw anie i od ejm ow anie). Budujemy now e pojęcia: - d okonyw anie obliczeń w tabelach (tabele na m nożenie i d zielenie). KLASA III W klasie III w yróżniam y następ u jące obszary ed u kacji m atem atycznej w raz ze w sp om aganiem rozw oju u m ysłow ego: Obszar 1: Orientacja w przestrzeni Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w skazyw anie i słow ne okreś lanie kieru nków na rysu nku : p ołożenie jed nego p rzed m iotu w stosu nku d o innego, p rzed m iotu w stosu nku d o osoby; u m ow y zw iązane z orientacją na rysu nku , np . Okreś lanie osób znajd u jących się na nim . Budujemy now e pojęcia: - okreś lanie, gd zie znajd u je się p rzed m iot lu b jak d ojś ć d o w ybranego m iejsca na p od st aw ie schem atycznego rysu nku ; - orientow anie się na p rostych p lanach, m ap ach fizycznych p rzed staw iających fragm ent m iejscow oś ci. Obszar 2: Klasyfikacja Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - klasyfikow anie obiektów w ed łu g w ybranej cechy, którą m ożna sp ostrzec w zrokiem (np . w ed łu g koloru , kształtu ); - klasyfikow anie obiektów w ed łu g w ybranej cechy, której nie m ożna sp ostrzec w zrokiem (np . w ed łu g p rzeznaczenia); - tw orzenie zbioru obiektów m ających p od aną jed ną lu b d w ie cechy, np . zbieram y zielone p rostokątne klocki; - okreś lanie kryteriów , w ed łu g których obiekty zostały p ogru p ow ane; - d efiniow anie, czyli okreś lanie cech obiektów , które p ozw alają zaliczyć je d o d anej kategorii; - w yod rębnianie w zbiorze p od zbiorów ; - w yod rębnianie częś ci w sp ólnej d w óch zbiorów . Budujemy now e pojęcia: - tw orzenie zbioru na zasad ach negacji, np . Wszystkie klocki, które nie są czerw one/ które nie są czerw one i nie są okrągłe; - w skazyw anie obiektów , które nie należą d o d anego zbioru ; - w skazyw anie zbiorów p u stych oraz zbiorów rozłącznych. Zakres 3: Szeregow anie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- u kład anie obiektów w serie w ed łu g kryteriu m narastania cechy; znajd ow anie m iejsca obiektu w takiej serii; - w skazyw anie d anego obiektu w serii; okreś lanie obiektu następ nego i p op rzed niego; - p rzew id yw anie kolejnego obiektu w serii; - okreś lanie zasad y, w ed łu g której u tw orzono serię. Budujemy now e pojęcia: - u kład anie tych sam ych obiektów w różne serie; - szu kanie zależnoś ci p om ięd zy m iejscem obiektu w serii a cechą, w ed łu g której u tw orzono serię. Obszar 4: Myś lenie przez analogię Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - stosow anie zależnoś ci, jaka zachod zi p om ięd zy obiektam i A i B, d o okreś lenia zależnoś ci p om ięd zy obiektam i C i D; - d ostrzeganie sp osobu w ykonania czynnoś ci i stosow anie go w innej, ale p od obnej sytu acji. Obszar 5: Myś lenie przyczynow o-skutkow e Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - okreś lanie p rzyczyny, gd y znany jest sku tek (np . Herbata jest słodka, bo wcześ niej ktoś wsypał do niej cukier); - okreś lanie sku tku , gd y znana jest p rzyczyna (np . Jeż eli wsypię cukier do herbaty, to będzie ona słodka). - okrelanie w aru nkw , kied y d ana p rzyczyna sp ow od u je okrelony sku tek; jeeli jest C, to A sp ow od u je B; nastp io C i A  B (np . Jeż eli wzroś nie temperatura powietrza (C), to ś nieg stopnieje (A ) i zostaną odwołane zawody narciarskiej (B)); - okrelanie p rzyczyny, gd y znany jest sku tek i w aru nki jakie zad zia ay: jeeli jest B i zad ziaao C, to w czeniej m u siao by A; A  B, bo nastp io C (np . Odwołano zawody narciarskie (B), bo zrobiło się cieplej (C) i stopniał ś nieg (A )); - okrelanie sku tku , gd y d ana jest p rzyczyna i w aru nki jakie zaistnia y: jeeli jest B, a w czeniej byo A, to w czeniej m u siao by C; A  B, bo nastp io C (np . Odwołano zawody narciarskie (B), bo stopniał ś nieg (A ), widocznie zrobiło się cieplej (C)). Obszar 6: Regularnoś ci Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - d ostrzeganie i kontynu ow anie regu larnoś ci w schem atach enaktyw nych (na konkretach), ikonicznych (na realistycznych rysu nkach) i sym bolicznych (na sym bolicznych rysu nkach, na sym bolach z języka m atem atyki); - p rzekład anie regu larnoś ci z jed nej rep rezentacji na inną; - u zu p ełnianie lu k w d ostrzeżonych regu larnoś ciach; - okreś lanie zasad , na jakich u tw orzono d aną regu larnoś ć . Budujemy now e pojęcia: - d ostrzeganie regu larnoś ci w u kład ach, w których sp osób kod ow ania tego nie u łatw ia. Obszar 7: Czas Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - stosow anie p ojęcia tyd zień w znaczeniu ad m inistracyjnym oraz jako 7 kolejnych d ni tygod nia; - nazyw anie i w ymienianie w odpow iedniej kolejnoś ci dni tygodnia; - stosow anie okreś leń: d ziś , w czoraj, p rzed w czoraj, ju tro, p oju trze, tyle d ni tem u , za tyle d ni; - nazyw anie i w ymienianie w odpow iedniej kolejnoś ci miesięcy w roku ; stosow anie p ojęcia rok jako 12 kolejnych m iesięcy oraz w u jęciu kalend arzow ym (ad m inistracyjnym ); - nu m erow anie kolejnych m iesięcy w roku ; - stosow anie okreś leń: tyle miesięcy temu, za tyle miesięcy ; - stosow anie obliczeń (w obrębie jednego roku): ile miesięcy mija od... do... (np. ile miesięcy mija od lipca do w rześ nia); - odczytyw anie i zapisyw anie dat w formule: 11 kw ietnia/11.04; - chronologiczne porządkow anie dat w obrębie jednego miesiąca; - odczytyw anie i zaznaczanie pełnych godzin na zegarze analogow ym (ze w skazów kami) i cyfrow ym (w yś w ietlającym cyfry) w układzie 12-godzinnym i 24-godzinnym; - dokonyw anie obliczeń typu: tyle god zin w cześ niej/ tyle godzin póź niej, ile godzin w cześ niej/ile godzin póź niej; - posługiw anie się pojęciami: minuta, kw adrans, pół godziny, godzina; - okreś lanie w ieku różnych osób oraz relacji typ u : starszy/ m łod szy, o tyle lat starszy/ o tyle lat m łod szy, o ile lat starszy/ o ile lat m łod szy; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- rozpoznaw anie różnych kalendarzy (miesięcznych, tygodniow ych, dziennych); szukanie w kalendarzu potrzebnych informacji (miesiąca, dnia tygodnia, liczby tygodni i liczby dni w danym miesiącu) ; - dokonyw anie obliczeń kalendarzow ych (na pełnych miesiącach) i zegarow ych (na pełnych godzinach). Budujemy now e pojęcia: - chronologiczne porządkow anie dat w obrębie jednego roku ; - okreś lanie i p orów nyw anie liczby d ni w p oszczególnych m iesiącach; - od czytyw anie i zaznaczanie m inu t na zegarze an alogow ym (ze w skazów kam i) i cyfrow ym (w yś w ietlającym cyfry) w u kład zie 12-god zinnym i 24-god zinnym (np . god zina 2:10, god zina 4:50); - d okonyw anie obliczeń kalend arzow ych (na d niach) i zegarow ych (na m inu tach). Obszar 8: Liczenie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - liczenie p o 2, 3, 5 w p rzód i w tył w zakresie co najm niej 100; - liczenie p o 10 w p rzód i w tył w zakresie co najm niej 100; - liczenie p o 100 w p rzód i w tył w zakresie co najm niej 1000. Budujemy now e pojęcia: - liczenie p o 1000 w jak najw iększym zakr esie w p rzód i w tył. Obszar 9: Liczby naturalne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - poznaw anie liczb naturalnych do 1000 w aspekcie porządkow ym, kardynalnym i symbolicznym ; - w yod rębnianie w liczbie: liczby tysięcy, liczby setek, liczby d ziesiątek i liczb y jed noś ci, a w zap isie liczby – cyfry tysięcy, cyfry setek, cyfry d ziesiątek i cyfry jed noś ci; - zapisyw anie cyframi i odczytyw anie liczb w zakresie 1000; zamienianie zapisu słow nego liczby na cyfrow y i odw rotnie; - rozkład anie liczb z zakresu 0–1000 na skład niki (d w a skład niki i w ięcej niż d w a); od kryw anie w ielu kom binacji rozkład u liczby; - d ostrzeganie zw iązku liczby p orząd kow ej z kard ynalną; - p orząd kow anie liczb z zakresu 0–1000 od najm niejszej d o najw iększej i od w rotnie; okreś lanie m iejsca liczby w ciągu liczbow ym (na chod niczku liczbow ym ); u stalanie braku jącej liczby w d anym ciągu ; - porów nyw anie dow olnych dw óch liczb w zakresie 1000 słow nie i z użyciem znaków : <, >, = ; - p orów nyw anie kilku liczb w zakresie 1000 słow nie i z u życiem znaków : <, >, = (np . 62 < 715 < 879); u zu p ełnianie szeregów liczbow ych (np . 62 <...< 879); - p orów nyw anie różnicow e: o tyle w ięcej/ o tyle m niej, o ile w ięcej/ o ile m niej; - w yróżnianie liczb p arzystych i niep arzystych z zakresu d o 1000; - odczytyw anie i zapisyw anie liczb od I do XII w system ie rzymskim; - stosow anie liczb od 0 do 100 w aspekcie miarow ym: - dodaw anie i odejmow anie długoś ci dw óch, trzech przedmiotów i w yrażanie w yniku w metrach (z zakresie 100 m), w centymetrach (w zakresie 100 cm); - dodaw anie i odejmow anie w agi produktów i w yrażani e w yniku w kilogramach (w zakresie 100 kg); - dodaw anie i odejmow anie iloś ci płynu i w yrażanie w yniku w litrach (w zakresie 100 l). Budujemy now e pojęcia: - p orów nyw anie ilorazow e: tyle razy w ięcej/ tyle razy m niej, ile razy w ięcej/ ile razy m niej; - zaznaczanie liczb na osi liczbow ej, p orów nyw anie liczb na osi liczbow ej; - stosow anie liczb od 0 do 100 w aspekcie miarow ym: - dodaw anie i odejmow anie długoś ci dw óch, trzech przedmiotów i w yrażanie w yniku w kilometrach (w zakresie 100 km) i w milimetrach (w zakresie 100 mm ); - dodaw anie i odejmow anie w agi produktów i w yrażanie w yniku w dekagramach (w zakresie 100 dag) i w gramach (w zakresie 100 g). Obszar 10: Rachow anie – dodaw anie i odejmow anie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - dodaw anie i odejmow anie w zakresie 100 z z apisyw aniem obliczeń za pomocą cyfr i znaków działań matematycznych; - p raktyczne korzystanie w obliczeniach z p raw p rzem iennoś ci i łącznoś ci d od aw ania; - dostrzeganie i praktyczne korzystanie ze zw iązków dodaw ania z odejmow aniem, spraw dzanie w yniku odejmow ania za pomocą dodaw ania oraz dodaw ania za pomocą odejmow ania; - d od aw anie kilku liczb w zakresie 100; - od ejm ow anie od d anej liczby d w óch liczb w zakresie 100; - w ielokrotne d od aw anie takich sam ych liczb w zakresie 100; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- w ykonyw anie obliczeń złożonych – na d od aw anie i od ejm ow anie w zakresie 100; - w skazyw anie w zap isie d ziałania skład ników i su m y oraz od jem nej, od jem nika i różnicy; - zaznaczanie na chod niczku liczbow ym op eracji d od aw ania i od ejm ow ania. Budujemy now e pojęcia: - w ykonyw anie obliczeń złożonych – na d od aw anie, od ejm ow anie, m nożenie i d zielenie w zakresie 100; - w ykonyw anie obliczeń złożonych – na d od aw anie i od ejm ow anie z u życiem naw iasu (naw ias jako p om oc w rachow aniu ); - zaznaczanie na osi liczbow ej op eracji d od aw ania i od ejm ow ania; - zap isyw anie i od czytyw anie d od aw ania i od ejm ow ania na grafach; - p osłu giw anie się w obliczeniach kalku latorem . Obszar 11: Rachow anie – mnożenie i dzielenie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - od czytyw anie, zap isyw anie i obliczanie d ziałań m nożenia w zakresie 100; - od czytyw anie, zap isyw anie i obliczanie d ziałań d zielenia p rzez liczbę jed nocyfrow ą oraz 10 w zakresie 100; - d ostrzeganie i p raktyczne korzystanie ze zw iązków m nożenia z d zieleniem , spraw dzanie w yniku dzielenia za pomocą mnożenia oraz m nożenia za p om ocą d zielenia; - p raktyczne korzystanie z p raw a p rzem iennoś ci m nożenia; - obliczanie kolejnych w ielokrotnoś ci d anej liczby w zakresie 100; - w skazyw anie i nazyw anie w d ziałaniu m nożenia czynników i iloczynu ; - obliczanie d ziałań m nożenia i d zielenia z liczbam i 0 i 1. Budujemy now e pojęcia: - w skazyw anie i nazyw anie w d ziałaniu d zielenia d zielnej, d zielnika i ilorazu ; - p am ięciow e stosow anie tabliczki m nożenia; podaw anie z pamięci iloczynów w zakresie tabliczki mnożenia; - w ykonyw anie p rostych obliczeń na d zielenie z resztą; - w ykonyw anie obliczeń złożonych – na m nożenie i d zielenie; - w ykonyw anie obliczeń złożonych – na d od aw anie i od ejm ow anie oraz m nożenie i d zielenie; - p osłu giw anie się kalku latorem w obliczeniach. Obszar 12: D ziałania okienkow e (rów nania jednodziałaniow e) Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą nieznanego skład nika z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100); - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą nieznanego od jem nika z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100); - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą nieznanej od jem nej z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100); - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z n iew iadomą nieznanego czynnika z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100). Budujemy now e pojęcia: - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą nieznanego d zielnika z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100); - rozw iązyw anie łatw ych rów nań jednodziałaniow ych z niew iadomą nieznanej d zielnej z kod ow aniem d ziałania (w zakresie 100).

w postaci okienka; u stalanie w postaci okienka; u stalanie w postaci okienka; u stalanie w postaci okienka; u stalanie

w postaci okienka; u stalanie w postaci okienka; u stalanie

Obszar 13: Zadania z treś cią (w tym zadania tekstow e) Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozw iązyw anie prostych zadań z treś cią na dodaw anie, odejmow anie, mnożenie i dzielenie ; zap isyw anie rozw iązania zad ania za p om ocą cyfr i znaków d ziałań m atem atycznych; - rozw iązyw anie prostych zadań z treś cią, w których trzeba zastosow ać porów nyw anie ró żnicow e; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią, w których zależnoś ci m ięd zy liczbam i m ożna p rzed staw ić za p om ocą d ziałania okienkow ego (u stalenie nieznanego skład nika, nieznanego od jem nika, od jem nej); - rozw iązyw anie złożonych zad ań z treś cią w ym agających z astosow ania d w óch d ziałań, w tym m nożenia z d od aw aniem lu b od ejm ow aniem (kolejnoś ć w ykonyw ania d ziałań w takich p rzyp ad kach); - rozw iązyw anie zad ań otw artych, czyli takich, w których jest kilka p op raw nych od p ow ied zi; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią celow o ź le sform u łow anych: - u kład anie p ytania d o treś ci zad ania; - u zu p ełnianie treś ci zad ania d anym i; - rozw iązyw anie zad ań z d anym i sp rzecznym i; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- u kład anie zad ań z treś cią d o d ziałania d od aw ania i od ejm ow ania, m nożenia i d zielenia. Budujemy now e pojęcia: - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią, w których trzeba zastosow ać p orów nyw anie ilorazow e; - rozw iązyw anie p rostych zad ań z treś cią, w których zależnoś ci m ięd zy liczbam i m ożna p rzed staw ić za p om ocą d ziałania okienkow ego (u stalenie nieznanego czynnika, d zielnika, d zielnej). Obszar 14: Ułamki Budujemy now e pojęcia: - d zielenie w ielkoś ci na 2, 3, 4 rów ne częś ci; - w yróżnianie częś ci w p od zielonej w ielkoś ci; - stosow anie okreś leń: całoś ć , p ołow a, ć w iartka, jed na trzecia całoś ci itp .; - d okonyw anie na konkretnych p rzed m iotach p orów nań typ u : p ołow a to w ięcej niż ć w iartka, ć w iartka to m niej niż jed na trzecia całoś ci itp . Obszar 15: Obliczenia pieniężne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozpoznaw anie monet: 1 zł, 2 zł, 5 zł; - rozpoznaw anie monet: 1 gr, 2 gr, 5 gr, 10 gr, 20 gr, 50 gr; - rozpoznaw anie banknotów : 10 zł, 20 zł, 50 zł, 100 zł; - p orów nyw anie w artoś ci m onet i banknotów z u życiem od p ow ied nich słów i sym boli m atem atycznych; - stosow anie d o rozw iązyw ania zad ań zależnoś ci: za m onetę o w iększym nom inale m ożna otrzym ać kilka innych m onet o m niejszym nom inale; - d obieranie m onet o niższym nom inale tak, aby stanow iły w artoś ć m onety czy banknotu o w yższym nom inale; - d od aw anie i od ejm ow anie złotów ek w zakresie 100 złotych, stosow anie kilku różnych m ożliw oś ci; - d od aw anie i od ejm ow anie groszy w zakresie 100 groszy, stosow anie kilku różnych m ożliw oś ci; - stosow anie pojęć : cena tow aru, w artoś ć tow aru ; - stosow anie prostych obliczeń typu: cena – iloś ć (liczba) – w artoś ć ; - szacow anie, czy w ystarczy pieniędzy na zakup okreś lonego tow aru/okreś lonych tow arów ; - obliczanie reszty z zaku p ów w złotów kach. Budujemy now e pojęcia: - rozpoznaw anie banknotu 200 zł. Obszar 16: Symetria Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - dostrzeganie symetrii na kształtach figur geometrycznych, układach kropek . Budujemy now e pojęcia: - rysow anie drugiej połow y figury symetrycznej. Obszar 17: Figury płaskie geometryczne – koło, prostokąt, kw adrat, trójkąt Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rysow anie, w ycinanie p rostokątów , kw ad ratów i trójkątów p o ś lad zie i bez ś lad u ; - rysow anie p rostokątów i kw ad ratów na p okratkow anym p ap ierze (kratki o boku 0,5 cm ); - kontynuow anie regularnoś ci w prostych motyw ach (np. szlaczkach, rozetach, ornamentach); p rojektow anie i kontynu ow anie regu larnych sekw encji; - p orów nyw anie d łu goś ci boków p rostokątów i k w ad ratów p op rzez m ierzenie ich linijką. Budujemy now e pojęcia: - p rojektow anie figu r złożonych z od cinków ; - stosow anie w zad aniach w ied zy o tym , że kw ad rat jest szczególnym rod zajem p rostokąta; - liczenie boków i kątów w w ielokątach; - obliczanie obw odów trójkątów , kw adratów i prostokątów . Obszar 18: Figury płaskie geometryczne – odcinek, łamana, linia prosta i krzyw a Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - mierzenie i rysow anie odcinków o długoś ci w yrażonej w centymetrach ; - porów nyw anie długoś ci odcinków . Budujemy now e pojęcia: - mierzenie i rysow anie odcinków o długoś ci w yrażonej w milimetrach, porów nyw anie ich długoś ci; - rysow anie za p om ocą linijki różnych od cinków na p ap ierze kratkow anym ; - obliczanie d łu goś ci łam anych; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- obserw ow anie i w ytyczanie linii p rostych, krzyw ych i łam anych; - w skazyw anie od cinków rów noległych. Obszar 19: Bryły geometryczne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - rozp oznaw anie i nazyw anie w otoczeniu d ziecka brył: ku li, w alca, sześ cianu , p rostop ad łoś cianu ; - w skazyw anie na p rzed m iotach w kształcie w alca ś cian w kształcie koła; - w skazyw anie na p rzed m iotach w kształcie sześ cianu ś cian w kształcie kw ad ratu , liczenie ich; - w skazyw anie na p rzed m iotach w kształcie p rostop ad łoś cianu ś cian w kształcie p rostokąta i kw ad ratu liczenie ich. Obszar 20: D ługoś ć (szerokoś ć , w ysokoś ć , odległoś ć ) Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - stosow anie pojęć 1 centymetr, 1 metr; - mierzenie długoś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz odległoś ci za pomocą linijki oraz miarki kraw ieckiej ; zapisyw anie w yników pomiaru; - stosow anie w p raktyce skrótów : cm , m ; - p orów nyw anie d łu goś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci m ierzonych za p om ocą linijki i m iarki kraw ieckiej; w skazyw anie obiektów krótszych, d łu ższych, o takiej sam ej d łu goś ci, szerokoś ci lu b w ysokoś ci; - stosow anie w zap isach d otyczących p orów nyw ania d łu goś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci znaków : <, >, =. Budujemy now e pojęcia: - poznaw anie i stosow anie pojęć : 1 milimetr, 1 kilometr; - stosow anie w p raktyce skrótów : m m , km . Obszar 21: Ciężar (w aga) Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - stosow anie pojęć : 1 kilogram, pół kilograma; - stosow anie skrótu kg; - p orów nyw anie ciężaru obiektów , stosow anie okreś leń: cięższy, lżejszy, w aży tyle sam o; - stosow anie w zap isach d otyczących p orów nyw ania w agi w ażonych obiektów znaków : <, >, =, p om ięd zy w artoś ciam i ciężaru w yrażonym i w kilogram ach. Budujemy now e pojęcia: - stosow anie pojęć : 1 gram, 1 dekagram; - stosow anie skrótów : g, d ag; - stosow anie w zap isach d otyczących p orów nyw ania w agi w ażonych obiektów znaków : <, >, =, p om ięd zy w artoś ciam i ciężaru w yrażonym i w tych sam ych jed nostkach (gram , d ekagram ). Obszar 22: Płyny Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - stosow anie rozu m ow ań typ u : naczynia o różnym kształcie i w ysokoś ci m ogą m ieć taką sam ą p ojem noś ć ; - w nioskow ania o stałoś ci iloś ci p łynów ; - stosow anie okreś leń: litr, pół litra, ć w ierć litra; - stosow anie skrótu l; - stosow anie w zap isach d otyczących p orów nyw ania p ojem noś ci znaków : <, >, =, p om ięd zy w artoś ciam i w yrażonym i w litrach. Obszar 23: Temperatura Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - odczytyw anie temperatury na termometrze, stosow anie pojęcia 1 stopień Celsjusza; - stosow anie okreś leń: tem p eratu ra w zrosła, tem p eratu ra obniżyła się; - stosow anie okreś leń: tem p eratu ra w zrosła o tyle stop ni, tem p eratu ra obniżyła się o tyle stop ni. Budujemy now e pojęcia: - obliczanie o ile w zrosła/ obniżyła się tem p eratu ra. Obszar 24: Odczytyw anie i zapisyw anie danych w tabeli Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - d okonyw anie obliczeń w tabelach (tabele na d od aw anie i od ejm ow anie, m nożenie i d zielenie). Budujemy now e pojęcia: p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- bu d ow anie tabel.

Edukacja społeczna z etyką i w ychow aniem patriotycznym w klasie I, II oraz III.

W zakresie ed u kacji sp ołecznej z etyką i w ychow aniem p atriotycznym w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: w łasna tożsamoś ć to bu d ow anie w ied zy o sobie sam ym (Kim jestem ?). Obszar: poczucie w łasnej w artoś ci to kształtow anie p ostaw y w iary w e w łasne m ożliw oś ci i od w agi d o d ziałania (Jaki jestem ?). Obszar: porozumiew anie się to kształtow anie u m iejętnoś ci p orozu m iew ania się z innym i lu d ź m i. Obszar: w artoś ci to bu d ow anie system u w artoś ci u niw ersalnych, szacu nku d la od m iennych p ogląd ów i innych niż w łasny system ów w artoś ci; to kształtow anie p ostaw y zrozu m ienia d la koniecznoś ci p rzestrzegania zasad . Obszar: inne treś ci w ynikające z p od staw y p rogram ow ej. KLASA I W klasie I w zakresie ed u kacji sp ołecznej z etyką i w ychow aniem p atriotycznym w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Własna tożsamoś ć Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - w łasną tożsam oś ć ; - rozumienie relacji między najbliższymi; - w iedzę, co w ynika z przynależnoś ci do sw ojej rodziny; - p oczu cie p rzynależnoś ci d o gru p y klasow ej; - p ostaw ę, że nie należy niszczyć otoczenia; - trad ycje ku ltu row e w łasnego regionu : p otraw y, m u zea, skanseny, galerie sztu ki, p ieś ni lu d ow e, stroje lu d ow e, tańce, p rzekazy lu d ow e, historyczne, język , gw arę; - znajomoś ć statusu administracyjnego sw ojej miejscow oś ci (w ieś , miasto); - poczucie w łasnej narodow oś ci; - w iedzę o tym, że Polska należy do Unii Europejskiej; - symbole narodow e: flaga, godło, hymn narodow y, hymn i flaga Unii Europejskiej. Obszar 2: Poczucie w łasnej w artoś ci Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - p oczu cie w łasnej w artoś ci; - szacu nek d la siebie i d la innych; - u m iejętnoś ć d okonyw ania sam ooceny; - em p atię: w sp ółod czu w anie em ocji i u czu ć innych; - p oczu cie hu m oru i życiow y op tym izm . Obszar 3: Porozumiew anie się Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - u m iejętnoś ć kom u nikow ania sw oich p otrzeb; - u m iejętnoś ć w eryfikow ania sku tecznoś ci kom u nikow ania się; - u m iejętnoś ć p orozu m iew ania się z d ru gim człow iekiem ; - umiejętnoś ć w spółpracy z innymi w zabaw ie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiow ych; - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania reguł obow iązujących w społecznoś ci dziecięcej: w spółpraca w zabaw ach i w sytuacjach zadaniow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania reguł obow iązujących w ś w iecie dorosłych: grzeczne zw racanie się do innych, ustępow anie starszym miejsca w autobusie, podaw anie upuszczonego przedmiotu itp. (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania zasad bezpieczeństw a: zagrożeni a ze strony ludzi; w iedzę do kogo i w jaki sposób należy się zw rócić o pomoc; zasady bezpiecznego organizow ania zabaw (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - u m iejętnoś ć cierp liw ego czekania i rad zenia sobie z od roczoną gratyfikacją (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - u m iejętnoś ć p ostrzegania p orozu m ienia z d ru gim człow iekiem jako w artoś ci.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 4: Wartoś ci Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - odróżnianie dobra od zła: odróżnianie co jest dobre, a co złe w kontaktach z dorosłymi i z rów ieś nikami; - niezależnoś ć : rozu m ienie p ojęcia niezależnoś ci i sam od zielnoś ci jako sp osobu na osiąganie niezależnoś ci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - różnorod noś ć : różnorod noś ć p ostaw , m ożliw oś ci, zasobów jako p otencjał a nie zagrożenie (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - odw agę, mądroś ć , praw domów noś ć , przeciw działanie kłamstw u, obmow ie i zatajaniu praw dy (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - rów noś ć , akcep tację i tolerancję d la zachow ań innych niż w łasne; - postaw ę niesienia pomocy potrzebującym, także w sytuacjach codziennych , oraz tego, że nie jest w łaś ciw ym dążenie do zaspokajania sw oich pragnień kosztem innych (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - postaw ę, że nie należy chw alić się bogactw em, nie należy dokuczać dzieciom, które w ychow ują się w trudniejszych w arunkach; - w olnoś ć : rozu m ienie i stosow anie zasad y: M oją wolnoś ć ogranicza wolnoś ć drugiego człowieka (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - kom p rom is: d ochod zenie d o kom p rom isu (m yś lenie p rzez analogię); - rodzina: w yw iązyw anie się z pow innoś ci w obec najbliższych ; - praca: rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę; dostosow yw anie sw oich oczekiw ań do realiów ekonomicznych rodziny (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - trad ycja: znajom oś ć trad ycji w łasnej rod ziny; - szacunek dla cudzej w łasnoś ci; - p oszanow anie w sp ólnego d obra. Obszar 5: Inne treś ci Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - w iedzę o tym, czym zajmuje się policjant, strażak, lekarz, w eterynarz ; jak można się do nich zw rócić o pomoc. KLASA II W klasie II w yróżniam y następ u jące obszary ed u kacji sp ołecznej z etyką i w ychow aniem p atriotyc znym : Obszar 1: Własna tożsamoś ć Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - w łasną tożsam oś ć ; - rozumienie relacji między najbliższymi; - w iedzę, co w ynika z przynależnoś ci do sw ojej rodziny ; postaw ę w yw iązyw ania się z pow innoś ci w obec najbliższych; - p oczu cie p rzynależnoś ci d o gru p y klasow ej; - tradycje kulturow e w łasnego regionu: potraw y, muzea, skanseny, galerie sztuki, pieś ni ludow e, stroje ludow e, tańce, przekazy ludow e, historyczne, język, gw arę ; - w iedzę o tym, że nasza miejscow oś ć jest częś cią Polski ; w iedzę o regionie, w którym znajduje się nasza miejscow oś ć ; - w iedzę o w ydarzeniach organizow anych przez społecznoś ć lokalną; - w iedzę o zabytkach, miejscach pamięci narodow ej w naszej miejscow oś ci ; - poczucie w łasnej narodow oś ci; - w iedzę o tym, że Polska należy do Unii Europejskiej; - symbole narodow e: flaga, godło, hymn narodow y, hymn i flaga Unii Europejskiej. Obszar 2: Poczucia w łasnej w artoś ci Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - p oczu cie w łasnej w artoś ci; - szacunek dla siebie i dla innych; - u m iejętnoś ć d okonyw ania sam ooceny; - em p atię: w sp ółod czu w anie em ocji i u czu ć innych; - p oczu cie hu m oru i życiow y op tym izm . Obszar 3: Porozumiew anie się p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Budujemy , ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - u m iejętnoś ć kom u nikow ania sw oich p otrzeb; - u m iejętnoś ć w eryfikow ania sku tecznoś ci kom u nikow ania się; - u m iejętnoś ć p orozu m iew ania się z d ru gim człow iekiem ; - umiejętnoś ć w spółpracy z innymi w zabaw ie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiow ych (m yś lenie przyczynow o-sku tkow e); - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania reguł obow iązujących w społ ecznoś ci dziecięcej: w spółpraca w zabaw ach i w sytuacjach zadaniow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania reguł obow iązujących w ś w iecie dorosłych: grzeczne zw racanie się do innych, ustępow anie starszym miejsca w autobusie, podaw anie upuszczonego przedmiotu itp. (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania zasad bezpieczeństw a: zagrożenia ze strony ludzi ; w iedzę do kogo i w jaki sposób należy się zw rócić o pomoc; zasady bezpiecznego organizow ania zabaw ; numery telefonów : pogotow ia ratunkow ego, policji, straży pożarnej i numer alarmow y 112 (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć utrzymyw ania dobrych relacji z sąsiadami ; sąsied zi naszej szkoły; sąsied zi naszych rod ziców ; sąsied zi bliscy i d alecy; - u m iejętnoś ć cierp liw ego czekania i rad zenia sobie z od roczoną gratyfikacją; - u m iejętnoś ć p ostrzegania p orozu m ienia z d ru gim człow iekiem jako w artoś ci. Obszar 4: Wartoś ci Budujemy , ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - odróżnianie dobra od zła: odróżnianie co jest dobre, a co złe w kontaktach z dorosłymi i z rów ieś nikami, ocena zachow ań bohaterów baś ni, opow iadań, legend, komiksów (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - niezależnoś ć : rozu m ienie p ojęcia niezależnoś ci i sam od zielnoś ci jako sp osób na osiąganie niezależnoś ci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - różnorod noś ć : różnorod noś ć p ostaw , m ożliw oś ci, zasobów jako p otencjał a nie zagrożenie (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p r zez analogię); - odw agę, mądroś ć , praw domów noś ć , przeciw działanie kłamstw u, obmow ie i zatajaniu praw dy ; - rów noś ć , akcep tację i tolerancję d la zachow ań innych niż w łasne; w iedzę o tym, że w szyscy mamy rów ne praw a niezależnie od miejsca naszego urodzenia, w yzn aw anej religii, statusu materialnego, w yglądu, system u w yznaw anych w artoś ci (m yś lenie p rzez analogię); - postaw ę niesienia pomocy potrzebującym, także w sytuacjach codziennych , oraz tego, że nie jest w łaś ciw ym dążenie do zaspokajania sw oich pragnień kosztem innych; niekrzyw dzenie słabszych i pomaganie potrzebującym (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - postaw ę, że nie należy chw alić się bogactw em, nie należy dokuczać dzieciom, które w ychow ują się w trudniejszych w arunkach; - w olnoś ć : rozu m ienie i stosow anie zasad y: M oją wolnoś ć ogranicza wolnoś ć drugiego człowieka (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - kom p rom is: d ochod zenie d o kom p rom isu ; - rodzina: w yw iązyw anie się z pow innoś ci w obec najbliższych ; - praca: rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę; dostosow yw anie sw oich oczekiw ań do realiów ekonomicznych rodziny, obow iązki domow e (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - tradycja: znajomoś ć tradycji w łasnej rodziny; - szacunek dla cudzej w łasnoś ci, regułę „nie kradnij” w życiu dziecka i bohaterów baś ni, opow iadań, legend, komiksów ; oddaw anie pożyczonych rzeczy i nieniszczenie ich (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - spraw iedliw oś ć ; - przyjaź ń i koleżeństw o jako w artoś ci: co to znaczy przyjaciel, zasady bycia dobrym kolegą; - p oszanow anie d obra w sp ólnego (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - postaw ę, że nie należy niszczyć otoczenia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Obszar 5: Inne treś ci Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - w iedzę o tym czym zajmuje się strażak i kolejarz; - postaw ę, że należy napraw iać w yrządzoną komuś szkodę; - gotow oś ć pomagania innym; - praw a i obow iązki ucznia; - koniecznoś ć sumiennego w ykonyw anie poleceń i zadań ; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- w iedzę o szkolnych w ydarzeniach. KLASA III W klasie III w yróżniam y następ u jące obszary ed u kacji sp ołecznej z etyką i w ychow aniem p atriotycznym : Obszar 1: Własna tożsamoś ć Budujemy , ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - rozumienie relacji między najbliższymi; - w iedzę, co w ynika z przynależnoś ci do sw ojej rodziny ; postaw ę w yw iązyw ania się z pow innoś ci w obec najbliższych; - p oczu cie p rzynależnoś ci d o gru p y klasow ej; - tradycje kulturow e w łasnego regionu: potraw y, muzea, skanseny, galerie sztuki, pieś ni ludow e, stroje ludow e, tańce, przekazy ludow e, historyczne, język, gw arę ; - w iedzę o tym, że nasza miejscow oś ć jest częś cią Polski; w iedzę o regionie, w którym znajduje się nasza miejscow oś ć ; - w iedzę o w ydarzeniach organizow anych przez lokalną społecznoś ć ; - w iedzę o zabytkach, miejscach pamięci narodow ej w naszej miejscow oś ci ; - poczucie w łasnej narodow oś ci; - w iedzę o tym, że Polska należy do Unii Europejskiej; - symbole narodow e: flaga, godło, hymn narodow y, hymn i flaga Unii Europejskiej. - w iedzę o w ażnych w ydarzeniach historycznych; - znajomoś ć ludzi zasłużonych dla miejscow oś ci, dla Polski i dla ś w iata; sylw etek w ielkich Polaków , sław nych mieszkańców naszej miejscow oś ci ; - znajom oś ć najstarszych m iast Polski; - w ied zę o sp raw ow aniu w ład zy w Polsce: rola p rezyd enta, rząd u i p arlam entu ; - rozumienie, że człow iek jest częś cią przyrody. Obszar 2: Poczucia w łasnej w artoś ci Ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - p oczu cie w łasnej w artoś ci; - szacunek dla siebie i dla innych; - u m iejętnoś ć d okonyw ania sam ooceny; - em p atię: w sp ółod czu w anie em ocji i u czu ć innych; - p oczu cie hu m oru i życiow y op tym izm . Obszar 3: Porozumiew anie się Budujemy , ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - u m iejętnoś ć kom u nikow ania sw oich p otrzeb; - u m iejętnoś ć w eryfikow ania sku tecznoś ci kom u nikow ania się; - u m iejętnoś ć p orozu m iew ania się z d ru gim człow iekiem ; - umiejętnoś ć w spółpracy z innymi w zabaw ie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania reguł obow iązujących w społecznoś ci dziecięcej: w spółpraca w zabaw ach i w sytuacjach zadaniow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania reguł obow iązujących w ś w iecie dorosłych: grzeczne zw racanie się do innych, ustępow anie starszym miejsca w autobusie, podaw anie upuszczonego przedmiotu itp. (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - znajomoś ć i umiejętnoś ć przestrzegania zas ad bezpieczeństw a: zagrożenia ze strony ludzi ; w iedzę do kogo i w jaki sposób należy się zw rócić o pomoc; zasady bezpiecznego organizow ania zabaw ; numery telefonów : pogotow ia ratunkow ego, policji, straży pożarnej i numer alarmow y 112 (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć utrzymyw ania dobrych relacji z sąsiadami ; sąsied zi naszej szkoły; sąsied zi naszych rod ziców ; sąsied zi bliscy i d alecy; - u m iejętnoś ć cierp liw ego czekania i rad zenia sobie z od roczoną gratyfikacją (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - u m iejętnoś ć p ostrzegania p orozu m ienia z d ru gim człow iekiem jako w artoś ci. Obszar 4: Wartoś ci Budujemy , ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy :

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- odróżnianie dobra od zła: odróżnianie co jest dobre, a co złe w kontaktach z dorosłymi i z rów ieś nikami, ocena zachow ań bohaterów baś ni, opow iadań, legend, komiksów (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - niezależnoś ć : rozu m ienie p ojęcia niezależnoś ci i sam od zielnoś ci jako sp osób na osiąganie niezależnoś ci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - różnorod noś ć : różnorod noś ć p ostaw , m ożliw oś ci, zasobów jako p otencjał, a nie zagrożenie; - odw agę, mądroś ć , praw domów noś ć , przeciw działanie kłamstw u, obmow ie i zatajaniu praw dy (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - rów noś ć , akcep tację i tolerancję d la zachow ań innych niż w łasne; w iedzę o tym, że w szyscy mamy rów ne praw a niezależnie od miejsca naszego urodzenia, w yznaw anej religii, statusu materialnego, w yglądu, system u w yznaw anych w artoś ci; - postaw ę niesienia pomocy potrzebującym, także w sytuacjach codziennych , oraz że nie jest w łaś ciw ym dążenie do zaspokajania sw oich pragnień kosztem innych; niekrzyw dzenie słabszych i pomaganie potrzebującym (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - postaw ę, że nie należy chw alić się bogactw em, nie należy dokuczać dzieciom, które w ychow ują się w trudniejszych w arunkach; - w olnoś ć : rozu m ienie i stosow anie zasad y: M oją wolnoś ć ogranicza wolnoś ć drugiego człowieka (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - kom p rom is: d ochod zenie d o kom p rom isu ; - rodzina: w yw iązyw anie się z pow innoś ci w obec najbliższych ; - praca: rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę ; dostosow yw anie sw oich oczekiw ań do realiów ekonomicznych rodziny, obow iązki domow e (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - tradycja: znajomoś ć tradycji w łasnej rodziny; - szacunek dla cudzej w łasnoś ci, regułę „nie kradnij” w życiu dziecka i bohaterów baś ni, opow iadań, legend, komiksów ; oddaw anie pożyczonych rzeczy i nieniszczenie ich (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - spraw iedliw oś ć ; - przyjaź ń i koleżeństw o jako w artoś ci: co to znaczy przyjaciel, zasady bycia dobrym kolegą. Obszar 5: Inne treś ci Budujemy , ksz t ałt ujemy , konst ruujemy , pokaz ujemy : - w iedzę o specyfice zaw odu aptekarza, policjanta, w eterynarza, rolnika, piekarza, filmow ca; - postaw ę, że należy napraw iać w yrządzoną komuś szkodę; - gotow oś ć pomagania innym; - praw a i obow iązki ucznia; - koniecznoś ć sumiennego w ykonyw anie poleceń i zadań ; - w iedzę o szkolnych w ydarzeniach.

Edukacja polonistyczna w klasie I, II oraz III.

W zakresie ed u kacji p olonistycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: słuchanie i mów ienie to bu d ow anie u m iejętnoś ci u w ażnego słu chania oraz m ów ienia, korzystania z w ysłu chanej inform acji; p oszerzanie czynnego słow nika d ziecka; to zd olnoś ć p row ad zenia rozm ow y, która p olega na m ów ieniu i słu chaniu . Obszar: czytanie to bu d ow anie u m iejętnoś ci korzystania z tekstu zap isanego i sam od zielnie czytanego, korzystania z zap isanej inform acji; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się za p om ocą tekstu . Obszar: pisanie to bu d ow anie u m iejętnoś ci p osłu giw ania się p ism em , zap isyw ania inform acji; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się za p om ocą tekstu . Obszar: kultura języka to bu d ow anie u m iejętnoś ci p op raw nego m ów ienia i p isania zgod nie z p rzyjętym i w d anej sp ołecznoś ci norm am i językow ym i (gram atycznym i, ortograficznym i, ortofonicznym i), a także bu d ow anie zainteresow ań czytelniczych; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się z zachow aniem p od staw ow ych zasad gram atyki, ortografii i ortofonii. Obszar: małe formy teatralne to u m iejętnoś ci w yp ow iad ania się językiem niew erbalnym i w erbalnym w form ach teatralnych. KLASA I W klasie I w zakresie ed u kacji p olonistycznej w yróżniam y następ u jące obszary:

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 1: Słuchanie i mów ienie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć słuchania w ypow iedzi dorosłych i dzieci; - umiejętnoś ć słuchania czytanych przez dorosłego utw orów (baś ni, opow iadań, w ierszy); - umiejętnoś ć mów ienia o sw oich spostrzeżeniach, potrzebach i odczuciach, w yd arzeniach z życia, ilu stracjach, historyjkach obrazkow ych, czytan ych i słu chanych tekstach; w yrażania w łasnego zd ania o p ostaciach i zd arzeniach (sw obod ne w yp ow ied zi); - umiejętnoś ć zadaw ania pytań i odpow iadania na pytania; - umiejętnoś ć prow adzenia rozmów (zasady skutecznej i kulturalnej rozmow y, rozmow y na tematy zw iązane z życiem rodzinnym, szkolnym, inspirow ane literaturą, au d ycjam i rad iow ym i, w id ow iskam i teatralnym i, film am i); - umiejętnoś ć stosow ania zasady dostosow yw ania tonu głosu do sytuacji ; - rep ertu ar czynnego słow nika w kontekś cie now ych w yd arzeń i sytu acji szkolny ch, literatu ry: nazw y osób, p rzed m iotów , zw ierząt, roś lin, zjaw isk p rzyrod niczych, cech i czynnoś ci; - u m iejętnoś ć nazyw ania stanów em ocjonalnych; - u m iejętnoś ć nazyw ania sw oich p otrzeb; - u m iejętnoś ć ś w iad om ego stosow ania trafnie d obranego słow nictw a. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - słu chania au d ycji oraz nagrań p iosenek, d ź w ięków i m elod ii; - w yróżniania p ostaci i zd arzeń, m iejsca i czasu akcji w czytanym p rzez nau czyciela u tw orze literackim ; - u stalania chronologii w yd arzeń w czytanym p rzez nau czyciela u tw or ze literackim (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - zad aw ania p ytań d o czytanych p rzez nau czyciela tekstów i p oszu kiw ania od p ow ied zi na p ytania p ostaw ione d o tekstu ; - op isyw ania i op ow iad ania u stnego (kształtow ania p łynnoś ci m ow y; op isyw anie p rzed m iotów , osób, krajobrazów , op ow iad anie o zd arzeniach); tw orzenia op ow iad ań tw órczych (np . w ym yś lanie d alszego ciągu op ow iad ania, innego zakończenia u tw oru ); - skład ania życzeń innym osobom z różnych okazji; - stosow ania w w yp ow ied ziach w yrazów w ieloznacznych. Obszar 2: Czytanie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy - umiejętnoś ć dekodow ania informacji (odczytyw ania uproszczonych rysunków , piktogramów , znaków informacyjnych, napisów , prostych tabelek) (m yś lenie p rzez analogię); - u m iejętnoś ć sp ostrzegania, analizy i syntezy słu chow ej. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozpoznaw ania w szystkich liter alfabetu (małych i w ielkich, pisanych i drukow anych); - czytania prostych, krótkich tekstów ; - czytania lektur w skazanych przez nauczyciela; - korzystania z pakietów edukacyjnych (np.zeszytó w ć w iczeń i innych pomocy dydaktycznych); - czytania krótkich, kilku zd aniow ych tekstów z resp ektow aniem znaków p rzestankow ych: krop ki, p rzecinka, znaku zap ytania, w ykrzyknika (technika głoś nego czytania); - w yróżniania p ostaci i zd arzeń, m iejsca i czasu akcji w czytanym sam od zielnie p rostym u tw orze literackim ; - u stalania chronologii w yd arzeń w czytanym sam od zielnie p rostym u tw orze literackim ; (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e) - zad aw ania p ytań d o czytanych sam od zielnie p rostych tekstów i p oszu kiw ania od p ow ied zi na p ytania p ostaw ione d o p rostego tekstu . Obszar 3: Pisanie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - sp raw noś ć rąk oraz koord ynację w zrokow o-ru chow ą (kreś lenie linii p rostych, krzyw ych, łam anych, kreś lenie kształtów literop od obnych); - kod ow ania inform acji (u p roszczone rysu nki). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - pisania w szystkich liter alfabetu małych i w ielkich (poznaw anie zasad kaligrafii – popraw ne łączenie liter oraz rów nomierne ich położenie i jednolite pochylenie); - pisania prostych, krótkich zdań; - p rzep isyw ania liter, w yrazów , krótkich zd ań; - pisania z pamięci w yrazów oraz prostych, krótkich zdań ; - korzystania z pakietów edukacyjnych (np. zeszytów ć w iczeń i innych pomocy dydaktycznych). p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 4: Kultura języka Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - zainteresow ania czytelnicze. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - dzielenia w yrazów mów ionych na głoski, pisanych na litery, różnicow ania samogłosek i spółgłosek, rozpoznaw ania i nazyw ania dw uznaków ; rozpoznaw ania, nazyw ania sylab; dzielenia w yrazów na sylaby (klasyfikow anie); - p osłu giw ania się i d ostrzegania różnic p om ięd zy zd aniam i oznajm u jącym i, p ytającym i, rozkazu jącym i (klasyfikow anie); - od różniania u tw orów p isanych w ierszem i p rozą (klasyfikow anie); - stosow ania „i” jako łącznika w zd aniu ; - stosow ania zasad y p isowni w ielkiej litery w im ionach i nazw iskach, a także nazw ach m iejscow oś ci i krajów , też na p oczątku zd ania; - stosow ania zasad y p isow ni w yrazów ze zm iękczeniam i oznaczonym i w p iś m ie na d w a sp osoby: p rzez kreskę nad literą i literę „i” (ć , ci, ń, ni, s, si, ź , zi, d ź , d zi); - p isania w yrazów z d w u znakam i; - p isania najczęś ciej sp otykanych w yrazów z tru d noś ciam i ortograficznym i; - p isania skrótów p oznanych na zajęciach z ed u kacji m atem atycznej (zł, gr, m , kg, l, ℃); - zainteresow anie literatu rą d ziecięcą (baś nie, op ow iad ania, kom iksy); - zainteresow anie czasop ism am i d la d zieci. Obszar 5: Małe formy teatralne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć ilustrow ania mimiką, gestem, ruchem zachow ania bohatera literackiego lub bohatera w ymyś lonego przez dzieci (komunikacja niew erbalna); - znajomoś ć pojęcia rekw iz y t i jego umow nego znaczenia; posługiw ania się rekw izytem w odgryw anej scence; p rzygotow yw ania p rostych rekw izytów ; Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - odtw arzania z pamięci tekstów dla dzieci (w ierszy, piosenek, fragmentów prozy). KLASA II W klasie II w zakresie ed u kacji p olonistycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Słuchanie i mów ienie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć słuchania w ypow iedzi dorosłych i dzieci ; - umiejętnoś ć słuchania czytanych przez nauczyciela utw orów (baś ni, bajek, opow iadań, w ierszy); - u m iejętnoś ć słu chania au d ycji oraz nagrań p iosenek, d ź w ięków i m elod ii; - umiejętnoś ć w yróżniania postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji w czytanym przez nauczyciela utw orze literackim; - umiejętnoś ć okreś lania chronologii w ydarzeń w czytanym przez nauczyciela utw orze literackim ; - u m iejętnoś ć zad aw ania p ytań d o czytanych p rzez nau czyciela tekstów i p oszu kiw ania od p ow ied zi na p ytania zad ane d o tekstu (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć mów ienia o sw oich spostrzeżeniach, potrzebach i odczuciach, w yd arzeniach z życia, ilu stracjach, historyjkach obrazkow ych, czytanych i słu chanych tekstach, w ycieczkach, zd arzeniach z życia ś rod ow iska lokalnego, d ziałalnoś ci szkoły; - umiejętnoś ć w yrażania w łasnego zdania o postaciach z literatury i zdarzeniach zarów no z literatury , jak i życia (sw obodne i samorzutne kilkuzdaniow e w ypow iedzi); - umiejętnoś ć zadaw ania pytań i odpow iadania na pytania; - umiejętnoś ć prow adzenia rozmów (zasady skutecznej i kulturalnej rozmow y; rozmow y na tematy zw iązane z życiem rodzinnym, szkolnym, inspirow ane literaturą, au d ycjam i rad iow ym i, w id ow iskam i teatralnym i, film am i); w yrażania w rozmow ie w łasnego zdania; - umiejętnoś ć opisyw ania i opow iadania ustnego (kształtow anie płynnoś ci mow y; opisyw anie przedmiotów , osób, krajobrazów , opow iadanie o zdarzeniach); umiejętnoś ć tw orzenia opow iadań tw órczych (np. w ymyś lanie dalszego ciągu opow iadania, innego zakończenia utw oru); - umiejętnoś ć składania życzeń innym osobom z różnych okazji; - umiejętnoś ć stosow ania zasady dostosow yw ania tonu głosu do sytuacji ; - rep ertu ar czynnego słow nika w kontekś cie now ych w yd arzeń i sytu acji s zkolnych, p ozaszkolnych, literatu ry: nazw y osób, p rzed m iotów , zw ierząt, roś lin, zjaw isk p rzyrod niczych, cech i czynnoś ci; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- u m iejętnoś ć nazyw ania stanów em ocjonalnych; - u m iejętnoś ć nazyw ania sw oich p otrzeb; - ś w iad om ego stosow anie trafnie d obranego słow nictw a; - u m iejętnoś ć stosow ania w yrazów w ieloznacznych. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - słu chania w yp ow ied zi aktorów w sztu kach teatralnych; - u m iejętnoś ć słu chania nagrań u tw orów m u zycznych, m onologów i d ialogów w interp retacji aktorskiej; - recytow ania w ierszy z uw zględnieniem: intonacji, siły głosu, tempa, pauz ; - zapraszania innych osób na różne zdarzenia; - popraw nego artykułow ania w w ypow iedziach głosek, akcentow ania w yrazów , stosow ania pauz ; w łaś ciw ego intonow ania zdań oznajmujących, pytających i rozkazujących ; stosow ania formuł grzecznoś ciow ych (kultura w ypow iadania się); - umiejętnoś ć dobierania w łaś ciw ej formy komunikow ania się w różnych sytuacjach społecznych; - nad aw ania tytu łów p ojed ynczym obrazkom , zd jęciom oraz historyjkom obrazkow ym ; - u kład ania p ytań na p od staw ie od p ow ied zi; - stosow ania w w yp ow ied ziach u stnych w yraz ów o p od obnym lu b p rzeciw nym znaczeniu ; - tw orzenia rod ziny w yrazów , d obierania w yrazów p okrew nych; - znajom oś ć różnych p rzysłów . Obszar 2: Czytanie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozpoznaw ania w szystkich liter alfabetu (małych i w ielkich, pisanych i drukow anych); - czytania prostych, krótkich tekstów ; - czytania lektur w skazanych przez nauczyciela; - korzystania z pakietów edukacyjnych (np.zeszytów ć w iczeń i innych pomocy dydaktycznych); - czytania krótkich, kilkuzdaniow ych tekstów z respektow aniem znaków przestankow ych: kropki, przecinka, znaku zapytania, w ykrzyknika (technika głoś nego czytania); - w yróżniania postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji w czytanym samodzielnie prostym utw orze literackim; - ustalania chronologii w ydarzeń w czytanym samodzielnie prostym utw orze literackim (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - zad aw ania p ytań d o czytanych sam od zielnie p rostych tekstów i p oszu kiw ania od p ow ied zi na p ytania p ostaw ione d o p rostego tekstu . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - poszukiw ania w tekś cie potrzebnych informacji ; korzystania ze słow ników i encyklopedii dla dzieci; - czytania u tw orów w ierszow anych oraz nap isów inform acyjnych, instru kcji oraz p oleceń i w yłu skiw ania z nich p otrzebnych inform acji; - czytania d ialogów ; - czytania w ybranych fragm entów u tw orów literackich z p od ziałem na role; - od d aw ania głosem nastroju w czytanym tekś cie; - cichego czytania i w yłu skiw ania z tekstu p otrzebnych inform acji; - odczytyw ania informacji z zaproszeń, zaw iadomień, listów , notatek do kroniki ; - czytania kom iksów ; - w yróżniania i nazyw ania w ś ród u tw orów literackich op ow iad ań, op isów i d ialogów . Obszar 3: Pisanie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć kodow ania informacji (uproszczone rysunki); - umiejętnoś ć pisania z zachow aniem podstaw ow ych zasad kaligrafii: popraw ne łączenie liter oraz rów nomierne ich położenie i jednolite pochylenie; - umiejętnoś ć pisania zdań oraz kilkuzdaniow ych w ypow iedzi ; - umiejętnoś ć przepisyw ania liter, w yrazów , krótkich zdań ; - umiejętnoś ć pisania z pamięci prostych, krótkich zdań ; - umiejętnoś ć pisania krótkich opisów (opisyw anie przedmiotów , osób, krajobrazów ); - umiejętnoś ć korzystania z pakietów edukacyjnych (np. zeszytów ć w iczeń i innych pomocy dydaktycznych). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - pisania ze słuchu w yrazów oraz prostych zdań; - układania i zapisyw ania zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących; - stosow ania w w yp ow ied ziach p isem nych w yrazów o p od obnym lu b p rzeciw nym znaczeniu . p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 4: Kultura języka Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć dzielenia w yrazów mów ionych na głoski, pisanych – na litery; różnicow ania samogłosek i spółgłosek; rozpoznaw ania i nazyw ania dw uznaków ; rozpoznaw ania i nazyw ania sylab; dzielenia w yrazów na sylaby; - u m iejętnoś ć p osłu giw ania się i d ostrzegania różnic p om ięd zy zd aniam i oznajm u jącym i, p ytającym i, rozkazu jącym i; - u m iejętnoś ć od różniania u tw orów p isanych w ierszem i p rozą; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad y p isow ni w ielkiej litery w im ionach i nazw iskach, a także nazw ach m iejscow oś ci i krajów , u lic, a także na p oczątku zd ania i w koresp ond encji; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad y p isow ni w yrazów ze zm iękczeniam i oznaczonym i w p iś m ie na d w a sp osoby: p rzez kreskę nad literą i literę „i”; - u m iejętnoś ć p isania w yrazów z d w u znakam i; - u m iejętnoś ć p isania najczęś ciej sp otykanych w yrazów z tru d noś ciam i ortograficznym i; - u m iejętnoś ć p isania skrótów p oznanych na zajęciach z ed u kacji m atem atycznej (zł, gr, m , kg, l, ℃,) oraz innych skrótów (u lica – u l., nu m er – nr, strona – s., rok – r.); - zainteresow anie literatu rą d ziecięcą (baś nie, op ow iad ania, kom iksy); - zainteresow anie czasop ism am i d la d zieci. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozróżniania liter i głosek (klasyfikow anie); - w yróżniania w yrazów w zdaniu i zdań w tekś cie; - w yróżniania liter i głosek w w yrazach z d w u znakam i (klasyfikow anie); - rozpoznaw ania tekstów użytkow ych: zaw iadomień, listów , życzeń z różn ych okazji, zaproszeń, notatek do kroniki (klasyfikow anie); - rozp oznaw ania w yd arzeń realistycznych i fantastycznych w u tw orach literackich (klasyfikow anie); - rozp oznaw ania zw rotki w w ierszu ; - rozp oznaw ania w yrazów rym u jących się; - nazyw ania czynnoś ci; - rozu m ienia czasow nika jako nazw y czynnoś ci (klasyfikow anie); - nazyw ania osób, zaw od ów , zw ierząt, roś lin, rzeczy (klasyfikow anie); - rozu m ienia rzeczow nika jako nazw osób, zaw od ów , zw ierząt, roś lin, rzeczy (klasyfikow anie); - w yróżniania liczby p ojed ynczej i m nogiej czasow nika (klasyfikow anie); - w yróżniania liczby p ojed ynczej i m nogiej rzeczow nika (klasyfikow anie); - stosow ania czasow nika i rzeczow nika w e w łaś ciw ej liczbie (klasyfikow anie); - stosow ania alfabetu (klasyfikow anie); - stosow ania zasad p isow ni w yrazów z rz i ó w ym iennym ; - p isania najczęś ciej sp otykanych w yrazów z rz i ó niew ym iennym ; - stosow ania zasad y p isow ni w yrazów z u tratą d ź w ięcznoś ci w ew nątrz w yrazu ; - stosow ania zasad y p isow ni w yrazów z u tratą d ź w ięcznoś ci na końcu w yrazu ; - p isania w yrazów z ą i ę w ystęp u jących w op r acow yw anych tekstach oraz w czasow nikach typ u : wziął, wzięła; - stosow ania znaków interp u nkcyjnych: krop ki, p ytajnika, w ykrzyknika na końcu zd ania, p rzecinka p rzy w yliczaniu ; - korzystania z biblioteki. Obszar 5: Małe formy teatralne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć ilustrow ania mimiką, gestem, ruchem zachow ania bohatera literackiego lub bohatera w ymyś lonego przez dzieci (kom u nikacja niew erbalna); - rozumienia pojęcia rekw iz y t i jego umow nego znaczenia; posługiw ania się rekw izytem w odgryw anej scence; p rzygotow yw ania p rostych rekw izytów ; - odtw arzania z pamięci tekstów dla dzieci (w ierszy, piosenek, fragmentów prozy). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - inscenizow ania krótkich tekstów lu b fragm entów d łu ższych tekstów . KLASA III W klasie III w zakresie ed u kacji p olonistycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Słuchanie i mów ienie p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - umiejętnoś ć słuchania w ypow iedzi dorosłych i dzieci ; - umiejętnoś ć słuchania czytanych przez dorosłych i dzieci utw orów (baś ni, bajek, opow iadań, w ierszy, legend); - u m iejętnoś ć słu chania w yp ow ied zi aktorów w sztu kach teatralnych ; - u m iejętnoś ć słu chania nagrań u tw orów m u zycznych, m onologów i d ialogów w interp retacji aktorskiej; - umiejętnoś ć w yróżniania postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji w czytanym przez nauczyciela utw orze literackim; - umiejętnoś ć ustalania chronologii w ydarzeń w czytanym przez nauczyciela utw orze literackim (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć mów ienia o sw oich spostrzeżeniach, potrzebach i odczuciach, w yd arzeniach z życia, ilu stracjach, historyjkach obrazkow ych, czytanych i słu chanych tekstach, w ycieczkach, zd arzeniach z życia ś rod ow iska lokalnego, d ziałalnoś ci w szkole; - umiejętnoś ć w yrażania w łasnego zdania o postaciach i zdarzeniach (sw obodne kilkuzdaniow e w ypow iedzi); - umiejętnoś ć zadaw ania pytań i odpow iadania na pytania; u kład ania p ytań na p od staw ie od p ow ied zi (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć prow adzenia rozmów (zasady skutecznej i kulturalnej rozmow y ; rozmow y na tematy zw iązane z życiem rodzinnym, szkolnym, inspirow ane literaturą, au d ycjam i rad iow ym i, w id ow iskam i teatralnym i, film am i); umiejętnoś ć w yrażania w rozmow ie w łasnego zdania; - umiejętnoś ć opisyw ania i opow iadania ustnego (kształtow anie płynnoś ci mow y ; opisyw anie przedmiotów , osób, krajobrazów , opow iadanie o zdarzeniach); umiejętnoś ć tw orzenia opow iadań tw órczych (np. w ymyś lanie dalszego ciągu opow iadania, innego zakończenia utw oru); - umiejętnoś ć recytow ania w ierszy z uw zględnieniem: intonacji, siły głos u, tempa, pauz; - umiejętnoś ć zapraszania innych osób na różne zdarzenia; - u m iejętnoś ć nad aw ania tytu łów p ojed ynczym obrazkom , zd jęciom oraz historyjkom obrazkow ym ; - umiejętnoś ć popraw nego artykułow ania głosek, akcentow ania w yrazów , stosow ania pauz ; w łaś ciw ej intonacji zdań oznajmujących, pytających i rozkazujących; stosow ania formuł grzecznoś ciow ych (kultura w ypow iadania się); - umiejętnoś ć dobierania w łaś ciw ej formy komunikow ania się w różnych sytuacjach społecznych ; - rep ertu ar czynnego słow nika w kontekś cie now ych w yd arzeń i sytu acji szkolnych, p ozaszkolnych, literatu ry: nazw y osób, p rzed m iotów , zw ierząt, roś lin, zjaw isk p rzyrod niczych, cech i czynnoś ci; - u m iejętnoś ć nazyw ania stanów em ocjonalnych oraz sw oich p otrzeb; - u m iejętnoś ć ś w iad om ego stosow ania trafnie d ob ranego słow nictw a; - u m iejętnoś ć stosow ania w w yp ow ied ziach u stnych w yrazów o p od obnym lu b p rzeciw nym znaczeniu ; - u m iejętnoś ć tw orzenia rod zin w yrazów , d obierania w yrazów p okrew nych; - u m iejętnoś ć stosow ania w e w łaś ciw ych sytu acjach w yrazów w ieloznacznych; - znajom oś ć różnych p rzysłów oraz p orów nań. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - słu chania czytanych p rzez nau czyciela u tw orów p oetyckich; - p row ad zenia w yw iad ów z osobam i d orosłym i i innym i d zieć m i; - brania u d ziału w d ysku sjach, argu m entow ania w łasnego zd ania w d y sku sji; - u stnego skład ania sp raw ozd ań z w ycieczek, u roczystoś ci, zd arzeń szkolnych i lokalnych; - rozp oznaw ania w yrazów bliskoznacznych; - rozp oznaw ania w yrazów gw arow ych; - p osłu giw ania się zw rotam i, zw iązkam i frazeologicznym i w zw iązku z tekstam i literackim i, w ycieczkam i, u czestnictw em w życiu ś rod ow iska lokalnego. Obszar 2: Czytanie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć dekodow ania informacji (odczytyw ania piktogramów , znaków informacyjnych, napisów , tabelek) (m yś lenie p rzez analogię); - umiejętnoś ć czytania lektur w skazanych przez nauczyciela oraz samodzielnie w ybranych ; - umiejętnoś ć korzystania z pakietów edukacyjnych (np. zeszytów ć w iczeń i innych pomocy dydaktycznych); - u m iejętnoś ć czytania u tw orów w ierszow anych oraz nap isów inform acyjnych, instru kcji oraz p oleceń i w yłu skiw ania z nich p otrzebnych inform acji; - umiejętnoś ć odczytyw ania informacji z zaproszeń, zaw iadomień, listów , notatek do kroniki ; - umiejętnoś ć czytania tekstów z respektow aniem znaków przestankow ych: kropki, przecinka, znaku zapytania, w ykrzyknika (technika głoś nego czytania); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

u m iejętnoś ć czytania d ialogów ; u m iejętnoś ć czytania w ybranych fragm entów u tw orów literackich z p od ziałem na role; u m iejętnoś ć od d aw ania głosem nastroju w u tw orze; u m iejętnoś ć cichego czytania i w yłu skiw ania z tekstu p otrzebnych inform acji; umiejętnoś ć w yróżniania postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji w czytanym samodzielnie utw orze literackim; - umiejętnoś ć ustalania chronologii w ydarzeń w czytanym samodzielnie utw orze literackim (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć poszukiw ania w tekś cie potrzebnych informacji ; korzystania ze słow ników i encyklopedii dla dzieci; - u m iejętnoś ć zad aw ania p ytań d o czytanych sam od zielnie tekstów i p oszu kiw ania od p ow ied zi na p ytania w czytanym tekś cie; zap isyw ania p ytania d o p od anej od p ow ied zi; - w yróżniania w ś ród u tw orów literackich op ow iad ań, op isów i d ialogów oraz baś ni i legend . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - czytania głoś nego i cichego z jed noczesnym rozu m ieniem treś ci; - w skazyw ania w tekś cie od p ow ied nich fragm entów i ar gu m entow ania sw oich w yborów ; - w skazyw ania w yd arzeń istotnych d la p rzebiegu akcji u tw oru ; - w skazyw ania w u tw orze bohaterów głów nych i p ostaci d ru gop lanow ych. -

Obszar 3: Pisanie Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć pisania z zachow aniem podstaw ow ych zasad kaligrafii: popraw ne łączenie liter oraz rów nomierne ich położenie i jednolite pochylenie ; - umiejętnoś ć pisania sw obodnych zdań oraz w ielozdaniow ych w ypow iedzi ; - umiejętnoś ć przepisyw ania w yrazów , zdań ; - umiejętnoś ć pisania zdań z pamięci; - umiejętnoś ć pisania ze słuchu w yrazów oraz zdań; - umiejętnoś ć układania i zapisyw ania zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących ; - umiejętnoś ć pisania krótkich opisów (opisyw anie przedmiotów , osób, krajobrazów ); - u m iejętnoś ć stosow ania w w yp ow ied ziach p isem nych w yr azów o p od obnym lu b p rzeciw nym znaczeniu ; - umiejętnoś ć korzystania z pakietów edukacyjnych (np. zeszytów ć w iczeń i innych pomocy dydaktycznych. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - pisania z pamięci kilkuzdaniow ych tekstów ; - pisania krótkich opow iadań (o zdarzeniach życiow ych, opow iadań na podstaw ie historyjek obrazkow ych, przedstaw ień teatralnych, filmów , audycji radiow ych, w idow isk telew izyjnych); - pisania życzeń, zaproszeń, notatek do kroniki, listów, ogłoszeń, zaw iad om ień, p od ziękow ań, w p isów d o p am iętników , SMS-ów , listów e-m ail; - ad resow ania listów ; - staw iania i zap isyw ania p ytań zw iązanych z w yd arzeniam i z życia, w yp ow ied ziam i różnych osób oraz om aw ianym i tekstam i literackim i, w ysłu chanym i au d ycjam i; - staw iania i p isania p ytań d o w yw iad u ; - sp orząd zania w ykazów np . zabytków historycznych, p rzyrod niczych; - tw orzenia i zap isyw ania p rostych rym ow anek, w ierszyków ; - u kład ania i p isania op ow iad ań tw órczych; - p lanow ania notatki na stronie, zachow yw ania od p ow ied nich od stęp ów p om ięd zy w yrazam i, zd aniam i i frazam i p isanego teksu , stosow ania akap itów (kom p ozycja tekstu p isanego). Obszar 4: Kultura języka Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - umiejętnoś ć dzielenia w yrazów mów ionych na głoski, pisanych na litery ; różnicow ania samogłosek i spółgłosek; w yróżniania dw uznaków ; rozpoznaw anie sylab (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć w skazyw ania różnic między literą i głoską (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć w yróżniania w yrazów w zdaniu i zdań w tekś cie ; - u m iejętnoś ć rozp oznaw ania zd ań: oznajm u jących, p ytających, rozkazu jących, w ykrzyknikow ych (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć w skazyw ania czasow nika jako nazw y czynnoś ci (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć w skazyw ania rzeczow nika jako nazw y osób, zaw od ów , zw ierząt, roś lin, rzeczy (klasyfikow anie); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

u m iejętnoś ć w skazyw ania czasow ników w liczbie p ojed ynczej i m nogiej (klasyfikow anie); u m iejętnoś ć w skazyw ania rzeczow ników w liczbie p ojed ynczej i m nogiej (klasyfikow anie); u m iejętnoś ć stosow ania czasow nika i rzeczow nika w e w łaś ciw ej liczbie (klasyfikow anie); u m iejętnoś ć p raktycznego stosow ania alfabetu p rzy korzystaniu ze słow ników i encyklop ed ii (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w ielkich liter na p oczątku zd ania, w im ionach, nazw iskach, nazw ach m iast, p aństw , u lic, rzek, tytu łach d zieł oraz w koresp ond encji; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w yrazów ze zm iękczeniam i oznaczonym i w p iś m ie na d w a sp osoby: p rzez kreskę nad literą i literę „i”; - u m iejętnoś ć p isania najczęś ciej sp otykanych w yrazów z tru d noś ciam i ortograficznym i; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w yrazów z rz i ó w ym iennym ; - u m iejętnoś ć p isania częś ciej sp otykanych w yrazów z rz i ó niew ym iennym ; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w yrazów z u tratą d ź w ięcznoś ci w ew nątrz w yrazu ; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w yrazów z u tratą d ź w ięcznoś ci na końcu w yrazu ; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w yrazów z ą i ę w ystęp u jących w op racow yw anych tekstach oraz w czasow nikach typ u : wziął, wzięła; - u m iejętnoś ć p isania skrótów p oznanych na zajęciach z ed u kacji m atem atycznej (zł, gr, m m , cm , m , g, d ag, kg, l, ℃,) oraz innych skrótów (u lica – u l., nu m er – nr, strona – s., rok – r.); - u m iejętnoś ć stosow ania znaków interp u nkcyjnych: krop ki, p ytajnika, w ykrzyknika na końcu zd ania, p rzecinka p rzy w yliczaniu ; - umiejętnoś ć rozpoznaw ania tekstów użytkow ych: zaw iado mień, listów , życzeń z różnych okazji, zaproszeń, notatek do kroniki(klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć w yróżniania w yd arzeń realistycznych i fantastycznych w u tw orach literackich (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć w skazyw ania w yrazów rym u jących się; - zainteresow anie literatu rą d ziecięcą (baś nie, op ow iad ania, kom iksy); - zainteresow anie czasop ism am i d la d zieci. - korzystania z czytelni i biblioteki. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - u m iejętnoś ć rozp oznaw ania rod zajów rzeczow nika (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć okreś lania cech osób, zw ierząt, roś lin, rzeczy (klasyfikow anie); - rozu m ienie p rzym iotnika jako nazw y cech osób, zw ierząt, roś lin, rzeczy (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć stosow ania liczebnika na oznaczanie liczby i kolejnoś ci p rzed m iotów ; - rozu m ienie zgod noś ci form rzeczow nika i czasow nika oraz rzeczow nika i p rzym iotnika w zd aniu ; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w yrazów z końców kam i: -ów , -ów ka; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w yrazów z „rz” p o sp ółgłoskach; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni w yrazów z „ż” w ym iennym ; - u m iejętnoś ć p isania częś ciej sp otykanych w yrazów z „h” i „ch” oraz „ż”; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni liczebników ; - u m iejętnoś ć stosow ania zasad p isow ni p rzeczenia nie z czasow nikam i i p rzym iotnikam i; - u m iejętnoś ć p raktycznego stosow ania zasad y p od ziału w yrazów na sylaby, p rzenoszenia częś ci w yrazu d o następ nego w iersza. -

Obszar 5: Małe formy teatralne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - umiejętnoś ć ilustrow ania mimiką, gestem, ruchem zachow ania bohatera lite rackiego lub bohatera w ymyś lonego przez dzieci (komunikacja niew erbalna); - umiejętnoś ć odtw arzania z pamięci tekstów dla dzieci (w ierszy, piosenek, fragmentów prozy) ; - inscenizow ania tekstów lu b ich fragm entów . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - organizow ania p rzed staw ienia teatralnego na p od staw ie w ybranego u tw oru .

Język obcy now ożytny w klasie I, II oraz III.

W zakresie języka obcego now ożytnego w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: porozumiew anie się z osobami, które mów ią obcym językiem (tylko w klasie I) to bu d ow anie p od staw ow ych u m iejętnoś ci p orozu m iew ania się z osobam i, które p osłu gu ją się obcym językiem .

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar: słuchanie i mów ienie w obcym języku (od klasy II) to bu d ow anie u m iejętnoś ci słu chania p oleceń, op ow iad ań nau czyciela, czytanych p rzez n iego tekstów , rozm aw ianie z nau czycielem i innym i d zieć m i w obcym języku . Obszar: pisanie i czytanie w obcym języku (od klasy II) to bu d ow anie u m iejętnoś ci p osłu giw ania się tekstem i p ism em w p orozu m iew aniu się z osobam i, które p osłu gu ją się obcym językiem . KLASA I W klasie I zakresie języka obcego now ożytnego w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Porozumiew anie się z osobami, które mów ią innym językiem Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - słuchania prostych poleceń i w łaś ciw ego na nie reagow ania; - nazyw ania obiektów z najbliższego otoczenia; - recytow ania w ierszyków i rymow anek; ś piew ania piosenek z repertuaru dziecięcego; - słuchania opow iadanych przez nauczyciela historyjek, w spieranych obrazkami, przedmiotami i gestami. KLASA II W klasie II zakresie języka obcego now ożytnego w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Słuchanie i mów ienie w obcym języku Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć słuchania prostych poleceń i w łaś ciw ego na nie reagow ania w erbalnego i niew erbalnego; - umiejętnoś ć nazyw ania obiektów z najbliższego otoczenia; - umiejętnoś ć recytow ania w ierszyków i rymow anek ; ś piew ania piosenek z repertuaru dziecięcego; - umiejętnoś ć słuchania opow iadanych przez nauczyciela historyjek, w spieranych obrazkami, przedmiotami i gestami. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozróżniania znaczeń w yrazów o podobnym brzmieniu ; - rozpoznaw ania i posługiw ania się zw rotami stosow anymi na co dzień ; - słuchania krótkich opow iadań i baś ni przedstaw ianych też za pomocą obrazów i gestów nauczyciela; - słuchania prostych dialogów w nagraniach audio i video; - zadaw ania pytań i odpow iadania na pytania ze stosow aniem w yuczonych zw rotów ; - opisyw ania obiektów z najbliższego otoczenia; - w ystępow ania w miniprzedstaw ieniach teatralnych . Obszar 2: Pisanie i czytanie w obcym języku Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - czytania i rozumienia w yrazów i prostych zdań; - czytania i rozumienia prostych dialogów w historyjkach obrazkow ych ; - przepisyw ania w yrazów i zdań; - korzystania ze słow ników obrazkow ych. KLASA III W klasie III zakresie języka obcego now ożytnego w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Słuchanie i mów ienie w obcym języku Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć słuchania prostych poleceń i w łaś ciw ego na ni e reagow ania w erbalnego i niew erbalnego; - umiejętnoś ć nazyw ania obiektów z najbliższego otoczenia; - umiejętnoś ć recytow ania w ierszyków i rymow anek ; ś piew ania piosenek z repertuaru dziecięcego; - umiejętnoś ć słuchania opow iadanych historyjek, w spieranych obrazkami, przedmiotami i gestami nauczyciela; - umiejętnoś ć rozróżniania znaczeń w yrazów o podobnym brzmieniu ; - umiejętnoś ć rozpoznaw ania i posługiw ania się zw rotami stosow anymi na co dzień ; - umiejętnoś ć słuchania krótkich opow iadań i baś ni przedstaw ianych też za pomocą obrazów i gestów nauczyciela; - umiejętnoś ć słuchania i prostych dialogów w nagraniach audio i video; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- umiejętnoś ć zadaw ania pytań i odpow iadania na pytania ze stosow aniem w yuczonych zw rotów ; - umiejętnoś ć opisyw ania obiektów z najbliższego otoczenia; - umiejętnoś ć w ystępow ania w miniprzedstaw ieniach teatralnych . Obszar 2: Pisanie i czytanie w obcym języku Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - umiejętnoś ć czytania w yrazów i prostych zdań ; - umiejętnoś ć czytania prostych dialogów w historyjkach obrazkow ych ; - umiejętnoś ć przepisyw ania w yrazów i zdań; - umiejętnoś ć korzystania ze słow ników obrazkow ych . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - czytania książeczek i korzystania z multimediów .

Edukacja plastyczna w klasie I, II oraz III.

W zakresie ed u kacji p lastycznej w yróżniam y następ u jące obszar y: Obszar: percepcja sztuki to od bieranie p rzez u czniów w yp ow ied zi artystycznych, a także w ykorzystyw anie zaw artych w nich inform acji; to bu d ow anie u m iejętnoś ci analizow ania i interp retow ania d zieł sztu ki; zd olnoś ci p orozu m iew ania się p op rzez od bieranie d z ieł sztu ki. Obszar: ekspresja poprzez sztukę to bu d ow anie u m iejętnoś ci tw orzenia w yp ow ied zi p lastycznej; to zd olnoś ć p orozu m iew ania się p op rzez w łasne p race p lastyczne. KLASA I W klasie I w zakresie ed u kacji p lastycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1:Percepcja sztuki Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat w ybranych zabytków i dzieł sztuki ze sw ojego regionu ; - w iedzę na temat tradycji i obrzędów ludow ych ze sw ojego regionu ; - w iedzę na temat w ybranych dziedzin sztuki: architektury (także architektury zieleni), malarstw a, rzeź by, grafiki; umiejętnoś ć w ypow iadania się na ich temat (klasyfikow anie). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na tem at w arsztatu p racy artysty; - analizow ania zjaw isk realnych i fantastycznych w d ziełach p lastycznych (klasyfikow anie); - na tem at w ybranych arcyd zieł sztu ki. Obszar 2:Ekspresja przez sztukę Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć rozpoznaw ania i nazyw ania barw (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć posługiw ania się różnymi technikami plastycznymi na płas zczyź nie i w przestrzeni; - umiejętnoś ć posługiw ania się takimi ś rodkami w yrazu plastycznego jak: kształt, barw a, faktura. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - u w zględ niania w p racach p lastycznych w ielkoś ci, p rop orcji i u kład u obiektów (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - ilustrow ania scen, sytuacji realnych i fantastycznych inspirow anych w yobraź nią, literaturą (baś niami, opow iadaniami), muzyką, otoczeniem społecznym i przyrodniczym ; - korzystania z narzędzi multimedialnych przy ilustrow aniu scen, sytuacji realn ych i fantastycznych inspirow anych w yobraź nią, literaturą (baś niami, opow iadaniami), muzyką, otoczeniem społecznym i przyrodniczym; - w ykonyw ania prostych rekw izytów (np. lalek, pacynek) i w ykorzystyw ania ich w małych formach teatralnych; - tw orzenia przedmiotów charakterystycznych dla sztuki ludow ej sw ojego regionu ; - p rojektow ania i w ykonyw ania różnych form sztu ki u żytkow ej; - fotografow ania, tw orzenia kolekcji fotografii (rod zinnych, p rzyrod niczych, krajobrazów , zw ierząt). KLASA II W klasie II w zakresie ed u kacji p lastycznej w yróżniam y następ u jące obszary:

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 1:Percepcja sztuki Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat w ybranych zabytków i dzieł sztuki ze sw ojego regionu ; - w iedzę na temat tradycji i obrzędów ludow ych ze sw ojego regionu . - w iedzę na temat w ybranych dyscyplin sztuki: architektury (także architektury zieleni), malarstw a, rzeź by, grafiki, sztuki ludow ej; umiejętnoś ć w ypow iadanie się na ich temat (klasyfikow anie); - analizow ania zjaw isk realnych i fantastycznych w d ziełach p lastycznych (klasyfikow anie). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat w ybranych zabytków i dzieł sztuki sw ojego ś rodow iska rodzinnego, szkolnego i lokalnego (p rzynależnoś ć ku ltu row a); - na temat tradycji sw ojego ś rodow iska rodzinnego, szkolnego i lokalnego (p rzynależnoś ć ku ltu row a); - uczestniczenia w życiu kulturalnym sw ojego ś rodow iska rodzinnego, szkolnego i lokalnego ; - na temat placów ek kultury działających w ś rodow isku lokalnym ; - korzystania z przekazów medialnych dotyczących działalnoś ci plastycznej człow ieka; - stosow ania przekazów medialnych w e w łasnej działalnoś ci tw órczej; - posługiw ania się elementarną w iedzą o praw ach autorskich ; - na temat w ybranych dyscyplin sztuki: fotografika, film ; - na temat różnych rodzajów przekazów medialnych: telew izja, internet; - na temat rzemiosła artystycznego inspirow anego historią i geografią regionu ; - na tem at m ateriałów i technik charakterystycznych d la w ybranych rzem iosł; - na temat w ybranych dzieł architektury i sztuk plastycznych należących do polskiego dziedzictw a kultury; na temat w ybranych dzieł sztuki Polski i jej różnych regionów (architektura, malarstw o, rzeź ba, sztuka użytkow a); - opisyw ania charakterystycznych cech dzieł architektury i sztuk plastycznych należących do polskiego dziedzictw a kultury (klasyfikow anie); - ogląd ania, w yp ow iad ania się na tem at ilu stracji w książkach d la d zieci oraz w czasop ism ach p rzeznaczonych d la d zieci; - ogląd ania, od czytyw ania inform acji oraz w yp ow iad anie się na tem at rep ortaży z gazet (gazetki szkolnej, gazety lokalnej). Obszar 2:Ekspresja przez sztukę Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć posługiw ania się różnymi technikami plastycznymi na płaszczyź nie i w przestrzeni (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - umiejętnoś ć posługiw ania się takimi ś rodkami w yrazu plastycznego jak kształt, barw a, faktura (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć u w zględ niania w p racach p lastycznych w ielkoś ci, p rop orcji i u kład u obiektów (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - umiejętnoś ć posługiw ania się przy w ykonyw aniu prac plastycznych różnymi materiałami, narzędziami i technikami; - umiejętnoś ć ilustrow ania scen, sytuacji realnych i fantastycznych inspirow anych w yobraź nią, literaturą (baś niami, opow iadaniami), muzyką, otoczeniem społecznym i przyrodniczym ; - u m iejętnoś ć p rzed staw iania i w yrażania w p racach w łasnych p rzeżyć , obserw acji, m arzeń, w yobrażeń; - umiejętnoś ć korzystania z narzędzi multimedialnych przy ilustrow aniu scen, sytuacji realnych i fantastycznych inspirow anych w yobraź nią, literaturą (baś niami, opow iadaniami), muzyką, otoczeniem społecznym i przyrodniczym; - umiejętnoś ć w ykonyw ania prostych rekw izytów (np. lalek, pacynek) i w ykorzystyw ania ich w małych formach teatralnych; - umiejętnoś ć tw orzenia przedmiotów charakterystycznych dla sztuki ludow ej sw ojego regionu (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć projektow ania i w ykonyw ania różnych f orm użytkow ych, służących także kształtow aniu w łasnego w izerunku i otoczenia oraz upow szechnianiu kultury w ś rodow isku szkolnym ; - u m iejętnoś ć fotografow ania, tw orzenia kolekcji fotografii (rod zinnych, p rzyrod niczych, krajobrazów , zw ierząt). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - p rzygotow yw ania rep ortaży fotograficznych; p orów nyw ania zd jęć z rzeczyw istoś cią; na tem at p od staw ow ych zasad d obrej fotografii; - bu d ow ania w łasnego w arsztatu fotograficznego: kom p ozycja zd jęcia, u jęcie, tem at p rzew od ni ; - u czestnictw o w szkolnych, m ięd zyszkolnych konku rsach p lastycznych, fotograficznych.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

KLASA III W klasie III w zakresie ed u kacji p lastycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1:Percepcja sztuki Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat w ybranych zabytków i dzieł sztuki ze sw ojego ś rodow iska rodzinnego, szkolnego i lokalnego, regionu (p rzynależnoś ć ku ltu row a); - w iedzę na temat tradycji sw ojego ś rodow iska rodzinnego, szkolnego i lokalnego, regionu (p rzynależnoś ć ku ltu row a); - w iedzę na temat placów ek kultury działających w ś rodow isku lokalnym; - umiejętnoś ć korzystania z przekazów medialnych dotyczących działalnoś ci plastycznej człow ieka; - umiejętnoś ć stosow ania przekazów medialnych w e w łasnej działalnoś ci tw órczej; - umiejętnoś ć posługiw ania się elementarną w iedzą o praw ach autorskich; - w iedzę na temat w ybranych dyscyplin sztuki: architektury (także architektury zieleni), malarstw a, rzeź by, grafiki, sztuki ludow ej, fotografiki, filmu ; w ypow iadanie się na ich temat (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć analizow ania zjaw isk rea lnych i fantastycznych w d ziełach p lastycznych (klasyfikow anie); - w iedzę na temat różnych rodzajów przekazów medialnych: telew izja, internet; - w iedzę na temat rzemiosła artystycznego inspirow anego historią i geografią regionu (klasyfikow anie); - w iedzę na temat w ybranych dzieł architektury i sztuk plastycznych należących do polskiego dziedzictw a kultury; na temat w ybranych dzieł sztuki Polski i jej różnych regionów (architektura, malarstw o, rzeź ba, sztuka użytkow a) (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć opisyw ania charakterystycznych cech dzieł architektury i sztuk plastycznych należących do polskiego dziedzictw a kultury (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć ogląd ania, w yp ow iad ania się na tem at ilu stracji w książkach d la d zieci oraz w czasop ism ach p rzeznaczonych d la d zieci. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozpoznaw ania w ybranych dzieł architektury i sztuk plastycznych należących do europejskiego dziedzictw a kultury (klasyfikow anie); - opisyw ania cech charakterystycznych dzieł architektury i sztuk plastycznych należących do europejskiego dziedzictw a kultury (klasyfikow anie); - na tem at film u : różne gatu nki film ow e (film anim ow any, fabu larny); p oczątki kina (klasyfikow anie); - om aw iania i oceniania p rogram ów telew izyjnych i rad iow ych; - na tem at reklam y w m ass m ed iach: analizow ania reklam y; w skazyw anie różnic p om ięd zy tym , co jest reklam ą, a tym co nie jest reklam ą; szu kania różnic m ięd zy reklam am i w czasop ism ach, rad iu i telew izji; oceniania reklam (reklam y, które p od obają się d ziecku , nie p od obają, u zasad nianie op inii); analizow a nia tego, czego d ow iad u jem y się z reklam y. Obszar 2:Ekspresja przez sztukę Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć posługiw ania się różnymi technikami plastycznymi na płaszczyź nie i w przestrzeni (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - umiejętnoś ć posługiw ania się takimi ś rodkami w yrazu plastycznego jak kształt, barw a, faktura (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć u w zględ niania w p racach p lastycznych w ielkoś ci, p rop orcji i u kład u obiektów (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - umiejętnoś ć posługiw ania się przy w ykonyw aniu prac plastycznych różnymi materiałami, narzędziami i technikami; - umiejętnoś ć ilustrow ania scen, sytuacji realnych i fantastycznych inspirow anych w yobraź nią, literaturą (baś niami, opow iadaniami), muzyką, otoczeniem społecznym i przyrodniczym ; - u m iejętnoś ć p rzed staw iania i w yrażania w p racach w łasnych p rzeżyć , obserw acji, m arzeń, w yobrażeń; - umiejętnoś ć korzystania z narzędzi multimedialnych przy ilustrow aniu scen, sytuacji realnych i fantastycznych inspirow anych w yobraź nią, literaturą (baś niami, op ow iadaniami), muzyką, otoczeniem społecznym i przyrodniczym; - umiejętnoś ć tw orzenia przedmiotów charakterystycznych dla sztuki ludow ej sw ojego regionu (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć projektow ania i w ykonyw ania różnych form użytkow ych, służących także kształtow aniu w łasnego w izerunku i otoczenia oraz upow szechnianiu kultury w ś rodow isku szkolnym ; - u m iejętnoś ć fotografow ania, tw orzenia kolekcji fotografii (rod zinnych, p rzyrod niczych, krajobrazów , zw ierząt); p rzygotow yw ania rep ortaży fotograficznych; stosow ania zasad d obrej fotografii (klasyfikow anie); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- u m iejętnoś ć korzystania z w łasnego w arsztatu fotograficznego: kom p ozycja zd jęcia, u jęcie, tem at p rzew od ni (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - u czestnictw o w szkolnych, m ięd zyszkolnych konku rsach p lastycznych, fotog raficznych. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozp oznaw ania kolorów p od staw ow ych, p ochod nych oraz barw ciep łych i zim nych (klasyfikow anie); - integrow ania d yscyp lin sztu ki p op rzez łączenie różnych form eksp resji ru chow ej, słow nej, m u zycznej i p lastycznej w ram ach okreś lonego p rojektu .

Edukacja muzyczna w klasie I, II oraz III.

W zakresie ed u kacji m u zycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: słuchanie i rozumienie muzyki to u m iejętnoś ci słu chania m u zyki i jej rozu m ienia, p oznaw anie p od staw ow ych p ojęć i term inów m u zycznych, rozm aw iania o m u zyce; to p orozu m iew anie się za p om ocą m u zyki. Obszar: ś piew anie i muzykow anie, ruch przy muzyce to u m iejętnoś ci tw orzenia w yp ow ied zi m u zycznych – ś p iew ania, tańczenia, grania na instru m entach, im p row izow ania, p rzed st Obszar: kultura muzyczna to p oznaw anie d orobku p olskiej i ś w iatow ej m u zyki, zachęcanie d zieci d o brania u d ziału w życiu ku ltu ralnym sp ołecznoś ci szkolnej i lokalne j. KLASA I W klasie I w zakresie ed u kacji m u zycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Słuchanie i rozumienie muzyki Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć słuchania różnych gatunków muzyki, też muzyki pow ażnej; - umiejętnoś ć dostrzegania zmiany dynamiki, tempa i w ysokoś ci dź w ięku utw oru muzycznego i w yrażania tych zmian w pląsach i tańcu. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - w yrażania w sposób w erbalny i niew erbalny sw oich doznań w trakcie i po w ysłuchaniu muzyki ; - w ykonyw ania ilu stracji p lastycznych d o słu chanej m u zyki. Obszar 2: Ś piew anie i muzykow anie, ruch przy muzyce Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć pow tarzania prostej melodii ; - umiejętnoś ć ś piew ania piosenek z dziecięcego repertuaru ; - umiejętnoś ć ś piew ania łatw ych piosenek ludow ych; - umiejętnoś ć grania na instrumentach perkusyjnych i przedmiotach akustycznych ; - umiejętnoś ć w yrażania nastroju i charakteru muzyki pląsem i tańcem . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - w ykonyw ania ś piew anek i rymow anek; - odtw arzania prostych rytmów głosem, klaskaniem i na instrumentach perkusyjnych (regu larnoś ci); - realizow ania prostych schematów rytmicznych tataizacją, ruchem całego ciała (regu larnoś ci); - akom p aniow ania d o p iosenek i zabaw za p om ocą efektów aku stycznych z w ykorzystaniem różnych p rzed m iotów , instru m entów p erku syjnych. Obszar 3: Kultura muzyczna Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat zapisu muzyki; - stosow ania zasad kulturalnego zachow ania się na koncercie ; - stosow ania zasad zachow ania się w trakcie ś piew ania hymnu narodow ego . KLASA II W klasie II w zakresie ed u kacji m u zycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1:Słuchanie i rozumienie muzyki Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć słuchania różnych gatunków muzyki, też muzyki pow ażnej; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- umiejętnoś ć rozróżniania podstaw ow ych elementów muzyki: melodii, rytmu, w ysokoś ci dź w ięku, akompaniamentu, tempa, dynamiki (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć w yrażania w sposób w erbalny i niew erbalny charakteru emocjonalnego muzyki ; - u m iejętnoś ć w ykonyw ania ilu stracji p lastycznych d o słu chanej m u zyki. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - reagow ania ruchem (maszerow aniem, bieganiem, podskakiw aniem) na puls rytmiczny i jego zmiany, zmiany tempa, metrum i dynamiki; - rozróżniania podstaw ow ych elementów notacji muzycznej (cała nuta, półnuta, ć w ierć nuta, ósemka, pauza); w yrażania ruchem czasu trw ania w artoś ci rytmicznych, nut i pauz (klasyfikow anie); - rozpoznaw ania utw orów w ykonyw anych solo i zespołow o, na chór i orkiestrę (klasyfikow anie); - rozpoznaw ania podstaw ow ych form muzycznych – AB – w skazyw ania ruchem lub gestem ich kolejnych częś ci. Obszar 2: Ś piew anie i muzykow anie, ruch przy muzyce Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - umiejętnoś ć pow tarzania prostej melodii ; - umiejętnoś ć odtw arzania prostych rytmów głosem , klaskaniem i na instrumentach perkusyjnych (regu larnoś ci); - umiejętnoś ć realizow ania prostych schematów rytmicznych sylabami rytmicznymi, ruchem całego ciała, gestem (regu larnoś ci); - umiejętnoś ć ś piew ania piosenek z dziecięcego repertuaru ; - umiejętnoś ć w ykonyw ania ś piew anek i rymow anek ; - umiejętnoś ć ś piew ania łatw ych piosenek ludow ych ; - umiejętnoś ć grania na instrumentach perkusyjnych i przedmiotach akustycznych prostych rytmów i w zorów rytmicznych (regu larnoś ci); - u m iejętnoś ć akom p aniow ania d o p iosenek i zabaw za p om ocą efektów aku stycznych z w ykorzystaniem różnych p rzed m iotów , instru m entów p erku syjnych; - tw orzenia improw izacji ruchow ych do muzyki. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - ś piew ania hymnu narodow ego; - grania na instrumentach melodycznych prostych melodii i akompaniamentów ; - tańczenia podstaw ow ych kroków i figur polki ; - tw orzenia ilustracji dź w iękow ych do tekstów i obrazów ; - improw izow ania głosem i na instrumentach w edług ustalonych zasad ; - w ykonyw ania prostych utw orów , interpretow ania ich zgodnie z ich rodzajem i funkcją. Obszar 3: Kultura muzyczna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć stosow ania zasad kulturalnego zachow ania się na koncercie ; - umiejętnoś ć stosow ania zasad zachow ania się w trakcie ś piew ania hymnu narodow ego . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozpoznaw ania instrumentów muzycznych: fortepianu, gitary, skrzypiec, trąbki, fletu, perkusji (klasyfikow anie); - u czestniczenia w w yd arzeniu m u zycznym . KLASA III W klasie III w zakresie ed u kacji m u zycznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1:Słuchanie i rozumienie muzyki Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć słuchania różnych gatunków muzyki, też muzyki pow ażnej; - umiejętnoś ć rozróżniania podstaw ow ych elementów muzyki: melodii, rytmu, w ysokoś ci dź w ięku, akompaniamentu, tempa, dynamiki (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć w yrażania w sposób w erbalny i niew erbalny charakteru emocjonalnego muzyki ; - umiejętnoś ć reagow ania ruchem (maszerow aniem, bieganiem, podskakiw aniem) na puls rytmiczny i jego zmiany, zmiany tempa, metrum i dynamiki; - u m iejętnoś ć w ykonyw ania ilu stracji p lastycznych d o słu chanej m u zyki; - umiejętnoś ć rozróżniania podstaw ow ych elementów notacji muzycznej (cała nuta, półnuta, ć w ierć nuta, ósemka, pauza); w yrażania ruchem czasu trw ania w artoś ci rytmicznych, nut i pauz (klasyfikow anie); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- umiejętnoś ć rozpoznaw ania utw orów w ykonyw anych solo i zespołow o, na chór i orkiestrę (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć rozpoznaw ania podstaw ow ych form muzycznych – AB – w skazyw ania ruchem lub gestem ich kolejnych częś ci. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozpoznaw ania podstaw ow ych form muzycznych – ABA – w skazyw ania ruchem lub gestem ich kolejnych częś ci; - rozpoznaw ania rodzajów głosów ludzkich: sopran, bas (klasyfikow anie); - d ysku tow ania na tem at em ocji i od czu ć , jakie w yw ołu je m u zyk a; - rozróżniania stylów w m u zyce: m u zyka klasyczna, lu d ow a, rozryw kow a (klasyfikow anie); - słu chania p olskiej m u zyki klasycznej; - w yp ow iad ania się na tem at m u zyki, jaką lu bi, o sw oich u p od obaniach m u zycznych. Obszar 2: Ś piew anie i muzykow anie, ruch przy muzyce Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć pow tarzania prostej melodii ; - umiejętnoś ć odtw arzania prostych rytmów głosem, klaskaniem i na instrumentach perkusyjnych (regu larnoś ci); - umiejętnoś ć realizow ania prostych schematów rytmicznych sylabami rytmicznymi, ruchem całego ciała, gestem (regu larnoś ci); - umiejętnoś ć ś piew ania piosenek z dziecięcego repertuaru, w ykonyw ania ś piew anek i rymow anek oraz łatw ych piosenek ludow ych; - umiejętnoś ć ś piew ania hymnu narodow ego; - umiejętnoś ć grania na instrumentach perkusyjnych i przedmiotach akustycznych prostych rytmów i w zorów rytmicznych; - umiejętnoś ć grania na instrumentach melodycznych prostych melodii i akompaniamentów ; - u m iejętnoś ć akom p aniow ania d o p iosenek i zabaw za p om ocą efektów aku stycznych z w ykorzystaniem różnych p rzed m iotów , instru m entów p erku syjnych; - umiejętnoś ć tw orzenia ilustracji dź w iękow ych do tekstów i obrazów ; - umiejętnoś ć improw izow ania głosem i na instrumentach w edług ustalonych zasad ; - umiejętnoś ć w ykonyw ania prostych utw orów , interpretow ania ich z godnie z ich rodzajem i funkcją; - umiejętnoś ć prezentow ania fragmentów układu tanecznego w edług w łasnego pomysłu ; - tańczenia podstaw ow ych kroków i figur polki . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - tańczenia podstaw ow ych kroków i figur krakow iaka oraz innego prostego tańca ludow ego; - ilu strow ania krótkich w ierszyków d ź w iękiem ; - od tw arzania u kład ów choreograficznych d o okreś lonej m u zyki; - im p row izow ania rytm ów d o w ierszy oraz na p od any tem at. Obszar 3: Kultura muzyczna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat zasad kulturalnego zachow ania się na koncercie ; - umiejętnoś ć rozpoznaw ania instrumentów muzycznych: fortepianu, gitary, skrzypiec, trąbki, fletu, perkusji (klasyfikow anie); - u czestniczenie w w yd arzeniu m u zycznym . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na tem at p rzyś p iew ek lu d ow ych.

Edukacja techniczna w klasie I, II oraz III.

W zakresie ed u kacji technicznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: w ychow anie techniczne to p oznaw anie ś w iata techniki; p oznaw anie m aszyn, u rząd zeń, narzęd zi, sp osobów korzystania z nich, także p oznaw anie siły p rzyrod y; to u ś w iad om ienia d zieciom , że cały złożony ś w iat u rząd zeń technicznych op iera się i fu nkcjonu je na tych sam ych zasad ach i p raw id łow oś ciach, np . każd a m aszyna, naw et najbard ziej skom p likow ana, zbu d ow ana jest z m aszyn p rostych lu b innych p od staw ow ych u rząd zeń p ow iązanych ze sobą, a każd e u rząd zenie p otrzebu je zasilania jakąś form ą energii;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

to u m iejętnoś ci p orozu m iew ania się językiem techniki – nazyw anie narzęd zi, u rząd zeń, technologii, p rocesów 28. Obszar: działalnoś ć konstrukcyjna to sam od zielne w ykonyw anie p rzez d ziecko p rzed m iotów , p rostych u rząd zeń, kom p ozycji; to też d oskonała m etod a u sp raw nienia rąk d ziecka, zw łaszcza w zakresie p recyzji ru chów , a także sp osób na rozw ijanie koord ynacji w zrokow o -ru chow ej oraz w sp om aganie rozw oju u m ysłow ego; to p orozu m iew anie się p op rzez od czytyw anie i tw orzenie instru kcji, p oleceń, w skazów ek, a też p rostych schem atów graficznych. Obszar: bezpieczeństw o w łasne i innych to d banie o ład i p orząd ek w okół d ziecka, a także zachow anie p od staw ow ych zasad bezp iecznego korzystania z u rząd zeń, narzęd zi, ś rod ków kom u nikacji, a też u m iejętnoś ć w łaś ciw ego zachow ania się w razie w yp ad ku ; to p orozu m iew anie się w celu u nikania niebezp iecznych sytu acji oraz szu kania p om ocy, gd y zaistnieje taka p o trzeba. KLASA I W klasie I w zakresie ed u kacji technicznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Wychow anie techniczne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat urządzeń technicznych używ anych w gospodarstw ie domow ym: obsługa i sposób działania latarki, odkurzacza, zegara. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat daw nych i obecnych sposobów w ykorzystyw ania siły przyrody: w iatru, w ody ; - na tem at p od staw ow ych u rząd zeń m echanicznych, znanych d zieciom z d om u lu b ze szkoły; - na tem at p od staw ow ych u rząd zeń elektrycznych, znanych d zieciom z d om u lu b ze szkoły. Obszar 2: D ziałalnoś ć konstrukcyjna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w ykonyw ania p rac z p ap ieru ; - umiejętnoś ć tw orzenia kompozycji z różnorodnych materiałów , np. przyrodniczych ; - umiejętnoś ć majsterkow ania: w ykonyw ania lataw ców , w iatraczków , tratw y ; korzystanie z narzędzi do majsterkow ania; Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - budow ania z różnorodnych przedmiotów dostępnych w otoczeniu szałasu, namiotu, w agi, toru przeszkód; - konstruow ania urządzeń technicznych z gotow ych zestaw ów do montażu: dź w igów , samochodów , samolotów , statków , domów . Obszar 3: Bezpieczeństw o w łasne i innych Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć zachow ania ostrożnoś ci podczas korzystania z urządzeń gospod arstw a domow ego (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć utrzymyw ania porządku w okół siebie: na sw ojej ław ce, szatni, ogrodzie ; sprzątanie po sobie i pomaganie innym w utrzymaniu porządku (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad bezpiecznego poruszania się na drogach, też row erow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad bezpiecznego korzystania ze ś rodków komunikacji (m yś lenie p rzyczynow o – sku tkow e). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat zagrożeń w ynikających z ni ew łaś ciw ego używ ania narzędzi i urządzeń technicznych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - na temat zasad w łaś ciw ego zachow ania się w sytuacji w ypadku: pow iadamianie dorosłych, numery telefonów alarmow ych (m yś lenie p rzyczynow o – sku tkow e). KLASA II W klasie II w zakresie ed u kacji technicznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1:Wychow anie techniczne Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę:

Na pod staw ie F.Drejer, Wychowanie do techniki dzieci w młodszym wieku szkolnym, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze, Jelenia Góra 2010. 28

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- na temat sposobów w ytw arzania przedmiotów codziennego użytku: mebli, domów , samochodów , sprzętu gospodarstw a domow ego; - na temat pojazdów transportow ych: samochodów , statków , samolotów ; - na temat narzędzi i przyrządów w ytw órczych; - na temat różnych rodzajów budow li: budynków mieszkaniow ych, biurow ych, przemysłow ych ; - na temat urządzeń informatycznych, takich jak na przykład różn e modele komputerów czy laptopów , telefonów komórkow ych; - na temat urządzeń elektrycznych: latarki; - okreś lania w artoś ci urządzeń technicznych z punktu w idzenia ich cech użytkow ych: urządzenia o łatw ej i trudnej obsłudze; - okreś lania w artoś ci urządzeń technicznych z punktu w idzenia ich estetyki: urządzenia ładne lub brzydkie. Obszar 2: D ziałalnoś ć konstrukcyjna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć tw orzenia kompozycji z różnorodnych materiałów , np. przyrodniczych ; - u m iejętnoś ć w ykonyw ania p rac z p ap ieru . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - przedstaw iania pomysłów rozw iązań technicznych: planow anie kolejnych czynnoś ci, dobieranie odpow iednich materiałów (papieru, drew na, metalu, tw orzyw a sztucznego, materiałów w łókienniczych) oraz narzędzi (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - odmierzania potrzebnej iloś ci materiału (w nioskow anie o zm ianach); - cięcia papieru, tektury itp.; - montażu modeli papierow ych i z tw orzyw sztucznych ; - korzystania z prostych instrukcji i schematów rysunkow ych przy budow aniu lataw ca, m akiety domów (m yś lenie p rzez analogię); - tw orzenia p rzed m iotów u żytkow ych (skrzyneczek, p u d ełek), które m ogą słu żyć na co d zień, w łaś ciw e ich ozd abianie zgod nie z p rzeznaczeniem . Obszar 3: Bezpieczeństw o w łasne i innych Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć zachow ania ostrożnoś ci podczas korzystania z urządzeń gospodarstw a domow ego (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć utrzymyw ania ładu i porządku w miejscu pracy ; sprzątania po sobie i pomagania innym w utrzymaniu porządku (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad bezpiecznego poruszania się na drogach, też row erow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad bezpiecznego korzystania ze ś rodków komunikacji (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zagrożeń w ynikających z niew łaś ciw ego używ ania narzędzi i urządzeń technicznych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad w łaś ciw ego zachow ania się w sytuacji w ypadku: pow iadamianie dorosłych, numery telefonów alarmow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). KLASA III W klasie III w zakresie ed u kacji technicznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1:Wychow anie techniczne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć okreś lania drogi pow staw ania produktu: od składników czy materiału aż po gotow y w yrób (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat narzędzi i przyrządów w ytw órczych . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat różnych rodzajów budow li: mostów , tuneli, w ież (klasyfikow anie); - na temat urządzeń elektrycznych: prądnicy row erow ej; - okreś lania w artoś ci urządzeń technicznych z punktu w idzenia cech ekonomicznych: urządzenia tanie lub drogie w zakupie i użytkow aniu (klasyfikow anie); - na tem at różnych m ateriałów : m etal, d rew no, tw orzyw o sztu czne, m ateriały w łókiennicze (klasyfikow anie);

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- na tem at u rząd zeń elektronicznych słu żących d o p rzetw arzania i zap isyw ania d anych, takich jak na p rzykład różne m od ele kom p u terów czy lap top ów ; - na tem at telefonii kom órkow ej; - na tem at elem entów historii techniki; p oznaw anie znaczenia rozw oju techniki w XX i XXI w iek u (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach); - korzystania z p rostych p rzep isów ku linarnych; - nakryw ania d o stołu na różne okazje; - na tem at sp osobów p rzygotow yw ania p osiłków : gotow anie, p ieczenie, sm ażenie. Obszar 2: D ziałalnoś ć konstrukcyjna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć przedstaw iania pomysłów rozw iązań technicznych: planow anie kolejnych czynnoś ci, dobieranie odpow iednich materiałów (papieru, drew na, metalu, tw orzyw a sztucznego, materiałów w łókienniczych) oraz narzędzi (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć tw orzenia kompozycji z różnorodnych materiałów , np. przyrodniczych ; - u m iejętnoś ć w ykonyw ania p rac z p ap ieru ; cięcie papieru, tektury itp.; - umiejętnoś ć montażu modeli papierow ych i z tw orzyw sztucznych ; - umiejętnoś ć odmierzania potrzebnej iloś ci materiału (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - u m iejętnoś ć tw orzenia p rzed m iotów u żytkow ych (skrzyneczek, p u d ełek), które m ogą słu żyć na co d zień. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - korzystania z prostych instrukcji i schematów rysunkow ych przy budow aniu makiety mostów , modeli samochodów , samolotów i statków (m yś lenie p rzez analogię); - montow ania obw odów elektrycznych: szeregow ych i rów noległych z w ykorzystaniem gotow ych zestaw ów ; - p ieczenia p rostych ciast, oraz p rzyrząd zania różn ych d eserów ; - p rzygotow yw ania sałatek i su rów ek, kanap ek; - krojenia, obierania, u gniatania, m ieszania, sm arow ania; Obszar 3: Bezpieczeństw o w łasne i innych Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć zachow ania ostrożnoś ci podczas korzystania z urządze ń gospodarstw a domow ego (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć utrzymyw ania ładu i porządku w miejscu pracy ; sprzątanie po sobie i pomaganie innym w utrzymaniu porządku (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad bezpiecznego poruszania si ę na drogach, też row erow ych (m yś lenie p rzyczynow o – sku tkow e); - w iedzę na temat zasad bezpiecznego korzystania ze ś rodków komunikacji (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zagrożeń w ynikających z niew łaś ciw ego używ ania narzędzi i urządzeń techni cznych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad w łaś ciw ego zachow ania się w sytuacji w ypadku: pow iadamianie dorosłych, numery telefonów alarmow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e).

Edukacja przyrodnicza w klasie I, II oraz III.

W zakresie ed u kacji p rzyrod niczej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: ś w iat roś lin to p oznaw anie roś lin z różnych ekosystem ów , w aru nków ich w zrostu oraz roli roś lin w życiu człow ieka; to u m iejętnoś ci nazyw ania i op isyw ania roś lin. Obszar: ś w iat zw ierząt to p oznaw anie zw ierząt żyjących w różnych ekosystem ach, ich zw yczajów , p otrzeb rozw ojow ych, a także w p ływ u zw ierząt na życie człow ieka; to u m iejętnoś ci nazyw ania, op isyw ania, op ow iad ania o zw ierzętach. Obszar: człow iek (od II klasy) to p oznaw anie człow ieka, jego bu d o w y, fu nkcjonow ania organizm u , d bania o zd row ie; to op isyw anie człow ieka. Obszar: przyroda nieożyw iona to p oznaw anie skał, m inerałów , w od y i p ow ietrza oraz u m iejętnoś ci op isyw ania ich. Obszar: ochrona ś rodow iska to u kazyw anie d zieciom zw iązku człow ieka z otoczeniem oraz jego w p ływ u na otoczenie bezp oś red nie oraz na cały ekosystem .

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar: pogoda i zjaw iska atmosferyczne to p oznaw anie elem entów p ogod y, op isyw anie ich, u kazyw anie w p ływ u p ogod y na życie człow ieka; p okazyw anie zw iązków d ynam iki p rocesów p ogod ow y ch i zm ian w globalnym ekosystem ie. KLASA I W klasie I w zakresie ed u kacji p rzyrod niczej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Ś w iat roś lin Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat roś lin rosnących na polu, na łące, w lesie ; - w iedzę na temat w arunków , jakie są potrzebne dla w zrostu roś lin w gospodarstw ie domow ym, w szkolnych upraw ach i hodow lach: ś w iatło, temperatura, w ilgotnoś ć (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zmian zachodzących w życiu roś lin w kolejnych porach roku (w nioskow anie o zm ianach). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat roś lin rosnących w parku, w sadzie, w ogrodzie, na działce ; - zakładania prostych hodow li i upraw ; kąciki przyrody (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach, m yś lenie p rzez analogię); - na temat zagrożeń ze strony roś lin: trujące ow oce, liś cie, grzyby ; - na temat zasad zachow ania się w przypadku zjedzenia trującej roś liny (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - na tem at w ybranych roś lin chronionych; - na tem at d rzew w ich natu ralnym ś rod ow isk u : bu d ow a d rzew a; rozp oznaw anie i nazyw anie w ybranych gatu nków d rzew ; d rzew a iglaste rosnące w lesie i w p arku ; charakterystyczne igły i szyszki; - p oznaw anie rod zajów lasów : lasy liś ciaste i iglaste; - na tem at p rac w ykonyw an ych p rzez człow ieka na p olu : p race na roli w zależnoś ci od p ory roku ; kolejnoś ć w ykonyw ania p rac – od siania d o zbierania p lonów (m yś lenie p rzyczynow o -sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach, regu larnoś ci); - na tem at p rac w ykonyw anych p rzez sad ow nika i ogrod nika: p race w sad zie i w ogrod zie w za leżnoś ci od p ory roku ; kolejnoś ć w ykonyw ania p rac – od siania i sad zenia d o zbierania p lonów (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach, regu larnoś ci); - rozp oznaw anie i nazyw anie w arzyw i ow oców ; - na tem at sp osobów p rzetw arzania w arzyw i ow oców : konfitu ry, p ow id ła, d żem y, kiszonki, su szenie; - na tem at narzęd zi ogrod niczych. Obszar 2: Ś w iat zw ierząt Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat zw ierząt żyjących na polu, na łące, w lesie ; - w iedzę na temat w arunków , jakie są potrzebne dla rozw oju zw ierząt: przestrzeń życiow a, bezpieczeństw o, pokarm (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zmian zachodzących w życiu zw ierząt w poszczególnych porach roku: odloty i przyloty ptaków , zapadanie w sen zimow y (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, w n ioskow anie o zm ianach, regu larnoś ci); - na temat sposobów , w jakie człow iek może chronić zw ierzęta i pomóc im przetrw ać zimę oraz upalne lato (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat zw ierząt żyjących w parku, w sadzie, w ogrodzie, na działce (klasyfikow anie); - na temat pożytków jakie przynoszą zw ierzęta ś rodow isku: niszczenie szkodników przez ptaki, zapylanie kw iatów przez ow ady, spulchnianie gleby przez dżdżow nice ; - na temat zagrożeń ze strony zw ierząt: niebezpieczne i ch ore zw ierzęta (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, w nioskow anie o zm ianach); - na temat zasad zachow ania się w przypadku spotkania chorego lub niebezpiecznego zw ierzęcia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach); - na tem at w ybranych zw ierząt chronionych (klasyfikow anie); - na tem at legow isk zw ierząt leś nych: nora, jam a, gniazd o, d ziu p la, m row isko, gaw ra (klasyfikow anie); - na tem at zw ierząt żyjących w gosp od arstw ie w iejskim (klasyfikow anie); - na tem at w ybranych p taków (klasyfikow anie); - na tem at życia p szczół; sp osobów otrzym yw ania natu ralnego m iod u (m yś lenie p rzyczynow o -sku tkow e); - op iekow ania się zw ierzętam i d om ow ym i. p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 3: Przyroda nieożyw iona Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w ied zę na tem at zm ian zachod zących w p rzyrod zie w p oszczególnych p orach roku (regu larnoś ci); - w ied zę na tem at cyklicznego następ stw a p ór roku (regu larnoś ci). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat znaczenia w ody w życiu człow ieka, roś lin i zw ierząt (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Obszar 4: Ochrona ś rodow iska Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat zagrożeń dla ś rodow iska przyrodniczego ze strony człow ieka: w ypalanie łąk i ś ciernisk, zatruw anie pow ietrza i w ód, pożary lasów , w yrzucanie odpadów i spalanie ś mieci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - na temat zasad ochrony przyrody: nieś miecenie, szanow anie roś lin, zachow anie ciszy w parku i w lesie (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - na temat zasad oszczędzania w ody (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - na temat zasad segregow ania ś mieci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, klasyfikow anie); - na temat sensu stosow ania opakow ań ekologicznych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Obszar 5: Pogoda i zjaw iska atmosferyczne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć rozpoznaw ania i nazyw ania zjaw isk atmosferycznych charakterystycznych dla poszczególnych pór roku (klasyfikow anie, regu larnoś ci); - w iedzę na temat niebezpieczeństw w ynikających z pogody (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć słuchania i rozumienia osób zapow iadających pogodę w radiu i telew izji ; - umiejętnoś ć stosow ania się do podanych informacji o pogodzie: ubieranie się stosow nie do pogody (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - obserw ow ania pogody i prow adzenia obrazkow ego kalendarza pogody (regu larnoś ci, w nioskow anie o zm ianach, m yś lenie p rzez analogię); - na temat zagrożeń ze strony zjaw isk atmosferycznych: burzy, huraganu, pow odzi, pożaru (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - na temat zasad zachow ania się w sytuacji burzy, huraganu, pow odzi, pożaru (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, m yś lenie p rzez analogię). KLASA II W klasie II w zakresie ed u kacji p rzyrod niczej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Ś w iat roś lin Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat w arunków , jakie są potrzebne dla w zrostu roś lin w gospodarstw ie domow ym, w szkolnych upraw ach i hodow lach: ś w iatło, temperatura, w ilgotnoś ć ; u m iejętnoś ć p rzesad zania roś lin d oniczkow ych;(m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zmian zachodzących w życiu roś lin w kolejnych porach roku (w nioskow anie o zm ianach, regu larnoś ci); - w iedzę na temat roś lin rosnących w parku, w sadzie, w ogrodzie, na działce (klasyfikow anie); - umiejętnoś ć prow adzenia prostych hodow li i upraw ; kąciki przyrody (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, w nioskow anie o zm ianach, m yś lenie p rzez analo gię); - w iedzę na temat zagrożeń ze strony roś lin: trujące ow oce, liś cie, grzyby (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zasad zachow ania się w przypadku zjedzenia trującej roś liny (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - w ied zę na tem at w ybranych roś lin chronionych (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć rozp oznaw ania w arzyw i ow oców (klasyfikow anie). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat roś lin rosnących w zbiornikach w odnych (klasyfikow anie); - na temat roś lin typow ych dla w ybranych regionów Polski (klasyfikow anie); - na tem at roś lin rosnących w sad zie; p raca sad ow nika (klasyfikow anie); - na tem at d rzew i krzew ów ow ocow ych (klasyfikow anie); - op isyw ania rozw oju roś liny „od nasienia d o nasienia” (regu larnoś ci, m yś lenie p rzyczynow o -sku tkow e); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- na tem at ow oców egzotycznych (klasyfikow anie). Obszar 2: Ś w iat zw ierząt Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat zw ierząt żyjących w parku, w sadzie, w ogrodzie, na działce (klasyfikow anie); - w iedzę na temat w arunków , jakie są potrzebne dla rozw oju zw ierząt: przestrzeń życiow a, bezpieczeństw o, pokarm (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zmian zachodzących w życiu zw ierząt w poszczególnych porach roku: odloty i przyloty ptaków , zapadanie w sen zimow y (w nioskow anie o zm ianach, regu larn oś ci); - w iedzę na temat sposobów , w jakie człow iek może chronić zw ierzęta i pomóc im przetrw ać zimę oraz upalne lato (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat pożytków jakie przynoszą zw ierzęta ś rodow isku: niszczenie szkodników przez ptaki, zapylanie kw iatów przez ow ady, spulchnianie gleby przez dżdżow nice (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zagrożeń ze strony zw ierząt: niebezpieczne i chore zw ierzęta (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zasad zachow ania się w przypadku spotkania chorego lub niebezpiecznego zw ierzęcia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w ied zę na tem at w ybranych zw ierząt chronionych (klasyfikow anie); - w ied zę na tem at w ybranych p taków (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć op iekow ania się zw ierzętam i d om ow ym i (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat zw ierząt typow ych dla w ybranych regionów Polski (klasyfikow anie); - na temat w ybranych zw ierząt egzotycznych (klasyfikow anie); - na temat częś ci ciała i organów w ew nętrznych zw ierząt: serce, płuca, żołądek; - na tem at p taków : bu d ow a, od żyw ianie, tryb życia; ornitolog; - orientow ania się w p od ziale zw ierząt na zw ierzęta p ożyteczne i szkod niki (klasyfikow anie); - na tem at ssaków : bu d ow a ciała, od żyw ianie, tryb życia; ssaki i ich m łod e; różnice m ięd zy ssaka m i a p takam i. Obszar 3: Człow iek Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - umiejętnoś ć nazyw ania częś ci ciała i organów w ew nętrznych człow ieka: serce, płuca, żołądek ; - w iedzę na temat podstaw ow ych zasad racjonalnego odżyw iania się (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć rozumienia koniecznoś ci kontrolow ania stanu zdrow ia i stosow ania się do zaleceń stomatologa i lekarza (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - umiejętnoś ć dbania o zdrow ie i bezpieczeństw o sw oje i innych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Obszar 3: Przyroda nieożyw iona Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w ied zę na tem at cyklicznego następ stw a p ór roku (regu larnoś ci); - w ied zę na tem at zm ian zachod zących w p rzyrod zie w p oszczególnych p orach roku (regu larnoś ci); - w iedzę na temat znaczenia w ody w życiu człow ieka, roś lin i zw ierząt (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat charakterystycznych elementów typow ych krajobrazów Polski: nadmorskiego, nizinnego, górskiego (klasyfikow anie); - w yjaś niania zależnoś ci zjaw isk przyrody od pór roku (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, regu larnoś ci); - na temat znaczenia pow ietrza i w ody dla życia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - rozu m ienia następ stw a ru chu obrotow ego ziem i w okół w łasnej osi: p ory d nia (m yś lenie p rzycz ynow osku tkow e, regu larnoś ci); - na tem at zm ian stanu sku p ienia w od y: p arow anie, skrap lanie, zam arzanie (m yś lenie p rzyczynow o sku tkow e); - na tem at natu ralnego u kształtow anie terenu ; natu ralnych zbiorników w od nych: m orze, jezioro, staw , rzeka; - rozu m ienia legend y m ap y fizycznej (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - korzystania z m ap y fizycznej: od czytyw anie nazw krain geograficznych (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - op isyw ania sw ojej m iejscow oś ci: krajobraz, roś liny, zw ierzęta, ku ltu ra; - nazyw ania p aństw graniczących z Polską, korzystania z m ap y fizycznej (relacje i stosu nki w p rzestrzeni). p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 4: Ochrona ś rodow iska Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - w iedzę na temat zagrożeń dla ś rodow iska przyrodniczego ze strony człow ieka: w ypalanie łąk i ś ciernisk, zatrudnianie pow ietrza i w ód, pożary lasów , w yrzucanie odpadów i spalanie ś mieci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - w iedzę na temat zasad ochrony przyrody: nieś miecenie, szanow anie roś lin, zachow anie ciszy w parku i w lesie (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad oszczędzania w ody (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad segregow ania ś mieci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - podejmow ania działań na rzecz ochrony przyrody w sw oim ś rodow isku (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - na temat zagrożeń dla ś rodow iska przyrodniczego ze strony człow ieka: nadmierny hałas, kłusow nictw o (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Obszar 5: Pogoda i zjaw iska atmosferyczne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć rozpoznaw ania i nazyw ania zjaw isk atmosferycznych charakterystycznych dla poszczególnych pór roku (klasyfikow anie); - w iedzę na temat niebezpieczeństw w ynikających z pogody (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zagrożeń ze strony zjaw isk atmosferycznych: burzy, huraganu, pow odzi, pożaru (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad zachow ania się w sytuacji burzy, huraganu, pow odzi, pożaru (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat zagrożeń ze strony zjaw isk atmosferycznych: ś nieżycy, law iny (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - na temat zasad zachow ania się w sytuacji ś nieżycy i law iny (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - nazyw ania skład ników p ogod y: tem p eratu ra, ciś n ienie, op ad y, w iatr, nasłonecznienie, zachm u rzenie; - na tem at u rząd zeń d o obserw acji i p om iarów stanów p ogod y; - rozu m ienia znaczenia d eszczu w p rzyrod zie: p ow od zie, su sza (m yś lenie p rzyczynow o -sku tkow e). KLASA III W klasie III w zakresie ed u kacji p rzyrod niczej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Ś w iat roś lin Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat w arunków , jakie są potrzebne dla w zrostu roś lin w gospodarstw ie domow ym, w szkolnych upraw ach i hodow lach: ś w iatło, temperatura, w ilgotnoś ć (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - w iedzę na temat zmian zachodzących w życiu roś lin w kolejnych porach roku (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, regu larnoś ci); - w iedzę na temat roś lin rosnących w parku, w sadzie, w ogrodzie, na działce (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć u p raw iania w ysianych lu b zasad zonych roś lin: obserw acja, w yciąganie w niosków (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach, regu larnoś ci); - w iedzę na temat zagrożeń ze strony roś lin: trujące ow oce, liś cie, grzyby (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zasad zachow ania się w przypadku zjedzenia trującej roś liny (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w ied zę na tem at w ybranych roś lin chronionych (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć rozp oznaw ania w arzyw i ow oców (klasyfikow anie); - w iedzę na temat roś lin rosnących w zbiornikach w odnych (klasyfikow anie); - w iedzę na temat roś lin typow ych dla w ybranych regionów Polski (klasyfikow anie); - w ied zę na tem at roś lin rosnących w sad zie; p raca sad ow nika (klasyfikow anie); - w ied zę na tem at d rzew i krzew ów ow ocow ych (klasyfikow anie); - op isyw ania rozw oju roś liny „od nasienia d o nasienia” (regu larnoś ci, m yś lenie p rzyczynow o -sku tkow e); - w ied zę na tem at ow oców egzotycznych (klasyfikow anie). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na tem at roś lin w różnych w arstw ach lasu (klasyfikow anie, m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- na tem at różnych rod zajów zbóż (klasyfikow anie). Obszar 2: Ś w iat zw ierząt Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat zw ierząt żyjących na polu, na łące, w lesie, w parku, w sadzie, w ogrodzie, na działce (klasyfikow anie); - w iedzę na temat w arunków , jakie są potrzebne dla rozw oju zw ierząt: przestrzeń życiow a, bezpieczeństw o, pokarm (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - poznaw ania zmian zachodzących w życiu zw ierząt w poszczególnych porach roku: odloty i przyloty ptaków , zapadanie w sen zimow y (regu larnoś ci, m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat sposobów , w jakie człow iek może chronić zw ierzęta i pomóc im przetrw ać zimę oraz upalne lato (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat pożytków jakie przynoszą zw ierzęta ś rodow isku: niszczenie szkodników przez ptaki, zapylanie kw iatów przez ow ady, spulchnianie gleby przez dżdżow nice (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zagrożeń ze strony zw ierząt: niebezpieczne i chore zw ierzęta (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w iedzę na temat zasad zachow ania się w przypadku spotkania chorego lub niebezpiecznego zw ierzęcia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w ied zę na tem at w ybranych zw ierząt chronionych (klasyfikow anie); - w ied zę na tem at w ybranych p taków (klasyfikow anie); - w ied zę na tem at p taków : bu d ow a, od żyw ianie, tryb życia; ornitolog; - u m iejętnoś ć op iekow ania się zw ierzętam i d om ow ym i; - w iedzę temat zw ierząt typow ych dla w ybranych regionów Polski (klasyfikow anie); - w iedzę na temat w ybranych zw ierząt egzotycznych (klasyfikow anie); - w iedzę na temat częś ci ciała i organów w ew nętrznych zw ierząt: serce, płuca, żołądek ; - u m iejętnoś ć orientow ania się w p od ziale zw ierząt na zw ierzęta p ożyteczne i szkod niki (klasyfikow anie); - u m iejętnoś ć p oznaw ania ssaków : bu d ow a ciała, od żyw ianie, tryb życia; ssaki i ich m łod e; różnice m ięd zy ssakam i a p takam i. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - w yróżniania w ś ród zw ierząt ow ad ów , p taków i ssaków (klasyfikow anie); - na tem at zw ierząt m órz i oceanów (klasyfikow anie); - w yróżniania zw ierząt roś linożernych, m ięsożernych i w szystkożernych (klasyfikow anie). Obszar 2: Człow iek Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć nazyw ania częś ci ciała i organów w ew nętrznych człow ieka: serce, płuca, żołądek ; - w iedzę na temat podstaw ow ych zasad racjonalnego odżyw iania się (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć rozumienia koniecznoś ci kontrolow ania stanu zdrow ia i stosow ania się do zaleceń stomatologa i lekarza (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć dbania o zdrow ie i bezpieczeństw o s w oje i innych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Obszar 3: Przyroda nieożyw iona Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - w ied zę na tem at cyklicznego następ stw a p ór roku (regu larnoś ci); - w ied zę na tem at zm ian zachod zących w p rzyrod zie w p oszczególnych p orach roku (regu larnoś ci); - na temat znaczenia w ody w życiu człow ieka, roś lin i zw ierząt (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - na temat charakterystycznych elementów typow ych krajobrazów Polski: nadmorskiego, nizinnego, górskiego (klasyfikow anie); - w yjaś niania zależnoś ci zjaw isk przyrody od pór roku (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - na temat znaczenia pow ietrza i w ody dla życia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - rozu m ienia następ stw a ru chu obrotow ego ziem i w okół w łasnej osi: p ory d nia (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w ied zę na tem at zm ian stanu sku p ienia w od y: p arow anie, skrap lanie, zam arzanie (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w ied zę na tem at natu ralnego u kształtow anie terenu ; natu ralnych zbiorników w od nych: m orze, jezioro, staw , rzeka; - u m iejętnoś ć rozu m ienia legend y m ap y fizycznej (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - u m iejętnoś ć korzystania z m ap y fizycznej: od czytyw anie nazw krain geograficznych (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- u m iejętnoś ć op isyw ania sw ojej m iejscow oś ci: krajobraz, roś liny, zw ierzęta, ku ltu ra; - u m iejętnoś ć nazyw ania p aństw graniczących z Polską (relacje i stosu nki w p rzestrzeni). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozumienia w pływ u ś w iatła słonecznego na cyklicznoś ć życia na Ziemi (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e, regu larnoś ci); - na temat znaczenia w ybranych skał i minerałów dla człow ieka: w ęgla, gliny ; - op isyw anie krążenia w od y w p rzyrod zie (regu larnoś ci); - op isyw ania d rogi rzeki od ź ród ła d o u jś cia; - orientow ania się na m ap ie fizycznej Polski: kieru nki i znaki na m ap ie, czytanie m a p y (głów ne rzeki, najw iększe m iasta), granice Polski, sąsied zi, nasza m iejscow oś ć jako częś ć Polski (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - p ozyskiw ania p od staw ow ych inform acji na tem at sąsiad ów Polski; - nazyw ania głów nych kieru nków ś w iata (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - op isyw ania p ołożenie sąsiad ów Polski w zględ em Polski (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - nazyw ania i od najd yw ania na m ap ie w ybranych krajów Unii Eu rop ejskiej (relacje i stosu nki w p rzestrzeni); - na tem at stolic w ybranych krajów Unii Eu rop ejsk iej; trad ycji narod ow ych w tym zw yczajów ś w iątecznych w w ybranych krajach Unii Eu rop ejskiej, ciekaw ostek na tem at zabytków i osobliw oś ci. Obszar 4: Ochrona ś rodow iska Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - w iedzę na temat zagrożeń dla ś rodow iska przyrodniczego ze strony człow ieka: w ypalanie łąk i ś ciernisk, zatrudnianie pow ietrza i w ód, pożary lasów , w yrzucanie odpadów i spalanie ś mieci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, m yś lenie p rzez analogię); - w iedzę na temat zasad ochrony przyrody: nieś miecenie, szanow anie roś lin, zachow anie ciszy w parku i w lesie (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad oszczędzania w ody (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad segregow ania ś mieci (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć podejmow ania działań na rzecz ochrony przyrody w sw oim ś rodow isku (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zagrożeń dla ś rodow iska przyrodniczego ze strony człow ieka: nadmierny hałas, kłusow nictw o (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na tem at recyklingu jako jed nej z m etod ochrony ś rod ow iska natu ralnego (m yś lenie p rzyczynow o sku tkow e, klasyfikow anie); - na tem at ratow ania p rzyrod y: ginących gatu nków roś lin i zw ierząt, ochrony lasów (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach); - na tem at p arków narod ow ych, rezerw atów p rzyrod y, p om ników p rzyrod y, ochrony w yd m (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach). Obszar 5: Pogoda i zjaw iska atmosferyczne Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - umiejętnoś ć rozpoznaw ania i nazyw ania zjaw isk atmosferycznych charakterystycznych dla poszczególnych pór roku (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e, regu larnoś ci); - w iedzę na temat niebezpieczeństw w ynikających z pogody (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zagrożeń ze strony zjaw isk atmosferycznych: burzy, huraganu, pow odzi, pożaru (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad zachow ania się w sytuacji burzy, huraganu, pow odzi, pożaru (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zagrożeń ze strony zjaw isk atmosferycznych: ś nieżycy, law iny (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat zasad zachow ania się w sytuacji ś nieżycy i law iny (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - u m iejętnoś ć nazyw ania skład ników p ogod y: tem p eratu ra, ciś nienie, op ad y, w iatr, nasłonecznienie, zachm u rzenie; - w ied zę na tem at u rząd zeń d o obserw acji i p om iarów stanów p ogod y; - u m iejętnoś ć rozu m ienia znaczenia d eszczu w p rzyrod zie: p ow od zie, su sza (m yś lenie p rzyczynow o sku tkow e); Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na tem at zjaw isk atm osferycznych: rosy, szronu , szad zi, m rozu , m gły (m yś lenie p rzyczynow o -sku tkow e, w nioskow anie o zm ianach). p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Zajęcia komputerow e w klasie I, II oraz III.

W zakresie zajęć kom p u terow ych w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: obsługa komputera to p od staw ow e u m iejętnoś ci p osłu giw ania się kom p u terem ; w ykorzystyw ania m ożliw oś ci jakie d aje kom p u ter. Obszar: w yszukiw anie i korzystanie z informacji to u m iejętnoś ci p ozyskiw ania inform acji z internetu , p rzetw arzania ich zgod nie z p otrzebam i d zieci oraz u m iejętnoś ć p orozu m iew ania się za p om ocą kom p u tera i internetu . Obszar: tw orzenie tekstów i rysunków to u m iejętnoś ci p isania oraz rysow ania za p om ocą narzęd zi kom p u terow ych; to u m iejętnoś ci p orozu m iew ania się za p om ocą tekstów , rysu nków i p rezentacji tw orzonych za p om ocą kom p u tera i zasobów internetow ych. Obszar: zagrożenia w ynikające z korzystania z komputera, z internetu i multimediów to u m iejętnoś ci rozsąd nego korzystania z kom p u tera, internetu , u nikania zagrożeń.

KLASA I W klasie I w zakresie zajęć kom p u terow ych w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Obsługa komputera Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - posługiw ania się komputerem w podstaw ow ym zakresie: uruchamianie programu, korzystanie z myszy i klaw iatury; - u ru cham iania p łyty z film em lu b anim acją; - korzystania z rożnych p rogram ów ed u kacyjnych w zależnoś ci od p otrzeb i m ożliw oś ci d ziecka. Obszar 2: Wyszukiw anie i korzystanie z informacji Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - ogląd ania zd jęć w kom p u terze za p om ocą w ybranego p rogram u ; - ogląd ania grafiki i anim acji za p om ocą różnych p rogram ów d ostęp nych w p racow ni; - słu chania m u zyki za p om ocą od p ow ied niego p rogram u . Obszar 3: Tw orzenie tekstów i rysunków Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - p isania bard zo p rostych tekstów za p om ocą p rogram u d la ed ycji tekstu ; - obsłu giw ania bard zo p rostych p rogram ów graficznych. Obszar 4: Zagrożenia w ynikające z korzystania z komputera, z internetu i multimediów Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - korzystania z komputera tak, aby nie narażać w łasnego zdrow ia; - stosow ania się do ograniczeń korzystania z komputera; - na tem at niebezp ieczeństw w ynikających z anonim ow oś ci kontaktów i p od aw ania sw ojego ad resu , i innych zagrożeń w ynikających z korzystania z internetu . KLASA II W klasie II w zakresie zajęć kom p u terow ych w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Obsługa komputera Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć posługiw ania się komputerem w podstaw ow ym zakresie: uruchamianie programu, korzystanie z myszy i klaw iatury; - u m iejętnoś ć u ru cham iania p łyty z film em lu b anim acją; - u m iejętnoś ć korzystania z rożnych p rogram ów ed u kacyjnych w zależnoś ci od p otrzeb i m ożliw oś ci d ziecka. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - nazyw ania głów nych elementów zestaw u komputerow ego ; - odtw arzania animacji i prezentacji multimedialnej; - p rzegląd ania internetu w zakresie p oszu kiw ania okreś lonej inform acji w skazanej p rzez nau czyciela, korzystania z p rzegląd arki internetow ej.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 2: Wyszukiw anie i korzystanie z informacji Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - u m iejętnoś ć ogląd ania zd jęć w kom p u terze za p om ocą w ybranego p rogram u ; - u m iejętnoś ć ogląd ania grafiki i anim acji za p om ocą różnych p rogram ów d ostęp nych w p racow ni; - u m iejętnoś ć słu chania m u zyki za p om ocą od p ow ied niego p rogram u . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - korzystania z w ybranych gier edukacyjnych; - korzystania z opcji w programach; - przeglądania w ybranych przez nauczyciela stron internetow ych, w tym strony w w w sw ojej szkoły; - dostrzegania elementów aktyw nych na stronie internetow ej; - naw igow ania po stronach internetow ych w okreś lonym zakresie. Obszar 3: Tw orzenie tekstów i rysunków Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć w pisyw ania za pomocą klaw iatury liter, cyfr i innych znaków , w yrazów i zdań . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - w ykonyw ania rysunków za pomocą w ybranego edytora grafiki (z gotow ych figur); - ed ytow ania tekstu , p isania i form atow ania krótkiego tekstu ; - w staw iania grafiki d o tekstu , form atow ania obiektów graficznych. Obszar 4: Zagrożenia w ynikające z korzystania z komputera, z internetu i multimediów Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć korzystania z komputera tak, aby nie narażać w łasnego zdrow ia; - umiejętnoś ć stosow ania się do ograniczeń korzystania z komputera, internetu i multimediów ; - w iedzę na temat niebezpieczeństw w ynikających z anonimow oś ci kontaktów i podaw ania sw ojego adresu i innych zagrożeń w ynikających z korzystania z internetu. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat niekorzystnego w pływ u pracy przy komputerze na zdrow ie człow ieka: męczenie w zroku, nadw yrężanie kręgosłupa. KLASA III W klasie III w zakresie zajęć kom p u terow ych w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Obsługa komputera Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane: - u m iejętnoś ć u ru cham iania p łyty z film em lu b anim acją; - u m iejętnoś ć korzystania z r ożnych p rogram ów ed u kacyjnych w zależnoś ci od p otrzeb i m ożliw oś ci d ziecka; - umiejętnoś ć odtw arzania animacji i prezentacji multimedialnej; - u m iejętnoś ć p rzegląd ania internetu w zakresie p oszu kiw ania okreś lonej inform acji w skazanej p rzez nau czyciela. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - konfigu racji sp rzętu m u ltim ed ialnego; - p rezentacji p rac na tablicy m u ltim ed ialnych lu b za p om ocą p rojektora, u m ożliw iającego każd em u u czniow i w klasie zobaczenie efektów p racy kolegów . Obszar 2: Wyszukiw anie i korzystanie z in formacji Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy posiadane umiejęt noś ci i w iedz ę: - u m iejętnoś ć ogląd ania zd jęć w kom p u terze za p om ocą w ybranego p rogram u ; - u m iejętnoś ć ogląd ania grafiki i anim acji za p om ocą różnych p rogram ów d ostęp nych w p racow ni; - u m iejętnoś ć słu chania m u zyki za p om ocą od p ow ied niego p rogram u ; - umiejętnoś ć korzystania z w ybranych gier edukacyjnych; - umiejętnoś ć korzystania z opcji w programach ; - umiejętnoś ć przeglądania w ybranych przez nauczyciela stron internetow ych, w tym strony w w w sw ojej szkoły; - umiejętnoś ć dostrzegania elementów aktyw nych na stronie internetow ej; - umiejętnoś ć naw igow ania po stronach internetow ych w okreś lonym zakresie. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - korzystania z p op u larnych kom u nikatorów ;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- w ykorzystania narzęd zi d ostęp nych na stronach internetow ych d o p oszerzenia w ied zy na w ybrane tem aty (linki). Obszar 3: Tw orzenie tekstów i rysunków Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć w pisyw ania za pomocą klaw iatury liter, cyfr i innych znaków , w yrazów i zdań ; - umiejętnoś ć w ykonyw ania rysunków za pomocą w ybranego edytora grafiki (z gotow ych figur); - u m iejętnoś ć ed ytow ania tekstu ; p isanie i form atow anie krótkiego tekstu ; - u m iejętnoś ć w staw ianie grafiki d o tekstu ; form atow anie obiektów graficznych. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - tw orzenia krótkiego d oku m entu tekstow ego, sform atow anego zgod nie z założeniam i p od anym i p rzez nau czyciela; - tw orzenia p liku graficznego zgod nie z założeniam i p od anym i p rzez nau czyciela; - integrow ania fu nkcji p om ięd zy różnym i p rogram am i; - p racy z p rogram em d o p rezentacji m u ltim ed ialnej: p rzygotow yw anie p okazów .

Obszar 4: Zagrożenia w ynikające z korzystania z komputera, z internetu i multimediów Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć korzystania z komputera tak, aby nie narażać w łasnego zdrow ia; - umiejętnoś ć stosow ania się do ograniczeń korzystania z komputera, internetu i multimediów ; - w iedzę na temat niekorzystnego w pływ u pracy przy komputerze na zdrow ie człow ieka: męczenie w zroku, nadw yrężanie kręgosłupa; - w iedzę na temat niebezpieczeństw w ynikających z anonimow oś ci kontaktów i podaw ania sw ojego adresu. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat w pływ u długotrw ałej pracy z komputerem na ograniczenie kontaktów społecznych .

Wychow anie fizyczne i edukacja zdrow otna w klasie I, II oraz III.

W zakresie w ychow ania fizycznego i ed u kacji zd row otnej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: spraw noś ć fizyczna to rozw ijanie sp raw noś ci fizycznej d zieci, m otyw ow anie d o p od ejm ow ania zróżnicow anej aktyw noś ci ru chow ej, traktow anie ru chu jako ś rod ka na d obre sam op oczu cie, a także p od staw ow a w ied za na tem at sp ortu ; to bu d ow anie ś w iad om oś ci w łasnego ciała oraz u m iejętnoś ci p orozu m iew ania się gestem i p ostaw ą. Obszar: zdrow ie i profilaktyka prozdrow otna to u m iejętnoś ci d bania o sw oje zd row ie i zd row ie innej osoby, p rzestrzegania p od staw ow ych zasad bezp ieczeństw a, zachow ania się w sytu acji zagrożenia zd row ia i życia; to w ied za na tem at zagrożeń w ynikających z nieu m iejętnoś ci rad zenia sobie ze stresem i agresją oraz u m iejętnoś ci rad zenia sobie ze stresem i agresją; to u m iejętnoś ci p orozu m iew ania się w tem acie w łasnego zd row ia i zd row ia innych. KLASA I W klasie I w zakresie w ychow ania fizycznego i ed u kacji zd row otnej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Spraw noś ć fizyczna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć uczestniczenia w zabaw ach i grach ruchow ych . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - działania z piłką: rzucania i chw ytania piłki, rzucania do celu, rzucania na odległoś ć , toczenia, kozłow ania; - brania u d ziału w zabaw ach z p iłką w ym agających w sp ółp racy w p arach; - pokonyw ania przeszkód naturalnych i sztucznych ; - w ykonyw ania ć w iczeń rów now ażnych; - reagow ania ru chem na różne sygnały w zrokow e i d ź w iękow e. Obszar 2: Zdrow ie i profilaktyka prozdrow otna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć dbania o sw oje zdrow ie; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- umiejętnoś ć orientow ania się w zasadach zdrow ego żyw ienia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć dostrzegania zw iązku pomiędzy chorobą a leczeniem, poddaw anie się leczeniu, gdy zajdzie taka potrzeba (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - rozumienie dlaczego nie można samodzielnie zażyw ać lekarstw i stosow ać ś rodków chemicznych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e). Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - dbania o praw idłow ą postaw ę siedzenia w ław ce, przy stole (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - rozumienia chorób jako zagrożenia dla zdrow ia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - zapobiegania chorobom poprzez: szczepienia ochronne, w łaś ciw e odżyw ianie się (rola różnych produktów żyw noś ciow ych oraz w aga systematycznego spożyw ania posiłków ), aktyw noś ć fizyczną, przestrzeganie higieny (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - rad zenia sobie ze stresem i w łasną agresją; - na tem at niebezp ieczeństw w ynikających ze stosow ania ś rod ków p sychoaktyw nych, np . jako sp osobów rad zenia sobie ze stresem i w łasną agresją; - na temat dzieci niepełnospraw nych i sposobów pomagania im . KLASA II W klasie II w zakresie w ychow ania fizycznego i ed u kacji zd row otnej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Spraw noś ć fizyczna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć uczestniczenia w zabaw ach i grach ruchow ych; - umiejętnoś ć działania z piłką: rzucania i chw ytania piłki, rzucania do celu, rzucania na odległoś ć , toczenia, kozłow ania, odbijania, prow adzenia jej; - u m iejętnoś ć brania u d ziału w zabaw ach z p iłką w ym agających w sp ółp racy w p arach; - umiejętnoś ć pokonyw ania przeszkód naturalnych i sztucznych ; - umiejętnoś ć w ykonyw ania ć w iczeń rów now ażnych: bez przyboru, z przyborem, na przyrządzie ; - u m iejętnoś ć reagow ania ru chem na różne sygnały w zrokow e i d ź w iękow e. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - przyjmow ania pozycji w yjś ciow ych i ustaw ienia się do ć w iczeń ; - w ykonyw ania przew rotów w przód; - skakania: skakania przez skakankę; przeskakiw ania jednonóż, obunóż przez niską przeszkodę ; - jeżdżenia na row erze, na w rotkach; - brania udziału w zabaw ach terenow ych; - brania udziału w zaw odach sportow ych; - respektow ania reguł gier, zabaw , zaw odów i podporządkow yw ania się decyzjom sędziego ; - rozumnego zachow ania się w sytuacjach zw ycięstw a i radzenia sobie z porażkami ; okazyw ania radoś ci ze zw ycięstw a, ale jednocześ nie szacunku dl a pokonanego; - rad zenia sobie w sytu acjach p orażki i okazyw ania szacu nku d la zw ycięzcy; - zachow ania zasad fair p lay; - na tem at d yscyp lin sp ortow ych: sp orty zim ow e i sp orty letnie (klasyfikow anie). Obszar 2: Zdrow ie i profilaktyka prozdrow otna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć dostrzegania zw iązku pomiędzy chorobą a leczeniem, poddaw ania się leczeniu, gdy zajdzie taka potrzeba (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć rozumienia dlaczego nie można samodzielnie zażyw ać lekarstw i stosow ać ś rodków chemicznych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć dbania o praw idłow ą postaw ę siedzenia w ław ce, przy stole (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - umiejętnoś ć rozumienia chorób jako zagrożenia dla zdrow ia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć zapobiegania chorobom poprzez: szczepienia ochronne, w łaś ciw e odżyw ianie się (rola różnych produktów żyw noś ciow ych oraz w aga systematycznego spożyw ania posiłków ), aktyw noś ć fizyczną, przestrzeganie higieny, czystoś ć odzieży (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - u m iejętnoś ć rad zenia sobie ze stresem i w łasną agresją; - w ied zę na tem at niebezp ieczeństw w ynikających ze stosow ania ś rod ków p sychoaktyw nych, np . jako sp osobów rad zenia sobie ze stresem i w łasną agresją (m yś lenie p rzyczynow o -sku tkow e); - w iedzę na temat dzieci niepełnospraw nych i sposobów pomagania im . Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - przestrzegania zasad poruszania się po drogach (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- przestrzegania zasad bezpieczeństw a w trakcie zajęć ruchow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - posługiw ania się przyborami sportow ymi zgodnie z ich przeznaczeniem (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - w ybierania bezpiecznych miejsc do zabaw i gier ruchow ych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - poznaw ania zasad zw racania się o pomoc do dorosłego w sytuacji zagrożenia zdrow ia lub życia. KLASA III W klasie III w zakresie w ychow ania fizycznego i ed u kacji zd row otnej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Spraw noś ć fizyczna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć uczestniczenia w zabaw ach i grach ruchow ych; - umiejętnoś ć działania z piłką: rzucania i chw ytania piłki, rzucania do celu, rzucania na odległoś ć , toczenia kozłow ania, odbijania, prow adzenia jej; - u m iejętnoś ć brania u d ziału w zabaw ach z p iłką w ym agających w sp ółp racy w p arach; - umiejętnoś ć pokonyw ania przeszkód naturalnych i sztucznych ; - umiejętnoś ć w ykonyw ania ć w iczeń rów now ażnych: bez przyboru, z przyborem, na przyrządzie ; - u m iejętnoś ć reagow ania ru chem na różne sygnały w zrokow e i d ź w iękow e ; - umiejętnoś ć przyjmow ania pozycji w yjś ciow ych i ustaw ie nia się do ć w iczeń; - umiejętnoś ć w ykonyw ania przew rotów w przód ; - umiejętnoś ć skakania: skakania przez skakankę ; przeskakiw ania jednonóż, obunóż przez niską przeszkodę; - umiejętnoś ć jeżdżenia na row erze, na w rotkach ; - umiejętnoś ć brania udziału w zabaw ach terenow ych; - umiejętnoś ć brania udziału w zaw odach sportow ych ; - umiejętnoś ć respektow ania reguł gier, zabaw , zaw odów i podporządkow yw ania się decyzjom sędziego; - umiejętnoś ć rozumnego zachow ania się w sytuacjach zw ycięstw a i radzenia sobie z porażkami ; okazyw ania radoś ci ze zw ycięstw a, ale jednocześ nie szacunku dla pokonanego ; - u m iejętnoś ć rad zenia sobie w sytu acjach p orażki i okazyw ania szacu nku d la zw ycięzcy; - u m iejętnoś ć zachow ania zasad fair p lay. Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - brania udziału w marszobiegach; - w ykonyw ania próby mięś ni brzucha; - w ykonyw ania próby gibkoś ci dolnego odcinka kręgosłupa; - brania udziału w minigrach i grach terenow ych ; - ś w iad om oś ci w łasnego ciała oraz u m iejętnoś ci p orozu m iew ania się gestem i p ostaw ą; - na tem at d yscyp lin sp ortow ych: in d yw id u alnych i zesp ołow ych (klasyfikow anie); - na tem at Igrzysk Olim p ijskich, d yscyp lin olim p ijskich, igrzysk letnich i zim ow ych (klasyfikow anie). Obszar 2: Zdrow ie i profilaktyka prozdrow otna Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć dostrzegania zw iązku pomiędzy chorobą a leczeniem, poddaw anie się leczeniu, gdy zajdzie taka potrzeba (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć rozumienia dlaczego nie można samodzielnie zażyw ać lekarstw i stosow ać ś rodków chemicznych (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć dbania o praw idłow ą postaw ę siedzenia w ław ce, przy stole (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); - umiejętnoś ć rozumienia chorób jako zagrożenia dla zdrow ia (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć zapobiegania chorobom poprzez: szczepienia ochronn e, w łaś ciw e odżyw ianie się (rola różnych produktów żyw noś ciow ych oraz w aga systematycznego spożyw ania posiłków ), aktyw noś ć fizyczną, przestrzeganie higieny, czystoś ć odzieży (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - w iedzę na temat osób niepełnospraw nych i sposobów pomagania im; - umiejętnoś ć przestrzegania zasad poruszania się po drogach (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć przestrzegania zasad bezpieczeństw a w trakcie zajęć ruchow ych (m yś lenie p rzyczyn ow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć posługiw ania się przyborami sportow ymi zgodnie z ich przeznaczeniem (m yś lenie p rzyczynow o-sku tkow e); - umiejętnoś ć w ybierania bezpiecznych miejsc do zabaw i gier ruchow ych (m yś lenie p rzyczynow osku tkow e); p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- w iedzę na temat zasad zw racania się o pomoc do dorosłego w sytuacji zagrożenia zdro w ia lub życia; - u m iejętnoś ć rad zenia sobie ze stresem i w łasną agresją (m yś lenie p rzyczynow o -sku tkow e); - w ied zę na tem at niebezp ieczeństw w ynikających ze stosow ania ś rod ków p sychoaktyw nych, np . jako sp osobów rad zenia sobie ze stresem i w łasną agresją (m yś len ie p rzyczynow o-sku tkow e).

Język mniejszoś ci narodow ej lub etnicznej w klasie II oraz III.

W zakresie języka m niejszoś ci narod ow ej lu b etnicznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: odbieranie w ypow iedzi. Obszar: tw orzenie w ypow iedzi. Obszar: analizow anie i interpretow anie tekstów kultury. KLASA II W klasie II w zakresie języka m niejszoś ci narod ow ej lu b etnicznej w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Odbieranie w ypow iedzi Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - uw ażnego słuchania przekazyw anych informacji i korzystania z nich; - czytania ze zrozumieniem tekstów literackich oraz informacyjnych dostosow anych do możliw oś ci dzieci; - w yciągania w niosków z przesłanek zaw artych w tekś cie ; - w yszukiw ania w tekś cie potrzebnych informacji ; - korzystania ze słow ników i encyklopedii; - rozumienia życzeń, zaproszeń, zaw iadomień, listów , notatek do kroniki ; - rozumienia form grzecznoś ciow ych; Obszar 2: Tw orzenie w ypow iedzi Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - tw orzenia kilkuzdaniow ych w ypow iedzi, krótkich opow iadań i opisów , l istów , życzeń i zaproszeń w języku mów ionym i pisanym; - tw orzenia, przekształcania i rozw ijania sw oich w ypow iedzi ; - dobierania w łaś ciw ych form komunikow ania się w różnych sytuacjach społecznych ; - rozmaw iania: zadaw ania pytań, udzielania odpow iedzi, prezentow ania w łasnego zdania; - posługiw ania się alfabetem: rozróżniania liter, głosek i znaków fonetycznych ; dzielenia w yrazów na sylaby; oddzielania w yrazów w zdaniu, zdań w tekś cie oraz popraw nego ich zapisyw ania zgodnie z elementarnymi zasadami ortografii i interpunkcji; - czytelnego i estetycznego pisania; - przepisyw ania tekstów , pisania z pamięci i słuchu ; - posługiw ania się w łaś ciw ym zasobem słow nictw a. Obszar 3: Analizow anie i interpretow anie tekstów kultury Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - w yszukiw ania w tekś cie literackim odpow iednich fragmentów ; - okreś lania w tekś cie literackim czasu i miejsca akcji oraz w skazyw ania głów nych bohaterów ; - czytania i recytow ania z uw zględnieniem interpunkcji i intonacji ; - w ykorzystyw ania tekstów literackich do tw orzenia w ypow iedzi kreatyw nych; - czytania w skazanych tekstów literackich i w ypow iadania się na ich temat; - w miarę samodzielnego korzystania z pakietów edukacyjnych oraz innych ś rodków dydaktycznych . KLASA III W klasie III w zakresie języka m niejszoś ci narod ow ej lu b etniczne j w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Odbieranie w ypow iedzi Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć uw ażnego słuchania przekazyw anych informacji i korzystania z nich ; - umiejętnoś ć czytania ze zrozumieniem tekstów literackich oraz informacyjn ych dostosow anych do możliw oś ci dzieci; - umiejętnoś ć w yciągania w niosków z przesłanek zaw artych w tekś cie ; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

umiejętnoś umiejętnoś umiejętnoś umiejętnoś

ć ć ć ć

w yszukiw ania w tekś cie potrzebnych informacji ; korzystania ze słow ników i encyklopedii ; rozumienia życzeń, zaproszeń, zaw iadomień, listów , notatek do kroniki ; rozumienia form grzecznoś ciow ych .

Obszar 2: Tw orzenie w ypow iedzi Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć tw orzenia kilkuzdaniow ych w ypow iedzi, krótkich opow iadań i opisów , listów , życzeń i zaproszeń w języku mów ionym i pisanym; - umiejętnoś ć tw orzenia, przekształcania i rozw ijania sw oich w ypow iedzi ; - umiejętnoś ć dobierania w łaś ciw ych form komunikow ania się w różnych sytuacjach społecznych ; - umiejętnoś ć rozmaw iania: zadaw ania pytań, udzielania od pow iedzi, prezentow ania w łasnego zdania; - umiejętnoś ć posługiw ania się alfabetem: rozróżniania liter, głosek i znaków fonetycznych ; dzielenia w yrazów na sylaby; oddzielania w yrazów w zdaniu, zdań w tekś cie oraz popraw nego ich zapisyw ania zgodnie z elementarnymi zasadami ortografii i interpunkcji; - umiejętnoś ć czytelnego i estetycznego pisania; - umiejętnoś ć przepisyw ania tekstów , pisania z pamięci i słuchu ; - umiejętnoś ć posługiw ania się w łaś ciw ym zasobem słow nictw a. Obszar 3: Analizow anie i interpretow anie teks tów kultury Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć w yszukiw ania w tekś cie literackim odpow iednich fragmentów ; - umiejętnoś ć okreś lania w tekś cie literackim czasu i miejsca akcji oraz w skazyw ania głów nych bohaterów ; - umiejętnoś ć czytania i recytow ania z uw zględnieniem interpunkcji i intonacji ; - umiejętnoś ć w ykorzystyw ania tekstów literackich do tw orzenia w ypow iedzi kreatyw nych ; - umiejętnoś ć czytania w skazanych tekstów literackich i w ypow iadania się na ich temat; - umiejętnoś ć w miarę samodzielnego korzystania z pakietów edukacyjnych oraz innych ś rodków dydaktycznych.

Język regionalny – język kaszubski w klasie II oraz III.

W zakresie języka regionalny – język kaszu bski w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar: przyroda i kultura Kaszub. Obszar: odbieranie w ypow iedzi. Obszar: tw orzenie w ypow iedzi. Obszar: analizow anie i interpretow anie tekstów kultury.

KLASA II W klasie II w zakresie języka regionalny – język kaszu bski w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Przyroda i kultura Kaszub Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - na temat Kaszub: ich historii, przyrody, ukształtow ania geograficznego ; Obszar 2: Odbieranie w ypow iedzi Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - słuchania w ypow iedzi rów ieś ników i dorosłych ; - odczytyw ania uproszczonych rysunków , piktogramów , znaków informacyjnych, napisów , strzałek; - słuchania czytanych utw orów : baś ni, opow iadań, w ierszy, krótkich historyjek ; - słuchania i w łaś ciw ego reagow ania na polecenia; - słuchania opow iadanych historyjek w spieranych przez nauczyciela obrazkami, gestami, prze dmiotami; - słuchania i korzystania z przekazyw anych informacji ; - czytania prostych, krótkich tekstów dostosow anych do możliw oś ci dzieci ; - czytania ze zrozumieniem prostych tekstów literackich dostosow anych do możliw oś ci dzieci ; p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

- korzystania z w łaś ciw ego zasobu słow nika.

Obszar 3: Tw orzenie w ypow iedzi Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - mów ienia tak, aby być zrozumianym; - pisania prostych, krótkich zdań z uw zględnieniem estetyki i popraw noś ci graficznej pisma; - nazw ania obiektów z najbliższego otoczenia; - przepisyw ania tekstów oraz pisania z pamięci; - w ygłaszania z pamięci w ierszyków i rymow anek; - ś piew ania piosenek z repertuaru dziecięcego; - recytow ania tekstów z uw zględnieniem interpunkcji i intonacji . Obszar 4: Analizow anie i interpretow anie tekstów kultury Budujemy now e umiejęt noś ci i w iedz ę: - rozróżniania dź w ięków w w yrazach o podobnym brzmieniu ; - rozpoznaw ania zw rotów stosow anych na co dzień ; - rozumienia sensu krótkich i łatw ych opow iadań i baś ni kaszubskich przedstaw ionych za pomocą obrazów , gestów i przedmiotów ; - rozumienia sensu prostych dialogów w historyjkach obrazkow ych, także w nagraniach audio i w ideo ; - posługiw ania się alfabetem; - rozróżniania liter, głosek, sylab, w yrazów i zdań ; rozróżniania liter i głosek; dzielenia w yrazów na sylaby; oddzielania w yrazów w zdaniu, zdań w tekś cie; - uczestniczenia w dramie, ilustrow ania mimiką, gestem i ruchem zachow ania bohatera literackiego lub w ymyś lonego przez dziecko; - posługiw ania się rekw izytem w odgryw anej scence; - tw orzenie ilustracji do przeczytanego tekstu . KLASA III W klasie III w zakresie języka regionalny – język kaszu bski w yróżniam y następ u jące obszary: Obszar 1: Przyroda i kultura Kaszub Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - w iedzę na temat Kaszub: ich historii, przyrody, ukształtow ania geograficznego ; Obszar 2: Odbieranie w ypow iedzi Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć słuchania w ypow iedzi rów ieś ników i dorosłych ; - umiejętnoś ć odczytyw ania uproszczonych rysunków , piktogramów , znaków informacyjnych, napisów , strzałek; - umiejętnoś ć słuchania czytanych utw orów : baś ni, opow iadań, w ierszy, krótkich historyjek ; - umiejętnoś ć słuchania i w łaś ciw ego reagow ania na polecenia; - umiejętnoś ć słuchania opow iadanych historyjek w spieranych przez nauczyciela obrazkami, gestami, przedmiotami; - umiejętnoś ć słuchania i korzystania z przekazyw anych informacji; - umiejętnoś ć czytania prostych, krótkich tekstów dostosow anych do możliw oś ci dzieci ; - umiejętnoś ć czytania ze zrozumieniem prostych tekstów literackich dostosow anych do możliw oś ci dzieci; - umiejętnoś ć korzystania z w łaś ciw ego zasobu słow nika. Obszar 3: Tw orzenie w ypow iedzi Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć mów ienia tak, aby być zrozumianym ; - umiejętnoś ć pisania prostych, krótkich zdań z uw zględnieniem estetyki i popraw noś ci graficznej pisma; - umiejętnoś ć nazw ania obiektów z najbliższego otoczenia; - umiejętnoś ć przepisyw ania tekstów oraz pisania z pamięci ; - umiejętnoś ć w ygłaszania z pamięci w ierszyków i rymow anek ; - umiejętnoś ć ś piew ania piosenek z repertuaru dziecięcego ; - umiejętnoś ć recytow ania tekstów z uw zględnien iem interpunkcji i intonacji. p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Obszar 4: Analizow anie i interpretow anie tekstów kultury Pow t arz amy , pogłębiamy , roz sz erz amy : - umiejętnoś ć rozróżniania dź w ięków w w yrazach o podobnym brzmieniu ; - umiejętnoś ć rozpoznaw ania zw rotów stosow anych na co dzień ; - umiejętnoś ć rozumienia sensu krótkich i łatw ych opow iadań i baś ni kaszubskich przedstaw ionych za pomocą obrazów , gestów i przedmiotów ; - umiejętnoś ć rozumienia sensu prostych dialogów w historyjkach obrazkow ych, także w nagraniach audio i w ideo; - umiejętnoś ć posługiw ania się alfabetem; - umiejętnoś ć rozróżniania liter, głosek, sylab, w yrazów i zdań ; rozróżniania liter i głosek; dzielenia w yrazów na sylaby; oddzielania w yrazów w zdaniu, zdań w tekś cie; - umiejętnoś ć uczestniczenia w dramie, ilustrow ania mimiką, gestem i ruchem zachow ania bohatera literackiego lub w ymyś lonego przez dziecko; - umiejętnoś ć posługiw ania się rekw izytem w odgryw anej scence ; - umiejętnoś ć tw orzenie ilustracji do przeczytanego tekstu .

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

5. Sposoby ociągania celów W tym rozd ziale op iszem y sp osoby o

Jed nym z najw ażniejszych czynników , które w p ływ ają na rozw ój człow ieka , jest jego osobista aktyw noś ć . W jej toku d ziecko konstru u je w łasne rozu m ienie otaczającego je ś w iata. Zd aniem J.Piageta 29 rozw ój u m ysłow y człow ieka p olega na rów now ażeniu , czyli p rzechod zeniu ze stanu nierów now ag i d o rów now agi. N ierów now aga m otyw u je d ziecko d o d ążenia d o rów now agi, jest m otorem d okonyw ania zm ian w p osiad anych u m iejętnoś ciach i w ied zy: tylko w ted y chcę się czegoś nau czyć , kied y w id zę, że nie p otrafię. Dziecko aktyw nie bu d u je sw oją w ied zę – ten p roces nazyw a się konstruktyw izmem 30. Mechanizm em zm iany w w ied zy i u m iejętnoś ciach jest konflikt między tym, co w iem, a tym czego nie w iem. Stan p ełnej rów now agi nie jest nigd y osiągalny, gd yż od p ow ied ź na jed no p ytanie, rod zi p ytanie kolejne. Wynika z tego, że w d u żym stop niu rozw ój dziecka zależy od jego w łasnej aktyw noś ci, podejmow ania w ysiłku intelektualnego. L.S.Wygotski 31 p od kreś lał rolę sp ołecznych interakcji, które są m otorem rozw oju p oznaw czego d ziecka. Rozw ój ten zachod zi głów nie p op rzez internalizację narzęd zi ku ltu row ych, a szczególne znaczenie m a język. Czyli p roces rozw oju d zieci w d u żej m ierze zależy też od jakoś ci interakcji z d orosłym i i innym i d zieć m i. Relacje te p ow inny być op arte na w ym ianie d oś w iad czeń, w zajem nym w yjaś nianiu sobie p roblem ów , p om aganiu d ziecku w rozw iązaniu zad ań, których nie p otrafi jeszcze rozw iązać sam od zielnie. L.S.Wygotski p isał o strefie najbliższego rozw oju – d ziecko w d anym m om encie życia p otrafi sam od zielnie zrobić to, co jest zgod ne z jego obecnym p oziom em rozw oju . Jeżeli jed nak ktoś bard ziej kom p etentny w d anej d zied zinie (d orosły, inne d ziecko) p om oże m u , p od p ow ie, to m oże d okonać znacznie w ięcej. Dlatego nau czyciel

p ow inien

stw arzać d zieciom

w iele

sytuacji

w spółpracy,

sprzyjających

interakcjom,

w ykorzystaniu posiadanych doś w iadczeń . Z tych d w óch p rzesłanek teoretycznych w ynikają ogólne zasad y, które p rop o nu jem y p rzyjąć p rzy d obrze od p ow ied nich m etod nau czania: Zasada 1: d ziecko p ow inno u czyć

się p rzez d ziałanie. Działanie traktu jem y bard zo szeroko jako

aktyw noś ć d ziecka, m anip u low anie różnorod nym i p rzed m iotam i, jako w sp ółp racę i w sp ółd ziałanie w gru p ie, zad aw anie p ytań i od p ow iad anie na nie, jako błąd zenie 32. Zasada 2: p roblem y staw iane d zieciom p ow inny być d la nich atrakcyjne i od p ow ied nie d o p oziom u ich w ied zy i u m iejętnoś ci. Zasada 3: korzystanie z tego, co d zieci ju ż w ied zą, czego d oś w iad czyły z ich p u nk tu w id zenia. Pozw oli to p ow iązać now e w iad om oś ci, u m iejętnoś ci, p ogląd y z tym i ju ż p rzez d ziecko p osiad anym i. Stw orzyć p om ost m ięd zy tym co w ied ziałem / p otrafiłem a tym , co teraz w iem i p otrafię, a jed nocześ nie bu d ow ać d alej p om ost ku tem u , czego się d ow iem , czego nau czę. W ten sp osób szkoła stanie się także m iejscem w eryfikow ania, system atyzow ania oraz u trw alenia p osiad anej w ied zy i u m iejętnoś ci. Kieru jąc się tym i zasad am i nau czyciel p ow inien w ybierać od p ow ied nie , d la gru p y d zieci, z którą p racu je oraz d la siebie, m etod y p racy. Dlatego też nie p od ajem y gotow ych rozw iązań, a jed ynie p rop ozycje. 29

J. Piaget, Studia z psychologii dziecka, PWN, Warszawa 1966, s. 8–9. O konstruktyw izm ie piszem y w rozd ziale 1 Program u. 31 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne, PWN , Warszawa 1971. 32 Więcej o roli d ziałania piszem y w rozd ziale 1 Program u . 30

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Przez 33

W Programie edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” 34

Istnieje w iele klasyfikacji m etod nau czania, d oskonale znanych nau czycielom . Ko 35

m etod y czynne 36

๏

– p ow ietrza na ru ch p rzed m iotów ;

๏

dzieci – ”.

๏

– tekstow ego m ają p rzygotow ać tekst zap roszenia na w ystaw ę sw oich p rac;

๏

–

inny p otrzebu je znacznie w ięcej p rób. np .:

๏

metoda obserw acji i pokazu – nau czyc

Trzecia gru p a m etod to m etod y słow ne, np .:

๏

rozmow y – – w

๏

opow iadania – nau czyciel zaznajam ia u czniów z okreś lonym i rzeczam i, zjaw iskam i, w yd arzeniam i lu b p rocesam i w form ie ich słow nego op isu . N a p rzykład nau czyciel op ow iad a d zieciom o tym jak w ygląd a p raca lotnika;

๏

pogadanka – to rozm ow a nau czyciela z u czniam i, w której nau czyciel jest osobą kieru jącą, czyli zm ierza d o osiągnięcia znanego sobie celu , staw ia u czniom p ytania, na które oni u d zielają od p ow ied zi. N a p rzykład nau czyciel organizu je p ogad ankę na tem at szkod liw oś ci p alenia;

W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydaw nictwo Akad em ickie „Żak”, Warszaw a 1998, s. 246. G. Dryd en, J. Vos, 35 Cz. Kupisiew icz, Podstawy dydaktyki, WSiP, Warszaw a 2005 s. 83–87. 36 Podział m etod czynnych podajemy za: M. Kw iatkow ska, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, 1988. 33 34

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

๏

ienia i instrukcje – tłu m aczy d zieciom w jaki sp osób u ru cham ia się kom p u ter;

๏

sposoby społecznego porozumiew an

– w grze.

Rzad ko s

stosu je

W szkole d ziecko m a nau czyć się czytać , p isać i liczyć – to obiegow a op inia, kryje ona sp oro p raw d y jeś li sp ojrzym y na u m iejętn oś ci, które stanow ią centru m zainteresow ania d zieci, rod ziców i nau czycieli u p rogu szkoły. Dlatego też p od am y p od staw ow e w skazania m etod yczne d otyczące u czenia się w szkole p rzez d ziecko czytania, p isania oraz u m iejętnoś ci m atem atycznych. N auka czytania i pisania. Wsp ółcześ nie p rop onu je się w iele m etod p oczątkow ej nau ki czytania i p isania. Dlatego zap ew ne żad na z nich nie jest d oskonała. N ajw ięcej p akietów ed u kacyjnych p row ad zi nau kę czytania i p isania m etod ą analityczno-syntetyczną o charakterze fu nkcjonalnym . Analiza p rzebiega od w yrazu , p rzez sylabę d o głoski. Synteza od w rotnie: od głoski, p rzez sylabę d o w yrazu . Przy p oznaw aniu kolejnych liter p u nktem w yjś cia jest znany d ziecku w yraz. Często też au torzy p akietów p osłu gu ją się globalną m etod ą czytania. W edukacji matematycznej zalecam y organizow anie d ziałania d zieci na trzech p oziom ach rep rezentacji: enaktyw nej, ikonicznej, sym bolicznej37. Pu nktem w yjś cia p rzy op racow aniu now ego p ojęcia jest bad anie i om aw ianie sytu acji życiow ej, która zaistniała w sz kole, w klasie, w d om u , na p od w órku itp . W konkretnym d ziałaniu p ow stają p roblem y, które trzeba rozw iązać . W takim p od ejś ciu nau czyciel łatw o zorientu je się, co d zieci ju ż p otrafią, w ied zą na ten tem at, będ zie m ógł od w ołać się d o ich w ied zy nieform alnej. Dalej d zieci d ziałając na konkretach , m ają rozw iązyw ać p roblem y. Kied y rad zą sobie z d ziałaniam i na konkretach nau czyciel p rzechod zi d o d ziałań na p oziom ie rep rezentacji ikonicznej – korzysta z rysu nków , na p oczątku najlep iej w łasnoręcznie w ykonanych p rzez d zieci (sym u lacja graficzna rozw iązania zad ania). Potem sięga d o gotow ych ilu stracji zam ieszczonych w p om ocach p ap ierow ych i d o w yobrażeń d zieci. N a końcu rozw iązu je p roblem y na p oziom ie rep rezentacji sym bolicznej. Znaczące, m ające zastosow anie w ed u kacji w czesnoszkolnej są naszym zd aniem następ u jące m etod y nau czania. Metoda zabaw i gier – na ich tem at nap isano ju ż tak w iele, że nikt nie w ątp i w ich sku tecznoś ć i każd y w ie jak je stosow ać . Metoda

– 38

Metoda projektów – gru p ow e w ykonyw an ie jakiegoś

p rzed sięw zięcia, którego u kończenie

zaow ocu je konkretnym , m aterialnym w ytw orem . N au czyciel z d zieć m i zaczyna od w sp ólnego p lanow ania d ziałań – okreś lają cele, m etod y, ś rod ki, które są p otrzebne. Potem realizu ją p rojekt, w którym każd y p ełni

Więcej o teorii reprezentacji J.Brunera piszem y w rozdziale 1 Program u .

, CKE, Warszawa 2008, s. 94.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

okreś loną fu nkcję. N a koniec oceniają jak im się u d ało. Efekt p rojektu jest nam acalny, d o zap rezentow ania, d o p od ziw u p rzez innych. Projekty m ogą d otyczyć organizacji w ycieczki lu b balu , m ogą być sp ołeczne, artystyczne czy literackie. D ziałania terenow e – kied y klasa w ychod zi ze szkoły w teren. Organizacja takich zajęć w ym aga d obrego p rzygotow ania i d zieci, i nau czyciela. Jest d oskonałą okazją d o u czestniczenia u czniów w ku ltu rze, p oznaw ania p rzyrod y, a także bu d ow ania d obrych relacji w gru p ie oraz rozw ijan ia sam od zielnoś ci i zarad noś ci. Op rócz trad ycyjnych w ycieczek m ogą się od byw ać p lenery artystyczne, zajęcia w m u zeach, zabaw y terenow e, zajęcia zw iązane z p rzygotow aniem rep ortaży. Eksperymentow anie – d zieci p od d ają zm ianie obiekty w ed łu g p rzem yś lanych założeń. N astęp nie obserw u ją zm iany i orzekają o słu sznoś ci p ostaw ionych hip otez. Prosty eksp erym ent: które ze zgrom ad zonych p rzed m iotów , u trzym ają się na w od zie? Które zatoną? Dzieci staw iają tezy, a następ nie okreś lają w aru nki p rzep row ad zenia eksp erym entu . Doś w iad czają i okazu je się, czy ich p rzyp u szczenia okazały się słu szne, czy też nie. Możem y d ociekać d alej – co w p ływ a na to, że jed ne p rzed m ioty u trzym u ją się na w od zie, a inne nie. W Programie edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie”

Zalety pracy w grupach:

๏ ๏ ๏

u czniow ie o le

๏ ๏

p roblem u w ym aga czasu oraz p od ejm ow ania w ielu p rób;

๏ ๏ 39

e p racow ały

p ojaw ią s

hałas i

zamieszanie.

Por. A. Kalinow ska,

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

, CKE, Warszaw a 2000, s. 56–58. m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

a innym razem –

zad anie które rozw iązu ją jest tylko sp osobem p ozw ala , d ziecka, k

๏

d zieci nietyp ow e, np . od kryw anie regu ł czy m inip rojekty;

๏ ๏ p racy.

Przykładow y scenariusz zajęć

Poniżej p rzed staw iam y p rop ozycję scenariu sza zajęć z d zieć m i w klasie p ierw szej, w p ierw szych d niach roku szkolnego. Więcej p rop ozycji m ożna znaleź ć na nasz ej stronie internetow ej w w w .berd o.org.

Cele edukacyjne Orientacja w przestrzeni:

๏

w skazyw anie i słow ne okreś lanie kieru nków od siebie (góra, d ół, tył, p rzód , lew a, p raw a strona);

๏

w skazyw anie i słow ne okreś lanie kieru nków od d ru giej osoby (góra, d ół, tył, p rzód , lew a, p raw a jej strona);

๏

w yznaczanie kieru nków od osoby, która stoi d o d ziecka tyłem , bokiem , p rzod em ;

๏

w skazyw anie i słow ne okreś lanie p ołożenia p rzed m iotu w stosu nku d o człow ieka (na górze, na d ole, z tyłu , z p rzod u , p o lew ej stronie, p o p raw ej st ronie człow ieka);

๏

w skazyw anie i słow ne okreś lanie p ołożenia jed nych p rzed m iotów w stosu nku d o d ru gich (na górze, na d ole, z tyłu , z p rzod u , p o lew ej, p o p raw ej stronie p rzed m iotu ).

Przew idyw ane osiągnięcia ucznia:

๏

w skazu je i okreś la kieru nki w p rzestrzeni od osi w łasnego ciała;

๏

w skazu je i okreś la kieru nki w p rzestrzeni od d ru giej osoby;

๏

w skazu je i słow nie okreś la p ołożenie jed nego p rzed m iotu w stosu nku d o d ru giego oraz człow ieka w stosu nku d o p rzed m iotu .

Ś rodki realizacji celów edukacyjnych

Zaprezentowany przykładow y scenariusz zajęć , pochod zi z przygotow yw anej obecnie książki m etod ycznej na tem at ed ukacji m atematycznej w ed ukacji w czesnoszkolnej, w ięcej inform acji na ten tem at, kied y tylko książka będzie gotow a, można będzie znaleź ć na stronie autorów program u w ww .berd o.org. p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Uczeń potrzebuje:

๏

w oreczek.

N auczyciel potrzebuje:

๏

w oreczek;

๏

szeroką taś m ę (m alarską/ m asku jącą).

Wskazujemy częś ci ciała i kierunki w przestrzeni Dzieci stoją w szeregu , jed no obok d ru giego. N au czyciel staje p rzed szeregiem , p rzod em d o d zieci. Aktyw noś ci uczniów : d zieci p róbu ją robić , to co robi nau czyciel:

๏

w yciąga d w ie ręce p rzed siebie;

๏

kład zie ręce na głow ie;

๏

chow a ręce za siebie;

๏

d otyka rękam i kolan;

๏

zasłania rękam i oczy;

๏

bierze się p od boki;

๏

kład zie ręce na brzu chu ;

๏

chw yta się rękam i za u szy.

Teraz nau czyciel w ykonu je p od obne ru chy, ale najp ierw m ów i, co będ ą robili (np . schow am y ręce za siebie), a p otem w ykonu je je. W kolejnej w ersji zad ania – nau czyciel m ów i sam e p olecenia i obserw u je, jak w ykonu ją je d zieci. Teraz chętne (w ybrane) d ziecko w chod zi w rolę nau czyciela, staje na m iejscu nau czyciela (nau czyciel staje w szeregu na m iejscu d ziecka) i w ykonu je ru chy, które p ozostałe d zieci (i nau czyciel) naś lad u ją. N au czyciel m oże p ow tórzyć zabaw ę z kolejnym i d zieć m i.

Koment arz W t y m z adaniu dz ieci w y różniają kierunki od siebie. Najpierw naucz y ciel w y konuje ruchy , a dz ieci go naś ladują. Poniew aż st oi do nich prz odem, pow inien w y st rz egać się okreś leń „praw a, lew a st rona”. Pot em mów i polecenia, chw ilę cz eka, aby dz ieci mogły z robić t o, o co je poprosił, a nast ępnie sam w y konuje z adanie. Jest t o okaz ja dla dz ieci, kt óre mają jesz cz e t rudnoś ci z w y różnianiem kierunków od p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

siebie, aby mogły skorz y st ać z mechaniz mu naś ladow nict w a. W t rz eciej w ersji z adania naucz y ciel mów i polecenia i obserw uje, jak dz ieci sobie z nimi radz ą. Dz ięki t emu może roz poz nać t y ch ucz niów , kt órz y mają t rudnoś ci z w y różnianiem kierunków od siebie. Podajemy prz y kłady poleceń kierow any ch do dz ieci. O pierają się one na z asadz ie – rękami dot y kamy jakieś cz ęś ci ciała lub ręce umiesz cz amy po okreś lonej st ronie ciała. Celem t ego z adania jest t eż roz w ijanie umiejęt noś ci koncent row ania się na drugiej osobie i naś ladow ania t ego, co ona robi. Naucz y ciel pow inien not ow ać , kt óre dz ieci pełnią funkcję inicjującego z abaw ę. Tak, aby każde dz iecko w cz asie t y godnia z ajęć miało sz ansę z naleź ć się w t akiej roli.

Wskazujemy stronę praw ą i lew ą Dzieci stoją w szeregu , jed no obok d ru giego. N au czyciel staje p rzed szeregiem , tyłem d o d zieci. Um aw ia się z d zieć m i, że będ ą p róbow ały robić , to co robi on: Aktyw noś ci uczniów : Dzieci p róbu ją:

๏

p od nieś ć d o góry p raw ą rękę;

๏

p od nieś ć d o góry lew ą rękę;

๏

chw ycić się p raw ą ręką za p raw e u cho;

๏

chw ycić się lew ą ręką za lew e u cho;

๏

chw ycić się p raw ą ręką za lew e u cho;

๏

chw ycić się lew ą ręką za p raw e u cho;

๏

p od rap ać się p o głow ie p raw ą ręką;

๏

p ogłaskać się p o brzu chy lew ą ręką;

๏

chw ycić lew ą ręką p raw e kolano;

๏

stanąć na p raw ej nod ze;

๏

stanąć na lew ej nod ze.

Teraz nau czyciel w ykonu je p od obne ru chy, ale najp ierw m ów i, co będ ą robili (np . staniem y na p raw ej nod ze), a p otem w ykonu je je. W kolejnej w ersji zad ania – nau czyciel m ów i sam e p olecenia i obserw u je, jak w ykonu ją je d zieci. Teraz chętne (w ybrane) d ziecko w chod zi w rolę nau czyciela, staje na jego m iejscu (nau czyciel staje w szeregu na m iejscu d ziecka) i w ykonu je ru chy, które p ozostałe d zieci (i nau czyciel) naś lad u ją. N au czyciel m oże p ow tórzyć zabaw ę z różnym i d zieć m i. Koment arz p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

W t y m z adaniu koncent rujemy się na w y różnianiu st rony praw ej i lew ej od siebie, dlat ego naucz y ciel musi st anąć t y łem do dz ieci.

Kładziemy w oreczek po różnych stronach sw ojego ciała Dzieci sied zą w kręgu . N au czyciel rozd aje im w oreczki – p od aje w oreczki d ziecku , które sied zi obok niego. Ono p od aje w oreczek d alej, tak aby każd e d ziecko m iało p o jed nym w oreczku . N au czyciel zostaw ia chw ilę na to, aby d zieci sw obod nie p obaw iły s ię w oreczkam i. N astęp nie p rosi d zieci o to, żeby p róbow ały robić z w oreczkiem , to co będ zie robił on. Aktyw noś ci uczniów :

๏

p od rzu ca w oreczek d o góry;

๏

kład zie w oreczek p rzed sobą;

๏

kład zie w oreczek za siebie;

๏

kład zie w oreczek na głow ie;

๏

kład zie w oreczek na kolanach.

Teraz nau czyciel w ykonu je p od obne czynnoś ci z w oreczkiem , ale najp ierw m ów i, co będ ą robili (np . p od rzu cim y w oreczek d o góry), a p otem w ykonu je je. W kolejnej w ersji zad ania – nau czyciel m ów i sam e p olecenia i obserw u je, jak w ykonu ją je d zieci. Teraz chętne (w ybrane) d ziecko w chod zi w rolę nau czyciela, robi coś z w oreczkiem , a p ozostałe d zieci (i nau czyciel) naś lad u ją je. N au czyciel m oże p ow tórzyć zabaw ę z różnym i d zieć m i. Koment arz Dz ieci po raz pierw sz y ot rz y mują od naucz y ciela w orecz ki, dlat ego t rz eba im dać cz as na sw obodną z abaw ę nimi. W t y m z adaniu umiesz cz amy prz edmiot po różny ch st ronach osoby . Poniew aż z abaw a odby w a się w kręgu, dlat ego rez y gnujemy z e w skaz y w ania kierunków – praw a, lew a.

N aś ladujemy to, co ktoś robi z w oreczkiem Dzieci nad al sied zą w kręgu . Wybrany u czeń siad a w ś rod ku koła i robi coś z w oreczkiem (d ziecko robi to, co sam o w ym yś li). Jeżeli m a z tym p roblem , to nau czyciel m oże zap rop onow ać to, co m oże zrobić . Aktyw noś ci uczniów : Pozostałe d zieci naś lad u ją go. Zabaw ę m ożna p ow tórzyć

kilkakrotnie z różnym i d zieć m i w roli

nau czyciela. Koment arz

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

W t ej z abaw ie najw ażniejsz a jest możliw oś ć naś ladow ania innej osoby . Dz ieci mogą się t eż z naleź ć w sy t uacji osoby inicjującej z adanie dla inny ch. Dz iecko, kt óre pełni funkcję modela samo w y my ś la t o, co można z robić z w orecz kiem. Jeżeli ma z t y m problem, t o naucz y ciel podpow iada mu.

Kład ziemy w oreczek po praw ej i lew ej stronie sw ojego ciała Dzieci stoją w szeregu . Trzym ają w ręku w oreczki. N au czyciel staje p rzed d zieć m i. Zap rasza je d o tego, aby w ykonyw ały to, co będ zie robił: Aktyw noś ci uczniów :

๏

kład zie w oreczek p o sw ojej p raw ej stronie;

๏

kład zie w oreczek p o lew ej stronie;

๏

trzym a w oreczek w lew ej ręce i p rzekład a w oreczek d o p raw ej ręki;

๏

p raw ą ręką kład zie w oreczek p rzed sobą;

๏

lew ą ręką kład zie w oreczek za sobą;

๏

p raw ą ręką kład zie w oreczek na głow ie;

๏

lew ą ręką zd ejm u je w oreczek z głow y i kład zie go p rzed sobą.

Teraz nau czyciel w ykonu je p od obne czynnoś ci z w oreczkiem , ale najp ierw m ów i, co będ ą robili (np . lew ą ręką p ołożym y w oreczek n a głow ie), a p otem w ykonu je je. W kolejnej w ersji zad ania – nau czyciel m ów i sam e p olecenia i obserw u je, jak w ykonu ją je d zieci. Teraz chętne (w ybrane) d ziecko w chod zi w rolę nau czyciela, robi coś z w oreczkiem , a p ozostałe d zieci (i nau czyciel) naś lad u ją je. N au czyciel m oże p ow tórzyć zabaw ę z różnym i d zieć m i. Koment arz W

t ej

z abaw ie koncent rujemy

się na

w y różnianiu kierunków

lew a, praw a

siebie. Dz ieci

umiesz cz ają w orecz ek po okreś lonej st ronie sw ojego ciała. Poniew aż w ażny jest kierunek praw a -lew a, dlat ego naucz y ciel pow inien st ać do dz ieci t y łem.

W parach kładziemy w oreczki po różnych stronach swojego ciała N au czyciel p rzykleja na p od łod ze taś m ę. Dzieci d obierają się w p ary. Każd a p ara siad a tak, aby jed no d ziecko sied ziało za taś m ą, a d ru gie p rzed taś m ą. Dzieci sied zą jed no za d ru gim . Aktyw noś ci uczniów :

๏

trzym ają w tej sam ej ręce w oreczek;

๏

d ziecko, które sied zi za taś m ą robi coś z w oreczkiem , a jego p artner, to naś lad u je;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

๏

zam ieniają się rolam i (p rzesiad ają się);

๏

osoba p ierw sza w p arze m ów i, co będ zie robić , d op iero p otem to w ykonu je. Jego p artner w ykonu je zad anie, korzystając z instru kcji słow nej lu b z naś lad ow nictw a;

๏

zam ieniają się rolam i (p rzesiad ają się);

๏

siad ają p rzod em d o siebie;

๏

naś lad u ją czynnoś ci w ykonyw ane z w oreczkiem .

Koment arz Po raz pierw sz y dz ieci pracują w parach. Poz w alamy im dobrać się w pary , t ak jak chcą. Naucz y ciel musi obserw ow ać , cz y każde dz iecko w ie, co t o z nacz y dobrać się w pary i cz y nie dosz ło do sy t uacji, że kt óreś dz iecko nie ma part nera – w t edy part nerem dla niego jest naucz y ciel. Dz ieci inicjują cz y nnoś ci z w orecz kiem, naz y w ają je i naś ladują. Kiedy dz ieci siedz ą naprz eciw ko siebie, z achodz i z jaw isko lust rz anego odbicia. Jest ono bardz o t rudne dla dz iecka, dlat ego może się jesz cz e z darz y ć , że jedno dz iecko t rz y ma w orecz ek w praw ej ręce, a jego part ner chw y t a w orecz ek lew ą ręką. To z nak dla naucz y ciela, że dz ieci pot rz ebują doś w iadcz eń w z akresie orient ow ania się w lust rz any m odbiciu. Dz ieci okreś lają t eż kierunki w st osunku do drugiej osoby , np. w orecz ek leży po praw ej st ronie koleżanki. Taś ma prz y klejona na podłodz e poz w oli z aprow adz ić porz ądek w prost y sposób i ułat w i naucz y cielow i w y daw anie dz ieciom poleceń.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

i niep ow tarzalny. W Programie edukacji w cz esnosz kolnej w dz iałaniu „Mniej mów cie – w ięcej dz iałajcie” w sw oim tem p ie. Jed

๏ ๏

Pod staw ow e zad anie nau czyciela p olega na w nikliw ej obserw acji d zieci41 42 : ;

๏ ๏ – w czoraj p orad zili sobie z p od obnym zad

๏ ๏ ๏ ๏ ๏ ๏

sze; m ają znaczące tru d noś ci w p oczątkow ym okresie nau ki czytania i p isania;

z tru d em

๏ N jed nak p

ostrzegaw cze – sko iom m łod szych u czniów . W każd ej gru p ie znajd u ją się u czniow ie, którzy p racu ją szybciej niż p ozostali, zad ają w iele p ytań, są d ociekliw i. Często m ają fragm entaryczne zainteresow ania, szczególnie interesu ją ich w ybrane obszary czy d zied ziny w ied zy lu b u m ie d zieci od p ow ied zi na p ytanie, ale p od ejm ow ane p rzez szczególnie u zasad nione zastosow anie w p rzyp ad ku u czniów szczególnie u zd olnionych. realizacji Program u p rop onu jem y:

Nauczycieli obliguje d 7 roku w spraw ie zasad ud zielania i organizacji pomocy psychologiczno-ped agogicznej w publicznych przed szkolach, szkołach i placów kach Dz.U. nr 228, poz. 1487–1492. 42 jalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nauczycieli, MEN 2011. p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

๏ ๏

– zgod nie z tą zasad ą są u łożone treś ci w p oszczególnych zakresach i obszarach ed u kacji; –

๏

od siebie na

–

๏

zaskakiw ane –

rozu m u je na p oziom ie op eracyjnym razem było 30 cm . Dla u cznia, który rozu m u je na p oziom ie p rzed op eracyjnym , zad –

๏

๏ ๏

zadania problemow e – p rzeznaczone d la w szystkich u czniów , nie tylko tych najzd olniejszych; tego typ u w yzw ania kontroli p oznaw czej; dodatkow e prace domow e i zadania pozaszkolne zad aw ane w p orozu m ieniu z rod zicam i;

–

szym u czniom ; , np . od w ied zania m u zeów ,

๏ w ystaw , brania u d ziału w konku rsach, zaw od ach.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

7. Opis założonych osiągnięć ucznia z pod ziałem na kolejne klasy i poszczególne ed ukacje Zakładane osiągnięcia W tym p oszczególne ed u kacje. Ed u kacje zaś d zielim y na obszary.

u m iejętnoś ci i w iad om oś ci są nad al p ow tarzane, p ogłębiane, rozszerzane. Opis założonych osiągnięć ucznia w edukacji matematycznej ze w spomaganiem rozw oju umysłow ego założone osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji matematycznej klasa I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Od pornoś ć em ocjonalna na trud ne sytuacje

• rad zi sobie w sytuacjach trud nych i w ym agających w ysiłku intelektualnego;

Orientacja w przestrzeni

• w skazuje i słow nie okreś la kierunki od siebie, od • w skazuje i słow nie okreś la kierunki na rysunku; d rugiej osoby; w yprowadza kierunki od osoby usytuow anej na ry sunku tyłem , przod em, bokiem ; okreś la położenie jed nego • w skazuje i słow nie okreś la położenie przed m iotu w stosunku d o człow ieka, przed m iotu w stosunku do przed m iotu w stosunku d o innego; d rugiego przed m iotu; • stosuje um ow y zw iązane z orientacją na rysunku, np. • w skazuje i słow nie okreś la kierunki na kartce okreś la osoby znajd ujące się na zdjęciach; papieru; • stosuje okreś lenia: na wierzchu, na spodzie, pomiędzy, zarów no w od niesieniu d o realnych obiektów , jak i tych • rysuje strzałki w e w łaś ciw ych kierunkach ; przed staw ionych na rysunku; • d ostrzega efekt lustrzanego od bicia i rad zi sobie z nim ;

Klasyfikacja

• grupuje obiekty w ed ług pod anej cechy, którą • okreś la kryteria, w ed ług których obiekty zostały spostrzega wzrokiem ; tworzy kolekcje; pogrupowane; • w yszukuje i grupuje obiekty, które posiad ają pod aną • d efiniuje, czyli okreś la cechy obiektów, które pozw alają cechę; zaliczyć je do d anej kategorii; • segreguje obiekty w ed ług podanej cechy, której nie m ożna spostrzec wzrokiem , np. wed ług przeznaczenia; • segreguje obiekty, biorąc pod uwagę d w ie, trzy cechy; • w nioskuje o zm ianach zw iązanych z układ em obiektów – nie zm ienia się ich liczba, zm ienia się tylko układ ; • w nioskuje o zm ianach zw iązanych z d odaniem , a potem od jęciem takiej sam ej liczby obiektów ;

Wnioskowanie o zm ianach

Szeregowanie

• układ a obiekty w serie rosnące i m alejące, np. od • przew id uje kolejny obiekt w serii; najd łuższego do najkrótszego lub od najw ęższego d o • porząd kuje zbiory w ed ług wzrastającej i m alejącej liczby najszerszego; obiektów ; • znajd uje m iejsce obiektu w serii; • num eruje obiekty w ułożonej serii; • w skazuje dany obiekt w serii; • okreś la obiekt następny i poprzed ni w serii;

Myś lenie przez analogię

• stosuje zależnoś ć , jaka zachodzi pom ięd zy obiektam i A i B, do okreś lenia zależnoś ci pom ięd zy obiektam i C i D; • d ostrzega sposób w ykonania czynnoś ci i stosuje go w innej, ale pod obnej sytuacji;

Myś lenie przyczynowoskutkow e

• okreś la skutek na pod staw ie przyczyny w sytuacjach codziennych; • okreś la przyczynę na pod staw ie skutku w sytuacjach codziennych;

Regularnoś ci

wzrokiem (na konkretach, na • przekłada rytm y z jed nej reprezentacji na d rugą; • rozpoznaje realistycznych i sym bolicznych rysunkach) i słuchem • uzupełnia luki w dostrzeżonych regularnoś ciach ; pow tarzające się regularnoś ci; • kontynuuje układ y rytm iczne o w zorze AAA, AB; ABC, ABCD, AABB, AABBCC, ABBA;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

założone osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji matematycznej klasa I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Czas

• w ym ienia w od pow ied niej kolejnoś ci nazw y d ni • okreś la pory dnia; tygod nia; • używ a pojęcia tydzień w dw óch znaczeniach: w znaczeniu • rozpoznaje różne kalendarze oraz okreś la ich ad m inistracyjnym oraz jako sied em kolejnych d ni zastosow anie; tygod nia; • znajd uje w kalendarzu m iesiąc, liczbę tygod ni, liczbę • stosuje okreś lenia: dziś , wczoraj, przedwczoraj, jutro, d ni w m iesiącu ; pojutrze; • rozum ie pojęcia rok w znaczeniu ad m inistracyjnym (kalend arzow ym ) oraz jako d w anaś cie kolejnych m iesięcy; • w ym ienia w od pow ied niej kolejnoś ci nazw y m iesięcy w roku; • d okonuje prostych obliczeń kalend arzow ych na dniach tygod nia oraz m iesiącach w roku • od czytuje i zaznacza pełne godziny na zegarze (układ 12god zinny) • stosuje okreś lenia: wcześ niej/póź niej; • d okonuje prostych obliczeń zegarow ych; • rozum ie relacje typu starszy/ m łod szy; o tyle lat starszy/ o tyle lat m łod szy, o ile lat starszy/ o ile lat m łod szy;

Liczenie

• przelicza różne obiekty, także przem ijające w jak • liczy po 10 w jak najw iększym zakresie; najw iększym zakresie • liczy w różnych kierunkach; przelicza obiekty nieuporząd kow ane; przelicza obiekty ułożone po okręgu; • od różnia liczenie popraw ne od błęd nego; • liczy od danej liczby w zakresie co najm niej 20; • liczy w spak w zakresie co najm niej 20; • w nioskuje o stałoś ci liczby obiektów w zbiorze;

Równolicznoś ć • porów nuje liczebnoś ci d wóch zbiorów za pomocą d w óch m etod: przeliczania obiektów oraz łączenia obiektów w pary; • używ a okreś leń: tyle samo, więcej, mniej; • ustala, czy po zm ianie ułożenia obiektów w jed nym z d w óch rów nolicznych zbiorów nadal w obu jest po tyle sam o obiektów ; Liczby naturalne

• posługuje się liczbam i naturalnym i od 0 d o 20 w • stosuje porów nyw anie różnicow e liczb w zakresie 0–20; aspekcie porząd kow ym , kard ynalnym i • stosuje pojęcie para; w yróżnia liczby parzyste i sym bolicznym ; nieparzyste w zakresie 20; • w yod rębnia w liczbach d rugiej d ziesiątki liczbę • stosuje liczby od 0 do 20 w aspekcie m iarow ym : d ziesiątek i jed noś ci, a w zapisie tych liczb cyfry ✓m ierzy d ługoś ci linijką, sum uje d ługoś ci d wóch d ziesiątek i cyfry jed noś ci; przed m iotów w yrażone w centymetrach (w zakresie 20 cm ); • rozkład a liczby w zakresie 20 na składniki (d w a skład niki i w ięcej niż d w a); od kryw a w iele ✓d odaje i odejm uje w agi prod uktów i w yraża sum y w kom binacji rozkład u danej liczby; kilogram ach w zakresie 20 kg; ✓d odaje i od ejm uje iloś ci płynu w zakresie 20 l.; • d ostrzega zw iązek liczby porząd kow ej z kard ynalną; porząd kuje liczby z zakresu 0–20 od najm niejszej do • najw iększej i od w rotnie; okreś lanie m iejsce liczby w ciągu liczbow ym (na chod niczku liczbow ym ); • okreś la liczebnoś ci zbioru bez kod ow ania w jak najw iększym zakresie; • w yróżnia zbiory o danej liczbie obiektów bez kod ow ania w jak najw iększym zakresie; • porów nuje liczby od 0 do 20;

Rachow anie

• d odaje i od ejm uje na palcach i innych zbiorach zastępczych bez zapisywania d ziałań w jak najw iększym zakresie; • d olicza i od licza na zbiorach zastępczych lub w m yś li; • d odaje i od ejm uje w zakresie 20 oraz zapisuje obliczenia za pomocą cyfr i znaków d ziałań m atematycznych;

Działania okienkow e

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

• d olicza do 10; • korzysta w obliczeniach z praw a przem iennoś ci d odawania; • d ostrzega i korzysta ze zw iązków dodawania z od ejmowaniem ; • w ykonuje obliczania złożone w zakresie 20; • w ielokrotnie dodaje takie sam e liczby w zakresie 20;

• ustala w działaniu nieznany skład nik oraz nieznany od jemnik (w zakresie 20);

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

założone osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji matematycznej klasa I Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Zadania z treś cią

• rad zi sobie w sytuacjach życiow ych, których pom yś lne zakończenie w ymaga d od aw ania lub od ejmowania; • rozw iązuje proste zadania z treś cią na d od aw anie i od ejmowanie za pomocą sym ulacji na konkretach, rysunkach pom ocniczych lub przez w ykonywanie w yłącznie działań na liczbach; • zapisuje rozw iązanie zadania z treś cią za pom ocą cyfr i znaków działań matematycznych ;

• rozw iązuje proste zadania z treś cią, w których trzeba zastosow ać porów nyw anie różnicow e; • rozw iązuje proste zadania z treś cią, w których zależnoś ci m iędzy liczbam i można przed staw ić za pom ocą d ziałania okienkow ego (ustalenie nieznanego skład nika, nieznanego od jem nika); • rozw iązuje złożone zadania z treś cią w ym agające zastosow ania dw óch d ziałań; • rozw iązuje zad ania otwarte; • rozw iązuje proste zadania z treś cią celow o ź le sform ułow ane: układ a pytanie d o treś ci zadania, uzupełnia treś ci zad ania d anym i; • układ a zadania z treś cią: do historyjek obrazkow ych, do obrazków , na których przed staw iona jest akcja, d o d ziałania dod awania i od ejm ow ania;

Obliczenia pieniężne

• • • • • • •

rozpoznaje monety: 1 zł, 2 zł, 5 zł; rozpoznaje monety: 1 gr, 2 gr, 5 gr, 10 gr, 20 gr; rozpoznaje banknoty: 10 zł i 20 zł; stosuje pojęcie cena towaru; w skazuje prod ukty d roższe/ tańsze; szacuje wartoś ci pod staw ow ych prod uktów; szacuje, czy w ystarczy pienięd zy na zakup okreś lonego tow aru; • oblicza wartoś ci zakupów (zakres obliczeń do 20 zł); • zna pojęcie d ługu i w id zi koniecznoś ć spłacania go;

• porów nuje wartoś ci m onet i banknotów ; • rozum ie zależnoś ć : za monetę o w iększym nom inale m ożna otrzymać kilka innych m onet o m niejszym nom inale; • d odaje i od ejm uje złotów ki w zakresie 20 zł; • d odaje i od ejm uje grosze w zakresie 20 gr;

Sym etria

• d ostrzega sym etrię na rysunkach, na kształtach figur geom etrycznych, układ ach kropek;

Figury geom etryczne płaskie – koło, prostokąt, kw ad rat, trójkąt

• projektuje szlaczki, rozety, ornamenty; • pow iększa i pom niejsza figury geom etryczne;

Obszar

• rozpoznaje i nazywa kształt koła, prostokąta, kwad ratu, trójkąta w otoczeniu i na rysunkach; • konstruuje prostokąty i trójkąty z patyczków o różnej d ługoś ci; • rysuje, w ycina prostokąty, kw ad raty i trójkąty po ś ladzie; • obrysow uje szablony kół, trójkątów, prostokątów i kw ad ratów ; • porów nuje d ługoś ci boków prostokątów poprzez bezpoś red nie przyłożenie ich d o siebie;

Figury geom etryczne płaskie – od cinek

• rozpoznaje i nazyw a odcinki; • m ierzy d ługoś ci od cinków (d o 20 cm ); • rysuje od cinki o pod anej d ługoś ci w centym etrach (w zakresie 20 cm ); • porów nuje d ługoś ci od cinków ;

Bryły geom etryczne

• rozpoznaje i nazywa w otoczeniu bryły: ku le, w alce, sześ ciany; • lepi kule z plasteliny; w skazuje kule m niejsze i w iększe;

Długoś ć

• m ierzy d ługoś ć , szerokoś ć , w ysokoś ć tego sam ego przed m iotu różnym i m iarkam i; dobiera m iarkę d o m ierzonego obiektu; • porów nuje obiekty pod względ em d ługoś ci, w ysokoś ci i szerokoś ci; • stosuje pojęcie 1 centymetr; • m ierzy d ługoś ci za pomocą linijki;

Ciężar

• konstruuje wagę szalkow ą; d ostrzega rów now agę na • stosuje pojęcie 1 kilogram; w adze; • stosuje skrót kg; • w aży obiekty za pom ocą um ownych odw ażników, • w nioskuje o tym, że ciężar nie zależy tylko od w ielkoś ci np. klocków; obiektu ; • porów nuje ciężary obiektów , stosuje okreś lenia: cięż szy, lż ejszy, waż y tyle samo; • w ie, że tow ary są pakowane w ed ług w agi prod uktu ;

Płyny

•

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

• w nioskuje o stałoś ci d ługoś ci obiektu pom im o obserw ow anych zm ian w jego kształcie; • stosuje skrót cm; • zapisuje w yniki pom iaru; • w skazuje obiekty krótsze, d łuższe, o takiej sam ej d ługoś ci;

• od m ierza iloś ci płynu za pomocą różnych m iarek; • m ierzy pojem noś ci naczyń przez w lew anie d o nich płynu; • stosuje rozumowania typu: naczynia o różnym kształcie i w ysokoś ci m ogą m ieć taką sam ą pojem noś ć ; • porów nuje pojem noś ci naczyń i stosuje okreś lenia: tyle samo, mniej/więcej płynu; • stosuje pojęcie 1 litr; • stosuje skrót l; • od m ierza płyny m iarką litrow ą;

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

założone osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji matematycznej klasa I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Tem peratura

• zna zastosow anie term om etru; • od czytuje tem peraturę na termometrze (liczby w zakresie 20); • stosuje pojęcie 1 stopień Celsjusza;

Od czytywanie i zapisywanie d anych w tabeli

• od czytuje i zapisu je d ane w prostej tabeli kilku kolum now ej; • od czytuje i zapisuje dane w tabeli z uw zględ nieniem kolum n i w ersów; • d okonuje obliczeń w tabelach na dodawanie i od ejmowanie; założone osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji matematycznej klasa II

Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Orientacja w przestrzeni

• w skazuje kierunek w celu w ytłum aczenia, jak dojś ć do okreś lonego punktu (otoczenie znane d ziecku);

Klasyfikacja

• w yróżnia w zbiorze podzbiór; • w yróżnia obiekty, które spełniają dw a kryteria; • zauw aża sytuacje, kied y nie da się w yróżnić obiektów o pod anych cechach;

Szeregowanie

• okreś la zasad y, w ed ług której utw orzono serię;

Myś lenie przyczynowo – skutkow e

• okreś lanie w arunki, kied y dana przyczyna spow od uje okreś lony skutek; • okreś la przyczynę, gd y znany jest skutek i warunki jakie zad ziałały; • okreś la skutki, gd y d ana jest przyczyna i warunki jakie zaistniały;

Regularnoś ci

• okreś la zasad y, na jakich utworzono regularnoś ć ;

Czas

• chronologicznie porząd kuje d aty w obrębie jed nego • od czytuje i zapisuje daty w form ule: 11 kw ietnia/ 11.04; m iesiąca; • od czytuje i zaznacza pełne god ziny na zegarze analogow ym (ze w skazów kam i) i cyfrow ym (w yś w ietlającym cyfry) w układzie 24-godzinnym ; • posługuje się pojęciam i: minuta, kwadrans, pół godziny, godzina;

Liczenie

• liczy po 100 w przód i w tył w zakresie co najm niej • liczy po 2, 3, 5 w przód i w tył w zakresie co najm niej 100; 1000;

Liczby naturalne

• posługuje się liczbam i naturalnym i d o 100 w aspekcie porząd kow ym, kard ynalnym i sym bolicznym ; • zapisuje cyfram i i odczytuje liczby w zakresie 100; zam ienia zapis słow ny liczby na cyfrow y i od w rotnie; • porów nuje dowolne dw ie liczby w zakresie 100 słow nie i z użyciem znaków : <, >, =; • od czytuje i zapisu je liczby od I d o XII w system ie rzym skim ; • stosuje liczby od 0 do 100 w aspekcie m iarow ym : ✓d odaje i od ejm uje d ługoś ci dw óch, trzech przed m iotów i w yraża w ynik w centym etrach w zakresie 100 cm; ✓d odaje i od ejm uje d ługoś ci dw óch, trzech przed m iotów i w yraża w ynik w metrach; ✓d odaje i od ejm uje wagi prod uktów i w yraża w ynik w kilogramach w zakresie 100 kg; ✓d odaje i od ejm uje iloś ci płynu i w yraża w ynik w litrach w zakresie 100 l;

Rachow anie – d odawanie i od ejmowanie

• d odaje i od ejm uje w zakresie 100 i zapisuje obliczenia • w ykonuje działania złożone na dod awanie i od ejmowanie za pomocą cyfr i znaków d ziałań m atematycznych; w zakresie 100; • d ostrzega i praktycznie korzysta ze zw iązków • korzysta w obliczeniach z praw przem iennoś ci i d odawania z od ejm ow aniem , spraw dza w ynik łącznoś ci dodawania; od ejmowania za pomocą dodawania oraz dodawania • zaznacza na chod niczku liczbow ym proste operacje za pomocą od ejmowania; d odawania i odejmowania; • w skazuje w zapisie d ziałania skład niki i sum ę oraz od jemną, odjem nik i różnicę;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

• w yod rębnia w liczbach z przedziału 0–100: liczbę setek, liczbę d ziesiątek i liczbę jed noś ci, a w zapisie liczby: cyfrę setek, cyfrę dziesiątek i cyfrę jed noś ci; • rozkład a liczby z zakresu 0–100 na skład niki; pod aje w iele kom binacji rozkład u liczby; • d ostrzega zw iązek liczby porząd kow ej z kard ynalną; • porząd kuje liczby z zakresu 0–100 od najmniejszej d o najw iększej i odw rotnie; okreś la m iejsca liczby w ciągu liczbow ym (na chod niczku liczbow ym ); ustala brakujące liczby w d anym ciągu; • porów nuje kilka liczb w zakresie 100 słownie i z użyciem znaków: <, >, =; • stosuje porów nyw anie różnicow e liczb w zakresie 100; • w yróżnia liczby parzyste i nieparzyste z zakresu 100;

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

założone osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji matematycznej klasa I Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Rachow anie – m nożenie i d zielenie

• spraw d za w ynik dzielenia za pomocą mnożenia;

• od czytuje, zapisuje i oblicza d ziałania m nożenia w zakresie 30; • od czytuje, zapisuje i oblicza d ziałania d zielenia w zakresie 30; • d ostrzega i praktycznie korzysta ze zw iązków mnożenia z d zieleniem ; • korzysta w obliczeniach z praw a przem iennoś ci m nożenia; • oblicza kolejne w ielokrotnoś ci danej liczby; • w skazuje i nazyw a w d ziałaniu m nożenia czynniki i iloczyn;

Działania okienkow e (rów nania jed nod ziałanio w e)

• rozw iązuje łatw e rów nania jed nodziałaniow e z niew iad om ą w postaci okienka: ustala nieznany skład nik, nieznany od jem nik, nieznaną od jem ną, nieznany czynnik;

Zadania z treś cią (w tym zad ania tekstow e)

• rozw iązuje proste zad ania z treś cią na m nożenie i • rozw iązuje proste zad ania z treś cią, w których zależnoś ci d zielenie oraz zapisuje jego rozw iązanie za pomocą m ięd zy liczbam i można przed staw ić za pomocą d ziałania cyfr i znaków działań matematycznych ; okienkow ego (ustalanie nieznanej od jemnej); • układ a zadania z treś cią do d ziałania m nożenia i d zielenia;

Obliczenia pieniężne

• • • •

rozpoznaje monetę 50 gr; • d odaje i od ejm uje złote w zakresie 100 zł; rozpoznaje banknoty: 50 zł, 100 zł; • d odaje i od ejm uje grosze w zakresie 100 gr; stosuje p ojęcia: cena towaru, wartoś ć towaru; • oblicza resztę z zakupów w złotów kach ; stosuje proste obliczenia typu: cena – iloś ć (liczba) – wartoś ć ;

Figury płaskie • rysuje figury w pom niejszeniu i pow iększeniu ; geom etryczne – koło, prostokąt, kw ad rat, trójkąt

• rysuje, w ycina prostokąty, kw ad raty i trójkąty bez ś lad u; • rysuje prostokąty i kw ad raty na pokratkowanym papierze (kratki o boku 1 cm ); • m ierzy linijką boki prostokątów oraz p orów nuje ich d ługoś ci;

Figury płaskie geom etryczne – od cinek, linia

• w skazuje linię;

Bryły geom etryczne

i nazywa w sw oim otoczeniu • rozpoznaje prostopad łoś ciany; • w skazuje na przed m iotach w kształcie walca ś ciany w kształcie koła; • w skazuje na przed m iotach w kształcie sześ cianu ś ciany w kształcie kw ad ratu, liczy je; • w skazuje na przed m iotach w kształcie prostopad łoś cianu ś ciany w kształcie prostokąta i kwad ratu, liczy je;

Długoś ć (szerokoś ć , w ysokoś ć , od ległoś ć )

• stosuje pojęcie 1 metr; • m ierzy d ługoś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci za pomocą m iarki kraw ieckiej; zapisuje w yniki pom iaru; • stosuje skrót m; • porów nuje d ługoś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci m ierzone za pomocą m iarki kraw ieckiej; w skazuje obiekty krótsze, d łuższe, o takiej sam ej d ługoś ci, szerokoś ci lub w ysokoś ci; • stosuje w zapisach d otyczących porów nyw ania d ługoś ci, szerokoś ci, w ysokoś ci oraz od ległoś ci znaki: <, >, =;

Ciężar (w aga)

• w aży obiekty na różnych wagach, od czytuje w yniki • stosuje w zapisach dotyczących porów nywania wag znaki: w ażenia i zapisuje je; <, >, =; • stosuje pojęcie pół kilograma;

Płyny

• stosuje okreś lenia: litr, pół litra, ć wierć litra;

w zapisach dotyczących porów nyw ania • stosuje pojem noś ci znaki: <, > , =, pom ięd zy w artoś ciam i w yrażonym i w litrach;

Tem peratura

• stosuje okreś lenia: temperatura wzrosła, temperatura obniż yła się; temperatura wzrosła o tyle stopni/temperatura obniż yła się o tyle stopni;

Od czytuje i zapisuje dane w tabeli

• d okonuje obliczeń w tabelach na m nożenie i d zielenie;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

założone osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji matematycznej klasa III Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Orientacja w przestrzeni

• okreś la, gd zie znajd uje się przed m iot lub jak d ojś ć d o w ybranego m iejsca na pod staw ie schematycznego rysunku; • orientuje się na prostych planach, mapach fizycznych przed staw iających fragm ent m iejscowoś ci;

Klasyfikacja

• tw orzy zbiór na zasadach negacji; • w skazuje obiekty, które nie należą d o danego zbioru; • w skazuje zbiory puste oraz zbiory rozłączne;

Szeregowanie

• układ a te sam e obiekty w różne serie; • szuka zależnoś ci pom iędzy m iejscem obiektu w serii, a cechą, w ed ług której utworzono serię;

Regularnoś ci

• d ostrzega regularnoś ci w układach, w których sposób kod ow ania tego nie ułatw ia;

Czas

• porząd kuje chronologicznie d aty w obrębie jed nego • okreś la i porów nuje liczby d ni w poszczególnych roku ; m iesiącach; • od czytuje i zaznacza m inuty na zegarze analogow ym (ze w skazów kam i) i cyfrow ym (w yś w ietlającym cyfry) w układ zie 12-godzinnym i 24-godzinnym ; • d okonuje obliczeń kalendarzow ych (na d niach) i zegarow ych (na m inutach); • liczy po 1000 w jak najw iększym zakresie w przód i w tył;

Liczenie Liczby naturalne

• stosuje liczby od 0 do 100 w aspekcie m iarow ym : • stosuje porów nyw anie ilorazow e; ✓d odaje i od ejm uje d ługoś ci dw óch, trzech • zaznacza liczby na osi liczbow ej, porów nuje liczby na osi przed m iotów i w yraża w ynik w kilom etrach (w liczbow ej; zakresie 100 km ) i w m ilim etrach (w zakresie 100 mm ); ✓d odaje i od ejm uje wagi prod uktów i w yraża w ynik w d ekagram ach (w zakresie 100 dag) i w gram ach (w zakresie 100 g);

Rachow anie – d odawanie i od ejmowanie

obliczenia złożone na dodawanie, • w ykonuje od ejmowanie, m nożenie i dzielenie w zakresie 100; złożone na d odawanie i • w ykonuje obliczenia od ejmowanie z użyciem naw iasu; • zaznacza na osi liczbow ej operacje d od aw ania i od ejmowania; • zapisuje i od czytuje dodawanie i od ejm owanie na grafach; • posługuje się w obliczeniach kalkulatorem ;

Rachow anie – m nożenie i d zielenie

• pod aje z pam ięci iloczyny w zakresie tabliczki • w skazuje i nazyw a w działaniu dzielenia dzielną, dzielnik m nożenia; i iloraz; • w ykonuje proste obliczenia na d zielenie z resztą; • w ykonuje złożone obliczenia na mnożenie i d zielenie; na d odawanie i • w ykonuje złożone obliczenia od ejmowanie oraz mnożenie i dzielenie; • posługuje się w obliczeniach kalkulatorem ;

Działania okienkow e (rów nania jed nod ziałanio w e)

• rozw iązuje łatw e rów nania jed nodziałaniow e z niew iad om ą w postaci okienka: ustala nieznany, d zielnik, nieznaną d zielną;

Zadania z treś cią (w tym zad ania tekstow e)

• rozw iązuje proste zad nia z treś cią, w których trzeba zastosow ać porów nyw anie ilorazow e; • rozw iązuje proste zad ania z treś cią, w których zależnoś ci m ięd zy liczbam i można przed staw ić za pomocą d ziałania okienkow ego (ustalenie nieznanego czynnika, d zielnika, d zielnej);

Ułam ki

• d zieli w ielkoś ci na 2, 3, 4 rów ne częś ci; • w yróżnia częś ci w pod zielonej w ielkoś ci; • stosuje okreś lenia: całoś ć , połowa, ć wiartka, jedna trzecia całoś ci itp.; • d okonuje na konkretnych przedm iotach porównań typu: połowa to więcej niż ć wiartka, ć wiartka to mniej niż jedna trzecia całoś ci itp.;

Obliczenia pieniężne

• rozpoznaje banknot 200 zł;

Sym etria

• rysuje d rugą połowę figury sym etrycznej;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

założone osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji matematycznej klasa I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Figury płaskie • oblicza obwod y trójkątów, kwad ratów i prostokątów ; • w ie, że kwad rat jest szczególnym rod zajem prostokąta; geom etryczne – • liczy boki i kąty w ielokątów ; koło, prostokąt, kw ad rat, trójkąt Figury płaskie • m ierzy i rysuje od cinki o d ługoś ci w yrażonej w • rysuje za pom ocą linijki różne od cinki na papierze geom etryczne – m ilim etrach, porów nuje ich d ługoś ci; kratkowanym; od cinek, • oblicza d ługoś ci łam anych; łam ana, linia • w skazuje i w ytycza linie proste, krzyw e i łamane; prosta, krzywa • w skazuje od cinki rów noległe; Długoś ć (szerokoś ć , w ysokoś ć , od ległoś ć )

• stosuje pojęcia: 1 milimetr, 1 kilometr;

• stosuje skróty: mm, km;

Ciężar (w aga)

• stosuje pojęcia: 1 gram, 1 dekagram;

• stosuje skróty: g, dag; • stosuje w zapisach d otyczących porów nywania wagi w ażonych obiektów znaki: <, >, =, pom ięd zy w artoś ciam i w yrażonym i w tych sam ych jed nostkach (gramach, d ekagramach);

Tem peratura

• oblicza o ile wzrosła/ obniżyła się tem peratura;

Od czytuje i zapisuje dane w tabeli

• bud uje proste tabele;

Opis założonych osiągnięć ucznia w edukacji społecznej z etyką i w ychow aniem patriotycznym założone osiągnięcia ucznia w edukacji społecznej w klasie I Obszar Własna tożsam oś ć

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

• okreś la relacje m iędzy najbliższym i; • nie niszczy ś w iad om ie swojego otoczenia; • w yjaś nia, co w ynika z przynależnoś ci d o sw ojej • opow iada o najważniejszych trad ycjach kulturow ych rod ziny; sw ojego regionu ; • pod aje status ad m inistracyjny sw ojej m iejscowoś ci (w ieś , m iasto); • w ie, że Polska należy d o Unii Europejskiej; • rozpoznaje sym bole narodow e: flagę, god ło, hym n narodow y, hym n i flagę Unii Europejskiej;

Porozum iewani • w spółpracuje z innym i w zabaw ie, w nauce szkolnej e się i w sytuacjach życiow ych; • przestrzega reguły obow iązujące w społecznoś ci d ziecięcej: w spółpracuje w zabawach i w sytuacjach zad aniow ych; ś w iecie • przestrzega reguły obow iązujące w d orosłych: grzecznie zw raca się d o innych, ustępuje starszym m iejsca w autobusie, pod aje upuszczony przed m iot itp.; • przestrzega zasad y bezpieczeństw a: w ym ienia najczęś ciej w ystępujące zagrożenia ze strony lud zi; pod aje d o kogo i w jaki sposób należy się zw rócić o pom oc; w ym ienia najważniejsze zasad y bezpiecznego organizowania zabaw ; • zw raca się o pomoc, gd y zaistnieje taka sytuacja; • organizuje zabaw y w bezpiecznych m iejscach ;

Inne treś ci

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• • • •

kom unikuje swoje potrzeby; w eryfikuje skutecznoś ć kom unikowania się; porozum iewa się z d rugim człow iekiem ; cierpliw ie czeka i radzi sobie z od roczoną gratyfikacją;

• pod aje, czym zajm uje się policjant, strażak, lekarz, w eterynarz i jak można się do nich zw rócić o pomoc;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

założone osiągnięcia ucznia w edukacji społecznej w klasie II Obszar Własna tożsam oś ć

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• opow iada o najbliższej okolicy, o jej najw ażniejszych obiektach, trad ycjach, m iejscach pam ięci narodow ej; • okreś la region w jakim m ieszka; • uczestniczy w w ydarzeniach organizowanych przez społecznoś ć lokalną; • opow iada o najw ażniejszych tradycjach kulturow ych sw ojego regionu; • okreś la, że Polska należy d o Unii Europejskiej; • rozpoznaje sym bole narodow e: flagę, god ło, hym n narodow y, hym n i flagę Unii Europejskiej;

Porozum iewani • zachow uje się kulturalnie w stosunku d o dorosłych i e się rów ieś ników ; • przestrzega zasad y bezpieczeństw a: w ym ienia najczęś ciej w ystępujące zagrożenia ze strony lud zi; w yjaś nia, d o kogo i w jaki sposób należy się zw rócić o pomoc; w ym ienia najw ażniejsze zasad y bezpiecznego organizowania zabaw ; • pow iadam ia d orosłych o w ypad ku, zagrożeniu, niebezpieczeństw ie; • pod aje num ery telefonów : pogotow ia ratunkow ego, policji, straży pożarnej i num er alarm ow y 112; • utrzym uje dobre relacji z sąsiadam i w m iejscu zam ieszkania; • pom aga innym; • respektuje prawo innych do pracy i w ypoczynku ;

Inne treś ci

• w yjaś nia, czym zajm uje się strażak i kolejarz; • w ym ienia swoje prawa i obow iązki jako ucznia; • w yw iązuje się ze sw oich obow iązków oraz zabiega o sw oje prawa; • w ykonuje polecenia i zadania kierow ane d o niego przez nauczyciela; najważniejszych szkolnych • bierze ud ział w w yd arzeniach; założone osiągnięcia ucznia w edukacji społecznej w klasie III

Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Własna tożsam oś ć

• w ym ienia najważniejsze w ydarzenia historyczne • w ym ienia najstarsze m iasta Polski; Polski; • w yjaś nia, kto spraw uje w ład zę w Polsce; • w skazuje lud zi zasłużonych d la m iejscowoś ci, d la Polski i d la ś w iata; sylw etki w ielkich Polaków, sław nych m ieszkańców jego m iejscowoś ci;

Inne treś ci

• w yjaś nia, czym zajm uje się aptekarz, policjant, w eterynarz, rolnik, piekarz, film ow iec;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie edukacji polonistycznej osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji polonistycznej w klasie I Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Słuchanie i m ów ienie

• obdarza uw agą dzieci i d orosłych, słucha ich w ypow iedzi; • słucha czytanych przez nauczyciela utworów ; • m ów i o sw oich spostrzeżeniach, potrzebach i od czuciach; • zad aje pytania i od pow iada na pytania; • uczestniczy w rozmowach: w kulturalny sposób zw raca się d o rozm ów cy, m ów i na temat; • d ostosow uje ton głosu d o sytuacji;

• trafnie d obra słow nictwo: nazyw a osoby, przed m ioty, zw ierzęta, roś liny, zjaw iska przyrod nicze, cechy i czynnoś ci, a także stany emocjonalne i swoje potrzeby; • słucha aud ycji oraz nagrań piosenek, d ź w ięków i m elod ii; • w yróżnia postacie i zd arzenia, m iejsce i czas akcji w czytanym przez nauczyciela utw orze literackim ; • ustala chronologię w ydarzeń w czytanym przez nauczyciela utw orze literackim ; • zad aje pytania do czytanych przez nauczyciela tekstów i znajd uje od pow ied zi na pytania postaw ione d o tekstu; • opisuje ustnie przed m ioty, osoby, krajobrazy; • opow iada ustnie o zdarzeniach; • skład a życzenia różnym osobom z różnych okazji; • stosuje w w ypow ied ziach w yrazy w ieloznaczne;

Czytanie

• od czytuje uproszczone rysunki, piktogram y, znaki inform acyjne i napisy; • rozpoznaje w szystkie litery alfabetu (m ałe i w ielkie, pisane i d rukowane); • czyta proste, krótkie teksty; • czyta samodzielnie lektury w skazane przez nauczyciela; • korzysta z pomocą nauczyciela z pakietów ed ukacyjnych;

• czyta krótkie, kilkuzd aniow e teksty z respektow aniem znaków przestankow ych: kropki, przecinka, znaku zapytania, w ykrzyknika; • w yróżnia postacie i zd arzenia, m iejsce i czas akcji w czytanym samodzielnie prostym utw orze literackim ; • ustala chronologię w ydarzeń w czytanym samodzielnie prostym utworze literackim ; • zad aje pytania do czytanych sam odzielnie prostych tekstów i znajd uje od pow iedzi na pytania postaw ione d o prostego tekstu;

Pisanie

• pisze w szystkich litery alfabetu m ałe i w ielkie, • przepisuje litery, w yrazy, krótkie zdania ; przestrzegając pod stawow ych zasad kaligrafii; • pisze proste, krótkie zd ania; • pisze z pam ięci w yrazy oraz proste, krótkie zdania; • d ba o estetykę pism a; • korzysta z pomocą nauczyciela z pakietów ed ukacyjnych;

Kultura języka

• d zieli w yrazy mów ione na głoski, pisane na litery, różnicuje sam ogłoski i spółgłoski, rozpoznaje i nazywa d w uznaki; rozpoznaje, nazywa sylaby; d zieli w yrazy na sylaby; • interesu je się książką i czytaniem ;

Obszar

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

• posługuje się i d ostrzega różnice pom iędzy zdaniam i oznajm ującym i, pytającym i, rozkazującym i; • od różnia utw ory pisane w ierszem i prozą; • stosuje „i” jako łącznik w zdaniu; • stosuje zasad y pisowni w ielkiej litery w im ionach i nazw iskach, a także nazw ach m iejscow oś ci i krajów , też na początku zdania; • stosuje zasad y pisowni w yrazów ze zm iękczeniam i; • zapisuje w yrazy z d w uznakam i; • popraw nie zapisuje najczęś ciej spotykane w yrazy z trud noś ciam i ortograficznym i; • zapisuje skróty poznaw ane n a zajęciach z ed ukacji m atematycznej (zł, gr, m , kg, l, ℃); • interesuje się literaturą d ziecięcą (baś nie, opow iadania, kom iksy); • Interesuje się czasopism am i d la dzieci;

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji polonistycznej w klasie I Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Obszar Małe form y teatralne

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• ilustruje m im iką, gestem , ru chem zachow ania • przygotow uje proste rekw izyty; bohatera literackiego lub bohatera w ym yś lonego przez siebie; • posługuje się rekw izytem w od gryw anej scence; • od tw arza z pam ięci teksty d la dzieci (w iersze, piosenki, fragm enty prozy); osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji polonistycznej w klasie II Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Słuchanie i m ów ienie

• słucha czytanych przez nauczyciela utworów ; • popraw nie artykułuje głoski, akcentuje w yrazy, stosuje pauzy i w łaś ciw ą intonację w zdaniach oznajm ujących, pytających i rozkazujących; stosuje form uły grzecznoś ciow e; • m ów i o sw oich spostrzeżeniach, potrzebach i od czuciach, • zad aje pytania i od pow iada na pytania; • uczestniczy w rozmowach: w kulturalny sposób zw raca się d o rozm ów cy, m ów i na temat; • w yróżnia postacie i zd arzenia, m iejsce i czas akcji w czytanym przez nauczyciela utw orze literackim ; • ustala chronologię w yd arzeń w czytanym przez nauczyciela utw orze literackim ; • w yraża w łasne zd anie o postaciach z literatury i zdarzeniach zarówno z literatury jak i życia; • opisuje ustnie przed m ioty, osoby, krajobrazy; • opow iada ustnie o zdarzeniach; • tw orzy opow iadania twórcze; • skład a życzenia różnym osobom z różnych okazji; • zaprasza różne osoby na różne zdarzenia; • recytuje w iersze z uwzględ nieniem : intonacji, siły głosu, tem pa, pauz; • d obiera w łaś ciw ą form ę komunikow ania się w różnych sytuacjach społecznych ;

• słucha w ypow iedzi aktorów w sztukach teatralnych; • słucha nagrań utworów m uzycznych, monologów i d ialogów w interpretacji aktorskiej; • zad aje pytania do czytanych przez nauczyciela tekstów i znajd uje od pow ied zi na pytania postaw ione d o tekstu; • stosuje w w ypow ied ziach w yrazy w ieloznaczne; • nadaje tytuły pojed ynczym obrazkom , zd jęciom oraz historyjkom obrazkow ym ; • układ a pytania na pod staw ie od pow iedzi; • stosuje w w ypow iedziach ustnych w yrazy o podobnym lub przeciw nym znaczeniu; • tw orzy rodziny w yrazów, dobiera w yrazy pokrew ne; • przytacza różne przysłow ia;

Czytanie

krótkie, kilkuzdaniow e teksty z • czyta respektow aniem znaków przestankow ych: kropki, przecinka, znaku zapytania, w ykrzyknika; • w yróżnia postacie i zd arzenia, m iejsce i czas akcji w czytanym samodzielnie prostym utw orze literackim ; chronologię w yd arzeń w czytanym • ustala sam odzielnie prostym utw orze literackim ; • czyta samodzielnie lektury w skazane przez nauczyciela; • korzysta z pomocą nauczyciela z pakietów ed ukacyjnych; • poszukuje w tekś cie potrzebne inform acje; korzysta ze słow ników i encykloped ii d la dzieci; • od czytuje informacje z zaproszeń, zaw iad om ień, listów , notatek do kroniki;

• zad aje pytania do czytanych sam odzielnie prostych tekstów i znajd uje od pow iedzi na pytania postaw ione d o prostego tekstu; • czyta utw ory w ierszowane oraz napisy inform acyjne, instrukcje oraz polecenia i w yłuskuje z nich potrzebne inform acje; • czyta d ialogi; • czyta w ybrane fragm enty utw orów literackich z pod ziałem na role; • od daje głosem nastrój w czytanym tekś cie; • czyta cicho i w yłuskuje z tekstu potrzebne informacje; • czyta kom iksy; • w yróżnia i nazyw a w ś ród utw orów literackich opow iadania, opisy i d ialogi;

Pisanie

• • • •

Obszar

• • • •

pisze zdania oraz kilkuzd aniow e w ypow iedzi; • stosuje w w ypow iedziach pisem nych pisze z pam ięci w yrazy oraz proste, krótkie zdania; pod obnym lub przeciw nym znaczeniu ; przepisuje litery, w yrazy, krótkie zdania; pisze krótkie opisy przed m iotów , osób, zw ierząt, krajobrazów; pisze ze słuchu w yrazy oraz proste zdania; układ a i zapisuje zd ania oznajm ujące, pytające, rozkazujące; d ba o estetykę pism a; korzysta z pomocą nauczyciela z pakietów ed ukacyjnych;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

w yrazy

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji polonistycznej w klasie I Obszar Kultura języka

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• rozróżniania litery i głoski; • w yróżnia w yrazy w zdaniu i zdania w tekś cie; • rozpoznaje teksty użytkowe: zaw iadom ienia, listy, życzenia z różnych okazji, zaproszenia, notatki d o kroniki; • interesuje się książką i czytaniem .

• posługuje się i d ostrzega różnice pom iędzy zdaniam i oznajm ującym i, pytającym i, rozkazującym i; • od różnia utw ory pisane w ierszem i prozą; • w yróżnia litery i głoski w w yrazach z d w uznakam i; • rozpoznaje w yd arzenia realistyczne i fantastyczne w utw orach literackich; • rozpoznaje zw rotki w w ierszu; • rozpoznaje w yrazy rym ujące się; • nazywa czynnoś ci; • w yróżnia czasow niki; • nazywa osoby, zawod y, zw ierzęta, roś liny, rzeczy; • w yróżnia rzeczow niki; • w skazuje czasowniki w liczbie pojed ynczej i mnogiej; • w skazuje rzeczowniki w liczbie pojed ynczej i mnogiej; • stosuje czasownik i rzeczow nik we w łaś ciw ej liczbie; • zna alfabet i potrafi posłużyć się nim przy rozw iązywaniu problem u; • stosuje zasad y pisowni w yrazów z rz i ó w ym iennym ; • popraw nie zapisuje najczęś ciej spotykane w yrazy z rz i ó niew ym iennym ; • stosuje zasad y pisowni w yrazów z utratą dź w ięczno ś ci w ew nątrz w yrazu; • stosuje zasad y pisowni w yrazów z utratą dź w ięcznoś ci na końcu w yrazu; • popraw nie zapisuje w yrazy z ą i ę w ystępujące w opracow yw anych tekstach oraz w czasownikach typu: wziął, wzięła; znaki interpunkcyjne: kropki, pytajnik, • stosuje w ykrzyknik na końcu zdania, przecinek przy w yliczaniu ; • korzysta z biblioteki; • interesuje się czasopism am i d la dzieci;

Małe form y teatralne

• inscenizuje krótkie teksty lub tekstów ;

fragm enty d łuższych

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji polonistycznej w k lasie III Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Słuchanie i m ów ienie

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej • słucha czytane przez nauczyciela utw ory poetyckie; • przeprowadza w yw iad y z osobam i d orosłym i i in nym i d zieć m i; • bierze ud ział w d yskusjach, argum entuje w łasne zdanie w d yskusji; • skład a ustne spraw ozdania z wycieczek, uroczystoś ci, zdarzeń szkolnych i lokalnych; • rozpoznaje w yrazy bliskoznaczne; • rozpoznaje w yrazy gw arow e; • posługuje się zw rotam i, zw iązkam i frazeologicznym i które zna m .in. z tekstów literackich; • przytacza różne przysłow ia i porów nania ;

Czytanie

• czyta w ybrane przez siebie lektury;

• czyta głoś no i cicho z jed noczesnym rozum ieniem treś ci; • w skazuje w tekś cie od pow ied nie fragm enty i argum entuje swój w ybór; • w skazuje w yd arzenia istotne d la przebiegu akcji utworu; • w skazuje w utworze bohaterów głów nych i postacie d rugoplanow e; • rozpoznaje w ś ród utworów literackich legend ę;

Pisanie

• pisze z pam ięci kilkuzd aniow e teksty; • pisze krótkie opow iadania o zd arzeniach życiow ych, opow iadania na pod staw ie historyjek obrazkow ych, przed staw ień teatralnych, film ów , aud ycji rad iow ych, w id ow isk telew izyjnych; • pisze życzenia, zaproszenia, notatki d o kroniki, listy, ogłoszenia, zaw iadom ienia, podziękowania, w pisy d o pam iętników , SMS-y, listy e-m ail;

• ad resuje list; • staw ia i zapisuje pytania zw iązane z w yd arzeniam i z życia, w ypow iedziam i różnych osób oraz om aw ianym i tekstam i literackim i, w ysłuchanym i aud ycjam i; • staw ia i zapisuje pytania d o w yw iad u; w ykaz np. zabytków historycznych, • sporządza przyrod niczych; • tw orzy i zapisuje proste rym owanki, w ierszyki; • układ a i zapisuje opow iad ania twórcze; • planuje notatki na stronie, zachow ując od pow ied nie od stępy pom iędzy w yrazam i, zd aniam i i frazam i pisanego teksu, stosuje akapity;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji polonistycznej w klasie I Obszar Kultura języka

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• rozróżniania litery i głoski; • stosuje alfabet przy korzystaniu ze słow ników i encykloped ii; • w yróżnia w yrazy w zdaniu i zdania w tekś cie; • rozpoznaje teksty użytkowe: zaw iadom ienia, listy, • zapisuje często stosow ane skróty skróty: ulica – ul., num er życzenia z różnych okazji, zaproszenia, notatki d o – nr, strona – s., rok – r.; kroniki; • rozpoznaje rodzaje rzeczow nika; • okreś la cechy osób, zw ierząt, roś lin, rzeczy; • w skazuje przym iotniki; • stosuje liczebniki na oznaczanie liczby i kolejnoś ci przed m iotów; • zachow uje w tekstach zgod noś ć form rzeczow nika i czasownika oraz rzeczow nika i przym iotnika; • stosuje zasad ę pisow ni w yrazów z końców kam i: -ów , ów ka; • stosuje zasad ę pisow ni w yrazów z „rz” po spółgłoskach; • stosuje zasad ę pisow ni w yrazów z „ż” w ym iennym ; • popraw nie zapisuje częś ciej spotykane w yrazy z „h” i „ch” oraz „ż”; • zapisuje liczebniki; • stosuje zasad ę pisow ni przeczenia nie z czasow nikam i i przym iotnikam i; • d zieli w yrazy na sylaby, przenosząc częś ć w yrazu do następnego w iersza; • korzysta z czytelni;

Małe form y teatralne

• bierze czynny ud ział w organizacji przed staw ienia teatralnego na pod staw ie w ybranego utworu ;

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie języka obcego now ożytnego osiągnięcia ucznia w zakresie języka obcego now ożytnego w klasie I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Porozum iewani e się z osobam i, które mów ią innym językiem

• słucha prostych poleceń i w łaś ciw ie na nie reaguje; • nazywa obiekty z najbliższego otoczenia; • recytuje w ierszyki i rym ow anki; ś piew a piosenki z repertuaru d ziecięcego; • słucha opow iadane przez nauczyciela historyjki, w spierane obrazkam i, przed m iotam i i gestam i;

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

osiągnięcia ucznia w zakresie języka obcego now ożytnego w klasie II Obszar Słuchanie i m ów ienie w obcym języku

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• rozróżnia znaczenia w yrazów o podobnym brzm ieniu; • rozpoznaje i posługuje się zw rotam i stosow anym i na co d zień; • słucha krótkich opow iad ań i baś ni przed staw ianych też za pomocą obrazów i gestów nauczyciela; • słucha prostych d ialogów w nagraniach aud io i vid eo; • zad aje pytania i od pow iad a na pytania stosując w yuczone zw roty; • opisuje obiekty z najbliższego otoczenia; • w ystępuje w m iniprzed staw ieniach teatralnych ;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie języka obcego now ożytnego w klasie I Obszar Pisanie i czytanie w obcym języku

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• czyta i podaje znaczenie w yrazów i prostych zdań; • czyta i pod aje znaczenie prostych d ialogów w historyjkach obrazkow ych; • przepisuje w yrazy i zd ania; • korzysta ze słow ników obrazkowych ; osiągnięcia ucznia w zakresie języka obcego now ożytnego w klasie III

Obszar Pisanie i czytanie w obcym języku

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• czyta książeczki i korzysta z m ultim ed iów ;

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie edukacji plastycznej osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji plastycznej w klasie I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Percepcja sztuki

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej • opow iada o pracy artysty; • opow iada o zjaw iskach realnych i fantastycznych w d ziełach plastycznych, które ogląda; • nazywa w ybrane arcydzieła sztuki;

Ekspresja przez • ilustruje sceny, sytuacje realne i fantastyczne • uw zględ nia w pracach plastycznych w ielkoś ci, proporcje sztukę inspirow ane w yobraź nią, literaturą, m uzyką, i układ y obiektów; otoczeniem społecznym i przyrodniczym ; • projektuje i w ykonuje różne form y sztuki użytkow ej; z narzędzi m ultim ed ialnych przy • fotografuje, tworzy kolekcje fotografii; • korzysta ilustrow aniu scen, sytuacji realnych i fantastycznych inspirow anych w yobraź nią, literaturą, m uzyką, otoczeniem społecznym i przyrodniczym ; • w ykonuje proste rekw izyty (np. lalki, pacynki) i w ykorzystuje je w małych formach teatralnych; • tw orzy przed m ioty charakterystyczne d la sztuki lud ow ej sw ojego regionu ;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji plastycznej w klasie II Obszar Percepcja sztuki

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• opow iada o zabytkach i dziełach sztuki sw ojego • ogląd a i w ypow iada się na temat ilustracji w książkach d la ś rod ow iska rodzinnego, szkolnego i lokalnego; d zieci oraz w czasopism ach przeznaczonych d la d zieci; • opow iada o trad ycjach sw ojego ś rod ow iska • ogląd a i od czytuje informacje oraz w ypow iada się na rod zinnego, szkolnego i lokalnego; tem at reportaży z gazet (gazetki szkolnej, gazety lokalnej); w życiu kulturalnym sw ojego • uczestniczy ś rod ow iska rodzinnego, szkolnego i lokalnego; • w ym ienia placów ki kultury d ziałające w ś rodow isku lokalnym ; • korzysta z przekazów m ed ialnych d otyczących d ziałalnoś ci plastycznej człow ieka; • stosuje przekazy m ed ialne w e własnej d ziałalnoś ci tw órczej; • nie pod pisuje się pod pracam i, których sam nie w ykonał; • opow iada o architekturze i sztukach plastycznych jako dzied zinach działalnoś ci twórczej człow ieka; • opow iada o fotografice i film ie; • opow iada o telew izji i internecie; • opow iada o rzem ioś le artystycznym inspirow anym historią i geografią regionu; • opisuje cechy charakterystyczne d zieł architektury i sztuk plastycznych należących d o polskiego d ziedzictwa kultury, posługując się elem entarnym i term inam i w łaś ciw ym i d la tych d ziedzin d ziałalnoś ci twórczej;

Ekspresja przez • posługuje się różnym i technikam i plastycznym i na sztukę płaszczyź nie i w przestrzeni, stosując okreś lone m ateriały, narzędzia i techniki plastyczne; • posługuje się takim i ś rod kam i w yrazu plastycznego jak kształt, barwa, faktura; • projektuje i w ykonuje różne form y użytkowe, też służące kształtowaniu w łasnego w izerunku i otoczenia oraz upow szechnianiu kultu ry w ś rod ow isku szkolnym , stosując okreś lone narzędzia i w ytwory przekazów med ialnych;

• przed staw ia i w yraża w pracach plastycznych w łasne przeżycia, obserw acje, marzenia, w yobrażenia; • przygotow uje reportaże fotograficzne; porów nuje zd jęcia z rzeczyw istoś cią, dostrzega m iejsca, w których zrobione były zdjęcia oraz osoby, które na nich się znajd ują; • robi zdjęcia tak, żeby było na nich w idać temat przew od ni, żeby zd jęcie było czytelne; • uczestniczy w klasow ych, szkolnych lub m ięd zyszkolnych konkursach plastycznych, fotograficznych ;

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji plastycznej w klasie III Obszar Percepcja sztuki

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• opisuje cechy charakterystyczne d zieł architektury i • m ów i o ogląd anych film ach: rozróżnia film y anim ow ane i sztuk plastycznych należących d o europejskiego fabularne; opow iada o początkach kina; d ziedzictwa kultury, posługując się elem entarnym i • om aw ia i ocenia ogląd ane program y telew izyjne i term inam i w łaś ciw ym i d la tych d ziedzin słuchane aud ycje rad iow e; d ziałalnoś ci twórczej; • opow iada o reklamach w mass med iach: w skazuje różnice pom ięd zy tym , co jest reklam ą, a tym co nie jest reklam ą; pod aje różnice m iędzy reklam am i w czasopism ach, rad iu i telew izji; ocenia reklam y i w skazuje te, które podobają się jem u i nie pod obają, uzasad nia sw oją opinię w ybór; m ów i o tym, czego dow iedział się z reklam y; • rozpoznaje kolory pod stawow e, pochod ne oraz barw y ciepłych i zim ne; • integruje d yscypliny sztuki poprzez łączenie różnych form ekspresji ruchow ej, słow nej, m uzycznej i plastycznej w ram ach okreś lonego projektu ;

Ekspresja przez sztukę

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie edukacji muzycznej osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji muzycznej w klasie I Obszar Słuchanie i rozum ienie m uzyki

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• w yraża w sposób w erbalny i niew erbalny sw oje • w ykonuje ilustracje plastyczne do słuchanej m uzyki; d oznania w trakcie i po w ysłuchaniu m uzyki;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji muzycznej w klasie I Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Obszar Ś piew anie i m uzykowanie

• • • •

Kultura m uzyczna

• rozpoznaje zapis m uzyki; • zachow uje się kulturalnie na koncercie; • zachow uje się stosownie w trakcie ś piew ania hym nu narodow ego;

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

pow tarza prostą m elod ię; • akom paniuje d o piosenek i zabaw za pomocą efektów ś piew a piosenki z dziecięcego repertuaru ; akustycznych z w ykorzystaniem różnych przedm iotów , w ykonuje ś piew anki i rym owanki; instrum entów perkusyjnych; od tw arza proste rytm y głosem, klaskaniem i na instrum entach perkusyjnych; • realizuje proste schematy rytm iczne tataizacją, ruchem całego ciała; • w yraża nastrój i charakter m uzyki pląsem i tańcem, reaguje na zm ianę tem pa i d ynam iki;

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji muzycznej w klasie II Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Słuchanie i rozum ienie m uzyki

(maszerowaniem , bieganiem , • reaguje ruchem pod skakiwaniem ) na puls rytm iczny i jego zm iany, zm iany tem pa, m etrum i d ynam iki; • rozróżnia pod staw ow e elem enty notacji m uzycznej (cała nuta, półnuta, ć w ierć nuta, ósem ka, pauza); w yraża ruchem czas trwania wartoś ci rytm icznych, nut i pauz; • rozpoznaje utwory w ykonyw ane solo i zespołow o, na chór i orkiestrę; • rozpoznaje pod stawowe form y m uzyczne – AB – w skazuje ruchem lub gestem ich kolejne częś ci;

Ś piew anie i m uzykowanie

• ś piew a w zespole piosenki ze słuchu – nie m niej niż 10 utworów; • ś piew a hym n narodow y; • gra na instrum entach perkusyjnych proste rytm y i w zory rytm iczne; • gra na instrum entach m elod ycznych proste m elod ie i akom paniam enty; • realizuje sylabam i rytm icznym i, gestem oraz ruchem proste rytm y oraz wzory rytm iczne; • reaguje ruchem na puls rytm iczny i jego zm iany, zm iany tem pa, m etrum i d ynam iki (m aszeruje, biega, pod skakuje); • tańczy pod stawow e kroki i figury polki; • tw orzy ilustracje d ź w iękow e d o tekstów i obrazów ; • im prow izuje głosem i na instrum entach w ed ług ustalonych zasad ; • w ykonuje proste utwory, interpretuje je zgodnie z ich rod zajem i funkcją;

Kultura m uzyczna

• rozpoznaje instrum enty m uzyczne: fortepian, gitarę, • uczestniczy w w ydarzeniu m uzycznym ; skrzypce, trąbkę, flet, perkusję; osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji muzycznej w klasie III

Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Słuchanie i rozum ienie m uzyki

• rozpoznaje pod stawow e form y m uzyczne – ABA – • bierze ud ział w d yskusji na tem at em ocji i od czuć , jakie w skazuje ruchem lub gestem ich kolejne częś ci; w yw ołuje m uzyka; • rozróżnia style w m uzyce: m uzykę klasyczną, lud ow ą, • rozpoznaje rodzaje głosów lud zkich: sopran, bas; rozryw kow ą; • słucha polskiej m uzyki klasycznej; • w ypow iad a się na temat m uzyki, jaką lubi, o sw oich upod obaniach m uzycznych ;

Ś piew anie i m uzykowanie

• tańczy pod stawow e kroki i figury krakow iaka oraz • ilustruje d ź w iękiem krótkie w ierszyki; innego prostego tańca lud ow ego; • od tw arza układ choreograficzny do okreś lonej m uzyki; • im prow izuje rytm y d o w ierszy oraz na pod any temat;

Kultura m uzyczna

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

• w ypow iad a się na temat przyś piew ek lud ow ych ;

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie edukacji technicznej osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji technicznej w klasie I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Wychowanie techniczne

• w ypow iad a się na temat d aw nych i obecnych • w ypow iad a się na temat pod stawow ych urząd zeń sposobów w ykorzystywania siły przyrod y: w iatru, m echanicznych, znanych m u z d om u lub ze szkoły; w od y; • w ypow iad a się na temat pod stawow ych urząd zeń • opisuje jak działają urząd zenia dom ow e – od kurzacz, elektrycznych, znanych m u z domu lub ze szkoły; zegar; • posługuje się u rząd zeniam i dom ow ym i – latarką, od kurzaczem ;

Działalnoś ć konstrukcyjna

• m ajsterkuje; • bud uje z różnorod nych przed m iotów dostępnych w otoczeniu szałas, nam iot, wagę, tor przeszkód ; • konstruuje urządzenia techniczne z gotow ych zestaw ów do montażu ;

Bezpieczeństwo • utrzym uje porząd ek w okół siebie, sprząta po sobie i w łasne i innych pom aga innym w utrzym aniu porząd ku; • w ypow iad a się na temat zagrożeń w ynikających z niew łaś ciw ego używania narzędzi i urząd zeń technicznych; • w ypow iad a się na temat zasad w łaś ciw ego zachowania się w sytuacji w ypad ku – o sposobach pow iadam iania dorosłych; podaje num ery telefonów alarm ow ych; • bezpiecznie porusza się po d rogach, także row erow ych; • bezpiecznie korzysta ze ś rod ków kom unikacji; osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji technicznej w klasie II Obszar Wychowanie techniczne

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• w ypow iad a się na temat sposobów w ytwarzania • w ypow iad a się na temat pod stawow ych urząd zeń przed m iotów codziennego użytku: m ebli, d om ów , m echanicznych, znanych m u z d om u lub ze szkoły; sam ochod ów , sprzętu gospod arstw a d omow ego; • w ypow iad a się na temat pod stawow ych urząd zeń i opisuje pojazd y transportow e: elektrycznych, znanych m u z domu lub ze szkoły; • w ym ienia sam ochod y, statki, sam oloty; • w ypow iad a się na temat narzęd zi i przyrząd ów w ytwórczych; różne rod zaje bud ow li: bud ynki • opisuje m ieszkaniow e, biurowe, przem ysłow e; • w ypow iad a się na temat urządzeń inform atycznych, takich jak różne m od ele kom puterów czy laptopów , telefonów kom órkow ych; • opisuje sposób d ziałania latarki; • okreś la wartoś ć urządzeń technicznych z punktu w id zenia ich cech użytkow ych: urząd zenia o łatw ej lub trud nej obsłud ze; • okreś la wartoś ć urządzeń technicznych z punktu w id zenia ich estetyki: urządzenia ład ne lub brzyd kie;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji technicznej w klasie I Obszar Działalnoś ć konstrukcyjna

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• przed staw ia pom ysły rozw iązań technicznych: • w ykonuje przed m ioty użytkow e (skrzyneczki, pud ełka), planuje kolejne czynnoś ci, dobiera od pow ied nie w łaś ciw ie je ozd abia zgodnie z ich przeznaczeniem ; m ateriały (papier, d rew no, m etal, tworzywo sztuczne, m ateriał w łókienniczy) oraz narzędzia; • od m ierza potrzebną iloś ci materiału; • tnie papier, tekturę itp.; • m ontuje mod ele papierow e i z tworzyw sztucznych; • korzysta z prostych instrukcji i schem atów rysunkow ych przy budowaniu lataw ca, makiety d omów ;

Bezpieczeństwo • utrzym uje ład i porząd ek w m iejscu pracy; w łasne i innych • w ypow iad a się na temat zagrożeń w ynikających z niew łaś ciw ego używania narzędzi i urząd zeń technicznych; • bezpiecznie porusza się po d rogach, też row erow ych; • bezpiecznie korzysta ze ś rod ków kom unikacji; • w ypow iad a się na temat zasad w łaś ciw ego zachowania się w sytuacji w ypad ku – o sposobach pow iadam iania dorosłych; podaje num ery telefonów alarm ow ych;

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji technicznej w klasie III Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Wychowanie techniczne

• opisuje różne rodzaje bud ow li: m osty, tunele, w ieże; • opisuje w łaś ciw oś ci różnych m ateriałów: m etalu, d rew na, tw orzyw a sztucznego, materiału w łókienniczego; • opisuje d ziałanie prąd nicy rowerow ej; • okreś la wartoś ć urządzeń technicznych z punktu • w ypow iad a się na temat telefonii kom órkow ej; w id zenia cech ekonom icznych: urząd zenia tanie lub • w ypow iad a się na tem at historii techniki, znaczenia d rogie w zakupie i użytkowaniu ; rozwoju techniki w XX i XXI w ieku; • korzysta z prostych przepisów kulinarnych; • nakryw a do stołu na różne okazje; • opisuje sposoby przygotow yw ania posiłków : gotowanie, pieczenie, smażenie;

Działalnoś ć konstrukcyjna

• korzysta z prostych instrukcji i schem atów • z pom ocą dorosłego piecze proste ciasta oraz przyrządza rysunkow ych przy bud ow aniu m akiety m ostów , różne d esery; m od eli samochodów , samolotów i statków; • z pom ocą dorosłego przygotow uje sałatki i surów ki oraz obw od y elektryczne: szeregow e i kanapki; • m ontuje rów noległe z w ykorzystaniem gotow ych zestaw ów ; • przyrząd za posiłki: kroi, obiera, ugniata, m iesza, sm aruje;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie edukacji przyrodniczej osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji przyrodniczej w klasie I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji przyrodniczej w klasie I Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• opisuje roś liny rosnące w parku, w sad zie, w ogrodzie, na d ziałce; • w ym ienia warunki konieczne d o rozw oju roś lin; • zakłada proste hod ow le i upraw y; • w ypow iad a się na temat zagrożeń ze strony roś lin: trujące owoce, liś cie, grzyby; • w ym ienia zasad y zachowania się w przypad ku zjedzenia trującej roś liny;

• w ym ienia niektóre roś liny chronione; • w ypow iad a się na tem at d rzew w ich naturalnym ś rod ow isku: opisuje bud ow ę d rzewa; rozpoznaje i nazywa w ybrane gatunki d rzew ; opisuje d rzew a iglaste rosnące w lesie i w parku; rozpoznaje charakterystyczne igły i szyszki; • rozpoznaje lasy liś ciaste i iglaste; • w ypow iad a się na temat prac w ykonywanych przez człow ieka na polu: m ów i o pracach na polu w zależnoś ci od pory roku; opisuje kolejnoś ć w ykonywania prac – od siania do zbierania plonów ; • w ypow iad a się na temat prac w ykonywanych przez sad ow nika i ogrodnika: opisuje prace w sadzie i w ogrodzie w zależnoś ci od pory roku; opisuje kolejnoś ć w ykonywania prac – od siania i sadzenia d o zbierania plonów; • rozpoznaje i nazyw a warzywa i ow oce; • w ym ienia sposoby przetwarzania w arzyw i owoców ; • w ym ienia narzędzia ogrod nicze;

Ś w iat zw ierząt • w ym ienia zw ierzęta żyjące w parku, w sad zie, w ogrodzie, na d ziałce, rozpoznaje je na zdjęciach; • w ypow iad a się na tem at sposobów przystosow ania się zw ierząt d o poszczególnych pór roku; • w ym ienia warunki konieczne d o rozw oju zw ierząt; • w ypow iad a się na temat pożytków jakie przynoszą ś rod ow isku zw ierzęta; • w ypow iad a się na temat zagrożeń ze strony zw ierząt; • w ym ienia zasad y zachowania się w przypad ku spotkania chorego lub niebezpiecznego zw ierzęcia ;

• w ym ienia nazw y niektórych zw ierząt chronionych, rozpoznaje je na zd jęciach; • w ym ienia nazw y legow isk zw ierząt leś nych, rozpoznaje je na zd jęciach i w czasie spacerów po lesie; • w ym ienia zw ierzęta żyjące w gospodarstw ie w iejskim , rozpoznaje je na zd jęciach; • w ym ienia nazw y niektórych ptaków i rozpoznaje je na zd jęciach lub w ś rodow isku naturalnym ; • w ypow iad a się na temat życia pszczół; opisuje sposób otrzym yw ania naturalnego m iod u; • opiekuje się zw ierzętam i d om ow ym i;

Obszar Ś w iat roś lin

Przyrod a nieożyw iona

• w ypow iad a się na tem at znaczenia wod y w życiu człow ieka, roś lin i zw ierząt;

Ochrona ś rod ow iska

• w ypow iad a się na temat zagrożeń d la ś rod ow iska przyrod niczego ze strony człow ieka; • w ym ienia pod stawowe zasad y ochrony przyrod y; nie ś m ieci, szanuje roś liny, zachow uje się cicho w parku i w lesie; • w ym ienia zasad y oszczęd zania w od y; oszczęd za w od ę; • w ym ienia zasad y segregow ania ś m ieci; segreguje ś m ieci; się d laczego należy stosować • Wypow iad a opakowania ekologiczne; stosuje opakowania ekologiczne;

Pogoda i zjaw iska atmosferyczne

• obserw uje pogod ę i prow ad zi obrazkow y kalend arz pogod y; • słucha osobę zapow iadającą pogod ę w rad iu i w telew izji, stosuje się d o podanych inform acji o pogodzie; zjaw iska charakterystyczne d la • nazywa poszczególnych pór roku; pod ejm uje rozsąd ne d ecyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo w ynikające z pogod y; zagrożenia ze strony zjaw isk • w ym ienia atmosferycznych; zachow uje się bezpiecznie podczas burzy, huraganu, powodzi, pożaru ; osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji przyrodniczej w klasie II

Obszar Ś w iat roś lin

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• w ym ienia nazw y roś lin rosnących w zbiornikach • w ym ienia nazw y d rzew i krzew ów ow ocow ych; w od nych; rozpoznaje je na zdjęciach; rozpoznaje je w ś rod ow isku naturalnym lub na zd jęciach; • w ym ienia nazw y roś lin typow ych d la w ybranych • w ypow iad a się na temat pracy sadow nika; regionów Polski; rozpoznaje je na zd jęciach ; • opisuje rozw ój roś lin „od nasienia do nasienia”; • w ym ienia nazw y owoców egzotycznych; rozpoznaje je;

Ś w iat zw ierząt • w ym ienia nazw y zw ierząt typowych d la w ybranych • w ypow iad a się na tem at ptaków : opisuje ich bud ow ę, regionów Polski; rozpoznaje je na zd jęciach; sposób od żyw iania, tryb życia; opisuje pracę ornitologa; • w ym ienia nazw y egzotycznych zw ierząt; rozpoznaje • d zieli zw ierzęta na pożyteczne i szkod niki; je na zd jęciach; • w ypow iad a się na tem at ssaków : opisuje ich bud ow ę, sposób odżyw iania, tryb życia; rozróżnia ssaki d orosłe i • w ypow iad a się na tem at częś ci ciała i organów w ew nętrznych zw ierząt: serce, płuca, żołąd ek; ich m łod e; podaje różnice m ięd zy ssakam i a ptakam i;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji przyrodniczej w klasie I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Człow iek

• nazywa częś ci ciała i organów w ewnętrznych człow ieka: serce, płuca, żołąd ek; pod stawow e zasad y racjonalnego • w ym ienia od żyw iania się; w m iarę m ożliw oś ci dostosow uje się d o nich; się na temat koniecznoś ci • w ypow iad a kontrolowania stanu zd row ia i stosowania się d o zaleceń stomatologa i lekarza; w m iarę możliw oś ci d ostosow uje się d o zaleceń lekarza i stom atologa; • w m iarę możliw oś ci d ba o zd rowie i bezpieczeństwo sw oje i innych;

Przyrod a nieożyw iona

• obserw uje i prow adzi proste d oś w iadczenia • w yjaś nia zależnoś ć następstwa pór d nia od ruchu przyrod nicze, analizuje je i wiąże przyczynę ze obrotow ego ziem i wokół w łasnej osi; skutkiem ; • opisuje zm iany stanu skupienia w od y: parowanie, skraplanie, zam arzanie; potrafi d oprowadzić wod ę d o • opisuje charakterystyczne elementy krajobrazów Polski: nad morskiego, nizinnego, górskiego; parowania oraz zam rozić i od m rozić wod ę; rozpoznaje te krajobrazy na zdjęciach; • w ypow iad a się na temat naturalnego ukształtowanie terenu; naturalnych zbiorników w od nych; rozpoznaje w • w yjaś nia zależnoś ci zjaw isk przyrod y od pór roku; • w ypow iad a się na temat znaczenia pow ietrza i wod y ś rod ow isku naturalnym lub na zd jęciach morze, jezioro, d la życia; staw , rzekę; • od czytuje prostą legend y m apy fizycznej; • korzysta z m apy fizycznej – od czytuje nazw y krain geograficznych; • opisuje sw oją m iejscowoś ć : jej krajobraz, roś liny, zw ierzęta, kulturę; • nazywa państw a graniczących z Polską; potrafi w skazać je na mapie fizycznej;

Ochrona ś rod ow iska

• pod ejm uje proste d ziałania na rzecz ochrony przyrod y w sw oim ś rod ow isku; • w ypow iad a się na temat zagrożeń d la ś rodow iska przyrod niczego ze strony człow ieka: nad m ierny hałas, kłusow nictw o; zachow uje się cicho w lesie, w parku ;

Pogoda i zjaw iska atmosferyczne

• w ypow iad a się na temat zagrożeń ze strony zjaw isk • nazywa składniki pogod y; atmosferycznych: ś nieżycy, law iny; • nazywa urząd zenia do obserwacji i pom iarów stanów pogod y oraz opisuje ich zastosow anie; rozpoznaje je, np. • w ym ienia zasad y bezpiecznego zachowania się w sytuacji ś nieżycy i law iny; na zdjęciach; • w yjaś nia znaczenie d eszczu w przyrodzie; osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji przyrodniczej w klasie III

Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Ś w iat roś lin

• w ym ienia nazw y roś lin z kolejnych warstw lasu; • w ym ienia nazw y zbóż; rozpoznaje je w ś rodow isku naturalnym lub na zdjęciach ;

Ś w iat zw ierząt

• w yróżnia w ś ród zw ierząt ow ad y, ptaki i ssaki; • w ym ienia nazw y zw ierząt mórz i oceanów; rozpoznaje je na zdjęciach; • w yróżnia zw ierzęta roś linożerne, m ięsożerne i w szystkożerne;

Przyrod a nieożyw iona

w pływ ś w iatła słonecznego na • opisuje krążenie wod y w przyrod zie; • w yjaś nia cyklicznoś ć życia na Ziem i; • opisuje d rogę rzeki od ź ród ła do ujś cia; • w ypow iad a się na temat znaczenia w ybranych skał i • w skazuje na m apie fizycznej Polski głów ne rzeki, m inerałów d la człow ieka; najw iększe m iasta, granice Polski, sąsiad ów, jego m iejscowoś ć ; • w ypow iad a się na temat sąsiadów Polski; • nazywa głów ne kierunki ś w iata; • opisuje położenie sąsiadów Polski w zględ em Polski; • nazywa i od najd uje na m apie w ybrane kraje Unii Europejskiej; • w ym ienia nazw y stolic w ybranych krajów Unii Europejskiej; • opisuje trad ycje narod ow e w tym zw yczaje ś w iąteczne w w ybranych krajach Unii Europejskiej, pod aje ciekawostki na tem at zabytków i osobliw oś ci;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie edukacji przyrodniczej w klasie I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Ochrona ś rod ow iska

• w yjaś nia, co to jest recykling; • w ypow iad a się na temat ratowania przyrod y; • w yjaś nia, co to są parki narodow e, rezerwaty przyrod y, pom niki przyrod y; po co człow iek je zakłada; zachow uje się w łaś ciw ie w parkach narod ow ych i rezerw atach przyrod y; • w yjaś nia, d laczego należy chronić w ydm y;

Pogoda i zjaw iska atmosferyczne

• w ypow iad a się na temat zjaw isk atmosferycznych: rosy, szronu, szad zi, m rozu, m gły; rozpoznaje te zjaw iska w naturze;

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie zajęć komputerow ych osiągnięcia ucznia w zakresie zajęć komputerow ych w klasie I Obszar Obsługa kom putera

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• posługuje się kom puterem w pod stawow ym • urucham ia płytę z film em lub anim acją; zakresie: urucham ia program , korzysta z m yszy i • korzysta z rożnych programów ed ukacyjnych klaw iatury. zależnoś ci od sw oich potrzeb i możliw oś ci;

Wyszukiw anie i korzystanie z inform acji

• ogląd a zd jęcia w kom puterze za pom ocą w ybranego program u; • ogląd a grafikę i anim ację za pomocą różnych program ów d ostępnych w pracowni; • słucha m uzyki za pom ocą od pow ied niego program u ;

Tw orzenie tekstów i rysunków

• pisze bard zo proste teksty za pomocą program u d la ed ycji tekstu; • obsługuje bard zo prosty program graficzny;

Zagrożenia w ynikające z korzystania z kom putera, z internetu i m ultim ed iów

• korzysta z kom putera tak, aby nie narażać w łasnego • nie podaje w sieci d anych na tem at siebie i sw oich bliskich zd row ia; bez skonsultowania tego z dorosłym i; • stosuje się do ograniczeń korzystania z kom putera ;

osiągnięcia ucznia w zakresie zajęć komputerow ych w klasie II Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Obsługa kom putera

• nazywa głów ne elem enty zestaw u kom puterow ego; • od tw arza animację i prezentację multim ed ialną;

• przegląd a zasoby internetu w celu znalezienia okreś lonej przez nauczyciela inform acji – korzysta z w yszukiw arki internetow ej;

Wyszukiw anie i korzystanie z inform acji

• korzysta z w ybranych gier ed ukacyjnych; • korzysta z opcji w programach; • przegląd a w ybranych przez nauczyciela stron internetow ych, w tym strony w ww sw ojej szkoły; • korzysta z elem entów aktywnych na stronie internetow ej; • naw iguje po stronach internetowych w okreś lonym zakresie;

Tw orzenie tekstów i rysunków

• w pisuje za pomocą klaw iatury liter, cyfry i inne • ed ytuje tekst, pisze i form atuje krótki tekst; znaki, w yrazy i zdania; • w staw ia grafikę do tekstu, formatuje obiekty graficzne; • w ykonuje rysunki z gotow ych figu r za pom ocą w ybranego ed ytora grafiki;

Zagrożenia w ynikające z korzystania z kom putera, z internetu i m ultim ed iów

• w ypow iad a się na temat niekorzystnego w pływ u pracy przy kom puterze na zd row ie człow ieka; przyjm uje w łaś ciw ą postaw ę pod czas pracy z kom puterem ;

Obszar

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie zajęć komputerow ych w klasie III Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Obsługa kom putera

• konfiguruje sprzęt m ultim ed ialny; • prezentuje swoją pracę na tablicy m ultim ed ialnych lub za pom ocą projektora;

Wyszukiw anie i korzystanie z inform acji

• korzysta z popularnych kom unikatorów ; • w ykorzystuje narzędzia dostępne na stronach internetow ych do poszerzenia w ied zy na w ybrane tem aty – korzysta z linków ;

Tw orzenie tekstów i rysunków

• tw orzy krótki d okum ent tekstow y, form atuje go zgod nie z założeniam i pod anym i przez nauczyciela; • tw orzy plik graficzny zgodnie z założeniam i podanym i przez nauczyciela; • integruje funkcje pom ięd zy różnym i program am i; • pracuje z program em do prezentacji m ultim ed ialnej: przygotow uje pokaz (prezentację);

Zagrożenia w ynikające z korzystania z kom putera, z internetu i m ultim ed iów

• w ypow iad a się na tem at w pływ u d ługotrwałej pracy z kom puterem na ograniczenie kontaktów społecznych;

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie w ychow ania fizycznego i edukacji zdrow otnej osiągnięcia ucznia w zakresie w ychowania fizycznego i edukacji zdrow otnej w klasie I Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Spraw noś ć fizyczna

• uczestniczy zgod nie z regułam i; w zajęciach • bierze ud ział w zabawach z piłką w ym agających rozw ijających sp raw noś ć fizyczną; w spółpracy w parach; • d ziała z piłką: rzuca i chw yta piłkę, rzuca do celu, • reaguje ruchem na różne sygnały w zrokow e i d ź w iękow e; rzuca na od ległoś ć , toczy, kozłuje; • pokonuje przeszkod y naturalne i sztuczne; • w ykonuje ć w iczenia rów noważne;

Zd row ie i profilaktyka prozd row otna

• d ba o praw id łow ą postaw ę sied zenia w ław ce, przy • rad zi sobie ze stresem i w łasną agresją; stole; • w ypow iad a się na temat niebezpieczeństw w ynikających • w ypow iad a się o chorobach jako zagrożeniu d la ze stosowania ś rod ków psychoaktyw nych ; zd row ia; • w ypow iad a się na temat zapobiegania chorobom ; • przestrzega pod stawowe zasad y higieny; • w łaś ciw ie zachow uje się w sytuacji choroby; • w ypow iad a się na tem at dzieci niepełnospraw nych i sposobów pomagania im ; pom aga osobie niepełnospraw nej na m iarę sw oich m ożliw oś ci;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie w ychowania fizycznego i edukacji zdrow otnej w klasie II Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

Spraw noś ć fizyczna

• d ziała z piłką: od bija, prowadzi; • rad zi sobie w sytuacjach porażki i okazuje szacunek d la • w ykonuje ć w iczenia rów noważne: bez przyboru, z zw ycięzcy; przyborem , na przyrządzie; • zachow uje zasad y fair play; • przyjm uje w łaś ciw e pozycje w yjś ciow e i • w ym ienia d yscypliny sportow e: sporty zim ow e i sporty praw id łow o ustaw ia się d o ć w iczeń; letnie; potrafi pow iedzieć na czym one polegają; • w ykonuje przew rót w przód ; • skacze: przez skakankę; przeskakuje jed nonóż, obunóż przez niską przeszkod ę; • jeź dzi na row erze, na w rotkach; • bierze ud ział w zabawach terenow ych; • bierze ud ział w zawodach sportow ych; • respektuje reguły gier, zabaw , zaw od ów i pod porząd kow uje się d ecyzjom sęd ziego; • rozum nie zachow uje się w sytuacjach zw ycięstwa i rad zi sobie z porażkam i; okazuje rad oś ć ze zw ycięstwa, ale jed nocześ nie okazuje szacunek d la pokonanego;

Zd row ie i profilaktyka prozd row otna

• pod daje się leczeniu, gd y zajd zie taka potrzeba; • nie zażywa samodzielnie lekarstw i nie stosuje ś rod ków chem icznych niezgodnie z ich przeznaczeniem ; • przestrzega zasad y bezpiecznego poruszania się po d rogach; • przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w trakcie zajęć ruchow ych; • posługuje się przyboram i sportow ym i zgod nie z ich przeznaczeniem ; • w ybiera bezpieczne m iejsca do zabaw i gier ruchow ych; • Zw raca się o pomoc d o dorosłego w sytuacji zagrożenia zd row ia lub życia;

osiągnięcia ucznia w zakresie w ychowania fizycznego i edukacji zdrow otnej w klasie III Obszar Spraw noś ć fizyczna

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• w ykonuje próbę m ięś ni brzucha; • m a ś w iadom oś ć w łasnego ciała oraz potrafi • w ykonuje próbę gibkoś ci d olnego od cinka kom unikować się gestem i postaw ą; kręgosłupa; • w ym ienia nazw y d yscyplin sportow ych: ind yw id ualnych • bierze ud ział w marszobiegach trw ających co i zespołow ych; potrafi pow ied zieć na czym polegają te najmniej 15 m inut; d yscypliny; • bierze ud ział w m inigrach i grach terenow ych; • w ypow iad a się na tem at Igrzysk Olim pijskich, d yscyplin olim pijskich, igrzysk letnich i zimow ych ;

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie języka mniejszoś ci narodow ej lub etnicznej osiągnięcia ucznia w zakresie języka mniejszoś ci narodowej lub etnicznej po klasie III Obszar Od bieranie w ypow iedzi

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• uw ażnego słuchania przekazywanych inform acji i korzystania z nich; • czytania ze zrozum ieniem tekstów literackich oraz inform acyjnych d ostosow anych d o m ożliw oś ci d zieci; • w yciągania w niosków z przesłanek zaw artych w tekś cie; • w yszukiw ania w tekś cie potrzebnych informacji; • korzystania ze słow ników i encykloped ii; • rozum ienia życzeń, zaproszeń, zaw iadom ień, listów , notatek d o kroniki; • rozum ienia form grzecznoś ciow ych;

• uw ażnie słucha przekazywanych inform acji i korzysta z nich; • czyta ze zrozum ieniem teksty literackie oraz inform acyjne d ostosowane d o m ożliw oś ci dzieci; • w yciąg w nioski z przesłanek zawartych w tekś cie; • w yszukuje w tekś cie potrzebne inform acje; • korzysta ze słow ników i encykloped ii; • rozum ie życzenia, zaproszenia, zaw iadom ienia, listy, notatki do kroniki; • rozum ie form y grzecznoś ciow e;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie języka mniejszoś ci narodowej lub etnicznej po klasie III Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• tw orzenia kilku zdaniow ych w ypow iedzi, krótkich opow iadań i opisów , listów , życzeń i zaproszeń w języku mów ionym i pisanym ; • tw orzenia, przekształcania i rozw ijania sw oich w ypow iedzi; • d obierania w łaś ciw ych form kom unikow ania się w różnych sytuacjach społecznych; • rozmaw iania: zad aw ania pytań, udzielania od pow ied zi, prezentowania w łasnego zdania; • posługiw ania się alfabetem : rozróżniania liter, głosek i znaków fonetycznych; dzielenia w yrazów na sylaby; od d zielania w yrazów w zdaniu, zdań w tekś cie oraz popraw nego ich zapisyw ania zgod nie z elem entarnym i zasadam i ortografii i interpunkcji; • czytelnego i estetycznego pisania; • przepisyw ania tekstów , pisania z pam ięci i słuchu; • posługiw ania się w łaś ciw ym zasobem słow nictwa;

• tw orzy kilkuzd aniow e w ypow iedzi, krótkie opow iadania i opisy, listy, życzenia i zaproszenia w języku m ów ionym i pisanym ; • tw orzy, przekształca i rozw ija sw oje w ypow iedzi; • d obiera w łaś ciw e form y kom unikowania się w różnych sytuacjach społecznych; • rozmaw ia: zadaje pytania, udziela od pow ied zi, prezentuje w łasne zdanie; • posługuje się alfabetem : rozróżnia litery, głoski i znaki fonetyczne; dzieli w yrazy na sylaby; odd ziela w yrazy w zdaniu, zdania w tekś cie oraz popraw nie je zapisuje zgodnie z elem entarnym i zasadam i ortografii i interpunkcji; • pisze czytelnie i estetycznie; • przepisuje teksty, pisze z pam ięci i słuchu; • posługuje się w łaś ciw ym zasobem słow nictwa;

Analizowanie i • w yszukiw ania w tekś cie literackim od pow ied nich interpretow ani fragm entów ; e tekstów • okreś lania w tekś cie literackim czasu i m iejsca akcji kultury oraz w skazyw ania głów nych bohaterów ; • czytania i recytowania z uw zględ nieniem interpunkcji i intonacji; • w ykorzystywania tekstów literackich d o tworzenia kreatyw nych w ypow iedzi; • czytania w skazanych tekstów literackich i w ypow iad ania się na ich temat; • w m iarę sam od zielnego korzystania z pakietów ed ukacyjnych oraz innych ś rod ków d yd aktycznych;

• w yszukuje w tekś cie literackim od pow ied nie fragm enty; • okreś la w tekś cie literackim czas i m iejsce akcji oraz w skazuje głów nych bohaterów ; • czyta i recytuje z uwzględ nieniem interpunkcji i intonacji; • w ykorzystuje teksty literackie d o tw orzenia w ypow iedzi kreatyw nych; • czyta w skazane teksty literackie i w ypow iad ania się na ich tem at; • w m iarę samodzielnie korzysta z pakietów ed ukacyjnych oraz innych ś rod ków d ydaktycznych ;

Obszar Tw orzenie w ypow iedzi

Opis założonych osiągnięć ucznia w zakresie język regionalny – język kaszubski osiągnięcia ucznia w zakresie język regionalny – język kaszubski po klasie III

Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Przyrod a i • na temat Kaszub: ich historii, kultura Kaszub ukształtowania geograficznego;

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

przyrod y, • w ypow iad a się na temat Kaszub: ich historii, przyrod y, ukształtowania geograficznego;

Od bieranie w ypow iedzi

• słuchania w ypow ied zi rów ieś ników i d orosłych; • od czytywania uproszczonych rysunków , piktogram ów , znaków informacyjnych, napisów , strzałek; • słuchania czytanych utworów : baś ni, opow iadań, w ierszy, krótkich historyjek; • słuchania i w łaś ciw ego reagowania na polecenia; • słuchania opow iad anych historyjek w spieranych przez nauczyciela obrazkam i, gestam i, przed m iotam i; • słuchania i korzystania z przekazywanych inform acji; • czytania prostych, krótkich tekstów d ostosowanych d o możliwoś ci dzieci; • czytania ze zrozum ieniem prostych tekstów literackich dostosowanych d o możliw oś ci d zieci; • korzystania z w łaś ciw ego zasobu słow nika;

• słucha w ypow iedzi rów ieś ników i d orosłych; • od czytuje uproszczone rysunki, piktogram y, znaki inform acyjne, napisy, strzałki; • słucha czytane utwory: baś nie, opow iadanie, w iersze, krótkie historyjki; • słucha poleceń i w łaś ciw ie na nie reaguje; • słucha opow iadanych historyjek w spieranych przez nauczyciela obrazkam i, gestam i, przed m iotam i; • słucha i korzysta z przekazyw anych informacji; • czyta proste, krótkie teksty dostosow ane d o możliw oś ci d zieci; • czyta ze zrozum ieniem proste teksty literackie d ostosowanych do możliw oś ci dzieci; • korzysta z w łaś ciw ego zasobu słow nika ;

Tw orzenie w ypow iedzi

• m ów ienia tak, aby być zrozum ianym ; • pisania prostych, krótkich zdań z uwzględ nieniem estetyki i poprawnoś ci graficznej pism a; • nazywania obiektów z najbliższego otoczenia; • przepisyw ania tekstów oraz pisania z pam ięci; • w ygłaszania z pam ięci w ierszyków i rym owanek; • ś piew ania piosenek z repertuaru d ziecięcego; • recytowania tekstów z uwzględ nieniem interpunkcji i intonacji;

• m ów i tak, aby być zrozum ianym ; • pisze proste, krótkie zdania z uw zględ nieniem estetyki i popraw noś ci graficznej pism a; • nazywa obiekty z najbliższego otoczenia; • przepisuje teksty oraz pisze z pamięci; • w ygłasza z pam ięci w ierszyki i rym owanki; • ś piew a piosenki z repertuaru dziecięcego; • recytuje teksty z uw zględ nieniem interpunkcji i intonacji;

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

osiągnięcia ucznia w zakresie język regionalny – język kaszubski po klasie III

Obszar

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y z zakresu podstaw y programowej

Analizowanie i • rozróżniania dź w ięków w w yrazach o pod obnym interpretow ani brzm ieniu; e tekstów • rozpoznawania zw rotów stosowanych na co dzień; kultury • rozum ienia sensu krótkich i łatw ych opow iadań i baś ni kaszubskich przed staw ionych za pomocą obrazów , gestów i przed m iotów ; • rozum ienia sensu prostych d ialogów w historyjkach obrazkow ych, także w nagraniach aud io i w id eo; • posługiw ania się alfabetem ; • rozróżniania liter, głosek, sylab, w yrazów i zdań; rozróżniania liter i głosek; d zielenia w yrazów na sylaby; od d zielania w yrazów w zdaniu, zdań w tekś cie; • uczestniczenia w d ram ie, ilustrowania m im iką, gestem i ruchem zachowania bohatera literackiego lub w ym yś lonego przez dziecko; • posługiw ania się rekw izytem w od gryw anej scence; • tw orzenie ilustracji do przeczytanego tekstu ;

Umiejętnoś ci, w iedza, postaw y spoza podstaw y programowej

• rozróżnia d ź w ięki w w yrazach o pod obnym brzm ieniu; • rozpoznaje zw roty stosowan e na co dzień; • rozum ie sens krótkich i łatw ych opow iad ań i baś ni kaszubskich przed staw ionych za pom ocą obrazów, gestów i przed m iotów ; • rozum ie sens prostych d ialogów w historyjkach obrazkow ych, także w nagraniach aud io i w id eo; • posługuje się alfabetem ; • rozróżnia litery, głoski, sylaby, wyrazy i zd ania; rozróżnia litery i głoski; d zieli w yrazy na sylaby; od dziela w yrazy w zdaniu, zd ania w tekś cie; • uczestniczy w d ram ie, ilustruje m im iką, gestem i ruchem zachowania bohatera literackiego lub w ym yś lonego przez d ziecko; • posługuje się rekw izytem w od gryw anej scence; • tw orzy ilustracje d o przeczytanego tekstu ;

Kryteria oceny i metody badania osiągnięć uczniów Ocenianie to istotny elem ent p rocesu d yd aktycznego. Celem oceniania, zw łaszcza w klasach I–III m otyw ow anie go d o d alszego motyw acyjna rola oceny.

–

rogram ow ej w ychow ania p rzed szkolnego oraz kształcenia ogólnego w p oszczególnych typ ach szkół .

op isow ej

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Karty bad ania u m iejętnoś ci n au czyciel m oże p rzygotow ać sam od zielnie lu b skorzystać z tych, które są d ołączane d o p akietów ed u kacyjnych, z których korzystają u czniow ie. N au czyciel p o analizie m onitorow anych osiągnięć

u czniów , m oże skorzystać

ze sp ecjalnie

p rzygotow anych p om ocy d yd ak nych, d yd aktyczno-w yrów naw czych lu b w d om u . . W p akietach ed u kacyjnych, zgod nie z Rozp orząd zeniem Ministra Ed u kacji N arod ow ej z d nia 8 czerw ca 2009 roku w sp raw ie d op u szczania d o u żytku w szkole p rogram u w ychow ania p rzed szkolnego i p rogram ów nau czania oraz d op u szczania d o u żytku szkolnego p od ręczników (Dz. U. nr 89, p oz. 730)

W załączeniu 43 zam ieszczam y karty u m iejętnoś ci u cznia, w p od ziale na p oszczególne klasy i ed u kacje. Zap rop onow any system oceniania od w ołu je się d o koncep cji L. Wygotskiego – strefy najbliższego rozw oju oraz J. Bru nera – nau czania w rażliw ego 44. W op arciu o te koncep cje p rop onu jem y w yróżnić trzy p oziom y, na których m ożna ocenić osiągnięcia u cznia. Są to od p ow ied nio: sam od zielnie, z p om ocą oraz nie w ykonu je. Poziom samodzielnie oznacza, że u czeń w p ełni sam od zielnie w ykonu je za d anie. Poziom z pomocą oznacza, że u czeń p otrzebu je p om ocy, p od p ow ied zi, niezależnie od tego czy u zysku je ją od nau czyciela, innego d orosłego, czy od d ziecka. Poziom nie w ykonuje oznacza, że u czeń nie jest w stanie w ykonać zad ania, naw et w sytu acji kied y otrzym u je w sp arcie, niezależnie od tego czy u zysku je ją od nau czyciela, innego d orosłego , czy od d ziecka. N au czyciel m oże d okonać oceny u cznia na koniec roku lu b p row ad zić ją na bieżąco.

Załącznik „M niej M ówcie – więcej Działajcie” Program edukacji wczesnoszkolnej w działaniu Karta umiejętnoś ci ucznia.

Por. D. Wood , Jak dzieci uczą się i myś lą. Społeczne konteksty rozwoju poznawczego, Wydaw nictwo UJ, Kraków 2006.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Bibliografia Aebli H ., Dydaktyka psychologiczna, PWN , Warszaw a 1959. Bruner J.S., Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznawania, PWN, Warszawa 1978. Carpenter T.P., Fennema E., Franke M.L., L. Levi, Em pson S.B., Children’s M athematics. Cognitively Guided Instruction, H einemann, Portsm outh, NH 1999. E. Carru thers, M. Worthington, Children’s M athematics, SAGE Publications, London 2006. Dąbrow ski M., Pozwólmy dzieciom myś leć ! O umiejętnoś ciach matematycznych polskich trzecioklasistów, CKE, Warszaw a 2008. Drejer F., W ychowanie do techniki dzieci w młodszym wieku szkolnym, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze, Jelenia Góra 2010. Dryd en G., Vos J., Rewolucja w uczeniu się, Wyd . Mod erski i S-ka, Poznań 2000. Dylak S., Wprowadzenie do konstruowania szkolnych programów nauczania, Wydaw nictwo Szkolne PWN , Warszawa 2000. Florek A., Dziecko w grupie, Pedagog, Warszawa 2010. Kalinow ska A., Pozwólmy dzieciom działać . M ity i fakty o rozwijaniu myś lenia matematycznego, CKE, Warszaw a 2000. Klus-Stańska D., Now icka M., Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, WSiP, Warszaw a 2005. Komorow ska H ., O programach prawie wszystko, WSiP, Warszawa 1999. Kupisiew icz C., Podstawy dydaktyki, WSiP, Warszawa 2005. Kw iatkow ska M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa 1988. M ateriały dla nauczycieli M EN. Podniesienie efektywnoś ci kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, MEN 2011. M athematics Education In Europe: Common Challenges and National Policies, European Com m ission Eurid ice, 2011. Ogólnopolskie badanie umiejętnoś ci trzecioklasistów. Raport z badań OBUT 2011, red . A.Pregler, E.Wiatrak, CKE, Warszawa 2011. Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wyd aw nictw o Akad em ickie „Żak”, Warszaw a 1998. Piaget J., Development and learning, [w :] Piaget redisc overed, red . R.E. Ripple, V.N . Rockastle, Ithaca, Corn ell University Press, N Y 1964. Piaget J., Studia z psychologii dziecka, PWN , Warszawa 1966 Podstawa programowa z komentarzami. Edukacja Przedszkolna i W czesnoszkolna, tom 1, MEN . –

(COM PA SITO. A manual on human rights education for children),

red . N. Flowers, CODN , Warszawa 2009, w ww .scholaris.pl. Rozporządzenie Ministra Ed ukacji Narodow ej z d nia 23 grud nia 2008 r. w spraw ie pod staw y programow ej w ychow ania przed szkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikow ane w d niu 15 stycznia 2009 r. w Dz . U. nr 4, poz. 17. chologicznoped agogicznej w publicznych przed szkolach, szkołach i placów kach Dz.U. z 2010 r. nr 228, poz. 1487–1492. Rozporządzenie Ministra Ed ukacji Narodow ej z d nia 23 m arca 2009 r. zm ieniające rozporząd zenie w spraw ie ram ow ych planów nauczania w szkołach publicznych, Dz. U. z 2009 r. nr 54, poz. 442. Skura M., Lisicki M., Proste przepisy na szkolne sukcesy, Nowa Era, Warszawa 2010. Skura M., Lisicki M., M atematyka w działaniu. Program edukacji matematycznej w klasach I–III szkoły podstawowej, WSiP, Warszaw a 2011. Skura M., Lisicki M., Z a progiem. Kilka pytań o to jak rozwija się dziecko i jaka jest rola nauczyciela w tym rozwoju , ORE, Warszawa 2011. Wood D., Jak dzieci uczą się i myś lą. Społeczne konteksty rozwoju poznawczego, Wyd aw nictw o UJ, Kraków 2006. Wygotski L.S., Wybrane prace psychologiczne, PWN , Warszaw a 1971. Wygotski L.S., Myś lenie i mowa, PWN , Warszaw a 1989. W yniki Badania 2009 w Polsce, Program M iędzynarodowej Oceny Umiejętnoś ci Uczniów OECD PISA , MEN 2010.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e

Proponow ane lektury And erson J., Uczenie się i pamięć . Integracja zagadnień, WSiP, Warszaw a 1998. Arend s R., Uczymy się nauczać , WSiP, Warszaw a 1998. Badanie umiejętnoś ci podstawowych uczniów trzecich klas szkoły podstawowej. N auczyciel kształcenia zintegrowanego, red . M.Dagiel, M. Żytko, CKE, Warszaw a 2009. Bąbel P., Wiś niak M., Jak uczyć , ż eby nauczyć , WSiP, Warszaw a 2008. Brophy J., M otywowanie uczniów do nauki, WN PWN , Warszaw a 2004. Buehl D., Strategie aktywnego nauczania, czyli jak efektywnie nauczać i skutecznie uczyć się, Wyd aw nictw o Ed ukacyjne, Kraków 2004. Czaja-Chud yba I., Jak rozwijać zdolnoś ci dziecka, WSiP, Warszaw a 2009. Dzierzgow ska I., Jak uczyć metodami aktywnymi, Fraszka Ed ukacyjna, Warszaw a 2004. Dagiel M., Pozwólmy dzieciom bawić się słowami – o doś wiadczeniach językowych trzecioklasistów, CKE, Warszaw a 2011. Dew ey J., Jak myś limy?, PWN , Warszaw a 1988. Donald son M., M yś lenie dzieci, Wied za Pow szechna, Warszaw a 1986. Dziecko i matematyka, red . E. Sw obod a, J. Gunčaga, Wyd aw nictw o Uniw ersytetu Rzeszow skiego, Rzeszów 2009. Filipiak E., Rozwijanie zdolnoś ci uczenia się. Z W ygotskim i Brunerem w tle, GPW, Sopot 2012. Fisher R., Uczymy, jak myś leć , WSiP, Warszaw a 1999. Jagieł J., Komunikacja interpersonalna w szkole. Krótki przewodnik psychologiczny, Rubikon, Kraków 2004. Klus – Stańska D., Kalinow ska A., Rozwijanie myś lenia matematycznego młodszych uczniów, Wyd aw nictw o Akad em ickie „Żak”, Warszaw a 2004. N auczanie początkowe matematyki. Podręcznik dla nauczyciela, t. 1–3, red . Z. Sem ad eni, WSiP, Warszaw a 1981–1985. N auczanie w praktyce, red . Janow ski A., CODN , Warszaw a 2009. N ęcka E., Inteligencja, [w :] Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 2, Psychologia ogólna, red . J. Strelau, GWP, Gd ańsk 2000. Oszw a U., Z aburzenia rozwoju umiejętnoś ci arytmetycznych. Problemy diagnozy i terapii, Im puls, Kraków 2005. Piaget J., Dokąd zmierza edukacja, PWN , Warszaw a 1977. Piaget J., M owa i myś lenie u dziecka, WN PWN , Warszaw a 1992. Psychologia zdolnoś ci. W spółczesne kierunki badań, red . A.E. Sękow ski, WN PWN , Warszaw a 2004. Szm id t K.J., Elementarz twórczego ż ycia, W.A.B., Warszaw a 1997. Taraszkiew icz M.J., M etody aktywizujące proces uczenia się, czyli jak uczyć lepiej, Verlag Dashöfer, Warszaw a 2002. Vasta R., H aith M.M., Miller S.A., Psychologia dziecka, WSiP, Warszaw a 2004. Włod arski Z., Psychologia uczenia się, t. 1–2, WN PWN , Warszaw a 1998. Zim bard o P.G., Ruch F.L., Psychologia i ż ycie, WN PWN , Warszaw a 1996. Ziółkow ka-Rud ow icz E., Z dolnoś ci intelektualne dzieci i ich uwarunkowania w pracy szkoły, Zakład N arod ow y im . Ossolińskich, Wrocław 1982. Żytko M., Pozwólmy dzieciom mówić i pisać – w kontekś cie badań umiejętnoś ci językowych trzecioklasistów, CKE, Warszaw a 2010.

p r o g r a m e d u k a c ji w c z e s n o s z k o l n e j w d z i a ł a n i u Sk u r a & Li s i c k i

m n iej m ó w cie – w i ę ce j d z i ałajci e