ΦΟΣΤΕΡ "Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ" Τ.1

ΟΥΙΛΙΑΜ τ. ΦΟΙΤΕΡ

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α ΤΩΝ Τ Ρ Ι Ω Ν

Δ Ι Ε Θ Ν Ω Ν

ΑΘΗΝΑ

1975

ΜΕΡΟΣ

I

Ή 1η Δ ι ε θ ν ή ς 1 8 64 — 1

8 7 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1

Η ΓΕΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

^ ^ τ ά 1864 ιδρύθηκε στό Λονδίνο ή Διεθνή; "Ενωση των Ε ρ γατών, ή 1η Διεθνής. Ή Διεθνής ιδρύθηκε στις συνθήκες της γοργής άνάπτυξης τοϋ καπιταλισμού. 01 μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις τοϋ 15ου καί τοϋ 16ου αίώνα ίδοσαν ισχυρή ώθηση στόν καπιταλισμό μέ την δλο καί μεγαλύτερη έπέκταση τοΰ έμπορίου, με τήν άνάπτυξη και τήν τελειοποίηση χής βιοτεχνίας. Ή γενική αύτή άνοδος έντάθηκε κατοπινά, ιδιαίτερα στήν Αγγλία, σάν συνέπεια της βιομηχανικής επανάστασης. Ή βιομηχανική έπανάσταση άρχισε στά μέσα τοΰ 18ου αιώνα καί, δπως άναφέρει 6 Φρείντριχ "Ενγκελς, τερματίσθηκε γύρω στά 1830. Άλλά ή γοργή άνάπτυξη τοΰ καπιταλισμού συνεχίστηκε. "Η γενική αύτή άνάπτυξη έγκαινίασε τήν άρχή τοΰ περάσματος της κοινωνίας άπό τήν άγροτικο-έμπορι'κή βάση τοΰ φεουδαλισμού στή βιομηχανική βάση τοΰ καπιταλισμού.

Ή

βιομηχανική.

έπανάοταοτ)

Τή βιομηχανική επανάσταση, πού κέντρο της ήταν ή Αγγλία, τή χαρακτήριζε ή γοργή άνάπτυξη της άνθρακοβιομηχανίας, τής μεταλλουργικής καί υφαντουργικής βιομηχανίας καί ή έπέχταση των σιδηροδρομικών μεταφορών. Βασίστηκε σέ όλόκληρη σειρά έφευρέσεις πού άποτέλεσαν έπανάσταση στους άντίστοιχους τομείς. *Από τις έφευρ^σεις αυτές οί πιό σημαντικές ήταν οΐ έφευρέσεις τοΰ Χένρυ Κόρτ στή βιομηχανία έπεξεργασίας τοΰ σίδερου, τοΰ Τζών Καίυ, τοϋ Τζαίημς Χαίργκρηβς χοΰ Ρίτσαρντ Άρκράϊτ καί Σάμουελ Κρόμπτον στήν υφαντουργική βιομηχανία καί των Θωμά Νιουκάμεν Ρίτσαρντ Οΰάτ καί Τζώρτζ Στήφενσον στόν τομέα τής κατασκευής καί χρησιμοποίησης της Ατμομηχανή; στή βιομηχανία 7

καί χίς μεταφορές. Στή σειρά αύτών των μεγάλων έφευρέσεων Εξαιρετική Φέση κατέλαβε ή έκκοκιστική μηχανή γιά τό βαμβάκι, πού κατασκευάστηκε στά 1793 άπό τόν άμερικάνο "Ελι Οΰΐτνεϋ. Ή μηχανή αυτή τροφοδοτούσε με άφθονο βαμβάκι τή νεαρή και άχόρταγη υφαντουργική βιομηχανία της Αγγλίας. Ανάμεσα στά θεμελιώδη οικονομικά άποτελέσματα της βιομηχανικής ίπανάστασης πρέπει νά Αναφέρουμε τό πέρασμα άπό τή μανουφακίούρα στή μηχανοποιημένη παραγωγή, τή μετατροπή των μικρών έργαστηρίων σέ τεράστιες φάμπρικες, τήν άντικατόσταση της κινητήριας δύναμης τοΰ άνεμου καί τοϋ νεροΰ άπό τή δύναμη τοΰ άτμοϋ, τήν έπαναστατικοποίηση τοϋ συστήματος μεταφορών μέ τήν κάλυψη της χώρας άπό ίνα δίχτυ σιδηροδρομικών γραμμών, καναλιών καί άμαξιτών δρόμων, καί τών -θαλασσών άπό στόλους πλοίων (πού στήν άρχή κινούνταν μέ τή δύναμη τοΰ άνέμου καί κατοπινά τοΰ άτμοϋ) καί τήν άνάπτυξη τοΰ έμπορίου, πού Εχασε τόν τοπικό του χαρακτήρα καί Αναπτυσσόταν σέ παγκόσμιο έμπόριο. Ή Αγγλία Ιγινε τό κυριότερο κέντρο της νέας έκβιομηχάνισης Ιδιαίτερα χάρη στά τεράστια Αποθέματά της σέ φτηνό κάρβουνο καί τή στρατηγική οικονομική τής θέση. Ά π ό τό 1720 ώς τό 1839 ή παραγωγή χυτοσίδερου αυξήθηκε στήν Α γ γ λ ί α άπό 25 000 τόννους <τέ 1 347 000 καί ένώ στά 1764 ή Α γ γ λ ί α εΙσήγαγε 4 000 000 φούντια βαμβάκι, στά 1833 εισήγαγε 300 000 000 φούντια. 1 Πρός τά μέσα τοϋ 19ου αΐώ.να ή Αγγλία, πού παρήγε τόν μεγαλύτερο δγκο βιομηχανικών Ιμπορετφιάτων, Εγινε τό «Εργαστήρι τοΰ κόσμου*. Ή βιομηχανική έπανάσταση πέρασε σέ λίγο άπό τήν Αγγλία στήν ήπειρωτική Ευρώπη. Στήν άρχή ή Γαλλία, πού περηφανευόταν γιά πολλές άξιόλογε; άνακαλύψεις, συμβάδιζε σχεδόν μέ τήν "Αγγλία. Περί τά μέσα δμως τοΰ 19ου αιώνα ή Γαλλία, άπό Ελλειψη κυρίως κάρβουνου, ?;ιεινε πολύ πίσω. Οί Κάτω Χώρες Εγιναν άπό νωρίς σοβαρά βιομηχανικά κέντρα καί γύρω στά 1850 μπήκε κι ή Γερμανία στό δρόμο τής Εκβιομηχάνισης. Άλλά ή Γερμανία συνάντησε δυσκολίες Εξαιτίας τής δχι εύνοΐκής Εμπορικής της θέσης. Εξαιτίας τών πολλών φεουδαρχικών ύπολειμμάτων καί τών πολέμων πού τή μάστιζαν κατά περιόδους. ΟΙ Ενωμένες Πολιτείες, πού Εμελλε νά ξεπεράσουν πολύ τήν Αγγλία, γνώρισαν σέ λίγο τήν όρμή της βιομηχανικής έπανάσταση;. Στά 1790 δρχισε νά Αναπτύσσεται ή ύφαντουργική βιομηχανία στή Νέα Αγγλία. Έ ν ώ στά 1805 1 «Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια», τόιιο; 12, σελ. 304.

δ

Νέα

Υόρκη

1550

λειτουργούσαν έκεί 4500 Αδράχτια, σχά 1860 ό Αριθμός τους Εφθασε τά 5 235 000 περίπου Στό μεταξύ στίς πολιτείες τής βόρειας Ακτής τοϋ "Ατλαντικοί Αναπτύσσονταν σειρά σοβαροί βιομηχανικοί κλάδοι: ή σιδηρουργική βιομηχανία, ή βιομηχανία κατασκευής υποδημάτων, επεξεργασίας ξύλου, ή ναυπηγική κλπ. Α λ λ ά ή μαζική έκβιομηχάνιση Αρχισε νά Αναπτύσσεται πλέρια στίς Ενωμένες Πολιτείες μόλις γύρω στά 1850. "Οσον Αφορά τήν Ανατολική Ευρώπη αυτή είχε κατά τήν ίδρυση της 1ης Διεθνούς πολύ Αδύνατη βιομηχανία, καί στήν Ασία, τήν Αφρική, τήν Αυστραλία καί τή Νότια Α μ ε ρική δέν -υπήρχε σχεδόν κανενός είδους βιομηχανία.

Ή

πολιτική

σταθεροποίηση

τον

καπιταλισμού

Μαζί μέ τή γρήγορη Ανάπτυξη τής βιομηχανίας καί τοϋ έμπορίου ή βιομηχανική έπανάσταση δημιούργησε μιά τάξη πλούσιων κεφαλαιοκρατών — τήν Αστική τάξη — πού ξεχώρισε βαθμιαία Από τή μικροαστική τάξη. Αύτή ή νέα καί ισχυρή τάξη, δυνάμωσε τό σκληρό Αγώνα, πού διεξήγε ό καπιταλισμός Από τή γέννησή τον ενάντια στό κυρίαρχο φεουδαρχικό σύστημα. Οί καπιταλιστές πολεμούσαν στό φιλοσοφικό, τόν οικονομικό, τόν πολιτικό καί τό στρατιωτικό τομέα ένάντια στούς μεγάλους φεουδάρχες Ιδιοχτητες : βασιλιάδες, πάπες, έπισκόπους καί ευγενείς. Αυτός ό Αγώνας κορυφώθηκε μέ πολλές Αστικές έπαναστάσεις πού πήραν τή μορφή εξαιρετικά σφοδρών έμφύλιων πολέμων. Ή μακρά σειρά των Αστικών επαναστάσεων Αγκάλιασε τελικά δλο τόν κόσμο κι οί έπαναστάσεις αυτές συνεχίζονται ως τίς μέρες μας. Ά λ λ ά οί πιό σημαντικές Αστικές Επαναστάσεις πού ϊγιναν ώς τήν ίδρυση τής 1ης Διεθνούς είναι οί έπαναστάσεις πού Ιγιναν στήν Α γ γ λ ί α (1649), στίς Ενωμένες Πολιτείες (1776), στή Γαλλία (1789), στήν Α ϊ τ ή (1790), στίς ισπανικές Αποικίες της Α μ ε ρική; (1810), στή Βραζιλία (1822), στή Γαλλία (1830), στή Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, "Ιταλία καί Ουγγαρία (1848), στήν Ι τ α λ ί α (1859) καί στίς Ενωμένες Πολιτείες (1861). Τό γενικό Αποτέλεσμα τ ων έ π αναστάσεων αύτών, πού εμελλε νά όδηγήσουν τελικά στήν εγκαθίδρυση τής παγκόσμιας κιιριαρχίας τοϋ καπιταλισμού ήταν, ώ ; τήν ήμέρα έκείνη, ό έρχομός στήν έξουσία, σέ μεγαλύτερο ή 1 Ούΐτ Μπάουντεν: «Ή βιομηχανική έπανάσταση», Νέα "Υόρκη 1928, σελ. 217.

9

μικρότερο βαθμό, τών κεφαλαιοκρατών τόσο στην Αγγλία, δσο καί στη Δυτική Ευρώπη καί τή Βόρεια Αμερική. Παράλληλα με τίς άστικες αύτές έπαναστάσεις καί σέ στενή σύνδεση μαζί τους ξετυλίχτηκε έπίσης, κάτω άπό τήν ήγεσία τών κεφαλαιοκρατών, τό προτσές τοΰ σχηματισμού τών σύγχρονων άσηκών κρατών: στή Μεγάλη Βρετανία, τίς Ενωμένες Πολιτείες, τή Γαλλία, τή Γερμανία, τήν Ιταλία, τό Βέλγιο καί σέ άλλε; χώρες. 01 κεφαλαιοκράτες γιά νά κρατήσουν τήν έργατική τάξη κάτω άπό τό ζυγό της καταπίεσης καί της έκμετάλλευσης, γιά νά εξασφαλίσουν τήν κυριαρχία του; στίς αντίστοιχες έθνικές άγορέ; καί γιά νά κινητοποιήσουν τίς στρατιωτικές δυνάμεις πού χρειάζονταν γιά τούς πολεμικούς του; σκοπούς, ένοιωθαν τήν έπιταχτική άνάγκη της ύπαρξης εθνικών κρατών, με μεγαλύτερη άκρίβεια καθορισμένων καί καλύτερα όργανωμένων. μέ τή μορφή δημοκρατιών ή συνταγματικών μοναρχιών, άντί τών σαπισμένων άσταθών πολιτικών καθεστώτων καί (στήν περίπτωση της Γερμανίας καί της Ιταλίας) κατατεμαχισμένων, πού χαρακτήριζαν τό φεουδαρχικό σύστημα. Ή συγκρότηση τών νέων άστικών κρατών όδήγησε στήν υποδούλωση μέ τή βία πολλών μικρότερων λαών (πχ. τών Σκωτων, τών Ούαλών καί τών Ιρλανδών στή Μεγάλη Βρετανία) καί σέ πλήθος πεισματώδικων έθνικών πολέμων. Τέτιοι. άνάμεσα στούς άλλους, ήταν οί γαλλο-αγγλικοί πόλεμοι τοΰ ΙΒον αιώνα, οί άμερικανο-αγγλικοί πόλεμοι τοΰ 1776 καί 1812, οί ναπολεόντειοι πόλεμοι τοΰ 1799 — 1815, μερικοί πόλεμοι άνάμεσα στί; χώρες της Λατινικής Αμερικής ΰστερα άπό τό 1826, ό πόλεμο; μεταξύ τών Ενωμένων Πολιτειών καί τοΰ Μεξικού <ττά 1846. ό Κριμαϊκός πόλεμος στά 1853, ό γαλλο-αυστριακό; πόλεμος σ τ ά 1859, ό εμφύλιος πόλεμος στ(ς Ενωμένες Πολιτείες στά 1861 καί, στά πρώτα χρόνια υστέρα άπό τήν ίδρυση της 1ης Διεθνούς, οί πόλεμοι τή; Πρωσσίας ένάντια στή Δανία στά 1864. τήν Αίατρίΐ' στά 1866 καί τή Γαλλία στά 1870. Παντοΰ τό καπιταλιστικό σύστημα άναπτύχθηκε μέ τό αίμα καί τή λάσπη τοΰ πολέμου καί τών Επαναστάσεων.

'/ί βιομηχανική

Ιπανάσταση

καί οί

Ιργάτες

Ή γρήγορη άνάπτνξη τον καπιταλισμού είχε σύντομα ισχυρότατο άντίχτυπο στήν τύχη τών εργαζόμενων μαζών πρώτα-πρώτα στήν Αγγλία. Πολλοί άγρότε;, πού στό παρελθόν ήταν άνε10

ξάρτητοι παραγωγοί καί υστέρα διώχτηκαν Από τά χωράφια τους γιά νά εξευρεθούν εκτάσεις γιά τήν Ανάπτυξη τής προβαιοτροφίας, στριμώχτηκαν στίς νέες φάμπρικες κι Ιγιναν μισθωτοί Εργάτες. Πολλοί βιοτέχνες, πού ώς τότε δούλευαν είτε στό σπίτι, είτε σέ μικρά Εργαστήρια, -συγκεντρώθηκαν βαθμιαία σέ δλο καί μεγαλύτερες μανουφακτσύρες. Γεννιόταν ή σύγχρονη έργατική τάξη. Αυτό τό προτσές διαμόρφωσης τοϋ προλεταριάτου, σάν συνέπεια τής Ανάπτυξης τής βιομηχανίας, συντελέστηκε δλες τίς χώρες, δπου Αναπτύχθηκε ό καπιταλισμός. Οί κεφαλαιοκράτες μέ τήν Απεριόριστη Απληστία πού χαρακτηρίζει τό κοινωνικό τους σύστημα Ανάγκαζαν Αντρες, γυναίκες καί παιδιά νά δουλεύουν ώς τήν εξουθένωση. ΟΙ συνθήκες δονλιάς καί ζωής των προλετάριων διέφεραν πολύ λίγο άπό τίς συνθήκες των δούλων. Ή έργάσιμη μέρα ήταν 12 ώς 16 ώρες καί τά μεροκάματα μόλις ϊφθαναν γιά νά μήν πεθαίνουν τής πείνας. Τά παιδιά Αρχιζαν νά δουλεύουν στίς φάμπρικες άπό 6 χρονών καί οί εργοδότες κάναν κάθε λογής αυθαιρεσίες σέ βάρος των Ανοργάνωτων Εργατών. Σέ μιά κοινοβουλευτική έκθεση τού 1833 διαβάζουμε πώς «ή φτώχεια των Αγγλων έργατών ξεπερνάει σχεδόν τίς φρικαλεότητες τής δουλείας στήν Αμερική, τής κυριαρχίας των Αγγλων τσιφλικάδων στήν Ιρλανδία καί τής βρετανικής κυριαρχίας στίς Ινδίες;». 1 Στό περίφημο ϊργο του « Ή κατάσταση της Εργατικής τάξης στήν Α γ γ λ ί α στά 1844» ό "Ενγκελς εδοσε 2να Αξέχαστο πίνακα τών τρομακτικών συνθηκών διαβίωσης τών Εργατών τήν περίοδο αύτη. Στήν ήπειρωτική Ευρώπη, Έκεί οπού είχε ριζώσει ό καπιταλισμός, ή κατάσταση ήταν Ακόμα χειρότερη Από δ,τι στήν Α γ γ λ ί α . Οί νέες φάμπρικες στή Γαλλία καί τή Δντική Γερμανία ήταν Αθλιες μάντρες δούλων, τό δέ Βέλγιο ό Μάρξ τό όνόμασε «παράδεισο τών καπιταλιστών». Στίς Ενωμένες Πολιτείες, τή «χώρα τών Ελεύθερων Ανθρώπων», οί συνθήκες ήταν τό ίδιο Αθλιες γιά τούς βιομηχανικούς έργάτες καί ήταν δύσκολο νά πει κανένας ποιοί ζούσαν χειρότερα, οί δούλοι ή οί μισθωτοί Εργάτες. Ό Φόουνερ, ό Κόμμονς καί Αλλοι ιστορικοί τού έργατικού κινήματος εδοσαν μιά ζωντανή εικόνα τών μεροκαμάτων πείνας, τών Ατελείωτων ώρών δουλιας, της τυραννίας τών Εργοδοτών στά Εργαστήρια, τής Εγκληματικής Εκμετάλλευσης τών άνδρών. τών γυναικών καί τών παιδιών. Εκμετάλλευσης πού χαρακτηρίζει τή νεαρή Αμερικανική βιομηχανία, ιδιαίτερα τήν υφαντουργική.

1 Θ. Ρότ<»ταΤν («Άπό τό Χαρτισιιό στό Λεϋαπορι<ηιό>) Υόρκη. 1929 σελ. 9.

11

Νέα

στίς πρώτες δεκαετίες τοϋ 19ου αιώνα. Ή φτώχεια καί ή Εξαθλίωση τών μαζών τών άνέργων στίς χώρες αύτές κατά τή διάρκεια τών κυκλικών οίκονομικών κρίσεων ήταν άπερίγραφτη.

0 1 Εργάτες τών καπιταλιστικών χωρών πάλαιβαν μέ κάβε τρόπο Ενάντια στήν οίκονομική καί πολιτική δουλεία, πού με τίς άλυσίδες της είχαν δεθεί. Σήκωσαν στούς ώμους τον; τό βάρος τής πάλη; στίς διάφορες άστικές Επαναστάσεις τ ή ; Ευρώπης καί τής "Αμερική; μέ τήν Ελπίδα, π ώ ; θά πραγματοποιηθούν, σάν άποτέλεσμα αύτής τής πάλης, μερικές άπό τ ί ; λαμπρές υποσχέσεις τών άστικών προγραμμάτων. "Ενα ζωντανό παράδειγμα τέτιου προγράμματος ήταν ή διακήρυξη τών δικαιωμάτων τοϋ άνθρώπου καί τοΰ πολίτη στό Σύνταγμα τών Ενωμένων Πολιτειών. Ή πείρα δμως Απόδειξε σύντομα πώς τέτια δικαιώματα πού Αναγράφονται •στά χαρτιά μπορούν νά γίνουν πραγματικά γιά τού; Εργάτες μονάχα Αν αύτοί οί ίδιοι παλαίψουν άποφασιστικά γιά νά τά κάνουν πράξη.

0 1 Εργάτες γιά νά μποροΰν νά παλαίβουν Ενάντια στίς άνυπόφορες συνθήκες δουλιάς καί ζωής, πού τούς Επέβαλαν βάρβαρα, ήταν άναγκασμένοι νά στηρίζονται μονάχα στή δικιά τους ταξική δύναμη, πού τήν Εκδήλωναν μέ διάφορους τρόπους. Στήν Α γ γ λ ί α οί λουδίτες κατέστρεψαν τις μηχανές καί ρήμαξαν τίς φάμπρικες, σ° δλλες χώρες οί Εργάτες Εξεγέρθηκαν, δπως στό Μάντσεστερ στά 1819, 1 στή Λυών τής Γαλλία; στά 1831 — 1 8 3 4 , καθώς καί στή Σιλεσία καί τή Βοημία στά 1844. Μέ τήν επίδραση τών φιλελεύθερων ρευμάτων, πού Εκδηλώνονταν στού; κόλπου; τή; άστική; τάξη;, οί Εργάτε; Επεδίωκαν Επίσης πολιτικές μεταρυΟμίσεις, δπως Ιγινε λχ. στήν Α γ γ λ ί α στά 1832, στή διάρκεια τοΰ προεκλογικού άγώνα. "Ιδρυαν σωματεία άλληλοβοήθειας καί συνεταιρισμούς. Οί Εργάτες δμως προσανατολίζονταν Ιδιαίτερα πρός τό συνδικαλιστικό άγώνα. Παντοΰ δπου Εγκαθιδρύθηκε ό καπιταλισμό;, οί Εργάτες διδάχτηκαν γρήγορα δτι διέθεταν ί ν α δπλο μεγάλης σημασίας, τήν άπεργία πού μ' αυτό μπορούσαν νά σταματήσουν τήν παραγωγή καί νά Ελαττώσουν Ετσι προσωρινά τά κέρδη τών Εκμεταλλευτών τους.

1

Στίς 16 Αύγούστου 1819 οί Εργάτες τοΰ Μάντσεστερ διαδήλωσαν είρηνιχά γιά τά δικαιώματα του;. Τά κυβερνητικά στρατεύματα ίπετέβηκαν Ενάντια στό πλήθος σκοτώνοντας καί τραυματίζοντας πολλού;.

12

01 άρχέζ

τοΰ συνδικαλιστικού

κινήματος

Στήν Αγγλία, τό λίκνο αυτό τοΰ καπιταλισμού, τό συνδικαλιστικό κίνημα άρχισε νά διαμορφώνεται άπό τό 1752 κιόλα;. 1 Τά πρώτα συνδικάτα Εκπροσωπούσαν όμάδε; ειδικευμένων εργατών, πού ήταν αναγκασμένοι νά παλαίβουν τίς περισσότερε; φορές παράνομα ένάντια στούς δρακόντειους νόμους πού άπαγόρευαν τό συνεταιρίζεσθαι. Ή μερική άκύρωση αύτών τών νόμων στήν Α γ γλία στά 1824 έπέτρεψε σέ πολλά συνδικάτα, πού ώς τότε καλύπτονταν μέ τήν όνομασία «έταιρεϊες φίλων», νά βγοΰν στό φώ;. Τό κίνη|μα Αναπτύχθηκε μέ ταχύ ρυθμό καί στά 18*30, μαζί μέ τή δημιουργία τής Ε θ ν ι κ ή ; "Ενωσης γιά τήν προστασία τής έργασίας, μετατράπηκε σέ πανεθνικό κίνημα. Ή οργάνωση αύτή ήταν ό πρόδρομο; τ ή ; μεγάλη; Ε θ ν ι κ ή ; "Ενωσης τών Συνδικάτων τοΰ 1833 — 1 8 3 4 . Ό άριθμός τών μελών αυτής τής ίνωσης ξφθασε τί; 500 000 περίπου. Στά 1837, μέ πρωτοβουλία τής "Ενωσης τών έργατών τοΰ Λονδίνου, πού είχε δημιουργηθεί Ινα χρόνο πρωτύτερα, άρχισε τό μεγάλο χαρτιστικό κίνημα. Ό χαρτισμό; ήταν ί ν α μαζικό πολιτικό κίνημα τή; έργαηκης τάξης καί βρήκε πλατιά, άν καί δχι όλοκληρωτική, υποστήριξη στά τραιίντγιούνιονς καί όρισμένα σημαντικά μικροαστικά στρώματα. 0 1 πιό σημαίνοντες ηγέτες τοΰ χαρτιστικοΰ κινήματος ήταν : ό Τζέΐμς Μπρόντερ Ο' Μπράϊεν, ό Φέργκυς Ο' Κόννορ, ό Γκ. Τζ. Χάρνεϋ, ό "Ερνεστ Τζόνς καί ό Ουΐλλιαμ Λόβετ. Τό κυριότερο δημοσιογραφικό του δργανο ήταν «ό Αστέρας τοΰ Βορρά». Στά 1841 τό κίνημα πήρε τή μορφή τής Ε θ ν ι κ ή ς Χαρτιστικής "Ενωσης. Τό πρόγραμμα τοΰ χαρτισμοΰ— τά περίφημα «Ιξη σημεία» ή « Ό Χάρτης τοΰ λαοΰ» —υποβλήθηκε στή βουλή στις άρχές τοΰ 1837 καί έπεδίωκε νά έξασφαλιστοΰν στούς έργάτες πολιτικά δικαιώματα. Τότε στήν Αγγλία, άπό τά 6 000 000 άντρες, μονάχα οί 850 000 είχαν δικαίωμα ψήφου. Μέ τά «Ιξη σημεία» οΐ χαρτιστές ζητούσαν τό δικαίωμα ναθολικής ψηφοφορίας γιά τούς άντρες, ίσες έκλογικές περιφέρειες, έτήσια έπανεκλογή τσΰ κοινοβουλίου, χορήγηση άποζημιώσεων στά μέλη τοΰ κοινοβουλίου, μυστική ψηφοφορία, κατάργηση τοΰ περιουσιακοΰ τιμήματος γιά τά μέλη τσΰ κοινοβουλίου.

1

Γ. Ντ. Χ. Κόουλ καί Ρέϋμοντ Ποστγκαίητ : «01 βρεταννοί άπλοί Ανθρωποι» (1748 — 1938), Νέα Υόρκη, 1939, οελ. 156.

13

Οί χαρτιστές γιά νά υποστηρίξουν τό βασικό αύτό πρόγραμμα Ικαναν τεράστια ζύμωση σ' δλη τή χώρα. Σέ μερικέ; άπό τί; συγκεντρώσει; τους πήραν μέρος ώς 350 000 άνθρωποι. Οί χαρτιστέ; υπέβαλαν έπίσης ατό κοινοβούλιο πολλές μαζικές αναφορές. Μιά άπ' αύτές τήν υπόγραφαν 5 000 000 άνθρωποι, τή στιγμή πού δλόκληρος ό πληθυσμός της "Αγγλία; ήταν 19 000 000. "Οταν τό άντιδραστικό κοινοβούλιο άπόριψε κννικά τί; μαζικέ; άναφορές τών χαρτιστών, οί χαρτιστές άποφάσισαν νά καταφύγουν σι ή μέθοδο της γενικής άπεργίας γιά νά πετύχουν τήν ικανοποίηση τών αιτημάτων τους. Ή πρώτη μεγάλη σύγκρουση έγινε στά 1842, άφοϋ τό κοινοβούλιο είχε άπορίψει περιφρονητικά μιά άναφορά γιά τήν υιοθέτηση τών «Ιξη σημείων», πού εφερνε 3 317 000 ΰπογραφέ;. Σέ πολλά μέρη οί έργάτε; κατέβηκαν σέ άπεργίες καί εξεγέρθηκαν. Τό κίνημα δμως καταπνίχτηκε καί πιάστηκαν κάπου 1500 ήγέτε; καί στελέχη. Στά 1848 μέ τήν έπίδραση τής έπαναστατική; κατάσταση; πού Επικρατούσε στή Δυτική Ευρώπη, ξαναζωντανεύει τό χαρτιστικό κίνημα, άλλά οί δυνάμεις του είχαν Εξαντληθεί. "Οταν τό κοινοβούλιο άπόριψε ξανά μιά άναφορά τών χαρτιστών, εγινε άπόπειρα έξέγερσης, πού ΰμως άπότυχε ιδιαίτερα λόγω τών δισταγμών τών μικροαστικών στοιχείων, πού βρίσκονταν μέσα στό κίνημα, καί γιατί ό δούκας τοΰ Ούέλλιγκτων είχε κινητοποιήσει 250 000 στρατιώτες καί άστυνομικούς γιά νά τήν πνίξει. Τό κίνημα Ισβυσε κατά τό 1850. Ωστόσο, στή διάρκεια μιά; γενιάς, οί έργάτ«ς, κατόρθωσαν νά μετατρέψουν στήν πραγματικότητα σέ νόμους τά περίφημα «εξη σημεία». Τό χαρτιστικό κίνημα όντα; ή πρώτη προσπάθεια γιά τήν όργάνωση ένός πλατιού Εργατικού κόμματος τής Εργατικής τάξης σ' δλη τή χώρα, προσπάθεια πού στή διάρκειά της οί έργάτες ένιωσαν τή μεγάλη του; πολιτική δύναμη, άποτέλεσε μιά άπό τ ί ; πιό σημαντικές καί δοξασμένε; σελίδες της διεθνούς ιστορίας τή; εργατιάς. Στήν ταραγμένη αυτή Εποχή εγινε, στίς άρχές τοΰ 1844, Ενα σημαντικό γεγονός, πού δμως πέρασε τότε σχεδόν άπαρατήρητυ : ή σύσταση ένός καταναλωτικού συνεταιρισμού άπό μιά χούφτα υφαντουργούς τοΰ Τόντ-Λαίΐν, τοΰ Ροτσνταίϊλ, καί της Αγγλίας. Ή μικρή αύτή όργάνωση, πού στηρίζονταν στήν άρχή <τών μερισμάτων στίς άγορές», θεωρείται γενικά ώ; ή άρχή τοΰ σύγχρονου πλατιού συνεταιριστικού κινήματος.

14

Τήν εποχή πού ιδρύθηκε ή 1η Διεθνής, στή Γαλλία, τό Βέλγιο, τήν Ελβετία, τήν "Ισπανία, τή Γερμανία καί σέ άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οπου Ισχυαν αυστηροί άντμσυνδικαλιστικοί νόμοι, υπήρχαν λίγες τοπικές συνδικαλιστικές όργανώσεις. Στίς χώρες μέ Αντιδραστικές κυβερνήσεις υπήρχαν πολλοί παράνομοι επαναστατικοί πολιτικοί κύκλοι, σωματεία αλληλοβοήθειας («Εταιρίες φιλικές») καί συνεταιρισμοί. Ή τ α ν οί μόνες σχεδόν λίγο-πολύ Ανεκτές έργατικές οργανώσεις. Σ ι ί ς Ενωμένες Πολιτείες, δπου οί νέγροι, πού θεωρούνταν αγέλη ζώων, ζούσαν σέ συνθήκες βάρβαρης δουλείας, οί λευκοί εργάτες ε[χαν περισσότερες δημοκρατικές έλευθερίες καί τό συνδικαλιστικό κίνημα, όργανωμένο κατά τό πρότυπο τών συντεχνιακών ένώσεων τών ειδικευμένων Εργατών, σημείωσε σημαντική άνάπτυ* ξη. Στά 1786 είχε γίνει κιόλας στή Φιλαδέλφεια όργανωμίνη Απεργία τών τυπογράφων. Κατά τό τέλος τής 3ης δεκαετίας τοϋ 19ου αιώνα στήν περίοδο τής διακυβέρνησης τοΰ Τζάκσον δυνάμωσε τό συνδικαλιστικό κίνημα καί ξέσπαγαν πολλές Απεργίες. Στά 1827, 15 συνδικάτα τής Φιλαδέλφειας σχημάτισαν τήν "Ενωση τών Επαγγελματικών σωματείων τών μηχανουργών. Στά 1831 δημιουργήθηκε ή "Ενωση τών φάρμερς, τών μηχανουργών καί Αλλων Επαγγελματιών τής Νέας Α γ γ λ ί α ς . 1 Σ τ ά κατοπινά χρόνια δημιουργήθηκαν σέ πολλές Ανατολικές πόλεις τοπικές Ενώσεις τών «ννδικάτων. "Ολο τό κίνημα συνοδευόταν Από τήν όργάνωση Εργατικών κομμάτων σέ διάφορα μέρη — ήταν οί πρώτες όργανώσεις τοϋ είδους αύτοΰ στόν κόσμο. Οί Εργάτες πάλαιιβαν ιδιαίτερα γιά τήν αύξηση τοΰ μεροκάματου, γιά ΙΟωρη Εργάσιμη μέρα, Ενάντια στίς φυλακίσεις γιά χρέη, γιά τήν Αναγνώριση τοϋ δικαιώματος στή μόρφωση, γιά τό δικαίωμα ίδιοχτησίας στή γη, γιά τόν Εκδημοκρατισμό τοΰ Εκλογικού συστήματος. Γιά Ινα διάστημα τό συνδικαλιστικό κίνημα εχασε σέ ένταση, Αλλά οί συνδικαλιστικές όργανώσεις. χωριστά, Εξακολούθησαν νά δυναμώνουν. "Από τό 1834 &ς τό 1837 κέντρο τοΰ νεαροΰ Εργατικού κινήματος ήταν ή Ε θ ν ι κή "Ενωση τών Συνδικόΐτων, καί άπό τό 1845 ως τό 1856 τό εργο «ύτό τό Εκπλήροχτε τό βιομηχανικό Κογκρέσο, πού είχε παραρτήματα σέ δλα τά σοβαρά βιομηχανικά κέντρα. Τ ό Εργατικό κίνημα διτνό(μωσε γρήγορα ταυτόχρονα μέ τό πέρασμα τής βιομηχανίας στό σύστημα της φάμπρικας. Στίς άρχές τοϋ Εμφύλιου πολέμου υπήρχαν Εθνικά συνδικάτα κατά κλάδους παραγωγής.

1

Φ. Σ. Φόουνερ : «Ιστορία τοϋ έργατικοϋ κινήματος «πίς Ενωμένες Πολιτείες», τόμος I, Νέα Υόρκη, 1947 σελ. 101 — 115.

15

' Α ντιχαπιταλιοτικές

τάεεις

0 1 άγγλοι Εργάτες δεν πάλαιβαν μονάχα γιά νά μετριάσουν τίς συνέπειες τής σκληρής Εκμετάλλευσης στήν όποία υποβάλλονταν, άλλά καί Αρχισαν νά Επιτίθενται κατά τοϋ ίδιου τοϋ καπιταλιστικού συστήματος. Πολύ πρίν αρχίσει ό Μάρξ νά γράφει, ό διάσημος χαρτιστής ήγέτης Τζέϊμς Μπρόντερ 0° Μπράϊεν Απέδειξε, δτι είχε Αρκετά σαφή Αντίληψη τής ταξικής πάλης καί τής φύσης τού καπιταλιστικού κράτους. Στά 1832 είχε πει : < Ή κιφέρνηση Αποτελείται Από μιά χούφτα κερδοσκόπους καί προστατεύει τά κέρδη τους, τά είσοδήματά τους καί τούς ύπερβολικούς φόρους, πού Απομυζούν Από τούς Εργαζόμενους. Οί νόμοι γίνονται Αραγε Από τήν κυβέρνηση ή μήπως, Αντίθετα, οί μεγάλοι κερδοσκόποι είναι έκεϊνοι πού τούς κάνουν γιά νά θησαυρίζουν καί ζητούν υστέρα Από τήν κυβέρνηση νά τούς Εφαρμόσει; Παντού οί κερδοσκόποι είναι Εκείνοι πού κ α τ α π ι έ ζ ο υ ν . Ή κυβέρνηση είναι ό φ ύ λ ακ ά ς τους καί Α έργαζόμενος λαός Αποτελεί τή μ ά ζ α 'τ ώ ν κ α τ α π ι ε ζ ο μ έ ν ω ν » . Ό Ο' Μπράϊεν πάλαιψε ένάντια στούς καταστροφείς ·τών μηχανών καί πρότεινε νά γίνουν οί Μηχανές ίδιοχτησία τοϋ λαού καί νά χρησιμοποιηθούν γιά τό καλό του. 1 Ό Ρότστάΐν λέγει δτι τά γραφτά τοϋ Ο' Μπράϊεν περιείχαν πολλές συγκεχυμένες καί ουτοπικές Ιδέες, άλλά Απορεί πώς ό Ο' Μπράϊεν «πλησίασε τόσο πολύ τό σύγχρονο μαρξισμό». Ό Ρότστάϊν Αναφερόμενος στόν Ο' Μπράϊεν γράφει δτι «15 χρόνια πρίν άπό τή δημοσίευση τού «Κομμουνιστικού Μανιφέστου», ή θεωρία τών ταξικών Ανταγωνισμών καί τής ταξικής πάλης στήν καπιταλιστική κοινωνία έκτέθηκε Από δ λες τίς πλευρές της καί δχι σέ Αποσπασματική μορφή, Αλλά μέ τόσο συστηματικό καί πλήρη τρόπο, πού μπορεί νά μας προκαλέσει καί σήμερα Ακόμα τήν Ικπληξη καί τό θαυμασμό» 2 .

0 1 γερμανοί Εργάτες πρόσφυγες στό Παρίσι σχημάτισαν τό Σύνδεσμο τών Προγραμμένων (1834) καί τό Σύνδεσμο τών Δικαίων (1836). "Ενας ήγέτης τής όργάνωσης αυτής ό κάλφας ραφείου Βίλελμ Βάΐτλιγκ Επετέθηκε κατά τών βάσεων τού καπιταλισμού καί έπεξεργάστηκε ί ν α κομμουνιστικό σύστημα πού τό Ανέλυσε σέ δυό -τόμους (1838 καί 1842). Σχετικά μέ τόν τελευταίο τόμο ό Μάρξ Ιγραφε στά 1844 : «Μπορεί Αραγε ή Αστική τάξη, φιέ δλους τούς φιλόσοφους καί τούς λογίους της, νά καυχηθεί γιά 1 1

Θ. Ρότσταϊν : «Άπό τό Χαρτισιιό στό Λεϋμπορισαό» σελ. 107. Στό ίδιο Εργο σελ. 123.

16

ε\α εργο σχετικά μέ τήν απελευθέρωση της άστικής τάξης — τήν π ο λ ι τ ι κ ή της Απελευθέρωση — πού νά μπορεί νά συγκριθεί μέ τό Εργο τοϋ Βάϊτλινγκ «01 έγγυήαεις τής άρμονίας καί τής ελευθερίας». Καί στίς Ενωμένες Πολιτείες οΐ έργάτες είχαν άρχίσει τόν άγώνα ένάντια στό καπιταλιστικό σύστημα καί τήν εκμετάλλευση πού είναι συνυφασμένη μ' αύτό. Στά 1829 ό προικισμένος μηχανουργός Θαψάς Σκίντμουρ άπό τή Νέα Υόρκη, κάλεσε τούς εργάτες νά παλαίψουν ένάντια «στή φύση τοϋ δικαίου, πού έπαρέππ στούς άνθρώπους τήν ίδιοχτησία». Ό Σκίντμουρ πρότεινε τήν ίση διανομή δλων τών ίδιοχτησιών πού ύπήρχαν : χωράφια, σπίτια, φάμπρικες, πλοία κλπ. '. Ό Σκίντμουρ, δπως καί ό Τζώρτζ Χένρΐ' "Ηβανς καί πολλοί άλλοι ηγέτες τών έργατών τή; εποχής εκείνη: πρότεινε, στό πνεύμα τή; θεωρία; τοΰ Τζέφφερσον, τό Αμερικάνικο μικροαστικό φάρμακο, τυπικό γιά τήν έποχή εκείνη, δτι δηλ. οί έργάτες μπορούν νά γλυτώσουν άπό τήν καπιταλιστική έκμετάλλει·ση άποχτώντας κλήρους καλλιεργήσιμης γης άπό τις μεγάλε; εκτάσεις πού κατείχε τό κράτος. Αύτό ήταν ?να είδος Εθνικοποίηση; τή; γη;, Ενα προτσέ; στό όποιο δμω; άντιτάχθηκαν οί άγγλοι κολλεχτιβιστές χαρτιστές Σέπερ καί Χάρνεϋ θεωρώντας το, έσφαλμένα, Αντιδραστικό. 2 Ή ωμή καπιταλιστική εκμετάλλευση, πού δυνάμωσε εξαιρετικά μέ τή βιομηχανική έπανάσταση, προκάλεσε δυσαρέσκειες, άκόμα καί στίς γραμμές τής τάξης τών κεφαλαιοκρατών καί τή; μεσαίας τάξης. Οί διαμαρτυρίες βρήκαν τήν έκφρασή τους στίς διάφορε; ποικιλίες τοΰ ουτοπικού σοσιαλισμού, πού άποτελοϋσαν ποο σπάθειε; νά άντικατασταθεί ό βάρβαρος καπιταλισμός μέ πιό Ανθρώπινα καί πιό φωτισμένα συστήματα. Οί πιό σημαντικοί ουτοπιστές σοσιαλιστές ήταν ό Ροβέρτος "Οουεν (1771 —1858) στή Μεγάλη Βρετανία καί ό Σαίν Σιμόν (1760 — 1825), ό Φουριέ (1772 — 1837) καί ό Καμπέ (1788— 1856) στή Γαλλία. Κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα τών ούτοπιστών ήταν, δτι άντί νά στηριχθούν στούς πραγματικούς νόμους τής κοινωνικής άνάπτυξη; Επεξεργάζονταν μέ τή φαντασία τους σχέδια όργάνωσης μιας ιδανικής κοινωνίας. Οι ουτοπιστές Ελπιζαν δτι ό κόσμος, καί οί κεφαλαιοκράτε; μαζί, θά υιοθετήσει τά σχέδιά τους κρίνοντάς τα έξώ-

1 Θ. Σκίντμουρ: «Τά δικαιώματα τοΰ άνθρωπου στήν Ιδιοχτησία·, «Νέα Υόρκη 1829.

2 Θ. Ρότσταΐν : Άπό τό Χαρτισμό στό Λεϋμπορισιιό σελ. 140.

2—880

17

φθαλμα ανώτερα άπό τό κοινωνικό σύστημα πού υπήρχε. Ό Φρειδερίκος "Ενγκελς στό άξιομνημόνευτο εργο του « Ή εξέλιξη τοΰ σοσιαλισμού άπό τήν ούτοπία στήν Επιστήμη» κάνει μιά βαθιά άνάλυση δλου αΰτοϋ τοΰ κινήματος. Ό Ροβέρτος "Οουεν, εύπορος σκώτος βιομήχανος, ίδιοχτήτης ένός ύφαντουργείου, ίδρυσε στό Νιού Λάναρκ της Σκωτίας. στά 1800, μιά πρότυπη Επιχείρηση, δπου οί συνθήκες όουλιάς γιά τους εργάτες ήταν πολύ καλύτερες καί πού είχε μεγάλη άπόδοση. Αργότερα επεξεργάστηκε Ινα σύστημα ίδιοχτησίας τών Εργατών στή βιομηχανία. Ό "Οουεν ελπιζε νά κάνει δχι μονάχα τούς Εργάτες, άλλά καί τούς κεφαλαιοκράτες νά επιδοκιμάσουν αύτό τό γενικό σχέδιο. Μά οί κεφαλαιοκράτες, φυσικά, δέ θέλησαν νά έχουν καμιά σχέση μέ τό σχέδιο τοΰ "Οουεν καί περιορίσθηκαν μονάχα νά τό καταδικάσουν. Ό "Οουεν δμως άπόχτησε πολλούς όπαδούς στίς γραμμές τής Εργατικής τάξης. "Εγινε πρόεδρος τής μεγάλης Εθνικής "Ενωσης τών Συνδικάτων, πού άναφέραμε προηγούμενα. Ό Σαίν Σιμόν, ό Φουριέ καί ό Καμπέ Επεξεργάστηκαν καί αυτοί συστήματα όργάνωσης ιδανικών κοινωνιών. Τά όξυδερκαί μεγαλόψυχα αύτό πνεύματα τ ο ύ τέλους τοΰ 18ου αιώνα καί τής άρχής τοΰ 19ου, άπογοητευμένα καί άνήσυχα γιά τό γεγονός, δτι οί μάζες δέν κατόρθωσαν νά πραγματοποιήσουν τίς λαμπρές δτμοκρατικές υποσχέσεις τής μεγάλης γαλλικής Επανάστασης, Επέκριναν μέ δριμύτητα τόν καπιταλισμό καί έβαλαν σκοπό τους νά δημιουργήσουν ?να νέο κοινωνικό σύστημα, πού νά στηρίζεται στή δικαιοσύνη καί τή λογική. Προσπάθησαν νά Επινοήσουν • "Ενα νέο, πιό τελειοποιημένο κοινωνικό σύστημα, πού νά Επιβληθεί στήν κοινωνία άπ° ϊξω, μέ τήν προπαγάνδα καί, δσο είναι δυνατό, με τό παράδειγμα υποδειγματικών πειραμάτων». "Αν καί τά γραφτά τών μεγάλων ουτοπιστών τράβηξαν πολύ τήν προσοχή στή Γαλλία, ωστόσο έδωσαν λίγα συγκεκριμένα άποτελέσματα στή χώρα αυτή. Οί ευρωπαίοι ουτοπιστές πρόσεξαν πολύ τίς Ενωμένες Πολιτείες. δπου τό έδαφος ήταν πρόσφορο γιά τέτιους πειραματισμούς, δπου υπήρχαν μεγαλύτερες δημοκρατικές Ελευθερίες καί οποί» τό πνεύμα τών μαζών ήταν γενικά προοδευτικό. Ό ίδιος ό "Οουεν πήγε στίς Ένιομένες Πολιτείες στά 1824 <<αί, όργάνωσε συνεταιριστικές παροικίες στό Νιού Χάρμονι στήν Ινδιάνα καί σέ μερικά άλλα μέρη. Οί όπαδοί τού Φουριέ, άνάμεσα στού; οποίους υπήρχαν διακεκριμένες προσωπικότητες δπως ό "Οράτιο; Γκρήλη, ό Ναθαναήλ Χώουθορν, ό Τζέΐμς Ράσσελ Λόουελ καί πολλά «/.λα ένδοξα ονόματα, οργάνωσαν σέ 40 περίπου μέρη άπό τό 1840 18

Λ; τό 1850. τά «φαλανστήρια» δηλαδή συνεργατικές παροικίες. Τό π ιό γνωστό ήταν τό Μπρούκ Φάρμ <ττή Μασσαχουσέτη. Τήν ίδια δεκαετία τό ίκαριανό κίνημα τοΰ Καμπέ όργάνωσε κι αύτό μιά σειρά παροικίες στό Τέξας, στήν 'Αιόβα καί στό Μισσουρί 'Αλλά οί περιορισμένες αυτές Ιδεαλιστικές προσπάθειες δέν Αποτ ε λ ο ύ σ α ν παρά σταγόνες πού γρήγορα τίς κατάπιε ό ώκεανός τοΰ καπιταλισμού. "Οταν Εμφανίστηκε στή σκηνή τής Ιστορίας ή 1η Διεβνής, τά ούτοπιστικά κινήματα άνηκαν 'κιόλας στό παρελθόν. Στίς δεκαετίες πριν άπό τήν ίδρυση της 1ης Διεθνοΰς άναπτύχΟηκαν καί άλλα πιό σημαντικά κοινωνικά ρεύματα δπως πχ. ό καθαρός συνδικαλισμός, ό μπλανκισμός, ό προυντονισμός, ό λασσαλισμός καί ό μπακουνινισμός. Τά ρεύματα αύτά Επαιξαν σημαντικό ρόλο στή ζωή τής Διεθνοΰς καί γι' αύτό θά μιλήσουμε γι' αύτά λίγο πιό κάτω. Είναι δμως άναμφισβήτητο, δτι τό μεγαλύτερο βήμα πρός τά μπρός καί ή πιό σημαντική Επαναστατική κατάχτηση τής Εργατικής τάξης -σ' αύτές τίς δεκαετίες τής διαμόρφωσής της ήταν ή επεξεργασία τοϋ Επιστημονικού σοσιαλισμού άπό τόν Κάρλ Μάρξ *αί τό Φρείντριχ "Ενγκελς.

1 Μόρρις Χίλχουϊτ : < Ιστορία τοΰ Σοσιαλισιιοΰ στίς Ένωαένε; Πολιτεϊςε» 1903 σελ. 48—131.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

2

Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ

ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Κήρλ Μαρξ γεννήθηκε στί; 5 τοϋ Μάη 1818 στό Τρίρ τή; Πρωσίας τοϋ Ρήνου. Ό πατέρας του, ό Χάινριχ, ήταν έβραϊος, αλλά άργότερα Ασπάσθηκε τό χριστιανισμό. Ό γιός τον, δ Κάρλ. σπούδασε στά πανεπιστήμια τής Βόννης, τοϋ Βερολίνου καί τής Ίένας. Ό πατέρας ήθελε ό γιός του νά γίνει δικηγόρος, δπως ήταν ό Ιδιος, Αλλά ό Κάρλ Μάρξ Εστρεψε δλη τήν προσοχή του πρό; τή φιλοσοφία, τήν {στορία, καί τήν Επιστήμη. Τό 1841 πήρε τόν τίτλο τοϋ διδάκτορα τής φιλοσοφίας. Στά φοιτητικά τον χρόνια μελέτησε βαθιά τά Εργα τοΰ μεγάλου γερμανοΰ φιλόσοφοι· Χέγκελ καί Επηρεάσθηκε Επίσης πολύ Από τόν ΰλιστή φιλόσοφο Λοΰντβιχ Φόϋερμπαχ. Άφοΰ τέλειοκε τό πανεπιστήμιο ό Μάρξ ρίχτηκε στή δίνη της πολιτική; ζωή; της περιόδου της προγενέστερης άπό τήν Αστική έπανάσταση τοΰ 1848 στή Γερμανία. Στά 1842, σέ ήλικία μόλις 24 χρονών. Εγινε Αρχισυντάχτης τής <; Ε φ η μερίδας τοϋ Ρήνου», μιας ριζοσπαστικής δημοκρατικής Εφημερίδας. Στό μεταξύ παντρεύτηκε μέ τή Τζένυ φόν Βεοτφάλεν, κόρη πρώτου ευγενή. Τήν .περίοδο «ΐ'τή 6 Μάρξ γνωρίστηκε μέ τό Φρείντριχ "Ενγκελς πού Εγινε <(ίλο; καί συνεργάτης του σέ δλη τήν νπόλοιπη ζωή του. Ό "Ενγκελς γεννήθηκε στό Μπάρμεν τής Πρωσίας στίς 28 τοϋ Σεπτέμβρη 1820. τ Ηταν γιός Ενός πλούσιου Εργοστασιάρχη υφασμάτων καί ό πατέρας του τόν προόριζε γιά τό Εμπορικό στάδιο. Άλλά, δπως 6 Μάρξ, κι ό "Ενγκελς μπήκε στό Επαναστατικό κίνημα, πού βρισκόταν τότε σέ άνάπτυξη. Στά 1842 ό 'Έν-/•κελς Εφυγε γιά τήν Αγγλία δπον ό πατέρας τον είχε μιά φάμπρικα κοντά στό Μάντσεστερ. Έκεϊ σννδέθηκε μέ τό χαρτιστικό κίνημα καί μέ τό κίνημα τον "Οονεν κι Εγινε Επαναστάτης. Στά 1844, στή διάρκεια μιάς Επίσκεψης στό Παρίσι, δ "Ενγκελς συνάντησε ξανά τό Μάρξ. Ό Μάρξ. Εξορισμένος άπό τήν Πρ<«ιία 20

υστέρα άπό τήν Απαγόρευση της εφημερίδα; του άπό τήν κυβέρνηση, ήταν άρχισυντάχτη; τών «Ντόυτσε Φραντσόζισε Γιαρμπονχερ» (Γαλλογερμανικών χρονικών). Οί δυό νεαροί έπαναστάτες τήν έποχή αΰιή έγιναν Αληθινοί κομμουνιστές. Ό Μάρξ Αρχισε νά γράφει σά σοσιαλιστής καί ΰλιστής καί υπέβαλε σέ κριτική άπό σοσιαλιστική σκοπιά τίς Αντιλήψεις τοϋ Χέγκελ γιά τό κράτος καί δίκαιο. Ό "Ενγκελς είχε τίς ίδιες πεποιθήσεις μέ τόν Μάρξ. "Ετσι Αρχισε ή γόνιμη συνεργασία αυτών τών δυό λαμπρών άγωνιστών τής ύπόθεσης τής έργατικής τάξης.

Ή ένωση τών κομμουνιστών καί τό * Μανιφέστο τον Κομμοινιοτιχον

Κόμματος»

Ό Μάρξ τό Γενάρη τοϋ 1845 Απελάθηκε άπό τή Γαλλία καί κατέφι»γε στίς Βρυξέλες, δπου ανάπτυξε έντατική πολιτική δράση στίς Επαναστατικές όργανώσεις, Δημοκρατικός Σύνδεσμος καί Γετ νική "Ενωση τών Έργατών. Τό Φλεβάρη τοϋ 1846, μαζί μέ τόν "Ενγκελς, πού βρίσκονταν τότε στήν Αγγλία, ό Μάρξ Αρχισε νά συγκροτεί κομμουνιστικές έπιτροπές Αλληλογραφίας, όνομασία πού θυμίζει τήν Αμερικανική Επαναστατική πείρα. Οί Επιτροπές αυτές έκαναν κομμουνιστική προπαγάνδα στίς γειτονικές χώρε;. Στό μεταξύ Αποκαταστάθηκαν σχέσεις μέ τά υπολείμματα τοϋ Συνδέσμου τών Δικαίων, όργάνωσης πού είχε διαλυθεί επειτα άπό τήν Αποτυχημένη Εξέγερση τών μπλανκιστών στό Παρίσι στά 1839. 1 "Υστερα άπό διαπραγματεύσεις οί διάφορες όμάδες συγκεντρώθηκαν στό Λονδίνο τό καλοκαίρι τοϋ 1847. Σ τ ή συγκέντρωση αύτη πήρε μέρος ό "Ενγκελς. 'Εκεΐ ιδρύθηκε ή "Ενωση τών Κομμουνιστών. Αύνή ήταν ή πρώτη διεθνής κομμουνιστική όργάνωση, πρόδρομος τής «Διεβνοΰς "Ενωσης τών Έργατών» πού Ιδρύθηκε δεκαπέντε χρόνια Αργότερα.

1 "Υστερα από τήν ήττα πού υπέστη στίς 12 τοϋ Μάη 18:50 ό Σύνδεσμος τών Δικαίων μετέφερε τό κέντρο τοϋ βάρους του άπό τό Παρίσι στό Λονδίνο. Μετά τήν ανασύσταση του ό Σύνδεσμος έπεκτάβηκε κι Εγινε Από γερμανική διεθνή; όργάνωση. Στά 1847 ό Κ. Μάο; καί ό Φ. "Ενγκίλς προσχώρησαν στό Σύνδεσμο, πού με τήν Επίδραση του: αναδιοργανώθηκε στό συνέδριο που Εγινε στό Λονδίνο τό καλοκαίρι τή,; ίδιας χρονιάς καί μετατράπηκε σέ "Ενωση τών Κομμουνιστών. Σ. Μ.

21

Ή "Ενωση ιών Κομμουνιστών αποτελούνταν κυρίως άπό γερμανούς, γάλλους, έλβετούς, ιταλούς, ρώσους κλπ. εργάτες καί διανοούμενους, πού βρίσκονταν στό Λονδίνο, τό ΙΙαρίσι καί τίς Βρυξέλες. Ά π ό τίς 29 τοΰ Νοέμβρη ως τίς 8 τοΰ Δεκέμβρη 1847 συνήλθε στό Λονδίνο τό δεύτερο συνέδριο τής "Ενωσης, δπου πήραν μέρος τόσο ό Μάρξ δσο καί ό "Ενγκελς. Στό συνέδριο αύτό ή "Ενωση οργανώθηκε όριστικά, ενέκρινε ιό καταστατικό καί πήρε τήν άπόφαση νά Επεξεργασθεί ίνα πρόγραμμα. Τό καθήκον τής επεξεργασίας τοΰ προγράμματος άνατέθηκε στόν Μάρξ, πού ήταν γνωστός σά σταθερός καί γερά καταρτισμένος κομμουνιστής. Στή διάρκεια τοΰ Δεκέμβρη 1847 και τοΰ Γενάρη 1848 ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς δούλεψαν τό σχέδιο αυτού τοΰ προγράμματος. Στό τέλος τοΰ δεύτερου μήνα τό πρόγραμμα τελείωσε καί στάλθηκε στό Λονδίνο, δπου δημοσιεύθηκε τό Φλεβάρη. "Ετσι εμφανίστηκε τό «Μανιφέστο τού Κομμουνιστικού Κόμματος» πού συνήθως όνομάζεται «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» καί είναι τό πιο σημαντικό ντοκουμέντο στήν Ιστορία της άνθρωπότητας. Τό «Μανιφέστο τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος» υπήρξε τό πρώτο Επαναστατικό πρόγραμμα τών Εργατών δλου τοΰ κόσμου. Τό Κομμουνιστικό Μανιφέστο, ίθεσε τίς στέρεες βάσεις τής κοσμοθεωρίας τού προλεταριάτου καί φώτισε τό δρόμο τών Εργατών πρός τό σοσιαλισμό. "Εδειξε στούς ίργάτες πώς πρέπει νά άμύνονται στίς συνθήκες τοΰ καπιταλισμού, πώς μπορούν νά καταργήσουν τό καπιταλιστικό σύστημα καί νά οίκοδομήσουν τή νέα, σοσιαλιστική κοινωνία. Στίς κατοπινές δεκαετίες ό Μάρξ, ό "Ενγν.ελς, ό Β. I. Λένιν καί άλλοι Ιγραψαν πολλά εργα, δπου άνάπτυξαν καί βάθυναν τίς θεμελιώδεις θέσεις τοΰ «Μανιφέστου τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος». Σήμερα, έκατό καί περισσότερα χρόνια άπό τότε πού γράφτηκε τό μεγαλειώδες αύτό ντοκουμέντο, τό "Μανιφέστο τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος» στέκει άκλόνητυ σά βράχος καί είναι φωτεινός όδηγός τής Εργατικής τάξης σ' δλο τόν κόσμο. Επαληθεύτηκε άπό τήν Επαναστατική πείρα κάμποσων γενεών καί άποδείχτηκε Εντελώς άτρωτο άπό τίς Επιθέσεις τών καπιταλιστών Εχθρών. Οί βασικές άοχες τον μαρξιστικού

σοσιαλισμού

Πρίν άπό τό 1848 τό σοσιαλιστικό κίνημα τό χαρακτήριζε πλήρης σύγχιση δσον άφορά τήν άνάλυση τού καπιταλισμού, τίς όργανωτικές μορφές, τίς μέθοδες πάλης καί τόν τελικό σκοπό.

22

Ή τ α ν Ενα ανακάτωμα πρωτόγονων ουτοπικών, τυχοδιωχτικών καί όπορτουνιστικών Ιδεών. Μέ τό «Μανιφέστο τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματο;» δμω;, ό Μάρξ, μέ τή δραστήρια βοήθεια τοΰ "Ενγκελς, σάρωσε μ9 Ινα μονάχα χτύπημα δλον τόν ιδεαλισμό, τ^ν άγνοια καί τόν Εκλεκτικισμό πού κυριαρχούσαν Εδώ καί τοποθετησε γιά πρώτη φορά τό σοσιαλιστικό κίνημα πάνω σέ Επιστημονική βάση. "Οπως είπε ό "Ενγκελ; 35 χρόνια Αργότερα στόν περίφημο λόγο του πού Εκφώνησε στόν τάφο τοΰ Μάρξ : «δπως ό Δαρβίνο; ανακάλυψε τό νόμο τή; Εξέλιξη; τ ή ; όργανική; φύση;, Ετσι ό Μάρξ ανακάλυψε Χό νόμο τ ή ; Εξέλιξη; τ ή ; Ανθρώπινης Ιστορίας». 1 Σ τ ή διάρκεια τής ύπερεκατοντάχρονης ΰπαρξής του ό μαρξισμός θριάμβευσε άκαταμάχητα πάνω στίς Αναρίθμητες συγχύσεις καί αυταπάτες, πού δημιούργησε ό καπιταλισμός καί πού άποτελοϋσαν Εμπόδιο στό δρόμο της Εργατικής τάξης πρός τήν άπελευθέρωση. «Κάθε άλλη θεωρία καί κάθε άλλη κοσμοαντίληψη—λέγει ό Ντάττ — κείται σέ Ερείπια, συντριμμένη καί άδύναμη μπροστά στήν πορεία τών γεγονότα>ν» 2 . Ό μαρξισμός, πού γιά πρώτη φορά διατυπώθηκε σέ γενικές γραμμές στό «Μανιφέστο τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος» μέ τό πέρασμα τών δεκαετιών, διαδίδεται δλο καί πιό πολύ, καί γίνεται πιό Ισχυρός. Ό Λένιν Εκθέτει ώς έξής τά θεμελιακά συστατικά μέρη τού μαρξισμού : « Ό Μάρξ ήταν ό συνεχιστής τών τριών κύριων Ιδεολογικών ρευμάτων τοϋ 19ου αΙώνα, ρευμάτων πού Ανήκαν στίς τρεις πιό προχωρημένες χώρες τής Ανθρωπότητας : τής κλαστικής γερμανικής φιλοσοφίας, τής κλασικής Αγγλικής πολιτικής οικονομίας καί τοϋ γαλλικού σοσιαλισμού σέ σύνδεση μέ τίς Επαναστατικές γαλλικές διδασκαλίες γενικά. Τά ρεύματα αύτά τά όλοκλήρωσε μέ τρόπο μεγαλοφυή. Καί ό Στάλιν όρίζει Ετσι τό μαρξισμό : « Ό μαρξισμός είναι ή Επιστήμη τών νόμων Εξέλιξης της φύσης καί τ ή ; κοινωνίας, ή Επιστήμη τής Επανάστασης τών καταπιεζόμενων καί Εκμεταλλευόμενων μαζών, ή Επιστήμη τής νίκη; τοΰ σοσιαλισμού σ* δλες τίς χώρες, ή Επιστήμη τής οικοδόμησης της Κομμουνιστή·*, κοινωνίας». Ά π ό τά θεμελιακά στοιχεία τοΰ μαρξισμού τά πιό σημαντικά είναι τά Εξής : 1

Κ. Μάρξ καί Φ. Ένγκελς, Διαλεχτά Εργα ϊκδ. ΚΕ τοΰ ΚΚΕ τόμ. II σελ. 187 2 Ρ. Πάλα Ντάττ: «Ό μαρξισμός Οστερα άπό πενήντα χρόνια», Λονδίνο 1933 σελ. 2.

23

1. Ό φ ι λ ο σ ο φ ι κ ό ς υ λ ι σ μ ό ς . Σέ αντίθεση μέ τίς μεταφυσικές φαντασιώσεις τών Ιδεαλιστών φιλοσόφων — τοΰ Τζώρτζ Μπέρκλεϋ, τοΰ Δαβίδ Χιούμ, τοΰ Εμμανουήλ Κάντ, τοΰ Γκέοργκ Β. Φ. Χέγκελ καί πολλών άλλων — πού δλα τους -τά συστήματα οδηγούσαν, άπό τόν Ινα ή τόν άλλο δρόμο, στήν άποδοχή τή; θρησκείας καί στήν άντίληψη, δτι ό κόσμος δημιουργήθηκε καί κυβερνιέται άπό κάποια εξωτερική δύναμη, ό Μάρξ ξεκίνησε άπό τό γεγονός, δτι ό κόσμος υπάρχει πραγματικά. Στή μεταφυσική άστική άντίληψη δτι ό κόσμος κυβερνιέται αυθαίρετα άπό μιά ύπερβατική θεότητα, ό Μάρξ άντέταξε τήν άντίληψη δτι ό κόσμος κυβερνιέται άπό άντικειμενικούς νόμους. Γι* αυτόν ή ΰλιχότητα τοΰ κόσμου είναι θεμελιώδης καί κάθε ιδέα καί γνώση άπορέει άπ° αύτήν. Ό "Ενγκελς λέγει : «Τό μεγάλο βασικό ζήτημα κάθε φιλοσοφίας ν.αί ιδιαίτερα τής νεότερης φιλοσοφίας είναι ιό ζήτημα τή; "χέσης τής νόησης μέ τό ε ί ν α ι . . . τοΰ πνεύματος μέ τή φ ύ σ η . . . ποιό είναι τό πρωταρχικό στοιχείο, ιό πνεΰμα ή ή φύ" η ; . . . Οί φιλόσοφοι άνάλογα μέ τόν τρόπο πού άπαντοΰσαν στό έρώτημα αύτό, χωρίζονταν σέ δυό μεγάλα στρατόπεδα. Ε κ ε ί νοι πού βεβαίωναν δτι τό πνεΰμα ύπήρχε πρίν άπό τή φύση καί πού παραδέχονταν ετσι, σέ τελευταία άνάλυση, τή δημιουργία τοΰ κόσμου μέ εναν όποιονδήποτε τ ρ ό π ο . . . αποτελούσαν τό στρατόπεδο τοΰ ιδεαλισμού. Οί άλλοι, πού θεωρούσαν τή φύση σάν ποοιταρχικό άνηκαν «Ρτίς διάφορες .σχολές τοΰ ύλισμοΰ». "Ο Μάρξ υπήρξε ό πιό έπιφανή; φιλόσοφο; τοΰ δεύτερου στρατοπέδου καί έφάρμοζε τήν υλιστική αντίληψη σέ δλους τούς τομείς τής σκέψης καί τής δράσης. Τό πραχτικό άποτέλεσμα τή; υλιστικής φιλοσοφίας είναι δτι άπαλλάσσει τούς μαρξιστές καί μέσω αυτών καί τήν εργατική τάξη, ά.-τό τήν παραλυτική επίδραση τών αναρίθμητων άπαρχαιωμένων καί άντιδραστικών άντιλήψεων στή φιλοσοφία, τήν επιστήμη, τήν πολιτειολογία, τή θρησκεία, τήν οικονομία, τήν ήθική, τήν τέχνη κλπ., άντιλήψεων πού άποτελοΰν τό ιδεολογικό στήριγμα τοΰ καπιταλιστικού συστήματος. Ό φιλοσοφικό; υλισμός είναι τό πιό όξύ ιδεολογικό δπλο τοΰ προλεταριάτου στόν άγώνα του ενάντια στόν καπιταλισμό, γιά τό σοσιαλισμό.

2. Ή Δ ι α λ ε χ τ ι κ ή . Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς παρέλαβαν τή διαλεχτική τοΰ Χέγκελ (1770 — 1 8 3 1 ) . πού. δπως λέγει ό Λέ1

Κ. Μάρξ καί Φ. "ΕνγκΓ/.:. Λια/,ε/,τιι ίογα ?κδ. ΚΕ ΚΙ<Κ τόιι.

II σελ. 426 — 428.

24

νιν, είναι <-ή πιό ιπλατιά, ή πιό πλούσια σέ περιεχόμενο και ή πιό βαθιά θεωρία τής Εξέλιξης». Ή διαλεχτική, λέγει ό Μάρξ, «είναι ή επιστήμη τών γενικών νόμων τής κίνησης τόσο τοϋ εξωτερικού κόσμου, δσο καί ιής Ανθρώπινης σκέψης». Ά λ λ ά ό Μάρξ καί ό Ένγκελς παραλαμβάνοντας τή διαλεχτική τού Χέγκελ, τήν καθάρισαν άπό τόν ιδεαλισμό καί τήν Ανάπτυξαν πάνω σέ υλιστική βάση. Γιά τή διαλεχτική φιλοσοφία, λέγει ό "Ενγκελς, «δέν υπάρχει τίποτε όριστικό, απόλυτο, Ιερό. Γιά δλα καί σέ δλα άποκαλύπτει τόν εφήμερο χαρακτήρα. ΐΙΥ αίπήν) δέν υπάρχει τίποτε αλλο άπό τό άδιάκοπο προτσές εμφάνισης καί εξαφάνισης, συνεχές άνέβασμα Από τό κατώτερο στό ανώτερο». 1 Ή διαλεχτική Ανάπτυξη, λέγει ό Λένιν, είναι «μιά Ανάπτυξη πού έπαναλαβαίνει κάπως τίς βαθμίδες πού ήδη πέρασε. Αλλά τίς έπαναλαβαίνει διαφορετικά, σέ ανώτερη βάση («Αρνηση τής άρνησης»), μιά ΑνΑπτυξη, θά λέγαμε, σπειροειδής καί δχι σέ ευθεία γραμμή· — μιά Ανάπτυξη μέ Αλματα, καταστροφές καί επαναστάσεις «διακοπές τής συνέχειαςμετατροπή τή; ποσότητα; σέ ποιότητα-—Εσωτερικές ώθήσει; πρός άνάπτυξη. πού δίνονται Από τόν Ανταγωνισμό, τή σύγκρουση διαφορετικών δυνάμεων καί τάσεων, πού δρουν πάνω σ' ϊ ν α σώμα, στά πλαίσια ενός φαινομένου ή στούς κόλπους μιΑς κοινωνίας Αλληλεξάρτηση καί σύνδεση πολύ στενή δλων τών πλευρών κάθε φαινομένου . . . ».

3. Ή υλιστική Αντίληψη τής ιστορίας. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς ήταν οί πρώτοι πού έδωσαν στήν ιστορική ερευνά Επιστημονική βάση Απαλλάσσοντάς την Από τή μεγάλη δόση μεταφυσικής, υποκειμενισμού, ήρωολατρείας, ταξικών προκαταλήψεων καί Από τήν έΛιφανειακότητα πού χαρακτηρίζει τά Εργα τής Αοτικής ιστοριογραφίας. Ή ούσία τής μαρξιστικής υλιστικής Αντίληψης τής ιστορίας βρίσκεται στόν οικονομικό παράγοντα, στόν τρόπο παραγωγής. Ό Μάρξ Εκθέ.τει τήν ούσία αυτή ώ ; έξή; : «Στήν κοινωνική παραγωγή τή; ζωή; τους οί Ανθρωποι έρχονται σέ καθορισμένες, Αναγκαίες, Ανεξάρτητες Από τή θέλησή του; σχέσεις, σέ παραγωγικές σχέσεις, πού Αντιστοιχούν σέ μιά όρισα ε νη βαθμίδα .Ανάπτυξης τών υλικών παραγωγικών δυνάμεων. Τό σύνολο αϋτών τών παραγωγικών σχέσεων άίποτελεΐ τήν οικονομική διάρθρωση τής κοινωνίας, τήν πραγματική βάση, πού πάνω τη; υψώνεται Ινα νομικό καί πολιτικό Εποικοδόμημα καί στήν όποία άντιστοιχούν όρισμένες μορφές κοινωνική;, συνείδηση;. Ό τρόπο; παραγωγή; τής υλικής ζωής καθορίζει τήν κοινωνική, πολιτική 1

Κ. Μάρξ καί Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα τόμ. II σελ. 393.

καί πνευματική πορεία (προτσές) τής ζωής γενικά. Δέν είναι ή συνείδηση τών άνθρώπων πού καθορίζει τό είναι τους, άντίβετα τό κοινωνικό τους είναι καθορίζει τή αυνείδησή τους». 1 Τούς μαρξιστές τούς κατηγόρησαν συχνά, 8τι τονίζουν μονάχα τόν οικονομικό παράγοντα χ α ί παραγνωρίζουν τούς άλλους παράγοντες δπως πχ. τίς Εθνικές παραδόσεις, τήν ιστορία, τόν πολιτισμό κλπ. Αύτό, δμως, είναι παραλογισμός. Σχετικά μ' αύτό ό "Ενγκελς καταπολεμάει τό χυδαίο οικονομικό ντετερμινισμό. «Σύμφωνα μέ τήν υλιστική άντίληψη τής ιστορίας ό καθοριστικός παράγοντας σ τ ή ν ιστορία είναι σ έ τ ε λ ε υ τ α ί α άνάλυση ή παραγωγή καί άναπαραγωγή τής πραγματικής ζωής. Οντε ό Μάρξ ούτε εγώ ισχυριστήκαμε ποτέ τίποτε περισσότερο. "Αν κάποιος τώρα τό διαστρεβλώνει αύτό εται πού νά βγαίνει πώς ό οικονομικός παράγοντα; είναι ό μόνος καθορισττκός, μετατρέπει τήν παραπάνω θέση σέ άφηρημένη, παράλογη φράση, πού δέ λέει τίποτα* 2 .

0 1 άστοί, πού γράφουν ιδεαλιστικά, Εκλεκτικά τά ιστορικά Ιργα, άρνούμενοι τήν άρχή τής αΐτιότητας καί τονίζοντας κάβε είδους δευτερεύοντα καί Επιφανειακά στοιχεία, δέν Εχουν σαφή ιδέα γιά τό ιστορικό παρελθόν καί ούτε γιά τό τί συμβαίνει στό παρόν. Ό Ιστορικός ύλισμός, δηλ. ή μαρξιστική μέθοδος, τονίζοντας τόν οίκονομικό παράγοντα, δίνει στούς μαρξιστές Αποφασιστική υπεροχή δσον άφορα τή δυνατότητα νά βγάλουν βασικά συμπεράσματα άπό τό Ιστορικό (παρελθόν καί νά καταλάβουν τήν ούσιαστική σημασία τών πολύπλοκων οικονομικών καί πολιτικών προτσές τού παρόντος. Αύτό άκριβώς Επιτρέπει στούς μαρξιστές νά προβλέψουν τό Αναπόφευκτο τής κοινωνικής Επανάστασης καί τοΰ σοσιαλισμού, πράγμα πού οί άστοί οικονομολόγοι καί ιστορικοί δέν μπορούν καί δέν τολμούν νά κάνουν.

4. Ή ταξική πάλη. Ή θεμελειώδης μαρξιστική θέση στό πρόβλημα τής Ταξικής πάλης διατυπώνεται στό «Μανιφέστο τοϋ Κομμουνιστικού Κόμματος» ώς Εξής : « Ή ιστορία δλων τών ώς τά τώρα κοινωνιών 3 είναι ιστορία ταξικών άγώνων. Ελεύθερος καί δούλος, πατρίκιος καί πληβείος, ευγενής καί δουλοπάροικος, μάστορας καί κάλφας, μέ μιά λέξη καταπιεστές καί καταπιε1 Κ. Μάρξ, Κριτική τής πολιτικής οίκονομίας στά διαλεχτά Εργα τόμ. II σελ. 424.

1 Κ. Μάρξ καί Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά Ιργα τόμ. II σελ. 572.

3 Ό "Ενγκελς προσθέτει εδώ : «μέ εξαίρεση τήν προϊστορία τής κοινωνίας».

26

ζόμενοι, βρίσκονταν σέ συνεχή Ανταγωνισμό μεταξύ τους, έκαναν Αδιάκοπο Αγώνα, πότε καλυμμένο, πότε Ανοιχτό, Εναν άγώνα, πού τελείωνε κάθε φορά μέ τόν Επαναστατικό μετασχηματισμό όλόκληρης τής κοινωνίας ή μέ τό χαμό τών τάξεων πού πάλαιβαν. Στίς πιό μακρινές έποχές Ίής ιστορίας βρίσκουμε σχεδόν παντοϋ μιά πλήρη διαίρεση τής κοινωνίας σέ διάφορα στρώματα, μιά πολύτροπη κλιμάκα>ση τών κοινωνικών θέσεων. Στήν άρχαία Ρώμη βρίσκουμε πατρικίους, Ιππείς, πληβείους, δούλους. Στό μεσαίωνα : φεουδάρχες, ύποτελεϊς, μαστόρους, καλφάδες, δουλοπάροικους καί σέ κάθε Ενα άπ' αύτά τά στρώματα βρίσκουμε έπίσης διάφορες βαθμίδες. Ή σύγχρονη Αστική κοινωνία πού πρόβαλε άπ' τά Ερείπια τής φεουδαρχικής κοινωνίας, δέν κατάργησε τίς ταξικέ; άντιθέσεις, έβαλε μόνο στή θέση τών παλιών νέες τάξεις . . . νέες μορφές πάλης» Ή σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία άποτελεϊ Ινα χάο; Από όμάδες πού έχθρεύονται ή μιά τήν άλλη. « Ό μαρξισμός — λέγει ό Λένιν — μας Εδοσε τό όδηγητικό νήμα πού μας έπιτρέπει νά Ανακαλύψουμε τή νομοτέλεια μέσα σ' αυτόν τό φαινομενικό λαβί'ρυνθο καί χάος. Τό νήμα αυτό είναι ή θεωρία τής ταξικής πάλης > 2 . Ή άστική τάξη, Ιδιαίτερα τά τελευταία χρόνια, προσπαθεί νά Αμβλύνει τόν ταξικό χαρακτήρα τών κοινωνικών άγώνων καί νά Αποσπάσει έτσι τίς μάζες Από τά πραγματικά τους ταξικά συμφέροντα. Ή Ανάλυση, δμως, πού κάνει δ μαρξισμός άπ' τή σκοπιά τής έργατικής τάξης άποκαλύπτει δλόκληρο τό προτσές καί ή βασική του άπασχόληση είναι δχι μονάχα ή κατανόηση τοΰ Ιστορικού παρελθόντο;, Αλλά καί ή Επεξεργασία τής προλεταριακή; πολιτικ ή ; σέ κάθε δοσμένη κατάσταση. Πρίν άπ' τό Μάρξ πολλοί Αστοί Ιστορικοί καί οικονομολόγοι (συμπεριλαμβανομένου τοΰ Τζέΐμς Μέντισον στίς Ενωμένες Πολιτείες) κατόρθωσαν νά διαπιστώσουν τήν ταξική πάλη. Ό Μάρξ. δμως καί ό "Ενγκελς, ήταν Εκείνοι πού διευκρίνισαν πλέρια αυτό τό ζωτικής σημασίας πρόβλημα. Σ ' Ινα του γράμμα στόν Γιόζεφ Βαϊντεμέγερ (5 τοΰ Μάρτη 1852) ό Μάρξ άναφερόμενος σ' αΰτό τό πρόβλημα Ελεγε : «"Οσο γιά μένα, δέ μοϋ άνήκει ή τιμή οίτε δτι Εγώ Ανακάλυψα τήν δπαρξη τών τάξεων στή σύγχονη κοινωνία, ούτε δτι άνακάλυψα τήν πάλη Ανάμεσά τους. Πολύ πρίν άπό μένα άστοί ιστορικοί είχαν περιγράψει τήν ιστορική Εξέλιξη αύ1 ΜάρΕ-Ένγκελς, Διαλεχτά ϊργα σέ δύο τόμους, τόα. I, ίκδοτικό τή; ΚΕ τοϋ ΚΚΕ σελ. 20 — 21.

2 Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 21 σελ. 4β.

27

της τής πάλης τών τάξεων καί άστοί οικονομολόγοι τήν οικονομική άνατομία τών τάξεων. Τό καινούργιο πού έκανα £γώ ήταν ν' άποδείξω: 1) δτι ή ύ π α ρ ξ η τών τάξεων συνδέεται άπλώς μ έ ό ρ ι σ μ έ ν ε ς ιστορικές φάσεις άνάπτυξ η ? Τ ή ? π α ρ α γ ω γ ή ς , 2) οτι ή ταξική πάλη όδηγεϊ άναγκαστικά στή δ ι χ τ α τ ο ρ ί α τ ο ϋ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , 3) δτι ή ίδια αύτή ή διχτατορία άποτελεϊ μανάχα τό πέραομα στήν κ α τ ά ρ γ η σ η δ λ ω ν τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν καί σέ μιάν ά τ α ξ ικ ή κ ο ι ν ω ν ί α » '. Αύτή είναι μιά πολύ μετριόφρονη συγκεφαλαίωση τής συμβολής τοΰ Μάρξ στό κεντρικό αύτό πρόβλημα.

5. Ό επαναστατικός ρόλος τής Εργατικής τ ά ξ η ς . Στήν άνάλυση τής ταξικής πάλης πού κάνει, ό Μάρξ διευκρίνισε τόν επαναστατικό ρόλο τού προλεταριάτου. Αύτό άποτελεϊ μιά άπό τίς μεγαλύτερες προσφορές του. Στό «Μανιφέστο τού Κομμουνιστικού Κόμμϊιτος» ό Μάρξ είπε : «'Απ' δλες τίς τάξεις πού στίς μέρες μας βρίσκονται άντιμέτωπες μέ τήν άστική τάξη, μόνο τό προλεταριάτο είναι τάξη άληΟινά επαναστατική. Οί άλλες τάξεις χάνονται κι εξαφανίζονται μέ τήν άνάπτυξη τής μεγάλης βιομηχανίας, ένώ τό προλεταριάτο είναι τό πιό χαρακτηριστικό προϊόν της. Τά μεσαία στρώματα, ό μικροβιομήχανος, ό μικρέμπορας. ό βιοτέχνης, ό άγρότης, δλοι αύτοί καταπολεμούν τήν άστική τάξη γιά νά σώσουν άπό τό χαμό τήν ΰπαρξή τους σά μεσαία στρώματα. Δηλαδή δέν είναι στρώματα επαναστατικά άλλά συντηρητικά. Κάτι περισσότερο, είναι άντιδραστικά.. . -. Ό Μάρξ επαιρνε ύπόψη του Εδώ τήν περίοδο τοΰ καπιταλισμού πού στηρίζεται στόν ελεύθερο άνταγωνισμό. Στήν περίοδο δμως τοΰ ιμπεριαλισμού, της γενικής κρίσης τοΰ καπιταλισμού, τό προλεταριάτο μπορεί νά κινητοποιήσει κάτω άπό τήν καΟοδήγησή του τή φτωχή άγροτιά καί άλλα μικροαστικά στοιχεία. Ή επεξεργασία τής θεωρίας τής συμμαχίας τής Εργατικής τάξης καί τή; άγροτιάς άποτέλεσε μιά άπό τίς μεγαλύτερες Επιτεύξεις τοΰ Λένιν. "Ο Λένιν λέγει: «Τό ούσιώδες στή διδασκαλία τοΰ Κάρλ Μάρξ είναι ή διευκρίνιση τοϋ κοσμοϊστορικού ρόλου τοϋ προλεταριάτου σά δημιουργού τής σοσιαλιστικής κοινωνίας». Ή συνεπής μαρξιστική θέση πού ύπογραμμίζει τόν ήγετικό ρόλο τοϋ προλεταριάτου Εχει θεμελειώδη σημασία στήν Επαναστατική πολιτική τής Εργα1 Μάρξ, "Ενγκελ;, Διαλεχτά ίργα σέ δύο τόιιου;, Εκδοτική τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ, τόμος II σελ. 530.

2 Μάρξ, "Ενγχελ;, Διαλεχτά Ιργα σέ δύο τόμους, τόιι. I Εκδοτικό τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 31 — 32.

28

τικής τάξης. Ή διασάφιση τοϋ προβλήματος αύτοϋ άπό τόν Μάρξ Ιδοσε τή δυνατότητα νά άποκρουσθοΰν μέ έπιτυχία οί Επανειλημμένες άπάπειρες τών διάφορων όπορτουνιστικών ρευμάτων νά παρουσιάσουν τήν άστική τάξη, τήν άγροτιά ή τήν μικροαστική τάξη τής πόλης σάν Επαναστατική τάξη τΙς όποιες θάπρεπε τάχα ν' Ακολουθήσουν οί Εργαζόμενες μάζες. Ό ήγετικός ρόλος τής Εργατικής τάξης ύπήρξε τό κλειδί γιά τό κέρδισμα τών μεγάλων Επαναστάσεων στή Ρωσία, τήν Κίνα καί τήν Ανατολική Ευρώπη. Στό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» άκόμα είχε Αρχίσει ό Μάρξ νά σχεδιάζει τό νέο τύπο κόμματος — συνειδητού, μαχητικού καί πειθαρχημένου — πού χρειαζόταν ή Εργατική τάξη γιά νά πετύχει τήν τελική νίκη πάνω στήν τάξη τών καπιταλιστών. «Στήι πράξη λοιπόν οί κομμουνιστές είναι τό πιό άποφασιστικό τμήμα τών Εργατικών κομμάτων δλων τών χωρών, τό τμήμα πού σπρώχνει πάντα πρός τά μπρός. Θεωρητικά, Εχουν τό πλεονέχτημα, σέ σύγκριση μέ τήν υπόλοιπη μάζα τοΰ προλεταριάτου, νά άντιλαμβάνονται σωστά τίς συνθήκες, τήν πορεία καί τά γενικά Αποτελέσματα τοϋ προλεταριακού κινήματος» 6. Ή ύ π ε ρ α ξ ί α. Στό Αρχικό, προοδευτικό στάδιο τον καπιταλισμού οί Αστοί οικονομολόγοι — ό "Ανταμ Σμίθ, ό Ντάβιντ Ρικάρντο, ό Τζών Στούαρτ Μίλλ καί πολλοί άλλοι — Εκαναν μιά άρκετά θεμελιακή Ανάλυση αύτού τοΰ συστήματος. Δέν μπόρεσαν δμως νά δοϋν τούς Επαναστατικούς μετασχηματισμούς πρός τούς όποιους όδηγούσε ή άνάπτυξη τού καπιταλισμού, καί οί κατοπινές γενεές τών άστών οίκονομολόγων Εκφυλίστηκαν σέ Ενα είδος Επιπόλαιων Απολογητών τοϋ καπιταλισμού. Χρειάστηκε νά Ερθει ό Μάρξ, ό γίγαντας αυτός τής οικονομικής σκέψης, γιά νά όδηγήσει τήν οίκονομική άνάλυση ώς τίς Επαναστατικές της συνέπειες. Στό «Κεφάλαιο», τό μεγάλο του τρίτομο Εργο, ό Μάρξ Εκανε μιά βαθιά άνάλυση τοϋ καπιταλιστικού συστήματος. Μιά άπό τί; άναρίθμητες καί θεμελιώδους σημασίας προσφορές του είναι δτι Εξήγησε τά ώς τά τότε άλυτα προβλήματα τής πρωταρχικής συσσώρευσης τοΰ κεφαλαίου, τίς αίτιες τών κυκλικών κρίσεων, τή συγκέντρωση τοΰ κεφαλαίου καί πολλές άλλες πλευρές τοϋ καπιταλισμού, πού είχαν παραμείνει άνεξέταστες ή είχαν παρασιωπηθεί άπό τούς άστούς οικονομολόγους. "Αλλά ή πιό σημαντική του συμβολή στόν τομέα τής οικονομίας ήταν δτι Εξήγησε πώε παράγουν οί Εργάτες τήν ύπεραξία καί πώς τήν Ιδιοποιούνται οί καπιταλι1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελ; : Διαλεκτά ίργα σέ δύο τόαους, τόα.

I έκδοτικό τή; ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 35.

29

οτές. Ή άνάλυση αυτή άποκάλυψε δλο τό προτσές τής καπιταλιστικής Εκμετάλλευσης καί εδειξε τίς οικονομικές αιτίες τής προλεταριακής Επανάστασης. 'Από τότε άναρίθμητοι άσ'οί οικονομολόγοι μάταια προσπάθησαν νά αρνηθούν τήν ιστορική του αύτή ανακάλυψη. Ό Μέρινγκ συγκεφαλαιώνει ώς έξης τήν ούσία τής μαρξιστικής θεωρίας : « Ή άληθινή πηγή τού πλουτισμού τών καπιταλιστών άποκαλύφθηκε άπό τόν Μάρξ στόν πρώτο τόμο τού -Κεφαλαίου" . . . Ό Μάρξ άπόδειξε, γιά πρώτη φορά, πώς γεννιέται τό κέρδος κάί πώς πάει στίς τσέπες τών καπιταλιστών. Τό Εξηγεί αύτό μέ δυό αποφασιστικά οικονομικά γεγονότα: πρώτο : μέ τό γεγονός, δτι ή μάζα τών Εργατών άποτελεϊται άπό προλετάριους, πού είναι αναγκασμένοι νά πουλούν τήν Εργατική τους δύναμη σάν Εμπόρευμα, δεύτερο μέ τό γεγονός δτι τό Εμπόρευμα αύτό, ή Εργατική δύναμη, διαθέτει στίς μέρες μας μιά τόσο υψηλή παραγωγικότητα, πού είναι σέ θέση νά παράγει σ' Ινα όρισμένο χρονικό διάστημα μιά ποσότητα Εμπορευμάτων πολύ μεγαλύτερη άπό δ, τι χρειάζεται γιά τή συντήρησή της στό ίδιο χρονικό διάστημα . Μέ βάση τά δυό αύτά καθαρά οικονομικά γεγονότα — προϊόντα τής άντικειμενικής ιστορικής άνάπτυξης — τά άγαθά πού δημιουργεί ή Εργασία τού προλεταριάτου περνούν αυτόματα στά χέρια τοΰ καπιταλιστή καί, δταν ύπάρχει τό σύστημα τής μισθωτής Εργασίας, συσσωρεύονται σχηματίζοντας δλο καί μεγαλύτερα κεφάλαια» '.

7. Ό ρ ό λ ο ς τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς . "Ενα άπό τά θεμελιώδη στοιχεία τοΰ μαρξισμού είναι ή άνάλυση άπό τόν Μάρξ τοΰ κράτους σάν δργανου βίας, πού μέ τή βοήθειά του ή άστική τάξη άναγκάζει τόν Εργάτη νά ύποταχθεΐ στήν κυριαρχία της. Τό «Μανιφέστο τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος» λέγει: « Ή σύγχρονη κρατική Εξουσία δέν είναι παρά μιά Επιτροπή, πού διαχειρίζεται τίς κοινές υποθέσεις όλόκληρης τής άστικής τάξης» 2 . Ό Μάρξ κριτικάρισε μέ δριμύτητα τούς κονφουζιονιστές καί τούς όπορτουνιστές πού υποστήριζαν δτι τό καπιταλιστικό κράτος είναι τάχα ένας θεσμός Εχτός καί πάνω άπό όποιεσδήποτε οικονομικές τάξεις καί σκοπός του είναι νά Εξασφαλίσει τήν ευημερία δλου τοΰ λαοΰ. Ό Μάρξ καί 6 "Ενγκελς Ικαναν τό διάγραμμα της Ιστορικής Εξέλιξης τοΰ κράτους καί άπόδειξαν, δτι άπό τήν έμφάνισή του κιόλας μαζί μέ τίς τάξεις, τό κράτος Εξυπηρέτησε πάντα τά συμ1

Φράντς Μέρινγκ : «Κάρλ Μάρξ», κεφ 12, III. Κ. Μάρξ Φ. "Ενγκελς: Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, τόμ.

I Εκδοτικό τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 22.

2

ί')

φέροντα τών κυρίαρχων τάξεων. Ό "Ενγκελς απόδειξε ιδιαίτερα στήν «Καταγωγή της οικογένειας, τής Ατομικής ίδιοχτησίας καί τοϋ κράτους» καί στό «Άντι-Ντιούρινγκ», δτι τό νικηφόρο προλεταριάτο θά καταργήσει όριστικά τό κράτος καί θά τό βάλει στό «άρχαιολογικό μουσείο».

8. Ή σ τ ρ α τ η γ ι κ ή κ α ί ή τ α χ τ ι κ ή τ ή ς ταξικής πάλης τής Εργατικής τάξης. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς Επεξεργάσθηκαν όχι μόνο τίς γενικές αρχές άλλά καί τίς μέθοδες πάλης τοϋ προλεταριάτου. Στά βιβλία τους καί ιδιαίτερα στήν πλο'ύσια Αλληλογραφία τους άπάντησαν στά περισσότερα πολύπλοκα Ερωτήματα τής στρατηγικής καί τής ταχτικής, πού τόν τελευταίο αιώνα Αποτέλεσαν σοβαρά προβλήματα τοϋ Αναπτυσσόμενου Εργατικού κινήματος. Οί πιό πολλές Από τίς Αδυναμίες πού παρουσίασε Αργότερα τό εργατικό κίνημα στά προβλήματα αυτά όφείλονταν στήν Αδυναμία ή τήν Αρνηση νά διδαχθεί Από τά Ιργα τοΰ Μάρξ. Επειδή σέ έπόμενα κεφάλαια θά δούμε τόν τρόπο μέ τόν όποιο οί τρεις διαδοχικές διεθνείς όργανώσει; τής Εργατικής τάξης Ασχολήθηκαν μ' αυτά τά προβλήματα, έδώ μπορούμε νά Αναλύσουμε μονάχα μερικά Απ" αυτά. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς κατάλαβαν πολύ καλά, δτι στόν άγώνα Ενάντια στίς κυβερνώσες τάξεις, πού είναι έτοιμες νά χρησιμοποιήσουν κάθε μορφή βίας γιά νά διατηρήσουν τήν Εξουσία στά χέρια τους, ή Εργατική τάξη πρέπει νά προετοιμάζεται καί αύτή γιά νά άπαντήσει στή βία μέ τή βία. Ό Μάρξ είπε : « Ή βία είναι ή μαμή κάθε παλιάς κοινωνίας πού κυοφορεί μιά καινούργια» Στίς συνθήκες τής Εποχής Εκείνης (ό Λένιν τόνισε Αργότερα, δτι πρόκειται γιΑ τήν περίοδο πρίν Από τήν Εμφάνιση τοΰ ιμπεριαλισμού), θεωρούσε πώς μονάχα στή Μεγάλη Βρετανία καί στίς Ενωμένες Πολιτείες ή άστική δημοκρατία ήταν Αρκετά προχωρημένη ώστε νά δόσει τή δυνατότητα στούς Εργάτες νά πραγματοποιήσουν ειρηνικά τό πέρασμα στό σοσιαλισμό. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς κατάλαβαν τήν Ανάγκη πού Ιχει ή Εργατική τΑξη νά συνάπτει προσωρινές συμμαχίες μέ Αλλες τάξεις, Αν τά συμφέροντά της συμπίπτουν στιγμιαία μέ τά δικά τους (Ακόμα καί μέ τήν Αστική τάξη στήν πάλη Ενάντια στή φεουδαρχία). Υπογράμμισαν δμως ταυτόχρονα Εντονα δτι γιά τούς Εργάτες είναι Εξαιρετικά άναγκαΐο νά Ιχουν τίς δικές τους όργανώσεις καί τή δική τους ταξική πολιτική. Αύτό Αποτελεί μιά βασική ΰπό1

Κάολ Μάοξ : «Τό Κεφάλαιο* τόιι. I, Εκδοτικό τή: ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 776.

31

δειξη πού ιό εργατικό κίνημα πολλών χωρών, ιδιαίτερα τών Ε ν ω μένων Πολιτειών, δέν τήν κατάλαβε πλέρια ούτε μέχρι σήμερα. "Ενα άλλο πρόβλημα πού άπασχόλησε τό έργατικό κίνημα έπί ενα αίώνα ήταν ό σωστός συνδυασμός τοΰ άγώνα γιά τήν Ικανοποίηση τών άμεσων διεκδικήσεων τής εργατικής τάξης μέ τόν άγώνα γιά τήν οικοδόμηση τοϋ σοσιαλισμού. Στό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο- ό Μάρξ έκανε μιά σαφή ύπόδειξη σχετικά μ' αΰτό τό πρόβλημα : «Οί Κομμουνιστές άγωνίζονται νά πετύχουν τούς άμεσους σκοπούς γιά τά άμεσα συμφέροντα τής Εργατικής τάξης, άλλά στό σημερινό κίνημα έκπροσωπούν ταυτόχρονα καί τό μέλλον τού κινήματος» '. Ό Μάρξ κατάλαβε πολύ καλά (άν καί στά Εργα του δέν τό άνάπτυξε πλατιά) τό ζωτικό πρόβλημα τοΰ ρόλου τής άγροτιάς σάν δυνάμει συμμάχου τής επαναστατικής έργατικής τάξης. Δείχνοντας πώς άντιλαμβάνετι^ι τό πρόβλημα αΰτό ό Μάρξ είπε σχετικά μέ τήν έπανάσταση τού 1848 : «"Ολο τό ζήτημα στή Γερμανία θά έξαρτηθεί άπό τή δυνατότητα νά υποστηριχθεί ή προλεταριακή έπανάσταση μέ μιά κάποια δεύτερη Ικδοση τοϋ πολέμου τών χωρικών» 2 . Μιά άπό τίς κύριες αιτίες τής τελικής άποτυχίας τής 2ης Διεθνούς ήταν άκριβώς ή άνικανότητά της νά άντιληφΰεϊ τή θεμελιώδη αύτή θέση, πού οί βάσεις της μπήκαν άπό τόν Μάρξ. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς Επεξεργάσθηκαν έπίσης πολλά άλλα θεμελειώδη προβλήματα της στρατηγικής καί τής ταχτικής. Καθόρισαν τό ρόλο τών συνδικάτων καί τοΰ συνεταιριστικού κινήματος στήν ταξική πάλη. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς διατύπωσαν τήν πολιτική τοϋ προλεταριάτου στό πρόβλημα τοϋ πολέμου καί καθόρισαν τό ρόλο τής γενικής άπεργίας στόν άγώνα κατά' τοΰ μιλιταρισμού. "Επεξεργάστηκαν τά στοιχεία τής πολιτικής τοϋ προλεταριάτου στό έθνικό πρόβλημα δπως έμπαινε τότε μπροστά στό έργατικό κίνημα τής Εύρώπης. Τόνισαν τό διεθνή χαρακτήρα τοΰ άπελενθερωτικοϋ άγώνα τών έργατών ρίχνοντας τό πιό μεγαλειώδες άπ" δλα τά Εργατικά συνθήματα: τό σύνθημα «Προλετάριοι δλων τών χωρών, ένωθεϊτε !», πού ιμ' αύτό κλείνει τό «Μανιφέστο τοΰ Κομμουνιστικοΰ Κόμματος».

01 δυό μεγάλοι σκαπανείς τοΰ Κομμουνισμού, ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς, Εκμηδένισαν Επίσης δλες τίς ουτοπικές θεωρίες καί 1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελ; : Διαλεχτά Εργα σέ δύο τόμου;, τόμ. I Εκδοτικό της ΚΕ τοϋ ΚΚΕ σελ. 56.

1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς : Διαλεχτά Εργα σέ δύο τόμους, τόμ.

II έχδοτικό τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 532.

32

τίς συγχύσεις πού υπήρχαν σχετικά μέ τό σοσιαλισμό, δίνοντας σ' αύτόν Επιστημονική βάση. Αποκάλυψαν τόν οικονομικό μηχανισμό τοΰ καπιταλιστικού συστήματος, πού Εκμεταλλεύεται τίς Εργαζόμενες μάζες, πού δημιουργεί τίς συνθήκες γιά τήν όργάνωση τής Εργατικής τάξης καί κάνει τό σοσιαλισμό άναπόφευχτο. Α π ό δειξαν δτι, άπό ιστορική άποψη οί Εργάτες είναι <οί νεκροθάφτες τού καπιταλισμού», δτι μονάχα τό προλεταριάτο μπορεί νά όδηγήσει τούς λαούς στό σοσιαλισμό. Χωρίς νά προσπαθήσουν, οπως έκαναν οί ούταπιστές, νά χαράξουν δλες τίς λεπτομέρειες τής μελλοντικής κοινωνίας, ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς άπόδειξαν δτι ή κοινωνία αύτή θά είναι ή διχτατορία τού προλεταριάτου καί δτι ό σοσιαλισμός μέ τήν άρχή του «άπό τόν καθένα άνάλογα μέ τ|ς ίκανότητές του, στόν καθένα άνάλογα μέ τή δουλιά του» θά άποτελέσει τό μεταβατικό στάδιο πρός μιά άνώτερη βαθμίδα οργάνωσης της κοινωνίας, τόν κομμουνισμό, δπου θά πραγματοποιηθεί ή άρχή, «άπό ιόν -καθένα άνάλογα μέ τίς ίκανότητές του, στόν καθένα άνάλογα μέ τίς άνάγκες του». Ή θεμελειώδης αύτή μαρξιστική πρόβλεψη Επιβεβαιώθηκε πλέρια γιά τό Ινα τρίτο τής άνθρωπότητας, πού βαδίζει τώρα άποφασιστικά πρός τό σοσιαλισμό καί τόν κομμουνισμό. • Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς έβαλαν μαζί τίς θεωρητικές καί πρακτικές βάσεις τού σύγχρονου σοσιαλιστικού κινήματος. Ά π ό τούς δυό τους ό Μάρξ ήταν άνώτερος σάν μεγαλοφυία άλλά καί ό "Ενγκελς ήταν Εξαιρετικός θεωρητικός. Ή συνεργασία τους ήταν τόσο στενή πού είναι άδύνατο νά καθορίσουμε μέ άκρίβεια ποιός άπ' τούς δυό είναι ό συγγραφέας πολλών θέσεων τού μαρξισμού. Ό "Ενγκελς φάνηκε πολύ μεγαλόψυχος δταν άπέδοσε δλη τήν τιμή στό Μάρξ. Μιά άπό τίς πολλές σχετικές δηλώσεις του είναι καί αύτή : «Οί βασικές ιδέες τοΰ «Μανιφέστου" . . . άνήκουν όλοκληρωτικά καί άποκλειστικά στό Μάρξ» Σέ άλλο μέρος λέγει: < Αυτές τίς δυό μεγάλες άνακαλύψεις : τήν ύλιστική άντίληψη της ιστορίας καί τήν άποκάλυψη τού μυστικού της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής μέ τήν υπεραξία, τίς χρωστούμε στό Μάρξ. Μ' αύτές ό σοσιαλισμός Ιγινε Επιστήμη» 2 . Έχτός άπό τή συνεργασία του μέ τόν Μάρξ ό "Ενγκελς προσωπικά δημοσίευσε μερικά Εξαιρετικά πολύτιμα βιιβλία, πού 1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς : Διαλεχτά Εργα σέ δύο τόμους, τόμ.

I Ικδ. τή; ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 15.

2 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς: Διαλεχτά 6ργα σέ δύο τόμους, τόμ. II σελ. 148.

3—880

33

θεωρούνται κλασικά Εργα τοΰ σοσιαλισμού. Επίσης ύστερα Από τό θάνατο τοΰ Μάρξ πραγματοποίησε τό τεράστιο Ιργο τής συστηματοποίησης τοΰ 2 καί 3 τόμου τοΰ «Κεφαλαίου» μέ βάση τίς άπειρες σημειώσεις πού Αφησε ό Μάρξ. Ό Λένιν διατύπωσε τήν έξής γνώμη γιά τόν "Ενγκελς : «"Υστερα Από ι ό φίλο του Κάρλ Μάρξ (πού πέθανε στά 1883) ό "Ενγκελς ήταν ό πιό Επιφανής Επιστήμονας καί δάσκαλος τοΰ σύγχρονου προλεταριάτου ά" δλον ιόν πολιτισμένο κόσμο»

' Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμος 2 σελ. 3.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

ΤΟΥ

1848

| I Επανάσταση τοΰ 1848 υπήρξε μία Απ* τίς άνατραπές μέ τίς όποίες ή κεφαλαιοκρατία στερέωσε βαθμιαία τήν κυριαρχία της στή Δυτική Ευρώπη καί, τελικά, ο' δλον ιόν κόσμο. Τό κίνημα πού ό Μάρξ όνόμασε «ήπειρωτική Επανάσταση» Αρχισε στή Γαλλία καί γρήγορα Αγκάλιασε τή Γερμανία, τήν Αυστρία, τήν Ιταλία, την Ούγγαρία, τό Βέλγιο, τήν Πορτογαλία καί Αλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ή "Αγγλία καί ή "Ιρλανδία τό ϊνιωσαν κι αύτές καλά. Ή Επίδρασή του έπεκτάθηκε πρός τήν "Ανατολή ώς τήν Πολωνία καί τή Ρωσία. Ή Επανάσταση είχε Αντανάκλαση Ακόμα καί στίς "Ενωμένες Πολιτείες καί τή Λατινική "Αμερική. Ή έπανάσταση αύτή ήταν Ινα Από τά πιό δυνατά χτυπήματα πού Ιδοσε ό Ανερχόμενος καπιταλισμός στό φεουδαρχικό σύστημα πσύ παρήκμαζε. Ή βασική αίτία τής Αστικής αύτή ς Επανάστασης πού Αγκάλιασε τόσες χώρες ήταν ή πίεση πού Ασκησαν ή γοργή καπιταλιστική Εκβιομηχάνιση καί ή έξ ίσου γοργή Ανάπτυξη τής έργατικής τάξης στίς Ενοχλητικές οίκονομικές καί πολιτικές τροχοπέδες τοΰ ξεπερασμένου φεουδαλισμού. "Αμεση αίτία τής Επανάστασης ήταν ή βαθιά καί γενική οικονομική κρίση τοΰ 1847 πού προκάλεσε τό μαζικό κλείσιμο τών βιομηχανικών Επιχειρήσεων, τεράστια Ανεργία καί γενική Εξαθλίωση τών μαζών. Ή Επανάσταση ήταν Ανάμεσα στ'Αλλα καί μιΑ σοβαρή Επαλήθευση της Ένωσης τών Κομμουνιστών, πού είχε πρίν Από λίγο όργανωθεϊ καί τοΰ περίφημου πρσγράμματός της — τοΰ «Μανιφέστου τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος» — δπου προβλεπόταν ή Επανάσταση αύτή. Ή έπανάσταση τοϋ 1848 Αποτέλεσε Αποφασιστικό παράγοντα στή διαμόρφωση της γενικής κατάστασης στήν Ευρώπη πού στίς συνθήκες της γεννήθηκε λίγα χρόνια Αργότερα ή 1η Διεθνής.

35

Ή

Ιπανάσταοη

ατή

Γαλλία

Στή Γαλλία ή έπανάσταση άρχιζε στίς 24 τοϋ Φλεβάρη τοΰ 1848. "Αρχισε στήν κλασική αύτή χώρα τών Επαναστάσεων γιατί Εκεί ή βιομηχανία ήταν πιό Αναπτυγμένη άπό άποιαδήποτε άλλη χώρα τής ήπείρου, γιατί ή γαλλική άστιχή τάξη ήταν ή πιό ισχυρή καί ή πιό επαναστατική, ή γαλλική Εργατική τάξη ή πιό ώριμη πολιτικά καί συνηθισμένη μέ τίς μέθοδες, τών Εξεγέρσεων καί τό <1 εουδαρχικό γαλλικό σύστημα ήταν τό πιό άδύνατο στήν Εύρώπη ί'ϊαπίας τών αλλεπάλληλων Επαναστατικών χτυπημάτων πού δέχτηκε άπό τό 1789 κι Εδώ. Στό Εργο του «Οί ταξικοί άγώνες στή Γαλλία. 1848 — 1850» ό Μάρξ ΕξέΟκσΓ Επιοτημυνικα τήν ιστορία ιής γαλλικής φάσης τής Επανάστασης. Οί παρισινοί Εργάτες πού ξεσηκώθηκαν στόν Ενοπλο άγώνα κάτω άπό τήν κόκκινη σημαία, Εκθρόνισαν τό βασιλιά Λουδοβίκο Φίλιππο, προϊόν τής Επανάστασης τού 1830 πού είχε ήττηθεΐ. Στόν άγώνα Ενάντια στούς τραπεζίτες καί τούς μεγάλους χρηματιστές, πού ήταν σύμμαχοι τών μοναρχικών, οί εργάτες είχαν σά «συμμάχους» τή μικρή καί τή μεσαία άστική τάξη. Ή προσωρινή κυβέρνηση δίσταζε ν* άνακηρύξει τή δημοκρατία. Μπροστά στήν κατάσταση αύτή ό Ρασπάγι, ήγέτης τών Εργατών, προειδοποίησε τήν κυβέρνηση δτι πρέπει νά τό κάμει μέσα σέ δυό ώρες· σέ άντίΰετη περίπτωση θά πολιορκήσει τό δημαρχείο 1 μέ στρατό άπό 200 000 Εργάτες. Πρίν Εκπνεύσει ή προθεσμία τών δυό ώρών ή κυβέρνηση τρομαγμένη γέμισε τούς τοίχους τής πόλης μέ προκηρύξεις πού Εγραφαν : ,,Κέρυ,ύΙίςιιβ ^ταηςαϊεβ ! Ι,ίύβιΐέ, ΕςαΙϊΙέ, ΡταΙβτηϊίέ !" 2. Οί Εργάτες άνάγκασαν τή\ κυβέρνηση πού ταλαντεύονταν, νά θεσπίσει τό δικαίωμα καθολικής ψηφοφορίας γιά τοίις άντρες, νά δεχθεί τούς Εργάτες στήν Εθνοφρουρά (προνόμιο πού ιος τότε είχε μονάχα ή μεσαία τάξη), νά όργανώσει μεγάλα,, εθνικά Εργαστήρια" (δπου θά δούλευαν 100 000 Εργάτες, εργαστήρια πού ύποτίθονταν πώς θά Εξαφάνιζαν κάθε ίχνος φτώχειας) καί νά σχηματίσει μιά Επιτροπή γιά νά μελετήσει τό γενικό πρόβλημα τών κοινωνικών μεταρυθμίσεων. ΦοβισμΕνη άπό τό Επαναστατικό πνεύμα τών Εργατών ή άστική τάξη όργάνωσε τίς δυνάμεις της γιά νά συντρίψει τούς πρώην ' - - δ π ο υ είχε Εγκατασταθεί ή προσωρινή κυβέρνηση — Σημ Μετ. Γαλλική Δημοκρατία I Ελευθερία, Ισότητα, Άδερφοσύνη. Σημ Μετ.

2

36

συμμάχους της, τούς έργάτες. Ή νέα Εθνοσυνέλευση, πού ίκλί χτηκε κυρίως χάρη στίς ψήφους τών άγροτών, ήταν συντηρητική. 0 1 Αντιδραστικοί κινητοποίησαν 24 000 άνθρωπου;, ίδιαί τερα κλέφτες καί άλλα ξεπεσμένα ταξικά στοιχεία σέ κινητές φρουρές. Τά στοιχεία αύτά Επετέθηκαν Ενάντια στά έθνικά Εργαστήρια, Επέβαλαν τό σύστημα δουλιάς μέ τό κομμάτι καί τά Αποδιοργάνωσαν καί μέ Αλλους τρόπους. Στίς 15 τοΰ Μάη μιά Εξέγερση περιορισμένης, Εκτασης, πού τήν καθοδηγούσαν ό Ρασπάγι, ό Μπλανκί καί ό Μπαρμπές, μάταια προσπάθησε νά Ανατρέψει τήν Αντιδραστική κυβέρνηση. Τελικά στίς 21 τού Ι ο ύ ν η διαλύθηκαν όλοκληρωτικά τά μεγάλα Εργαστήρια. "Ολες αυτές οί προκλήσεις τής κυβέρνησης Αποτελοΰσαν μέρος ένός προμελετημένοι· σχεδίου πού Επεδίωκε νά σπρώξει τούς Εργάτες σέ μιά γενική εξέγερση καταδικασμένης σέ Αποτυχία. Μπροστά στίς Επιθέσεις αΰτέ; οί Εργάτες τοϋ Παρισιοΰ Αρχισαν στίς 22 τοϋ Ι ο ύ ν η μιά πεισμονή Εξέγερση πού ό Μάρξ τή χαρακτήρισε σάν τήν «πρώτη μεγάλη μάχη Ανάαεσα στις δυό ιάξει; πού χωρίζουν ι ή σύγχρονη /.ηιν<.>· νια» Στούς τοίχους Εμφανίστηκαν τά σύνθημα· α • Ανατροπή τής άστικής τήξης», «Διχταιορία της ίργ<·'τ.;<ή; τά'ίης !». -Είναι γνωστό δτι οί Εργάτες μέ πρωτοφανέρωτη γενναιότητα καί μεγαλοφυία,. χωρίς Αρχηγούς, χωρίς κοινό σχέδιο, χωρίς μέσα καί στό μεγαλύτερο μέρος τους χωρίς δπλα, πέντε όλόκληρες μέρες κρατούσαν Επιτόπου τό στρατό, τήν κινητή φρουρΑ, τήν παρισινή Εθνοφρουρά καί τήν Εθνοφρουρά πού ήρθε βιαστικά Από τίς Επαρχίες» 2 Ή ύπόθεση δμως ήταν χαμένη. ΤελικΑ οί Εργάτες νικήθηκαν καί ό δήμιος ΚαβαινιΑκ κατάσφαξε 3000 Ανθρώπου;. Χιλιάδες Αλλοι ΕργΑτες ρίχτηκαν στίς φυλακές. Ή ήττα τών γάλλα>ν Εργατών τόν Ι ο ύ ν η τοΰ 1848 είχε βαθιά Αντιδραστική Επίδραση στήν κατάσταση της Επανάστασησ* δλη τήν Ευρώπη. Ή Αστική τάξη πού στήν άρχή ήταν Επαναστατική ρίχτηκε, στήν Αγκαλιά ιή; Αντίδρασης--τούς φεουδάρχες καί τούς μοναρχικούς — καί συμμάχισε μ' αυτούς Ενάντια στή ριζοσπαστική Εργατική τάξη. Τό κύριο πολιτικό άποτέλεσμα δλων αυτών τών γεγονότων ήταν δτι αί πολλές χώρες τής ήπείρου Επιβραδύνθηκε ή πορεία τής Αστικής τάξης πρός τήν Εξουσία, άλλά δέ σταμάτησε τελείως.

1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς : Διαλεχτά Εργα σέ δύο τόμου;, τόμ. I Μ . τήζ ΚΕ τοϋ ΚΚΕ σελ. 175 — 176. * Στό ϊ δ » σελ. 176.

37

Στίς 10 τοΰ Δεκέμβρη 1848 ή συντηρητική γαλλική Εθνοσυνέλευση Εξέλεξε πρόεδρο τό Λουδοβίκο Βοναπάρτη. Στίς 2 τσΰ Δεκέμβρη 1851 ό Λουδοβίκος άρπαξε δλη τήν έξουσία καί Εγινε διχτάτορας. Έ ν α χρόνο Αργότερα άνακηρύχτηκε αυτοκράτορας μέ τ* δνομα Ναπολέων ό Γ* Ό πολιτικός αύτός τυχοδιώχτης ήταν ό άνθρωπος πού τελικά όδήγησε τό γαλλικό λαό στή μεγάλη πανωλεθρία τοΰ γαλλογερμανικού πολέμου τοΰ 1870 — 1871.

Ή

ΙπηνΑοταοη

αιη Γΐρ μανία

Ή έπανάσταση πού άρχισε στό Παρίσι στίς 24 τοΰ Φλεβάρη 1848 άπλώθηκε μέ ταχύτητα στή Γερμανία, τήν Αύστρία, τήν "Ιταλία, τήν Ουγγαρία καί άλλες χώρες. "Οπως ή Γαλλία καί γιά τίς ίδιες γενικές αίτιες οί χώρες αυτές ήταν ώριμες γιά τήν άστικοδημοκρατική έπανάσταση. Στίς 4 τοϋ Μάρτη, μιά μονάχα βδομάδα ΰστερα άπό τήν Εναρξη τής έπανάστασης στό Παρίσι έξεγέρθηκαν οί έργάτες καί οί σύμμαχοι τους στήν Κολωνία τής Γερμανίας καί κατέλαβαν τήν πόλη. Στίς 13 τοΰ Μάρτη οί κάτοικοι τής Βιέννης Εδιωχναν τόν πρίγκηπα Μέττερνιχ καί τήν κνβέρνησή του καί κυριαρχοΰσαν στήν πόλη. «Στίς 18 τοϋ Μάρτη έξεγέρθηκαν καί οί βερολινέζοι. "Υστερα άπό πεισμονή μάχη, πού κράτησε 18 ώρες, είχαν τήν Ικανοποίηση νά δοΰν τό βασιλιά νά παραδίνεται στά χέρια τους» 2 . Παρόμοιες Εξεγέρσεις Εγιναν καί σέ πολλές άλλες πόλεις. Εκλέχθηκε μιά Εθνοσυνέλευση καί διορίστηκε μιά «φιλελεύθερη» κυβέρνηση. Μέ μιά άποφασιστική Ενέργεια ή άστική τάξη θά μπορούσε νά κυριαρχήσει σ' δλη τή Γερμανία καί τήν Αύστρία. "Οπως δλοι οί μεγάλοι κομμουνιστές ήγέτες, ό Μάρξ καί ό Έ ν γ κ ε λ ς ήταν δχι μόνο θεωρητικοί, άλλά καί άνθρωποι της δράσης. Δέν περιορίστηκαν μονάχα στό νά Ερμηνεύσουν τόν κόσμο, άλλά κα( πάλαιψαν δραστήρια γιά νά τόν Αλλάξουν. "Οταν ή Επανάσταση άγκάλιασε τή Γαλλία καί τή Γερμανία διάλεξαν σάν πεδίο δράσης τή Γερμανία δπου είχαν τίς πιό βαθιές ρίζες. Γι* αΰτό βιάστηκαν νά πάν άπό τό Βέλγιο στήν Πρωσία κι Εγκαταστά1 Κ. Μάρξ. Φ. "Ενγκελς : Διαλεχτά Εργα σέ δύο τόμους, τόμ. I1 1x6. τί|ς ΚΕ τοϋ ΚΚΕ σελ. 275 — 400. Φ. "Ενγχελς: «Επανάσταση καί άντεπανάσταση στή Γερμανία».

38

θηκαν στήν Επαναστατημένη Κολωνία, στήν περιοχή τής Ρηνανίας. Ά π ό τούς συνεργάτες τους οί πιό δραστήριοι ήταν ό Στέφαν Μπόρν, ό Γιώζεφ Μόλλ, ό Κάρλ Σάπερ, ό Γιόχαν Μπέκερ καί ό Βίλχελμ Βόλφ. Ό Μάρξ εξήγησε άργότερα γιατί πήγαν στήν Κολωνία καί όχι στό Βερολίνο : Στήν Κολωνία πού ήταν ή πιό βιομηχανική πόλη καί είχε τό πιό δημοκρατικό καθεστώς μπορούσαν νά έχουν μεγαλύτερη Ελευθερία δράσης. Ή "Ενωση τών Κομμουνιστών δέν είχε παρά μιά χούφτα μέλη στή Γερμανία Ιτσι πού ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς χρειάστηκε νά δουλέψουν μέσα στίς πλατιές δημοκρατικές όργανώσεις πού υπήρχαν. Ό Μάρξ Εγινε άρχισυντάχτης της «Νέας Εφημερίδας τοΰ Ρήνου» πού στήν άρχή ήταν όργανο τής φιλελεύθερης άστικής τάξης, άλλά τή μετέβαλε σέ Εφημερίδα πού υποστήριζε τούς Εργάτες. Στίς παραμονές τής Επανάστασης τά δημοκρατικά κόμματα συγκεντρώθηκαν στό "Οφενμπούργκ, δπου Επεξεργάστηκαν «·ό πρόγραμμα τής φιλελεύθερης άστικής τάξης. Αύτό πρόβλεπε τήν Ελευθερία τής σκέψης καί τών συγκεντρώσεων, τό δικαίωμα καθολικής καί ίσης ψηφοφορίας γιά τούς άντρες, τήν άντικατάσταση τού μόνιμου στρατού μέ τήν Εθνοφυλακή, τήν προοδευτική φορολογία στό εισόδημα, τήν -Εκδίκαση τών ποινικών υποθέσεων άπό όρκωτά δικαστήρια, τόν Εκδημοκρατισμό τής Εκπαίδευσης, Εργατικές μεταρυθμίσεις καί κοινοβουλευτική διακυβέρνηση, δλα αύτά στά πλαίσια μιάς ένωμένης γερμανικής δημοκρατίας. Γιά τήν άστική τάξη τό κυριότερο στό πρόγραμμα αύτό ήταν νά ένώσει τήν κατακερματισμένη Γερμανία σ* Ινα ένιαΐο κράτος. Στά 1834, μαζί μέ τή δημιουργία τής τελωνειακής "Ενωσης, είχε γίνει Ινα μεγάλο βήμα πρός τήν κατεύθυνση αύτή, άλλά μπροστά στούς καπιταλιστές ίμπαινε κι Ινα άλλο Επείγον πρόβλημα, τό νά βάλουν δηλ. τέρμα στό χάος πού προκαλούσε ό κατατεμαχισμός τής Γερμανίας, μέ τήν Ινωση τών κρατιδίων κάτω άπό τήν καθοδήγηση μιάς μονάχα κεντρικής κυβέρνησης. "Οταν Επί τέλους πραγματοποιήθηκε στά 1871, ή Ενοποίηση τής Γερμανίας άνηκαν σ' αύτήν συνολικά 25 κράτη, τέσσερα βασίλεια, πέντε μεγάλα δουκάτα, 13 δουκάτα καί πριγκηπάτα καί τρεις Ελεύθερες πόλεις. "Ολα αύτά προηγούμενα ήταν άνεξάρτητα *ράτη. Εφόσον καί τό προλεταριάτο καί ή άστική τάξη Ενδιαφέρονται Εξ" ίσου γιά τήν άνατροπή τής φεουδαρχικής μοναρχίας κα£ γιά τή δημιουργία μιάς ένωμένης καί δημοκρατικής Γερμανίας, ό Μάρξ, ό "Ενγκελς καί οί όπαδοί τους ύποστήριξαν Ενεργά τό γενικό αύτό πρόγραμμα. Κατάλαβαν δμως δτι ή άστική Επανάσταση δέ θά είναι παρά Ινα πρώτο βήμα πρός μιά πολύ πιό 59

βαθιά προλεταριακή Επανάσταση. Ό "Ενγκελς Εξήγησε αργότερα ώς έξης τήν πολιτική τους. «Γιά μας ό Φλεβάρης καί ό Μάρτης (ή πρώτη φάση τής Επανάστασης) μπορούσαν νά έχουν τή σημασία μιας πραγματικής Επανάστασης μονάχα άν οί μήνες αυτοί ήταν δχι τό τέρμα, άλλά άντίθετα ή άφετηρία ένός παρατεταμένου Επαναστατικού κινήματος πού . . . ό λαός θά τό μετέτρεπε παραπέρα μέ τή δική του π ά λ η . . . καί δπου τό προλεταριάτο θά κέρδιζε βαθμιαία τή μιά θέση υστέρα άπό τήν άλλη σέ μιά σειρά άπό μάχες». Σύμφωνα μ' αυτά ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς πάλαιψαν δραστήρια γιά μιά λαϊκή δημοκρατία, γιά μιά ένο>μένη Γερμανία, (πού νά περιλαβαίνει ;ίς γερμανικές περιοχές τής Αυστρίας), γιά τά ειδικά αΐτήματα τής Εργατικής τάξης καί γιά τήν παροχή πολύπλευρης βοήθειας στήν Επανάσταση τής Γαλλίας, τής Ούγγαρίας καί άλλων χωρών. Ή γενική αυτή πολιτική γραμμή προσανατολισμού πρός τή «διαρκή Επανάσταση» διαστρεβλώθηκε άργότερα άπό τόν Τρότσκι καί Εμελλε ΰστερα άπό δυό γενεές, νά παίξει τόσο σημαντικό ρόλο στή μεγάλη διαφωνία άνάμεσα στόν Στάλιν καί τόν Τρότσκι σχετικά μέ τή ρωσική Επανάσταση. Ή πολιτική αύτή ήταν σύμφων η μέ τό πνεΰμα τοΰ «Μανιφέστου τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος» πού Ελεγε δτι «ή γερμανική άστική Επανάσταση μπορεί νά είναι μονάχα τό άμεσο προοίμιο μιάς προλεταριακής Επανάστασης» Άργότερα ό "Ενγκελς άναγνώρισε δτι αυτός καί ό Μάρξ γελάστηκαν περιμένοντας πολύ νωρίς μιά σοσιαλιστική Επανάσταση 2 . Γϊαρ' 8λα αύτά είχαν σέ γενικές γραμμές δίκιο βλέποντας μιά σοσιαλιστική προοπτική στήν Επανάσταση τοΰ 1848 στή Γερμανία. "Αν πάρουμε υπόψη τό Επαναστατικό πνεΰμα τής γερμανικής Εργατικής τάξης καί Ιδιαίτερα τήν Εξέγερση τών παρισινών Εργατών τό Φλεβάρη καί τήν άνοιχτή Ενοπλη σύγκρουσή τους μέ τήν άστική τάξη στή διάρκεια της άντεπανάστασης τοΰ "Ιούνη, τό πρόβλημα τοΰ σοσιαλισμού είχε άναγραφεϊ στήν ήμερήσια διάταξη τής Ιστορίας τής Εύρώπης. Δέ θά περάσει πολύς καιρός δ ς ' τή στιγμή πού, στίς μέρες τής ήρωικής Κομμούνας τοΰ Παρισιού στά 1871, ή γαλλική Εργατική τάξη θά άποδείξει τή μεγάλη αύτή άλήθεια μέ τρόπο άναμφκψήτητο.

• Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς «Διαλεχτά Εργα σέ δύο τόμ. I ϊκδ. τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 57.

2 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς στό ίδιο Εργο σελ. 131.

40

τήμουε,

Ή

προδοσία

τής τάξης

των

χεφαλαιοχρατών

Στά 1848 ή γερμανική αστική τάξη, άντί νά Επωφεληθεί άπό τίς άρχικές επαναστατικές της έπιτυχίες καί νά συντρίψει τά φεουδαρχικά κράτη, ταλαντεύθηκε καί έπεδίωξε νά κερδίσει καιρό. « Ή λεγόμενη νέα κεντρική έξουσία τής Γερμανίας — λέγει ό "Ενγκελς — τ' άφησε δλα δπως τά'βρήκε». Οί κι^ερνήτες φοβούνταν περισσότερο τούς Επαναστάτες έργάτες παρά τή φεουδαρχική ντίδραση. Φοβούνταν μήπως ή άστική έπανάσταση «μετατραπεί» πραγματικά σέ σοσιαλιστική έπανάσταση. Γι* αΰτό δπω; εκανε καί ή γαλλική άστική τάξη, άστερα άπό τήν έπανάσταση τού Φλεβάρη, ή γερμανική άστική τάξη συμμάχησε μέ τήν άντίδραση ένάντια στήν έργατική τάξη. Ή Εθνοσυνέλευση, πού συστήθηκε άπό τή φιλελέύθερη άστική τάξη, φοβόταν νά τά χαλάσει μέ τή μοναρχία κι έξακολούθησε νά βαδίζει στό δρόμο τοϋ συμβιβασμού ώσπου διαλύθηκε άπό τήν έπιθετική άντίδραση. Ή άστική τάξη παραιτήθηκε άκόμα κι άπό τήν κύρια διεκδίκηση της — τήν ένοποίηση τής Γερμανίας, γιά νά μή μιλήσουμε γιά τήν Εγκαθίδρυση τής δημοκρατίας. Ό Μάρξ στιγμάτισε τήν τάξη τών κεφαλαιοκρατών κατηγορώντας την δτι είναι «χωρίς πρωτοβουλία. . . χωρίς κοσμοϊστορική άποστολή — Ινας άναθεματισμένος γέρος» Ό Μάρξ καί ό Ένγκελς χωρίς νά ξεκόψουν άπό τά στοιχεία τής μεσαίας τάξης πού ήθελαν άκόμα νά παλαίψουν, συγκέντρωσαν τήν προσοχή τους στή δράση τών Εργατών. Άλλά, δπως άποδείχιηκε άρνότεοα, τό προλεταριάτο ήταν πολύ άδύνατο καί '/ωι>ίς πολιτική ωριμότητα γιά νά Αναλάβει *ήν ήγεσία καί νά ό) οκληοώσει μέ επιτυχία ιήν άστικοδημοκρατική Επανάσταση. ποΓ ή Ιδια ή άστική τάξη τήν πρόδινε τόσο ποταπά. Στ{ς δοσμένες συνθήκες δέν ήταν δυνατή μιά προλεταριακή Επανάσταση. Ή συντριπτική ήττα τών Εργατών στό Παρίσι, τόν Ι ο ύ ν η τον 1848, ζωογόνησε τήν άντίδραση σ' δλη τή Γερμανία καί τήν Ανατολική Ευρώπη. Τό Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς οί άντεπαναστάτες Επανακατέλαβαν τή Βιέννη καί τόν ίδιο μήνα διέλυσαν τήν Εθνοσυνέλευση τής Πρωσίας στό Βερολίνο. Σ τ ή Δρέσδη ό λαός άρπαξε τά δπλα (ό Μπακούνιν πήρε κι αυτός μέρος στήν Εξέγερση). Τό ίδιο Ιγινε καί σ* άλλα μέρη. Οί μάζες περίμεναν 1

Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς : Διαλεχτά ίργα σέ δύο τόμους, τόμ.

I, Εκδ. τής ΚΕ τοϋ ΚΚΕ σελ. 63.

41

άπό τήν Εθνοσυνέλευση τής Φραγκφούρτης πρόσκληση γιά γενική δράση, άλλά ή πρόσκληση αύτή δέν ήρθε ποτέ. Ή άστική τάξη πού είχε τήν πλειοψηφία στή Συνέλευση ήταν Απασχολημένη νά ξεπουλάει στήν άντεπανάσταση τό λαό χάρη τών μικρών ταξικών της συμφερόντων. Τόν Ιούλη τοΰ 1849 ή γερμανική έπανάσταση, πού είχε άρχίσει μέ τόσες ύποσχέσεις 16 μήνες νωρίτερα, είχε τελείως καταπνιγεί καί ή άντεπανάσταση ξανάρθε στήν έξουσία. Ή άστική τάξη δέ σημείωσε Αποφασιστική νίκη στήν έπανάσταση, πράγμα πού μπορούσε νά Επιτύχει, κατόρθωσε ώστόσο νά διανοίξει άρκετούς δρόμους γιά τή γρήγορη μελλοντική Εκβιομηχάνιση τής Γερμανίας. Αύτός ήταν καί δ σκοπός πού Επεδίωκε ή άστική τάξη καί άφοΰ τόν πέτυχε πρόδοσε άμέσως τούς συμμάχους της : τούς Εργάτες, τούς άγρότες καί τή μεσαία τάξη. Ή προδοσία αύτή βρισκόταν στήν ίδια τή φύση τοΰ καπιταλιστικού θηρίου. τ Ηταν Ενα σοβαρό μάθημα πού ή Εργατική τάξη καί οί νέγροι τών Ενωμένων Πολιτειών Επρόκειτο νά τό ξαναθυμηθούν στή δεύτερη άμερικανική Επανάσταση (1861 — 1865), δπως Επρόκειτο νά τό θυμηθούν καί οί Εργάτες καί οί άλλες δημοκρατικές δυνάμεις σέ πολλές άλλες μελλοντικές άστικές Επαναστάσεις. "Ενα δλλο σημαντικό μάθημα τής Επανάστασης τοΰ 1848 ήταν ή ίπιταχτική άνάγκη γιά τούς Εργάτες νά Εχουν Ενα δικό τους άνεξάρτητο κόμμα. Ύστερα Από τή νίκη τής Αντεπανάστασης στή Γερμανία πολλοί Επαναστάτες άναγκάσηκαν νά Εγκαταλείψουν τή χώρα. Μάζες Επαναστατών μετανάστευαν στίς Ενωμένες Πολιτείες, δπου Επαιξαν σημαντικό ρόλο στόν άγώνα Ενάντια στή δουλεία καί στή δημιουργία τοΰ νεαρού Εργατικοΰ κινήματος. Ό Μάρξ, ό "Ενγκελ: καί Αλλοι Αγωνιστές ξαναγύρισαν στό Λονδίνο.

Χθόνια πολιτικής

άντίδρααης

Ή δεκαετία πού πέρασε Από τήν ήττα τής Επανάστασης τοΰ 1848 ώς τήν ίδρυση τής 1ης Διεθνοΰς ήταν γενικά μιά περίοδος πολιτικής άντίδρασης, γρήγορης Εκβιομηχάνισης, Ισχυρής άνάπτυξης τής Εργατικής τάξης καί Εξασθένισης τής Επαναστατικής πάλης. Στή Γαλλία, τή Γερμανία καί σ' άλλα μέρη οί Επαναστάτες καταδιώκονταν. Ζωντανό παράδειγμα άποτελεϊ ή δίκη τής Κολωνίας στά 1852, δπου οί κομμουνιστές ήγέτες κατηγορήθηκαν γιά 42

έσχάτη προδοσία. Ή δίκη πού στηρίχθηκε στίς μαρτυρίες πρακτόρων-προβοκατόρων Εληξε μέ τήν καταδίκη έπτά άπό τούς ήγέτες αυτούς σέ μακρόχρονη φυλάκιση. Ή γρήγορη άνάπτυξη τής ευρωπαϊκής· βιομηχανίας ήταν Εξαιρετικά έκδηλη στή Μεγάλη Βρετανία, τήν κυριότερη καπιταλιστική χώρα. Στά χρόνια αύτά είχαν βελτιωθεί σέ κάποιο βαθμό οί συνθήκες ζωής τών δγγλων έργατών. Ό Μπήρ λέγει δτι «στήν περίοδο άπό τό 1846 & τό 1866 τ ά μεροκάματα καί ή Αγοραστική δύναμη είχαν αυξηθεί σάν συνέπεια τής έπέχτασης τοϋ Εμπορίου καί τής κατάργησης τών νόμων γιά τά σιτηρά» "Ολα αύτά Αμβλυναν σημαντικά τό έπαναστατικό πνεύμα τών έργατών. ΟΙ Γουέμπ παρατηρούν δτι στήν περίοδο αύτή «μέ τήν Επίδραση τή; γρήγορης βελτίωσης τών συνθηκών ζωής καί μιΑς σχετικής ε ύ η μ ε ρ ί α ς . . . Εσβυνε τό χαρτιστικό κίνημα» 2 . Παρ* δλα αύτά σημειώθηκε μιά σοβαρή Ανοδος τοΰ βρετανικού συνδικαλιστικού κινήματος, καί στΑ τέλη τής 6ης δεκαετίας Ιδρύθηκαν σέ πολλές ττόλει: συνδικαλιστικά συμβούλια. Στή Γερμανία, δπου οί πολιτικές συνθήκες ήταν πολύ πιό δύσκολες, μόλις είχαν Αρχίσει νά Εμφανίζονται τά συνδικάτα. "Οταν {>στερα Από τήν έπανάσταση Επέστρεψαν στό Λονδίνο άπό τή Γερμανία, ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς ΑναδιοργΑνωσαν τήν "Ενωση τών Κομμουνιστών. Άλλά στήν όργάνωση κυριάρχησαν οί φραξιονιστικές τάσεις. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς πήραν στάση ενάντια στήν τυχοδιωχπκή πολιτική τής φράξιας Βίλλιχ-Σάπερ πού ήθελε νά όργανώσει στή Γερμανία πραξικόπημα, χωρίς καμιά πιθανότητα Επιτυχίας. Ό Μάρξ προειδοποίησε γιά τόν κίνδυνο ••νά παίζει κανείς μέ τήν έπανάσταση». Καταπολέμησε Επίσης τούς ούτοπιστικούς παραλογισμούς τοϋ Βίλχελμ Βάΐτλινγκ. Στά 1852 ή "Ενωση χωρίστηκε στά δύο. Τήν περίοδο αύτή, πού όδήγησε στό σχηματισμό τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών, ό Μάρξ Εζησε σέ μεγάλη φτώχεια σ* Ινα σπιτάκι στό Σόουχο τοΰ Λονδίνου. Ό "Ενγκελς Εμενε στό Μάντσεστερ σέ πολύ καλύτερες συνθήκες. Βοήθησε συχνά τό Μάρξ οίκονομικΑ γιά νά τοΰ δώσει τή δυνατότητα νά συνεχίσει τίς μελέτες του καί τή συγγραφή. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς ήταν ο!

1 Μ. Μπήρ : • "Ιστορία τοΰ βρετανικού σοσιαλισμού», τόιι.

2, Λονδίνο 1929, σελ. 221.

1 Βεβίτίοο 3Π(1 δίίίπεγ ^ ε β ί ) : «Ιστορία τοΰ Τρεΐντγιονιονισμοϋ», Νέα Υόρκη 1920, σελ. 181.

43

πιό στενοί φίλοι καί συνεργάτες δχι μόνο πολιτικά, άλλά καί προσωπικά. Τό παρακάτω γράμμα πού εγραψε ό Μάρξ μερικές βδομάδες πρίν άπό τή δίκη τής Κολωνίας δείχνει τίς άθλιες συνθήκε: δπου ζούσε καί εργαζόταν ό μεγάλος αυτός σοφός καί Επαναστάτης : « Ή γυναίκα μου είναι άρρωστη, ή Τζένυ (τό μεγαλύτερο κορίτσι τοΰ Μάρξ — σημ. Σύντ.) είναι άρρωστο. Ή Λένα (ή γυναίκα τής υπηρεσίας στό σπίτι τής οικογένειας Μάρξ) είναι κι αύτή άρρωστη άπό ενα είδος νευρικού πυρετού. Δέ μπορώ νά καλέσω γιατρό, γιατί δέν Ιχω χρήματα γιά φάρμακα. Όχιώ-δέκα μέρες ή οίκογένειά μου τράφηκε μέ ψωμί καί πατάτες καί δέν είμαι βέβαιος άν αύριο θά μπορεί νά τ' άγοράσει κι αύτά. Θά ήταν καλά καί Ισως θά επρεπε νά τό εύχομαι, νά μέ πετάξειή -σπιτονοικοκυρά μου εξω άπό τό διαμέρισμα πού κατέχω. Στήν περίπτωση αύτή θ' άπαλλασσόμουν τουλάχιστο άπό χρέος 22 λιρών στερλινών. "Υστερα είναι καί οί λογαριασμοί τού φούρναρη, τού γαλατά, τοΰ χασάπη κλπ. . .. πού Επίσης δέ μ* άφήνουν ήσυχο». Παρά τί; μεγάλε; δνσκολίε: ή περίοδος αύτή ήταν γιά τόν Μάρξ Εξαιρετικά γόνιμη. Στά 1852 δημοσίευσε στήν Εφημερίδα - Επανάσταση» πού τήν εβγαζε στίς Ενωμένες Πολιτείες ό Γιόζεφ Βάϊνιεμέγερ, τό Ιργο του « Ή 18η Μπρυμαίρ τοΰ Λουδοβίκου Βοναπάρτη» πού άποτελεϊ μιά άξιόλογη άνάλυση τής Επανάσταση; καί της άντεπανάσταση; στή Γαλλία στήν περίοδο 1848—1852. Ά π ό τό 1852 ώς τό 1862 ό Μάρξ πού είχε γίνει ταχτικός άνταποκρίτής ιής Εφημερίδα; τοΰ Όράτιου Γκρήλυ «Νιού Γιόρκ Τρίμπιονν-, εγραψε γιά τήν Εφημερίδα αύτή λαμπρά άρθρα γιά τά προβλήματα τή; Ευρώπη; καί τής "Ασία; καθώς καί άρθρα δπου άνέλυε Αριστοτεχνικά τόν άγώνα Ενάντια στή δουλεία στήν Αμερική καί τίς πρώτες φάσεις τοΰ άμερικάνικου Εμφυλίου πολέμου. Στά 1859 δημοσίευσε τήν -Κριτική τή: Πολιτικής Οικονομίας», πού είναι Ινα άπό τά βασικά του εργα στόν οικονομικό τομέα. Άλλά ή κυριότερη δράση του ήταν ή Επεξεργασία τοΰ μνημειώδους Ιργου του «Τό Κεφάλαιο> πού ό πρώτοε του τόμος Εκδόθηκε στά 1867.

ΚΒΦ ΑΛ Α IΟ 4

Η ΙΔΡΥΣΗ

ΤΗΣ

1ης ΔΙΕΘΝΟΥΣ

(ί864)

πως τό καπιταλιστικό σύστημα, τό Εργατικό κίνημα είναι βαθύτατα διεθνές. "Οπως ή βιομηχανία, οί μεταφορές καί οί συγκοινωνίες ξεπερνούν κάθε Εθνικό δριο, Ετσι καί ή ταξική συνείδηση τοΰ προλεταριάτου δέν γνωρίζει σύνορα. Ή έπέχταση τού καπιταλισμού σέ διάφορες χώρες καί ή άνάπτυξη τής παγκόσμιας άγοράς δημιουργούν άναπόφευχτα στίς γραμμές τών Εργατών τό αίσθημα τού διεθνισμού. Αύτό συμβαίνει ιδιαίτερα δταν οί έργάτες άρχίζουν νά άπαλλάσσονται άπό τίς Αστικές Αντιλήψεις καί νά στρέφουν τήν προσοχή τους πρός τήν πολιτική καί τίς σοσιαλιστικές προοπτικές. Ή πολιτική ωριμότητα ένός όρισμένου Εργατικού κινήματος μπορεί νά έκτιμηθεί Ανάλογα μέ τό βαθμό στόν όποιο είναι διαποτισμένο Από τό διεθνιστικό πνεύμα. Στίς Αρχές τού 19ου αιώνα τό νεαρό προλεταριάτο αίσθανόταν κι δλας Ιντονα τήν Ανάγκη τής Αλληλεγγύης σέ διεθνή κλίμακα. Οί Εργάτες Ενοιωθαν τήν Ανάγκη νά γνωριστούν μεταξύ τους καί νά άλληλοϋποστηριχθούν στούς δλο καί πιό πλατεϊς οικονομικούς καί πολιτικούς Αγώνες Ενάντια στούς άχόρταγους καπιταλιστές, πού Αν καί Εχθρεύονταν πεισματικά οί μέν τούς δέ σέ Εθνικό πεδίο, Εδειχναν ώστόσο ισχυρή διεθνή ένότητα Ενάντια στίς είδικές διεκδικήσεις της Εργατικής τάξης. Πιό συγκεκριμε·*.» οί Εργάτες Επρεπε νά παλαίβουν Ιδιαίτερα .Ενάντια στούς Απεργοσπάστες σέ διεθνή κλίμακα χαί, έχτός Απ' αύτό, Αποχτούσαν δλο καί μεγαλύτερη συνείδηση τής Ανάγκης τοϋ άγώνα κατά τοΰ πολέμου. "Οσο οί Αντιλήψεις τους γίνονταν πιό σοσιαλιστικές, τόσο δυνάμωνε τό διεθνιστικό τους πνεύμα. Τό διεθνιστικό πνεύμα πού είναι Εμφυτο στούς Εργάτες, τονώθηκε καί άπό τίς Ισχυρές διεθνιστικές τάσεις στίς γραμμές τών ριζοσπαστικών στρωμάτων τής άστικής καί τής μικροαστικής τάξης. Στό προτσές τής Εγκαθίδρυσης μέ Επαναστατικό τρό45

ΛΟ τής καπιταλιστικής κυριαρχίας, Ιδιαίτερα στή διάρκεια τών διάφορων Επαναστάσεων της Ιστορικής αυτής περιόδου, οί τάξεις αύτές συνεργάστηκαν, βέβαια, πάνω άπό έθνικά σύνορα. "Ενα σχετικό παράδειγμα άποτελεί ή βοήθεια πού έδωσε ή διεθνής άστική τάξη στήν άμερικανικη έπανάσταση τοΰ 1776, στή γαλλική έπα νάσταση τοΰ 1789, στή γαλλική έπανάσταση τοΰ 1848, στίς άστικές Επαναστάσεις τής Γερμανίας, τής Ιταλίας, τής Ουγγαρίας, τής Πολωνίας καί άλλων χωρών. Τά ριζοσπαστικά αυτά άστικά στοιχεία, σέ μεγάλο μέρος διανοούμενοι, είσχώρησάν στά περισσότερα Εργατικά κινήματα Εκείνης τής Εποχής καί προσπάθησαν νά τά χρησιμοποιήσουν γιά τά δικά τους ταξικά συμφέροντα.

ΟΙ πρόδρομοι

της 1

Διε&νοϊν

Ή Αγγλία, χώρα δπου ό καπιταλισμός γνώρισε στήν πρώτη του περίοδο τήν πιό πλατιά Ανάπτυξη, ή χώρα πού είχε τήν πιό πολυάριθμη καί τήν πιό άναπτυγμένη έργατική τάξη, ή χώρα δπου γεννήθηκε τό συνδικαλιστικό κίνημα, Εγινε κατά φυσικό τρόπο τό πεδίο τών περισσότερων άπό τίς πρώτες προσπάθειες τοΰ προλεταριάτου, γιά τή δημιουργία τής διεθνοΰς άλληλεγγύης καί δργάνωσης. Ά π ό τίς πρώτες άκόμα ρωμαλέες Εκδηλώσει; τοΰ Εργατικοΰ κινήματος στήν τέταρτη δεκαετία τοΰ περασμένου αΙώνα υπήρχαν πολλές ένδείξεις Ανάπτυξης τοΰ έργατικοΰ διεθνισμού. Τό χαρτιστικό κίνημα Εκδήλωσε ισχυρές διεθνιστικές τάσεις. Ό ΛόργουΧν όνομάζει τόν Γουΐλλιαμ Λόβεττ, Εναν άπό τούς θεμελιωτές τοϋ κινήματος ιπρώτο Εργάτη μέ διεθνιστικές άντιλήψεις τής σύγχρονης Εποχής» Ή " Ε ν ω σ η τών Προγραμμένων (1834— 1836), ή Έ ν ω σ η τών Δικαίων (1836 — 1839), 2 καί ή "Ενωση τών Κομμουνιστών (1847 — 1 8 5 2 ) , γιά τήν δποία μιλήσαμε στό δεύτερο κεφάλαιο, ήταν κατηγορηματικά διεθνιστικές όργανώσεις καί είχαν κατ 5 Εξοχήν προλεταριακές άντιλήψεις καί σύνθεση. 0 1 όργανώσεις αύτές άνάπτυσσαν τήν κύρια δράση τους καί είχαν τά κυριότερα κέντρα τους στήν Α γ γ λ ί α . Μιά πολύ σημαντική όργάνωση στήν περίοδο αύτή ήταν οί «Άδελφωμένοι Δημοκράτες», πού Ιδρύθηκε στό Λονδίνο τ ό . Σε1 Λιούΐς Λ. Λόργουϊν: «Εργασία καί Διεθνισμός», Βάσιγκτον ϋ. 0. 1929, σελ. 17.

1 Δές τή σημ. τής σελ. 21. Σημ. Μετ.

46

πτέμβρη τοΰ 1845 άπό όμάδες Αγγλων Αγωνιστών χαΐ ευρωπαίων έξορίστων. Ή όργάνωση αυτή διακήρυχνε δτι τό «Εδαφος μέ δλα τά φυσικά του πλούτη είναι κοινή Ιδιοχτησία δλων» Ό Στέκλοφ Εχει τή γνώμη πώς ή όργάνωση αύτή «Από τήν Αποψη τών ιδεών πού τήν έμψύχωναν, ήταν ή πρώτη διεθνής όργάνωση τής έργατικής τάξης καί μέ τήν Εννοια αύτή μπορεί νά θεωρηθεί πρόδρομος τής Διεθνούς» 2 . Ό Χάρνεϋ, ό Τζώνς, ό Ο' Μπράϊεν καί Αλλοι διακεκριμένοι ήγέτες τοϋ χαρτιστικοϋ κινήματος Επαιξαν δραστήριο ρόλο στήν Αξιόλογη αύτή όργάνωση. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς είχαν σχέσεις μέ τό κίνημα αυτό. Οί «Άδελφωμένοι Δημοκράτες» ήταν διεθνιστική όργάνωση καί Επαιρνε ένεργό μέρος στούς άγώνες τών έργατών καί α" Αλλα έπαναστατικά κινήματα τής ήπείρου. Συνέβαλε στήν προετοιμασία τοϋ δρόμου πρός τήν 1η Διεθνή. Σημαντικό γνώρισμά της ήταν δτι έφάρμοσε μιά μορφή όργάνωσης πού Αργότερα υΙοθετήθηκε Από τήν 1η Διεθνή, δηλ. τό διορισμό ένός γραμματέα γιΑ κάθε χώρα. "Ετσι υπήρχαν γραμματείς γιά τήν "Αγγλία, τή Γαλλία, τή Γερμανία, τήν Ιταλία, τήν Πολωνία καί τήν Ισπανία. Ή όργάνωση σταμάτησε τή δράση της στην περίοδο τ ή ς . άντίδρασης, πού Ακολούθησε τήν έπανάσταση τοϋ 1848 στήν Ευρώπη. "Ενα Αλλο σημαντικό διεθνές κίνημα μέ κέντρο τήν Αγγλία ήταν ή «Επιτροπή καλωσορίσματος καί διαμαρτυρίας» 3 πού μετατράπηκε Αργότερα σέ Διεθνή Ε π ι τ ρ ο π ή (Διεθνή "Ενωση), κι όργανώθηκε στό Λονδίνο στά τέλη τοΰ 1855. Καί ή όργάνωση αύτή διόρισε γραμματείς γιά μερικές χώρες μέ τίς όποιες είχε σύνδεση. Ό "Ερνεστ Τζώνς καί Αλλοι χαρτιστές ήταν καί στό κίνημα αύτό Εξέχουσες φυσιογνωμίες. Ή Διεθνής 'Επιτροπή όργάνωσε μερικά μεγάλα συλλαλητήρια ύπέρ όρισμένων ευρωπαϊκών Επαναστάσεων καί διαμαρτυρήθηκε ένάντια στίς βιαιότητες πού διέπραξε ή Αντίδραση στήν ήπειρωτική Εύρώπη. Ά λ λ ά κατά τά τέλη τοΰ 1859 ή Διεθνής Ε π ι τ ρ ο π ή δέν υπάρχει πιά. Καί στή Γαλλία έκδηλώθηκαν Εντονα διεθνιστικές τάσεις στίς γραμμές τών έργατών. 01 γάλλοι είχαν παλιές διεθνιστικές παραδόσεις πού ξεκινοΰσαν άκόμα άπό τόν Μπαμπέφ, τό δοξασμένο 1 Θ. Ρόσταΐν : «'Από τό Χαρτισμό στό Λεϋμπορισμό», σελ. 131. * Γκ. Μ. Στέκλοφ: «Ιστορία τής 1ης Διεθνούς», Νέα "Υόρκη 1928, σελ. 21. * Ή «Επιτροπή καλωσορίσματος καί διαμαρτυρίας» σχηματίστηκε άπό τόν "Ερνεστ Τζών; γιά νά διαμαρτυρηθεί ένάντια στήν έπίσκεψη στήν Αγγλία τοΰ Ναπολέοντα τοΟ Γ" καί γιά νά ύργανώσει τήν ύποβοχή τοϋ Μπαρμπές Σημ. Μετ.

47

κομμουνιστή τής έποχής τής μεγάλης γαλλικής Επανάστασης καί άπό τούς άγωνιστές τών Επαναστάσεων τοΰ 1830 καί 1848, καθώς καί άπό πολλές άλλες Εξεγέρσεις τοΰ γαλλικοί λαοΰ. Στά 1843 ή Φλώρα Τριστάν Εγραψε στό Παρίσι, μιά μπροσούρα, μέ τήν όποία καλούσε νά δημιουργηθεί μιά πλατιά διεθνής όργάνωση. « Ή "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν » — ά γ ρ α φ ε — θά επρεπε νά δημιουργήσει Επιτροπές άνταπόκρισης στίς κυριότερες πόλεις τής Α γ γλίας, τής Γερμανίας, τής Ιταλίας, μέ μιά λέξη σ' δλες τίς πρωτεύουσες τής Ευρώπης» Τόν Απρίλη τού 1856 μιά άντιπροσωπεία άπό γάλλους Εργάτες πήγε στό Λονδίνο καί πρότεινε νά δημιουργηθεί μιά «Παγκόσμια "Ενωση τών Εργατών» γιά τήν καθοδήγηση τοΰ άγώνα σέ διεθνή κλίμακα. Ά π ό τίς πιό σημαντικές Ενέργειες τών διεθνών αύτών όμάδων ήταν ή Ενεργή ύποστήριξη άπό μέρους τους τού κινήματος γιά τήν κατάργηση τής δουλείας στή βρετανική αύτοκρατορία, στίς Ενωμένες Πολιτείες καί σ' δλον τόν κόσμο. Έ π ί δεκαετίες ίιπήρχε Ινα ισχυρό κίνημα γιά τήν κατάργηση τής δουλείας, δπου τά χαρτιστικά Τραίϊντ-Γιούνιονς καί οί όπαδοί τοΰ "Οουεν Επαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο. Τά κινήματα τής Μεγάλης Βρετανίας καί τής Αμερικής γιά τήν κατάργηση τής δουλείας εργάστηκαν σέ στενή συνεργασία. Ά π ό τό 1833 ώς τό 1860 ό Γουΐλλιαμ Λόϋντ Γκάρισσον, ό Φρέντερικ Ντάγκλας καί πολλοί άλλοι διακεκριμένοι άμερικανοί όπαδοί τού κινήματος γιά τήν κατάργηση τής δουλείας Επισκέφθηκαν τήν Αγγλία, δπου Εγιναν δεχτοί άπό τεράστιες μάζες άνθώπων. Ό Τζώρτζ Θόμπσον, άγγλος συνδικαλιστής όπαδός τής κατάργησης τής δουλείας, πήγε στίς Ενωμένες Πολιτείες καί πήρε Ενεργό μέρος στόν άγώνα Ενάντια στή δουλεία. Πρίν καί στή διάρκεια τοΰ Εμφυλίου πολέμου οί άγγλοι τραίϊντγιουνιονιστές όργάνοχσαν Επανειλημμένα μεγάλες διαδηλώσεις Ενάντια στή δουλεία. Καί στή Γαλλία ή Εργατική τάξη Εδειξε τήν ίδιο άλληλεγγύη στόν άγώνα γιά τήν κατάργηση τής δουλείας, στήν πάλη Ενάντια στίς προσπάθειες τοΰ Ναπολέοντα τοΰ Γ' νά παρασύρει τή Μεγάλη Βρετανία καί τή Γαλλία στόν πόλεμο μέ τό μέρος τής Συνομοσπονδίας. Ή δράση αύτή Ενάντια στή δουλεία καί ύπέρ της ειρήνης πού άνάπτυξαν οί άγγλοι Εργάτες Εκανε τόν πρόεδρο Λίνκολν νά στείλει Ινα γράμμα στούς ύφαντουργούς τοΰ Μάντσεστερ, πού είχαν φθάσει στό κατώφλι τής πείνας λόγω τής διακοπής τής εισαγωγής βαμβακιού. Ό Λίνκολν Εγραφε δτι ή ύποστήριξή τους 1

Λιούϊς Λόργουϊν: «Εργασία καί Διεθνισμός», σελ. 23.

48

ήταν «παράδειγμα ύπέροχου χριστιανικού ήρωϊσμοΰ, τέτιου πού Μν ιίδε κανένας πστέ στό πέρασμα τών αΙώνων σέ καμμιά Αλλη χώρα» Στίς 2 τοΰ Μάρτη 1863 ή Αμερικανική γερουσία Εξέφρασε τήν εύγνωμοσύνη τ η ; στούς Αγγλους έργάτες γιά τή βοήθεια πού δώσανε. "Αλλά καί πρίν Από αύτό ό Μάρξ δήλωνε στή «Νιοΰ Γιόρκ Τρίμπιουν» : <Δέ θάπρεπε νά ξεχαστεί ποτέ στίς Ενωμένες Πολιτείες δτι τουλάχιστο ή Αγγλική Ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η δέν τίς Εγκατέλειψε Από τήν ό^χή ώς τό τέλος τών δυσκολιών» 2 . Ή ίδρυση της 1ης Διεθνούς Ιγινε σέ στιγμή Ανόδου τής Επαναστατικής πάλης τού προλεταριάτου, καί τοΰ Εθνικού κινήματος τής άστικής τάξης ύστερα άπό τή μακρόχρονη περίοδο Αντίδρασης πού Ακολούθησε τήν εύρωπαϊκή Επανάσταση τοϋ 1848. Ό καπιταλισμός άναπτυσσόταν γοργά σ° δλη τή Δυτική Εύρώπη, τό ίδιο καί ή Εργατική τάξη τόσο άπό Αποψη όργάνωσης δσο καί άπό άποψη μαχητικότητας. Τό Εργατικό κίνημα δυνάμωνε, Ιδιαίτερα στήν Α γ γ λ ί α . Στά 1860 δημιουργήθηκε τό Συμβούλιο τών Τραίϊντγιούνιονς τού Λονδίνου. Παρόμοια δργανα δημιουργήθηκαν σέ σειρά χώρες. Στή Γερμανία Εμφανίζονταν άκριβώς οί πρώτες συνδικαλιστικές όργανώσεις. Στά 1863 ό Φερντινάντ Λασσάλ όργάνωσε τή Γενική "Ενωση τών γερμανών Εργατών, πού ήταν μιά πολιτική όργάνωση καί Α "Αουγκουστ Μπέμπελ μαζί μέ τό Βίλχελμ Λίμπκνεχτ άνάπτυσσαν ζωηρή κομμουνιστική δράση πού Εμελλε νά όδηγήσει στό σχηματισμό τού σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού κόμματος τής Γερμανίας στά 1869. Καί στίς Ενωμένες Πολιτείες οί Εργατικές δργανώσεις Αρχισαν νά Αναπτύσσονται γοργά. Ή μεγάλη οικονομική κρίση τοΰ 1857, ή πρώτη κρίση παγκόσμιας ϊκτασης, Επληξε βαρειά τούς Εργάτες καί προκάλεσε Ινα Ισχυρό Απεργιακό κίνημα Από τό 1860 ώς τό 1862, τόσο στήν Α γ γ λ ί α , δσο καί σέ Αλλες χώρες μαζί καί στίς Ενωμένες Πολιτείες. 'ΑπΑ τίς πολυάριθμες Εκδηλώσεις τής μεγάλης Ανόδου τών Εθνικών Αστικοδημσκρατικών κινημάτων στήν περίοδο πρίν Από τήν ίδρυση τής 1ης Διεθνούς ήταν μερικές πού άφύπνησαν Ιδιαίτερα τούς έργάτες δλων τών χωρών καί δυνάμωσαν τήν τάση τους γιά διεθνή Αλληλεγγύη. "Ενα τέτοιο σημαντικό γεγονός ήταν ό άπελευθεροιτικός Αγώνας τοΰ Ιρλανδικού λαοΰ Ενάντια στούς Αγγλους καταχτητές. "Ενα Αλλο γεγονός ήταν τό καινούργιο δυνάμωμα τοϋ μα1

Κάρλ Ζάντμπουργκ: «Αβραάμ Λ'νκολν, „Τά χρόνια τοί πολέμου"», τόμ. 2, Ν. «Υόρκη 1939, σελ. 24.

1 Μάρξ καί "Ενγχελς: « Ό Εμφύλιο; πόλεμο; στίς Ενωμένες Πολιτείες», Ν. Ύόρχη, 1937, σελ. 47 — 48.

4-&Θ0

49

ζικού κινήματος γιά τήν Ενοποίηση καί τόν Εκδημοκρατισμό τής Γερμανίας. Στά 1859 οί ιταλοί άρχισαν τόν Εθνικό Επαναστατικό πόλεμο κατά τής Αυστρίας. Ό πόλεμος αυτός, πού τόν καθοδηγούσε ό Γαριβάλδης στεφανώθηκε μέ τήν άπελευθέρωση καί τήν Ενοποίηση τής Ι τ α λ ί α ς καί μέ τήν εισαγωγή μιάς σειράς δημοκρατικών μεταρυθμίσεων. Προκάλεσε τόν Ενθουσιασμό τών Εργατών ο* δλο τόν καπιταλιστικό κόσμο. "Υστερα εγινε ή ήρωΐκή Εξέγερση τής Πολωνίας στά 1863. Ή Εξέγερση αύτή πού τήν έπνιξε στό αίμα ό τσάρος, είχε τήν πλατειά συμπάθεια καί ύποστήριξη τών πλατειών προλεταριακών μαζών. Τέλος, Ινα άλλο γεγονός ήταν ό Επαναστατικός έμφύλιος πόλεμος στίς Ενωμένες Πολιτείες πού συνεχιζόταν τή στιγμή τής ίδρυσης τής 1ης Διεθνούς. 01 δργανωμένοι Εργάτες στήν Αγγλία, τή Γερμανία, τή Γαλλία καί σ' άλλες χώρες κατάλαβαν καθαρά άπό τήν άρχή κι δλα; τοΰ μεγάλου αύτοΰ πολέμου, δτι τά ταξικά τους συμφέροντα βρίσκονταν άποφασιστικά μέ τό μέρος τοΰ Βορρά ένάντια στό δουλοχτητικό Νότο καί Εξέφρασαν Επανειλημμένα τά Εντονα αίσθήματά τους κατά τής δουλείας.

Ή

ίδρυση

τής Διε&νονς

Ένωσης

ιών

Εργατών1

Ή 1η Διεθνής Ιδρύθηκε στίς 28 τοΰ Σεπτέμβρη 1864 σιό Λονδίνο στήν αίθουσα άγιος Μαρτίνος. Πρίν άπό τή συγκέντρωση αύτή πάνω άπό 300 Εργάτες τής Γαλλίας καί 12 της Γερμανίας είχαν Επισκεφτεί τή διεθνή Εκθεση τοΰ Λονδίνου στά 1862 2 καί στή διάρκεια τής παραμονής τους Εκεί είχαν συζητήσει μέ τούς άγγλους τραιϊ»τγιουνιονιστές γιά τή δυνατότητα δημιουργίας μιάς Εργατικής διεθνούς. Έ χ τ ό ς άπ' αύτό στίς 22 τοΰ "Ιούλη 1863 οί άγγλοι καί γάλλοι Εργάτες είχαν όργανώσει μαζί Ινα συλλαλητήριο στό Λονδίνο γιά νά διαμαρτυρηθούν Ενάντια στήν κατάπνιξη τής Εξέγερσης τής Κρακοβίας καί γιά νά ζητήσουν νά χορηγηθεί άνεξαρτησία στήν Πολωνία. Αΰτό προκάλεσε νέες συζητήσεις σχετικά μέ τό σχέδιο όργάνωσης μιάς Εργατικής Διεθνούς. Τέσσερες μήνες όργότερα ό Τζώρζ "Οτζερ, διακεκριμένος άγγλος συν1 "Υστερα άπό τήν ίδρυση τ<|ς 2ης Διεθνοΰς, στά 1889 ή «Διεθνής "Ενωση τών Εργατών» όνομάστηκε 1η Διεθνής. Πρίν άπ* αθτό ήταν γνωστή μονάχα σάν «Διεθνής».

1 Λιούΐς Λ. Λόργουϊν: «Εργασία καί Διεθνισμός», σελ. 32.

ΒΟ

δικαλιστής ήγέτης, Εχανε «Εκκληση» πρός τούς γάλλους Εργάτες, τονίζοντας τήν άνάγκη τής χοινής δράσης τής διεθνούς Εργατιάς. 0 1 γάλλοι άπάντησαν μόλις ΰστερα άπό Ενα χρόνο κι Εστειλαν τήν άπάντησή τους στό Λονδίνο μέ τούς Ιδιους έργάτες πού είχαν πάρει μέρος στό κοινό συλλαλητήριο τού Λονδίνου στά 1863. Ή ξακουστή συγκέντρωση τής 28 τού Σεπτέμβρη στήν αίθουσα άγιος Μαρτίνος συγκλήθηκε γιά ν' άκούσει τό λόγο τών γάλλων έργατών. Στή συγκέντρωση δπου πήραν μέρος πάρα πολλοί έργάτες καί ξένοι εξόριστοι, προήδρευσε ό καθηγητής Ε. Σ. Μπήολυ. Άνάμεσα στούς παρόντες ήταν καί ό Μάρξ. Ό "Οτζερ διάβασε τήν Εκκληση πού είχε σταλεί Ενα χρόνο νωρίτερα στούς γάλλους έργάτες. Ή έκκληση πρότεινε : «Νά συγκληθεί μιά συνέλευση τών άντιπροσώπων τής Γαλλίας, Ιταλίας, Γερμανίας, Πολωνίας, Αγγλίας καί δλων τών χωρών δπου υπάρχει Επιθυμία συνεργασίας γιά τό καλό τής άνθρωπότητας. Νά όργανώνουμε τά συνέδριά μας* νά συζητούμε τά μεγάλα προβλήματα άπό τά όποια Εξαρτάται ή εΙρήνη τών Εθνών» Ό Μ. Τολαίν, Ενας άπό τούς γάλλους άντιπροσώπους, πού Εγινε δεχτός μέ ζωηρά χειροκροτήματα, διάβασε τήν άπάντηση τής γαλλικής άντιπροσωπείας. Α φ ο ύ περιέγραφε τά βάσανα πού ύπέφεραν οί Εργάτες, ή Εκκληση καλούσε τούς έργάτες δλων τών χωρών νά Ενωθούν 2 . 01 γάλλοι πρότειναν ΰστερα σάν Εδρα τής Λιεθνοΰς τό Λονδίνο. Επίσης πρότειναν νά γίνει Επίσημο δργανό της ή αγγλική Εργατική Εφημερίδα «ΒβεΜ ν θ » , νά καθοριστεί προσωρινά ενα σύστημα συνδρομών καί ή νέα όργάνωση νά καθοδηγείται προσωρινά άπό μιά Κεντρική "Επιτροπή μέ ύποεπιτροπές σ' δλες τίς εύρωπαΐκές πρωτεύουσες. Ή πρόταση Εγινε δεχτή με επευφημίες. Εκλέχτηκε Ενα Γενικό Συμβούλιο πού άποτελέσθηκε άπό 21 μέλη γιά τήν Εκτέλεση τών άποφάσεων. Τό Συμβουλίο Εξουσιοδοτήθηκε νά προσλάβει νέα μέλη κατά τήν κρίση του. Στίς άρχές τοΰ Ό χ τ ώ β ρ η τό Γενικό Συμβούλιο Εκανε μερικές συνεδριάσεις πού στή διάρκειά τους Εγκρίθηκε ή όνομασία -Διεθνής "Ενωση τών έργατών» καί Εκλέχτηκαν τά μέλη τής καθοδήγησης. Ό Τζώρτζ "Οτζερ Εκλέχτηκε πρόεδρος καί ό Γουΐλλιαμ Ρ. Κρήμερ — Επίτιμος γενικός γραμματέας. Εκλέχτηκαν Επίσης γραμματείς γιά τή Γερμανία (ό Μάρξ) τήν Αμερική (δ Π. ' Ή ίδρυση τής πρώτης ΔιεθνοΟς, Ν. Υόρκη 1937, σελ. 4.

-· Στό Ιδιο ϊργο σελ. 7.

51

φόξ) ι, την Ιταλία, την Πολωνία, τήν Ελβετία κα( τή Γαλλία. Μέλη τοΰ προσωρινοί Κεντρικοί Συμβουλίου, δπως συγκροτήθηκε Αργότερα, ή τ α ν : οί Α γ γ λ ο ι Λόνγκμαιΐντ, Γουώρλεϋ, Λήνο, Χουΐτλοκ, Φόξ, Μπλάκμορ, Χάρτουελ, Πίτζον, Λούκραφτ, Γουέστον, Ντέλλ, Σήρμαν, Νάϊες, Σώου, Λαίϊκ, ΜπΑκλεϋ, "Οτζερ, Χόουελ. "Οσμπορν, Κάρτελ, Γκραίϋ, Χουήλερ, Στέίνσμπυ, Μόργκαν, Γκρόσμιθ, Κρήμερ, Ντίκ. Οί γ ά λ λ ο ι Ντενουάλ, Λέ Λιουμπέζ. Ζούρνταίη, Μαρίζο, Λερού, Μπορντάζ, Μποκέ, Ταλαντιέ, Ντυπόν. Οί ί τ 'α λ ο ί Βόλφ, Φοντάνα, Σετάτσι, 'Αλντροβάντι, Λάμα, Σολοΰστρι. Οί έ λ β ε τ ο ί Νιουπερλύ, Γιούνγκ. Οί γ ε ρ μ α ν ο ί Έκκάους, Βόλφ, "Οττο, Λέσνερ, Πφάντερ, Λόχνερ, Μάρξ, Κάντ, Μπόλετερ. Οί π ο λ ω ν ο ί Χόλτορπ, Ρυμπζίνσκι. Τό πρώτο συνέδριο τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών όρίστηκε γιά τό 1865 στίς Βρυξέλλες. Τό Γενικό Συμβούλιο Αρχισε Αμέσως νά διατυπώνει τό πολιτικό πρόγραμμα καί τό καταστατικό τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών. Ό Λ. Βόλφ, Απεσταλμένος τοΰ Ματσίνι Από τήν Ι τ α λία διάβασε τό σχέδιο τοΰ προγράμματος πού θά μετέτρεπε τήν "Ενωση σέ μυστική όργάνωση. Τό σχέδιο αύτό Απορίφθηκε χάρη στήν άντίθεση τοϋ Μάρξ. Ό Γουέστον, παλιός όπαδός τοΰ "Οουεν, πρότεινε κι αυτός Ινα πρόγραμμα γεμάτο συγκεχυμένες ΙΛέες, πού έπίσης Απορίφθηκε. Τελικά υιοθετήθηκε τό πρόγραμμα τοϋ Λέ Λιουμπέζ, Ινα ντοκουμέντο Επηρεασμένο έντονα άπό τίς ιδέες τοΰ Ματσίνι. Ό Μάρξ βρισκόταν στήν υποεπιτροπή πού θά συνέτασσε τό συγκεχυμένο αύτό ντοκουμέντο, καί, δπως λέγει ό ίδιος, «τροποποίησα όλόκληρο τό προοοίμιο, Εξάλειψα τή δήλωση Αρχών καί τελικΑ Αντί τών 40 σημείων τοΰ Καταστατικοί Αφησα μόνο 10» 2 . "Οταν τελικΑ υιοθετήθηκε όμόφωνα τό ντοκουμέντο ήταν όλοκληρωτικά Εργο τοΰ Κάρλ Μάρξ έχτός μερικών μικροαστικών Εκφράσεων γιά «Αλήθεια» «δικαιοσύνη» καί «ήθικότητα», πού καταχωρήθηκαν δστερα Από τήν Επιμονή τοΰ Γενικοί Συμβουλίου, δπως παραπονέθηκε Αργότερα ό Μάρξ. Τό γεγονός δτι ό Μάρξ κλήθηκε τελικά νά γράψει τό Ιστορικό αύτό ντοκουμέντο Αποτελεί Απόδειξη τής μεγάλης Επίδρασης τοΰ ξακουστοί προηγούμενού του Εργου — τοΰ «Μανιφέστου τοϋ Κομμουνιστικού Κόμματος». «'Από 1

Ό Πήτερ Α. Φόξ Ανταποκριτής γιά τήν "Αμερική στήν περίοδο 1866 —1867, ήταν Αγγλος δημοσιογράφος πού προσχώρησε στή Διεθνή στή διάρκεια τής συγκέντρωσης στήν αίθουσα Αγιος Μαρτίνος.

• Μάρξ καί "Ενγκελς: «Επιλογή Αλληλογραφίας», σελ. 162.

32

τήν πρώτη μέρα τής ΰπαρξης τής Διεθνοΰς ό Κάρλ Μάρξ ήταν Α πνευματικός της καθοδηγητής, 6 λαμπρός της θεωρητικός χαί δ πρακτικός της ήγέτης»

Τό ηοόγραμμα καί τό της Διε&νοϋς Ένωσης

καταστατικό τών Εργατών

Ή «Ιδρυτική διακήρυξη» 2 τής Διεθνοΰς "Ενωσης των Ε ρ γ α τών — ή πρώτη της προγραμματική δήλωση — είναι Ενα άπό τά πιό σημαντικά ντοκουμέντα στήν Ιστορία τής Εργατικής τάξης δλσυ τοΰ κόσμου. Είναι ί ν α λαμπρό παράδειγμα Εφαρμογής τών όρχών τοΰ Κομμουνισμού στούς καθημερινούς άγώνες καί στίς γενικές προοπτικές τής Εργατικής τάξης. Ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» λέγει: «Είναι Αναμφισβήτητο γεγονός δτι στήν περίοδο άπό τό 1848 — 1 8 6 4 δέ λιγόστεψε ή άθλιότητα τών Εργαζομένων μαζών κι δμως ή περίοδος αύτή δσον άφορα ίήν πρόοδο πού σημείωσε στήν Ανάπτυξη τής βιομηχανίας καί τοΰ Εμπορίου είναι μοναδική στά χρόνια τής Ιστορίας» 3 . Εκείνοι πού πρίν άπό χρόνια πρόλεγαν δτι μαζί μέ τήν άνάπτυξη της βιομηχανίας στή Μεγάλη Βρετανία θά Εξαλειφθεί αύτόματα ή φτώχεια διαψεύσθηκαν πέρα γιά πέρα άπό τήν πραγματικότητα. Οί κυβερνητικές Εκθέσεις τόνιζαν δτι γιά κάθε Εργάτη ή ζωή «στίς Εννιά περιπτώσεις άπ' τίς δέκα δέν είναι παρά Ινας Αγώνας γιά τήν ύπαρξη» 4 : 0 1 Επίσημοι άριθμοί Εδειχναν Ατι «οί χειρότεροι άπό τούς κατάδικους Εγκληματίες, οί σκλάβοι τών κατέργων της Α γ γ λ ί α ς καί τής Σκωτίας, μοχθούσαν πολύ λιγότερο καί περνούσαν πολύ καλύτερα Από τούς γεωργούς τής Αγγλίας καί τής Σκωτίας» 5 . Πολλές όμάδες βιομηχανικών Εργατών στερούνταν καί τά Ελάχιστα μέσα ΰπαρξης, τή στιγμή πού μεγάλωναν μέ γρηγοράδα τά πλούτη τών τσιφλικάδων καί τών καπιταλιστών. Στήν «Ιδρυτική Διακήρυξη» Αναλύονταν ή περίοδο τής άντίδρασης πού είχε Αρχίσει σ* δλη τήν Εύρώπη ύστερα άπό τήν ήττα 54

1 Π. Ντένγκελ . στήν «Κομμουνιστική Διεθνή» τοϋ Σεπτέμβρη 1930. ' Κάρλ Μάρξ, Φ. "Ενγκελς : Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, τόμ. I, Ε*δ. τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 440 — 451.

• Στό Ιδιο Εργο σελ. 440.

• Στό Ιδιο Εργο σελ. 440.

• Στό Ιδιο Εργο σελ. 441.

τής έπανάσταση; τοϋ 1848. Ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» χαιρέτιζε τή μεγάλη νίκη πού σημείωσαν οί άγγλοι έργάτες στά 1847 ϋστερα άπό τριαντάχρονο άγώνα : τό νόμο γιά τή δεκάωρή Εργάσιμη μέρα. «Τό νομοσχέδ'.ο γιά τό δεκάωρο —άναφέρονταν στήν € "Ιδρυτική Διακήρυξη —-δέν ήταν μόνο μιά μεγάλη πραχτική έπιτυχία, ήταν ή νίκη μιάς άρχής. Γιά πρώτη φορά ή πολιτική οικονομία τή; άστικής τάξης νικήθηκε μπροστά στά μάτια δλων άπό τήν πολιτική οικονομία τής Εργατικής τάξης» '. Σ ' δλη τή Δυτική Ευρώπη οί κυβερνήσεις άναγκάσθηκαν νά υΙοθετήσουν παρόμοιους νόμους. Ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» έπεδοκίμαζε είλικρινά τό συνεταιριστικό κίνημα πού προόδευε τότε, άλλά ταυτόχρονα δήλωνε δτι μόνο αύτό «δέ θά μπορέσει ποτέ νά σταματήσει τήν άνάπτυξη τοΰ μονοπωλίου μέ γεωμετρική πρόοδο καί ν' άπελευθερώσει τίς μάζες, είτε Ακόμα καί νά έλαφρύνει αισθητά τό βάρος τής άθλιότητάς τους» 2 . Ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» Εριχνε κυρίως τό βάρος στόν πολιτικό άγώνα. «Γι* αύτό τό μεγάλο καθήκον τής Εργατικής τάξης είναι σήμερα ή κατάχτηση τής πολιτικής έξουσίας» 3 . 01 Εργάτες κατέχουν μιά Εγγύηση τής έπιτυχίας, τόν άριθμό τους, άλλά «οί άριθμοί βαραίνουν στή ζυγαριά μόνον δν τούς ένώνει ή δργάνωση καί άν τούς καθοδηγεί ή γνώση» 4 . 0 1 έργάτες της Εύρώπης πλήρωσαν άκριβά τήν ίλλειψη δργάνωσης. Ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» υπογράμμιζε έπίσης τήν άνάγκη νά Ιχουν οί έργάτες δική τους έξωτερική πολιτική. «"Αν ή χειραφέτηση τής έργατικής τάξης άπαιτεϊ τήν άδελφική συνεργασία τών έργατών διαφόρων έθνών, πώς θά μπορέσουν νά Εκπληρώσουν αύτή τή μεγάλη άποστολή μέ μιά έξωτερική πολιτική πού έπιδιώκει Εγκληματικά σχέδια, πού Εκμεταλλεύεται τίς Εθνικές προκαταλήψεις καί πού κατασπαταλά σέ ληστρικούς πολέμους τό αίμα καί τόν πλοΰτο τοΰ λαοΰ ;» 5 . Συνέχαιρε τήν Εργατική τάξη τής "Αγγλίας πού γλύτωσε τή δυτική Ευρώπη άπό τήν άνάμιξη στόν Αμερικανικό Εμφύλιο πόλεμο. Ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» τάσσονταν κατηγορηματικά γιά μιά δημοκρατική καί φιλειρηνική έξωτερική πολιτική. « Ό άγώνας γιά μιά τέτοια Εξωτερική πολιτική — Ελεγε — άποτελεΐ μέρος τοϋ γενικοΰ άγώνα γιά τήν Απελευθέρωση της Εργατικής τάξης. Τό ντοκουμέντο κατέληγε μέ τό μεγαλειώδες Ιστορικό .

1 Στό ' Στό 5 Στό * Στό 9 Στό

ίδιο Ιδιο Ιδιο Ιδιο Ιδιο

Εργο σελ. 448. Εργο σελ. 449. Εργο 449 — 430. Εργο σελ. 450. Εργο. σελ. 400.

94

σύνθημα χοϊ» «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» : «Προλετάριοι δλατν τών χωρών, ένωθεΐτε !». Τό προσωρινό καταστατικό τής "Ενωσης Εξασφάλιζε τά όργανωτικά μέτρα πού περιγράψαμε πιό πάνω. Αρχίζει μ* ί ν α προοίμιο πού καλεί στήν όργάνωση μέ τά παρακάτω λόγια : « Ή Απελευθέρωση τής εργατικής τάξης πρέπει νά καταχτηθεί άπό τήν ίδια τήν Εργατική τάξη. Ό άγώνας γιά τήν απελευθέρωση τής Εργατικής τάξης δέν είναι άγώνας γιά ταξικά προνόμια καί μονοπώλια, άλλά γιά Ισα δικαιώματα καί καθήκοντα καί γιά τήν κατάργηση κάθε ταξικής κυριαρχίας. Ή οικονομική υποδούλωση τού Εργάτη στό μονοπωλητή ι ώ ν μέσων Εργασίας, δηλ. τών πηγών τής ζωής, άποτελεΐ τή βάση ολων τών μορφών τής δουλείας, τή βάση τής κοινωνικής άθλιότητας, τοΰ διανοητικού μαρασμού καί τής πολιτικής Εξάρτησης. Ή οικονομική άπελευθέρωση τής Εργατικής τάξης είναι, Επομένως, ό μεγάλος τελικός σκοπός, στόν όποιο πρέπει νά ύποταχθεί σά μέσο κάθε πολιτικό κίνημα. "Ολες οί προσπάθειες πού τείνουν σ' αύτό τό μεγάλο σκοπό άπότυχαν ώς τώρα άπό ελλειψη άλληλεγγύης άνάμεσα στούς Εργατικούς κλάδους κάθε χώρας καί άπό τήν άπουσία Ενός άδελφικού δεσμού άνάμεσα στούς έργάτες τών διαφόρων χωρών. Ή άπελευθέρωση τής Εργατικής τάξης δέν είναι ούτε τοπικό, ούτε Εθνικό, άλλά Ινα κοινωνικό καθήκον πού άγκαλιάζει 8λες τίς χώρες στίς όποιες υπάρχει ή σύγχρονη Κοινωνία καί πού ή λύση του Εξαρτάται άπό τήν πραχτική καί θεωρητική συνεργασία τών πιό προχωρημένων χωρών. Τό σημερινό ξαναζωντάνεμα τοΰ κινήματος της Εργατικής τάξης στίς πιό προχωρημένες βιομηχανικές χώρες τής Εύρώπης, Ενώ γεννά νέες Ελπίδες, άπευθύνει ταυτόχρονα μιά πανηγυρική προειδοποίηση νά μήν Επαναληφθούν' τά παλιά λάθη καί άπαιτεί τήν άμεση συνένωση τών άσύνδετων άκόμα κινημάτων»

1

Στό ίδιο Ιργο, σελ 452 - 459.

Ο ΤΡΕ 1-ΝΤΓ10Υ ΝΙΟΝΙΣΜΟΣ, Ο ΠΡΟΥΝΤΟΝ, Ο ΑΑΣΣΑΑ ΚΑΙ Ο ΜΠΑΚΟΥΝΙΝ

57

«Αγώνας της έργατίκής τάξης γιά τήν υπεράσπιση τών συμφερόντων της στίς συνθήκες τοΰ καπιταλισμοί, γιά τήν κατάργηση τοΰ καπιταλιστικού συστήματος καί γιά τήν όίκοδόμηση τοΰ σοσιαλισμού είναι Ενας άγώνας πολύ πολύπλοκος. Ή Επαναστατική Επιστήμη αυτού τοΰ Αγώνα είναι ό μαρξισμός ή, στίς μέρες μας, ό μαρξισμός-λενινισμός. Αύτός συμπυκνώνει βλη τήν πείρα που Απόχτησαν τό προλεταριάτο καί οί σύμμαχοι του στή διΑρρκεια ένός αΙώνα πάλης σέ παγκόσμια κλίμακα Ενάντια στίς έκμεταλλεύτριες τάξεις. Ή Ιστορική πρόοδος ένός δρισμένου έργατικοΰ κινήματος μπορεί νά Εκτιμηθεί Ανάλογα μέ τό βαθμό στόν όποιο Αφομοίωσε τίς Αρχές τοΰ μαρξισμού. Στό προτσές τής ταξικής πΑλης καί τής Απόχτησης μαρξιστικής συνείδησης ή Εργατική τάξη δημιουργεί αύτόματα ή παίρνει άπό τΙς Εχθρικές τάξεις πολλές σφαλερές Αντιλήψεις σχετικά μέ τή θέση της στήν κοινωνία καί μέ τόν τρόπο πού πρέπει νά Απελευθερωθεί. "Ετσι δημιουργούνται στίς γραμμές τής Εργατικής τάξης διάφορα ρεύματα, πού Α Μάρξ τά όνόμασε «αΙρέσεις καί πού σήμερα είναι γνωστά γενικά στή μαρξιστική όρολογία σάν «δεξιές» ή «Αριστερές» «παρεκκλίσεις». Στήν Αρχή μερικές Απ' αύτές τίς αΙρέσεις π.χ. οί ούτοπιστές σοσιαλιστές, Επαιξαν Εποικοδομητικό ρόλο, Αλλά στό βαθμό πού ώρίμαζε καί Αναπτυσσόταν τό Εργατικό κίνημα, γινόταν Αντιδραστικές. Συνήθως οί «αΙρέσεις» αθτές ή «παρεκκλίσεις» περιείχαν ίνα κόκκο Αλήθειας. Μέ Αλλα λόγια στηρίζονταν σέ Ιδέες, σέ όργανωτικές μορφές ή σέ μιά ταχτική Αναγκαία γιά τήν Εργατική τάξη, άλλά πού λόγω τής διαστρέβλωσης, της υπερβολής καί της λαθεμένης Εφαρμογής χάνουν πέρα γιΑ πέρα τήν πραγματική τους σημασία. Συχνά οί αιρέσεις διαμορφώνουν Ιδιότυπες Αντιλήψεις γιΑ τόν τρόπο πού πρέπει νΑ Ανατραπεί ό καπιταλισμός καί νΑ οίκοδομηθεϊ Α σοσιαλισμός. Αύ-

τές οί αΙρέσεις πού πάντα βοηθούν τούς καπιταλιστές καί ζημιώνουν τήν Αλληλεγγύη καί τήν πάλη τοϋ έργατικού κινήματος, μπορούν νά γίνουν στόν καιρό τής Επανάστασης άντεπαναστατικές, πράγμα πού Εμελλε νά τό μάθουν οί έργάτες άπό τήν πικρή τους πείρα στίς δεκαετίες μετά άπό τό θάνατο τοΰ Μάρξ. Καλό εΤναι νά διακόψουμε τή χρονολογική Ιστορία τής 1ης διεθνούς καί νά Αναλύσουμε σ' αύτό τό κεφάλαιο μερικά Από τά πιό σημαντικά Ιδεολογικά ρεύματα πού ύπήρξαν στά πλαίσια αύτής τής δργάνωσης. Κύρια Απασχόληση τών μαρξιστών ήταν πάντα ή καταπολέμηση τών Επιβλαβών αύτών αΙρέσεων καί ή προβολή τών Αληθινών Αρχών τής Επαναστατικής προλεταριακής Επιστήμης. Αύτό ήταν καί Απασχόληση τοΰ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς στίς μέρες της 1ης Διεθνοΰς. ΣΤ ίνα του γράμμα άπό τό Νοέμβρη τοΰ 1871 πρός τό ΦρΙντριχ Μπόλτε, άμερικανό διακεκριμένη μέλος τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Εργατών, δ Μάρξ Ιγραφε : « Ή διεθνής Ιδρύθηκε γιά νά άντικαταστήσει τίς σοσιαλιστικές ή μισοσοσιαλιστικές αίρέσεις μέ μιά πραγματική δργάνωση πάλης της Εργατικής τάξης. Τό Αρχικό καταστατικό καί ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» τό δείχνουν αύτό μέ τήν πρώτη ματιά» Τήν Εποχή τής ίδρυσης της 1ης Διεθνούς ύπήρχαν λίγοι σχετικά μαρξιστές, δηλ. λίγοι Ανθρωποι πού καταλάβαιναν πλέρια τή σημασία τών Επαναστατικών Εργων τοϋ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς. Κάθε λογής αίρετικοί κυριαρχούσαν στά νεαρά κι Αδύνατα κινήματα τών διαφόρων χωρών καί Αποτελούσαν τή μεγάλη πλειοψηφία στά συνέδρια. Κι δν τό Συνέδριο τής Γενεύης καί Αλλα συνέδρια στ(ς Αρχές τής περιόδου αύτής κατόρθωσαν ώστόσο νά Επεξεργαστούν μιά τόσο σωστή πολιτική, αΰτό χρωστιέται στό γεγονός ί τ ι τό μεγαλύτερο μέρος τών ντοκουμέντων πού Εγκρίθηκαν είχαν συνταχθεί άπό τόν Ιδιο τόν Μάρξ. Τότε οί πρώτοι αίρετικοί — οί ούτοπιστές σοσιαλιστές είχαν σχεδόν Εξαφανιστεί καί τό Εργατικό κίνημα, παρά τίς πολλΕς δυσκολίες, άρχιζε Επί τέλους νά άσχολεϊται μέ τά πραγματικά οικονομικά, καί κοινωνικά προβλήματα. Υπήρχαν ώστόσο μερικοί τύποι αΙρέσεων καί ή κατοπινή Ιστορία τοΰ έργατικού κινήματος θά δημιουργούσε πολλούς Αλλους.

1

Κάρλ Μάρξ, Φ. "Ενγκελς: Διαλεχτά Εργα σέ δύο τόμους, τόμ. I, Εκδ. ΚΕ τοΰ ΚΚΕ σελ. 545.

57

Ο χα&ααόί

Τρεϊντγιοννιονιομός

1" δλη τή διάρκεια τής δπαρξης τής 1ης Διεθνούς τά Αγγλικά τρεΐντγιούνιονς ήταν οί πιό Ισχυρές μαζικές όργανώσεις της. Ή βοήθεια πού Εδωσαν στήν 1η Διεθνή φαίνεται άνάμεσα σ' άλλα κι άπό τό γεγονός, δτι δ Τζώρτζ "Οτζερ καί δ Γ. Ρ . Κρήμερ, μέλη τοΰ περίφημου τρεϊνγιούνιον «Χούντα», πού ήταν άνεπίσημη καθοδηγητική έπιτροπή τοΰ Αγγλικού έργατικοΰ κινήματος, Εκλέχτηκαν, πρόεδρος δ πρώτος, καί έπίτιμος γενικός γραμματέας δ δεύτερος, τής Διεθνούς "Ενωσης τών "Εργατών. Έ χ τ ό ς άπ' αύτό πολλοί άλλοι Επιφανείς τρέΐντγιουνιονιστές ήταν μέλη τοϋ Γενικοΰ Συμβουλίου. Ή πλειοψηφία τών άγγλικών τρέΐντγιουνιονς προσχώρησε σέ μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, στή Διεθνή "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν . "Επί μιά δεκαετία ή Διεθνής Επαιξε σημαντικό ρόλο στή ζωή τής Αγγλικής Εργατικής τάξης Στήν περίοδο τή; Διεθνούς "Ενωσης ιών "Εργατών τό πνεύμα πού Επικρατούσε στό άγγλικό Εργατικό κίνημα ήταν πέρα γιά πέρα διαφορετικό άπό τό πνεΰμα πού Επικρατούσε στή θυελλώδη περίοδο τοΰ χαρτισμοΰ τής 5 η ; δεκαετίας τοΰ περασμένου αΐώνη. Στή νέα περίοδο παραβρισκόμαστε σέ μιά γρήγορη Ανάπτυξη τοΰ καπιταλισμού καί στίς άρχές τοΰ άγγλικοϋ Ιμπεριαλισμού. Ή κατάσταση τής Εργατικής τάξης καλυτέρευσε κάπως. Ιδιαίτερα ή κατάσταση τών είδικευμένων έργατών, καί τό Εργατικό κίνημα Εχασε πολύ άπό τό παλιό έπαναστατικό του πνεΰμα. "Αργότείκι ό Αένιν συγκέντρωσε πολλά Αποσπάσματα τοΰ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς άπό τά όποια φαίνεται δτι τήν Εποχή Εκείνη Ελειπε άπό τό άγγλικό Εργατικό κίνημα «ή φλόγα τώνχαρτιστών», δτι ο ΐ ή γ έ τ ε ς τ ώ ν άγγλων Εργατών διαμορφώνονται σύμφωνα μ" Εναν τύπο Ενδιάμεσο «άνάμεσα σέ ριζοσπάστη Αστό καί Εργάτη» καί οί καπιταλιστές προσπαθούσαν νά «άσταποιήσουν» τούς Εργάτες. 2 . Γύρω στά 1866 τά βρετανικά τρέΐντγιούνιονς βρίσκονταν στήν περίοδο πού ό "Ενγκελς όνόμασε «σαραντάχρονη χειμέρια νάρκη» τοΰ προλεταριάτου. Αύτή ήταν ή περίοδος τής Εμφάνισης τοΰ βρετανικού Ιμπεριαλισμού. Ό Ρότσταΐν γιά τήν Εποχή αύτή γράφει : «"Εμφανίστηκαν νέοι ήγέτΓς'Ινέε; .μέθοδες, νέα συμφέροντα^Τνέοι 59

1 Είναι περίεργο ωστόσο, δτι στό βιβλίο τους «Ιστορία τοϋ ΤρέΐντγιουνιονισμοΟ» οί Μπ. καί Σ. Γουέμπ^δέν Αφιέρωσαν στή Διεθνή παρά μιά μόνο υποσημείωση στή σελ. 235. * Β. Τ. Λένιν, Εργα τόμ. 21ος. σελ. 65.

σκοποί καί Εξαλείφθηκαν τόσο γρήγορα τά ίχνη τοΰ παλιοί Ιχαριισμοϋΐ πού ή Επόμενη γενεά δέ διατηρούσε πιά οΰτε τήν άνάμνησή του. ένώ οί όλίγοι πού έπέζησαν άπό τήν Εποχή έκείνη. δπως πχ. ό Ο'ΜπράΤεν, ό Χάρνεϋ καί ό "Ερνεστ Τζώνς, φαίνονταν σά ζωντανοί άναχρονισμοί, σχεδόν σάν άξιοπερίεργα φαινόμενα» Αυτή ήταν ή έποχή τού πιό χτυπητού «καθαρού τρείντγιουνιονισμοΰ», τότε πού τά τρέϊντγιουνιονς (πού τά περισσότερα είχαν στενό συντεχνιακό χαρακτήρα) Εδειχναν πολύ λίγη άλληλεγγύη. δέν Εβλεπαν πέρα άπό τά πλαίσια τή; καπιταλιστικής κοινωνία; καί περιορίζονταν σέ άμεσες οικονομικές διεκδικήσεις. Κατάφευγαν εύκολα σέ άπεργίες καί δημιουργούσαν πλατειές άλληλοβοήΰητικές όργανώσεις στά πλαίσια τών συνδικάτων. Τά Συνδικάτα Εδειχναν γενικά πολύ μικρό ένδιαφέρον γιά τήν πολιτική καί δταν τό Εδειχναν (πχ. στό πρόβλημα τού δικαιώματος ψήφου, Ενάντια σέ όρισμένους κατασταλτικούς νόμους) τό Εκαναν μέ τήν καθοδήγηση τού φιλελεύθερου κόμματος καί συνήθως μονάχα μέ τόν περιορισμένο σκοπό νά άπαλλάξουν τίς συνδικαλιστικές ένώσεις άπό τούς περιορισμούς πού Επιβάλλονταν άπό τούς νόμους. Ό "Οτζερ, ό Κρήμερ καί άλλοι τρέΐντγιουνιονιστές ήγέτιες πού άνήκαν στή Λιεθνή "Ενωση τών Έργατών ήταν οί Εκφραστές αύτών τών όπσρτουνιστικών τάσεων. Ό προσανατολισμός τους Εξέφραζε τήν Επίδραση τής άστικής τάξης στό Εργατικό κίνημα. Λέν Εβλεπαν στή Διεθνή Ινα δργανο άπελευθέρωση; τών έργατών, άλλά μάλλον Ενα μέσο γιά νά βοηθήσουν τά άγγλικά τρέΐντγιούνιονς Ιδιαίτερα Ενάντια στήν είσαγωγή άπεργοσπαστών άπό τήν ήπειρωτική Εύρώπη. Σέ διάκριση άπό τούς προυντονιστιές καί τούς μπακουνινιστές, δέν πάλαιψαν ποτέ γιά νά πάρουν στά χέρια τους τήν καθοδήγηση τής Διεθνούς "Ενωσης τών 'Εργατών, άλλά ή όπορτουνιστική Ιδεολογία τους άνέκοπτε συνεχώς τήν άνάπτυξη τής Διεθνούς καί τελικά, δπως θά δούμε, όδήγησε στήν όριστική ρήξη μέ τήν όργάνωση. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς διεξήγαγαν άδιάκοπο άγώνα Ενάντια σ* αύτόν τόν καθαρό τρέϊντγιουνιονισμό δηλ. τόν οικονομισμό μέσα στίς γραμμές τής Διεθνούς, μιά παρέκκλιση πού Εμελλε νά παίξει άργότερα (καί παίζει Ακόμα καί σήμερα) πολύ σοβαρό ρόλο στό άμερικανικό Εργατικό κίνημα.

1

Θ. Ρότοταΐν : «Άπό τό Χαρτισμό στό Λεϋμπορισμό». σελ. 195.

59

Ό

μπϋανχισμός

Ό Λουΐ Ήγκύστ ΜπλανκΙ (1805 — 1881) ήταν Ενας σημαντικός ήγέτης τών γάλλων Εργατών, Ιδιαίτερα άπό τά μέσα τής 4ης. δεκαετίας τοΰ περασμένου αΙώνα ώς τήν Κομμούνα τοΰ Παρισιού στά 1871. Ό Μπλανκί είχε σπουδάσει νομικά καί Ιατρική, άλλά γρήγορα άρχισε νά Ενδιαφέρεται γιά τήν πολιτική. "Υστερα άπό τήν Επανάσταση τοΰ 1830, πού Εφερε στό θρόνο τό Λουδοβίκο Φίλιππο, ό Μπλανκί συνέδεσε τήν τύχη του μέ τό Εργατικό κίνημα. Προπαγάνδιζε άόριστες Ιδέες γιά κομμουνισμό καί διχτατορία τοΰ προλεταριάτου. Ό Μπλανκί στήριζε τήν πολιτική του στήν Ενοπλη Εξέγερση καί σέ συνωμοτικές όμάδες καί πήρε Ενεργό μέρος σέ πολλές γαλλικές Επαναστάσεις αύτής τής περιόδου. Στά 1839 βρέθηκε έπικεφαλής μιάς άποτυχημένης άπόπειρας γιά άνατροπή τής Αντιδραστικής κυβέρνησης τοΰ Παρισιού. Ό ΜπλανκΙ Εδειξε μεγάλη δραστηριότητα καί στήν Επανάσταση τοΰ 1848. Τ Ηταν Επίσης, δπως θά δούμε, κεντρική φυσιογνωμία στήν Κομμούνα τοΰ Παρισιού. Φυλακίστηκε κάμποσες φορές καί καταδικάστηκε μιά φορά σέ θάνατο, πέθανε τελικά άπό φυσικό θάνατο. Ό Μπλανκί ήταν όπαδός τοΰ Μπαμπέφ, Ενός άπό τούς πρώτους γάλλους κομμουνιστές. Δέν Ενδιαφερόταν γιά κανενός είδους οίκονομικές ή πολιτικές μεταρυθμίσεις. Ό μπλανκισμός πού άπέδιδε σημασία μόνο στήν Ενοπλη Εξέγερση, ήταν Ενα χαρακτηριστικό προϊόν τών άρχών τοΰ γαλλικού Εργατικού κινήματος, κινήματος πού ζούσε κάτω άπό δύσκολες συνθήκες καταπίεσης, στηριζόταν στίς μαχητικές Επαναστατικές παραδόσεις καί άναπτυσσόταν σέ μεγάλο βαθμό κάτω άπό τήν Επιροή τής Επαναστατικής μικροαστικής τάξης. "Ο Μπλανκί δέν καταλάβαινε τήν άνάγκη ένός Ισχυρού πολιτικού κόμματος ή μερικών μαζικών συνδικάτων καί συνεταιρισμών καί ούτε τήν άνάγκη τής Ενεργού συμμετοχής βτούς καθημερινούς Αγώνες τής Εργατικής τάξης γιά τίς Αμεσες διεκδικήσεις της. Ό μπλανκισμός, πού ήταν περιορισμένος στή Γαλλία, δέν μπορούμε νά πούμε πώς Απείλησε νά πάρει στά χέρια του τή Διεθνή. "Ασκησε ώστόσο μιά «άρκττερίστικη» Επίδραση στήν όργάνωση αύτή, βν καί πολλοί Από τούς καλύτερους Αγα>νκττές του Εγιναν τελικά μαρξιστές. "Ο Μάρξ είχε πολύ καλή γνώμη γιά τό Επαναστατικό πνεύμα τοΰ ΜπλανκΙ, άλλά δέν Επιδοκίμαζε τις συνωμοτικές του μ έ θ ο δ ε ς Σ ά ν Ενεργός πολιτική ' Σααουήλ Μπερνστάϊν : στό «"Επιστήμη καί ζωή», Αρ. 2 τοϋ 1954, Νεν ΥοτΙί.

60

δύναμη 6 μπλανκισμός Εξαφανίστηκε μαζί μέ τήν Κομμούνα τοΟ Παρισιού, Αλλά τΑ ύπολείμματά τ ο υ ' Εξακολούθησαν νά ύπάρχουν &ς τά 1904 — 1905, δταν τό μπλανκιστικό κόμμα συγχωνεύθηκε μέ τό Ενωμένο γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα.

Ό

προυηονιομός

Ό ΓΙιέρ Ζοζέφ Προυντόν 11809 — 1 8 6 5 ] τυπογράφος ιό Επάγγελμα ήταν ίνας αύτοδίδαχτος καί πολύ έξυπνος Ανθρωπος. Ό Προυντόν υπήρξε ό πατέρας τοΰ σύγχρονου Αναρχισμοΰ. Στή διάρκεια της 7ης δεκαετίας τού 19ου αΙώνα ή έπίδρασή του άνάμεσα στούς γάλλους Εργάτες, ιδιαίτερα Ανάμεσα στούς ειδικευμένους έργάτες τών παρισινών επιχειρήσεων πού κατασκεύαζαν είδη πολυτελείας, ήταν πολύ ισχυρή. Είχε Επίσης πολλούς όπαδούς στό Βέλγιο. Σ τ ά πρώτα χρόνια τής ύπαρξης τής Διεθνούς ή όμάδα του Ασκησε Ισχυρή. Επίδραση ο' αύτήν τήν όργάνωση. Τό πιό σημαντικό του βιβλίο, ή «Φιλοσοφία τής άθλιότητας» δημοσιεύθηκε στά 1864 καί δπως λίέγει ό Μάρξ, «εκανε μεγάλη Εντύπωση». Οί προυντονιστές προσπάθησαν Επίμονα νά πάρουν στά χέρια τους τή Διεθνή καί νά τή χρησιμοποιήσουν γιά τούς δικούς τους σκοπούς. Τό πρόγραμμα τοΰ Προυντόν πρόβλεπε τή δημιουργία ένός πλατιοϋ συστήματος παραγωγικών καί καταναλωτικών συνεταιρισ μ ώ ν — «Εταιρείες άλληλοβοήθειας», δπως τίς ελεγε, πού αναπτυσσόμενες πιό πέρα θά άντικαθιστοΰσαν τελικά τό καπιταλιστικό σύστημα. Σημαντικό χαρακτηριστικό τού προγράμματος τών προυντονιστών ήταν ή δωρεάν χορήγηση πιστώσεων στούς συνεταιρισμούς άπό τίς λαϊκές τράπεζες. ΣΤ Ινα του γράμμα πρός τόν Μάρξ τό 1846 ό "Ενγκελς συνόψιζε ώς έξής τήν οίκονομική πλευρά τον σχεδίου αΰτοϋ : «Γιά τήν ώρα οί Ανθρωποι σκέφτονται, οΡτε λίγο οΰτε πολύ, νΑ Α γ ο ρ ά σ ο υ ν όλόκληρη τή Γαλλία. Αργότερα ίσως κι δλο τόν κόσμο μέ τίς οικονομίες πού θά πραγματοποιήσουν οί προλετάριοι καί μέ τήν παραίτησή τους Από τά κέρδη καί τούς τόκους τών κεφαλαίων τους» Στό περίφημη άπόφθεγμά του : « Ή ίδιοχτησία είναι κλοπή» ό Προυντόν άναφερόταν στήν Ιδιοχτησία τής Αστικής τάξης καί δχι στήν Ιδιοχτησία της μικροαστικής τάξης. Ό Προυντόν Ισχυριζόταν, δτι μέ τούς συνεταιρισμούς του θά Εξαφανίσει δχι μόνο τήν οίκονο1

Κ. Μάρξ καί Φ. "Ενγκελς, Γράμματα γιά τό «Κεφάλαιο».

61

μική βάση τοΰ καπιταλισμού, άλλά χαί τό Ιδιο τδ κράτος. Ή μελλοντική κοινωνία θά κυβερνιέται άπό «Ελτ.ύθερες ένώοεις άλληλοροήθιια;». Τό σύστημα αύτό τό ονόμαζε «Αναρχία». Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς άπόδειξαν καθαρά δτι αύτό ήταν μιά μικροαστική Αντίληψη. Κάτι παραπάνω, ήταν άντίληψη τών συντηρητικών στρωμάτων τής μικροαστικής τάξης, πού επειδή καταστρέφονταν άπό τόν άνερχόμενο καπιταλισμό υπολόγιζαν νά άποφύγουν Ετσι τόν άγώνα, τή στιγμή πού τά ριζοσπαστικά στρώματα τής μικροαστικής τάξης άνέβαιναν στά όδοφράγματα γιά νά πολεμήσουν ένάντια στούς έχθρούς τους, ιούς μεγάλους καπιταλιστές καί τούς φεουδάρχες γαιοχτήμονες. Ή βασική ίδέα τοΰ Προυντόν ήταν πώς οί έργάτες καί οί Αγρότες δέν μποροΰν ν' άπελευθερωΰοΰν μέ ιόν άγώνα ένάντια στούς καπιταλιστές καί τά φεουδαρχικά υπολείμματα, άλλά μόνο βαθμιαία μέ τούς συνεταιρισμούς τους γινόμενοι ϊδιοχτήτες τής γης καί τών Εργαλείων μέ τά όποια δουλεύουν. "Οσον άφορα τ ή γυναίκα, ή θέση τη; δέν είναι στά εργαστήρια ή στήν πολιτική, άλλά στό σπίτι. Ό Προυντόν δανείστηκε Ενα μεγάλο μέρος τών άπόψεών του άπό τόν Φούρϊέ καί τούς άλλους πρίν άπΓ αυτόν μεγάλους γάλλους ουτοπιστές. Οί συνθήκες πολιτικής τρομοκρατίας πού έπικρατοΰσαν τότε στή Γαλλία Εκαναν πολλού; γάλλους έργάτες καί άγρότες νά στραφούν πρός τό δρόμο πού πρόσφερε ό Προυντόν, Εναν εΰκολο Επιφανειακά δρόμο άπαλλαγής άπό τή βάρβαρη κατάσταση δπου ζοΰσαν. Ό Προυντόν άρνιόταν τήν ταξική πάλη τόσο στή θεωρία δσο καί στήν πράξη. Τ Ηταν ένάντια στά συνδικάτα, τίς άπεργίες, τήν αΰξηση τών μεροκάματων καί τήν Εργατική νομοθεσία. Μονάχα πρός τό τέλος τής ζωής του άλλαξε κάπως αύτήν τήν καθαρά άντεργατική του στάση. Ή τ α ν Επίσης Ενάντια στά πολιτικά κόμματα κι Ελεγε πώς «τό κόμμα γεννιέται άπό τήν τυραννία». Ό Προυντόν Ισχυριζόταν δτι πέρασε ή έποχή τών Επαναστάσεων, Αλλά, δυστυχώς γι* αύτόν, Εκανε τή δήλωση αύτή δυό βδομάδες μονάχα πρίν άπό τήν Επανάσταση τοΰ 1848, πού ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς τήν είχαν προβλέψει. Ό Προυντόν ύποστήριζε πώς τό κράτος πού καταπιέζει τούς Εργάτες καί βοηθάει τούς καπιταλιστές δέν μπορεί ούτε νά Εκδημοκρατισθεί οΰτε νά καταστραφεί μέ κατά μέτωπο Επίθεση, Αλλά πρέπει νά παραμερισθεί βαθμιαία μέ τό σύστημα τής «Αμοιβαίας βοήθειας» πού διακήρυχνε ό ίδιος. 'ΕπΙ 20 χρόνια ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς διεξήγαγαν άδιάκοπο άγώνα Ενάντια στόν πρσυντονισμό καί τελικά, μαζί μέ τήν άνά62

πτύξη τοΰ Εργατικού κινήματος, τόν σύντριψαν. "Ενα χρόνο δστερα άπό τήν Εκδοση τοΰ διαβόητου Εργου του Προυντόν «Φιλοσοφία τής άθλιότητας» (1846) ό Μάρξ άπάντησε μέ ι ό περίφημο Εργο του « Ή άθλιότητα τής φιλοσοφίας», δπου κονιορτοποιήθηκε ή άντιδραστική φιλοσοφία τοΰ Προυντόν. Ή άμείλιχτη αύτή Επίθεση Εβαλε γιά πάντα τέρμα στήν προσωπική φιλία πού συνέδεε ώς τότε τούς δυό άντρες. Στό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» ό προυντονισμός χαρακτηρίστηκε σάν «άστικός σοσιαλισμός» πού θέλει «μιά άστική τάξη χωρίς προλεταριάτο». Ό Τολαίν, ό Φριμπούρ καί γιά λίγο καιρό ό Βαρλέν ήταν οί κυριότεροι ήγέτες τών Ισχυρών προυντονικών όμάδων στή Γαλλία καί στή διάρκεια τών πρώτων συνεδρίων τής Διεθνούς. Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς βρίσκονταν πάντα σέ σύγκρουση μ* αύτή τήν όμάδα έξαιτίας τών πολλών προτάσεών της πού Επεδίωκαν ν* άπομακρύνουν τή Διεθνή άπό τή θεωρία καί πράξη τής ταξικής πάλης, ν* άποσπάσουν τήν όργανωμένη Εργατιά 8λου τοΰ κόσμου άπό τήν προοπτική μιάς σοσιαλιστικής Επανάστασης χαί νά •τήν κάνουν νά δεχθεί τό μικροαστικό καπιταλισμό τοΰ Προυντόν.

Ό λαασαλιαμός Μερικές άπό τίς κλασικές παρεκκλίσεις, πού φρέναραν τό Εργατικό κίνημα στήν προχωρητική πορεία του, άναφέρονταν στό ρόλο τοΰ συνεταιριστικοΰ κινήματος. 01 συνεταιρισμοί, δπως τόνισε δ Μάρξ σιήν "Ιδρυτική Διακήρυξη «τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών» είναι μιά χρήσιμη μορφή προλεταριακού άγώνα χαί όργάνωσης, άλλά μόνοι τους δέ μπορούν νά φέρουν τήν άπελευθέρωση τής Εργατικής τάξης. Ή Ιδέα ώστόσο δτι οί συνεταιρισμοί μποροΰν ν' άπελευθερώσουν τούς έργάτες Εμφανίστηκε αύτόματα καί συντέλεσε στό νά ύποφέρει πολύ καιρό τό συνεταιριστικό κίνημα. Είδαμε πώς Εκδηλώνονταν αύτή ή αύταπάτη στούς προυντονιστές τής Γαλλίας. Στούς άγγλικούς συνεταιρισμούς Εμφανίστηκαν Επίσης παρόμοιες ψευτοεπαναστατικές Ιδέες, άλλά δχι στήν Ιδια Εκταση. Ό Λασσαλισμός πού ήταν μιά είδική μορφή τοΰ συνεταιριστικοΰ κινήματος, μολύνθηκε κι αύτός άπ' αύτού τοΰ είδους τίς αύταπάτες. Ό Φερδινάνδος Λασσάλ (1825 — 1864) γεννήθηκε άπό Εβραίους γονείς στό Μπρεσλάου, σπούδασε στό πανεπιστήμιο τοΰ Βερολίνου κι Εγινε Εγελιανός. Δημιούργησε φιλικές σχέσεις μέ τόν 63

Μάρξ χι Εδειξε άπό νωρίς Ενδιαφέρο γιά τόν άγώνα πού Επεδίωκε τήν Εθνική άνεξαρτησία καί δημοκρατική διακυβέρνηση της Γερμανίας. Ό Λασσάλ Εγινε σοσιαλιστής κι Εστρεψε τήν προσοχή του στήν άπελευθέρωση τής Εργατικής τάξης. Ό δρόμος πού νόμιζε πώς μπορεί νά χάνει δυνατή τήν πραγματοποίηση αύτοϋ τοϋ καθήκοντος ήταν ή δημιουργία διχτύων συνεταιριστικών, πού νά τά Επιχορηγεί ή κυβέρνηση καί πού θ ' Αντικαθιστούσαν βαθμιαία τόν καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Γιά νά Εξασφαλίσει τίς κυβερνητικές Επιχορηγήσεις ό Λασσάλ ζητούσε τό Εκλογικό δικαίωμα γιά τούς έργάτες προϋποθέτοντας, Εσφαλμένα, δτι τό δικαίωμα τής καθολικής ψηφοφορίας θά δόσει στούς Εργάτες τά 90% τών θέσεων στή βουλή. Ό Λασσάλ τίς Ιδέες του τίς Εξέθεσε κυρίιος στό «Πρόγραμμα τοΰ Εργάτη» (1862) καί στό «Ανοιχτό γράμμα» (1863). Γιά νά προωθήσει τό πρόγραμμά του ίδρυσε στά 1863 μιά πολιτική όργάνωση : τή Γενική "Ενωση τών Γερμανών Εργατών. Ό Λασσάλ Εγινε Ετσι Ενας άπό τούς πρώτου; πολιτικούς όργανωτές τής γερμανικής Εργατικής τάξης, άν καί σέ διάκριση άπό τόν Λίμπκνεχτ καί τόν Μπέμπελ δέν ύπήρξε ποτέ άληθινός μ α ρ ξ ι σ τ ή ς Ό Μάρξ Εκτιμούσε πολύ τίς ύπηρεσίες τοΰ Λασσάλ λέγοντας δτι άφύπνισε τό έργατικό κίνημα τής Γερμανίας ύστερα άπό μιά δεκαπεντάχρονη νάρκη. 2 Ή όπορτουνιστική γραμμή τοϋ Λασσάλ βρισκόταν σέ άμεση άντίθεση μέ τή δημιουργία ίνό; πλατιοΰ συνδικαλιστικού καί πολιτικού κινήματος τών Εργατών πού νά μπορεί νά χρησιμοποιεί Ελεύθερα δλα τά δπλα πού διαθέτει. Ό Μάρξ καταπολέμησε άποφασιστικά αύτή τή γραμμή σάν μικροαστική τάση. Ό Μάρξ είπε δτι τό κίνημα τοΰ Λασσάλ δέν ήταν παρά μιά αΙρετική όργάνωση καί σάν τέτοια Εχθρική στήν όργάνωση ένός πραγματικού Εργατικού κινήματος, πού γι' αύτό πάλαιβε ή Διεθνής. Ό Λασσάλ ή*ταν Ενας άπό τούς πρώτους μαθητές τοΰ Μάρξ καί μαζί μέ τόν Μάρξ καί τόν "Ενγκελς άγωνίστηκε γιά μιά Ενωμένη καί δημοκρατική Γερμανία. Ό Λασσάλ κάνοντας Ελιγμούς γιά τήν πραγματοποίηση τοΰ προσφιλοΰς του σχεδίου γιά τήν παροχή κρατικών Επιχορηγήσεων στούς συνεταιρισμούς δημιούργησε ύποπτες σχέσεις μέ τόν πανούργο πρώσο καγκελλάριο Βίσμαργκ πού ήταν πάντα Ετοιμος νά διαφθείρει τό Εργατικό κίνημα. Γιά τίς σχέσεις του 1

Ή σταδιοδρομία τοΰ Λασσάλ τερματίσθηκε Απότομα στά 1864, 6ταν σκοτώθηκε σέ μονομαχία. » Κ. Μάρξ καί Φ. Ένγκελς: Εκλογή Αλληλογραφίας, ϋίβΐζ νβτΙαΚ ΒετΙίη 1953, σελ. 246. όν

αύτές μέ τόν Βίσμαρκ, πού αργότερα Αποδείχτηκαν πέρα γιά πέρα, ό Μάρξ καταδίκασε τό Λασσάλ σάν προδότη τής έργατικής υπόθεσης "Οπως ό Προυντόν ετσι καί ό Λασσάλ ήταν ένάντια στά συνδικάτα καί τίς Απεργίες γιατί είχε τή γνώμη πώς είναι αχρησία καί σπαταλούν τή δραστηριότητα καί τίς δυνατότητες τών έργατών. Στήν εποχή του μόλις είχαν γεννηθεί τά συνδικάτα τής Γερμανίας. Ό Λασσάλ προσπάθησε νά δικαιολογήσει τήν Αντισυνδικαλιστική του στάση μέ βάση τό λεγόμενο «σιδερένιο νόμο τοϋ μεροκαμΑτου», σύμφωνα μέ τόν όποιο τά μεροκάματα τών έργατών διατηρούνταν αύστηρά στό επίπεδο τοΰ μίνιμουμ ύπαρξης καί κάθε αύξηση τών μεροκάματων πού πετυχαίνουν τά συνδικάτα Αναιρείται αυτόματα Από τήν αύξηση τοΰ κόστους ζωής. Ό Μάρξ καταπολέμησε άποφασιστικά τή μικροαστική αύτή θεωρία τοΰ Λασσάλ. Ανέλυσε αύτό τό γενικό πρόβλημα στή γνωστή του μπροσούρα «Μισθός, τιμή, καί κέρδος» πού είναι τό κείμενο τής έκθεσης τοΰ Μάρξ στό Γενικό Συμβούλιο τ ή ; Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών τόν Ι ο ύ ν η τοΰ 1865. Ή ούσία τής θέσης τοΰ Μάρξ είναι, δτι οί Εργάτες μπορούν νά καλυτερέψουν τίς συνθήκες τής ζωή; τους μέ τήν όργανωμένη οικονομική καί πολιτική πάλη. Στίς μέρες μας πού οί συνδικαλιστικές όργανώσεις έχουν δεκάδες έκατομμύρια εργάτες αύτό Εγινε όλοφάνερο, άλλά τήν εποχή ί κείνη ή άνάλυση τοϋ Μάρξ είχε πολύ μεγάλη σημασία. Ό Μάρξ άπόδειξε δτι «μιά συνδικαλιστική δράση είναι σέ θέση νά άνεβάσει τό μεροκάματο πάνω άπό τό Ελάχιστο επίπεδο ζωής, ετσι δπως οί συνδυασμένες ή μονοπωλιακές ένέργειες τών Εργοδοτών μπορούν νά κατεβάσουν τά μεροκάματα κάτω άπό τό Επίπεδο αύτό> 2 . Ό Μάρξ εθεσε ετσι τίς θεωρητικές βάσεις τοΰ συνδικαλιστικού κινήματος. Σχετικά μέ τό πρόβλημα τών συνεπειών τής ύψωσης τών μεροκάματων ό Μάρξ ελεγε στήν έκθεσή του : «Μιά γενική άνοδος τοϋ επιπέδου τών μισθών θά είχε σάν άποτέλεσμα τήν πτώση τού γενικού ποσοστού τού κέρδους, χωρίς δμως νά Επηρεάσει σέ γενικές γραμμές τί; τιμές τών Εμπορευμάτων· 3.» Ό Μάρξ προειδοποίησε ώστόσο δτι

1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Λιαλεχτά έργα σί δύο τόμου:, τόιι.

I. Ικδ. τής ΚΕ τοϋ ΚΚΕ, σελ. 533. * Τό Αναφέρει ό Μωρίς Ντόμπ στό <Ό Μάρξ σάν οικονομολόγο;», Ν. Υόρκη 1945, σελ. 16. ' Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελο, Διαλεχτά Εργα σέ δύο τόμου:, τόμ.

I, σελ. 530 — 531.

5-880

65

ή γενική τάση ιή; καπιταλιστικής παραγωγής δέν είναι νά ανεβάζει τό επίπεδο τοΰ μεροκάματου, άλλά νά τό κατεβάζει. Ή ΰψωση τών μεροκάματων δέν αποτελεί μέοο άπελευθέρωση;. "Οσον άφορα τά συνδικάτα ό Μάρξ τά επέκρινε γιατί άσχολοϋνταν μόνο μέ τ' άποτελέ-σματα καί όχι μέ τί; αίτιες. "Αντί τό σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό σύνθημα : „"Ενα δίκαιο μεροκάματο γιά μιά δίκαιη εργάσιμη μέρα !", θά πρέπει (ή εργατική τ ά ξ η — Σ η μ . Μετ.) νά γράψει στή σημαία τη; τό ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό σύνθημα : -Κατάργηση τοΰ συστήιιατο; τή; μισθωτή; εργασία; !"Οί λασσαλικοί ά.τό τού; όποιου; υστέρα άπό τό θάνατο τοΰ αρχηγού τους ΰ πιό επιφανή; ήταν ό Σ. Μπ. Σβάϊτσερ δεν έπαιξαν σημαντικό ρόλο στά συνέδρια τή; Λιεθνοϋ; άπό τήν όποια ίστεκαν μακρυά γιά νά αποφύγουν τού; πολιτικούς διωγμοί·;. "Αποτέλεσαν ωστόσο άποφασιστική δύναμη στό γερμανικό εργατικό κίνημα ΰπω; θά δούμε πιό πέρα. Οί όπαδοί τοΰ. Λασσάλ άσκησαν σημαντική επίδραση καί στού; έργάτε; τή; Βοημία; ν.αί τή; Αυστρία; καθώς καί σέ πολλού; γερμανού; εργάτες πού εί/αν μεταναστεύσει στί; Ενωμένε; Πολιτείες. Ό

Μπακοι-νινιαιιός

Ό Μιχαήλ Μπακούνιν 11814 — 18761 γεννήθηκε στό Τβέρ τή; Ρωσία; από οικογένεια ευγενών. Υπηρέτησε στήν Πολωνία σάν τσαρικό; αξιωματικός, άλλά παραιτήθηκε σ' ενδειξη διαμαρτυρία; ενάντια στήν τσαρική τυραννία. Στήν εξορία ί> Μπακούνιν εγινε Επαναστάτη; κι επαιξε μεγάλο ρόλο στήν υπεράσπιση τής Λρέσδη; στά 1849. Γιά τό λόγο αύτό καταδικάστηκε σέ θάνατι» άλλά παραδόθηκε αργότερα στήν τσαρική κυβέρνηση πού τόν εξόρισε σιή Σιβηρία στά 1855. Ό Μπακούνιν δραπέτευσε καί ξαναγύρισε στήν Εύοώπη στά 1861 δπου άνάπτυξε Εντατική δράση άνάμεσα στού; άναρχικού;. Πέθανε στήν Ελβετία στά 1876. Ό Μπακούνιν ήταν μαθητή; τοΰ Προυντόν πού τόν γνώριζε προσωπικά. Λέχτηκε τήν άποψη τοί? Προυντόν γιά τό κράτος καί τή μελλοντική κοινωνία πού θά στηρίζεται στού; Ελεύθερους συνεταιρισμού; τών παραγωγών, άλλά άντικατάστησε μερικέ; άπό τί; ιδέες τού Προυντόν μέ δικέ; του πρωτότυπε; ΐδέε;. Ό Μπακούνιν Εγκατέλειψε τήν ιδέα τή; βαθμιαία; κατάργηση; τοΰ κρότου; μέ τήν αύξηση καί τήν άνάπτυξη τών άλληλοβοηθητικών 1

Στό Ιδιο ?ργο σελ. 530.

66

εταιριών χαί πρότεινε, αντίθετα, νά εκμηδενιστεί τό χράτος μέ εξέγερση. Ό Μπακούνιν κράτησε έπίσης συμφιλιωτική στάση άπέναντι στά συνδικάτα. Βεβαίωνε δτι έφόσον δέ γίνεται έξέγερση, ό συνδικαλιστικός άγώνας ήταν ό μόνος άγώνας πού είχε πραχτική άξια. Άλλά τά συνδικάτα έπρεπε τελικά νά προσανατολισθούν πρός τήν έξέγερση καί στό μελλοντικό καθεστώς θά ήταν οί κύριοι παραγωγικοί όργανισμοί. Ό Μπακούνιν εγινε έτσι ουσιαστικά ενας άπό τούς ιδρυτές τοΰ κατοπινού Ισχυρού άναρχοσυνδικαλιστικοϋ κινήματος. Ό Μπακούνιν δριζε τό πρόγραμμά τον λέγοντας δτι είναι «τό ά ν α ρ χ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α τον Π ρ ο υ ν τ ό ν εύρυμένο, ά ν α π τ υ γ μ έ ν ο κ α ί π ο ύ τ ό ά π α λ λ ά ξ α μ ε εμείς (ό Μπακούνιν—Σημ. Μετ.) ά π ' ο λ α τ ά μ ε τ α φ υ σ ι κ ά ι δ ε α λιστικά καί δογματικά μπιχλιμπίδια» Οί κύριες ιδέες τοΰ Μπακούνιν άναπτύσσονταν στό βιβλίο του «Θεός καί κράτος» πού έκδόθηκε στά 1882. Ό Μπακούνιν σ* αύτό τό βιβλίο έγραφε δτι τό κράτος καί ή θρησκεία άποτελοϋν τίς κύριε; πηγέ; τής αύθαίρετης καταπίεση; καί δτι καί τά δνό πρέπει νά εκμηδενιστούν μέ τή βία. Οί πιά σημαντικέ; άρχε; αυτού τού προγράμματο; ήταν α) ή διάδοση τοΰ άθεϊσμοΰ β) ή καταστροφή τού κρότου; γ) ή άρνηση κάβε πολιτικής δράσης γιατί τό κράτος μπορεί νά καταστραφεί μονάχα μέ έξέγερση. Ό Μπακούνιν έδινε ϊξαιρίτική σημασία στήν κατάργηση τού κληρονομικού δικαιώματο;. Ό Μπακούνιν ήταν ουσιαστικά εκπρόσωπο; τή; μικροαστική; τ ά ξ η ; καί τ ή ; ξεπεσμένη; άγροτιά;, τών έργατών τών πιό καθυστερημένων βιομηχανικά ευρωπαϊκών χωρών. Ό άναρχιομό;. δηλ: τόσο ό μπάκουνινισμός δσο καί οί άλλες άποχρώσει; του, διαδόθηκε ιδιαίτερα στί; φεουδαρχικές καθολικέ; 1 χώρε;, δπου ή προτεσταντική μεταρύθμιση (άστικο-έπαναστατική) δέν όδηγήθηκε ώ ; τό τέρμα καί δπου δλη ή οικονομική, πολιτική καί κοινωνική ζο)ή ξετυλίγονταν κάτω άπό τήν καταθλιπτική έξουσία τ ή ; καθολικής έκκλησίας. Αύτή ή κατάσταση εξηγεί ιδιαίτερα τό μαχητικό άντικληρικαλισμό τοΰ άναρχισμού. Ό Μπακούνιν δέν εδινε τήν κύρια σημασία στίς κοινωνικές τάξεις καί δέν καταλάβαινε τήν ταξική πάλη. "Εγραφε γιά «φτωχούς» καί γιά «φτωχά στρώματα τού πληθυσμού» καί άντιπαράθετε τό «έπαναστατικό πνεΰμα» τοΰ κουρελοπρολεταριάτου στό «άντιδραστικό πνεύμα» τ ή ; έργατικής άριστοκρατίας δπου περιλάβαινε τήν πλειοψηφία τής ' Α. Λοζόφσκυ : «Ό Μάρξ καί τά συνδικάτα», Ν. Υόρκη 1953, σελ. 34.

67

νργατική; τ ά ξ η ς θ ε ο ι ρ ο ϋ σ ε , εσφαλμένα, πώς τά εξαθλιωμένα στρώματα ρέπουν πάντα πρός τήν έξέγερση. Ό Μπακοΰνιν πού ήταν προικισμένος μέ μεγάλη ενεργητικότητα καί μαχητικότητα δημιούργησε πολλούς όπαδούς στήν Ι τ α λία, τήν "Ισπανία, τή Νότια Γαλλία, τή γαλλική Ελβετία, τή Ρωσία καί άργότερα άνάμεσα στούς έργάτες ξένης καταγωγή; στίς Ε ν ω μ έ ν ε ; Πολιτεϊε;. Ό Μπακούνιν προσχώρησε στήν 1η ΛιεΘνή τό 1868 καί άπό τότε διεξήγε ολο καί πιό Επίμονο άγώνα γιά νά θέσει κάτω άπό τόν ελεγχό του αύτήν τήν όργάνωση. Ή άμεση σύγκρουση μέ τόν Μάρξ καί τού; κομμουνιστές ήταν άναπόφευχτη. Ά π ό τή στιγμή εκείνη ή σφοδρή διαμάχη άνάμεσα στί; άσνμφιλίωτες αύτέ; όμάδε; εβαλε τή σφραγίδα τη; σ' δλη τή ζωή τή;. Διεθνούς καί προκάλεσε, τελικά, τή διάσπασή τη;. Οί μαρξιστί; ήταν σέ γενικέ; γραμμέ; σύμφωνοι μέ τού; αναρχικού; δτι πρέπει νά καταργηθεί τό καπιταλιστικό κράτος, άλλά διαφωνούσαν ριζικά, γιά τ ί ; μέθοδες μέ τίς όποιες θάπρεπε νά καταργηθεί τό καπιταλιστικό σύστημα καθώς καί σχετικά μέ τό κοινωνικό σύστημα πού θά τό άντικαθιστοϋσε. Ό Μάρξ συγκρούστηκε μέ τόν Μπακούνιν σέ τρία κύρια προβλήματα : α) τόν πολιτικό άγώνα τη- εργατική; τάξη; β) τή διχτατορία τοϋ τυολετ<<ΐ!ΐάτοΐ' γ) τό προλεταριακό κόμμα. Ό Μάοξ ν.α'·α:ιο^|ΐησε μέ εεχίιίριοτή άπος Γίσιπτικότητα τή συνωμοτική καί τρομοκρατική γραμμή τού Μπακούνιν. "Οπως λέγει δ Μπερνστάϊν γιά τόν Μπακούνιν : ' ή θέληση καί δχι οί οικονομικές συνθήκες, ήταν ό άποφασιστικό: :<υ<>ύ·;ο\ τι»; τή; μόνιμη; αλλαγή; τον πραγμάτων. Ό τρό.κι; αύτό; σκέψης όδηγοϋσε κατ' ευθείαν στόν πραξιν.οπηματισμό "Ολα αύτά αποδείχτηκε δτι ήταν προβλήματα ζωής καί θανάτου γιά τή ΛιεΘνή καί σέ συνέχεια καί γιά τό εργατικό κίνημα γενικά. Ό Μπακούνιν περιφρονούσε τήν πάλη γιά πολιτικέ; μεταρνθμίσει;. Καταδίκαζε ιδιαίτερα τήν πολιτική δράση πού άπόβλεπε στόν εκδημοκρατισμό τοΰ άστικοϋ κράτους καί επιδοκίμαζε τ ί ; άπεργίε; μονάχα μέ τήν Ιννοια δτι Αποτελούσαν μικρέ; έξεγερσει; μέ μερικότερου; στόχου; εν άναμονή τ ή ; γενική; εξέγερση; πού Λάβαζε τέριια στόν καπιταλισμό στό σύνολο του. Ά π ό τήν άλλη μεριά ό Μάρξ Εκτιμούσε πολύ τήν πραχτιχή σημασία πιιί> είχαν οί πολιτικέ; καί οικονομικέ; μεταρυθμίσει; (αύξηση τών 1

Στό ίδιο ίργο σε/.. 33.

• 'Γό αναφέρει ό Σαμουήλ Μπερνστάϊν στό -Επιστήμη καί κοινιονία», άο. 2 τοϋ 1954.

69

μεροκαμάτων, Ελάττωση τής Εργάσιμης μέρας, ρύθμιση τής Εργασίας τών παιδιών, Εργατική νομοθεσία στά εργοστάσια, Επέχταση τοΰ δικαιώματος ψήφου κλπ.). Αύτό μπορούμε νά τό δούμε στή μεγάλη προσοχή πού Εδοσαν τό Γενικό Συμβούλιο καί τά συνέδρια τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών, μέ τή συγκατάθεση τού Μάρξ, στίς άπεργίες, στή δημιουργία συνδικάτων καί στή διεξαγωγή κάθε είδους πολιτικής καμπάνιας γιά τήν ικανοποίηση όρισμένων μερικών διεκδικήσεων παράλληλα μέ τή συζήτηση τών κύριων πολιτικών προβλημάτων. Κανένας δέν κατάλαβε καλύτερα άπό τόν Μάρξ δτι ή Απελευθέρωση τής έργατικής τάξης δέν μπορούσε ποτέ νά πραγματοποιηθεί μέ τέτιες μερικές διεκδικήσεις. Ή άπελευθέρωση τών έργατών είναι εργο τής προλεταριακής Επανάστασης. Άλλά αύτό τό Ιργο πρέπει, νά τό Επιτελέσουν δχι μερικοί συνωμότες δπως φανταζόταν ό Μπακούνιν, άλλά ή κύρια μάζα τών δρώντων έργατών. "Οπως Επανειλημμένα τόνισε ό Μάρξ τό κυριότερο κέρδος τών Εργατών άπό τούς καθημερινούς τους άγώνες είναι ή διαμόρφωση ταξικής συνείδησης καί ή όργάνωση. Οί μαρξιστές, δπως φαίνεται κι άπό τό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο* είχαν Ινα πρόγραμμα μίνιμουμ κι Ενα πρόγραμμα μάξιμουμ. Οί μπακουνινιστές είχαν μονάχα Ενα πρόγραμμα μάξιμουμ. Αύτή ήταν ή διαφορά άνάμεσα στά δυό κινήματα : ενα πλατύ μαζικό Επαναστατικό κίνημα άπ' τή μιά μεριά καί μιά στενή ψευτοεπαναστατική αίρεση άπό τήν Αλλη. Ό Μπακούνιν νόμιζε δτι δταν οί μάζες θά δόσουν τό θανάσιμο χτύπημα στό καπιταλιστικό σύστημα, αύτό θά σημάνει αυτόματα καί τό τέλος τοΰ κράτους καί δτι τό κράτος θ' άντικατασταθεί άμέσως άπό τήν «έλεύθερη όμοσπονδία τών προσώπων, τών κοινοτήτων, τών περιοχών καί τών Εθνών» πού διακήρυχνε. Ό Μάρξ καί οί κομμουνιστές πάλαιβαν κι αύτοί γιά τήν Εγκαθίδρυση ένός κοινωνικού συστήματος, δπου δέ θά υπάρχει καμιά κατασταλτική κρατική διακυβέρνηση, άλλά κορόιδευαν τήν Αντίληψη τοΰ Μπακούνιν δτι αύτό θΑ γίνει σέ μιά νύχτα ταυτόχρονα μέ τήν πτώση τοΰ καπιταλισμού. Ά π ό τό 1848 άκόμα ό Μάρξ διευκρίνησε στό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» δτι θά υπάρξει μιά ενδιάμεση περίοδος, ή διχτατορία τού προλεταριάτου. Αύτή θά είναι ταξική διχτατορία τών Εργατών, γιατί μονάχα πάνω σ' αύτή τή βάση θά γίνει δυνατό νά κατασταλεΐ ή άντεπανάσταση. νά καταστραφεί τό καπιταλιστικό κράτος καί νά Εγκαθιδρυθεί τελικά ή σοσιαλιστική κοινωνία χωρίς τάξεις καί κράτος. Λύτός ό Αμεσος σκοπός είναι ή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου. Ό τελικός σκοπός είναι μιά κοινωνία δπου δέν θά υπάρχει κράτος. 01 μπακουνινι69

στέ; άντι τάσσονταν πεισματικά σ' όλόκληρη τ ή θεωρία γιά τήν ίιιχτατορία τοϋ προλεταριάτου. Αγωνίζονταν αποκλειστικά γιά τήν καταστροφή τοϋ κράτους. Οί μαρξιστές πάλαιβαν γιά τήν κατάχτηση τής εξουσίας άπύ τήν εργατική τάξη. Σέ τελευταία άνάλυση τό μίνιμουμ καί μάξιμουμ πρόγραμμα τών μαρξιστών αντιτάσσονταν σιό σχηματισμό μάξιμουμ πρόγραμμα τών μπακοι·νινιστών. Ό Μπακούνιν εφάρμοσε καί στόν τομέα της τοπική; οργάνωση; τί; εξτρεμιστικέ; του ΐδέε; πού δέν αναγνώριζαν καμιά έξουσία. Κατά τή γνώμη του μιά πολιτική οργάνωση θάπρεπε νά είναι ενα πολύ άποκεντρωμένο κίνημα πού νά δρα αυτόματα καί πού τά ίIIνικά του τμήματα νά είναι τελείως αυτόνομα. ή δε Λιεθνή; νά μήν είναι τίποτε περισσότερο άπό ενα κέντρο Αλληλογραφίας. Ό Μάρξ άπό τήν άλλη μεριά άντι/.αμβάνονταν τή ΛιεΟνή σά μιά ισχυρή παγκόσμια πολιτική οργάνωση τών εργατών καί τό Γενικό Συμβούλιο σάν τό σπόρο μιά; άποτελεσματική; παγκόσμια; καθοδήγηση;. Ανάμεσα στούς μαρξιστές καί τού; μπακουνινιστέ; προέκυψαν Ατελείωτε; καί πεισματώδεις διαφο>νίε; σχετικά μ' αύτό τό συγκεκριμένο οργανωτικό πρόβλημα, σχετικά μέ τό πρόβλημα τή; πολιτική; ταχτική; καί τών τελικών σκοπών τοϋ εργατικού κινήματο;. Ό μπακουνινισμό; διέπραξε βασικά λάθη. Απλοποίησε στό έπακρο τήν επανάσταση, δέν κατόρθωσε νά καταλάβει τήν άνάγκη τής διχτατορία; τού προλεταριάτου κι οϋτε τόν επαναστατικό ρόλο τή; έργαιική; τάξη;, υποτίμησε σέ μεγάλο βαθμό τή σημασία τή; άκαταμάχητη; τάση; τών εργατών γιά άμεσε; μεταρυθμίαει;, προσπάθησε νά κάνει τόν άθεϊσμό προϋπόθεση τή; ένότητας τή; έργατική; τάξη; στόν άγώνα τη; καί υποτίμησε τή βασική άνάγκη τής δημιουργίας ένός ισχυρού πολιτικού κόμματο;. Γιά τό λόγο αύτό ό μπακουνινισμό; έπρεπε νά συντριβεί άπό τό μαρξισμό πού ήι θέση του ήταν άσύγκριτα πιό ρεαλιστική σ' ολα αϋτά τά προβλήματα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ί

Η ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ

. ΓΕΝ ΕΥ ΗΣ

(1866)

( | σύνοδος τή; Λιεθνοϋ; "Ενωση; των Έργατών στή Γενεύη ήταν τό πρώτο παγκόσμιο Εργατικό συνέδριο τής Ιστορίας. Μπροστά στούς άντιπροσώπους τοΰ συνεδρίου μπήκαν πλήθος προβλήματα, πού τή δυσκολία τους δέ μπορούμε νά τήν άντιληφθούμε εύκολα στήν έποχή μας, πού συνέρχονται όναρίθμητα' έργατικά συνέδρια. Αρχικά είχε καθοριστεί τό συνέδριο νά συγκληθεί στίς Βρυξέλλες στά 1865, άλλά ή προθεσμία ήταν πολύ μικρή καί έχτός άπ' αύτό ή Αντιδραστική βελγική κυβέρνηση είχε άρνηθεϊ νά' Επιτρέψει τόν έρχομό τών άντιπροσώπων στίς Βρυξέλλες. Ά ν τ ί γι' αύτό στά 1865 Ιγινε στό Λονδίνο μιά προπαρασκευαστική συνδιάσκεψη, δπου άποφασίστηκε τελικά τό συνέδριο νά γίνει στίς 3 τοϋ Σεπτέμβρη 1866, δηλ. δυό χρόνια υστέρα άπό τή συνάντηση στήν αίθουσα άγιος Μαρτΐνος. Ή κύρια ιδεολογική δυσκολία πού άντιμετώπιζε ή νέα Διεθνής "Ενωση τών Έργατών ήταν ή πληθώρα «αιρέσεων» στούς κόλπους τη; καί ή μεγαλύτερη οργανωτική δυσκολία ήταν ή άνυπαρξία εργατικού κινήματο; στί; άντίστοιχες χώρες. Στίς περισσότερες χώρες μόλις γεννιόταν τό έργατικό κίνημα. Τό κ α τ α σ τ α τ ι κ ό τή; όργάνωση;, προέβλεπε τήν προσχώρηση τών «έργατικών έταιρειών> πράγμα πού έρμηνευόταν δτι ή Διεθνής "Ενωση τών Έ ρ γατών επρεπε νά συμπεριλαβαίνει κάθε λογής Εργατικές όργανώσεις. Κατά συνέπεια στό πρώτο συνέδριο πήραν μέρος άντιπρόσωποι τών συνδικάτων, τών πολιτικών όργανώσεων (πού στήν πλειοψηφία του; ήταν μικρές μυστικές όμάδες στήν ήπειρωτική Ευρώπη), τών έταιρειών άλληλοβοήθειας, τών καταναλωτικών συνεταιρισμών, τών όμάδων διάδοσης τοϋ πολιτισμού κλπ. Έχτός άπό τήν όργάνωση τοϋ Λασσάλ στή Γερμανία, στίς διάφορε; χώρες δέν υπήρχαν άκόμα έργατικά κόμματα ή έθνικά σοσιαλιστικά κόμματα. Σ* δλη τή διάρκεια της δπαρξής της ή Διεθνής 71

"Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν έδρασε πάνω σ' αύτήν τήν πλατιά, τήν ευρύτατη βάση. Τή σύγκληση τυϋ συνεδρίου τή χαιρέτισαν μέ Ενθουσιασμό οί προχωρημένοι έργάτες καί τούς όργανωτές (έθελοντές) τούς υποδέχονταν καλά οπου κι άν πήγαιναν. Τήν πιό ισχυρή απήχηση ή σύγκληση τοΰ συνεδρίου είχε στούς τρέΐνχγιουνιονιστές έργάτες τ ή ; Αγγλίας. Τό συνέδριο τών βρετανών τρέΐντγιούνιον; πού εγινε στά 1866 στό Σέφιλντ τ ή ; Αγγλίας ενέκρινε τήν ίδρυση τ ή ; ΛιεΟνοϋς "Ενωσης τών Έργατών καί συνέστησε στά τοπικά τρέϊνιγιούνιονς νά προσχωρήσουν σ' αύτήν. Τό συνδικαλιστικό Συμβούλιο τοΰ Λονδίνο»" πήρε κι αύτό στάση ευνοϊκή γιά συνεργασία, άλλά δέν προσχώρησε στή Διεθνή. ""Οταν άρχισε τό Συνέδριο τής Γενεύης άντιπροσωπεύονταν ο 5 αύτό 15 άγγλικά τρέϊντγιούνιονς πού είχαν επίσημα 25 173 μέλη 1 . Οί προυντονιστικές όμάδες άλληλοβοήθειας τής Γαλλίας καί τοΰ Βελγίου προσχώρησαν χι αυτέ; μέ ένθουσιασμό στό συνέδριο. Τά έργατικά στελέχη δούλεψαν μέ τήν ψυχή τους γιά νά τραβήξουν τίς κάθε λογής σκόρπιες έργατικές όμάδες πού υπήρχαν τότε στή Γερμανία, τήν Αυστρία, τήν Ι τ α λ ί α , τήν Ι σ π α ν ί α καί τήν Ελβετία. «Κάθε κλάδο: αΰτοΰ τοΰ κινήμα τ ο: πού έμπαινε στίς γραμμέ; τ ή : ΛιείΙνοΓ·; κουβαλούσε μαζί του δλόκληρρ. βουνά άπό μικροαστικούς παραλογισμούς, παιδιάστικες αυταπάτες, δογματικέ; φαντασιοπληξιΥ;. σεχταριστικές ύδυναμίε;, καί εθνικές προκαταλήψεις '. Ό δέ Μάρξ, ό Έ ν γ κ ε λ ς καί μιά χούφτα προχωρημένοι κομμουνιστές επρεπε νά παλαίψουν ένάντα σ' δλους αυτούς. Ή έκκληση γιά τή σύγκληση τοΰ συνεδρίου είχε ευνοϊκή άπήχηση καί στίς Ενωμένες Πολιτείες. Ό Στέκλοφ γράφει πώς ένα έργατικό συνέδριο πού είχε γίνει στό Σικάγο στίς 20 τοΰ Αύγούστου 1866 άποφάσισε νά προσχωρήσει στή νέα Διεθνή 3 . Ή Ε θ ν ι κ ή "Ενωση τών "Εργατών οργάνωσε τό ιδρυτικό συνέδριο της στή Βαλτιμόρη, οπου άντιπροσωπεύθηκαν 60 000 έργάτες, δυό βδομάδες άκριβώς πριν άπό τήν έναρξη τοΰ Συνεδρίου. τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών στή Γενεύη. Οί μαρξιστές πήραν

1 Ρ. Γ. Πόστγκίϊτ : - Ή ΛιεΟνή; τΛν Εργατών-, Λονδίνο 1920, σελ. 26.

- Μ. Ζόρκι, στήν · Κυιιιιοιινιστική ΛιεΟνή· τή; 5 τοΰ Νοέαβρη

1934.

::

Γκ. Μ. Στέκλοφ :

Ιστορία τή; 1η; Διεθνούς», σελ. 59. Τ>

ενεργό μέρος στήν ίδρυση τής Εθνικής "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν \ Υπήρχε ισχυρό ρεΰμα υπέρ τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Εργατών, άλλά τό ιδρυτικό συνέδριο δήλωσε δτι ό χρόνος ήταν πολύ σύντομο; γιά νά μπορέσει νά στείλει άντιπροσώπους στή Γενεύη. Στό Μάρξ έκανε εντύπωση ή μεγάλη όμοιότητα άνάμεσα στίς εργατικές διεκδικήσεις πού διατυπώθηκαν άπό τό συνέδριο τής Εθνικής "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν τών Ενωμένων Πολιτειών καί τίς διεκδικήσεις πού προτάθηκαν άπό τόν ίδιο γιά τό Συνέδριο τής Γενεύη; 2 . Ή ομοιότητα αύτή άνάμεσα στά δυό συνέδρια εξηγείται άπό τή μεγάλη δουλιά πού κατέβαλαν οί άμερικανοί μαρξιστές. Τό πρώτο συνέδριο τ ή ; Διεθνοΰς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν άσκησε έπίση; ισχυρή Ελξη στά μικροαστικά επαναστατικά στοιχεία μέ δημοκρατικά αισθήματα πού Επαιξαν Αποφασιστικό ρόλο στί; συχνέ; άστικέ; Επαναστάσεις. Ό Στέκλοφ άναφέρει δτι στίς διάφορε; χώρε; αύτά τά στοιχεία, στήν πλειοψηφία του; διανοούμενοι, προσχώρησαν σέ μεγάλο άριθμό στήν όργάνωση. Στή Γαλλία, λέγει ό Στέκλοφ. τή Διεθνή τήν υποστήριξαν γιατροί, δημοσιογράφοι, Εργοστασιάρχες καί άξιωματικοί. . . "Ορισμένε; διακεκριμένες προσωπικότητες τής πολιτικής ζωής Εβαλαν έπίσημα τήν υπογραφή τους ατό καταστατικό τής Διεθνούς 3 . Αύτά τά στοιχεία δέν άντιλήφθηκαν ώς φαίνεται τόν προλεταριακό χαρακτήρα τής νέας όργάνωσης καί τούς Επαναστατικούς της σκοπούς. Δέν τό κατάλαβε αύτό ούτε ό άστικός τύπος ούτε οί κυβερνήσεις τής Εποχής Εκείνης, πού δέν Εδοσαν πολύ μεγάλη προσοχή στό Συνέδριο τής Γενεύης.

Ή ΙΙοίιτιχή τής Διε&νονς

δράση Ενωσης

τών ' Εργατών

"Οπως φάνηκε στά κατοπινά χρόνια ή Διεθνής "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν ύποστήριξε δλους τούς Αγώνες τής Εργατικής τάξης καί βοήθησε στό νά δημιουργηθούν διάφορες προλεταριακΕς όργα1 Ό Γιόζεφ Βάϊντεμέγιερ διακεκριμένος άμερικανός μαρξιστής πέθανε άπό χολέρα τή μέρα τής Εναρξης τοΰ Ιδρυτικοΰ συνεδρίου τής Εθνικής "Ενωσης τών Εργατών. '' Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκίλο, Διαλεχτά ιργα σέ δυό τόμους, τόμ.

II, σελ. 540.

3 Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τής 1ης Διεθνοΰς», σελ. 52.

Τί

νώσεις — οικονομικέ;, πολιτικές καί μορφωτικέ;. Στά δυό χρόνια πού πέρασαν άπό τήν Ιδρυση τή; Διεθνοϋς "Ενωσης τών "Εργατών, άπό τό Σεπτέμβρη τοΰ 1864, ώς τό πρώτο της συνέδριο τό Σεπτέμβρη" τοΰ 1866 έγινε φανερό δτι ή όργάνωση είχε πρίν άπ' δλα πολιτικό χαρακτήρα. Μέ τήν καθοδήγηση τής Διεθνοϋς "Ενωσης τών Εργατών τό προλεταριάτο άρχισε, γιά πρώτη φορά νά παίζει σημαντικό ρόλο στή διεθνή πολιτική, πού ώς τότε ήταν Ιερό προνόμιο τών κυβερνουσών τάξεων. Αύτό σήμαινε Ενα νέο όρόσημο στήν κοινωνική πρόοδο. Σ" αυτήν τήν ένδιάμεση περίοδο τό Γενικό Συμβούλιο τής Διεθνούς πρόσεξε ιδιαίτερα τόν έθνικοαπελευθερωτικό άγώνα πού διεξαγόταν τότε στήν Πολωνία. Σέ διάφορες πόλεις όργανώθηκαν συγκεντρώσεις καί πλατιές συνδιασκέψεις γιά νά έκφράσουν τή συμπάθεια τής έργατικής τάξης καί τής κοινής γνώμη; γενικά πρό; τού; πολωνούς άγωνιστές τής έλευθερίας πού καταδιώκονταν. "Ενας άλλος άγώνας πού τόν βοήθησε άμεσα τό Συμβούλιο ήταν ό άγώνας τής άγγλικής έργατικής τάξης γιά τή μυστική ψηφοφορία. Μιά γενιά έργάτες πάλαιψαν γιά τό δικαίωμα ψήφου, άλλά μόλις στά 1867 κατόρθωσαν νά τό πετύχουν. Αύτό πού οί καπιταλιστές μπόρεσαν ν' άρνηθοϋν ατό χαρτιστικό κίνημα στά 1842 καί στά 1848 άναγκάσθηκαν νά τό παραχωρήσουν στήν έργατική τάξη δυό δεκαετίες αργότερα. Μιά άλλη αίτια, λιγότερο σημαντική, αυτής τής παραχώρησης ήταν τό γεγονός δτι οί άγγλοι έργοδότες βλέποντας πώς ό αυτοκράτορας Βοναπάρτης χρησιμοποιούσε πρός τό" συμφέρον του τά πλατιά έκλογικά δικαιώματα πού ύπήρχαν στή Γαλλία, δέ φοβούνταν πιά τόσο πολύ άπ° αύτή τή μεταρύθμιση δπως στά χρόνια τοΰ χαρτιστικοΰ κινήματος. Στήν προηγούμενη άπό τό Συνέδριο τής Γενεύης περίοδο, τό Γενικό Συμβούλιο έκδήλωσε άδιάκσπο ένδιαφέρον γιά τόν έμφύλιο πόλεμο πού διεξαγόταν τότε στίς Ενωμένες Πολιτείες. Πήρε ένεργό μέρος στήν κινητοποίηση τής κοινής γνώμης ένάντια στή δουλεία καί τή ματαία>ση τών διάφορων μηχανοραφιών τής άγγλικής καί γαλλικής κυβέρνησης πού σκόπευαν νά βοηθήσουν τό Νότο. "Οταν Α Λίνκολν έκλέχτηκε γιά δεύτερη φορά, τό Συμβούλιο τοΰ έστειλε, στίς 29 Νοέμβρη 1864, συγχαρητήριο καί ευχετήριο γράμμα ή «Εγγραφο» γραμμένο Από τόν Μάρξ. Ό Λίνκολν Εστειλε σάν άπάντηση μιά φιλική διακοίνωση μέσω τοϋ πρεσβευτή στό Λονδίνο Τσάρλς Φράνσις " Α ν τ α μ ς Τ ό Γράμμα τής Διε1 Κ. Μάρξ καί Φ. "Ενγκελς : «Ό έμφύλιος πόλεμος στίς Ενωμένες Πολιτείες», σ. 280.

74

θνοϋς "Ενωση; τών Εργατών Επαινούσε τόν Λίνκολν σάν «Αφοσιωμένο γιά τή; Εργατικής τάξης» καί βεβαίωνε δτι^Από τήν Αρχή τοΰ Εμφύλιου πολέμου οί Εργάτες τής Ευρώπης Ενοιωθαν ένστιχτώδικα πώς ή Αστερόεσσα συνδεόταν μέ τήν τύχη τής "τάξης τους» "Επίσης στίς 13 τοΰ Μάη 1865 τό Γενικό Συμβούλιο «στείλε στόν πρόεδρο Τζόνσον Ινα «Εγγραφο» γραμμένο *ι αύτό άπό τόν Μάρξ, πού έξέφραζε τή βαθιά λύπη καί άγανάχτηση γιά τή δολρφονία τοΰ προέδρου Λίνκολν. Τό γράμμα άπέτιε βαθύτατο φόρο τιμής στό Λίνκολν καί έπέ'συρε τήν προσοχή τοΰ Τζόνσον πάνω στό τεράστιο Εργο «πολιτικής Ανασυγκρότησης καί κοινωνικής Αναγέννησης πού Εστεκε μπροστά στήν κυβέρνησή του» 2 . Γιά τή σύνθεση τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου πού άνέπτυσσε αύτήν τήν Εντονη δραστηριότητα ό Μάρξ σέ γράμμα πρός τό Γιόζεφ Βαϊν.τεμέγερ (1818 — 1866) στίς "Ενωμένες Πολιτείες Εγραφε : «Τά ΑγγλικΑ μέλη τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου είναι κυρίως ήγέτες τών τοπικών τρέΐντγιούνιονς, δηλ. Αληθινοί βασιλιάδες Τή; εργασίας στό Λονδίνο, οί ίδιοι Ανθρωποι πού προετοίμασαν τή μεγαλειώδη υποδοχή στό ΓαριβΑλδι, καί πού μέ τήν τερΑστια ουγκέντρωσή τους στό Σαίντ Τζέΐμς Χώλλ (ύπό τήν προεδρεία τοΰ Μπράϊτ) Εμπόδισαν τόν Πάλμερστον νά κηρύξει τόν π ό λ ε μ ο ενάντια στίς "Ενωμένες Πολιτείες, πράγμα πού ήταν Ετοιμος νά κάμει» 3 . Στήν Αποφασιστική κινητοποίηση Ενάντια στήν πολιτική τής Αγγλικής κυβέρνησης πού εύνοοΰσε τή δουλεία, κινητοποίηση πού Αρχισαν τά τρέϊντγιούνιονς καί οί όπαδοί τής κατάργησης της δουλείας καί συνεχίστηκε ΰστερα άπό τήν 1η Διεθνή, μέ τήν προσωπική καθοδήγηση τοΰ ΜΑρξ καί τοΰ "Ενγκελς, οί ΕργΑτες Εθεσαν τίς βάσεις ένός Από τούς πιό σημαντικούς Αγώνες τής Παγκόσμιας Εργατιάς, τοΰ πιό σημαντικού καί σήμερα Ακόμα Από κάθε Αλλον : τοΰ Αγώνα Ενάντια στόν πόλεμο. Καί — γεγονός χαρακτηριστικό καί Εξαιρετικά σημαντικό — ό άγώνας τους στέφθηκε μέ Επιτυχία. Δέν ύπάρχει Αμφιβολία πώς ή Αντίσταση της Αγγλικής Εργατικής τάξης ήταν Ενας Αποφασιστικός παράγοντας πού Εμπόδισε τήν Αγγλική κυβέρνηση νΑ "ταχθεί στόν έμφύλιο ΐόλεμο μέ τό μέρος τοΰ Νότου, Ενδεχόμενο πού θά μπορούμε εύκολα ν* Αποβεί μοιραίο γιά τήν ύπόθεση τοΰ Βορρά.

1 Κ. Μάρξ καί "Ενγκελς : «Γράμματα στους Αμερικάνους», σελ. 09, 66. » Στό Ιδιο Εργο σελ. 72. * Στό ίδιο Εργο σελ. 65.

75

Ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» τής Διεθνούς "Ενωση; τών Έ ρ γατών (1864) περιείχε τήν ίδια ιδέα, πού ό Μάρξ εξέφρασε στό γράμμα του πρός τόν Βάϊντεμέγερ : «Δέν είναι ή σοφία τών κυρίαρχων τάξεων, άλλά ή ήρωική άντίσταση τής εργατικής τάξης τής Α γ γ λ ί α ς ενάντια στήν εγκληματική τους παραφροσύνη πού προφύλαξε τή Δυτική Ευρώπη άπό μιά υπερατλαντική σταυροφορία γιά τή δια;ιόνιοη καί ιήν επέκταση τής δουλείας». Στά 1879, στή διάρκεια συζητήσεων στό Κογκρέσο, δ γερουσιαστής Χόαρ άπό τή Μασαχουσέτη έπιβεβαίωσε τήν ορθότητα αυτής τής ιστορικής δήλωσης βεβαιώνοντας δτι « Ό όργισμένος μυκηθμός τών έργατών τοΰ Δανκασάϊρ» έμπόδισε τήν άγγλική κυβέρνηση νά μπει στόν πόλεμο ένάντια στίς Ενωμένες Πολιτείες στή .διάρκεια τοΰ εμφυλίου πολέμου

Οί ίαγαοίες

τοΰ

συνεδρίου

Στο συνέδριο τής Γενεύης (3 — 8 τοΰ Σεπτέμβρη 1866) πήραν μέρος 60 άντιπρόσωποι, άντιπροσωπεύοντας 22 τμήματα τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν . Ά π ό τήν Ελβετία ήταν 20 άντιπρόσωποι πού Εκπροσωπούσαν 13 τμήματα, έπί πλέον 14 άντιπρόσωποι τών συνδικάτων καί διάφορων άλλων όργανώσεων. Ά π ό τή Γαλλία ήταν 17 άντιπρόσωποι πού έκπροσωπούσαν 4 τμήματα καί άπό τή Γερμανία 3 άντιοτρόσωποι (πού κατοικούσαν στό Λονδίνο) καί εκπροσωπούσαν 4 τμήματα. τ Η τ α ν παρόντες ό "Οτζερ, ό Κάρτερ, ό Γιούνγκ, ό Έκάριους, ό Κρήμερ καί ό· Ντυπόν Εκ, μέρους τοΰ Γενικού Συμβουλίου, δχι δμως ό Μάρξ. Οί άντιπρόσωποι άνήκαν σέ διάφορα πολιτικά ρεύματα πού τά χαρακτηρίσαμε στό προηγούμενο κεφάλαιο. Ή ιδεολογική αύτή ποικιλία δυσκόλευε τή δουλιά τοΰ συνεδρίου Ιδιαίτερα άν πάρουμε ύιπόψη δτι τ ά προβλήματα πού έπρόκειτο νά συζητηθούν άποτελοΰσαν γιά τούς άντιπροσώπους Ιναν τελείως καινούργιο τομέα. "Εβαναν τίς πρώτες βάσεις μιάς μαζικής διεθνούς όργάνωσης τής Εργατικής τάξης καί τής ταχτικής της. Παρά τά έμπόδια αύτά τό συνέδριο έπετέλεσε Εποικοδομητικό εργο. Τό Ιργο αύτό άντεξε στή δοκιμασία στήν όποία τό ύπέβαλε ή πείρα πού άπόχτησε άργότερα ή παγκόσμια Εργατική τάξη.

1 Φίλιπ Σ. Φόουνερ : «Ιστορία τοΰ έργατικοΰ Κινήματος», τό) 1, σελ. 317.

76

"Όλες οί Αποφάσεις τοϋ συνεδρίου, πού διατύπωσε τίς βασικές διεκδικήσεις τοϋ προλεταριάτου καί πού γράφτηκαν σχεδόν άποκλειστικά Από τόν Μάρξ, αναγράφηκαν Αργότερα στά μίνιμουμ προγράμματα δλων τών έργατικών κομμάτων. Τά κύρια σημεία τής ημερήσιας διάταξης ήταν : «1) νά σταθεροποιηθούν μέ τή βοήθεια τής "Ενοχιη; οί προσπάθειες πού έγιναν στίς διάφορες χώρες στόν άγώνα μεταξύ εργασίας καί κεφαλαίου* 2) τά συνδικάτα· τό παρελθόν, τό παρόν καί τό μέλλον τους· 3) οί έργατικοί συνεταιρισμοί· 4) οί Αμεσοι καί Εμμεσοι φόροι* 5) ή έλάττωση τής εργάσιμης μέρα;· 6) ή εργασία τών γυναικών καί τών παιδιών 7) ή ρωσική επέχταση στήν Εύρώπη καί ή άνασυγκρότηση μιας ανεξάρτητη; καί ενωμένης Πολωνία;* 8) οί μόνιμοι στρατοί, ή έπίδρασή του; στά συμφέροντα τή; έργατική; τάξη;Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελ; Εβλεπαν τή Λιεθνή "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν σάν τήν άρχή ένό; πολιτικού κόμματο; τή; εργατική; τάξη; καί πάνω σ' αύτήν άκριβώ; τή βάση ιδρύθηκε ή Διενθής. Τό Συνέδριο εθεσε τ ί ; βάσει; τοΰ γενικού πολιτικού τ η ; προγράμματο;, υίοθετώντα; Επίσημα, μέ μικρέ; μονάχα τροποποιήσεις, τήν «Ιδρυτική Διακήρυξη» πού είχε Εκδόσει πρίν άπό δυό χρόνια τό Γενικό Συμβούλιο. Αύτό έδινε στή Διεθνή "Ενωση τών Ε ρ γ α τών διεθνή χαρακτήρα, Επαναστατική προοπτική, ενα μέσο νά συμμετέχει ενεργά στού; καθημερινού; άγώνε; τ ή ; Εργατική; τάξη;. Τό συνέδριο Ενέκρινε Επίση; τό κ α τ α σ τ α τ ι κ ό ετσι δπω; είχε συνταχθεί προηγούμενα άπό τόν Μάρξ. Ή Λιεθνή; στηριζόταν σέ τοπικέ; διακλαδώσει;, πού ενώνονταν σέ ομοσπονδιακά συμβούλια στί; αντίστοιχε; χώρε;. Επιτράπηκε Επίση; ή προσχώρηση τών συνδικάτων, τών Εταιριών διάδοση; τοΰ πολιτισμού κλπ. Κάθε μεγάλη ή μικρή όργάνωση θά Εστελνε Εναν Αντιπρόσωπο στό συνέδριο. Τό Συμβούλιο είχε Εκλεγεί Από τό συνέδριο ναί ήταν ύπεύθυνο μπροστά σ' αύτό. Τό Συμβούλιο Επρεπε νά Εχτελεϊ τί; άποφάσει; τοϋ συνεδρίου καί νά καθοδηγεί πολιτικά δλο τό κίνηιια. Οί συνδρομέ; είχαν· όριστίτι! σέ 30 σεντίμια (3 πένε; ,πό χρόνο (τό οικονομικό πρόβλημα ήταν σοβαρό κι εγινε αισθητό μέ οξύτητα Από τήν άρχή κιόλα;. Στά 1865 — 1866 ή Λιεθνή; είχε έσοδα μονάχα 285 δολάρια). Ή γαλλική άντιπροσωπεία στό συνέδριο προσπάθησε νά περιορίσει τό δικαίωμα προσχώρηση; στή Διεθνή "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν προτείνοντα; νά γίνονται δεχτοί σ' αύτήν μόνο προλετάριοι (πράγμα πού θά όδηγούσε στόν άπο1

Α. Λοζόφσκυ : «Ό Μάρξ καί τά συνδικάτα» σελ. 112.

77

κλεισμό τοΰ Μάρξ καί τών άλλων εμπείρων πολιτικών ηγετών), άλλά ή πρόταση αύτή άπορίφθηκε χάρη στήν πρωτοβουλία, ιδιαίτερα, τών άγγλων Αντιπροσώπων. Μιά άπό τίς σημαντικές έπιτεύξεις τοΰ συνεδρίου ήταν ή επεξεργασία καθαρής γραμμής στό πρόβλημα τών συνδικάτων. Στίς διάφορες χώρες ύπήρχε μεγάλη σύγχιση σ' αύτό τό πρόβλημα πού άρχιζε άπό τήν άποψη τών συντηρητικών τρέϊντγιουνιονιστών τής Αγγλίας, πού έβλεπαν στά συνδικάτα μόνο ενα δργανο γιά κήν έπιτυχία άσήμαντων οικονομικών παραχωρήσεων, ώς ιήν άποψη τών προυντονιστών τής Γαλλίας πού θεωρούσαν τά συνδικάτα γενικά σάν άχρηστο βάρος καί κίνδυνο γιά τήν εργατική τάξη. Τό συνέδριο άναγνώρισε τή μεγάλη αξία τών συνδικάτων στήν καθημερινή πάλη. Είδε στά συνδικάτα μιά ισχυρή δύναμη γιά τή διαπαιδαγώγηση τή; εργατικής τάξης καί εκτίμησε τή ζωτική τους σημασία στόν άγώνα γιά τήν άπελευθέρωση τοϋ προλεταριάτου. Ό Μάρξ θεωρούσε άπό πολύ καιρό τά συνδικάτα σάν τούς «βασικούς πυρήνες τής έργατικής τάξης». Στήν άπόφαση γιά τά συνδικάτα, πού έγραψε ό ίδιος, τονίζονταν: --Άν τά συνδικάτα έγιναν άπαραίτητα γιά τόν άνταρτοπόλεμο ανάμεσα στό κεφάλαιο καί τήν εργασία, ε ί ν α ι άκόμα πιό σημαντικά σάν ό ρ γ α ν ω μ έ ν ο μ έ σ ο γιά τήν κατάργηση τοΰ ίδιου τού συστήματος τής μ ι σ θ ω τ ή ς εργ α σ ί α ς » 1 . Ή άπόφαση καλούσε τά συνδικάτα νά δώσουν μεγαλύτερη προσοχή στήν πολιτική πάλη καί νά τραβήξουν στίς γραμμές τους τίς μάζες τών άνειδίκευτων έργατών καί τών εργατών γής. Ή άντίληψη γιά τό συνδικαλιστικό κίνημα πού επεξεργάστηκε τό πρώτο συνέδριο στή Γενεύη έμεινε σ έ γενικές γραμμές ή άντίληψη -τών μαρξιστών σ' δλο τόν καπιταλιστικό κόσμο. Σέ συνδυασμό μέ τό συνδικαλιστικό πρόβλημα μεγάλη προσοχή δόθηκε καί στό πρόβλημα τών άπεργοσπαστών σέ διεθνή κλίμακα. Ή άπεργοσπαστική πολιτική έθιγε ιδιαίτερα τά αγγλικά συνδικάτα καθώς καί τά συνδικάτα τών Ενωμένων Πολιτειών. Στή διάρκεια τών άπεργιών οί άγγλοι άπεργοί συγκρούσθηκαν ιιί τού; έργάτες πού έφεραν γιά νά τούς άντικαταστύσ^υν άπό τό Βέλγιο, τήν Όλλανδία καί τή Γαλλία. Τό συνέδριο προειδοποίησε τούς έργάτες ένάντια σ' αύτό τόν κίνδυνο καί προσπάθησε ν' άναπτύξει μιά Ισχυρή διεθνή άλληλεγγύη γιά νά τόν ματαιώσει. "Ενα άλλο σημαντικό έργο τοΰ συνεδρίου ήταν τό ξεκαθάρισμα τής πολιτικής τής έργατικής τάξης άπέναντι στούς συνε1

Στό ίδιο Εργο σελ. 16.

78

ταιρισμούς. Αΰτός ό τύπος, όργάνωσης ήταν τότε σχετικά νέος καί ύπήρχε μεγάλη σύγχιοη στό ζήτημα τών δυνατοτήτων τών συνεταιρισμών, ιδιαίτερα ανάμεσα στούς όπαδούς τοΰ Προυντόν καί τοϋ Λασσάλ, πού τούς θεωρούσαν σάν τό μοναδικό δρόμο γιά ιήν Απελευθέρωση τού προλεταριάτου. Ή άπόφαση πού Ακολουθούσε γενικά τήν πολιτική πού Αναπτύχθηκε προηγούμενα στήν «Ιδρυτική Διακήρυξη» αν καί υπογράμμιζε τή σημασία τών συνεταιρισμών ιδιαίτερα τών παραγωγικών, βεβαίωνε δτι μόνοι τους δέν μπορούν νά οδηγήσουν στήν Απελευθέρωση τών έργατών. Οί προυντονιστές, πού διαφήμιζαν σέ κάθε περίσταση τήν καθολική πανάκεια τών συνεταιρισμών κατόρθωσαν ώστόσο νά πείθουν τό συνέδριο νά ψηφίσει τήν ίδρυση άπό τή Διεθνή μιας τράπεζα; αμοιβαία; πίστωση;, σχέδιο πού γι* "ϊ'τύ λίγο; Εγινε λόγο; ή μάλιστα καθόλου υστέρα άπό τόν τερματισμό τών εργασιών τοΰ συνεδρίου. Μεγάλη σημασία είχε ή άπύφαση τού συνεδρίου νά ανακηρύξει τό όχτάωρο σάν άμεση πολιτική διεκδίκηση. Οί έργάτε; τών καπιταλιστικών χωρών πάλαιβαν τότε κυρίως γιά τό δεκάωρο καί ή απόφαση τοϋ συνεδρίου Εβανε μπροστά του; ε να υψηλότερο σκοπό. 'Από τό 1836 κιόλας ό εργατικό; τύπο; τών Ενωμένων Πολιτειών διατύπωσε τό αίτημα τοΰ όχτάωρου 1 καί στά 1842 τό εφάρμοσαν οί ναυπηγοί τ η ; Βοστώνη;. Τό ιδρυτικό συνέδριο τή; Ε θ ν ι κ ή ; "Ενωση; τών Ε ρ γ α τ ώ ν στά 1866 Εκανε τό όχτάωρο μιά άπό τίς πιό σημαντικέ; διεκδικήσει; του. Τό σύνθημα αύτό Εχει τήν Ιστορία του καί στήν Α γ γ λ ί α . Ή Απόφαση τοϋ συνεδρίου τή; Γενεύη; Ικανέ τή διεκδίκηση τοΰ όχτάωρου βασική διεθνή διεκδίκηση τ ή ; εργατική; τάξη;. Σ τ ί ; επόμενε; δεκαετίες ή διεκδίκηση αύτη Απόχτησε πρωταρχική σημασία. Τό συνέδριο ζήτησε τήν κατάργηση τή; νυχτερινή; ίΐουλιά; γιά τί; γυναίκες, καί τή ρύθμιση τ ή ; δουλιάς τών γυναικών καί τών παιδιών στή βιομηχανία. Οί γάλλοι προυντονιστέ; καταδίκασαν άπό τήν άρχή τή δουλιά τών γυναικών στή βιομηχανία δηλώνοντας πώ; ή θέση τ ή ; γυναίκα; είναι στό σπίτι 2 . Τό συνέδριο δέ ζήτησε τήν πλέρια κατάργηση τή; δουλιά; τών παιδιών, άλλά τή ρύθμιση της. Οί νέοι έργάτε; χωρίσθηκαν σέ τρεϊ; κατηγορίες : Από 9 ώς 12 χρονών. Από 12 ώς 15 χρονών καί Από 15 ώξ 18 χρονών καί γιά κάθε ομάδα καθορίστηκε διαφορετική 1

Φίλιπ Σ. Φόουνερ : «Ιστορία τοϋ "Εργατικού Κινήματος» τόμ. 1, σελ. 363. » Φράντς Μέρινγκ : «Κάρλ Μάρξ» κεφ. XI, 6.

79

διάρκεια τής εργάσιμης μέρας Ή βασική ιδέα ήταν νά συνδυαστεί ή έιιαγγελματική εΙδίκευση μέ τή γενική μόρφωση. Στό πρόβλημα τών φόρων πού είχε άναγραφεϊ στήν ήμερησία διάταξη τό συνέδριο υποστήριξε τό σύστημα τών άμεσων φόρων καί όχι τών Εμμεσων. Αποκρούοντας τή θέση εκείνων πού άντιτάσσονταν στήν κοινοβουλευτική πάλη (καί πού είχαν σάν ' διάδοχους πολλές γενιές πολιτικών σεχταριστών) τό συνέδριο δήλωσε σχετικά μέ τό πρόβλημα τής έργατικής νομοθεσίας, γενικά δτι «επιβάλλοντας τήν ψήφιση παρόμοιων νόμων ή έργατική τάξη δέ θά· σταθεροποιήσει τή θέση τών κυβερνητικών δυνάμεων, άλλά -αντίθετα θά μετατρέψει σέ δικό της δργανο τήν εξουσία πού τώρα χρησιμοποιείται .ένάντιά της ι- 2 . Μέ έπιμονή τής γαλλικής άντιπροσωπείας τό συνέδριο συζήτησε καί τό πρόβλημα τής στάσης τών έργατών άπέναντι στή θρησκεία. 'Αλλ' αύτό τό πρόβλημα άγνοήθηκε άπό τούς άντιπροσώπους κι έτσι δέν πάρθηκε καμιά συγκεκριμένη άπόφαση. Καί άπό τήν άποψη αύτή τό συνέδριο έδωσε στίς μελλοντικές γενιές τών άγωνιστών τής έργατικής τάξης σωστή κατεύθυνση σ' Ενα βασικό πρόβλημα τής έργατικής πολιτικής. Τό πρόβλημα τής θρησκείας σάν τέτιο παρουσιάζει, βέβαια, Ενδιαφέρον γιά ένα μαρξιστικό κομμουνιστικό κόμμα, άλλά σέ μιά πλατιά μαζική οργάνωση, δπως ήταν ή Διεθνής "Ενωση τών Έργατών, δέ μπορούσε παρά νά προκαλέσει διαφωνίες. Γιά τό λόγο αύτό τά συνδικάτα καί οί άλλες μαζικές οικονομικές καί πολιτικές όργανώσεις, άν καί πάλαιβαν Ενάντια στήν άντιδραστική πολιτική τής εκκλησίας άπεϊχαν άπό παράδοση, δπως έκαμε καί τό Συνέδριο τής Γενεύης, άπό κάθε άνάμιξη στά φιλοσοφικά καί δογματικά ζητήματα τής θρησκείας. Ή Εκκλησία θά χαίρονταν πολύ νά διασπάσει τήν εργατική τάξη χρησιμοποιώντας τίς διαφωνίες γιά τή θρησκεία. Στό πρόβλημα τών Ενόπλων δυνάμεων τών διαφόρων κρατών, τό συνέδριο πήρε τήν θέση τής κατάργησης τών μόνιμων στρατών καί τής δημιουργίας λαϊκής πολιτοφυλακής. "Ετσι δόθηκε μιά άλλη βασική πολιτική υπόδειξη στό άναπτυσσόμενο διεθνές Εργατικό κίνημα. Τό συνέδριο καταδίκασε αυστηρά τήν άπειλή πού άποτελοϋσε ό τσαρισμός στήν Εύρώπη καί ζήτησε τήν «άνασυγκρότηση τής Πολωνίας σέ σωστές δημοκρατικές καί κοινωνικές βάσεις», «μέ τήν άσκηση τού δικαιο'ιματο; τής αυτοδιάθεσης».

1 Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τή; 1η; Διεθνούς*, σελ. 82. * Φράντς Μέρινγκ: «Κάρλ Μάρξ. κεφ. XI, 6.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

7

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΛΩΖΑΝΗ ΚΑΙ ( 1 8 6 7 — 1868)

ΒΓΥΞΕΑΑΕΣ

I | περίοδο; πού Ακολούθησε χό Συνέδριο τής Γενεύης τοϋ 1866 ήταν περίοδος Ανάπτυξης καί πολιτικής προόδου γιά τήν 1η Διεθνή. τ Η τ α ν μιά περίοδο; ένταση; τή; πάλη; τής εργατική; τάξης ιδιαίτερα στόν οικονομικό τομέα. Ή οξεία οικονομική κρίση τού 1866 καί οί συνέπειές της προκάλεσαν, τά κατοπινά χρόνια ενα κύμα άπεργιών στήν Αγγλία, τή Γαλλία, τό Βέλγιο τήν Ε λ βετία κι Αλλες χώρες. "Οπως φαίνεται Από τά πραχτικά τών συνεδριάσεων τού Γενικού Συμβουλίου τά μέλη τής Διεθνούς πήραν πολύ δραστήρια μέρος σ' αύτέ; τί; άπεργίε;.

Ή Διεϋνης Ενωση τών Εργατών Τά συνδικάτα καί οί άπεργίες Ή πιό γνωστή άπό τί; πολλές άπεργίε; πού έγιναν σ" αύτή τήν περίοδο ήταν ή άπεργία τών εργατών τή; βιομηχανία; ορειχάλκου στό Παρίσι τό Φλεβάρη τοϋ 1867. Αύτοί οί έργάτε; είχαν ιδρύσει ενα συνδικάτο μέ 1500 μέλη καί γι' αύτό οί έργοδότε: κήρυξαν λόκ-αουτ. Ή Διεθνή; εσπευσε νά βοηθήσει τού; έργάτε;. Μέ πρωτοβουλία τοϋ Γενικού Συμβουλίου τά άγγλικά συνδικάτα Εστειλαν στού; Απεργούς βοήθημα χίλιες καί πάνω λίρες στερλίνες. «Μόλις είδαν αύτό τό βοήθημα — γράφει δ Μάρξ — οί εργοΤ δότες ύποχώρησαν» Ηταν μιά Αληθινή νίκη τών εργατών τής βιομηχανίας όρειχάλκου καί ό Αριθμός τών μελών τοϋ συνδικάτου τους άνέβηκε σύντομα στίς 4000. «Τό άποτέλεσμα αύτή; τή; νί1 Τό Αναφέρει ό Α. Λοζόφσκν στό βιβλίο του <Ό Μάρξ καί τά συνδικάτα», σελ. 125.

6-880

81

κ η ; ήταν τεράστιο — παρατηρεί ό Πόστγκέϊτ. Σ* φλόκληρη τή Γαλλία άρχισαν νά Εμφανίζονται συνδικάτα καί νά δυναμώνει ό οικονομικός άγώνα;». Μεγάλωσε τό κύρος τής Διεθνούς σ* δλη τή Δυτική Ευρώπη. Αύτό τό Εξέφρασε πετυχημένα ό 'Ασύ άρχηγός τών άπεργών τών έργοστασίων «Κρεζό» τής Γαλλίας, πού μπροστά στό δικαστήριο, δπου παραπέμφθηκε άπάντησε ώς έξής στήν ερώτηση άν είναι μέλος τής Διεθνοϋς : "Οχι, άλλά έλπίζω πώς θά μοϋ Επιτραπεί νά γίνω» "Αλλες σοβαρές άπεργίες πού έγιναν στήν Ευρώπη ήταν ή άπεργία τών ραφτάδων στό ^ονδίνο, ή απεργία τών οικοδόμων στή Γενεύη, τών γάλλων Εργατών τής μεταξουργίας καί τών άνθρακορύχων τοϋ Σαρλερουά. Σ ' δλες αύτές τίς περιπτώσεις ή Διεθνής βοήθησε. 01 πιό παλιές άπεργίες έληξαν μέ νίκη τών Εργατών. Ή άλληλεγγύη έδωσε έξαιρετικά καλά άποτελέσματα στήν περίπτωση τών άγγλων άπεργών. Ό Πόστγκέϊτ λέγει πώς «ή προσπάθεια νά στρατολογήσουν άπεργοσπάστες άπότυχε άπό την άρχή άκόμα κι Εκείνοι πού είχαν κουβαληθεί άναγκάστηκαν νά Εγκαταλείψουν τ ή δουλιά» 2 . Ή άπεργία τών οίκοδόμο>ν τής Γενεύης, πού έληξε μέ μερική νίκη, τράβηξε τήν προσοχή τής διεθνοϋς κοινής γνώμης. Καί στή μακρυνή Αμερική ή Ε θ ν ι κ ή "Ενωση τών "Εργατών οργάνωσε πολλές σοβαρές άπεργίες στίς συνθήκες τής έντασης τού συνδικαλιστικού κινήματος αμέσως νστερα άπό τόν Εμφύλιο πόλεμο.

Ή

Ιιε&νής στόν πολιτιχό

άγώνα

Ή Διεθνή; "Ενωση τών "Εργατών δχι μόνο καθοδήγησε δραστήρια τίς άπεργίε;, άλλά πρόσεξε επίσης ιδιαίτερα τό πολιτικό κίνημα στίς διάφορες χώρες. Καί στόν τομέα αύτό δυνάμωσε ή πάλη, ιδιαίτερα ή πάλη γιά άμεσες νομοθετικές μεταρυθμίσει;. Στή Βόρεια Γερμανία δπου οί έργάτε; είχαν πετύχει τό δικαίωμα ψήφου υστέρα άπό τόν αΰστροπρωσικό πόλεμο τού 1866, οί δυνάμει; πού καθοδηγούσαν ό Λίμπκνεχτ καί ό Μπέμπελ, πήραν μέρο; γιά πρώτη φορά στίς Εθνικέ; Εκλογέ; γιά τή βουλή. Τό Εκλογικό δικαίωμα ήταν γενικά ενα νέο δπλο στά χέρια τών ευρωπαίων Εργατών καί τή δύναμή του μόλι; άρχιζαν νά τήν κατανοούν.

1 Ρ. Γ. Πόστγκέϊτ : «Ή Λιεβνής τών Εργατών», σελ. 31. * Στό ίδιο εργο, σελ. 32.

82

Στή Γαλλία, δπου στά 1868 ό αυτοκράτορα; Ναπολέων ό Γ" δημοσίευσε νόμου; που παραχωρούσαν δικαίωμα ψήφου στους άντρες καί ελευθερία τού τύπου, οί εργάτες αξιοποιούσαν Εντατικά τίς νέες έλευθερίες πού είχαν αποχτήσει. Οί παρισινοί έργάτες Εκδήλωσαν τήν δλο καί μεγαλύτερη μαχητικότητά τους Ιδιαίτερα στίς μεγάλες πολιτικές διαδηλώσεις του Νοέμβρη τού 1867. Στίς χώρες μέ πιό δημοκρατικό καθεστώς σημειώθηκαν μερικές Επιτεύξεις. Στήν Α γ γ λ ί α πχ. ή ψήφιση τού νόμου γιά τή μεταρύθμιση τού 1867 πού, (άφοϋ έπεχτάθηκε κατοπινά στή Σκωτία καί τήν "Ιρλανδία), παραχωρούσε τό δικαίωμα ψήφου στούς άγγλους έργάτες τών πόλεων, άλλά άφηνε τό άγροτικό προλεταριάτο καί τίς γυναίκες χωρίς δικαίωμα ψήφου. Καί στί; Ενωμένες Πολιτείες οί Εργάτες πέτυχαν μιά νίκη δταν ό πρόεδρος Γκράντ Εξέδωκε στά 1869 διάταγμα μέ τό όποιο εισάγονταν στήν πράξη τό οκτάωρο στά κρατικά ιδρύματα. Λύτό τό διάταγμα μετατράπηκε άπό τό Κογκρέσο σέ νόμο στά 1872 Ά λ λ ά ή πιό σημαντική πολιτική καμπάνια τής Διεθνούς "Ένωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν στήν περίοδο 1866 — 1869 ήταν ή πάλη Ενάντια στήν απειλή τού πολέμου. Στά 1866 ξέσπασε ό πόλεμος τών εξη βδομάδων μεταξύ Πρωσίας καί Λύστρίας, πού τέλεκοσε μέ όλοκληρωτική ήττα τής Αύστρίας. Τό Γενικό Συμβούλιο ξεσκέπασε αυτόν τόν πόλεμο σάν άντιδραστικό πόλεμο καί πήρε απόφαση «τι κανένα άπό τά δυό μέρη δέν πρέπει νά υποστηριχτεί άπό τού; Εργάτε;. Ταυτόχρονα δυνάμωνε γρήγορα ή ένταση άνάμεσα στή Γαλλία καί τή Γερμανία. "Υστερα άπό τόν Εμφύλιο πόλεμο άπειλητικά σύννεφα προάγγελναν Ενα πόλεμο άνάμεσα στίς Ενωμένες Πολιτείες καί τή Μεγάλη Βρεττανία. Τό Γενικό Συμβούλιο κάλεσε τήν εργατιά τής Α μ ε ρ ι κ ή ; νά διαμαρτυρηθεί Ενάντια στόν κίνδυνο πολέμου. Ά π ό τήν ϊδρυσή τ η ; άκόμα ή Διεθνής τάχθηκε σταθερά Ενάντια στούς καπιταλιστικού; πολέμου;. "Οπω; είδαμε τό Γενικό Συμβούλιο πάλαιψε αποφασιστικά Ενάντια στή συμμετοχή τής Α γ γ λ ί α ; -στόν αμερικάνικο Εμφύλιο πόλεμο καί καταδίκασε τόν αύστροπρωσικό πόλεμο. Τό συνέδριο τ ή ; Γενεύη; άσχολήθηκε κι αύτό μέ τό ζήτημα τού πολέμου μέ τήν ευκαιρία τής συζήτησης τού προβλήματος Τ οΰ μόνιμου στρατού καί άργότερα τόσο τό συνέδριο τής Λωζάνης δσο καί τό συνέδριο τών Βρυξελλών πήραν άποφάσεις ένάντια στόν πόλεμο.

1

Φίλιπ Σ. Φόουνερ : ι Ιστορία τοΰ Εργατικού Κινήματος» τόμ. 1, σελ. 378.

83

Ή άπόφαση τοϋ συνεδρίου τών Βρυξελλών ήταν πιό συγκεκριμένη. Άφού διακήρυχνε δτι ό πόλεμος άποτελεϊ μεγάλη άπειλή γιά τούς έργάτες Ελεγε: «Τό συνέδριο τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν πού συνήλθε στίς Βρυξέλλες διαμαρτύρεται μέ τόν πιό κατηγορηματικό τρόπο ένάντια στόν πόλεμο. Καλεί δλα τά τμήματα τής "Ενωσης άπό τίς διάφορες χώρες καθώς καί δλες τΙς ένώσεις τής έργατικής τάξης καί δλες τίς κάθε είδους έργατικές όμάδες νά προβούν στίς πιό Αποφασιστικές ένέργειες γιά νά προλάβουν Ε ν α ν π ό λ ε μ ο Α ν ά μ ε σ α στούς λαούς, π ο ύ δέ θ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε ν ά θ ε ω ρ η θ ε ί ; ά λ λ ο τίποτ ε π α ρ ά Ε μ φ ύ λ ι ο ς π ό λ ε μ ο ς . Εφόσον θ ά διεξαχθεί μεταξύ παραγωγών δέ θά είναι άλλο τίποτε Από μ ά χ η μεταξύ Αδελφών καί πολιτών. Τ ό συνέδριο κ α λ ε ί τ ο ύ ς έ ρ γ ά τ ε ς ν ά σ τ α μ α τ ή σ ο υ ν τ ή δ ο υ λ ι ά σέ π ε ρ ί π τ α > · σ η π ο ύ ή χώρα τους θά Εμπλεκόταν σέ πόλεμο»1. Αύτή ή Απόφαση Αποτέλεσε τήν Αρχή μιάς μακρόχρονης διαφωνίας στούς κόλπους τοΰ διεθνούς έργαηκοϋ κινήματος σχετικά μέ τό ζήτημα Αν ή γενική Απεργία μπορεί νά χρησιμοποιηθεί άποτελεσματικά γιά τήν πρόληψη τοϋ πολέμου. "Αργότερα αύτό τό ζήτημα θά Ανακινείται συνεχώς στά διεθνή συνέδρια. Ό Μάρξ, πού ήταν Ενάντια σ' αύτή τήν Ιδέα χαρακτήρισε σάν «παραλογισμό» τή διατύπωση αύτή τής Απόφασης τών Βρυξελλών» 2 . Ή συζήτηση Ενάντια στόν πόλεμο άνακίνησε τό πρόβλημα τών σχέσεων Ανάμεσα στή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών καί τό Σύνδεσμο τής Ειρήνης καί τής Ελευθερίας, μιά μικροαστική. ειρηνιστική όργάνωση. Ό Σύνδεσμος είχε όρίσει Ινα συνέδριο ειρήνης γιά τίς 9 τοΰ Σεπτέμβρη 1867 στή Γενεύη Αμέσως ύστερα άπό τόν τερματισμό τών Εργασιών τοΰ συνεδρίου -.τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν στή Λωζάνη. ΣΤ Ινα του γράμμα στόν "Ενγκελς μέ ήμερομηνία 4 τοϋ Σεπτέμβρη 1867 ό Μάρξ καταδίκασε αύστηρά τούς «παλαβρατζήδες» τού Συνδέσμου. Παρ' δλα αύιά τό σίΓνέδριο τής Λιοζάνης δέχτηκε τήν πρόσκληση τού Συνδέσμου καί Εστειλε τρεις Αντιπροσώπους — τόν Γκιγιώμ, τόν Ντέ Παέπε καί τόν ΤολΑΐν — γιΑ νά πάρουν μέρος στό συνέδριο καί νά διαβάσουν Εκεί τήν άπόφαση τής Λωζάνης Ενάντια στόν πόλεμο. Τήν Ερχόμενη χρονιά στίς Βρυξέλλες, ή Διεθνής "Ενωση τών Έ ρ γ α τών πήρε πάλι παρόμοια πρόσκληση άπό τό Σύνδεσμο, άλλά τήν Απέριψε καί παρακάλεσε τά μέλη του νά προσχωρήσουν στή Διε1

Γ*. Μ. Στέχλοφ : «Ιστορία τής 1ης Διεθνούς», σελ. 122. » Στό Ιδιο Εργο, σελ. 125 — 12β.

84

θνή. Ό Σύνδεσμο; δμω; αρνήθηκε καί συνέχισε τήν ΰπαρξή του ώσπου κατάληξε στό άδοξο τέλος του. ΣΤ αυτούς τούς οικονομικούς καί πολιτικούς άγώνες ή Διεθνής έβαζε τίς ίδιες τίς βάσεις τοΰ σύγχρονου εργατικού κινήματος. Τήν εποχή εκείνη, στά 1867, οί έργάτες δλου τοΰ κόσμου έκαναν ένα σοβαρό βήμα πρός τά μπρός καί στόν ιδεολογικό τομέα. Αύτό τό βήμα ήταν ή δημοσίευση τοΰ ιστορικού 1ου τόμου τοΰ • Κεφαλαίου·*. Σ° αύτή τή βαθιά άνάλυση τοΰ καπιταλιστικού συστήματος αναπτύχθηκε πλατιά, ιδιαίτερα, ή μαρξιστική έπαναστατική θεωρία τή; υπεραξίας. "Ενα χρόνο άργότερα ή Διεθνής "Ενωση τών Εργατών έκανε έπίσημη έχτίμηση τοΰ μεγάλου έργου τοΰ Μάρξ, τό ενέκρινε καί ζήτησε άπόλα τά μέλη της νά τό μελετήσουν.

Τό Συνέδριο

τής

Λωζάνΐ]ς

Στό Συνέδριο πού συνήλθε στή Λωζάνη άπό τί: 2 Ο >υΰ Σεπτέμβρη 1867 καί πού ήταν τό δεύτερο συνέδριο τής Διεθνούς "Ενωσης τών Εργατών πήραν μέρος 71 άντιπρόυωποι άπό τούς όποιους 38 έλβετοί, 18 γάλλοι, 6 γερμανοί, 2 άγγλοι, 2 ιταλοί, 1 βέλγος καί τέσσερα μέλη τοϋ Γενικού Συμβουλίου (ό Κάρτελ, ό Ντυπόν, ό 'Εκάριους καί ό Λέσνερ). °Από έλλειψη χρημάτων πολλά τμήματα δέν μπόρεσαν νά στείλουν άντιπροσώπους. Ή πλειοψηφία άπό τούς «καθαρούς» άγγλους τρέΐντγιουνιονιστές δέν ήρθε. Κάθε τμήμα τής Διεθνούς "Ενωσης τών Εργατών είχε δικαίωμα μιάς ψήφου. Ό Μάρξ άν καί παρακολουθούσε άπό κοντά τί; έργασίες τοΰ συνεδρίου δέν πήρε μέρος σ' αΰτό. Γιά τόν ΜΊρξ τά χρόνια αυτά ήταν χρόνια ύπερεντατικής δουλιας, άρρώ>τιας. φτώχειας καί ύποσιτισμοΰ. Οί γάλλοι καί έλβετοί «μονΛουαλιστές» (αλληλοβοηθούμενοι) ή προυνιονιστές (βλ. τό 5ο κεφάλαιο) ήταν πολύ δραστήριοι στό συνέδριο. "Οτ'ως παρατηρεί ό Μέρινγκ «ήρθαν καλά προετοιμασμένοι» κι οί όπορ/τουνιστικές καί συγχεχυμένες ιδέες τους έγιναν αισθητέ , σ' δλη τή διάρκεια τών έργασιών τοΰ συνεδρίου. Κατόρθωσαν ιδιαίτερα νά έπιβάλουν τήν ψήφιση μερικών άποφάσεπν ένάντια στίς άπεργίες καί ύπέρ τής μικροαστικής τους πανάκειας : λαϊκές τράπεζες καί άτοκες εργατικές πιστώσεις. Σπουδαία έποικοδομητική πράξη τοΰ συνεδρίου ήταν ή λήψη |αά; άπόφοκιη; πού ελεγε πώς δλα τά μέσα μεταφοράς καί άνταλ85

λαγών πρέπει νά γίνουν ίδιοχτησία τοΰ κράτους. Αύτή ή άπόφαση, λέγει ό Στέκλοφ «ήΥαν ή πρώτη συγκεκριμένη διατύπωση τής Ιδέας τ ή ς συλλογικής ί δ ι ο χ τ η σ ί α ς πάνω στά μέσα παραγωγής καί άνταλλαγής καί προανάγγελνε τόν πεισματικό άγώνα πού Εμελλε νά διεξαχθεί άργότερα στή Διεθνή γύρω άιί αύτό τό πρόβλημα» '. Μιά πρόταση σχετικά μέ τήν Εθνικοποίηση τής γης, πού δέν ύποστηρί^ιηκε, άφέθηκε νά έξετασιεϊ στό έπόμενο συνέδριο. Μιά άλλη σοβαρή άπόφαση, πού έπίσης Εμελλε νά όδηγήσει οέ ζωηρές συζητήσεις μέσα στή Διεθνή, (Αναφέρονταν στόν άγώνα γιά πολιτικές μεταρυθμίσεις στά πλαίσια τού καπιταλιστικού συστήματος. Αύτό τό σημείο τής ήμερησίας διάταξης ήταν δκίτυπωμένο Ετσι: «Μήπως ή στέρηση τών πολιτικών Ελευθεριών άποτελεϊ έμπόδιο στό δρόμο τής κοινωνικής άπελευθέρωσης τών Εργατών καί μιά άπό τίς κύριες αίτίες τών κοινωνικών ταραχών ; ΙΊώς μπορούμε νά Επιταχύνουμε τήν Αποκατάσταση τών πολιτικών ελευθεριών;». Τό συνέδριο Αποφάσισε τελικά παμψηφεί δτι: «Επειδή τό συνέδριο θεωρεί τή στέρηση τών πολιτικών Ελευθεριών Εμπόδιο στό δρόμο τής κοινωνικής προόδου τών άνθρώπων καί τή; άπελευθέροίσης τοΰ προλεταριάτου, δηλώνει: 1) δτι ή κοινωνική Απελευθέρωση τών Εργατών δέ μπορεί νά .πραγματοποιηθεί χωρίς τήν πολιτική του; άπελευθέριοση, 2) δτι ή Εγκαθίδρυση τών πολιτικών Ελευθεριών είναι άπόλι/τα Αναγκαία σάν προκαταρκτικό βήμα». Αύτό τό μέρο; τή; Απόφαση;, πού Από Αλλε; Απόψεις ήταν κάπως συγκεχυμένη. Αντιστοιχούσε μέ τή γενική θέση πού είχε Επεξεργαστεί προηγούμενα ό Μάρξ. "Ενπ Αλλο σοβαρό ζήτημα πού συζητήθηκε Επίση; Από τό συνέδριο ήταν, δπω; είδαμε, ό κίνδυνο; πολέμου. "Υστερα Από τή Λωζάνη αύτό τό θεμελιακό πρόβλημα Επρεπε νά γίνει μόνιμο θέμα στήν /ήμερήσια διάταξη δλων τών παγκόσμιων συνεδρίων της Εργατικής τάξης.

Τό Συνέδριο

τών

Βρυξελλών

Τό III Συνέδριο τής Διεθνοΰς συνήλθε στίς Βρυξέλλες άπό τίς 8 ώς τίς 15 τοϋ Σεπτέμβρη 1868. Ή ίδια ή διεξαγωγή τοϋ συνεδρίου στήν πόλη α#τή άποτελονσε πολιτικό γεγονός μεγάλη; 1

Στό ίδιο Εργο, σελ. 101.

86

σημασία;, πού εδειχνε τήν αυξανόμενη δύναμη τής Διεθνούς, γιατί τό Βέλγιο ήταν μιά άπό τίς πιό άντιδραστικές χώρες τής Δυτικής Ευρώπη;. Σ ' αύτό τό συνέδριο, πού ήταν τό μεγαλύ'τερο συνέδριο τής Διεθνούς, πήραν μέρο; 99 αντιπρόσωποι, άπό τούς όποιους 55 βέλγοι, 18 γάλλοι, 7 έλβετοί, 5 άγγλοι, 5 γερμανοί, 2 ιταλοί, 1 ισπανό; καί 6 μέλη τοΰ Γενικού Συμβουλίου (Έκάριους, Γιούνγκ, Λέσνερ Γιούκροφτ, Σώ καί Στέπνεϋ). Ό Μάρξ δέν πήρε μέρος. 0 1 άγγλοι άποτελοϋσαν άκόμα τήν πλειοψηφία ατό Γενικό Συμβούλιο, άλλά δέν πολυσκοτιζονταν νά φέρουν περισσότερο πολυάριθμη άντιπροσωπεία <ίτά άντίστοιχα συνέδρια. Τό κυριώτερο πολιτικό πρόβλημα, πού συζητήθηκε στό Συνέδριο τ ον Βρυξελλών, ήταν ή άπόφαση ένάντια στόν πόλεμο, πού γι' αύτήν μιλήσαμε προηγούμενα. Ανάμεσα σ'τ' άλλα σοβαρά προβλήματα μέ τά όποια άσχολήθηκε τό συνέδριο ήταν καί τό πρόβλημα τών απεργιών. "Υστερα άπό μακρές συζητήσεις άναγνωρίστηκε ή απεργία ώς νόμιμο καί άναπόφευχτο δπλο τών έργατών. Οί συνεταιρισμοί άναγνωρίστηκαν πάλι, ύστερα δμως άπό δριμύτατη κριτική τού εμπορικού μικροαστικού πνεύματος πού Εκδηλώθηκε συχνά <^τή δράση τους. Σχετικά μέ τήν εισαγωγή τών μηχανών στή βιομηχανία τό συνέδριο, άν καί δήλωσε πώς οί εργάτες πρέπει νά ποΰν τή γνώμη τους σ' αύτό τό ζήτημα, εκανε μιά παραχώρηση στούς μουτουαλι»τές βεβαιώνοντας δτι «μονάχα μέ συνεταιριστικές ένώσεις καί μέ τήν όργάνωση τής άμοιβαία; πίστης, θά μπορέσει ό παραγωγό; νά γίνει κύριος τών μηχανών·. Οί προυντονιστέ: σημείο>σαν επιτυχία καί στό ζήτημα της άμοιβαίας πίστης γιά τούς έργάτε;. ΙΙαρά τήν ισχυρή άντιπολίτευση κατόρθωσαν πάλη νά χάνουν τή Διεθνή νά ψηφϋαει ύπέρ τ ή ; ίδρυσης έργατικών τραπεζών άνταλλαγή; πού εμελλαν ^ νά απελευθερώσουν τήν Εργασία άπό τήν κυριαρχία τού κεφαλαίου». «Οί προυντονιστές — λέγει ό Στέκλοφ — πέτυχαν στό ζήτημα αύτό τήν τελευταία τους νίκη στή ΔιεθνήΟί προυντονιστές έπαθαν ώστόσο μεγάλη ήττα στό συνέδριο γύρω στό πρόβλημα τής στάΐιης τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν άαέναντι στήν Ιδιοχτησία γενικά καί άπέναντι στήν εγγεια ιδιοχτησία ειδικά. 01 μουτουαλιστές, πού Εκπροσωπούσαν κυρίως τά συμφέροντα τών μικρεμπρόρων καί τών άγροτών, Αντιτάσσονταν αποφασιστικά στήν Εθνικοποίηση της γ ή ; — πρόβλημα πού δέ συζητήθηκε στό Συνέδριο τής Λωζάνη;. Στίς Βρυξέλλε; ' Στό ίδιο Ρργο, σελ. 123. Η7

υιοθετήθηκε μέ 130 ψήφους υπέρ, 4 κατά καί 15 άποχές, μιά άπόφαση γιά τήν Εθνικοποίηση δχι μονάχα τών σιδηροδρόμιον, άλλά καί της καλλιεργήσιμης γης, τών δασών, τών καναλιών, τών δρόμων, τοϋ τηλέγραφου κλπ. Αύτή ύπήρξε μιά καθοριστική ήττα σέ βάρος τών μοντουαλΗπών. Παρά τίς διάφορες παρεκκλίσεις πρός τόν πρσυντονισμό στά πρώτα τρία συνέδρια, ή Διεθνής "Ενωση τών Έργατών ήταν ουσιαστικά δίιως ^παρατηρεί ό Στέκλοφ, πάντοτέ μιά κολλεχτιβίστικη όργάνωση. Αύτό όφείλσνταν κυρίως στήν καθαρή γραμμή πού χάραξε ό Μάρξ στήν «Ιδρυτική Διακήρυξη», σέ .πολλές άποφάσεις καί στήν καθημερινή πολιτική της Διεθνούς. Τό κομμουνιστικό ή κολλεχτιβίστικο πνεύμα δυνάμωσε ύστερα άϊτό τό πρώτο Συνέδριο τής Γενεύης καί έκδηλώθηκε πολύ έντονα στίς Βρυξέλλες. 'Από έδώ καί πέρα οί προυντονιστές θά παίξουν τελείως άσήμαντο ρόλο στή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών. Ή πρώτη Ι σ ^ ρ ή διεθνής Αντιπολίτευση άπέναντι στό μαρξισμό μέσα ,στό Εργατικό κίνημα είχεν Αποτύχει.

Τό δυνάμωμα

τής καπιταλιστικής

Ιπί&εαης

Ό τ α ν Ιδρύθηκε ή Διεθνής, τό Σεπτέμβρη τοΰ 1864, οί καπιταλιστές τής Εύρώκης δέν ίδοσαν Ιδιαίτερη σημασία στήν όργάνωση. Είναι ζήτημα Αν ό Αστικός τύπος μνημόνευσε τήν ΐδρυσή της. Ή Ιδέα μιας διεθνούς όργάνωσης τών έργατών ήταν τόσο καινούργια πού εύκολα μπορούσαν νά υποτιμηθούν οί δυνατό^ίητές της. Μερικά μάλιστα μετριοπαθή άσττικά στοιχεία δπως οί φιλελεύθεροι στήν "Αγγλία καί οί όπαδοί τοΰ Ματσίνι στήν Ιταλία καθώς καί οί Αντιδραστικοί βοναπαρτιο'τές' στή Γαλλία, πίστευαν πώς θά μπορέσουν νά χρησιμοποιήσουν τή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών γιά τούς δικούς τους πολιτικούς σκοπούς. Άλλά μόλις ή Διεθνής Αρχισε τή δράση της τά ΑστικΑ στοιχεία κατΑλαβαν τό λάθος τους. Ή Απογοήτευση ήταν πολύ μεγάλη δσον άφορα τούς βιομηχανικούς έργάτες. Στά πρά/τα χρΑνια τής ύπαρξης τής Διεθνούς κηρύχτηκαν, δπως τονίστηκε, πολλές Απεργίες καί ή Διεθνής τίς καθοδήγησε καί τίς ΕνθΑρρυνε. Λυτό τρόμαξε τούς Εργοδότες πού γιά πρώτη φορά βρίσκονται μπροστά σέ μιά άληθινή διεθνή Αλληλεγγύη τών έργατών τών διαφόρων χωρών. Ανησύχησαν Εξαιρετικά, δταν είδαν πώς μπήκε τέρμα στήν ταχτική τους νά χρησιμοποιούν άπεργοσπάστες «είσαγμέ88

νου; =, ταχτική πού δέν μπόρεσαν πιό ποτέ νά τή* ξαναεφαρμόσουν σέ πλατιά κλίμακα. Ό άντιδραστικός τύπος δέν άργησε ,νά ρίξει τήν εύθυνη στή Λιεθνή γιά δλες τίς απεργίες καί τούς πολιτικούς Αγώνες. "Λρχιοι· νά τήν παρουσιάζει σάν πολιτικό φόβητρο. Ό Γαίκ λέγει: •••Στά χρόνια μεταξύ -τών συνεδρίων τής Γενεύης καί τής Βασιλείας ή Λιεθνή; Αναπτύχθηκε στά ,μάτια της αστικής τάξης σάν τρομερή μυστική δύναμη, καί στά μάτια τού προλεταριάτου, πού αφυπνίζονταν, σάν φορέα; τής επανάστασης πού έπέρχονταν» 1 Ά π ό τότε ύ τύπος διεξήγαγε πλατιά δυσφημιστική καί συκοφαντική ί*κστρατεία ενάντια στή Διεθνή ."Ενωση >τών Ε ρ γ α τ ώ ν διαστρεβλώνοντας κάθε τ η ; ενέργεια. Στή .Γαλλία ή άΐστυνυμία τού Ναπολέοντα τού Γ' άρχισε νά καταδιώκει τά μέλη τή; Διεθνούς, πού στήν πλειοψηφία του; ήταν προυντονιστέ;. Ή κυβέρνηση ισχυρίζονταν π ώ ; ή Διεθνή;, άναμιγνυόμενη στήν πολιτική ζο»ή τ ή ; Γαλλίας, έξέθεσε τά μέλη της σέ δικαστικές διώξει;. Κατά συνέπεια άπό τό Μάρτη τοϋ .1868 ώ ; τόν Ι ο ύ ν η τοϋ 1870 εκδόθηκαν στό Παρίσι -τρεις καταδικαστικές άποφάσει; σέ βάρο; μελών τή; Διεθνούς "Ενωσης τών Εργατών. Ανάμεσα στού; καταδικασμένου; ήταν πολλοί γνωστοί ήγέτες όπως" ό Ταλαίν, ό Βαρλέν, ό Φράνκελ, ό Σεμαλέ, ό Μαλόν, ό Λαντρέν καί ,πολλοί άλλοι. Τιμωρήθηκαν μέ διάφορες ποινές πού έφθαναν ώς Ενα χρόνο φυλάκιση 2 . Στή Γαλλία ή Διεθνής κηρύχτηκε έ-κτσς νόμου. Διττή ήταν ή άρχή τής Αντιδραστικής Επίθεσης, πού λίγα χρόνια άργότερα εθεσε τή Διεθνή "Ενωση τών Ε ρ γατών εκτός νόμου σ" δλη τήν Εύρώπη.

Ή &*άπτυξη τής Λιε&νονς Συνέπεια τ ή ; οίκονομική; καί πολιτικής δράσης τής Διεθνοΰς ήταν ή γρήγορη άνάπτυξή η η ; σέ πολλές χώρε;. ΟΙ δλο καί πιό μεγάλε; άστυνομικέ; διώξει; δέν μπόρεσαν νά σταματήσουν τήν προχωρητική της πορεία. Πολύ σημαντικό στοιχείο ρτήν άνάπτυξή αύτή ήταν ή καθοδήγηση τών Απεργιών πού Εξασφάλισε ή Διεθνής "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν . Στήν Α γ γ λ ί α τό συνέδριο ,τών 1 Γκούσταβ Γαίκ : «Ή Διεθνής», Λειψία, 1904, σελ. 44. * Ένταόν Βιλλετάρ : «Ιστορία τής Διεθνούς», Νιού Χάβεν, 1874, σελ. 182 — 209.

69

Τρεϊντγιούνιονς πού Εγινε στά 1869 κάλεσε δλες τίς ένώσει; νώ προσχωρήσουν σ ι ή Διεθνή "Ένωση 'τών "Εργατών καί πολλά τρεϊντγιούνιονς πού έκτιμοΰσαν τή δράση τής Διεθνούς προσχώρησαν σ' αότήν. Σ τ ή Γαλλία ή Διεθνής είχε Ότά 1869 περίπου 200 000 μέλη 1 . Ό Λοζόφσκυ λέγει: <•Σ3 δλες τίς γωνιές τής Γαλλίας τοπικά συνδικάτα, ένώ&εις Αντίστασης, εταιρείες αλληλοβοήθειας, πολιτικές δμάδες, Απεργοί έργώτες — άντρες καί γυναίκες, — προσχωρούσαν στή Διεθνή "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν » 2 . Στά βιομηχανικά κέντρα τοϋ Βελγίου υστέρα Από ι ί ς άπεργίε; τών έργατών .τής άνθρακοβιομηχανίας καί τής βιομηχανία; έξόρυξη; σίδερου σχηματίστηκαν «πάνω άπό είκοσι* παραρτήματα τή; Διεθνοϋ; "Ενωση; τών Ε ρ γ α τ ώ ν , «άπό τά όποια μερικά είχαν κάμποσε; έκατοντάδε; μέλη/·. Καί ό Στέκλοφ τονίζει, δτι υστέρα άπό τίς νικηφόρες άπεργίες στήν Ελβετία δυνάμωσε πολύ ή έπιροή Της Διεθνούς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν . Μονάχα στή Γενεύη ό άριθμός τών μελών τής Διεθνοϋς αυξήθηκε κατά μερικές χιλιάδες. — Ε κ τ ό ς άπ' αύτό ο*τή Διεθνή προσχιόρησαν μερικά νέα συνδικάτα» 3 . Δέν ύπάρχουν δμως συγκεκριμένα στοιχεία σχετικά μέ τό .συνολικό άριθμό τών μελών τής Διεθνοϋς τήν έποχή εκείνη. Στίς Ενωμένες Πολιτείες ή Διεθνής είχε πολλούς οπαδούς στό νεαρό συνδικαλιστικό Λνημα. Ή Ε θ ν ι κ ή "Ενωση τών Έ ρ γ α τών συμπαθούσε, άπό τήν ΐδρυσή της, άκόμα, στά 1866 τή Διεθνή "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν . Ό Σάϊλβι; (1828 — 1869), ό Τρέβελικ, ό Τζέσεπ, ό Καίμερον καί άλλοι ήγέτε; τών Αμερικάνων εργατών Ανησυχούσαν έξαιρετικά γιά τόν κίνδυνο εισαγωγή; άπεργοσϊχαστών Από τήν Ευρώπη καί ζήτησαν βοήθεια Από τή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών. Ό κίνδυνο; αΰτό; μεγάλωνε μέ τήν ψήφιση άπό τό Κογκρέσο, στά 1864, ένό; νόμου πού έπέ*τρεπε στού; «έργοδό*τες νά β>έρνουν έπί συμβάσει έργάτες άπό τό εξωτερικό καί νά κρατούν τά Εξοδα τής μεταφοράς άπό τά ήμερομίσθια» 4 . Σ τ ά 1867 τό συνέδριο ,τής Ε θ ν ι κ ή ς "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν 'έξέλεξε τόν Ρ. Φ. Τρέβελικ Αντιπρόσωπο .του γιά τό Συνέδριο τή; Διεθνοϋς "Ενωσης τών Έργατών, πού έγινε στή Λωζάνη, άλλά άπό Ελλειψη χρημάτων δέν μπόρεσε νά πάρει μέρος σ' αύτό. Στά 1868 ό γενικός γραμματέας τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών I. Γκ. Έκάριους προσκάλεσε τήν Έ ν θ ι κ ή Έ ν ω σ η τών άμερικά1 Λιούϊς Λ. Λόργουϊν : «Εργασία καί Διεθνισμός», σελ. 46. ' Α. Λοίόφσκυ: «Ό Μάρξ χαί τά συνδικάτα», σελ. 72. * Γκ. Μ. Στέκλοφ: «"Ιστορία της 1ης Διεθνοϋς», π λ 119. * Λιούϊς Λ. Λόργουϊν: «Εργασία καί Διεθνισμός», σελ. 44.

9-)

νων Ε ρ γ α τ ώ ν νά στείλει εναν αντιπρόσωπο στό Συνέδριο τών Βρυξελλών άλλά ή "Ενωση άπάνχησε, ,πώ; δέν είχε οικονομικά μέσα. Σ τ ά 1869 δμως ή Ε θ ν ι κ ή "Ενωση τών Έ ρ γ α π ώ ν Εστειλε τελικά Εναν άντιπρόσωπο στή Διεθνή "Ενωση τών Έ ρ γ α τ ώ ν . Τήν έποχή έχείνη ήταν πολύ περιορισμένα τά οικονομικά μέσα καί ·τής ίδιας τής Διεθνούς. Συχνά Εμειναν άπλήρωτα ό φτωχός μισθός τοΰ γενικού γραμματέα καί τό νοίκι τών γραφείων. Ή παγκόσμια εργατιά επρεπε νά διδαχτεί τή σοβαρή πειθαρχία τή; παροχής γερή; οικονομική; υποστήριξη; <ττό κίνημα τη; καταβάλλοντα; κανονικά τίς συνδρομές. Τήν έποχή αύτή δχι μόνο αύξήθηκε ό άριθμό; τών συνδικάτων μελών τής Διεθνοΰς "Ενωσης ι ώ ν Έργατών, άλλά άνέβηκε καί τό όργανωτικό-πολιτικό της επίπεδο. Οί έργάτες έκαναν γενικά τά πρώτα άβέβαια βήματα γιά μιά ανεξάρτητη πολιτική δράση, αποτινάζοντας τήν κηδεμονία τών αριστερών στρωμάτων τής άστικής τάξης. Σέ πολλές χώρε; τή; δυτικής Ευρώπης αυξήθηκε ό άριθμός τών τμημάτων τής Διεθνοΰς πού άπστελοΰνταν άπό άτομικά μέλη (σέ διάκριση άπό τά συλλογικά μέλη — τ ά συνδικάτα— πού προσχωρούσαν μαζικά). Μιά άρχή άπό τήν άποψη αύτή, είχε γίνει καί στίς Ε ν ω μ έ ν ε ; Πολιτείες. Τόν Ό χ τ ώ β ρ η τού 1897 εγινε τμήμα τής Διεθνούς ή κομμουνιστική Λέσχη της Νέας Υόρκης, πού είχε ιδρυθεί στά 1857 άπό τόν Ε. Α. Ζόργκε καί άλλους καί στά 1869 προσχώρησε στή Διεθνή καί ή Γενική 'Ένοίση τών γερμανών (πού είχε λασσαλικές τάσεις) Στό μεταξύ άρχισαν νά έκδηλώνονται συγκεκριμένες τάσεις γιά τ ή δημιουργία εθνικών εργατικών κομμάτων, πού στά κατοπινά χρόνια Εμελλαν νά γίνουν ή βάση τοΰ πολιτικού έργατικοΰ διεθνισμού. Τό πιό σημαντικό ήταν άπό τήν άποψη αυτή τό πολιτικό κίνημα πού υπήρχε τότε στή Γερμανία μέ τήν καθοδήγηση τοΰ Βίλχελμ Λίμπκνεχτ καί τοΰ "Αουγκουστ Μπέμπελ. Τό κίνημα αύτό Εφθασε στό κατακόρυφο του στά 1869, δταν σχηματίστηκε 'τό πρώτο μαζικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Καί στίς Ενωμένες Πολιτείες έκδηλώνονταν ισχυρές τάσεις γιά μιά άνεξάρτητη πολιτική δράση τής Εργατικής τάξης. Ή Ε θ ν ι κ ή "Ενωση τών Έ ρ γ α 1 Τζών Ι \ Κόμμον; : «Ιστορία τή; αμερικανική; βιομηχανική; κοινωνίας, τόμ. 9, Κλήβελαντ, 1910, σελ. 337.

1 Ψίλιπ Σ. Φόουνερ : < Ιστορία τοΰ έργατικοΰ κινήματος», τόμ.

1ος, σελ. 413—414.

91

τών άποφάσισε στά συνέδρια της τοΰ 1866 καί 1867 νά σχηματίσει Ινα έθνικό έργαΓπκό κόμμα καί στά 1868 Ιδρύθηκε τό Εθνικό Εργατικό κόμμα τών μεταρυθμίσεων, πού ή ζωή του ήταν σύντομη. ΣΚήν Αγγλία δμως οί έργάτες, δν καί έπαιρναν ένεργό μέρος στούς συνδικαλιστικούς άγώνες, Εκδήλωναν ώστόσο λίγο Ενδιαφέρον γιά τό σχηματισμό ένός σοσιαλδημοκρατικού ή Εργατικού κόμματος. Εξακολουθούσαν νά διατηρούν τή συμμαχία μέ τό φιλελεύθερο κόμμα, μιά λαθεμένη συμμαχία πού στηριζόταν στή γρήγορη άνάπτυξη τήν έποχή έκείνη τοϋ άγγλικοϋ καπιταλισμού.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

»

Ο ΜΠΑΚ0ΥΝ1Ν1ΣΜ0Σ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ

. ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ

(1869)

Τ , 4° Συνέδριο τής 1ης Διεθνούς συνήλθε στή Βασιλεία Απ' τίς 6 ώς τίς 12 τού Σεπτέμβρη 18691 Τό κίνημα βρίσκονταν σέ Αποφασιστική' Ανοδο. Τό χύμα τών Απεργιών συνεχιζόταν Αγκαλιάζοντας τούς Ανθρακωρύχους τής Ούαλίας, τούς ύφαντουργούς της Νορμανδίας, τούς έργάτες τής μεταξοβιομηχανίας τής Λυών, τούς οικοδόμους τής Γενεύης καί πολλές Αλλες όμάδες έργατών στήν Αγγλία, τό Βέλγιο, τή Γαλλία, τήν "Ολλανδία, τήν Ελβετία καί τίς Ενωμένες Πολιτείες. Σ° δλους αύτούς τούς Αγώνες τ ά μέλη της Διεθνοΰς Επαιζαν ήγετικό ρόλο. Αύτό είχε σάν συνέπεια ή Διεθνής "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν νά Εξακολουθεί, νά Αναπτύσσεται γρήγορα. Ή γαλλική Αστυνομία στά 1870 ύπολόγιζε τόν Αριθμό τών μελών τής Διεθνοΰς ώς έξης : Γαλλία 433 785, Ε λ β ε τία, 45 000, Γερμανία 150 000, Αύστρο-ούγγαρία 100 000, Μεγάλη Βρετανία (250 παραρτήματα) 80 000, Ι σ π α ν ί α 2728 Στίς έφημερίδες δημοσιεύονταν φανταστικοί Αριθμοί γιά τόν άριθμό τών μελών τής Διεθνοΰς, πού Εφτανε, σύμφωνα μέ όρισμένα στοιχεία, τά 7 000 000. Ό πραγματικός Αριθμός τών μελών ήταν πολύ μικρότερος, Αλλά, δυστυχώς, λείπουν Ακριβή Επίσημα στοιχεία. Σέ πολλά μέρη ό Εργατικός τύπος άναπτυσσάταν γρήγορα. Στά 1870 ύπήρχαν σ' δλη τήν ήπειρο 29 περίπου Εντυπα πού ύποστήριζαν τή Διεθνή 2 . Σ)τό συνέδριο πήραν μέρος 76 Αντιπρόσωποι: Γαλλία 26, Ελβετία 22. Γερμανία 10, Βέλγιο 5, Αύστρία 2, Ι σ π α ν ί α 2, Ι τ α λία 1, Ενωμένες Πολιτείες 1, καί 7 μέλη τοΰ Γενικού Συμβουλίου. Ό Μάρξ δέν παραβρέθηκε ούτε αύτή τή φορά. Ό Αμερικάνος Αντιπρόσωπος ήταν ό Γ. 'Κ. Κάμερον, πού Εκπροσωπούσε τήν 1 Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τής 1ης ΔιεΟνοΰ;», σελ. 148. * Έντμόν Βιλλετάρ : «Ιστορία τής Διεβνοΰ;·, σελ. 126.

93

Ε θ ν ι κ ή "Ενωση τών Έργατών. Υπερβάλλοντα; σημαντικά τή δύναμη της όργάνοισή; του όταν Ισχυρίστηκε πώς Εκπροσωπεί 800 000 μέλη, ό Κάμερον δήλωσε στό συνέδριο: <=οί φίλοι σας Από τό νέο κόσμο Αναγνωρίζουν τό κοινό συμφέρον τών παιδιών τής εργασίας δλου τοΰ κόσμου καί είναι βέβαιοι δτι πλησιάζει ό καιρό; πού θά σχηματίσουν κι αύτοί ένιαίο μέτωπο» Ό Κάμερον ννδιαφερόταν νά άρχίσει ή Διεθνής "Ενωση τών Έργατών μιά κινητοποίηση γιά νά εμποδίσει τήν «εισαγωγή» άπεργοσπαστών στίς Ενωμένες Πολιτείες. "Υστερα άπό επιμονή του ή Λιεθνής "ίδρυσε ενα γραφείο μετανάστευση;, άλλά τό γραφείο αύτό δέν Ρ.ταΐϊε σημαντικό ρόλο. "Ολα αύτά Εδειχναν τήν ισχυρή τάάη, πού υπήρχε στήν έθνίκη ένωση τών έργατών γιά προσχώρηση στή Διεθνή. 'Αφοΰ άκουσε τόν Κάμερον τό Σΐ'ΐίδριο τ ή ; Ε θ ν ι κ ή ; "Ενωση; τών Έ ρ γατών τοϋ 1870 ^διακήρυξε δτι Αποδέχεται τίς Αρχές τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών καί πώς ελπίζει νά προσχωρήσει σ' αύτήν σέ μιά δχι πολύ μακρυνή μέρα» 2 . 'Λλλά αύτό δέν Εγινε. Ό Σάΐλβις δοκιμασμένο; διεθνιστή;, είχε πεθάνει τόν Ιούλη τοΰ 1869 καί αύτό αποτέλεσε γερό χτύπημα γιά ιούς όπαδούς τής προσχώρηση; τής Ε θ ν ι κ ή ; "Ενωση; τών Έργατών στή Διεθνή.

—τί; 18 Αύγουστου 1869 τό Γενικό Συμβούλιο τ ή ; Διεθνοΰ; "Ενωσης τών Έργατών Εστειλε ατή ν Ε θ ν ι κ ή "Ενωση τών Έργατών συλλυπητήριο γράμμα, υπογραμμένο ανάμεσα σ' Αλλους καί άπό τόν Μάρξ, δπου γινόταν μιά ύψηλή εκτίμηση τοΰ Σάίλβις σάν αγωνιστή τ ή ; υπόθεσης τής εργατικής τάξη;, καί εκφράζονταν ή λύπη γιά τήν απώλειά του 3 . Τό Δεκέμβρη τοϋ 1869 ή εθνική "Ενωση τών έγχρωμων έργατών ψήφισε άπόφαση σχετικά μέ τήν άποστολή άντιπροσώπου στό συνέδριο τ ή ; Διεθνοΰ; "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν πού θά συνερχόταν στά 1870, Αλλά, δπω; θά δοϋμε, τό συνέδριο αύτό δεν συνήλθε 1 Τό αναφέρει ό Μπερνστάϊν στό «Επιστήμη καί Κοινωνία», αρ. 1 τοϋ 1951.

3 'Γ'ζών Ι>. Κόμιιενς: Ιστορία τής Αμερικανικής βιομηχανικής κοινωνίας», τόμ. 9, σελ. 339.

3 Φιλι.τ Σ. Φόουνερ : «Ιστορία τοΰ Έργατικοΰ Κινήματος·, τόμ. 1, σελ. 412. » «Ρτοοεβίΐίπβί οΓ ΟΊΕ ΟοΙοΓβά ΝβΙίοπβΙ Ι.31>ΟΓ ΟοπνβπΙίοη», Δεκέμβριος 1869, ΜβϊΗΐηβΙοη, ϋ . Ο., 1870.

94

01 ' Αϊζεναχιχοί Έ ν α σημαντικό γεγονός τοϋ Συνεδρίου τής Διεθνούς πού συνήλθε στή Βασιλεία ήταν ή Εμφάνιση μιάς ισχυρής γερμανικής άντιπροσωπείας, πού άποτελοϋνταν άπό δέκα μέλη, άνάμεσα στά όποια ήταν ό Λίμπκνεχτ, ό Ρίτινγκχάουζεν, ό Μπέκερ καί ό Χές. Αύτοί Εκπροσωπούσαν τό έργατικό σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, τό πρώτο, άληθινό σοσιαλιστικό κόμμα πού προσχώρησε στή Διεθνή. Ή όργάνωση αύτή πού τήν καθοδηγούσαν κυρίως ό Λίμπκνεχτ καί ό Μπέμπελ είχε συστηθεί στό "Αϊζεναχ τής Γερμανίας ένα μήνα νωρίτερα, τόν Αύγουστο τοϋ 1869 υστέρα άπό προπαρασκευαστική Εργασία κάμποσων χρόνων. Τό νέο κόμμα ονομαζόταν συνήθως «άϊζεναχικοί». Ό Βίλχελμ Λίμπκνεχτ — 1826 — 1900 — γεννήθηκε στό Γκίσσεν τής Γερμανίας καί ήταν καθηγητής. "Από τά νεανικά του άκόμα χρόνια έγινε ρεπουμπλικάνος καί πήρε ένεργό μέρος στήν Επανάσταση τοϋ 1848 στή Γερμανία. °Αφοϋ φυλακίστηκε καί εξορίστηκε κάμποσες φορές άπό τή Γερμανία ό Λίμπκνεχτ δούλεψε 13 χρόνια στό Λονδίνο μαζί μέ τόν Μάρξ καί διαμορφώθηκε σέ κομμουνιστή. Ό Λίμπκνεχτ επέστρεψε στή Γερμανία στά 1861 καί άρχισε άμέσως νά δουλεύει στό νεαρό εργατικό κίνημα. "Αναδείχτηκε σέ Επιφανή ήγέτη τής γερμανικής Εργατικής τάξης. Ό Λίμπκνεχτ πού ήταν συνεργάτη; τοΰ Λασσάλ καί πατέρας τοϋ Κάρλ Λίμπκνεχτ, έγραψε πολλές μπροσούρες καί βιβλία καί ήταν γιά πολύν καιρό βουλευτής στό Ράϊχσταγ. Ό Αύγουστος Μπέμπελ (1840 — 1913) γεννήθηκε κοντά στήν Κολωνία τής Γερμανίας άπό οικογένεια ύπαξιωματικοΰ τοΰ πρωσικοΰ στρατού. "Εγινε τορναδόρος καί μπήκε στήν όργάνοιση τοΰ Λασσάλ. Μέ τήν Επίδραση τοΰ Λίμπκνεχτ, ό Μπέμπελ έγινε μαρξισνής. Καί οί δυό Αντιτάχθηκαν Ενεργά στόν αύστροπρωσικό πόλεμο τού 1866. Λαμπρός ρήτορας ό Μπέμπελ άπόχτησε πολλούς οπαδούς. Τό πιό γνωστό του βιβλίο είναι « Ή γυναίκα καί ό σοσιαλισμός». Ό Μπέμπελ κα\όρθο>σε μαζί μέ τόν Λίμπκνεχτ νά ενώσει τί; Εργατικέ; όργανώσει; στό "Αϊζεναχ, πράγμα πού Αποτέλεσε τήν άρχή τή; γερμανική; σοσιαλδημοκρατία;. Πάνω άπό 40 χρόνια ό Μπέμπελ βρίσκονταν Επικεφαλή; τοϋ Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Τό Επαναστατικό πνεΰμα τοΰ νεαροΰ σοσιαλιστικού κόμματος βρήκε τήν εκφρασή του σ* ένα λόγο πού Εκφώνησε ό Λίμπκνεχτ στά 1869 καί γιά τόν ύποϊο στάλθηκε στή φυλακή. Ό Λίμπκνεχτ 95

είπε : ' Ό σοσιαλισμός δέν αποτελεί πιά θεωρητικό πρόβλημα, άλλά πρόβλημα εξουσίας. Δέ μπορεί νά λυθεί στή Βουλή, άλλά μονάχα στό δρόμο, στό πεδίο τοΰ άγώνα, δπως καί κάθε άλλο πρόβλημα εξουσίας» Ή ίδρυση, δμως, τοΰ σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού κόμματος στό "Αίζεναχ δέν Ενωσε τή γερμανική εργατική τάξη. Ή όργάνωση τοΰ Λασσάλ, ή Γενική "Ενωση τών Γερμανών Έργατών, μέ τή θεωρία της γιά τούς έπιχορηγούμενου; άπό τό κράτος συνεταιρισμούς, εξακολουθούσε άκόμα νά υπάρχει ύπό τήν καθοδήγηση τοΰ Σβάϊτσερ. πού έγινε άρχηγός τής όργάνωση; ύστερα άπό τό θάνατο τού Λασσάλ. Άνάμεσα στί; δυό όμάδε; γίνονταν σφοδρές συζητήσεις καί ό Μάρξ επενέβηκε πολλέ; φορές ενάντια στόν Σβάϊτσερ, πού τόν όνόμαζε -αιρετικό-. Οί λασσαλικοί πού είχαν πολλού; οπαδού; στή Γερμανία, τήν Αυστρία, τή Βοημία καί τίς Ε ν ω μ έ ν ε ; Πολιτείες, κάθονταν παράμερα άπό τή Διεθνή 2 .

Ο Μηακονην μπαίνει ατι) Ενωαη τών ' Κβγατών

Ιι/ιΊνΓ/

"Ενα άλλο εξαιρετικά σημαντικό γεγονός τοΰ Συνεδρίου τή; Βασιλείας ήταν ό ερχομό; τού Μπακούνιν σάν άντιπροσώπου. Ό Μπακούνιν συνάντησε γιά πρώτη φορά τόν Μάρξ στά 1864 καί υποσχέθηκε δτι θά ύποστηρίξει τή Διεθνή. Άλλά άντί νά τήν υποστηρίξει άρχισε νά σχηματίζει μιά χωριστή όργάνο>ση στήν 'Ιταλία. Άργότερα πήγε στήν Ελβετία, δπου προσχώρησε στό Σύνδεσμο γιά τήν Ειρήνη καί τή Λευτεριά, πού ήταν μιά άστική όργάνιοση καί εκλέχτηκε μέλο; τής κεντρική; εκτελεστική; τη; επιτροπής. Στά 1868 ό Μπακούνιν αποχώρησε άπό τό Σύνδεσμο, άλλά άντί νά μπει στή Διεθνή αύτό; καί οί όμοϊδεάτες του ίδρυσαν 'τή Συμμαχία τής κοινωνική; δημοκρατία;, πού είναι γνωστή σέ συντομία σά Σ υ μ μ α χ ί α · 3 . Σ ' αύτήν τήν όργάνωση ό Μπακούνιν άνάπτυξε τό ύπερεπαναστατικό του πρόγραμμα. Κήρυξε άμέσοις άμείλιχτο πόλεμο ένάντια στό θεό καί τό κράτος. Ζήτησε νά καταργηθούν άμέσω; δλες οί θρησκευτικέ; λατρεϊε; καί νά εγκαθιδρυθεί ή κυριαρχία τής έπι1 Βίλχελμ Λίμπκνεχτ : «Γιά τήν πολιτική θέση τής Σοσιαλδημοκρατίας», Βερολίνο, 1893, σελ. 14. * Φράντ; Μέρινγκ : <Κάρλ Μάρξ».

•1 Δ. Ριαζάνω<( : «Κάρλ Μάρξ καί Φοίντριχ "Ενγκελς». σελ. 182.

96

στήμης. Τάχθηκε ύπέρ της «πολιτικής, οικονομικής καί κοινωνικής ισότητας τών τάξεων» (όχι γιά τήν κατάργηαή τους). Ζήπησε ιήν κατάργηση τοΰ κληρονομικού δικαιώματος. Ισχυρίστηκε πώς είναι άνάγκη νά άποριφθεί «κάθε είδους πολιτική δράση έχτός άπό Εκείνες πού άμεσος σκοπός τους είναι ό θρίαμβος τής ύπόθεσης τών Εργατών στόν άγώνα τους ένάντια στό κεφάλαιο» καί νά Εξασφαλιστεί « Ή έκούσια γενική Ενωση δλα>ν ι ώ ν τοπικών Ενώσεων» Γιά τήν πραγματοποίηση αύιυύ τού προγράμματός του ό Μπακούνιν ύπολόγιζε κυρίως στούς διανοούμενους, τούς φοιτητές καί τό <κουρελοπρολεταριάτο ( ί υ Γ η ρ 6 Π ρ Γ θ 1 ε ΐ 3 Π 3 ΐ ) . Καταδίκαζε όλόκληρη σχεδόν τήν Εργατική τάξη όνομάζοντάς την συντηρητική Εργατική άριστοκρατία. Χωρίς νά φειδωλεύεται τά λόγια ό Μάρξ Επιτέθηκε άποφασιοΊκκά Ενάντια στό πρόγραμμα τοϋ Μπακούνιν. Ό Μάρξ όνόμασε τό πρόγραμμα αύτό «συνονθύλευμα» Απαρχαιωμένων κοινοτυπιών, κενής φλυαρίας, κομπολόι Επιτηδευμένων Εννοιών πού προκαλούν άνατριχίλα, χυδαίο αυτοσχεδιασμό πού δέν Επιδιώκει άλλο τίποτε άπό τήν πρ.>σκαιοη ε ν τ ύ π ω σ η . . . » 2 καί συνεχίζει με άκόμα μεγαλύτερη όρμή : «Τό πρόγραμμά του ήταν Ινα Επι π ό λ α ι ο σ τ ά β ι α σ τ ι κ ά ά π ό δω καί κ ε ι μαζεμένο ά ν α κ ά . τ ω μ α : Ι σ ό τ η τ α τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν ( ! ) κατάργ η σ η τοΰ κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ο ύ δικαιώματος σάν ά φ ε τηρία τοΰ κοινωνικού κινήματος (σαίν-αιμονι«ή άνοησία), άθείσμός πού έπιβάλλεπαι στά μέλη σά δόγμα κλπ.». Γενικά ή «Συμμαχία» δυνάμωσε στίς χώρες μέ λιγότερο άναχτνγμένη βιομηχανία, — Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, γαλλική Ε λ β ε τία κλπ. — δπου Ισχυρός πρόδρομός της ήταν τό προυντονικό κίνημα. Ή «Συμμαχία» τού Μπακούνιν δημιούργησε Επίσης διακλαδώσεις στή Ρωσία καί τίς Ενωμένες Πολιτείες. Ή στιγμή ήταν ευνοϊκή γιά Ενα κίνημα σάν τοΰ Μπακούνιν. Ή γενική πολιτική κατάσταση στήν Εύρώπη ήταν δσο δέ γίνεται άβέβαιη. Ή τάξη τών καπιταλιστών Απομάκρυνε βαθμιαία, στό δρόμο της πρός την Εξουσία, τά πολιτικά ύπολείμματα τοΰ φεουδαρχισμοΰ καί ή Εργατική τάξη πού άναπτυσσόταν γρήγορα Εκανε τά πρώτα άβέβαια βήματα πρός Ενα ταξικό πρόγραμμα καί μία ταξική όργάνωση. Ε π ε ι δ ή οί Εργάτες, ήταν άκόμα πολύ καθυστερημένοι ιδεολογικά καί χο:^ίς πείρα στήν ταχτική τής ταξι/κής πάλης, πολλοί άπ' αύ-

1 ?

7—880

Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τής 1ης Διεθνούς», σελ. 154 — 155. Τό Αναφέρει ό Φράντς Μέρινγκ στό Εργο το» «Κάρλ Μάρξ».

97

τούς πίστευαν εύκολα στό «σύντομο δρόμο» απελευθέρωσης πού κήρυχνε ό Μπακούνιν. Ό Μπακούνιν καί οί συνεργάτες του, πού Εβλεπαν τό γρήγορο άνέβασμα τοΰ κύρους τής Διεθνούς άνάμεσα στίς μάζες καί καταλάβαιναν δτι θά τούς προσφέρει γόνιμο Εδαφος γιά τή ζύμωση τους, ζήτησαν τό Σεπτέμβρη τού 1868 νά γίνει δεχτή ή «Συμμαχία» τους α.ά συλλογικό μέλος στή Διεθνή. Άλλά τό Γενικό Συμβούλιο άρνήθηκε. Προτείνοντας νά μποΰν τά μέλη τής <• Συμμαχίας», στή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών κατά τομείς, ό Μπακούνιν δέχθηκε νά διαλύσει τήν όργάνωσή τον. Στήν πραγματικότητα δμως έξακολούθησε νά υπάρχει καί νά λειτουργεί σέ διάφορες χώρες. Ή τ α ν μιά μισομνστική όργάνωση μέ Ενα μηχανισμό έσωτερικοΰ έλέγχον πού Αποτελούνταν άπό στελέχη μέ ειδική εξουσιοδότηση.

01 μαρξιστές

καί οί μττακοννινιοτίς

οτή

ΒαπιΧεία

Ό Μπακούνιν πήγε στό Συνέδριο τής Βασιλείας σάν μέλος τής γαλλικής άντιπροσωπείας, καί ειδικά σάν άντπρόσωπος τών έργατών τής μεταξουργίας τή; Λυών. Ό Μπακούνιν οντα; αποφασιστικός καί πολύ ικανός άγωνιστή; δέν άργησε νά κάνει αισθητή τήν παρουσία του. Ωστόσο βρέθηκε νά ψηφίζει μαζί μέ τούς μαρξιστές στό πρόβλημα τού δικαιώματος τή; κοινωνία; νά κοινωνικοποιήσει τή γή. Τά ύπολείμματα τών προυντονιστών ι:*χαν Ανακινήσει πάλι τό στοιχειώδε; αΰτό πρόβλημα, τόσο σημαντικό γι* αύτού;, άλλά ή συντριπτική πλειοψηφία τού συνεδρίου τάχθηκε ένάντια στη συζήτησή του. "Ενα άλλο σπουδαίο πρόβλημα δπου τό συνέδριο δε χωρίστηκε σέ φράξιε; ήταν τό πρόβλημα τών συνδικάτων. Τό συνέδριο πήρε όμόφωνα άπόφαση πού υπογράμμιζε έντονα τήν άνάγκη τών συνδικάτων καί τή; Αποκατάστασης διεθνών σχέσεων μεταξύ του;. Ή άπόφαση άνέθεσε στό Γενικό Συμβούλιο νά Εργαστεί γιά τή δημιουργία £ μιά; διεθνοϋ; όργάνοισης τών συνδικάτων», σκοπός πού δέ θά έπιτευχθεί παρά μισό αιώνα αργότερα Αναπτύσσοντας τήν είσήγηση τής ίπιτροπής ό γάλλος άντιπρόσωπος Πεντύ χάραξε τήν εικόνα τής κοινωνίας πού θά άντικαταστήσει τόν -καπιταλισμό καί πού τή διάρθροισή της θ' άποτελέσουν, κατά τή γνώμη του, τά συνδικάτο.- Μέ τήν είσήγηση αυτή 1

Α. Λοζόφσκυ : «Ό Μάρξ καί τά συνδικάτα», σελ. 182.

98

γεννήθηκε στούς κόλπους τής Διεθνούς μιά άλλη αίρεση ή Ιδεολογική παρέκκλιση πού μέλλονταν νά δημιουργήσει μεγάλες δυσκολίες : ό άναρχοσυνδυκαλισμός. Σοβαρότερες συγκρούσεις άνάμεσα στούς μαρξιστές καί τούς μπακουνινιστές προηγήθηκαν στό συνέδριο γύρω άπό δύο σημεία. "Η πρώτη σύγκρουση Εγινε δταν οί έλβετοί άντιπρόσωποι, υποστηριζόμενοι άπό τόν Λίμπκνεχτ καί άλλους γερμανούς Αντιπροσώπους, πρότειναν νά ψηφίσει τό συνέδριο ύπέρ τής άμεσης άσκησης τής νομοθετικής Εξουσίας άπό τό λαό (πρωτοβουλία καί δημοψήφισμα). Αύτή ή πρόταση έρχονταν σέ άντίθεση μέ μιά άπό τίς βασικές άρχές τών μπακουνινισιών—τό Απαράδεχτο όποιουδήποτε είδους μερικών πολιτικών μεταρυθμίσεων — καί τής έπιτέθηκαν σφοδρά. Ή συζήτηση τοϋ προβλήματος άναβλήθηκε γιά άργότερα, άλλά λόγω τής βιασύνης του τό συνέδριο δέν Ασχολήθηκε πιά μ' αύτό. Τό έπεισόδιο προκάλεσε μεγάλη ένταση Ανάμεσα στίς φράξιες στό συνέδριο. ' Ή δεύτερη μεγάλη σύγκρουση Εγινε στό πρόβλημα τοϋ κληρονομικού δικαιώματος. Αύτό ήταν Ενα άπό τά προσφιλή θέματα τοΰ Μπακούνιν. Παρουσίασε στό συνέδριο Ενα σχέδιο άπόφασης καί ζήτησε άπό τούς άντιπροσώπους νά ψηφίσουν ύπέρ -τής Αμεσης καί όλοκληρωτικής κατάργησης τοϋ κληρονομικού δικαιώματος. Ή κατάργηση τού δικαιώματος αύτοϋ παρουσιαζόταν στήν πραγματικότητα σάν νά άπστελοϋσε τόν ίδιο τό σκοπό τής Επανάστασης. Στό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» πού είχε γραφεί 20 χρόνια πρωτύτερα, ό Μάρξ είχε βάλει τό ζήτημα μέ τήν Εννοια, δτι τό προλεταριάτο άφοΰ πάρει τήν Εξουσία «θά χρησιμοποιήσει τήν πολιτική του κυριαρχία γιά ν* Αποσπάσει βαθμιαία Από τήν Αστική τάξη δλα τά κεφάλαια, γιά νά συγκεντρώσει δλα τά Εργαλεία παραγωγής στά χέρια τοΰ κράτους, δηλ. τοΰ προλεταριάτου, πού είναι όργανωμένο σάν κυρίαρχη τάξη» Σ ά μέσο γιά τήν πραγματοποίηση αύτή; τής άπαλλοτρίωσης καί της κοινωνικής άναδιοργάνωσης, τό «Μανιφέστο» πρότεινε Επειτα δέκα μεταβατικά μέτρα άπό τά όποια τό τρίτο στόν κατάλογο ήταν « Ή κατάργηση τοΰ κληρονομικού δικαιώματος» 2 . Αύτή ήταν ή γενική, γραμμή τής είσήγησης πού. Εκανε τό Γενικό Συμβούλιο στό συνέδριο. Τόνιζε δτι τό κληρονομικό δικαίωμα δντας Αποτέλεσμα καί δχι αίτία τοΰ καπιταλιστικού συστήματος δέν μπορούσε νά γίνει άφετηρία 1 Μάρξ, "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, τόμ. 1ος, Γκδ. τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ, σελ. 42 — 43. * Στό Ιδιο Εργο, σελ. 43.

99

γιά τήν κατάργηση τοΰ καπιταλισμού καί δτι κάθε παρόμοια απόπειρα θά ήταν οχι μονάχα λανθασμένη θεωρητικά, άλλά καί πραχτικά άντιδραστική. "Υστερα άπό μακρές καί πεισματώδεις συζητήσεις μπήκε σέ ψηφοφορία ή απόφαση τοΰ Γενικού Συμβουλίου μέ άποτέλεσμα : 19 ψήφοι υπέρ, 37 κατά, 6 άποχές, καί 13 άπόντες. Ή ψηφοφορία γιά τήν άπόφαση τοΰ Μπακούνιν έδωσε : 32 ψήφους υπέρ, 23 κατά, άποχές 13, 7 άπόντες Αύτή ή νίκη τοΰ Μπακούνιν μετάτρεψε τή «Συμμαχία» του σέ «έντρο ένωσης δλων τών άντιπολιτευόμενων στοιχείων τής Διεθνοΰς.

7ο ιρλανδικό

πρόβλημα

Τό ιρλανδικό πρόβλημα άν καί δέν τέθηκε επίσημα στό Συνέδριο τής Βασιλείας επαιξε σπουδαίο ρόλο -στή ζωή τής Διεθνοΰς. "Εδοσε τή δυνατότητα νά γίνει ή Επεξεργασία τής πολιτικής σχετικά μέ τίς σχέσεις άνάμεσα στίς άποικιακές χώρες καί τίς δυνάμεις πού τίς καταδυναστεύουν, σχέσεις πού ώς τίς μέρες μας είχαν τήν πιό μεγάλη σημασία γιά τό παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Εφτακόσια χρόνια ό ιρλανδικός λαός διεξήγαγε ίνα γεμάιο αυταπάρνηση άγώνα Ενάντια στήν προσπάθεια τής κυβερνώσας άγγλικης τάξης νά ύποδουλώσει πέρα γιά πέρα τήν Ιρλανδία. Ό άγώνας αύτός στό πέρασμα τών αιώνων όδήγησε σέ πολλές εξεγέρσεις, άπό τίς όποιες οί πιό σημαντικές ήταν οί Εξεγέρσεις τοΰ 1641, 1798, 1848 καί 1867. Άργότερα ή Ιρλανδία έμελλε νά γνωρίσει οα άλλες Εξεγέρσεις, συμπεριλαμβανομένων καί τών Εξεγέρσεων του 1916 καί 1921 Ιως δτου μπορέσει, τελικά νά πετύχει, στά 1923 μιά μερική καί κολοβωμένη άνεξαρτησία \ Τό Ιρλανδικό πρόβλημα Επιβλήθηκε μέ Ιδιαίτερη δύναμη στό πολιτικό πεδίο στήν περίοδο μέ τήν όποία άσχολούμαστε, &στερα άπό τό φόνο ένός άστυνομικοΰ στό Μάντσεστερ «ατά τή διάρκεια μιάς άπόπειρας τής όργάνωσης τών φαβιανών γιά τήν άπελευθέρωση μερικών ιρλανδικών πολιτικών κρατουμένων. "Υστερα άπ' αύτό έχτελέστηκαν στίς 23 τοΰ Νοέμβρη 1867 τρεις ηγέτες τής όργάνο»ης τών φαβιανών : Ό Ά λ λ ε ν , ό Λάρκιν καί ό Ο' Μπράϊεν. Ά π ό τήν έποχή άκόμα τοΰ χαρτιστικοΰ κινήματος ό Μάρξ ύποστήριξε τό αίτημα τής παραχώρησης άνεξαρτησίας στήν Ίρλαν1 2

Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τής πρώτης Λιεθνοϋς», σελ. 144. Α . ,ΐ3<:Ιί5οη : ΊΓΘΙ»Π(1 : ΗΘΓ Ο Ν Η » , Νέα Ύόρν.η, 1 9 4 7 .

Τ.

ιοη

Αία. Μέ πρωτοβουλία του στά 1866 τό Γενικό Συμβούλιο ξστειλε στόν ύπουργό τών Εσωτερικών Σερ Τζώρτζ Γκρέϋ, μιά Αντιπροσωπεία γιά νά διαμαρτυρηθεί ένάντια στίς βιαιότητες πού διαπράττονταν κατά τοΰ Ιρλανδικού λαού. Ή άντιπροσωπεία δμως δέν Εγινε δεχτή "Επίσης μέ πρωτοβουλία τοϋ Μάρξ στά 1869 τό Γενικό Συμβούλιο ύποστήριξε Ενεργά τό- κίνημα γιά τήν άμνήστευση τών Ιρλανδών πολιπικών κρατουμένων 2 . Ό "Οτζερ, ό "Απλγκάρθ κάί άλλοι άγγλοι συντηρητικοί συνδικαλιστές ήγέτες ύποστήριξαν μέ πολύ διφορούμενο τρόπο τή γενική γραμμή τοϋ Μάρξ στό Ιρλανδικό πρόβλημα. "Υστερα άπό συζητήσεις στά τέλη τοϋ 1869 ό Μάρξ είπε, δτι «καθήκον τής Διεθνοΰς είναι νά τοποθετήσει παντού τή σύγκρουση μεταξύ Α γ γ λ ί α ς καί "Ιρλανδίας σέ πρώτο έπίπεδο καί νά πάρει παντού άνοιχτή θέση ύπέρ τής Ιρλανδίας» 3 . Μελετώντας πολύν καιρό τό Ιρλανδικό πρόβλημα ό Μάρξ πείστηκε, δτι «ή Ιρλανδία είναι τό φρούριο τών άγγλων άριστοκρατών γαιοκτημόνων» καί δπι «ή Ιρλανδία είναι, έπομένως τό μέσο πού μ" αύτό ή άγγλική Αριστοκρατία διατηρεί τήν κ υ ρ ι α ρ χ ί α της στήν ίδια τήν Α γ γ λ ί α » . Υπόδειξε δτι ή διάσπαση μεταξύ τών Ιρλανδών καί τών Αγγλων έργατών έξασθενεΐ Επικίνδυνα τό Εργατικό κίνημα καί βεβαίωσε πώς ό Αγγλος Εργάτης «Εχει θρησκευτικές, κοινωνικές καί Εθνικές προκαταλήψεις Ενάντια στόν ιρλανδό Εργάτη» καί πώς «ό Ιρλανδός Εργάτης τόν πληρώνει μέ τό ίδιο νόμισμα καί μέ τόκο». Ό Μάρξ Εφθασε στό συμπέρασμα (καί τό Γενικό Συμβούλιο τό δέχτηκε) δτι «ιδιαίτερη καθήκον τοϋ Κεντρικοί* Σ'.<μβουλίου τοΰ Λονδίνου είναι νά ν.ΐ'.νει τοί>; Αγγλους Εργι': ιες νά καταλάβουν πώς γι* α ύ τ ο ύ ς ή έ θ ν ; κ ή Α π ε λ ε ι: Φ Γ ρ <· σ ι; τ ή ς Ι ρ λ α ν δ ί α ς δεν .-[ναι Ενα Αφηρημένο πρόβλημα δι*<«ι(κ?υνης ή Ανθρωπιστικών αισθημάτων άλλά πρωταρχική προϋπόθεση τής δικής τους Απελευθέρωση;» 4 . Ή βασική πολιτική γραμμή πού Επεξεργάστηκε ό Μάρξ στό ιρλανδικό πρόβλημα Ισχύει όλοφάνερα καί στήν Εποχή μας γιά τόν Αγώνα τών Αποικιακών λαών, πού ύποστηρίζονται Από τούς έργάτες τών καπιταλιστικών χωρών, Ενάντια στόν ιμπεριαλισμό (βλέπε τό κεφάλαιο 34). Μισό αΙώνα άργότερα ό Λένιν Εκτίμησε πολύ τήν πολιτική αύτή. Σ ' Ενα του Αρθρο γιά τό δικαίωμα τών λαών 1

Γκούσταβ Μάρξ καί Μάρξ καί • Στό ίδιο

5 3

Γαίκ : « Ή Διεθνής», σελ. 65. "Ενγκελς, Εκλογή Αλληλογραφίας, σελ. 265. "Ενγκελς : «Γράμματα στούς Αμερικάνους», σελ. 79. Εργο, σελ. 77, 79.

101

γιά αυτοδιάθεση ό Λένιν τόνισε δτι ή πολιτική τοϋ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς στό ιρλανδικό πρόβλημα Αποτελεί πειστικό παράδειγμα πού διατηρεί ώς σήμερα τή μεγάλη του πραχτική σημασία, σχετικά μέ τή στάση πού πρέπει νά υΙοθετήσει άπέναντι στό έθνικοαπελευθερωτικό κίνημα τό προλεταριάτο τών έθνών πού καταδυναστεύουν Αλλους λαούς.

"Εκρηξη

τον γαλλοπρωσιχον

πολέμου

01 δέκα μήνες πού πέρασαν Αίιό τό Συνέδριο τής Βασιλείας ώς τήν Εναρξη τοΰ γαλλοπρωσικοΰ πολέμου ήταν μιά περίοδος μεγάλων έλπίδων καί συνεχούς Ανάπτυξης τής Διεθνούς. Στά διάφορα ντοκουμέντα καί Αποφάσεις της ή όργάνωση κατόρθωσε νά βάλει τίς βάσεις ένός γενικού προγράμματος. Δυνάμωσε τίς θέσεις σέ δλες σχεδόν τίς χώρες τής δυτικής καί κεντρικής Ευρώπης : άναπτύχτηκαν τά έργατικά κινήματα στίς διάφορες χώρες. Σέ τρεις τουλάχιστο χ ώ ρ ε ς — τ ή Μεγάλη Βρετανία, τή Γερμανία καί τίς Ενωμένες Πολιτείες — Εφθασαν στό στάδιο έθνικών όργανώσεων. "Υστερα άπό τή σύγκρουση στό Συνέδριο της Βασιλείας ό Αγώνας μεταξύ μπακουνινισιών καί μαρξιστών Αναψε καί στήν Ελβετία, Αλλά δέν ήταν Ακόμα Αρκετά σοβαρός ώστε νά παραλύσει τή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών. Αύτή ήταν μιά περίοδος μεγάλων έλπίδων καί Επαναστατικών προσδοκιών στίς γραμμές τής Διεθνούς. Στήν "Ιταλία, τήν Ισπανία, τή Γαλλία καί σ* Αλλες ευρωπαϊκές χώρες γίνονταν έπαναστατικές Αστικές ζυμώσεις καί δυνάμωνε τό Αγωνιστικό πνεύμα τών έργατών. 01 μπακουνινιστές πίστευαν πώς χτυπούσε στήν πόρτα ή κοινωνική έπανάσταση καί έκδήλωναν τήν πιό μεγάλη περιφρόνηση γιά καθετί πού θά μπορούσε νάχει τό χαραχτήρα μεταρύθμισης. Τήν έποχή αύτή, Ιδιαίτερα τό δεύτερο μισό της 7ης δεκαετίας, ό Μάρξ έπίσης πρόβλεπε σπουδαία Επαναστατικά γεγονότα, ΑλλΑ Επειδή ήταν νηφΑλιος ρεαλιστής, αύτό δέν τόν Εμπόδισε νά Ενθαρρύνει κάθε Αγώνα τών Εργατών γιά Αμεσες διεκδικήσεις τόσο στό· οικονομικό δσο καί στό πολιτικό πεδίο. Τό σημαντικό δυνάμωμα τής Διεθνούς Ενθάρρυνε σέ μεγάλο βαθμό τίς έλπίδες, πού ήταν πλατιά διαδομένες γιά μιά Επανάσταση πού νά καθοδηγείται άπό τούς Εργάτες. "Υστερα Από τό Συνέδριο της Βασιλείας Αρχισαν νά μαζεύονται σύννεφα πού προμηνοΰσαν πόλεμο μεταξύ Γαλλίας καί Πρω102

οίας. Τόσο ό Ναπολέοντας δοο ·καί ό Βίομαρκ ήθελαν τόν πόλεμο καί μηχανοραφοΰσαν καί οί δυό γιά νά τόν έξαπολύσουν. Ό τυχοδιώχτης Βοναπάρτης πού καταλάβαινε τή σαθρή κατάσταση τής δεύτερης αύιοκρατορίας, σκέφτονταν χωρίς άμφιβολία πώς τό μέσο γιά νά τήν άναζωογονήσει ήταν ένας νικηφόρος έπιθετικός πόλεμος στήν Ανατολή, ένάντια στή Γερμανία, καί δτι έτσι θά μπορέσει νά βάλει χέρι στή δυτική δχθη τοϋ Ρήνου. Ό πονηρός πρώσος καγκελάριος Βίσμαρκ σχεδίαζε καί προετοίμαζε κι αύτός Ιναν πόλεμο. Σύμφωνα μέ τήν πολιτική του «τοϋ αίματος καί τού σιδήρου» σχεδίαζε νά άρπάξει τό έδαφος τής Γαλλίας ξέροντας πολύ καλά δτι μέ ένα πόλεμο ένάντια σ' αύτή τή χώρα θά μπορούσε νά ένώσει τά μικρά καί σκόρπια γερμανικά κρατίδια σ' Ινα μόνο μεγάλο γερμανικό κράτος. Ή ένοποίηση τής Γερμανίας άποτελοϋσε, Ιστορικά προοδευτικό καθήκον τής άστικής τάξης, πού οί γερμανοί καπιταλιστές θά μποροϋσαν νά τό έκπληρώσουν, άλλά δέν τό έκπλήρωσαν στήν έπανάσταση τοϋ 1848. Ή στρατηγική τοΰ Βίσμαρκ ήταν νά ρίξει στό Βοναπάρτη τήν ευθύνη γιά τήν έναρξη τοΰ πολέμου, πράγμα πού κατάφερε κιόλας νά κάνει ό γερμανός καγκελάριος. Ό Βίσμαρκ πλαστογραφώντας ένα συμφιλιωτικό τηλεγράφημα πού έστειλε στό Βοναπάρτη ό Γουλιέλμος ό 1ος άνάγκασε τή Γαλλία νά κηρύξει τόν πόλεμο. Στίς 19 τοϋ Ιούλη 1870 οί δυό κυβερνήσεις είδαν νά πραγματοποιείται ή έπιθυμία τους καί ό πόλεμος άρχισε. Ό πόλεμος αύτός Επρόκειτο νά έχει βαθύτατες πολιτικές συνέπειες. Μέ τήν ένοποίηση τής Γερμανίας μετέβαλε τή χώρα αύτή σέ ήγετική δύναμη στήν Εύρώπη, πού έμελλε έπειτα άπό λίγον καιρό νά ξεπεράσει τήν Αγγλία στόν τομέα τής βιομηχανικής παραγωγής. "Υστερα άπό τόν πόλεμο παρατηρήθηκε μιά ρωμαλέα άνάπτυξη τοϋ γερμανικού προλεταριάτου πού γιά μισό αίώνα έφερε τούς όργανωμένους γερμανούς έργάτες Επικεφαλής τοΰ διεθνοΰς έργατικοϋ κινήματος. "Αμεση συνέπεια τοΰ πολέμου ήταν ή Επίσπευση σειράς γεγονότων πού συνδέονταν μέ τήν Κομμούνα τοϋ Παρισιοΰ καί πού όδήγησαν τελικά στή διάλυση τής 1ης Διεθνοΰς.

I Χ*ΛΛΛ 1Ο » Η ΚΟΜΜΟΥΝΑ

ΤΟΥ

ΠΑΡΙΣΙΟΥ

(1871)

Τ * Γενικό Συμβούλιο τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών είχε προειδοποιήσει άπό πολύν καιρό τσύς έργάτες γιά τόν κίνδυνο ένός γαλλογερμανικού πολέμου, κι δταν ξέσπασε άπότομα ή σύρραξη, τό Γενικό Συμβούλιο δημοσίευσε τέσσερες μέρες άργότερα, στίς 29 τού Ι ο ύ λ η 1870, προκήρυξη μέ τήν όποία Ικανέ έκκληση στή διεθνή άλληλεγγύη τών έργατών. Ή προκήρυξη γραμμένη άπό τόν Μάρξ, τόνιζε δτι τήν εύθύνη γιά τήν έξαπόλυση τοΰ πολέμου τή φέρνουν οί ήγέτες τής Γαλλίας καί τής Γερμανίας. Στήν προκήρυξη άναφέρονταν δτι ή Γερμανία τέθηκε σέ άμυντική κατάσταση στόν πόλεμο καί δτι πάνω στ' άνατολικά της σύνορα πλανιόταν ή άπειλή μυας έπίθεσης άπό μέρους τής άντιδραστικής Ρωσίας. Ταυτόχρονα ή προκήρυξη προειδοποιούσε τούς γερμανούς έργάτες γιά τόν κίνδυνο νά μετατραπεί ό πόλεμος αυτός σ* ένα πόλεμο προσάρτησης. Ό Μάρξ βεβαίατνε πώς, όποιοδήποτε κι άν ήταν τό άποτέλεσμα τοΰ πολέμου, θά σημάνει τό τέλος τής δεύτερης αύτσκρατορίας στή Γαλλία, πράγμα πού συνέβηκε. Οί έργάτες τών διαφόρων χωρών Εδειξαν άνώτερη διεθνιστική συνείδηση. Ό Λίμπκνεχτ καί ό Μπέμπελ στή Γερμανία ψήφισαν στή Βουλή ένάντια στίς πολεμικές πιστώσεις καί γι' αύτό καταδικάστηκαν σέ φυλάκιση (οί Λασσαλικοί ψήφισαν. ύπέρ τών πιστώσειον). Σέ μεγάλες συγκεντρώσεις οί γερμανοί έργάτες δήλωναν : «Σφίγγουμε μέ χαρά τό άδελφικό χέρι πού μάς άπλάινουν οί γάλλοι έργάτες» Παρόμοιο διεθνιστικό πνεύμα κυριαρχούσε καί στή Γαλλία, δπου οί έργάτες έξέφραζαν τήν «άκατάλυτη άλληλεγγύη» τους μέ τούς έργάτες τής Γερμανίας 2 . Ή προκήρυξη 1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς. Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, τόμ. I, Εκδ. ΚΕ-τοϋ ΚΚΕ, σελ. 582.

3 Στό ίδιο Εργο, σελ. 580.

104

ενάντια στόν πόλεμο, πού Εβγαλε τό Γενικό Συμβούλιο, κυκλοφόρησε άπό χέρι σέ χέρι καί άνάμεσα στούς μετανάστες έργάτες στίς Ενωμένες Πολιτείες, καί στίς κοινές συνελεύσεις τών έργατών γαλλικής καί γερμανικής καταγωγής άκούονταν φωνές διαμαρτυρίας ένάντια στόν πόλεμο Στό μεταξύ ό πόλεμος διατάραξε τήν κανονική πορεία της όργανωτικής ζωής τής Διεθνούς. Τό έπόμενο συνέδριο Επρεπε νά γίνει στό Παρίσι στίς 5 τού Σεπτέμβρη 1870. Λόγω δμως τών πολιτικών διώξεων στή Γαλλία Αποφασίστηκε Αργότερα νά γίνει στό Μάϊντς τής Γερμανίας. Ή Εκρηξη τοΰ πολέμου Επέβαλε τήν άκύρωση αύτής τής Απόφασης. Οί ένοπλες γερμανικές δυνάμεις, πού ήταν καλύτερα προετοιμαΐφένες, έπέβαλαν μιά γρήγορη έξέλιξη τοΰ πολέμου. Τά γαλλικά στρατεύματα δοκίμαζαν τή μιά καταστροφική ήττα ϋστερα άπό τήν άλλη. Μέσα σέ Εξη βδομάδες τέλειοισαν οί στρατιωτικές έπιχειρήσεις. Στίς 2 τοΰ Σεπτέμβρη 1870 6 Βοναπάρτης καί & στρατός του συνθηκολόγησαν χωρίς δρους στό Σεντάν.

Ή

Ανακήρυξη

τής γαλλικής

δημοκρατίας

"Οταν Εφθασε στό Παρίσι ή είδηση τής καταστροφής τοΰ· Σεντάν δ λαός Εξεγέρθηκε καί στίς 4 τοΰ Σεπτέμβρη 1870 άνά-, τρεψε τό καθεστώς τοΰ Βοναπάρτη καί άνακήρυξε τή Δημοκρατία. Ή νέα δμως Εθνοσυνέλευση πού έκλέχτηκε στις 8 τοΰ Φλεβάρη 1871 Αποτελούνταν κατά τά δύο τρίτα άπό βασιλόφρονες καί κατά τ ό Ενα τρίτο άπό άστούς δημοκρατικούς, στούς δποίους προστίθονταν μερικοί μικροαστοί ριζοσπάστες γιά νά είναι τά πράγματα τής άρεσκείας τής έργατικής τάξης. Ή πορεία αύτή τών γεγονότων παρακίνησε τούς μπακουνινιστές σέ δράση καί τίς κατοπινές βδομάδες προσπάθησαν μάταια νά έξαπολύσουν μιά έξέγερση ένάντια στή νέα κυβέρνηση στό Παρίσι, τή Λυών, τή Μασσαλία, τή Βρέστη καί άλλες πόλεις. Οί μπλανκιστές έπέμεναν κι αύτοί γιά Εξέγερση. Στίς 31 τοΰ Ό χ τ ώ β ρ η 1870 ό Μπλανκί κατόρθωσε νά πάρει στά χέρια του τόν Ελεγχο τοΰ Παρισιού άλλά ϋστερα άπό λίγες ώρες άναγκάστηκε νά ύποχωρήσει.

1

Σααουήλ Μπερνστάΐν στό «Επιστήμη καί Κοινωνία», άρ. 1 τον 1951.

105

Στίς 9 τοΰ Σεπτέμβρη 1870 τό Γενικό Συμβούλιο της Διεθνοΰς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν κυκλοφόρησε μιά δλλη προκήρυξη, γραμμένη έπίσης άπό τόν Μάρξ Στήν προκήρυξη αύτή ό Μάρξ τόνιζε πώς ό λεγόμενος Αμυντικός πόλεμος τής Γερμανίας είχε μετατραπεί όλοκληρωτικά σέ πόλεμο προσάρτησης καί δτι είχε γίνει φανερή ή Απόφαση τοΰ Βί<σμαρκ νά καταχτήσει τίς γαλλικές έπαρχίες "Αλσατία καί Λωρραίνη. Ό Μάρξ, προειδοποιούσε πώς Αν συμβεί αύτό τό πράγμα θά όδηγήσει τελικά μέ βεβαιότητα σέ Ινα Αλλο «άμυντικό πόλεμο» δπως δλλωστε καί όδήγησε μέ τήν Ικρηξη τής τρομερής σύρραξης τοΰ 1914. Ή προκήρυξη καλούσε τούς γερμανούς έργάτες νά Αντιταχθούν στήν προσάρτηση καί νά ζητήσουν Εντιμη ειρήνη μέ τή Γαλλία. Προειδοποιούσε τούς γάλλους έργάτες νά είναι δγρυπνοι ΑπένανΤι στήν προδοτική γαλλική Αστική τάξη καί νά χρησιμοποιήσουν κάθε ευκαιρία γιά νά ένισχύσουν τίς δικές τους ταξικές δυνάμεις. Γενικά, ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς καταλάβαιναν δτι δέν είχε φθάσει Ακόμα ό καιρός γιΑ τήν έπαναστατική Ανατροπή τής Αντιδραστικής δημοκρατικής κυβέρνησης, πράγμα πρός τό όποιο Ιτειναν ό Μπακούνιν καί ό Μπλανκί 2 . Ό γερμανικός στρατός βρίσκονταν μπροστά στά τείχη τοΰ Παρισιού καί πολιορκούσε τήν πόλη. Ό Βίσμαρκ δμως δίστασε νά έπιτεθεΐ κατά τοΰ Παρισιού γιατί λέγονταν πώς μέσα στήν πόλη υπήρχαν περίπου 200 000 στρατιώτες καλά Εξοπλισμένοι (πράγμα πού, έννοεΐται, ήταν ύπερβολή) καί έχτός Απ5 αύτό ήξερε πολύ καλά τό μαχητικό πνεύμα τοΰ γαλλικοΰ προλεταριάτου. Τά στρατεύματα τού Παρισιού πού στήν πλειοψηφία τους προέρχονταν Από τήν Εθνοφρουρά, Αποτελούμενη Ιδιαίτερα Από Εργάτες, Εξέλεξαν στίς 15 τοΰ Φλεβάρη μιά Κεντρική Ε π ι τ ρ ο π ή Από 25 μέλη 3 , πού ελεγχε κατά μεγάλο μέρος τό πολιορκημένο Παρίσι. Ή έθνοφρουρά είχε τά μάτια της δεκατέσσερα γιά νά προλάβει πραξικόπημα Από μέρους τής κυβέρνησης Θιέρσου (ΤΗίεΓδ) πού, 1 Στά 1869 ό "Ενγκελς Αφησε τίς δουλιές του στό Μάντσεστερ τής Αγγλίας, δπου βρίσκονταν Από τό 1864, καί άπό τή στιγμή έκείνη δούλεψε σέ στενή συνεργασία μέ τό Μάρξ, τόν όποιο βοηθούσε οίκονομικά.

2 Βλ. Κ. Μάρξ, Φ. Ένγκελς, Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, έλλ. ίκδ., τόμ. I, σελ. 562 — 655. * Π. Ο.. Λιβσαγκαρέ : «Ιστορία τής Κομμούνας τοϋ 1871», Παρίσι 1929, σελ. 85.

106

φοβούμενη τό Επαναστατικό προλεταριάτο, ήταν Ετοιμη νά παραδώσει τήν πόλη στούς γερμανούς. Ή κυβέρνηση υπόγραψε στίς 26 τού Φλεβάρη άνακωχή (συνθηκολόγηση) μέ τήν όποια συναινούσε νά παραδόσει τό Παρίσι.

' / / γέννηση

της

Κομμούνας

Ό Θιέρσος, γιά νά Αναγκάσει τό Εξεγερμένο Παρίσι νά παραδοθεί, διέταξε στίς τρεις ή ώρα τό πρωί τής 18 τοΰ Μάρτη τά στρατεύματά του, πού διοικούσε ό στρατηγός Βινουά νά προσπαθήσουν ν* άρπάξουν τά 250 κανόνια τής έθνοφρουράς. Ή πραγματοποίηση τοΰ σχεδίου Εξελίσσονταν μέ Επιτυχία ώς τή στιγμή πού ξύπνησε τό πολιορκημένο καί πεινασμένο Παρίσι καί Αρχισε τή δράση. Ό λαός μέ Επικεφαλής τίς γυναίκες καί συναδερφωμένος μέ τ ούς στρατιώτες ή μέ Αμεσες Επιθέσεις ματαίωσε τήν Απόπειρα. Στίς 11 ή ώρα τά στρατεύματα τοΰ Θιέρσου είχαν συντριβεί τελείως καί ή πόλη βρίσκονταν στά χέρια τοΰ λαοΰ. Δυό στρατηγοί τής κυβέρνησης είχαν σκοτωθεί στή διάρκεια τών μαχών. Ή κόκκινη σημαία κυμάτιζε πάνω άπό τή Δημαρχία καί ή Κεντρική Επιτροπή τής Εθνοφρουράς Εχτελοΰσε χρέη προσωρινής κυβέρνησης «Οί προλετάριοι τοΰ Παρισιοΰ — Ελεγε ή Κεντρική Επιτροπή — μέσα Από Αποτυχίες καί τίς προδοσίες τών κυρίαρχων τάξεων κατάλαβαν πώς Εφτασε ή ώρα νά σώσουν τήν κατάσταση, παίρνοντας στά χέρια τους τή διεύθυνση τών δημόσιων ύποθέσεων» 2. Ή κύρια όργανωμένη δύναμη, πού βρίσκονταν Επικεφαλής τής Εξέγερσης ήταν οί μπλανκιστές. Λέγονταν πώς ό Αριθμός τους Ιφτανε στίς 4000 όργανωμένους καί Εξοπλισμένους Αντρες καί σέ μεγάλη μάζα συμπαθούντων 3 . Ό Ιδιος ό Μπλανκί είχε πιαστεί Από τήν κυβέρνηση τή νύχτα πρίν Από τήν Εξέγερση, στίς 17 τοΰ Μάρτη καί κρατήθηκε στή φυλακή σ' δλη τή διάρκεια τής Κομμούνας. Οί διεθνιστές μαρξιστές, πού δ Αριθμός τους ήταν πολύ μικρός στό Παρίσι, δέν είχαν σχεδιάσει Εξέγερση, Αλλά δταν ξέσπασε πήραν Ενεργό μέρος σ' αύτήν.

1

Στό ίδιο Εργο σελ. 95— 107. Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, τόμ.

I, σελ. 617. * «Βρεττανική Εγκυκλοπαίδεια», τόμ. 3, σελ. 700.

1

ΙΟΙ

Ή Κομμούνα πού στηρίζονταν στό καθολικό δικαίωμα ψήφου γιά τούς άντρες, ήταν, νομοθετικό καί Εχτελεστικό δργανο. "Ολα τά μέλη της ήταν Ανακλητά. Τό σχέδιο τής Επανάστασης ήταν νά σχηματίσει, σύμφωνα μέ τό πρότυπο τού Παρισιού, τέτιες κομμούνες σ" δλες τίς πόλεις, τά χωριά καί τούς συνοικισμούς τής Γαλλίας. "Ολες οί κοινότητες Επρεπε νά στείλουν άντιπροσώπσυς στήν Εθνική Αντιπροσωπεία τοΰ Παρισιού. Ό Μάρξ Ιλεγε πώς τό καθεστώς (τής Κομμούνας) «θά Εθετε τούς Αγρότες παραγωγούς κάτω άπό τήν πνευματική καθοδήγηση τών πρωτευουσών τών νόμων καί έκεϊ, στίς πόλεις αύτές, θά τούς έξασφάλιζε στό πρόσωπο τών έργατών τών πόλεατν, τούς πραγματικούς Εκπροσώπους τών συμφερόντων τους» Αύτό ήταν καθαρή άναγνώριση τού καθοδηγητικού ρόλου τοΰ προλεταριάτου στήν έπανάσταση. Ή βασική άδυναμία τής Κομμούνας βρίσκονταν στό γεγονός, δτι οί Εργάτες δέν είχαν δικό τους κόμμα καί πρόγραμμα. Τόσο ή Επανάσταση δσο καί ή κυβέρνηση πού γεννήθηκε άπό τόν άγώνα αύτό" είχαν αύτοσχεδιαστεΐ. Αύτό πού θάπρεπε Από τίς 18 Ακόμα τοϋ Μάρτη νά κάνει ή Κεντρική "Επιτροπή, πού Ενεργούσε στό δνομα τοϋ λαοΰ, ήταν νά συλλάβει τούς ήγέτες τής κυβέρνησης Θιέρσου πού τή μέρα Εκείνη βρίσκονταν στό Παρίσι καί ύστερα νά βαδίσει Ενάντια στίς Βερσαλλίες, πού ήταν δδρα τής άντιδραστικής κυβέρνησης. Τά στρατεύματα τής κυβέρνησης είχαν χάσει πολύ τό ήθικό τους, λόγω τής Εξέγερσης, καί ό Θιέρσος άναγνώρισε άργότερα πώς άν γίνονταν Εγκαιρα Επίθεση δέν θά μπορούσαν νά άντισταθοϋν. Δυστυχώς δόθηκε στήν κυβέρνηση πολύς πολύτιμος χρόνος, γιά νά άναδιοργανώσει τίς δυνάμεις της, πράγμα πού άργότερα άποδείχτηκε μοιραίο γιά τήν Κομμούνα. Ή Κεντρική Ε π ι τ ρ ο π ή χρονοτριβούσε καί δίστασε νά Αρχίσει Εναν Εμφύλιο πόλεμο 2 , δταν στήν ούσία τόν είχαν Αρχίσει κιόλας οί Αντιδραστικοί τοΰ Θιέρσου μέ τήν Επίθεση τους Ενάντια στό Παρίσι. Ή Κεντρική Ε π ι τ ρ ο π ή Αβέβαιη, γιά τό ίδιο της τό κύρος Ετοιμάζονταν νά κάνει τοπικές Εκλογές. Στό μεταξύ ξεσπούσαν Εξεγέρσεις μικρής διάρκειας σ' άλλες γαλλικές πόλεις: τή Λυών, τό Σαίντ-Έτιέν, τήν Κρεζό, τή Μασσαλία, τήν Τουλούζη 1

Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, τόμ. I, σελ. 623 — 624.

5 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά ϊργα σέ δυό τόμους, τόμ. I, σελ. 567.

2 ΜΒΓΧ 3π(1 Ειΐββίδ : «δοΐοίίβά ΟΟΓΓΟΪΡΟΠΆΕΙΙΚ» σελ. 306.

108

χαί τήν Ναρμπόν. Ό Μπακούνιν πήρε μέρος στήν Εξέγερση, τής Λυών καί τήν Ικανέ ν' άποτύχει. Στίς έκλογές τής 26 τοΰ Μάρτη καί τής 15 τοΰ * Απρίλη Εκλέχτηκαν 92 σύμβουλοι, πού άπστελοΰσαν τήν Κομμούνα τοΰ Παρισιού. Εκλέχτηκε μιά "Εκτελεστική "Επιτροπή άπό έννιά άτομα — άρχηγούς τών διαφόρων υπουργείων : τοΰ πολέμου, τών οικονομικών, τοΰ Επισιτισμού, τών Εξωτερικών, τής έργασίας, τής δικαιοσύνης, τής κοινωνικής προνοίας, τών πληροφοριών νχύ τής γενικής άσφάλειας". Τήν πλειοψηφία στήν Κομμούνα τήν είχαν οί μπλανκιστές καί οί νεογιακωβίνοι. Υπήρχε Επίσης μιά πολυάριθμη ομάδα άπό προυντονιστές, κάπου 18 διεθνιστές μαρξιστές, καί μερικοί μέ διάφορες άπόψεις. Ή Κομμούνα στηριζόταν στήν Επαναστατική συμμαχία -ιοΰ προλεταριάτου καί τής μικροαστικής τάξης τών πόλειον ύπό τήν καθοδήγ>{ση τών έργατών. Τό μεγαλύτερο μέρος τής μεγαλοαστικής τάξης είχε φύγει κι ,δλας άπό τήν πόλη. Τά έργοστάσια δέν λειτουργούσαν καί 300 000 Εργάτες έμεναν χωρίς δουλιά. Στίς 19 τοΰ "Απρίλη ή Κομμούνα δημοσιεύει τήν πρώτη της προγραμματική διακήρυξη. Ή διακήρυξη δέν ξεπερνούσε τά πλαίσια τής άστικοδημοκρατικής Επανάστασης. Τό πρόγραμμα ζητοΰσε «νά άναγνωριστεΐ καί νά σταθεροποιηθεί ή δημοκρατία, νά Επεχταθεί ή άπόλυτη αυτονομία τής Κομμούνας, σ' δλα τά μέρη τής Γαλλίας, καί να Εξασφαλιστεί έτσι σέ κάθε περιοχή τό άπαραβίαστο τών δικαιωμάτων Χ ης καί σέ κάθε γάλλο ή πλέρια έλευθερία νά άνάπτύσσει τίς ικανότητες καί κλίσεις του σάν άν,θρωπος, πολίτης καί παραγωγός». Σέ συνέχεια στήν προκήρυξη καθορίζονταν είδικά τά πολιτικά δικαιώματα. "Αναφέρονταν Επίσης δτι «ή πολιτική Ενότητα, δπως τή θέλει τό Παρίσι, είναι μιά έκούσια Ινοχτη δλιον τών τοπικών πρωτοβουλιών, έλεύθερή καί αυθόρμητη συνεργασία δλων τών άτομικών Ενεργειών πού κοινό σκοπό Ιχονν τήν εύημερία, τήν Ελευθερία καί τήν άσφάλεια τοΰ λαού» '. Ή σημασία πού δίνονταν στήν τοπική αυτονομία άποτελοΰσε ώς Ινα βαθμό άντίδραση Ενάντια στή χονδροειδή διχτατορία τών Ετών τής δεύτερης αυτοκρατορίας καί Εν μέρει ά,ντανάκλαση τών άναρχικών Ιδεών (Προυντόν καί Μπακούνιν) πού ήταν τότε πλατιά διαδομένες στήν Εργατική τάξη τής Γαλλίας.

1 Γ. Π. Φέττριτί : «Ή Κομαοΰνα ν>ϋ Παρισιού», Ν.< "Υόρκη 1871, σελ. 150:

109

Ή

Λΐΐ&νης

καί ή

Κομμούνα

Τό Γενικό Συμβούλιο της Διεθνοϋς "Ενωσης τών "Εργατών στή διακήρυξη του τής 9 τοΰ Σεπτέμβρη 1870, γραμμένη άπό τόν Μάρξ προειδοποιούσε τούς γάλλους έργάτες, δτι κάθε προσπάθεια άνατροπής τής νέας άστικής δημοκρατίας άπστελοΰσε έκείνη τή στιγμή «Απελπισμένη πράξη παραφροσύνης». Ά λ λ ά δταν ξέσπασε ή έξέγερση ό Μάρξ, σάν πραγματικός έπαναστάτης πού ήταν, τή βοήθησε όλόψυχα. Σ" Ινα του γράμμα στόν Κούγκελμαν, τρεις βδομάδες υστέρα άπό την έναρξη τής έπανάστασης, ό Μάρξ έλεγε πώς «ή τωρινή έξέγερση τοΰ Παρισιού — άκόμα κι άν υποκύψει στούς λύκους, τά γουρούνια καί τά παλιόσκυλα τής παλιάς κοινωνίας — είναι, τό πιό ένδοξο κατόρθωμα τοΰ κόμματος μας υστέρα άπό τήν παρισινή έξέγερση τοΰ "Ιούνη» Διακήρυχνε δτι οί παρισινοί «έπαιρναν μέ έφοδο τόν ούρανό». Πολύ καιρό Βστερα άπ' αύτό ό Λένιν συνέκρινε τή στάση τοΰ Μάρξ μέ τή στάση τοϋ Πλεχάνοφ, σέ μιά παρόμοια κατάσταση. Ό Πλεχάνοφ πού ήταν ένάντια στήν έπανάσταση. τοΰ 1905 στή Ρωσία, δήλο>σε έπαίσχυντα ΰστερ' άπό τίς ήρωικές •Επαναστατικές μάχες : «δέν έπρεπε νά πάρουμε τά δπλα». Ό Μάρξ δμως άν καί στήν άρχή ήταν ένάντια στήν έξέγερση, μόλις ξέσπασε τήν υποστήριξε ένεργά. Στίς 30 τοΰ Μάη 1871 δυό μέρες •δστερα άπό τήν πτώση τής Κομμούνας ό Μάρξ δημοσίευσε γιά •τήν ύπεράσπιση τής κομμούνας — έξ όνόματος τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου τόν«Έμφύλιο πόλεμο στή Γαλλία», Ινα άπό τά πιό άξιό•λογα μαρξιστικά έργα. Τό Ιστορικό αύτό ντοκουμέντο έγκρίθηκε άπ' δλα τά μέλη τοΰ Συμβουλίου, έχτός άπό τόν "Οτζερ καί Λιούκραφτ, ήγέτες τών άγγλων έργατών, πού προτίμησαν νά παραιτη•θοΰν παρά νά τό υπογράψουν. Ό Μάρξ τό υπόγραψε μέ τήν ιδιότητα τού άντεπιστέλλοντα γραμματέα γιά τή Γερμανία καί τήν "Ολλανδία καί ό "Ενγκελς γιά τό Βέλγιο καί τήν Ισπανία. Μέ πρωτοβουλία καί μέ τήν άμεση καθοδήγηση τοΰ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς τά διάφορα τμήματα τής Διεθνοΰς βοήθησαν μέ δλα τά μέσα την Κομμούνα πού μάχονταν. Οί διεθνιστές ήταν •πολύ δραστήριοι στό Παρίσι. Ό Στέκλοφ Απαριθμεί άνάμεσα στά έκλεχτά μέλη τής Κομμούνας τούς Βαρλέν, Μαλόν, Ζούρντ, Άβλάϊγ, Πεντύ, Άσσύ, Ντυβάλ, Τές Λεφρανσαί, Φρανκελ, Λον1

Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά ίργα σέ δυό τόμους, τόμ. II, σελ. 543.

110

γκέ, Σεράΐλ καί Ζοανάρ Αυτοί Ανάπτυσσαν έντονη δράση δχι •μόνο στίς έπιτροπές τής Κομμούνας, άλλά καί στόν έμφύλιο πόλεμο πού άναβε. Σ° αυτούς όφείλονται πολλοί άπό τούς νόμους καί τά έποικοδομητικά μέτρα τής κομμούνας. 0 1 πολυάριθμοι ευρωπαίοι Επαναστάτες πολιτικοί πρόσφυγες στό Παρίσι πήραν κι αύτοί ένεργό μέρος στόν άγώνα τής Κομμούνας καί κατέλαβαν άνώτερες θέσεις. Ό πολωνός Ντομπρόφσκυ έγινε στρατιωτικός διοικητής ιοΰ Παρισιού 2 . Στήν Α γ γ λ ί α οί άπλοί έργάτες χαιρέτισαν τήν Κομμούνα Αν καί οί όπορτουνιστές συνδικαλιστές ήγέτες τους, πού συμμετείχαν στό Γενικό Συμβούλιο έχτός άπό τόν "Απλγκαρτ, γύρισαν τίς πλάτες στό μεγάλο Επαναστατικό άγώνα. Στή Γερμανία τόσο οί ΆΙζεναχικοί δσο καί οί Λασσαλικοί ύποστήριζαν τήν Κομμούνα παρά τήν Ισχυρή άντιδραστική άντίσταση τών καπιταλιστών. Καί στίς Ενωμένες Πολιτείες ή Κομμούνα προκάλεσε αισθήματα συμπάθειας άνάμεσα στίς πλατιές εργαζόμενες μάζες, παρά τήν πέρα γιά πέρα διαστρεβλωμένη παρουσίασή της άπό τόν άστικό τύπο καί τίς συνεχείς προσπάθειες τού Αμερικάνου πρεσβευτή στή Γαλλία Ουώσμπορν νά τήν έκμηδενίσει 3 . Ό «Υπερασπιστής τών έργατών» καί Αλλες εργατικές έφημερίδες δημοσίευαν τίς δηλώσεις τοΰ Γενικού Συμβουλίου. Άνάμεσα στίς διακεκριμένες άμερικανικές προσωπικότητες, πού υπεράσπισαν τήν Κομμούνα ήταν ό στρατηγός Μπέν Μπάτλερ. Στίς 15 Αύγούστου 1871 ό Μάρξ πληροφόρησε τό Γενικό Συμβούλιο, δτι 6 Ούέντελ Φίλιπς όπαδός της κατάργησης τής δουλείας καί φίλος τών έργαζόμενων, Εγινε μέλος τής Διεθνοΰς. Πολλά χρόνια άργότερα ή άνάμνηση τής ήρωικής Κομμούνας τού Παρισιού διατηρούνταν ζωντανή στή συνείδηση τής άμερικάνικης έργατικής τάξης 4 .

Ή

δράση

τής

Κομμούνας

Ή Κομμούνα τού Παρισιού είχε πολλές άδυναμίες καί έλλείψεις άνάμεσα στίς όποιες οί διαφωνίες μεταξύ τών διαφόρων φραξιονιστικών όμάδων καί ή Απομόνωσή της Από τήν ύπόλοιπη Γαλλία. Ή Ελλειψη ένός καλά καθορισμένου προγράμματος καί ένός καλά 1

Γκ. Μ. Στεκλόφ : «Ιστορία τής πρώτης Διεθνοΰς», σελ. 194. * Γκούσταβ Γαίκ: «Ή Διεθνής», σελ. 130.

1 Γ. Π. Φέττριτζ : Ή Κομμούνα τοΰ Παρισσιοϋ», σελ. 51>2—515. * Σαμουήλ Μπερνστάϊν : στό «Επιστήμη καί Κοινωνία», άρ. 1 τοϋ 1951. ///

Οργανωμένου κόμματος κρεμόταν επίσης σάν βράχος άπό τό λαιμό της Κομμούνας άπό τήν άρχή ώς τό τέλος της ύπαρξής της. Κάτι περισσότερο : Ή Κομμούνα πού κράτησε 72 μόνο μέρες Επρεπε νά λειτουργήσει στίς συνθήκες τής όξυνσης τοΰ έμφύλιου πολέμου. "Αν καί μπλεγμένη σέ Ενα άγώνα ζωής καί θανάτου ή Κομμούνα Εχει ώστόσο στό ένεργητικό της πολλές Εποικοδομητικές πραγματοποιήσεις, άρκετές γιά νά Αποθανατίσουν τό δνομά της στήν Επαναστατική Ιστορία τής παγκόσμιας Εργατικής τάξης καί νά τήν κάνουν άληθινό φάρο, πού φωτίζει τό δρόμο τών Εργατών πρός τό σοσιαλισμό.

0 1 πιό σημαντικές πολιτικές Αποφάσεις τής Κομμούνας ήταν Οί παρακάτω : διακήρυξε τό χωρισμό τής Εκκλησίας άπό τό κράτος. Κατάργησε τίς Επιχορηγήσεις στήν Εκκλησία. Κατάργησε τό μόνιμο στρατό άντικατασταίνοντάς τον μέ τή λαϊκή πολιτοφυλακή. Αφαίρεσε άπό τήν άστυνομία δλες τίς πολιτικές της άρμοδιότητες. Αποφάσισε νά είναι ύπεύθυνοι δλοι οί Εκλεγόμενοι Απέναντι στούς Εκλογείς. Περιόρισε τόν Ανώτατο μισθό σέ 6000 φράγκα τό χρόνο. Εξέλεξε καί Ελεγξε δλους τούς δικαστές καί τούς άξιωματικούς. Εισήγαγε τήν δωρεάν καί γενική Εκπαίδευση. "Εκαψε τή λαιμητόμο καί κατεδάφισε τή στήλη τοΰ Βαντόμ — σύμβολο τοΰ μιλιταρισμού. Πάρθηκαν Επίσης πολλά κοινωνικοοικονομικά μέτρα: κατάργηση τής νυχτερινής Εργασίας τών άρτεργατών, κατάργηση τών προστίμων πού Επέβαλλαν οί Εργοδότες στά Εργαστήρια, κλείσιμο τών Ενεχυροδανειστηρίων, κατάσχεση τών Εργοστασίων πού τά Εκλειναν οί Εργοδότες καί Επαναλειτουργία μέ τή διεύθυνση τών Εργατικών συνεταιρισμών, όργάνωση βοηθήματος γιά τήν τεράστια μάζα τών άνέργων, ίδρυση γραφείου στατιστικής τής Εργασίας. Ε π ί σ η ς ή Κομμούνα ρύθμισε τόν κατοικήσιμο χώρο καί βοήθησε τούς όφειλέτες. "Ολο αύτό τό Εργο ήταν διαποτισμένο Από Εντονο διεθνιστικό πνεύμα. Ή "Επιτροπή είχε σά φλάμπουρο τήν κόκκινη σημαία τοΰ παγκόσμιου Επαναστατικού κινήματος. Πλάι δμως στίς πραγματοποιήσεις της ή Κομμούνα Εκανε κολλά λάθη καί είχε πολλές Ελλείψεις. Μιά Από αύτές τίς σοβαρές Ελλείψεις, πού Αναφέραμε ήδη, ήταν δτι 6 πόλεμος Ενάντια στήν άντιδραστική κυβέρνηση τών Βερσαλλιών δέ διεξήχθηκε άπό τήν άρχή άρκετά δραστήρια. Μιά Αλ^η, Ελλειψη ήταν ή πολύ άνεκτική στάση της άπέναντι στόν έσωτερικό έχθρό, πράγμα πού Εμπόδισε τή δίωξη τών άστών κατασκόπων καί προδοτών, πού Εβριθαν στό Παρίσι, καί άφησε μιά άνοιχτή πόρτα γιά προδοτικές καί ύπονομεύτικές Ενέργειες άνάμεσα στούς Αξιωματικούς. Ε π ί σ η ς ή Κομμούνα δέν προσπάθησε μέ άρκετή Αποφασιστικότητα νά άποκα112

ταστήσει τή σύνδεση μέ τά άλλο μέρη τής Γαλλίας καί ιδιαίτερα νά κερδίσει μέ τό μέρος της τήν άγροτιά- αύτή ήταν μιά πολύ σοβαρή άδυναμία της. "Ενα άλλο λάθος συνίστατο στό γεγονός, δτι δέν έδοσε στή δημοσιότητα τά μυστικά άρχεϊα τοϋ κράτους χρονολογούμενα άπό τό 1789, πού έπεσαν στά χέρια τής Κομμούνας καί ήταν γεμάτα άπό άποδείξεις γιά τή διαφθορά καί τή σαπίλα τής μυστικής άστυνομίας, τών διπλωματών, τών καπιταλιστών καί τών πολιτικών τους. Ή δημοσίευσή τους θά άποτελοϋσε ισχυρό πλήγμα γιά τήν άντίδραση καί άνεκτίμητο ντοκουμέντο Ά λ λ ά τό πιό περίεργο λάθος τής Κομμούνας ήταν τό γεγονός, δτι δέν κατάσχεσε τά 3 000 000 000 φράγκα πού βρίσκονταν στήν τράπεζα τής Γαλλίας. Ά ν τ ί γι* αύτό οί μπλανκιστές καί προυντονιστές ήγέτες, ξεχνώντας τούς παλιούς τους δρκους καί τασσόμενοι ένάντια σέ έκείνους πού ήθελαν νά κατασχέσουν τήν τράπεζα, διεξήγαγαν διπλωματικές διαπραγματεύσεις μέ τούς υπαλλήλους τής τράπεζας γιά νά πάρουν δάνεια. Συνολικά οί ήγέτες τής Κομμούνας πήραν μονάχα κάπου 16 700 000 φράγκα, άπό τά όποια 9 400 000 άνήκαν όπωσδήποτε στό Παρίσι καί τά υπόλοιπα άποτελοϋσαν δάνειο 7 290 000 φράγκων, πού ό διευθυντής τής τράπεζας τό έδοσε μονάχα άφοΰ πήρε τήν έγκριση τοΰ Θιέρσου 2 . Ή κατάσχεση τής τράπεζας θά έδινε γερό χτύπημα στό καθεστώς τών Βερσαλλιών πού κλονίζονταν.

Ή

ηΐίυοη

τής

Κομμούνας

Στίς άρχές τοΰ Α π ρ ί λ η ό έμφύλιος πόλεμος βρίσκονταν στό άποκορύφωμά του. 0 1 κομμουνάροι ή οί φεντεραλιστές έδιναν μιά ήρωική, άλλά μάταιη μάχη. 0 1 δυνάμεις τοϋ Θιέρσου καταφεύγοντας στά ψεύδη καί σέ τερατώδεις διαστρεβλώσεις, κατόρθωσαν νά κινητοποιήσουν ένάντια στήν Κομμούνα τήν πλειοψηφία τής γαλλικής άγροτιάς. Ό Βίσμαρκ άφησε κι αύτός έλεύθερους 100 000 γάλλους άγρότες αίχμαλώτους πολέμου γιά νά βοηθήσουν τήν κυβέρνηση τών Βερσαλλιών 3 . Στίς 21 τοΰ Μάη τά στρατεύματα τής κυβέρνησης τών Βερσαλλιών μπήκαν στό Παρίσι, δπου έπί 8 μέρες έγιναν αίματηρές μάχες. 0 1 κομμουνάροι υπεράσπισαν τόν κάθε δρόμο μαχόμενοι ένάντια σέ πολύ ύπέρτερο άριθμητικά 1 Γκούσταβ Γαίκ: «Ή Διεθνής», σελ. 133. ' Π. Ο. Λισαγκαραί: «Ιστορία τής Κομμούνας τοΰ 1871». » Τοπι Ββ|| στό «ΟοπιιηυηίϊΙ Κβνίβν» τοΰ Μάρτη τοΰ 1930.

8-880

113

Εχθρό. Στίς 28 τοΰ Μάη συντρίφτηκε ή τελευταία άντίσταση στό νεκροταφείο ΙΙέρ Λασαίζ, στή Μπελβίλ καί σέ διάφορα άλλα Εργατικά διαμερίσματα. Ή Κομμούνα είχε νικηθεί. Ακολούθησαν μερικές μέρες τρομερών σφαγών. Ό στρατηγός Γκαλιφέ καί οί δολοφόνοι πού βρίσκονταν ύπό τίς διαταγές του τουφέκισαν μέ άπάθεια τουλάχιστο 30 000 άντρες, γυναίκες καί παιδιά τής έργατικής τάξης. "Αλλα 45 000 περίπου άτομα συνελήφθηκαν. 'Απ' αύτά 15 000 περίπου έχτελέστηκαν ή φυλακίστηκαν καί έκατοντάδες άλλοι έκτοπίστηκαν στή Νέα Καληδονία. Τό μακελιό ήταν πολύ πιό τρομερό άκόμα κι άπό έκείνο πού άκολούθησε τήν ήττα τής Εξέγερσης τοΰ Ι ο ύ ν η τοΰ 1848 στό Παρίσι. Δεκάδες χιλιάδες κομμουνάροι άναγκάστηκαν νά φύγουν άπό τ ή χώρα τους στήν Ελβετία, τήν "Αγγλία καί ιδιαίτερα τίς Ε ν ω μένες Πολιτείες. Γιά τή Διεθνή "Ενωση τών Έ ρ γ α τ ώ ν ή βοήθεια στούς Εξόριστους ήταν ένα δύσκολο καθήκον. "Ενας άπό τούς Εξόριστους κομμουνάρους, ό Ευγένιος Ποτιέ έγραψε τόν Ι ο ύ ν η τοΰ 1871 τά άθάνατα λόγια τοΰ μεγαλειώδικου άγωνιστικοΰ τραγουδιοΰ τής παγκόσμιας έργατιάς — τή «Διεθνή». Στά όδοφράγματα, στίς αιματηρές μάχες καί στίς μεγάλες πολιτικές δίκες πού άκολούθησαν, δοξάστηκαν οί γυναίκες κομμουνάρες. Ή Λουΐζα Μισέλ καί ή Έλισσάβετ Ντιμιτρίεβνα δέν υπήρξαν παρά δυό μονάχα γνωστές άγωνίστριες άνάμεσα σέ χιλιάδες ήρωίδες. Ή Λουΐζα Μισέλ δήλωσε περήφανα μπροστά στό Δικαστήριο. «Ανήκω όλόκληρη στήν Επανάσταση καί είμαι έτοιμη νά δόσω λόγο γιά δλες τίς πράξεις μου» Καταδικάστηκε καί έκανε δέκα χρόνια έξορία. Οί άντιδραστικοί ηγέτες τής Ευρώπης στή διάρκεια τών μαζικών σφαγών τοΰ Παρισιοΰ πανηγύριζαν. Γέμισαν συγχαρητήρια τό τέρας τό Θιέρσο καί πήραν κατασταλτικά μέτρα γιά νά ξεριζώσουν κάθε σοσιαλιστική ιδέα στίς χώρες τους. Στή Γαλλία ειδικά, λέγει ό Λένιν, « Ή άστική τάξη ικανοποιήθηκε. ..Μέ τό σοσιαλισμό ξοφλήσαμε τώρα γιά πο?.ύν καιρό !" έλεγε ό άρχηγός της, ό αίμοσταγής νάνος, ό Θιέρσος, υστέρα άπό τό αίματηρό λουτρό πού έκανε με τους στρατηγούς του στο-·προλεταριάτο. Τοΰ κάκου δμως έκρωζαν τά άστικά αύτά κοράκια. "Υστερα άπό έξι περίπου χρόνια, μετά τήν καταστολή τής Κομμούνας, δταν πολλοί μαχητές της έλυωναν άκόμα στά κάτεργα καί τίς Εξορίες, στή Γαλλία άρχιζε κιόλας ένα νέο Εργατικό κίνημα» 2 .

1 Σαμουήλ Μπερνστάϊν : στό «Έπιστήαη καί Κοινωνία», άρ. 1, τοΰ 1951. ' Λένιν, "Απαντα, τόμ. 17, σελ. 121 — 122.

114

Ό

ίοτοριχός ρόλος τής

Κομμούνας

Ή Κομμούνα τοϋ Παρισιού Ιδοσε στούς έργάτες δλου τοϋ κόσμου πολλά πολύτιμα διδάγματα, πού Ισχύουν καί σήμερα. Ό Λένιν κατάλαβε αύτά τά διδάγματα καλύτερα καί πληρέστερα άπό κάθε άλλον. "Ενα άπό τά πιό σπουδαία διδάγματα είναι ή απόλυτη Ανάγκη γιά τούς έργάτες δλων τών χωρών νά δημιουργήσουν, πράγμα γιά τό όποιο τόσο πολύ έπέμενε ό Μάρξ, Ενα ισχυρό κομμουνιστικό κόμμα, διορατικό καί πειθαρχημένο, πού νά τούς όδηγήσει στό μακρύ καί δύσκολο δρόμο τοϋ σοσιαλισμού. Ακόμα καί σέ μιά κατάσταση δπου ή καπιταλιστική κυβέρνηση ήταν τόσο σαθρή, πού ή έξουσία Επεσε στά χέρια τών έργατών σχεδόν χωρίς πάλη, δπως συνέβηκε στό Παρίσι στίς 18 τοΰ Μάρτη 1871, οί έργάτες δέ μπόρεσαν νά τραβήξουν πιό πέρα γιατί δέ διέθεταν μιά ισχυρή πολιτική όργάνωση. Αύτό ήταν Ινα άπό τά άποφασι-, στικά μαθήματα τής Κομμούνας καί άναίρεσε όλοκληρωτικά τόν Ισχυρισμό τοϋ Μπακούνιν πώς δέν είναι άναγκαΐο Ινα πολιτικό κόμμα καί πώς άρκεϊ τάχα τό αύθόρμητο τών μαζών. "Ενα άλλο στοιχειώδες δίδαγμα της Κομμούνας είναι δτι δημιούργησε τή βασική μορφή τής νέας κοινωνίας, πού πρέπει νά άντικαταστήσει τόν καπιταλισμό. Αύτό τό τόνισε καί ό Μάρξ. Είναι άναμφίβολη ή μεγάλη όμοιότητα Ανάμεσα στίς όργανωτικές μορφές τής Κομμούνας καί τών μελλοντικών Σοβιέτ στή Ρωσία. Ωστόσο έπί μισό περίπου αίώνα τήν Αληθινή σημασία τής Κομμούνας δέν τήν Εβλεπαν Ακόμα καί οί μαρξιστές μέχρις δτσυ ό Λένιν τούς τήν Εδειξε πάλι. Τεράστια σημασία είχε καί τό γεγονός, πού μέ σαφήνεια άπέδειξε ή πείρα τής Κομμούνας τοΰ Παρισιού, δτι, οί έργάτες Αφοΰ νικήσουν τούς καπιταλιστές καί καταχτήσουν τήν πολιτική έξουσία, πρέπει Απαραίτητα νά δημιουργήσουν Ινα δικό τους κράτος, Επομένως Ινα κράτος νέου τύπου, γιά νά καταστείλουν μέ τήν Ενοπλη δύναμη τίς άντεπαναστατικές δυνάμεις τοΰ καπιταλισμοΰ καί γιά νά βάλουν τίς βάσεις τής νέας κοινωνίας. Ή.Κομμούνα άπόδειξε έπίσης, δτι ή «Εξαφάνιση τοΰ κράτους» θά είναι πιό μακρόχρονο προτσές άπό δ,τι πρόβλεπαν γενικά οί μαρξιστές, παρόλο πού καί αύτό τό δίδαγμα έπί πολλές δεκαετίες δέν κατανοήθηκε. "Ολα •αύτά βρίσκονταν σέ κατάφωρη άντίφαση Ιδιαίτερα μέ τόν Αναρχικό •παραλογισμό τοϋ Μπακούνιν, πού ισχυρίζονταν πώς τό Απλό αυθόρμητο θά Εξασφαλίσει Επαρκή όργάνωση ύστερα Από τήν Ανατροπή ' τοϋ καπιταλισμοΰ.

115

Ή Κομμούνα άπόδειξε έπίσης καθαρά, δτι στίς ύπάρχουσες συνθήκες ό δρόμος πρός τήν Εξουσία γιά τούς εύρωπαίους εργάτες συνίστατο στήν άνατροπή (ιέ τή βία τών κυριαρχούντων ύπεραντιδραστικών καθεστώτων, ποι) Αρνούνταν στούς έργάτες τά πιό στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα καί Ελευθερίες. Ό Μάρξ δμως δέν άνήγαγε σέ δόγμα τό σπουδαίο αύτό γεγονός. "Αναγνώρισε, δπως τονίζεται στό 2ο κεφάλαιο, δτι στή Μεγάλη Βρετανία Καί •τίς Ενωμένες Πολιτείες, δπου ήταν πιό Αναπτυγμένη ή άστική δημοκρατία, ύπήρχε τότε ή δυνατότητα (στήν περίοδο πού προηγήθηκε άπό τόν ιμπεριαλισμό) νά προχωρήσουν οί έργάτες ειρηνικά πρός ιό σοσιαλισμό. Ή Κομμούνα άπόδειξε έπίσης, δτι ή άστική τάξη δέ θά διστάσει νά προδώσει τό Εθνος στό δνομα τών δικών της ταξικών συμφερόντων. "Οπως στή διάρκεια τής Μεγάλης Γαλλικής "Επανάστασης τού 1789 οί άντιδραστικοί φεουδάρχες Ενώθηκαν μέ τούς ξένους έχθρούς γιά νά πολεμήσουν ένάντια στήν Επαναστατική Γαλλία, Ετσι καί στά 1871 οί Αντιδραστικοί Εδοσαν τό χέρι στό Βίσμαρκ ένάντια στήν Κομμούνα. "Ενα άλλο δίδαγμα τής Κομμούνας πάνω στό όποιο σταμάτησαν Επίμονα δ Μάρξ καί άργότερα ό Λένιν, ήταν τό γεγονός, δτι οί Εργάτες, μόλις φθάσουν στήν Εξουσία, δέ μπορούν νά προσαρμόσουν τό Αστικό κράτος στίς Επαναστατικές τους άνάγκες. Στό γράμμα του στόν Κούγκελμαν άπό τίς 12 τού "Απρίλη 1871 ό Μάρξ λέγει : «"Αν θά κοιτάξεις τό τελευταίο κεφάλαιο τοΰ Εργου μου » Ή 18η Μπρυμαίρ" θά δεις δτι σάν κατοπινή προσπάθεια τής Γαλλικής Επανάστασης κηρύχνω : νά μήν περάσει τή γραφειοκρατική-στρατιωτική μηχανή άπ' τό Ενα χέρι στό άλλο, δπως γίνονταν ώς τώρα, άλλά νά τήν τσακίσει,.καί τέτιος άκριβώς είναι ό προκαταρκτικός δρος κάθε πραγματικής λαϊκής έπανάστασης στήν ήπειρο» "Ετσι Ακριβώς Ενήργησε καί ή Κομμούνα δταν Αρχισε νά Ιδρύει τό δικό της Εργατικό κράτος νέου τύπου. Α ρ γ ό τερα αύτό τό γενικό συμπέρασμα θά Εχει μεγάλη σημασία στόν άγώνα Ενάντια στούς όπορτουνιστές, πού πίστευαν δτι οί Εργάτες μπορούν νά μετατρέψουν βαθμιαία τό καπιταλιστικό καθεστώς σέ σοσιαλισμό. "Ενα άπό τά πιό ούσιαστικά διδάγματα τής Κομμούνας τοϋ Παρισιοΰ ήταν τό ζωντανό παράδειγμα πραγματοποίησης τής διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου. Σχετικά μ ' αύτό ή Κομμούνα άπό1

Κ. Μάρξ. Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμου;, τόμ.

II σελ. 542 — 543.

116

δείξε λαμπρά τήν όρθότητα τής θέσης τοϋ Μάρξ, πού 24 κιόλας χρόνια πρωτύτερα, στό «Μανιφέστο τοϋ Κομμουνιστικού Κόμματος» διέγραφε μέ -σαφήνεια τή διχτατορία τοϋ προλεταριάτου. "Ετσι ή Κομμούνα, άναίρεσε τήν άντίληψη τών άναρχικών, τών άδιόρθωτων αύτών έχθρών τής άσκησης κάθε έξουσίας άπό τήν έργατική τάξη, δηλ. τής διχτατορίας τοϋ προλεταριάτου. Ή Κομμούνα δέν Αποτελούνταν μονάχα άπό έργάτες. Πραγματικά— δπως υπογράμμισαν ό Λισαγκαραί καί ό Γαίκ — καί ό Λένιν ήταν σύμφωνος μαζί τους — «ή κυβέρνηση άποτελοϋνταν στήν πλειοψηφία άπό άντιπροσώπους τής μικροαστικής δημοκρατίας». Πολλοί άπ' αυτούς ήταν διανοούμενοι μέ Επαναστατική διάθεση. Ά π ό τά 92 μέλη τής Κομμούνας μονάχα 25 ήταν έργάτες κι αύτοί δέν ήταν δλοι μέλη τής Διεθνοϋς. Παρ' δλα αύτά, δταν ή έργατική τάξη τοΰ Παρισιού πέρασε σέ άποφασιστικές Ενέργειες, ή Επιροή τοΰ προλεταριάτου έγινε ή Επικρατούσα. Ό Μάρξ περιέγραψε τήν κατάσταση ώς έξής : « Ή πλειοψηφία τους (τών μελών τής Κομμούνας — Σημ. Μετ.) άποτελοϋνταν φυσικά άπό έργάτες ή άπό άναγνωρισμένους Εκπροσώπους τής Εργατικής τάξης» "Οπως είπαμε πιό πάνω ή Κομμούνα δέν είχε συγκεκριμένο σοσιαλιστικό πρόγραμμα. Παρ' δλα αύτά της ήταν σύμφυτε; οί σοσιαλιστικές τάσει;. Ό Μάρξ λέγει: «Μάλιστα, κύριοι, ή Κομμούνα ήθελε νά καταργήσει έκείνη τήν ταξική Ιδιοχτησία πού τήν Εργασία πολλών τή μετατρέπει σέ πλοΰτο τών όλίγων. Ή Κομμούνα σκόπευε νά άπαλλοτριώσει τού; άπαλλοτριωτέ;» 2 . Ό Μάρξ πρόσθεσε Επίση; δτι οί άποφάσεις τής Κομμούνας είχαν «καθαρά προλεταριακό χαρακτήρα». Ό Λένιν χαρακτήρισε τήν Κομμούνα σάν «Εργατική λαϊκή κυβέρνηση» καί δήλωσε : « Ή Κομμούνα προσπάθησε νά πραγματοποιήσει αύτό πού όνομάζουμε τώρα Ελάχιστο πρόγραμμα τοϋ σοσιαλισμού». Ή Κομμούνα άποτελοϋσε, πραγματικά, διχτατορία τοϋ προλεταριάτου. Ό Μάρξ είπε : «ήταν ουσιαστικά μ ι ά κυβέρνηση τής έργατικής τάξης, τό άποτέλεσμα τής πάλη; τής παραγωγικής τάξης ένάντια στήν τάξη τών σφετεριστών, ή άνοιχτή τελικά πολιτική μορφή μέ τήν όποία μπορούσε νά συντελεστεί ή οικονομική άπελευθέρωοη τής έργασίας». Επίσης είπε : « Ή ένδοξη έργατική έπανάσταση τής 18 τοϋ Μάρτη κατάχτησε 1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόαους, τόιι I, σελ. 620 — 621. ' Κ. Μάρξ, Φ. "Ένγκελς, Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, τόμ. I, σελ. 625.

117

άδιαφιλονίκητα τό Παρίσι» Αργότερα Απευθυνόμενος στούς γερμανούς «σοσιαλδημοκράτες φιλισταίους» ό "Ενγκελς ε ί π ε : «"Ε, λοιπόν κύριοι, θέλετε νά μάθετε τί λογής είναι αύτή ή διχτατορία ; Κοιτάχτε τήν Παρισινή Κομμούνα. Αύτή ήταν ή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου» 2 . Παρά τήν ήττα της ή Παρισινή Κομμούνα ήταν ή πρώτη πραγματική έπαναστατική Επιτυχία τής παγκόοηιιας έργατικής τάξης. Προξένησε τήν πρώτη ρωγμή στό καπιταλιστικό σύστημα πού, μισό αιώνα άργότερα, ή μεγάλη Σοσιαλιστική Επανάσταση τοΰ Ό χ τ ώ β ρ η θά τό μεταβάλλει, μ' Ενα χτύπημα, σέ πλατύ Ανεπανόρθωτο ρήγμα στά τείχη τοΰ παγκόσμιου καπιταλισμού. Ό Λένιν είπε δτι, παρ* δλα τά λάθη της, ή Κομμούνα «άποτελεϊ υψηλό παράδειγμα τοΰ πιό περίλαμπρου προλεταριακού κινήματος τοΰ 19ου αιώνα» 3 .

1 Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα σέ δυό τόμους, τόμ. I, σελ. 610. ' Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά έργα σέ δυό τόμους, τόμ. I, σελ. 577.

3 Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 13, σελ. 486.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

10

Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ

ΣΤΟ

ΣΥΝΕΔΡΙΟ

(1872)

^ ^ σ τ ε ρ α άπό τήν πτώση τ ή ; Κομμούνα; τοΰ Παρισιού, σέ μιά σειρά εύρωπαϊκές χώρες, δυνάμωσαν οί διώξεις ένάντια στά μέλη ιής Διεθνούς. Ή Κομμούνα γέμισε μέ τρόμο τίς κυρίαρχες τάξει;, πού ήταν άποφασισμένε; νά έμποδίσουν, δσο ήταν δυνατό, τήν επανάληψη παρόμοιων γεγονότων. Ό άστικός τύπος έπιτίθεται παντοΰ μέ πείσμα ένάντια στή Διεθνή. Στό Συνέδριο τής Διεθνοΰ; "Ενωσης τών Έργατών πού συνήλθε στή Χάγη, ό Μάρξ είπε : «"Ολα τά φράγματα τής συκοφαντίας πού διέθετε ό μίσθαρνος τύπος τής άστικής τάξης άνοίχτηκαν άπότσμα καί άφησαν νά ξεχυθεί Ινας χείμαρρος άπό συκοφαντίες γιά νά πνίξουν τό μισητό έχθρό. Αύτή ή συκοφαντική έκστρατεία δέν Ιχει τό ταίρι της στήν ί σ τ ο ρ ί α . . . "Υστερα άπό τή μεγάλη πυρκαγιά τ°ΰ Σικάγου ό τηλέγραφος διέδωσε ο' δλον τόν κόσμο δτι αύτή ή πυρκαγιά είναι διαβολικό εργο τής Διεθνοΰς» Στά 1870 ψηφίστηκε στή Γαλλία Ενας νόμος πού θεωρούσε έγκλημα τό νά άνήκει κανένας στή Διεθνή. Ή Γαλλία ζητούσε άπ' δλες τίς χώρες νά παραδώσουν στή γαλλική κυβέρνηση, σάν Εγκληματίες κοινοΰ ποινικοΰ δικαίου, τούς κομμουνάρους πρόσφυγε;. Τήν Ιδια χρονιά στήν Όλλανδία διατέθηκε ί ν α ποσό άπό 3 000 000 γκοΰλντεν γιά νά Εμποδιστεί ή διάδοση τοΰ κομμουνισμού. Στή Γερμανία ό Μπέμπελ καί ό Λίμπκνεχτ πού διαμαρτυρήθηκαν Ενάντια στήν προσάρτηση τής Αλσατίας καί τής Λωρραίνης καί έξέφρασαν τήν άλληλεγγύη τους μέ τήν Κομμούνα, συνελήφθηκαν καί καταδικάστηκαν σέ δυό χρόνια φυλάκιση σ' Ινα φρούριο. Στήν "Ισπανία, τήν Ι τ α λ ί α , τό Βέλγιο καί σ' άλλες χώρες οί διεθνιστές ύποβλήθηκαν σέ λυσσασμένες άστυνσμικές 1 Τό αναφέρει ό Λοζόφσκυ στό «Ό Μάρξ καί τά Συνδικάτα», οελ. 130.

119

διώξεις. Στίς άρχές τοΰ 1872 ή ισπανική κυβέρνηση κάλεσε τί; άλλες κυβερνήσεις νά συνεργαστούν γιά τήν έξόντωση τής Διεθνοΰς Ό Πάπας Ινωσε τή φωνή του μέ τίς κραυγές έκείνων πού ζητούσαν έκδίκηση. Σ τ ά 1873 ή Ροισία, ή Γερμανία καί ή Αύστροουγγαρία υπόγραψαν συμφωνία μέ τήν δποία άναλάβαιναν τήν ύποχρέωση νά διεξάγουν κοινό άγώνα ένάντια στή Διεθνή. Προσπάθησαν νά παρασύρουν καί τήν Α γ γ λ ί α άλλά δέν τό κατόρθωσαν 2

Ή

Ιαωτεριχή

χρίση

Πιό Επικίνδυνη, δμως, γιά .τή Διεθνή, άπό τίς άστυνομικές αύτές διώξεις ήταν ή Εσωτερική κρίση, πού Επιδεινωνόταν δλο καί περισσότερο στήν όργάνωση. ΰστερα άπό τό τέλος τής Κομμούνας. Ή κρίση αυτή συνίστατο στήν δλο καί πιό πεισματώδη πάλη άνάμεσα σ"τούς μαρξιστές καί τούς μπακουνινιστές — άνάμεσα στή /^Συμμαχία», πού Επικεφαλής της βρισκόταν ό Μπακούνιν καί στίς δυνάμεις πού ήταν μέ τό μέρος τοΰ Γενικού Συμβουλίου, πού καθοδηγούσε ό Μάρξ. "Οπως είδαμε στό προηγούμενο κεφάλαιο, οί μαρξιστές είχαν κάθε λόγο νά ύποστηρίζουν δτι ή Κομμούνα Επιβεβαίωσε τή γενική τους πολιτική γραμμή, άλλά οί μπακουνινιστές υποστήριζαν μέ πείσμα τό άντίθετο. Υποστήριζαν μέ κάθε «τρόπο πώς ή αυθόρμητη Εξέγερση τών Εργατών τοΰ Παρισιού καί τών άλλων γαλλικών πόλεων άναιρεί τίς άντιλήψεις τοΰ Μάρξ καί Επιβεβαιώνει γενικά τή θεωρία τοΰ αυθόρμητου, πού προπαγάνδιζε ό Μπακούνιν. Οί μπακουνινιστές έπαιρναν θάρρος γιά νά δυναμώσουν τή φραξιονιστική δράση καί κατόρθωσαν πραγματικά νά σταθεροποιήσουν τίς θέσεις τους σέ μιά σειρά χώρες. Τ Ηταν Εξαιρετικά Ισχυροί στίς λατινικές χώρες : Ισπανία, "Ιταλία. Πορτογαλία, Γαλλικό Βέλγιο, γαλλική καί Ιταλική Ε λ β ε τία. Τό κύριο κέντρο τους ήταν ή Γενεύη καί ό Μπακούνιν κατάφευγε σέ διάφορες μηχανορραφίες γιά νά πετύχει τή μετάθεση «ής Εδρας τής Διεθνοΰς σ' αύτή τήν πόλη. Ή πείρα τής Κομμούνας Εξαφάνισε σχεδόν κάθε πολιτική Επιροή τών προυντονιστών καί τών μπλανκιστών στή Γαλλία, άλλά παρέτεινε παντοΰ τήν δπαρξη τών μπακουνινιστών.

1 Λιούΐς Λ. Δόργουϊν: «Εργασία καί διεθνισμός», σελ. 52. ' «Ή Κομμουνιστική Διεθνής» τής 14 τοΰ Μάρτη 1933.

120

Ή Εσωτερική χρίση όξύνθηκε στίς μεγαλύτερες χώρες, πού ηταν φρούρια τής Διεθνούς. Στή Γαλλία ύστερα άπό τήν πτώση ιής Κομμούνας είχε Εξασθενίσει πολύ δλο τό έργατιχό κίνημα. Ετη Γερμανία οί κ α ρ ά δ ε ς άνάμεσα στούς μαρξιστές καί τούς λασσαλικούς, στούς όποιους προστίθονταν καί οί διώξεις τής κυβέρνησης, Εσπειραν τή σύγχυση στό Εργατικό κίνημα. Στίς Ε ν ω μένες Πολιτείες ή Ε θ ν ι κ ή "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν , πού κρατούσε φιλική στάση άπέναντι στή Διεθνή ξέπεφτε γοργά. Καί στήν •Αγγλία, πού ήταν τό κύριο στήριγμα τοϋ Μάρξ στή Διεθνή, ύπήρχαν Εσωτερικές δυσκολίες. "Ολοι οί τρεΐντγιουνιονιστές ήγέτες, έχτός άπό Ιναν μονάχα παρατήθηκαν άπό τό Γενικό Στ)μβούλιο σ' Ενδειξη διαμαρτυρίας Ενάντια στή βοήθεια πού Εδοσε ό Μάρξ στήν Κομμούνα. "Αλλοι όπορτουνιστές συνδικαλιστές ήγέτες, υιοθετώντας τήν Αντιπολιτευτική μέθοδο πού χαρακτήριζε τήν πάλη ενάντια στό Γενικό Συμβούλιο ίδρυσαν τή Βρετανική Όμοσπονδία τής Διεθνούς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν γιά νά διακόψουν τήν άμεση έπαφή τοΰ Γενικού Συμβουλίου μέ τά τρέΐντγιούνιονς. Αύτή ή άσχημη κατάσταση επιδεινώθηκε δταν ό Έ κ ά ριους καί ό Χαίιλς, πού κατείχαν διαδοχικά τή θέση τοΰ Γενικού Γραμματέα τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν , διέκοψαν τίς σχέσεις μέ τόν Μάρξ.

ΊΙ

Συνδιάσκεψη

τοΰ

Λονδίνου

Σ ' αύτές τίς δύσκολες καί Επικίνδυνες συνθήκες ή Διεθνής όργάνωσε ειδική Γενική Συνδιάσκεψη στό Λονδίνο (17 — 23 τοΰ Σεπτέμβρη 1871) άντί τοΰ συνεδρίου πού θά Επρεπε νά συνέλθει στό Μάϊντς τής Γερμανίας, δπως είχε καθοριστεί πρίν άπό Ενα χρόνο. Γιά νά μήν Εκτεθούν σέ διώξεις οί γάλλοι άντιπρόσωποι ή συνδιάσκεψη δέν ήταν δημόσια. Στή Συνδιάσκεψη πήραν μέρος 23 πρόσωπα άπό τά όποια τά 17 ήταν μέλη τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου. Ό Μάρξ άντιπροσώπευε τή Γερμανία, ό "Ενγκελς τήν Ι τ α λ ί α , ό Ν. Ούτιν τή Ρωσία καί ό Έκάριους τίς Ενωμένες Πολιτείες 1 . Σύμφωνα μέ τόν Πόστγκέϊτ ή Διεθνής είχε τότε, άν υπολογίσουμε δλες τίς παρατάξεις 58 Εφημερίδες, άπό τίς όποιες 3 στίς Ενωμένες Πολιτείες.

1

Ρ. Γ. Πόστγκέϊτ ' «Ή Διεθνής τών Εργατών», σελ. 114.

121

Τό κύριο πρόβλημα πού μπήκε μπροστά στή Συνδιάσκεψη τοΰ Λονδίνου ήταν ή Επικείμενη διάσπαση στούς κόλπους τής Διεθνοΰς. Τά πράγματα έφτασαν στό σημείο ώστε μέ τή δημιουργία τής όμοσπονδίας τοΰ Γιούρα (.ΙιΐΓόΐ) στήν Ελβετία (πού ήταν τό γενικό Επιτελείο τοΰ Μπακούνιν) νά υπάρχουν στό πολιτικό πεδίο δυό άντίπαλες όργανώσεις. Ό Γαίκ λέγει τά Εξής γιά τή φραξιονιστική κατάσταση στήν "Ισπανία : «Στίς περισσότερες πόλεις ύπήρχαν Εχτός άπό τά τιμήματα τής ..Συμμαχίας" καί τμήματα τής Διεθνοΰς χωρίς νά υπάρχει καμιά σύνδεση μεταξύ τους». Ό ίδιος συγγραφέας περιγράφει τήν όργάνωση τοΰ Μπακούνιν στήν "Ιταλία, δπου υπήρχε μεγάλος άριθμός ρεπουμπλικάνων όπαδών τοΰ Ματσίνι: «"Ολα τά λεγόμενα τμήματα τής Λιεθνοΰς καθοδηγούνταν άπό δικηγόρους χωρίς πελατεία, άπό άμαθεΐς καί χωρίς άρρώστους γιατρούς, άπό φοιτητές πού παίζανε μπιλιάρδο, άπό περιοδεύοντες δμπορικούς υπαλλήλους, άπό άλλους ύπαλλήλους καί ιδιαίτερα άπό δημοσιογραφίσκους μέ περισσότερο ή λιγότερο άμφίβολο ταλέντο» Ή Συνδιάσκεψη τοΰ Λονδίνου δέν μπορούσε νά κάνει πάρα πολλά γιά τή βελτίωση αύτής τής δύσκολης κατάστασης. Δέ μπόρεσε παρά μόνο νά ύποστηρίξει τή γραμμή τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου. Ή συνδιάσκεψη βγάζοντας ένα άπό τά πιό σημαντικά διδάγματα τής πείρας τής Κομμούνας, ύπογράμμισε τή μεγάλη άνάγκη γιά τούς Εργάτες τών διαφόρων χωρών νά δημιουργήσουν δικά τους πολιτικά κόμματα καί νά άρχίσουν πολιτική δράση. Ή Συνδιάσκεψη συγχάρηκε Επίσης τό σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό κόμμα τής Γερμανίας γιά τίς τελευταίες Εκλογικές έπιτυχίες του. "Ολα αύτά ισοδυναμούσαν, φυσικά μέ θανάσιμο χτύπημα γιά τούς μπακουνινιστές. Ή Συνδιάσκεψη άποφάσισε τό έπόμενο συνέδριο τής Διεθνούς "Ενωσης τών "Εργατών νά συνέλθει τόν έρχόμενο χρόνο.

0 1 μπακουνινιστές δμως άρνήθηκαν νά συμμορφωθούν μέ τίς Αποφάσεις τής Συνδιάσκεψης τοΰ Λονδίνου. Στίς 12 τοΰ Νοέμβρη 1871 έκαναν Επίσημο συνέδριο στό Σονβιλιέ τής Ελβετίας. "Ενας •άπό τούς Αντιπροσώπους ήταν ό Ζιούλ Γκέντ πού άργότερα έπαιξε βασικό ρόλο στήν άνάπτυξη τοΰ γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος. Τό συνέδριο αύτό, πού άποτελοϋνταν άπό όπαδούς τής «Συμμαχίας» ήταν μιά άμεση πρόκληση κ<?τά τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου. Τό συνέδριο μέ δήλωσή του πού Απευθύνονταν πρός δλα τά τμή1

Γκούσταβ Γαίκ : « Ή Διεθνής», σελ. 168, 173.

122

ματα τής Λιεΰνοϋς κατάγγελνε τό Συμβούλιο σά διεφθαρμένο καί διχτατορικό, καταδίκαζε τό πρόγραμμα τ ή ; πολιτικής του δράσης καί ζητούσε νά συγκληθεί άμέσως Ινα νέο συνέδριο 0 1 Ιδεολογικές διαφωνίες μετατράπηκαν σέ όργανωτική διάσπαση.

Τό Συνέδριο

τής

Χάγης

Τό 5ο Συνέδριο τ η ; Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών συνήλθε στή Χάγη. "Αρχισε τίς εργασίες του στίς 2 τοΰ Σεπτέμβρη 1872. Γιά πρώτη φορά παραβρίσκονταν προσωπικά ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς. Ό Μάρξ είχε γράψει στόν Ζόργκε καί τόν Κούγκελμαν δτι θεωρούσε τό συνέδριο «ζήτημα ζωής ή θανάτου γιά τή Διεθνή». Καί ετσι ήταν. Ό Μπακούνιν δέν παραβρίσκονταν προσωπικά, ά^λά οί άνθρωποι του μέ έπικεφαλής τόν Ζ. Γκιλιώμ ήταν πολυάριθμοι καί δλοι τους Ετοιμοι νά παίξουν μέ άνοιχτά χαρτιά. Ή διάσπαση Εκδηλώθηκε άπό τήν άρχή κιόλας τοΰ συνεδρίου καί χρειάστηκαν τρεις μέρες γιά τόν έλεγχο τών πληρεξουσιοτήτων. Ά π ό τούς 65 άντιπροσώπους πού τελικά Επικυρώθηκαν τά πληρεξούσιά τους οί 40 περίπου υποστήριζαν τήν .κύρια γραμμή τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου καί 25 περίπου ήταν μέ τό μέρος τής άντιπολίτευσης. Υποστηριχτές τού μαρξισμού ή τ α ν : τά μέλη τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου — 16, Γερμανία—10, Γ α λ λ ί α — 6 , Ελβετία — 3, Ενωμένες Πολιτείες — 2 (ό Ζόργκε — μαρξιστής καί ό Ντεριούρ μπλανκιστής), Ισπανία, Βοημία, Δανία καί Σουηδία — κάθε μιά άπό 1. Οί υποστηριχτές τοΰ Μπακούνιν ήταν Βέλγιο — 7, Α γ γ λ ί α — 5 , Όλλανδία — 4, Ι σ π α ν ί α —.4, Ελβετία — 2 , Γαλλία 1. Οί ιταλοί μπακουνινιστές μποϋκοτάρησαν τό συνέδριο. Ό ξεχωρισμός μεταξύ τών παρατάξεων δέν άκολουθούσε μιά πέρα γιά πέρα σαφή Ιδεολογική γραμμή, γιατί μερικοί άπό τούς υποστηριχτές τών δύο μερίδων ένεργοΰσαν άπό άλλους λόγους πού δέ συνδέονταν μέ τά κύρια προβλήματα τοΰ συνεδρίου. Τέτια ήταν ή περίπτωση τών άγγλων άντ ι προσώπων, συμπεριλαμβανομένου τοΰ Έκάριους καί τριών άλλων μελών τοΰ Γενικού Συμβουλίου. "Οντας πρίν άπ' δλα όπαδοί τού καθαρού τρέϊντγιουνιονισμοΰ δέν συμμερίζονταν τίς άναρχικές άπόψεις τοΰ Μπακούνιν, άλλά, παρ* δλα αύτά, ψήφισαν ένάντια στούς μαρξιστές.

1

Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τής Διεθνοΰς», σελ. 211 — 212.

123

Τό συνέδριο άσχολήθηκε στίς άποφάσεις του μέ τέσσερα κυρίως προβλήματα : τό ρόλο καί τά δικαιώματα τοΰ Γενικού Συμβουλίου, τήν Εδρα τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν , τήν πολιτική γραμμή τής Διεθνοΰς καί τήν κατάσταση τής «Συμμαχίας» τοΰ Μπακούνιν. "Ας Εξετάσουμε χωριστά τό καθένα άπ' αύτά τά σημεία.

Τα δικαιώματα

τον Γενικού

Συμβουλίου

0 1 μπακουνινιστές άνήγαγαν τό σημείο αύτό σέ κεντρικό πρόβλημα. Φανατικοί όπαδοί τοΰ αυθόρμητου καί μιάς άκρας τοπικής αυτονομίας, πρότειναν τό Γενικό Συμβούλιο νά μήν είναι τίποτε άλλο άπό γραφείο Αλληλογραφίας καί συλλογέας στατιστικών στοιχείων. Αντιτάσσονταν πεισματικά στήν ιδέα δτι τό Γενικό Συμβούλιο Επρεπε νά Εφαρμόζει τίς άποφάσεις τών συνεδρίων καί νά δρά σάν καθοδηγητικό πολιτικό όργανο τής Διεθνοΰς. Μερικοί ήθελαν νά καταργήσουν τελείως τό Γενικό Συμβούλιο '. Οί μαρξιστές, άπό τήν άλλη μεριά, Επέμεναν πάνω στήν άνάγκη μιάς πολιτικής γραμμής καί μιάς γενικής διεθνοΰς πειθαρχίας. Παίρνοντας ύπόψη τή σοβαρή Εσωτερική κρίση, τό συνέδριο υποστήριξε τήν τελευταία αύτή άποψη άποφασίζοντας μέ 40 ψήφους υπέρ, 4 κατά καί 11 άποχές νά παραχωρηθούν μεγαλύτερα δικαιώματα στό Συμβούλιο γιά νά μπορεί νά Εφαρμόζει πιό άπστελεσματικά τίς άποφάσεις τών συνεδρίων καί νά Επιβάλει τήν πειθαρχία. Αΰτές οί άποφάσεις Εδιναν στό Γενικό Συμβούλιο τό δικαίωμα «νά άποκλείει προσωρινά άπό τή Διεθνή ώς τό Επόμενο συνέδριο κάθε κλάδο, τμήμα, όμοσπονδιακό συμβούλιο, Επιτροπή καί όμοσπονδία» 2 πού θά άρνοΰνταν νά συμμορφωθεί μέ τίς άποφάσεις τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών. Οί κατηγορίες τών μπακουνινιστών Ενάντια στό Γενικό Συμβούλιο, δτι τάχα Ενεργοΰσε διχτατορικά ήταν άβάσιμες. Στήν πραγματικότητα, άπό τήν ίδρυση κιόλας τής Διεθνοΰς, τό Συμβούλιο ήταν μάλλον θεωρητικό κέντρο, παρά άμεσο πολιτικό καί όργανωτικό κέντρο. Σ ' Ινα του γράμμα στόν Κούγκελμαν ό Μάρξ Εξηγεί ώς Εξής τίς άρμοδιότητες τοΰ Συμβουλίου στό θεωρητικό τομέα : «Δέν είναι άρμοδιότητά του νά κρίνει άπό θεωρητική άποψη τά 1 2

Ρ. Γ. Ποστγκέϊτ : « Ή Διεθνής τών Έργατών», σελ. 79. «ΤΙ* Η3£ΐιβ 0οη£Γ6£$ ρπχε€<1ίπ£$», σελ. 79.

124

προγράμματα τών διαφόρων τμημάτων. Πρέπει μονάχα νά φροντίζει ώστε νά μην περιέχουν τίποτε άντίβετο άπό τό καταστατικό τής Διεθνούς καί τό πνεϋμα του» Οί μεγάλες πραγματοποιήσεις τοϋ Συμβουλίου (δηλ. τοϋ Μάρξ) άνήκαν στό θεωρητικό καί πολιτικό τομέα. Τό Συμβούλιο δέν πήρε τήν πρωτοβουλία γιά άπεργίες ή πολιτικά κινήματα στίς διάφορες χώρες, άλλά μάλλον τίς ύποστήριξε άφοΰ όργανώβηκαν άπό τά έθνικά τμήματα. Ά λ λ ά κι αύτή άκόμα ή περιορισμένη κεντρική καθοδήγηση ήταν πάρα πολύ γιά τούς άναρχικούς μπακουνινιστές μέ τίς παρατραβηγμένες άντιλήψεις τους γιά τό αύθόρμητο. Μονάχα δταν κινδύνεψε ή ίδια ή ύπαρξη τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν Εφαρμόσθηκε Ενας Ισχυρός συγκεντρωτισμός.

Τό πρόβλημα τον πολιτικού άγώνα Στήν περίοδο πού άκολούθησε Αμέσως ύστερα άπό τήν Κομμούνα τοΰ Παρισιοΰ Εκδηλώθηκε στίς διάφορες χώρες μιά Ισχυρή τάση, γιά πολιτική πάλη. Οί Εργάτες Επεδίωκαν μέ τόν τρόπο αύιό νά μετατρέψουν σέ πραγματικότητα Ινα άπό τά πιό στοιχειώδη διδάγματα τοϋ Ιστορικού αύτού άγώνα. Σύμφωνα μέ τήν τάση αύτή οί μαρξιστές πρότειναν στό Συνέδριο τής Χάγης σχέδιο άπόφασης πού περιλάβαινε ουσιαστικά τό μεγαλύτερο μέρος τής άπόφασης πού είχεν ύποβληθεί γιά Εγκριση στή Συνδιάσκεψη τοΰ Λονδίνου τοΰ 1871. Τό σχέδιο άπόφασης Ελεγε: «Στόν Αγώνα του Ενάντια στίς ένωμένες δυνάμεις τών κατεχουσών τάξεων, τό προλεταριάτο δέν μπορεί νά δράσει παρά σάν τάξη καί νά όργανώσει τίς δυνάμεις του σ' Ενα άνεξάρτητο πολιτικό κόμμα, πού νά Αντιπολιτεύεται δλα τά παλιά κόμματα, τά δημιουργημένα άπό τίς κατέχουσες τάξεις. Τό πολιτικό κόμμα σάν όργάνωση τοϋ προλεταριάτου χρειάζεται γιά τό θρίαμβο τής κοινωνικής Επανάστασης καί πρώτα-πρώτα γιά τήν Επίτευξη τοΰ τελικοΰ της σκοπού — τήν κατάργηση τών τάξεων» 2 Αύτή ή άπόφαση προκάλεσε ζωηρές συζητήσεις. Οί μπλανκιστές μέ κύριο έκπρόσωπό τους τό γάλλο Βαγιάν ύποστήριζαν τά έξης : «"Αν ή Απεργία είναι Ενα δπλο στόν Επαναστατικό μας Αγώνα, Ενα άλλο δπλο καί τό πιό σημαντικό Απ* δλα είναι τά 1 Κ. Μάρξ : «Γράμματα στόν Κούγκελμαν».

• Γκ. Μ. Στέκλοφ: «Ιστορία της 1ης Διεθνοΰς», σελ. 235 — 230.

125

όδοφράγματα». "Ηθελαν νά τροποποιήσουν μέ τήν έννοια αύτή τό όχέδιο άπόφασης. Οί μπακουνινιστές μέ έπικεφαλής τόν Γκιγιώμ Επιτέθηκαν μέ πείσμα ένάντια στό σχέδιο άπόφασης καί μαζί μ* αΰτό κι ένάγτια στό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», υποστηρίζοντας δτι αύτό είναι έκφραστής τής άστικής πολιτικής." « Ή διαφορά άνάμεσα στή θετική πολιτική τής παράταξης τής πλειοψηφίας καί τήν Αρνητική πολιτική τής παράταξης τής μειοψηφίας έκτέθηκε στά έξής δυό Αξιώματα: ή πλειοψηφία έπιδιώκει τήν κατάχτηση τής πολιτικής έ ξ ο υ σ ί α ς. Ή μειοψηφία Επιδιώκει τήν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς έξουσ ί α ς » 1 . Τό Συνέδριο Ενέκρινε μέ 29 ψήφους ύπέρ, 5 κατά καί 9 άποχές τή μαρξιστική άπόφαση.

ΊΙ Διε&νης μεταφέρεται ατή Νέα ' Υόρκη Ή πρόταση τοΰ "Ενγκελς νά μεταφερθεί ή Ιδρα τής Διεθνοϋς στίς Ενωμένες Πολιτείες, στή Νέα Υόρκη, έκανε αίσθηση σ,τό συνέδριο. Ή άπόφαση, γραμμένη στά γαλλικά έλεγε : «Προτείνουμε γιά τά έτη 1872 — 1 8 7 3 ή έδρα τοΰ Γενικοΰ Σι^ιβουλίου νά μεταφερθεί στή Νέα "Υόρκη καί τό Τενικό Συμβούλιο νά άποτελείται άπό τά παρακάτω μέλη τοΰ όμοσπονδιακοϋ Συμβουλίου τής Βόρειας Αμερικής : 0 3 Ν 3 Π 3 § Η , 51. Θ 3 Ϊ Γ , ΟβίΙΪ, 03Γ1, ί β ι ι τ ε ί , Ρ . Ί . Β6ΓΙΓ3Π(1, Ρ. ΒοΙΙε, καί Ο . 03Γ1. Αύτοί θά έχουν δικαίωμα νά προσλαμβάνουν νέα μέλη, άλλά ό συνολικός άριθμός τών μελών δέν πρέπει νά ξεπερνάει τά 15». "Ακολουθούσαν οί ύπογραφές τών Μάρξ, "Ενγκελς, Σέξτον, Λονγκέ, Ντυπόν, Σερραλιέ, Βρομπλέφσκι, Μπαρύ, Μάκ Ντόνελ, Λίσνερ, Λε Μουσισύ. Χάγη, 6 τοΰ Σεπτέμβρη 1872 2 . Τό σχέδιο άπόφασης προκάλεσε πεισματώδη πάλη στό συνέδριο. 01 μπακουνινιστές όρθώθηκαν ένάντιά του. Τό ίδιο έκαναν καί οί μπλανκιστές πού στό συνέδριο αύτό ύποστήριξαν γενικά τούς μαρξιστές. Ό Ζόργκε, τό πιό διακεκριμένο στέλεχος τής Διεθνοΰς "Ενωσης στίς Ενωμένες Πολιτείες, άντιτάχθηκε κι αύτός σ' αύτήν τήν πρόταση, άλλά τελικά τάχθηκε ύπέρ. "Υστερα άπό μιά πολύπλοκη πάλη — έγιναν καί άλλες προτάσεις γιά τή 1 Στό ίδιο έργο σελ. 236 — 237. ' Χ. Σλύτερ: « Ή Διεθνής στήν Αμερική», Νέα Υόρκη, 1860, σελ. 137.

126

Βαρχελώνα καί τίς Βρυξέλλες — υιοθετήθηκε τελικά τό σχέδιο απόφασης τοϋ "Ενγκελς μέ 30 ψήφους υπέρ, 14 κατά καί 13 άποχές. Δηλώνοντας δτι ή Διεθνής Ιχει χαθεί οί μπλανκιστές έγκατέλειψαν έπιδειχτικά τό συνέδριο καί δέν ξαναπήραν μέρος στίς έργασίες του. Τό Νέο Γενικό Συμβούλιο Εκλέχτηκε άφοί· πάρθηκε υπόψη τό γεγονός, δτι τά μέλη του Επρεπε νά κατοικούν στίς Ενωμένες Πολιτείες. Τό Συμβούλιο άποτελοϋνταν άπό τούς 0 3 ν 3 Π 3 £ Η , 51. ΟΙ 3ΪΓ, ίβΙΙΓθΙ, ΡθΓη3θίθΓΪ, ί ο ν ϊ β ΐ β , ϋΡΙΙΓΙΙΓΘ, Ο Η Γ Ι , ΒοΙΙβ,. ΒΟΓ1Ϊ3Π<3, Δ Ρ Ρ Γ Ε Γ καί \ Ν 3 Γ ( 1 . Ό Ζόργκε εκλέχτηκε γενικός γραμματέας. Σύμφωνα μέ τίς Εξηγήσεις πού εδοσε ό "Ενγκελς στό' λόγο του δταν πρότεινε τό σχέδιο άπόφασης, ή μεταφορά τής Διεθνούς στή Νέα Υόρκη ύπαγορευόταν άπό τίς δύσκολες συνθήκες. Ή κατάσταση, τόσο στά πλαίσια τής όργάνωσης δσο καί Εξω άπ* αύτήν, ήταν τέτια πού είχε γίνει πραγματικά άδύνατο νά λειτουργεί πιά ή Διεθνής στήν Εύρώπη. Ό μεγαλύτερος κίνδυνος ήταν δτι οί άναρχικοί τοΰ Μπακούνιν μπορούσαν νά κυριαρχήσουν σ' αύτήν καί νά τή χρησιμοποιήσουν γιά τήν αιρετική τους ύπόθεση, πράγμα πού θά σήμαινε καταστροφή, γιά νό νεαρό παγκόσμιο Εργατικό κίνημα. Υπήρχε άκόμα τό Ενδεχόμενο νά πέσει τό Γενικό Συμβούλιο στά χέρια τών μπλανκιστών, άπό τούς όποιους πολλοί πρόσφυγες ύστερα άπό τή συντριβή τής Κομμούνας, έγκαταστάθηκαν στό Λονδίνο. Σ ' αύτές τίς δύσκολες συνθήκες δέν Εμενε τίποτε δλλο νά γίνει άπό τοϋ νά μεταφερθεί ή Εδρα τής Διεθνούς στήν Αμερική, δπου ιμπορούσε νά βρει μιά ισχυρή βάση στό νεαρό άμερικάνικο Εργατικό κίνημα.

Ή όιαγραφ?ι τών Τή στιγμή άκριβώς πού συνήλθε τό Συνέδριο τής Χάγης, ή διάσπαση στούς κόλπους τής Διεθνοΰς ήταν μιά πραγματικότητα. Αύτό τό Εδειχναν ή όργάνωση τοΰ συνεδρίου των άναρχικών στό Σονβιλιέ τό νέο κίνημα πού όργανώθηκε άπό τήν άντιπολίτευση αύτή σέ μερικές λατινικές χώρες, τό τρομερό πείσμα μέ τό όποιο διεξάγονταν ή φραξιονιστική πάλη καί ή φανερή πρόθεση τοΰ Μπακούνιν νά κυριαρχήσει μέ κάθε θυσία στό κίνημα. Ό τυπικός άποκλεισμός τής μπακουνινικής ήγεσίας στό Συνέδριο τής Χάγης 127

δέν Εκανε τίποτε άλλο άπό τοΰ νά κυρώσει έπίσημα τή διάσπαση, πού ήταν ήδη τετελεσμένο γεγονός στή Διεθνή. Γιά τήν προετοιμασία τής συζήτησης αύτοΰ τοΰ προβλήματος τό συνέδριο συνέστησε άπό τήν άρχή κιόλας μιά πενταμελή έπιτροπή, δπου συμμετείχαν ό Μάρξ, ό "Ενγκελς 1 καί άλλοι ήγέτες τών δύο παρατάξεων γιά νά έρευνήσει τήν κατάσταση τής «Συμμαχίας», πού άνάπτυσσε τή δράση της στούς Ιδιους τούς κόλπους τής Διεθνούς καθώς καί γιά νά σταθμίσει τίς κατηγορίες πού διατύπωσαν ένάντια στό Γενικό Συμβούλιο διάφορες μπακουνινικές όμοσπονδίες. 0 1 διαγραφές πού Ενεργήθηκαν στό τέλος τοΰ συνεδρίου Εγιναν σύμφωνα μέ τήν εισήγηση τής πλειοψηφίας τής έπιτροπής (4 μέ 1). Στή συνεδρίαση τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου στίς 5 τοΰ Μάρτη 1872 ό Μάρξ Εκανε μιά μακρά είσήγηση, δπου άνασκοποϋσε δλη τήν έξέλιξη τής πάλης ένάντιά στήν μπακουνινική όμάδα. Ή είσήγηση αύτή δημοσιεύτηκε άργότερα σέ μπροσούρα ύπό τόν τίτλο «01 δήθεν διαφωνίες στή Διεθνή» 2 . Μέ βάση τήν είσήγηση αύτή καί ΰστερα άπό Εμπεριστατωμένη Ερευνα, πού στή διάρκειά της Ακούστηκε ή γνώμη πολλών στελεχών ή Επιτροπή δήλωσε δτι ή «Συμμαχία» υπήρξε μιά μεγάλη φραξιονιστική όμάδα στούς κόλπους τής διεθνούς όργάνωσης μέ κανόνες καί σκοπούς άντίθετους άπό τούς σκοπούς τής Διεθνοΰς. Αποκαλύφτηκε δτι οί μπακουνινιστικές όμοσπονδίες κυριαρχούνταν άπό μυστικές κλίκες τών «Εθνικών άδελφών» καί δτι ή «Συμμαχία» βρισκόταν γενικά στά χέρια 100 «διεθνών άδελφών». Ή Επιτροπή άποφάσισε δτι, δ Μπακούνιν καί οί άλλοι μέ δλη τους τή στάση, Εφτασαν σέ κατάσταση πού δέν μπορούν πιά νά είναι μέλη τής όργάνωσης. Ή πλειοψηφία τής Επιτροπής συνιστούσε Επομένως νά διαγραφούν οί Μπακούνιν, Γκιγιώμ, Σβίτσγκέμπελ, Μαλόν, Μποσκέ καί Μαρσάν. Οί κατηγορίες Ενάντια στούς άλλους μπακουνινιστές ήγέτες άποσύρθηκαν ΰστερα άπ' τίς διαβεβαιώσεις τους δτι Εγκατέλειψαν τή «Συμμαχία». Ή είσήγηση τής μειοψηφίας Επαναλάβαινε τή μπακουνινιστική γραμμή Επιμένοντας πάνω στό δικαίωμα τών Εθνικών όμοσπονδιών στήν πλέρια αύτονομία καί Αμφισβητώντας τό δικαίωμα τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου νά άναμιγνύεται μέ Οποιαδήποτε 1 Στήν Επιτροπή συμμετείχαν & Οαηο, ό 5ρΙίΠ£3Γ<1, Α νΜΙβτ, ό ίυο3ΐ'η καί ό νίοΗβπΙ Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς συνεργάστηκαν μέ τήν ίπιτροπή σάν μάρτυρες (Σημ. Μετ.).

1 Κ. Μάρξ —Φ. "Ενγκελς. Άπαντα, τόμ. ΧΙΠ μέρος II τής ρωσικής Εκδοσης.

128

μορφή σιίς υποθέσεις τους. Τό συνέδριο, πού τή στιγμή εκείνη είχε περιοριστεί σέ 43 Αντιπροσώπους ψήφισε τή διαγραφή τών Μπακούνιν καί Γκιγιώμ. Ό Σβίτσγκέμπελ δέ διαγράφτηκε γιατί μετανόησε.

01 συνέπειες

τής

διάσπασης

"Υστερα άπό τό συνέδριο εγινε μιά μεγάλη συγκέντρωση στό "Αμστερνταμ, δπου μίλησαν ό Μάρξ, ό Ζόργκε καί άλλοι. Ό Μάρξ άνασκόπησε μέ αισιοδοξία τίς έργασίες τοΰ συνεδρίου Υπογράμμισε ιδιαίτερα τό γεγονός δτι τό συνέδριο, άποκρούοντας τήν άπολίτικη γραμμή τών% Αναρχικών «διακήρυξε τήν άνάγκη δπως ή έργατική τάξη έπιτεθεΐ κατά τής παλιάς κοινωνίας, πού κατέρρεε τόσο στόν πολιτικό, δσο καί στόν κοινωνικό τομέα». Προειδοποίησε δμως «δτι πρέπει νά δοθεί Ιδιαίτερη προσοχή στούς θεσμούς, τά έθιμα καί τίς παραδόσεις τών διαφόρων χωρών. Καί έμεϊς δέν άρνούμαστε δτι ύπάρχουν μερικές χώρες, δπως οί Ενωμένες Πολιτείες καί ή Α γ γ λ ί α δπου οί έργάτες μπορούν νά πετύχουν τούς σκοπούς τους μέ ειρηνικά μέσα. "Αν δέ γελιέμαι ή "Ολλανδία Ανήκει σ' αύτήν τήν κατηγορία. "Ακόμα κι Ετσι Αν έχουν τά πράγματα πρέπει νά άναγνωρίσουμε δτι στήν π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ώ ν χ ω ρ ώ ν τ ή ς ή π ε ί ρ ο υ ή βία θά πρέπει νά είναι ό μοχλό; τής επανάστασης». Ό Μάρξ χαιρέτησε τό μεγαλειώδες παράδειγμα τής Παρσινής Κομμούνας καί είπε : « Ή Κομμούνα Επεσε γιατί ο" δλες τίς πρωτεύουσες, — τό Βερολίνο, τή Μαδρίτη καί τίς άλλ ε ς — δέν εγινε ταυτόχρονα Ενα μεγάλο έπαναστατικό κίνημα, πού νά συνδέεται μέ τή ρωμαλέα έξόρμηση τοΰ παρισινοΰ προλεταριάτου». Γιά τό βασικό πρόβλημα τής μεταφορά; τή; Εδρα; τής Διεθνούς στή Νέα "Υόρκη ό Μόοξ είπε : «Τό Συνέδριο τή; Χάγη; μετέφερε τήν Εδρα τοΰ Γενικού Συμβουλίου Από τό Λονδίνο στή Νέα "Υόρκη. Πολλοί, Ακόμα καί μερικοί φίλοι μα;, δέν είναι ευχαριστημένοι Από τήν Απόφαση αύτή. Ξεχνούν π ώ ; οί Ε ν ω μ έ ν ε ; Πολιτεϊε; γίνονταν κατ" έξοχήν χώρα τών έργατών, π ώ ; κάθε χρόνο μισό Εκατομμύριο έργάτε; μεταναστεύουν στό Νέο Κόσμο, καί π ώ ; ή Διεθνής πρέπει Από τήν Ανάγκη τών πραγμάτων νά βάλει βαθιές ρίζες σ' αύτή τή γή δπου έπικρατοΰν οί έργάτες.

1

ί—880

Γκ. Μ. Στέκλοφ : «"Ιστορία τής 1ης Λιεθνοΰς», σελ. 239 — 242.

129

"Ενα χρόνο άργότερα οέ γράμμα του στό Ζόργκε ό Μάρξ Ελεγε: «Σύμφωνα με ι ή γνώμη πού σχημάτισα γιά τήν κατάσταση στήν Εύρώπη, θά είναι Εξαιρετικά χρήσιμο V άποσυρθεϊ ή Επίσημη όργάνωση τής Διεθνοΰς γιά λίγο καιρό σέ δεύτερο πεδίο, συνεχίζοντας άν είναι δυνατό, ν* άσκεί μονάχα Ελεγχο πάνω στό κέντρο τής Νέας Υόρκης γιά νά Εμποδίσει ήλίθιους τοΰ φυράματος τοΰ Περέ καί τυχοδιώχτες σάν τόν Κλυζερέ νά άρπάξουν τήν καθοδήγηση καί νά θέσουν σέ κίνδυνο τήν υπόθεση. Τά ίδια τά γεγονότα καί ή άναπόφευχτη πολύπλοκη Εξέλιξη τής κατάστασης θά Εξασφαλίσουν τήν άναγέννηση τής Διεθνοΰς σέ βελτιωμένη μορφή» Ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς δέν είχαν, άσφαλώς, μεγάλες αύταπάτες σχετικά μέ τή σημασία τής μεταφοράς τής Εδρας στήν Αμερική. Καί ό Ριαζάνοφ παρατηρεί: «Πιστεύονταν, δτι ή μεταφορά τής Διεθνούς θά είναι μόνο προσωρινή» 2 . Δέ συνέβη δμως έτσι. Ή Εδρα τής Διεθνοϋς "Ενωσης τών Έργατών δέν ξαναμεταφέρθηκε ποτέ πιά στήν Εύρώπη καί ή συγκέντρωση τής Χάγης ή^αν τό τελευταίο της πραγματικά διεθνές συνέδριο. "Εγινε μιά προσπάθεια νά συγκληθεί Ενα συνέδριο τής Διεθνοϋς "Ενωσης τών "Εργατών, τό 6ο, στή Γενεύη στά 1877, άλλά άπέτυχε. Δέν ήρθαν παρά μερικοί μόνο άντιπρόσωποι καί αυτοί Αντιπροσώπευαν Ενα κίνημα πού ξέφτιζε. Υπήρχε ή γενική πεποίθηση, δτι ή μεταφορά στή Νέα Υόρκη σήμαινε ούσιαστικά τή διάλυση τής Διεθνοΰς σάν παγκόσμιας όργάνωσης. Αύτή ήταν καί ή άλήθεια. Στά τέσσερα χρόνια ΰπαρξής της στίς Ενωμένες Πολιτείες, ή Διεθνής "Ένωση τών Έργατών λειτούργησε περισσότερο σάν Εθνική παρά σά διεθνής όργάνωση. Στό μεταξύ οί άναρχικές δυνάμεις .στήν Ευρώπη συνέχιζαν τή δράση τους προσπαθώντας μάταια νά ζωογονήσουν μιά Διεθνή κατ* εικόνα κάί όμοίω-σή τους.

1 Μάρξ καί "Ενγκελς : «Εκλογή άλληλογραφίας» ΏίβΙζ νεΓίβρ, Βερολίνο 1953 σελ. 339.

5 Λ. Ριαϊάνοφ : «Ό Κάρλ Μάρξ καί ό Φ. "Ενγκελς», σελ. 198.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

II

Η ΑΝΑΡΧΙΚΗ (18 72 — 1877)

ΔΙΕΘΝΗΣ

Ο

I μπακουνινιστές άρνοΰνταν νά Αναγνωρίσουν χί; αποφάσεις τοΰ Συνεδρίου τής Χάγης μέ τίς όποιες διαγράφτηκαν ό Μπακούνιν καί οί άλλοι άναρχικοί ήγέτες γιά τήν άποσυνθετική τους δράση στή Διεθνή. Δηλώνοντας δτι μέ τίς άποφάσεις αύτές καί μέ τή μεταφορά τής ϊδρας στή Νέα "Υόρκη ουσιαστικά αυτοδιαλυόταν ή Διεθνής "Ενωση τών Έργατών, οί μπακουνινιστές συνέχιζαν τή δράση τους μέσω τής όργάνωσής τους, Ισχυριζόμενοι δτι αυτή ήταν πραγματικά ή Διεθνής "Ενωση τών Έργατών. Κατά συνέπεια στά έπόμενα λίγα χρόνια υπήρχαν δύο διεθνείς πού καί οί δυό τους έφερναν τό ίδιο δνομα καί πού ή καθεμιά τούς ισχυριζόταν, δτι άντιπροσωπεύει τούς έργάτες δλου τοΰ κόσμου.

01 δυό όργανώσεις διεξάγανε σκληρό άγώνα μεταξύ τους. Ή μαρξιστική θέση άναπτύχτηκε στήν μπροσούρα « Ή Συμμαχία τής σοσιαλιστικής ^Δημοκρατίας καί ή Διεθνής "Ενωση τών Έ ρ γ α τών» γραμμένη άπό τόν "Ενγκελς καί τόν Πώλ Λαφάργκ καί ή άναρχική θέση έκτέθηκε στήν μπροσούρα «Μιά συνωμοσία ένάντια στή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών», γραμμένη άπό τόν Μπακούνιν.

Τό Συνέδριο τοϋ

Σαίντ—Ίμιέ

Λίγες μέρες ΰστερα άπό τόν τερματισμό τών έργασιών τοϋ 5ου Συνεδρίου τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών πού συνήλθε στή Χάγη οί άντιπολιτευόμενες αναρχικές δυνάμεις όργάνωσαν Ινα συνέδριο στό Σαίντ Ίμιέ τής Ελβετίας. Αύτό ήταν στήν πραγματικότητα συνέχιση καί έπέχταση τής συνδιάσκεψης τής "Ομοσπονδίας τοΰ ,ΙιΐΓ3 τής Ελβετίας, πού είχε συνέλθει στήν πόλη αύτή. Τό διεθνές Συνέδριο τών άναρχικών συνήλθε άπό τίς 15 ώς τίς 131

17 τον Σεπτέμβρη. Ό Στέκλοφ απαριθμεί ώς έξης τίς Αντιπροσωπείες πού πήραν μέρος : "Ισπανία — 4, "Ιταλία — 6, Ε λ β ε τία — 2. Γ α λ λ ί ί — 2 . Ενωμένες Πολιτείες — 1. Ό Αντιπρόσωπος Λεφρανσαί Εκπροσωπούσε τά άμερικανικά τμήματα άρ. 3 καί 22. πού είχαν αποσπαστεί άπό τήν καθοδήγηση τών μαρξιστών 1 . Ή όμάδα αύτή συνήλθε σέ συνέδριο καί ισχυριζόταν, δτι άντιπροσωπεύει τή Διεθνή καί δρά στό δνομά της. Τ Ηταν ή παλιά «συμμαχία» μέ καινούργιο κοστούμι. Στό συνέδριο τοΰ Σαίντ Ί μ ι έ οί άναρχικοί, πού τή φορά αύτή δέν Ενοχλούνταν άπό τήν παρουσία τών μαρξιστών άπέριψαν Επίσημα τίς άποφάσεις τοΰ Συνεδρίου τής Χάγης καί άρχισαν νά σκαρώνουν τή νέα Διεθνή καθ* όμοίωση τού Μπακούνιν. Τό συνέδριο «άρνήθηκε κατηγορηματικά τό δικαίωμα τών γενικών ή περιοχικών συνεδρίο>ν νά θεσμοθετούν καί άποφάσισε δτι τά συνέδρια αύτά δέν έχουν άλλο καθήκον άπό τοΰ νά Εκφράζουν τούς πόθους, τίς άνάγκες καί τίς Ιδέες τοΰ προλεταριάτου σέ διάφορες περιοχές ή χώρες, Ετσι πού οί Ιδέες αύτές νά (ΐποροΰν νά Εναρμονιστούν καί Ενοποιηθούν... Σέ καμιά περίπτωση ή πλειοψηφία ένός συνεδρίου δέν μ π ο ρ ε ί . . . νά Επιβάλει τή θέλησή της στή μειοψηφία». Αύτή ήταν ή θεωρία τοΰ «κέντρου άλληλογραφίας χαί στατιστικής», πού τόσο Ενθερμα προπαγάνδιζαν οί άναρχικοί άντιπρόσωποι στό συνέδριο τής Διεθνοΰς, θεωρίας πού μεταβαλλόταν σέ πραγματικότητα. Σ ' Ενα κατοπινό συνέδριο οί άναρχικοί κατάργησαν γιά κάμποσο καιρό καί τό ίδιο τό Γενικό Συμβούλιο. Τό Συνέδριο τοΰ Σαίντ Ί μ ι έ διακήρυξε δτι «ή αυτονομία καί ή Ανεξαρτησία τών τμημάτων καί τών δμοσπονδιών τής Εργατικής τάξης άποτελεί τήν ουσιαστική προϋπόθεση τής άπελευθέρωσης τών έργατών». Ε π ί σ η ς διακήρυξε δτι «ή κατάργηση κάθε είδους πολιτικής Εξουσίας είναι τό πρωταρχικό καθήκον τοΰ προλεταριάτου». Άπέριψε δλες τίς μορφές όργάνωσης καί πολιτικής δράση; διακηρύχνοντας δτι «οί προλετάριοι δλων τών χωρών βλέποντας μέ περιφρόνηση κάθε συμβιβασμό στήν πραγματοποίηση τής κοινωνικής Επανάσταση;, πρέπει, άνεξάρτητα άπό τήν πολιτική τής άστικής τάξης, νά δημιουργήσο\»ν τήν άλληλεγγύη του; στήν Επαναστατική τους πάλη 2 . Οί έργάτες Επρεπε τώρα νά Εκλέξουν άνάμεσα στίς δυό άντίπαλες Διεθνείς. Αμέσως ΰστερα άπ' αύτό προσχώρησε στούς άναρχικούς ή βελγική όμοσπονδία. Τό παράδειγμά της τό άκολούθησε 1

Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία χής 1ης Διεθνούς», σελ. 258. * Στό Ιδιο Εργο σελ. 258 — 260.

132

•και ή όλανδική όμοσπονδία. "Ενα μέρος άπό τούς άγγλους πήραν παρόμοια θέση. "Αν καί ήταν ούσιαστικά όπορτουνιστές τρέιντγιουνιονιοτές καθοδηγούνταν μάλλον άπό τόν πόθο τους νά συνεχίσουν τό φραξιονιστικό άγώνα ένάντια στόν Μάρξ παρά άπό όποιαδήποτε συμπάθεια γιά τίς θέσεις τών άναρχικών σχετικά μέ τήν άποκέντρωση, τήν αύτονομία καί τό αύθόρμητο. 0 1 όμοσπονδίες πού γενικά τάχθηκαν ύπέρ· τής μαρξιστικής Διεθνοΰς ήταν οί γαλλικές, γερμανικές, αύστριακές, πολωνικές, δανικές, ούγγρικές καί άμερικανικές, πράγμα πού Ικανέ τόν Γαίκ νά βγάλει τό συμπέρασμα : «"Ετσι ή πλειοψηφία τών όμοσπονδιών Εμεινε μέ τήν παλιά Διεθνή» Αύτές δμμις οί προσχωρήσεις πού παρέμειναν ήταν μάλλον τυπικές παρά πραγματικές. Ή μεταφορά τής Διεθνοΰς στή Νέα Υόρκη Επεισε τούς μαρξιστές τής Εύρώπης δτι οί μέρες της είχαν τελειώσει. Κατά συνέπεια οί γερμανοί καί άλλοι μαρξιστές, χάνοντας σύντομα τό ένδιαφέρον τους γιά τή Διεθνή, άρχισαν νά στρέφουν τήν πρόσοχή τους πρός τή δημιουργία Εργατικών κινημάτων καί πολιτικών κομμάτων στίς Ιδιες τους τίς χώρες. Αύτός είναι ό λόγος πού άπότυχε ή άπόπειρα τών μαρξιστών νά συγκαλέσουν Ενα συνέδριο τής Διεθνοΰς στή Γερμανία, τό Σεπτέμβρη τοΰ 1873.

Ή παρακμή τών άναρχικών Ή μπακουνινική Διεθνής Εζησε στήν περίοδο 1872 — 1 8 7 7 . Οί ένέργειες στίς όποιες προέβηκαν οί μπακουνινιστές σέ διεθνή κλίμακα ύστερα άπό τό 1877 δέν ήταν άλλο τίποτε παρά έπιθανάτιοι σπασμοί. Στά 5 αύτά χρόνια οί μπακουνινικοί όργάνωσαν μερικά διεθνή συνέδρια τής λεγόμενης Διεθνούς τους "Ενωσης τών Ε ρ γατών. Άνάμεσα σ' αύτά ήταν οί συνελεύσεις τής Γενεύης, στά 1873, τών Βρυξελλών στά 1874, τής Βέρνης στά 1876 καί τοΰ Βερβιέ (Βέλγιο) στά 1877. Τό τελευταίο φύλλο τού Επίσημου ύργάνου τους «Δελτίο τής "Ομοσπονδίας τοΰ ,ΙιΐΓ3> Εκδόθηκε στίς 15 τοΰ Μάρτη 1878. Σ° Ενα συνέδριο πού συνήλθε στό Λονδίνο τόν "Ιούλη τοΰ 1881 οί άναρχικοί Εκαναν μιά άπεγνωσμένη άπόπειρα νά ξαναζωογονήσσυν τή διεθνή τους Επιροή. Τό άποτέλβσμα ήταν ή λε1

Γκούσταβ Γαίκ : «Ή Διεθνής», σελ. 204.

133

γόμενη «Μούρη Διεθνής». "Ολα δμως έμοιαζαν μέ πυροβολισμού; στόν άέρα, γιατί τό κίνημα δέν μπόρεσε πιά νά κερδίσει έδαφος στήν Εύρώπη. Είχε δμως σοβαρό άντίχτυπο στίς Ενωμένες Πολιτείες. Στήν άρχή ή Διεθνής τών άναρχικών είχε λίγους όπαδούς, άν καί ό Φόουνερ ύποστηρίζει δτι «στά 1875 κιόλας μιά όμάδα άπό γερμανούς σοσιαλιστές σχημάτισε στό Σικάγο ένα ένοπλο δμιλο πού έγινε γνωστός μέ τήν όνομασία «"Ενωση γιά μόρφωση καί άμυνα» Σοβαρές συνέπειες είχε στίς Ενωμένες Πολιτείες ή σύσταση στό Λονδίνο, στά 1881, τής «Διεθνοΰς "Ενωσης τών Εργαζομένων». Αύτή ή «Μαύρη Διεθνής» βρήκε σοβαρή υποστήριξη στούς ξένους έργάτες, ιδιαίτερα στήν περιοχή τοΰ Σικάγου. 0 1 έργάτες αύτοί, στήν πλειοψηφία τους χωρίς άμερικανική υπηκοότητα, πού χρησιμοποιούνταν στίς πιό άσχημα πληρωνόμενες δουλιές, ύφίσταντο τήν τρομοκρατία στά έργοστάσια καί πλήττονταν πιό βαριά άπό τίς κυκλικές οικονομικές κρίσεις, Επηρεάζονταν άπό τήν προπαγάνδα τών άναρχικών 2 . Σ ' αύτό συνέβαλε καί ή όπορτουνιστική πολιτική πού έφάρμοζε τότε τό σοσιαλιστικό κόμμα έργασίας, πού άρνοΰνταν νά όργανώσει τούς έργάτες γιά οικονομική πάλη. Κατακόρυφο αύτοΰ τοΰ κινήματος άποτέλεσαν τά τραγικά γεγονότα τής περιόδου τής μεγάλης καμπάνιας τού 1886 γιά τό όχτάωρο, δταν στό συλλαλητήριο τής 4 τοΰ Μάη στήν πλατεία «Η3γΐτΐ3Γΐϊ6ί>» τοΰ Σικάγου έγινε μιά μυστηριώδης έκρηξη βόμβας ΰστερα άπό τήν δποία τέσσερες ήγέτες τών έργατών — ό Ά λ μ π ε ρ τ Ρ. Πάρσονς, ό Α. Σπάΐες, ό "Αντολφ Φίσερ καί ό Τζώρτζ "Ενγκελ — έπεσαν θύματα μιάς δικαστικής σκηνοθεσίας καί Εκτελέστηκαν βάρβαρα. "Ενα άλλο στέλεχος, ό Λ. Λίνγκ «αυτοκτόνησε» κατά τά λεγόμενα τής άστυνομίας καί μερικοί άλλοι καταδικάστηκαν σέ πολύχρονη φυλάκιση. Διεθνή συνέδρια τών άναρχικών, μέ μικρό άριθμό άντιπροσιόπων έγιναν Επίσης στά 1891, 1893 καί 1896, άλλά δέν Αποτελούσαν παρά μικρές συγκεντρώσεις αιρετικών. Στά λίγα χρόνια τής ΰπαρξήζ της (πού χαρακτηρίζονταν άπό συνεχή παρακμή) ή Διεθνής τών άναρχικών έκανε πολύ λίγες μαζικές κινητοποιήσεις. 0 1 πιό σημαντικές άπ' αυτές ήταν οί έπαναστατικές άπόπειρες στήν Ι σ π α νία καί τήν Ι τ α λ ί α στά 1873 καί 1874. Οί άναρχικοί Ισχυρίζονταν δτι είχαν στή Βαρκελώνη, τό κυριότερο τους προπύργιο, κάπου 1 Φίλιπ Σ. Φόουνερ : «Ιστορία τοΰ έργατικοϋ κινήματος», τόμ. I σελ. 495.

2

.ΙοΙιη Κ. 0)ΓΤΙΓΤΙΟΠ5 «ΗίδΙοτν οί ίβδοτ !η ΙΗε υπίίεά 51»Ιο5»,

τόμ. 2, «Νέα Υόρκη 1918, σελ. 290 — 300 134

50 000 μέλη 1 . Ή χώρα βρίσκονταν σέ Επαναστατικό άναβρασμό πού τελικά όδήγησε στην Εγκαθίδρυση τής ισπανικής δημοκρατίας στά 1873. Λόγω τών άπολίτικων προκαταλήψεων τους οί Αναρχικοί δέν έπαιξαν όργανωμένο ρόλο σ' αύτό τό λαϊκό κίνημα. Κατόρθωσαν ώστόσο, στίς συνθήκες τής δυσαρέσκειας πού Επικρατούσε στίς μάζες, νά κηρύξουν γενική άπεργία σέ μερικές πόλεις, πού δμως Απότυχε 2 . Στήν Ιταλία, πού, τήν Εποχή της άσταθοΰς πολιτικής κατάστασης στίς άρχές τής 8ης δεκαετίας τοΰ 19ου αιώνα ήταν κι αύτή μπακουνινικό προπύργιο, οί Αναρχικοί όργάνωσαν μέσα σέ δυό χρόνια δχι λιγότερα Από 60 τοπικά πραξικοπήματα. Ή πιό σημαντική πράξη τών άναρχικών ήταν ή Απόπειρα Εξέγερσης στή Βολωνία τόν Ι ο ύ λ η τοΰ 1874, πού Απέτυχε δμως πέρα γιά πέρα.

Ό

Κηοπότχιν παίρνει τή θέση τον

Μπαχούην

Μέ κλονισμένη τήν υγεία του καί Αποθαρρυμένος Από τίς Αποτυχίες πού είχε στά μεγαλειώδη Επαναστατικά του σχέδια ό Μπακούνιν, στά μέσα τής 8ης δεκαετίας άποσύρεται άπό τή δράση. Ό Μπακούνιν έμεινε ώς τό τέλος τής ζωής του άσυμφιλίωτος Εχθρός τοϋ μαρξισμού. Στό άποχαιρετιστήριο γράμμα πρός τούς Εργάτες τοϋ ^υ^3 διακήρυχνε δτι ό σοσιαλισμός τοϋ Μάρξ, δχι λιγότερο άπό τή διπλωματία τοΰ Μπίσμαρκ, Αποτελούσε Ινα κέντρο τής Αντίδρασης, πού ένΑντιά τους οί ΕργΑτες πρέπει νά συνεχίσουν νά διεξάγουν Ινα άκούραστο άγώνα. Ό Μάρξ Από τήν Αλλη μεριά, άμφισβήτησε τήν ειλικρίνεια τοϋ Μπακούνιν καί τόν χαρακτήρισε Εχθρό τής Εργατικής τάξης. Στά 1919 βρέθηκαν στά άρχεΐα της ρωσικής τσαρικής άστυνομίας έγγραφα πού Ιριχναν Ασχημο φώς πάνω στό Μπακούνιν. Ά π ό τά έγγραφα αύτά άποδείχτηκε δτι 6 Μπακούνιν είχε στείλει στά 1851 άπό τή φυλακή Ινα γράμμα στόν τσάρο, μέ σκοπό νά πετύχει, μείωση τής ποινής του 3 δπου όνόμαζε τόν έαυτό του «άμαρτωλό πού μετανοεί». Ό Μπακούνιν πέθανε τήν 1 τοΰ Ι ο ύ λ η 1876 σέ ήλικία 62 χρονών. Στό Αναρχικό κίνημα ύπηρχαν τότε μιά σειρά Αξιόλογες φυσιογνωμίες ΑνΑμεσα στίς δποίες οί ΆντμενΑρ Σβίτσγκύμπελ Από τήν Ελβετία ό Ένρίκο Μαλατέστα Από τήν Ιταλία, ό ϋ θ Π ΐ ε ΐ 3 Νΐβΐΐ1 Χ. Γκάνς καί Τ. Ρύιαρντ «Ή Εξεγερμένη Ισπανία», Νέα "Υόρκη 1936, σελ. 209.

1 ΜΒΓΧ ^ ΕΠ£«Ι& : «3ο6τε β! ΑΗ3ΓΣΥΊ$ιΤιθ» Μόσχα 1941. > Φράνς Μέριγκ : «Κάρλ Μάρξ».

135

\νβηΙΐυΪ5 άπό τήν Όλλανδία. δ Ζάκ Γκιγιόμ κοί ή Έλιζέ Ρεκλύς άπό τή Γαλλία, ό Σεζάρ ντέ Παέπε άπό τό Βέλγιο, ό Γιόχαν Μόστ άπό τή Γερμανία καί διάφοροι άλλοι. Ά λ λ ά τή χλαμύδα τοΰ ήγέτη τοΰ άναρχικοΰ κινήματος τήν περιβλήθηκε Ενας άνθρωπος οχετικά νέος στό διεθνή άγώνα, ό ρώσος Κροπότκιν. Ό Πιότρ Κροπότκιν (1842 — 1 9 2 1 ) ήταν πρίγκηπας, μέλος μιας πολύ γνωστής οικογένειας ευγενών τής τσαρικής Ρωσίας. "Ανθρωπος μέ πολλαπλά Ενδιαφέροντα ήταν άνάμεσα στ' άλλα καί διάσημος γεωγράφος. Εκδήλωνε Ενδιαφέρον γιά τό Επαναστατικό κίνημα καί στά 1872 προσχώρησε στή Διεθνή στήν Ελβετία, δημιουργώντας σχέσεις μέ τήν πτέρυγα τού Μπακούνιν. Λόγω τής δράσης του ό Κροπότκιν Εμεινε μερικά χρόνια φυλακή, ιδιαίτερα στή Ρωσία καί τή Γαλλία. Πέθανε στή Σοβιετική "Ενωση σάν τιμημένος πολίτης, άλλά σά δηλωμένος έχθρός τοΰ μπολσεβίκικου συστήματος. Ά π ό τά πολλά του βιβλία τό πιό άξιόλογο είναι « Ή Αλληλοβοήθεια — παράγοντας τής Εξέλιξης». Ό Κροπότκιν τιτλοφορούνταν κομμουνιστής-άναρχικός. Ά ν έ ιττυξε τίς άντιλήψεις τοΰ Μπακούνιν γιά τήν αύθόρμητη έπανάσταση καί γιά τήν αύτόματη Εγκαθίδρυση μιας κοινωνίας πού νά στηρίζεται όλοκληρωτικά στήν αύτονομία. Τ Ηταν Εχθρός τών προλεταριακών πολιτικών κομμάτων, τής πολιτικής δράσης καί τής διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου. Γι' αύτόν ό κύριος Εχθρός ήταν τό κράτος, δχι ή τάξη τών καπιταλιστών. Σύμφωνα μέ τόν Κροπότκιν, στήν Επαναστατική τους περίοδο οί καπιταλιστές πάλαιψαν κι αύτοί Ενάντια στό φεουδαρχικό σύστημα καί τό κράτος. *0 Κροπότκιν είπε : «Σκεφθείτε τούς άγώνες πού ή Ιδια ή άστική τάξη χρειάστηκε νά διεξαγάγει Ενάντια στό κράτος γιά νά πετύχει τό δικαίωμα νά όργανωθεϊ σέ Εμπορικές Εταιρίες» '. Ό Μπακούνιν ήταν άνθρωπος τής δράσης καί πήρε μέρος σέ Εξεγέρσεις, Ενώ ό Κροπότκιν, πού Εδρασε σέ περίοδο μεγαλύτερης σταθερότητας τού καπιταλισμού, άφοσιώθηκε σχεδόν όλοκληρωτικά στίς Ερευνες, στή θεωρία καί τήν προπαγάνδα.

Γιατί ξέπεσε τό κίνημα τών άναρχικών Ή κύρια αιτία τής άποτυχίας καί τής Εξαφάνισης τής Διεθνοΰς τών άναρχικών, σέ μιά περίοδο πού ή Εργατική τάξη Εκανε 1 Π. Κροπότκιν : «Τό κράτος καί ό Ιστορικός του ρόλος», Λονδίνο 1908, σελ. 37.

136

σέ πολλές χώρες μεγάλες προόδους, ήταν ή θεωρητική της άδυναμία : ή άθεράπευτη σχηματοποίηση τής προοπτικής τής Επανάστασης. Ή λαθεμένη άντίληψή της γιά τήν ταξική πάλη. Ή Εσφαλμένη έρμηνεία τοΰ ρόλου τοΰ κράτους. Ή μή κατανόηση τής πραγματικότητας τής διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου. Ή υποτίμηση τή*ς σημασίας τής όργάνωσης καί ή ύπερεχτίμηση τοΰ αυθόρμητου κινήματος τών μαζών. Ή μή κατανόηση της άνάγκης τοΰ Ιμπραχτου καθημερινού ταξικοΰ άγώνα στίς συνθήκες τοΰ καπιταλιστικοΰ συστήματος. Κάτω άπό τό βάρος αυτών τών συγχύσεων καί αύταπατών δέν μπορούσε σέ καμιά περίπτωση τό άναρχικό κίνημα νά σημειώσει Επιτυχία. Τό άναρχικό κίνημα μέ τήν άναρχική του Διεθνή, πού στήριζε δλες τίς Ελπίδες της στήν Εξέγερση καί' σχεδόν παραμελούσε τούς καθημερινούς άγώνες τών έργατών, ήταν καταδικασμένο νά μετατραπεί σέ μιά στενή αίρεση στό περιθώριο τοΰ ταξικοΰ άγώνα. Οί Εργάτες τών διαφόρων χωρών πού ό άριθμός τους καί ή ταξική τους συνείδηση μεγάλωναν συνεχώς άρχιζαν νά δημιουργούν μαζικά συνδικάτα, πολιτικά κόμματα καί συνεταιρισμούς καί νά διεξάγουν άγώνες γιά τήν Ικανοποίηση τών διάφορων μερικών αΐτημάτων τους : δικαίωμα ψήφου, καλύτερους μισθούς, πιό μικρή Εργάσιμη μέρα, Εργατική νομοθεσία κλπ. Οί άναρχικοί δμως μέ τό βλέμμα καρφωμένο στήν πανάκειά τους — τήν Εξέγερση — καί περιφρονώντας τά μερικά αίτήματα πού τά θεωρούσαν σάν Εξαπάτηση τών έργατών, έμειναν στίς περισσότερες περιπτώσεις Ιξω ή καί παίρναν Εχθρική στάση πρός τό ρωμαλέο ρεύμα τής ζωής, τοΰ άγώνα καί τής άνάπτυξης τής έργατικής τάξης. Δέ συμμετείχαν παρά σέ μικρό βαθμό στίς άπεργίες καί σαμπότάριζαν τόν άγώνα τών έργατών γιά εκλογικά δικαιώματα, πού συνεχώς δυνάμωνε. Στόν προσανατολισμό αύτό Εκδηλώνονταν καθαρά ό αιρετικός χαρακτήρας τοΰ άναρχικοΰ κινήματος. Ό φυσικός πόθος τών ευρωπαϊκών μαζών γιά πολιτική δράση τά χρόνια αύτά, σέ μιά στιγμή πού τό προλεταριάτο δυνάμωνε γρήγορα καί κέρδιζε βαθμιαία τό δικαίωμα ψήφου, ήταν Εξαιρετικά όλέθριος γιά τούς άναρχικούς. Ό πόθος αύτός υπόσκαψε τίς ίδιες τίς βάσεις τοΰ «άντίπολιτικισμοΰ» τοΰ Μπακούνιν, πού στηριζόταν στό γεγονός, δτι γενικά στίς λατινικές χώρες οί Εργάτες δΕν είχαν δικαίωμα ψήφου καί τό προλεταριάτο τών χωρών αυτών ήταν σχετικά όλιγάριθμο καί δέν μπορούσε νά Ελπίζει πώς θά πετύχει τήν πλειοψηφία στίς Εκλογές. Αύτό ίσχυε καί γιά τή Ρωσία, δπου τήν 8η δεκαετία άνάπτυξε τή δράση της ή τρομοκρατική ναρόντνικη.

137

όμάδα «Ναρόντναγια Βόλια», πού ήταν έντονα Επηρεασμένη άπό τ ί ; άναρχικές Ιδέες. Ή αιρετική άπομόνωση τών άναρχικών έντάΰηκε σάν συνέπεια τοΰ γεγονότος, δτι τό καπιταλιστικό σύστημα στήν Εύρώπη καί τίς Ενωμένες Πολιτείες κατόρθωσε σχεδόν νά σταθεροποιηθεί στά τέλη τής 7ης δεκαετίας καί στά κατοπινά λίγα χρόνια, στήν περίοδο τής γρήγορης άνάπτυξής του ό καπιταλισμός άπειλοΰνταν λιγότερο άπό τίς Εξεγέρσεις τής έργατικής τάξης. Ή καπιταλιστική άνάπτυξη έδοσε γερό χτύπημα στό κίνημα τών άναρχικών, πού στηρίζονταν μονάχα στήν προοπτική μιάς κοντινής Εξέγερσης. "Ολα αύτά Επιδείνωσαν πάρα πολύ τίς καταστροφικές συνέπειες τοΰ άναρχικοΰ σεχταρισμοΰ. Ή κατάπτωση τής Διεθνοΰς τών άναρχικών ήταν άναπόφευχτη. Ό άναρχισμός, λέγει ό Στάλιν, προβάλλει ιδιαίτερα τό άτομο πού «ή άπελευθέρωση άποτελεΐ, κατά τήν άποψη τοΰ άναρχισμοΰ, τό βασικό δρο γιά τήν άπελευθέρωση τών μαζών» Ή άντίληψη αύτη άντέταξε τούς άναρχικούς στό ρεΰμα τής ταξικής πάλης. Ά π ό τήν άλλη μεριά άκρογωνιαϊος λίθος τοΰ μαρξισμού «είναι οί μάζες, καί ή άπελευθέρωση τους άποτελεΐ, κατά τήν άποψη του, τό βασικό δρο γιά τήν άπελευθέρωση τοΰ άτομου» 2 . Χάρη σ' αύτή ν τήν άντίληι|η οί μαρξιστές άκολουθοΰσαν τό ρεύμα τού ταξικού άγώνα. «Διακηρύχνοντας τήν άτομική τρομοκρατία (ό άναρχισμός) άποσπά τήν προσοχή τοΰ προλεταριάτου άπό τίς μέθοδες τής όργάνωσης καί τής πάλης τών μαζών. Αποκρούοντας τή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου στό ονομα |Αΐ€ΐζ »» άφηρημένης έλευθερίας", ό άναρχισμός στερεί τό προλεταριάτο άπό τό σοβαρό καί όξυμένο δπλο του Ενάντια στήν άστική τάξη, Ενάντια στούς στρατούς καί δλα τά κατασταλτικά της όργανα» 3 . Ή θέληση τών μαζών νά όργανωθοΰν καί νά παλαίψουν γιά τήν ικανοποίηση τών άμεσων διεκδικήσεών τους άσκησε τήν Επίδρασή της πάνω στό άναρχικό κίνημα δχι μονάχα άπ' έξω, άλλά καί άπό μέσα. Γι* αύτό τό λόγο τά συνέδρια τών άναρχικών έγιναν πεδίο μόνιμων διαμαχών γύρω άπό πραχτικά καί θεωρητικά προβλήματα. Μιά άπό τίς πιό γνωστές διαμάχες τοΰ είδους αύτοΰ ήταν. ή διαμάχη γύρω άπό τήν πρόταση τοΰ Παέπε στό Συνέδριο τών Βρυξελλών τοΰ 1874 νά έγκριθεί Ινα σχέδιο σχετικά μέ τό λεγόμενο 1

I. Στάλιν: "Απαντα, τόμ. I, σελ. 324. Στό ίδιο Εργο σελ. 324. «ΙΙρόγραιιαα τής Κομαουνιστιχής Διεθνοϋς», Νέα Υόρκη 1929, σελ. 75.

2 3

138

λαϊκό κράτος. "Ολα αύτά προκάλεσαν σύγχυση καί παρέλυσαν τήν όργάνωση καί Επιδείνωσαν τή θεωρητική χρεωκοπία τών Αναρχικών. Ά π ό τήν άλλη μεριά διακεκριμένες προσωπικότητες τοΰ κινήματος δπως ό Ζύλ Γκέντ (Γαλλία), ό Κάρλο Καφιέρο (Ιταλία), ό Σεζάρ ντε Παέπε (Βέλγιο), ό Γ. Πλεχάνωφ καί ό Πάβελ Άξελρόντ (Ρωσία) καί πολλοί άλλοι περνοΰσαν συνεχώς στό στρατόπεδο τοΰ μαρξισμού. Ή άμεση αιτία τής κατάρευσης τής Λιεθνοΰς τών Αναρχικών ήταν ή άδιόρθωτη πίστη της στό Επικείμενο τής προλεταριακής έπανάστασης. Οί μαρξιστές, δπως Αναγνώρισαν είλικρινά άργότερα ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς, έσφαλαν κι αυτοί σοβαρά σχετικά μΟ αύτό. Τ Ηταν Ι ν α φυσικό λάθος σέ μιά Επαναστατική περίοδο δπου, άνάμεσα στά 1859 καί 1871, είχαν γίνει ό αύστρογαλλικός πόλεμος, ό αΰστροπρωσικός, ό γαλλογερμανικός, ό έμφύλιος πόλεμος στήν Αμερική καί μερικοί άλλοι πόλεμοι λιγότερο σοβαροί. Αύτή ήταν ή περίοδος τής άνατροπής τοΰ αύστριακοΰ άπολυταρχισμοΰ, τής Ενοποίησης τής Ιταλίας, μιάς μακρόχρονης Επανάστασης στήν Ι σ π α νία, τής Κομμούνας τοΰ Παρισιού, τής κατάργησής τής δουλοπαροικίας στή Ρωσία καί τής γρήγορης άνάπτυξης ένός πλατιού Εργατικού κινήματος ό δλη τήν Εύρώπη Ή διαφορά δμως άνάμεσα στούς μαρξιστές καί τούς άναρχικούς συνίστατο στό γεγονός, δτι οί μαρξιστές χάρη στήν Επιστημονική τους θεωρία," μπόρεσαν νά διορθώσουν γρήγορα τό λάθος πού Εκαναν σχετικά μ/ αύτό, ενώ οί άναρχικοί, πού τούς βάραινε ό άστικός Ιδεαλισμός, δέν ήταν σέ θέση νά προσαρμοστούν στή νέα κατάσταση. Γι' αύτό, τό άναρχικό κίνημα έκφυλίστηκε σέ μιά άπομονωμένη αίρεση, Ενώ ό μαρξισμό; προχώρησε καί Εγινε ή κυριαρχούσα Ιδεολογία τής παγκόσμιας έργατικής τάξη;.

'II

ιι.τοσύνβεοη τοΰ άναρχιομον

Ά π ό τό 1870 δ ς τό 1889 τό άναρχικό κίνημα δχι μόνο ξέπεσε άπό όργανωτική άποψη καί άπό τήν άποψη τής Επίδρασής του στίς Εργαζόμενες μάζες, άλλά, σάν συνέπεια τής πραχτικής του άποτυχίας, άποσυντέθηκε καί άπό θεωρητική άποψη. Φθάνοντας σέ'πολιτικό άδιέξοδο, τό κίνημα άρχισε νά άποσυντίθεται σέ μερικές θεωρητικές τάσεις καί όμάδες, πού βρίσκονταν περισσότερο ή λιγότερο 1

Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τής 1ης Διεθνοΰς·, σελ. 304.

139

σέ σύγκρουση μεταξύ τους. Μιά τέτια έσωτερική αίρεση ήταν ή λεγόμενη αίρεση τών «φιλοσοφικών» Αναρχικών ή «άτομικιστών». Αυτοί δανείστηκαν τίς πολιτικές τους Αντιλήψεις άπό τή θεωρία τοϋ άρχαίου Ελληνα φιλόσοφου Ζήνωνα (400 π.χ.) καί ιερά τους βίβλος ήταν τό Εργο τοΰ Μάξ Στίρνερ {Γκάσπαρ Σμίτ 1806 — 1856) «Τό άτομο καί ή ίδιοχτησία του». Οί «φιλοσοφικοί» άναρχικοί μεταβλήθηκαν σέ μικροαστούς έπαναστάτες τοΰ καφενείου, σέ ριζο·· σπάστες μποέμ πού φλυαροΰν γιά τήν έπανάσταση, πόύ δέν Εκαναν τίποτε Αλλο παρά νά τήν Εμποδίζουν. Ή τάση αύτή έξοκολουΟεί νά ύπάρχει καί σήμερα. Γιά λίγο καιρό Εκδηλώθηκαν άνάμεσα στούς άναρχικούς Ισχυρές τρομοκρατικές τάσεις. 0 1 τρομοκράτες ήταν άπελπισμενα στοιχεία, πού βλέποντας πώς οί Ελπίδες μιας μαζικής Εξέγερσης χάνονται, προσπαθούσαν μέ δολοφονίες τών ήγετών τών κρατών νά Εφαρμόσουν τή θεωρία τής «εμπραχτης προπαγάνδας» καί Ετσι νά βάλουν τίς μάζες σέ κίνηση μέ τολμηρές πράξεις πού κάνουν Ατομικοί ήρωες. Γιά τό λόγο αύτό οί Αναρχικοί κατηγορήθηκαν, δικαιολογημένα ή Αδικαιολόγητα, γιά διάφορες άπόπειρες μέ βόμβες καί γιά τή δολοφονία προσωπικοτήτων πρίν καί ύστερα Από τό 1900. ΡΑνάμεσα στίς πράξεις αύτές ήταν ή Απόπειρα δολοφονίας τοΰ γερμανοΰ ΚΑΐζερ στά 1878, ή Εκρηξη τής βόμβας στήν πλατεία «Η3ΓΐΤ13ΓΐΊΘΊ» στά 1886 (πού είναι σχεδόν βέβαιο δτι ήταν σκηνοθεσία τής άστυνομίας),. ή Απόπειρα ένάντια στό Φρίκ στή διάρκεια τής Απεργίας τών έργατών έξόρυξης σιδήρου στό Χόουμστήντ στά 1892, ή Απόπειρα μέ βόμβε; στη γαλλική Βουλή στά 1893, ή δολοφονία τοΰ τσάρου "Αλεξάνδρου τοΰ 2ου στή Ρωσία (1881). τοΰ προέδρου τής Γαλλίας Καρνό (1894), τής αύτοκράτειρας "Ελισσάβετ τής Αύστρίας (1898), τοΰ βασιλιά τής Ιταλίας Ούμβέρτου (1900) καί τοΰ προέδρου Μάκ Κίνλεϋ τών "Ενωμένων Πολιτειών (1901). Τό τρομοκρατικό πνεΰμα άνάμεσα στούς άναρχικούς καταπνίγηκε Εξαιτίας τής τρέλας τών ίδιων τους τών πράξεων· "Αναπτύχθηκε καί μιά τρίτη άναρχική τάση, πού είναι ή πιό σοβαρή άπό τήν άποψη τής γενικής φιλοσοφίας τοΰ Αναρχισμοϋ. Ή τάση αύτή ήταν τών άναρχικών έργατών, πού πολύ πιό πραχτικοί άπό τούς μικροαστούς διανοούμενους άναρχικούς, προσΑρμοσαν τόν Αναρχισμό στό συνδικαλιστικό κίνημα. Ή προσαρμογή δμως αύτή είχε σάν Επακόλουθο μιά σημαντική άτόνιση τών άναρχικών άρχών, γιατί ή συνδικαλιστική πειθαρχία, άκόμα καί στίς αυτόνομες άναρχοσυνδικαλιστικές Ενώσεις, Ερχεται σέ άντίφαση μέ τίς Αναρχικές Ιδέες γιά Ατομικισμό, καί ή Αναρχοσυνδικαλιστική Αντίληψη γιά 140

τή μελλοντική κοινωνία, που ουσιαστικά θά ισοδυναμούσε μέ Ενα είδος συνδικαλιστικού κράτους, είναι διαμετρικά άντίθετη μέ τίς άντικρατικές Αντιλήψεις τού άναρχισμού. 01 έργάτες δημιούργησαν Ετσι τό ισχυρό άναρχοσυνδικαλιστικό ρεύμα, πού άργότερα θά παίξει σημαντικό ρόλο σέ πολλές χώρες καί πού μ' αύτό θά άσχοληθοϋμε πλατύτερα σέ άλλο κεφάλαιο. Οί άρχές αύτής τής τάσης στό συνδικαλιστικό κίνημα, τοΰ άναρχοσυνδικαλιστικοΰ αύτοΰ τρέΐντγιουνιονισμοΰ, παρατηρήθηκαν άπό τά πρώτα κιόλας' συνέδρια τής 1ης Διεθνοΰς κι ή τάση αύτή Εγινε πιό Εκδηλη μέ τήν άνοδο τού διεθνοΰς έργατικού κινήματος, γιά νά άποβεΐ τό κυριότερο ρεύμα τοΰ άποσυντιθέμενου άναρχισμού.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

η

Η 1η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΤΙΣ ΕΝΩΜΕΝΕΣ (1872 — 1876)

ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

^ ύμφωνα μέ τήν άπόφαση ποΐ' πάρθηκε στό Συνέδριο τή; Χάγη; τό Σεπτέμβρη τοΰ 1872 ή Εδρα τοΰ Γενικού Συμβουλίου τή; Διεθνοΰ; "Ενωση; Εργατών μεταφέρθηκε τόν Όχτώβρη τή; Ιδια; χρονιά; άπό τό Λονδίνο στή Νέα "Υόρκη. Ό Γκ. Α. Ζόργκε ήταν γενικό; γραμματέα; καί ό Φρέντερικ Μπόλτε γραμματέα; τοΰ "Ομοσπονδιακού Συμβουλίου (Κεντρική Επιτροπή τοϋ τμήματο; τή; Βόρεια; Αμερική;) πού όργανώΟηκε στά 1870. Επίσημο δργανο τοΰ Γενικού Συμβουλίου ήταν ή «Άρμπάιτερ Τσάΐτουνγκ («Εφημερίδα τών Εργατών»), πού τό πρώτο τη; φύλλο κυκλοφόρησε στίς 8 τοΰ Φλεβάρη 1873.

Ή κατάσταση στήν

Αμερική

Στά τέλη τοΰ 1872 οί Ενωμένε; Πολιτείες βρίσκονταν στήν τελική φάση τής βιομηχανικής Εξόρμηση; πού άκολούθησε τόν Εμφύλιο πόλεμο. Οί νικητές καπιταλιστέ;, πού τώρα. λήστευαν Εντατικά τό φυσικό πλούτο τή; χώρα;, επέκτειναν τά εργοστάσια του;, δημιουργούσαν βιομηχανικά μονοπώλια καί ύπέβαλαν τού; έργάτε; σέ μιά χωρίς προηγούμενο εκμετάλλευση. Άφοΰ σύντριψαν τ ή ν δύναμη τών δουλοχτητών τοϋ Νότου, οί βιομήχανοι τοϋ Βορά σταθεροποίησαν πέρα γιά πέρα τόν ελεγχό του; πάνω στήν κυβέρνηση. Ή Επιθετικότητα τών καπιταλιστών δημιούργησε άνάμεσα στού; έργάτε; ίνα μαχητικό πνεύμα, πού δυνάμωσε άκόμα περισσότερο υστέρα άπό τό ξέσπασμα τή; όξύτατη; οικονομική; κρίση; τού 1873. Ή Εθνική "Ενωση τών ίργατών άκριβώ; τύχε είχε έξαφανισθεϊ άπό τήν έθνική σ κηνή γιά τού; λόγου; πού αναφέρθηκαν προηγούμενα. Ή όργάνωση «Οί Ίππότε; τή; εργασία;» άν 142

καί υπήρχε άπό τό 1869, ήταν άκόμα μικρή καί άδύνατη, καί ή Αμερικανική "Ομοσπονδία Ε ρ γ α σ ί α ; ((Α.Ρ.ί) θά ιδρυθεί μόλις υστέρα άπό εννιά χρόνια, στά 1881. Συνεχιζόταν δμω; ή όργάνωση συνδικάτων σέ τοπική καί εθνική κλίμακα. "Ιδρύθηκαν διάφορα κόμματα τών έργατών καί τών φάρμερ;, ή χώρα έτοιμαζόταν γιά 'τή μεγάλη άπεργία τών σιδηροδρομικών τοΰ 1877 — πού ήταν μιά άπό τ ί ; πιό πεισματώδει; εκδηλώσει; τή; ταξική; πάλη; στήν ιστορία τών "Ενωμένων Πολιτειών. Ό ΡΟΠΟΓ γράφει, δτι -στις παραμονές τοΰ 1872 «υπήρχαν στί; "Ενωμένε; ΙΙολιτεϊε; τ ή ; Α μ ε ρ ι κ ή ; 30 περίπου τμήματα καί 5000 μέλη τ ή ; 1η; Διεθνούς» 1 μέ τοπικέ; οργανώσει; στή Νέα "Υόρκη, στό Σικάγο, στόν Ά γ ι ο Φραγκίσκο, στό Νο\λ'3Γΐ<, στό 5 ρ π Π β Π ο Ι ( Ι , στή Νέα Όρλεάνη καί στήν Οΰάσιγκτων. "Οπως είδαμε οί "Ενωμένες Πολιτείες έπαιξαν σοβαρό ρόλο στή ζωή τής Διεθνοΰς. Οί Αμερικάνοι άντιπρόσωποι πήραν μέρος στά συνέδρια τ ή ; Διεθνοΰ; καί τό άμερικανικό πρόβλημα άναγραφόϊαν συχνά στήν ήμερήσια διάταξη τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών. Αποδείξεις γι' αΰτό είναι οί επιστολές πού είχαν ανταλλαγεί μεταξύ τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου καί τών προέδρων Λίνκολν καί Τζόνσον, ό άγώνας πού διεξήγαγαν οί ευρωπαίοι έργάτες μέ τήν καθοδήγηση τών μαρξιστών γιά νά εμποδίσουν τί; χώρε; του; νά ταχθοΰν στό πλευρό τή; "Ομοσπονδία; στόν εμφύλιο πόλεμο, οί στενέ; σχέσει; τής Διεθνοΰ; μέ τήν Ε θ ν ι κ ή "Ένωση τών Έργατών. Στήν πραγματικότητα τό άμερικάνικο τμήμα δέν ήταν καθόλου ή πιό άσήμαντη όργάνωση τή; 1η; Διεθνοΰ;.

'// ΑαΟνήζ "/·'}Ό)θΐ) τών Εργατών χαί η ταξική πάλη ατήν 'Λμεριχή Ά ν καί τή μεταφορά τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου στή Νέα "Υόρκη δέν τήν έβλεπαν μέ καλό μάτι οί άμερικάνοι μαρξιστές ήγέτες, ώστόσο γιά κάμποσο καιρό ζωογόνησε τό κίνημα στίς "Ενωμένες Πολιτείες. Αυξήθηκε ό άριθμός τών τμημάτων καί τών μελών τη;. Ό ήγέτης τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν στίς "Ενωμένες Πολιτείες Φ. Α. Ζόργκε (1827 — 1906), ήταν καθηγη1

Φίλιπ Φόουνερ : «Ιστορία τοΰ έργατικοΰ κινήματος» τόμ. 1, σελ. 413.

143

τής |1ουσικής, γεννημένος στή Σαξωνία, είχε πάρει μέρος στήν Επανάσταση τοΰ 1848 στήν Γερμανία, ήταν συνεργάτης τοΰ Μάρξ, νηφάλιος καί Ακούραστος άγωνιστής.

01 άμερικάνοι μαρξιστές πιστοί στή γραμμή τής Λιεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών πήραν ένεργό μέρος στούς καθημερινούς άγώνες τών έργατών, στήν ίδρυση τών συνδικάτων καί στήν όργάνωση τών άπεργιών. Ή δραστηριότητα αύτή δυνάμωνε περισσότερο μέ τή μεταφορά τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου στίς Ενωμένες Πολιτείες. 01 μαρξιστές καθοδήγησαν τή μεγάλη διαδήλωση τής 1ης τοΰ "Οκτώβρη 1871 στή Νέα Υόρκη, στήν όποία οί Εργάτες ζήτησαν όχτάωρη Εργάσιμη μέρα. Ό Κόμπερς λέγει δτι οί διαδηλωτές Εφεραν πανώ μέ τό σύνθημα : .Ειρηνικά άν μπορεί, μέ τή βία άν χρειάζεται». Καί ύ Κόμονς άναφέρει μια τοπική έργα-' τική Εφημερίδα πού Εγραφε : «Εξαιρετικά έγκάρδια ήταν ή ύποδοχή πού έγινε στούς διεθνιστές, πού άκολουθοΰσαν τούς συνδικαλιστές ήγέτες κατά τήν τελική παρέλαση. Ή Εμφάνιση τής σημαίας τους (κόκκινης σημαίας) στήν Εξέδρα τής μαζικής διαδήλ(ι»σης χαιρετίστηκε μέ Εκκωφαντικές Επευφημίες... Τό ίδιο χαρακτηριστική ήταν καί ή συμμετοχή τής όργάνωσης τών Εγχρωμων Εργατών (νέγρων) πού γιά πρώτη φορά γίνονταν δεχτοί σέ διαδήλωση τών συνδικάτων τών άγγλόφωνων Εργατών (τά συνδικάτα τών γερμανόφωνων Εργατών μεταχειρίζονταν άπό πολλά χρόνια τούς νέγρους σάν ίσους)» '. Οί μαρξιστές ήταν έπίσης δραστήριοι καθοδηγητές τής μεγάλης διαδήλωσης τών άπεργών στήν πλατεία Τόμκινς τής Νέας "Υόρκης στίς 13 τοΰ Γενάρη 1874. Αύτή ή διαδήλωση διαμαρτυρίας Ενάντια στίς συνθήκες πείνας κάτω άπό τίς όποιες ζοΰσαν οί άνεργοι, ήταν ή πιό μεγάλη ώς τότε Εργατική διαδήλωση στίς Ενωμένες Πολιτείες. Ή άστυνομία διέλυσε μέ τή βία τούς διαδηλωτές τραυματίζοντας πολλούς Εργάτες. Παρόμοιες διαδηλώσεις Εγιναν στό Σικάγο καί σ' άλλες μεγάλες πόλεις. Σ" αύτά τά χρόνια πολλοί ήγέτες τοΰ Εργατικού κινήματος ήταν μέλη τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών ή τήν υποστήριζαν. Άνάμεσα σ' αυτούς ήταν ό Τζ. Π. Μάκ Ντόνελ συντάχτης τοΰ «Υπερασπιστή τών έργατών» καί οί Ά ν τ ο λ φ Στράσερ καί Ρ . ,1. ΜεΟϋΪΓθ, πού Εγιναν άργότερα γνωστοί σά θεμελιωτές τής Αμερικάνικης "Ομοσπονδίας Εργασίας. Ό Σαμουήλ Κόμπερς, πού χρόνια όλόκληρα ήταν πρόεδρος τής Αμερικάνικης Όμοσπον1 .Ιοίιπ Κ Ο)πιιποη$: 5θθίθ4γ» τόμ. 9, σελ. 352.

«Ηϊίίοτχ ΙΦΙ

οί 4ίκ Αιτεποβη

ΙηάυείπβΙ

δίας Εργασίας, είχε καί αυτός στενές σχέσεις μέ τή Διεθνή, Αν καί δέν ήταν μέλος της. Στήν αυτοβιογραφία του Αναφέρει πολλούς συνδικαλιστές ήγέτες τής έποχής έκείνης, πού ήταν μέλη τής Διεθνούς "Ένωσης τών Έργατών καί λέγει · «Είναι Αναμφισβήτητο δτι τήν 8η δεκαετία ή Διεθνής κυριαρχούσε στό έφγατικό κίνημα στή Νέα Υόρκη» καί προσθέσει δτι « Ή Νέα "Υόρκη ήταν τό λίκνο τοΰ Αμερικάνικου έργατιχοΰ κινήματος» '· Ό Κόμπερς βεβαιώνει, δτι Εμαθε τά γερμανικά γιά νά μπορέσει νά διαβάσει τό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» καί Αλλα Εργα τοΰ Μάρς.

Ή

πάλη ένάντια ατίς

*αίβίαεις»

"Οπως στήν Ευρώπη Ετσι καί στίς "Ενωμένες Πολιτείες, ή Διεθνής χρειάστηκε νά παλαίβει συνεχώς ένάντια στίς Εσωτερικές τάσεις, πού έμπόδιζαν τήν Ανάπτυξη Ενός πλατιοΰ κινήματος τής Εργατικής τάξης. Ό άγώνας αύτός όξύνθηκε Εξαιρετικά ύστερα Από τή μεταφορΑ τοΰ Γενικοΰ Συμβουλίου στη Νέα Υόρκη. 01 Επιβλαβείς αύτές καί παραλυτικές έπιδράσεις είχαν, Ασφαλώς, τίς ΑμερικΑνικες Ιδιομορφίες τους. Ή πιό Επίμονη, πιό σταθερή καί πιό Επιβλαβής άπ' δλες αύτές ήταν ή τΑση τών Εργατών πού γεννήθηκαν στό Εξωτερικό καί πρώτα-πρώτα τών γερμανών έργατών, πού στέκουν αιρετικά, παράμερα, Από τή ζωή καί τόν Αγώνα τών πλατιών μαζών τών Αμερικάνων Εργατών. Αύτό Εκδηλώνονταν στήν προθυμία τους νά μάθουν ΑγγλικΑ, νΑ Αποχτήσουν τήν Αμερικανική ιθαγένεια, νΑ γίνουν μέλη καί ήγέτες στίς τοπικές Εργατικές όργανώσεις. Αύτή ή Επιβλαβής τάση, πού Ενάντιά Γης τό Γενικό Συμβούλιο δέν μπόρεσε νά κάνει μεγάλα πράγματα, διατηρήθηκε σέ πιό διαλαχτικές μορφές, δυό γενεές, ώς τίς άρχίς τοΰ σύγχρονου κομμουνιστικού κόμματος. Ό "Ενγκελς πάλαιψε πολύ δραστήρια -Ενάντια στή στενή αύτή νοοτροπία. Μιά άπό τίς χειρότερες συνέπειες αύτοΰ τοΰ σεχταρισμοΰ ήταν καί ή σοβαρή παραμέληση τοϋ προβλήματος τών νέγρων. Οί μαρξιστές πού κατοικοΰσαν κυρίως στίς μεγάλες πόλεις τοΰ Βορρά, ήταν γενικά γνωστοί γιά τή φιλική τους στάση Απέναντι στούς νέγρους, γιατί ύποστήριζαν τό δικαίωμα τους νά Εργάζονται καί νΑ Ανήκουν στά συνδικάτα. Ή Διεθνής δμως "Ενωση τών Έργα1 $3πιιΐ6ΐ ΟοιπροΓ$ : «5ενεηΙγ γεαΓ$ ϋ ί ε απά ίβ&ρτ» τόμ». I, Νέα Υόρκη, 1925, σελ. 60.

10-880

145

τών πρόσεξε πολύ λίγο ή καί καθόλου τόν Επίμονο άγώνα πού διεξήγαγαν ό νεγρικός λαός καί οί λευκοί σύμμαχοι του, ύστερα άπό τόν Εμφύλιο πόλεμο στήν περίοδο τής Ανοικοδόμησης τοΰ Νότου Ενάντια στή στρατευμένη άντεπανάσταση. Οί μαρξιστές τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν κράτησαν σεχταριστική στάση καί άπέναντι στό τοτινό ισχυρό φεμινιστικό κίνημα γιά τήν παραχώρηση δικαιώματος ψήφου. Στήν πραγματικότητα ή άδυναμία αύτή χαραχτήριζε τή δράόη τής 1 Διεθνούς β* δλη τή διάρκεια >τής ύπαρξης της. 0 1 άμερικάνοι μαρξιστές, δν καί άγωνίζονταν γιά τά δικαιώματα τών γυναικών στή βιομηχανία, γιά τήν ίσότητά τους μπροστά στούς νόμους, δέν επέμειναν νά χορηγηθεί δικαίωμα ψήφου στίς γυναίκες. Ή τοτινή άντίληψη, πού έκφράστηκε στήν πλαπφόρμα τοΰ Εργατικού Κόμματος τών Ενωμένων Πολιτειών (1876) ήταν δτι «τό λεγόμενο γυναικείο πρόβλημα θά λυθεί μαζί μέ τό Εργατικό πρόβλημα». Αύτό άποτελοΰσε σεχταριστική διατύπωση πού Απομόνωσε σέ μεγάλο βαθμό τούς μαρξιστές άπό αό ρωμαλέο κίνημα τών γυναικών τής Εποχής Εκείνης. "Ενας παρόμοιος στενός σεχταρισμός άπομόνωσε τή Διεθνή "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν καί άπό τ ά κινήματα πού άρχιζαν νά Αναπτύσσονται τήν Εποχή Εκείνη άνάμεσα στούς φάρμερς τών μέσων δυτικών περιοχών. Ή Διεθνής "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν χρειάστηκε νά παλαίψει στίς Ενωμένες Πολιτείες καί Ενάντια στούς φιλελεύθερους άστούς, πού προσπάθησαν νά βάλουν χέρι στήν όργάνωση καί νά τής άλλάξουν τό πρόγραμμα. Τά ξένα αύτά στοιχεία καθοδηγούνταν άπό δύο πολύ γνωστές άδερφές : τή ν ΐ ο ΐ ο π » \νοοάΗυ11 καί τήν ΤΒΠΠΘ5©€ Ο ΐ β ί ΐ ϊ π - Αύτές στήν άρχή είχαν μιά δική τους όργάνωση, τή «Νέα Δημοκρατία», πού ζητούσε δικαίωμα ψήφου γιά τίς γυναίκες, Ισότητα τών φύλων, πνευματική άνάπτυξή καί Ενιαία καθολική γλώσσα. Πρότειναν έπίσης «Ενα προαιρετικό σοσιαλισμό», πού νά Εγκαθιδρυθεί μέ γενικό δημοψήφισμα. Στά 1870 οί δνό άδερφές διέλυσαν τήν όργάνωσή τους καί προσχώρησαν στή Διεθνή. Φύση· μαχητική καί λαμπρός ρήτορας ή Μ Γ 5 Μ ο ο ί ΐ ΐ ΐ ΐ ΐ ΐ ΐ όργάνωσε γρήγορα τά τμήματα άριθ. 9 καί 12 στή Νέα "Υόρκη, πού άποτελοΰνταν άπό ντόπιους Αμερικάνους κι Εγινε άρχηγός τους. Οί δυό άδελφές Εβγαζαν έπίσης τή δική τους Επιθεώρηση « Ή Εβδομαδιαία τών άδερφών \νοο<1Ηυ11 καί Ο ΐ β ί ΐ ϊ η » 1 Τζών Ρ. Κόμονς : «Ιστορία τής Εργασία; στίς Ενωμένε; Πολιτείες», τόα. 2, σελ. 210, 213.

146

ΟΙ μαρξιστές Εργάτες, ήρθαν σύντομα σέ σύγκρουση μ' αύτές τίς μικροαστές διανοούμενες. Τό ζήτημα μπήκε γιά έξέταση στό Γενικό Συμβούλιο στό Λονδίνο. "Οταν οί όπαδοί τής ΜοοάΗιιΙΙ Ιμαθαν πώς τό συμβούλιο άπόριψε τήν αΐτησή τους νά περάσει ή καθοδήγηση άπό τό ύπ άριθ. 1 τμήμα στό ύπ άριθ. 2, προκάλεσαν διάσπαση τό Νοέμβρη τοΰ 1871. Ά π ό τότε υπήρχαν δυό "Ομοσπονδιακά Συμβούλια. Τό Γενικό Συμβούλιο τοΰ Λονδίνου άποφάσισε τό Μάρτη τοΰ 1872 νά διαγραφεί τό τμήμα άρ. 2, καί νά όργανωθεΐ νέο έθνικό συνέδριο. Ή όμάδα δμως τής \ν<κ>(1Ηιΐ11 άπόριψε τήν άπόφαση, συγκάλεσε στίς 9 τοΰ Ι ο ύ λ η 1872 συνέλευση στή Φιλαδέλφεια, δπου πήραν μέρος 13 τμήματα τών έργατών τών γεννημένων στήν Αμερική καί όργάνωσε τήν Αμερικάνικη Συνομοσπονδία τής Διεθνούς, γνωστή μέ τόνομα «Συμβούλιο τής 5 ρ π η £ 5ΐΓ€βΙ». Ή Διεθνής "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν συνήλθε ΰστερα άπό λίγες μέρες έπίσης στή Φιλαδέλφεια. Πήραν μέρος 25 άντιπρόσωποι, πού Εκπροσωπούσαν 22 τμήματα μέ 900 μέλη. Στό Συνέδριο τής Χάγης ήττήθηκε πάλι ή όμάδα τής ΜοίχΙΗΐΐΙΙ άλλά καί αύτή τή φορά άρνήθηκε νά όναγνωρίσει τήν άπόφαση τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών ' Ε ρ γ α τ ώ ν Τ ή ν έποχή πού τό Γενικό Συμβούλιο μεταφέρθηκε στίς "Ενωμένες Πολιτείες τό κίνημα βάδιζε πρός τήν έξαφάνισή του. Ή νΐθΙθΓΪ3 \νοο<1Ηιι1Ι ήταν μιά άξιόλογη προσωπικότητα τοΰ κινήματος τής έποχής εκείνης γιά τήν άναγνώριση δικαιωμάτιον στίς γυναίκες, άλλά ήταν όλοφάνερο πώς δέν είχε θέσει στήν έργατική Διεθνή. Τ Ηταν μιά άγωνίστρια καί δήλωνε με τόν χαρακτηριστικό της τρόπο: « Ά ν τό Κογκρέσο 2 πού θά έκλεγε! άρνηθεί στίς γυναίκες δλα τά νόμιμα πολιτικά δικαιώματα, θά συγκαλέσουμε Ινα άλλο Κογκρέσο γιά νά καταρτίσει ενα νέο Σύνταγμα καί νά σχηματίσει μιά νέα κυβέρνηση. "Ετοιμάζουμε Επανάσταση. Θά άνατρέψουμε αύτό τό όμοίωμα δημοκρατίας. Ή Ε1Ϊ53&θ11ΐ 0 3 ( ] γ 5ΐ3Πίοη, Επαινώντας τούς λόγους καί τά γραπτά τής κυρίας \\/<χκΙΙΐΐΐΙΙ τήν όνόμασε «άρχηγό τοΰ κινήματος γιά τήν άναγνώριση τού δικαιώματος ψήφου στίς γυναίκες τών "Ενωμένων Πολιτειών 3 . Στά 1872 ή ΨοοίΙΗΐΐΙΙ εβαλε υποψηφιότητα 1 5 1

Χ. Σλύτερ : *«Η Διεθνή; στήν Αμερική», σελ. 167. Τό Κογκρέσο τών ΕΙΙΑ (σημ. ιιετ.). ΛΙιιια ί ι ι ί ζ

«ΟΓΟ31Ο(Ι Γ.ηιιαΙ» Νέα "Υόρκη, 1940, σελ. 211.

147

γιά τή θέση τοΰ προέδρου στό ψηφοδέλτιο τοϋ Κόμματος τών Ισων δικαιωμάτων. Ή άπόπειρά της νά βάλει χέρι στήν έθνική "Ενωση γιά τά δικαιώματα τών γυναικών δέν πέτυχε, δπως δέν πέτυχε ούτε ή άπόπειρά της νά Επιβληθεί στή Διεθνή "Ενωση τών Έ ρ γατών.

Οί μαρξιστές

χαί οί

ΛασσαΙιχοί

Μιά άπό τίς πιό σοβαρές μάχες τών μαρξιστών ένάντια στό σεχταρισμό στή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών ήταν ό άγώνας τους κατά τοΰ λασσαλισμοϋ. Ό ουτοπικός σοσιαλισμός (μέ έξαίρεση τό κίνημα τοϋ Μπελαμί στήν τελευταία δεκαετία τοΰ περασμένου αΙώνα) είχε σχεδόν Εξαφανιστεί δταν Εμφανίστηκε στή σκηνή ή Διεθνής "Ενωση τών Έργατών. Ό Προυντονισμός καί ό μπλανκισμός είχαν λίγους όπαδούς άνάμεσα στούς Εργάτες τών Ενωμένων Πολιτειών, γιατί ώς τήν Εποχή Εκείνη υπήρχαν λίγοι μετανάστες άπό τίς λατινικές καί σλαβικές χώρες. Ό μπακουνινισμός Εκτός άπό τήν κατοπινή περίοδο (9η δεκαετία) ήταν κι αύτός άμελητέος παράγοντας. Άλλά πολλοί άπό τούς πολυάριθμους μετανάστες γερμανούς Εργάτες πίστευαν στό λασσαλισμό, πού φέρανε μαζί τους άπό τή Γερμανία. Κάμποσα χρόνια ή λασσαλική παρέκκλιση Αποτέλεσε σοβαρό πρόβλημα καί αίτία γιά σοβαρές συγχρούσεις στό άμερικάνικο τμήμα τής διεθνοΰς. Τό Ιο τμήμα της Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών,— ή γενική "Ενωση τών γερμανών έργατών τής Νέας Υόρκ η ς — είχε όργανωθεί στίς άρχές άπό λασσαλικούς. Ή όμάδα αύτή κήρυχνε άνωφελή τά συνδικάτα παίρνοντας ύπόψη τό^ «χάλκινο νόμο τοϋ ήμερομισθίου», πού διατύπωσε ό Λασσάλ. Άλλά οί λασσαλικοί ύπογράμμιζαν τήν άνάγχη τοΰ πολιτικοΰ άγώνα καί Ισχυρίζονταν δτι ό σκοπός ήταν νά βροϋν οί έργάτες τό δρόμο τους πρός τήν άπελευθέρωση μέσω τών παραγωγικών συνεταιρισμών, πού Επιχορηγούνται άπό τήν κυβέρνηση. Ή πάλη μεταξύ τών μαρξιστών καί τών λασσαλικών στίς Ενωμένες Πολιτείες άντικαθρέφτιζε τήν άδιάλλαχτη πάλη πού διεξαγόταν άνάμεσα στά ίδια ρεύματα στή Γερμανία. Στίς Ενωμένες Πολιτείες ή πόλη μεταξύ τών δύο όμάδοιν διεξαγόταν κυρίως γύρω άπό τό πρόβλημα τών συνδικάτων καί της συμμετοχής στίς Εκλογές. Άνάμεσα στ* δλλα ό Κόμπερς ύποστήριζε, μαζύ μέ τούς μαρξιστές, τή σημασία τών συνδικάτων καί 148

τασσόταν ένάντια στήν περιφρονητική στάση τών λασσαλιστών άπέναντι σ' αύτά. Τό έθνικό Κογκρέσο τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών "Εργατών τοΰ 1874 — υποστήριξε έπίμονα τήν Ιδέα τών πολιτικών ένεργειών τής έργατικής τάξης καί υιοθέτησε δήλωση άρχων, δπου «άπόρριπτε κάθε συνεργασία καί σύνδεση μέ τά πολιτικά κόμματα πού συγκροτήθηκαν άπό τίς κατέχουσες τάξεις» καί δήλωνε πώς «ή "Ομοσπονδία δέν θά ριχτεί σέ μιά άληθινή πολιτική ή Εκλογική καμπάνια πρίν γίνει άρκετά Ισχυρή γιά ν' άσκήσει μιά τέτια έπίδραση» '. Ή άπόφαση αύτή στρεφόταν ένάντια στίς όπορτουνιστικές πολιτικές άντιλήψεις καί τή δράση τών λασσαλικών. "Υστερα άπό τό 1872 τό Γενικό Συμβούλιο Εγινε πεδίο αύτής τής πάλης, »α>ύ όξυνόταν δλο καί περισσότερο καί παρέλυε τήν όργάνωση στό σύνολο της.

Ή

ίσωτερική

χρίω;

χαί ή πολιτική

πρόοδος

Κατά τό 1874 ή Διεθνής "Ενωση τών Έργατών πού σπαραζόταν άπό τίς διαμάχες, περνούσε βαθιά κρίση. Τό Γενικό Συμβούλιο είχε σχεδόν χάσει τήν έπαφή του μέ τά υπολείμματα τών εύρωπαΐκών τμημάτων, γιατί μονάχα οί Ενωμένες Πολιτείες, ή Γερμανία καί ή Αύστρία πλήρωναν συνδρομές. Στήν άμερικάνικη όργάνωση πού λιγόστευε ό άριθμός τών μελών της, παρουσιάστηκε διάτ σπαση στή Νέα "Υόρκη καί τό Σικάγο. Ά π ό τή διάσπαση αύτή προέκυψαν δύο νέες όργανώσεις. Τό Γενάρη τοΰ 1874 σχηματίστηκε στό Σικάγο τής πολιτείας 'Ιλινόϊς, τό Έργατικό Κόμμα, καί τό Μάη τοΰ 1874 δημιουργήθηκε στή Νέα Υόρκη τό Σοσιαλδημοκρατικό Έργατικό Κόμμα τής Βόρειας Αμερικής. Αύτά τά κόμματα βρίσκονταν κυρίως κάτω άπό τήν έπίδραση τοΰ λασσαλισμοΰ καί είχαν μικρή Επιτυχία. Τό δεύτερο έθνικό συνέδριο τοΰ Αμερικάνικου τμήματος τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών, πού άρχισε στή Φιλαδέλφεια στίς 11 τοΰ Α π ρ ί λ η 1874 μάταια προσπάθησε νά θεραπεύσει τήν Εσωτερική κρίση. Μεταβίβασε τίς άρμοδιότητες τοΰ "Ομοσπονδιακού Συμβουλίου πάνω στό Γενικό Συμβούλιο καί έξέλεξε νέο Γενικό Συμβούλιο, μετατρέποντας ουσιαστικά τό δργανο αύτό σέ άμερικάνικη Επιτροπή. Τό Συνέδριο Ενέκρινε τή γενική πολιτική δήλωση, 1 Μόρις Χίλκουϊτ : «Ιστορία τοΰ σοσιαλισμοΰ στίς Ενωμένες Πολιτείες», σελ. 185.

149

γιά τήν όποία μιλήσαμε πιό πάνω μέ σκοπό ν ά διορθώσει τά προγραμματικά λάθη τών λασσαλικών. Μέλη τοϋ νέου Γενικοΰ Συμβουλίου ήταν οί Ζόργκε,Σπάϋερ, Χένινγκερ,. Χούς, Νόβακ, Φός καί Πρέσταχάϊτς. Ό Ζόργκε ήταν γενικός γραμματέας Οί Εσωτερικές δμως διαμάχες όξύνθηκαν ύστερα άπό τό Συνέδριο τής Φιλαδέλφειας. "Ενας σκληρός άγώνας ξέσπασε γύρω άπό τήν «Άρμπαϊτερ Τσάίτουνγκ» «Εφημερίδα τών Εργατών», πού κατέληξε σέ δίκη καί στή διακοπή τής Εκδοσης τής Εφημερίδας τό Μάρτη τού 1875. Λίγο ύστερα άπό τό Συνέδριο τής Φιλαδέλφειας τό Γενικό Συμβούλιο διαλύει τό πρώτο τμήμα τής Νέας 'Ϋόρκης, πού ήταν τό πιό ισχυρό τμήμα τής όργάνωσης. Σ ' αυτόν τόν άγώνα τά τμήματα 5,6 καί 8 τής Νέας Υόρκης Εγκατέλειψαν τή Διεθνή καί ό Μπόλτε καί ό Κάρλ διαγράφτηκαν άπό τό Γενικό Συμβούλιο. Στίς 12 τοΰ Αύγούστου 1874 ό Ζόργκε Εκανε πρόταση νά διακόψει τό Γενικό Συμβούλιο τή δράση του γιά Ενα χρόνο. Γι' αύτό δέν ξανασυνήλθε τό Γενικό Συμβούλιο ώς τήν 1η τοΰ Ι ο ύ ν η 1875. Ά λ λ ά ή έσωτερική διαπάλη ξανάρχισε καί ύστερα άπ' αύτό καί στίς 25 τοϋ Σεπτέμβρη ό Ζόργκε κουρασμένος άπό τίς αιώνιες φραξιονιστικές Ενέργειες, παραιτήθηκε άπό τή θέση τοΰ γενικού γραμματέα τής Διεθνούς. Στή θέση του Εκλέχτηκε ό Κάρλ Σπάϋερ 2 . Στή διάρκεια τοΰ 1875 ή Διεθνής "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν γνώρισε κάποια άλλαγή. Αύξήθηκε ό άριθμός τών μελών καί τών τμημάτων Ιδιαίτερα ύστερα άπό τήν προσχώρηση τής όργάνακτης τών Ε ν ω μ έ νων Ε ρ γ α τ ώ ν τής Αμερικής (^Ιρλανδοί), πού καθοδηγούσε ό Τζ. Π. Μάκ Ντόνελ. Άλλ* αύτό τό πράγμα δέν άνέκοψε τή γενική τάση παρακμής τής όργάνωσης. Τό Φεβρουάριο τοΰ 1876 τό Γενικό Συμβούλιο άποφάσισε νά συγκαλέσει Ενα συνέδριο τής Διεθνοΰς στή Φιλαδέλφεια τόν Ι ο ύ λ η μέ τήν πρόθεση νά διαλύσει τήν όργάνωση. Τά πράγματα δμως δέν ήταν καί τόσο άσχημα δπως φαίνονταν κρίνοντας άπό τίς τάσεις διαμελισμού τής Διεθνοΰς. Αύτό πού στήν πραγματικότητα συνέβαινε ήταν, δτι τό άμερικάνικο τμήμα τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν , δπως καί τά εύρωπαΐκά τμήματα, ήταν Ετοιμο νά δημιουργήσει Ενα Εθνικό μαρξιστικό κόμμα. Αύτή ή Εξέλιξη ήταν σύμφωνη μέ δλη τήν άνάπτυξή τής Διεθνούς τήν Εποχή Εκείνη. Τό κίνημα δέν χάνονταν άλλά περνούσε άπό ενα 1 Χ. Σλύτερ : «Ή Διεθνής στήν Αμερική», σελ. 295. * Γενικοί γραμματείς τής I Διεθνοΰς ήταν : Γ. Ρ. Κρήμερ 1864— 1866), Ρί Σώ (1866 — 1867), Πήτερ Φόξ (1866), Χ. Γκ. Έκάριους (1867 — 1870), Τζών Χαίηλς (1870— 1872), Φ. Α. Ζόργκε 1872 — 1874) καί Κάρλ Σπάϋερ (1875 — 1876).

150

όδυνηρό προτσές σέ μιάν Ανώτερη φάση. "Οσο γιά τή Διεθνή "Ενωση τών Έργατών, αύτή είχε πάψει σχεδόν νά υπάρχει σά διεθνής όργάνωση. Στό βαθμό πού ή Διεθνής Εξασθενούσε όργανωτικά στίς Ε ν ω μένες Πολιτείες, Ανάμεσα στούς σοσιαλιστές καί στά κοντινά πρός αυτούς σώματα Εμφανίζονταν νέες τάσεις γιά ένότητα. Οί μαρξιστές είχαν Αποκαταστήσει τήν πολιτική τους καθοδήγηση στά δυό κόμματα πού πρίν ήταν διασπασμένα, τό Εργατικό Κόμμα τοΰ "Ιλινόΐς καί τό Σοσιαλδημοκρατικό "Εργατικό Κόμμα τής Βόρειας "Αμερικής καί έπαιξαν έπίσης σημαντικό ρόλο στό γενικό Εργατικό συνέδριο τοΰ Πίτσμπουργκ (17 — 18 Απρίλη 1876). Ό πόθος γιά ένότητα Εγινε γενικός Ανάμεσα στούς σοσιαλιστές. Αυτός ό πόθος δυνάμωσε πολύ υστέρα άπό τή συγχώνευση τοΰ μαρξιστικού καί λασσαλικοΰ κόμματος στό Συνέδριο τής Γκότα τής Γερμανίας, τό Μάη τοΰ 1875, γεγονός πού είχε βαθιά Επίδραση στούς γερμανούς Εργάτες τών Ενωμένων Πολιτειών. Ό Κόμονς συνοψίζει ώς έξης τήν κατάσταση τοΰ σοσιαλιστικού κινήματος στήν "Αμερική : «Στά μέσα του 1875 τόσο στό Σικάγο, δσο καί στήν άνατολή τό χωριστικό κίνημα είχε διατρέξει μιά σημαντική άπόσταση πρός τά πίσω, πρός τίς άρχικές ιδέες τής Διεθνοΰς. Ωρίμαζε ή στιγμή γιά μιά Ενωση τών παρατάξεων τοΰ σοσιαλιστικού κινήματος» '.

Ή

διάλυση τής Γης Αιε&νονς

"Αν καί τό Γενικό Συμβούλιο είχε γνωστοποιήσει, δπως μπορούσε, στά εύρωπαΐκά τμήματα τή σύγκληση τού Συνεδρίου της Φιλαδέλφειας καί τά είχε" καλέσει νά στείλουν άντιπροσώπους, δταν τό 7ο καί ταυτόχρονα τελευταίο συνέδριο τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών συνήλθε στήν αίθουσα «Γερμανία» τής Φιλαδέλφειας στίς 15 τοΰ "Ιούλη 1876, έμφανίστηκε μονάχα Ενας ξένος άντιπρόσωπος, Εκ μέρους τοϋ Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος τής Γερμανίας. Οί Αλλοι δέκα Αντιπρόσωποι στό συνέδριο, Ανάμεσα στούς όποιους ό Ζόργκε καί ό Βάϊντεμέγιερ ήταν άμερικάνοι. Χωρίς πολλές συζητήσεις ή συνέλευση άποφάσισε τή διάλυση τής Διεθνοΰς. Στήν άπόφαση πού πάρθηκε δηλωνόταν δτι τό «Γενικό Συμβούλιο τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών διαλύεται», δτι τό 1 ΙοΗη Ο3ΓΠΠ10Π5 : «Ηίϊίοτ^ οΓ ίί&οτ ϊπ (Ιιε υπίΐεά 5(3(«5» 2, σελ. 233.

151

τόμι.

"Ομοσπονδιακό Συμβούλιο τοΰ τμήματος γιά τή Βόρεια "Αμερική Επιφορτίζεται νά διατηρήσει καί νά άναπτύξει τίς ύπάρχουσες διεθνείς σχέσεις καί δτι άνατίθέται στό "Ομοσπονδιακό Συμβούλιο νά συγκαλέσει Ινα διεθνές συνέδριο δταν δημιουργηθούν οί άναγκαϊες συνθήκες '. Ό Ζόργκε καί ό Σπάϋερ Εξουσιοδοτήθηκαν νά σχηματίσουν τήν Επιτροπή πού θά διαφύλατε τά ντοκουμέντα τής Διεθνοΰς καί θά δημοσίευε τή δήλωση, γιά τή διάλυση τής Διεθνοΰς "Ενιοσης τών Έργατών, πού ήταν προσαρτημένη στήν άπόφαση. "Υστερα άπό τό συνέδριο τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν συνήλθε τό συνέδριο τής βορειοαμερικανικής όμοσπονδίας τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών στίς 16 μέ 19 τοΰ Ι ο ύ λ η 2 . Παραβρέθηκαν 13 άντιπρόσωποι, που Εκπροσωπούσαν 17 τμήματα καί 635 μέλη πού πλήρωναν συνδρομές. "Αφού Εκλέχτηκαν άντιπρόσωποι στό Συνέδριο τής σοσιαλιστικής ένότητας, πού Επρεπε νά άρχίσει λίγες μέρες άργότερα, ή βορειοαμερικανική όμοσπονδία τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έ ρ γ α τ ώ ν αυτοδιαλύθηκε. "Αμέσως ΰστερα άπΓ αύτό στίς 19 μέ 22 τοΰ "Ιούνη καί στήν ίδια αίθουσα τής Φιλαδέλφειας, δπως είχε προκαθοριστεί, συγκεντρώθηκαν οί διάφορες σοσιαλιστικές όμάδες καί σχημάτισαν τή νέα μαρξιστική όργάνωση, τό Αμερικάνικο Ε ρ γ α τ ι κ ό Κόμμα. Αύτό τό Κόμμα στηρίζονταν κυρίως στήν όργανωτική Ενότητα τών δυνάμεατν τής Διεθνούς "Ενωσης τών Έργατών, πού είχε διαλυθεί, μέ Επικεφαλής τό Ζόργκε καί τόν "Οτο Βάϊντεμέγιερ καί τών λασσαλικών δυνάμεων πού καθοδηγούσαν ό "Αντολφ Στράσερ καί ό Ρ . I. ΜοΟυΪΓβ. Ό ΡΗΪΙΐρ ν 3 Π Ρ β Ι Ι β η Εκλέχτηκε γενικός γραμματέας καί δ Τζ. Π. Μάκ Ντόνελ όρίστηκε «υντάχτης τοΰ όργάνου τοΰ κόμματος, πού Εβγαινε στά άγγλικά τοΰ «ΤΗβ ί 3 β θ Γ 513Π(1βΓ(]> («Εργατική Σημαία»). Μέ αύτά τά μέτρα συγκροτήθηκε όριστικά άπό όργανωτική άποψη τό άμερικάνικο μαρξιστικό κόμμα, πού μέσω τοΰ Σοσιαλιστικού "Εργατικού Κόμματος καί τοΰ Σοσιαλιστικού Κόμματος, Εξακολούθησε νά υπάρχει δ ς τίς μέρες μας, δηλ. δ ς τό τωρινό Κομμουνιστικό Κόμμα. "Ετσι μέ αύτά τά τρία συνέδρια στίς ΕΠΑ, πού συνδέονται μεταξύ τους, όλοκληρώθηκε μέσα σέ μιά βδομάδα τό έξελιχτικό Ιστορικό προτσές πού συντελέστηκε στίς γραμμές τών σοσιαλιστών δλου τού κόσμου : ή διάλυση τής 1ης Διεθνοΰς καί ή Ιδρυση μαρξιστικών πολιτικών όργανώσεατν σέ Εθνική βάση.

1

Χ. Σλύτερ : «Ή Διεθνής στήν "Αμερική», σελ. 356 — 361. Τό τμήμα γιά τή .Βόρεια "Αμερική Εκανε συνολικά 3 έθνικά συνέδρια : στίς 6 τοΰ "Ιούλη 1872 στή Νέα Υόρκη, στίς 11 τοΰ "Απρίλη 1874 καί στίς 16 τοΰ "Ιούλη 1876 στή Φιλαδέλφεια.

2

152

Ή Ιστορική δήλωση γιά τή διάλυση τής 1ης Διεθνοΰς, Ετοιμασμένη άπό τούς Ζόργκε καί Σπάϋερ λέγει: «ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ , Τό Συνέδριο τής Διεθνοΰς, πού συνήλθε στή Φιλαδέλφεια διέλυσε τό Γενικό Συμβούλιο τής Διεθνοΰς Έ ν ω σ η ς τών Έργατών. Έξωτερική σύνδεση τής όργάνωσης δέν ύπάρχει πιά. « Ή Διεθνής πέθανε I" — θά άναφωνήσει ή άστική τάξη δλων τών χωρών καί μέ ειρωνεία ή χαρά θά άναφερθεϊ στίς έργασίες αύτοΰ τοΰ συνεδρίου σά σέ μιά άναμφισβήτητη άπόδειξη τής ήττας τοΰ έργατικοΰ κινήματος δλου τοΰ κόσμου. "Ας μήν Επηρεαστούμε άπό τίς κραυγές τών Εχθρών μας I Εγκαταλείψαμε τήν όργάνωση τής Διεθνοΰς γιά λόγους πού έχουν σχέση μέ τήν χωρινή πολιτική κατάσταση στήν Εύρώπη, άλλά σέ άντάλλαγμα βλέπουμε δτι ή άρχή της όργάνωσης άναγνωρίζεται καί υπερασπίζεται άπό τούς προοδευτικούς έργάτες δλου τοΰ πολιτισμένου κόσμου. "Ας δόσουμε στούς συντρόφους μας έργάτες τής Εύρώπης μιά άνάπαυλα γιά νά σταθεροποιήσουν τίς θέσεις τους στίς Ιδιες τους τίς χώρες, καί θά είναι μέ βεβαιότητα σέ θέση νά παραμερίσουν τά έμπόδια πού τούς χωρίζουν άπό τούς έργάτες άλλων περιοχών τοΰ κόσμου. Σύντροφοι, άσπασθήκατε μέ Ενθουσιασμό καί άγάπη τήν άρχή τής Διεθνοΰς. Θά βρείτε τά μέσα γιά νά εύρύνετε τόν κύκλο τών Απαδών της καί χωρίς τήν ΰπαρξη μιας όργάνωσης. Θά βρείτε νέους άγωνιστές πού θά Εργαστούν γιά τήν πραγματοποίηση τών σκοπών τής Ινωσής μας. 0 1 σύντροφοι τής Αμερικής σας ύπόσχονται πώς θά υπερασπίσουν καί θά διαφυλάξουν μέ πίστη τίς καταχτήσεις τής Διεθνοΰς σ' αύτή τή χώρα ώς δτου πιό ευνοϊκές συνθήκες θά ένώσουν πάλι τούς Εργάτες δλων τών χωρών στόν κοινό άγώνα καί έως δτου άντηχήσει πάλι, πιό δυνατά άπό κάθε άλλη φορά, ή έκκληση : •.Προλετάριοι δλων τών χωρών, Ενωθείτε I"»

1

Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τής 1ης Διεθνοΰς», σελ. 285.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

13

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ (1864 — 1876)

1ης

ΔΙΕΘΝΟΥΣ

^ ^ έ τήν καθοδήγηση τοΰ Κάρλ Μάρξ 1 καί άκολουθώντας τό δρόμο της .προκάτοχης της, τής "Ενωσης τών Κομμουνιστών, ή 1η Διεθνής εθεσε τίς βάσεις τοϋ σύγχρονου έργατικού κινήματος τόσο άπό θεωρητική δσο καί άπό όργανωτική άποψη (βλέπε κεφ. 2). Ή κύρια πραγματοποίηση τής Διεθνούς άπό τήν άποψη αύτή ήταν ή Εκλαΐκευση καί ή Εφαρμογή στήν πράξη τής φιλοσοφίας, τής προλεταριακής κοσμοαντίληψης — τού Επιστημονικού σοσιαλισμού — δπως τήν Επεξεργάστηκαν ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς. Συγκεκριμένα ή 1η Διεθνής διατύπωσε τήν πολιτική τής Εργατικής τάξης άπέναντι στό καπιταλιστικό κράτος καί άπέναντι στό κράτος γενικά, καθορίζοντας τό ρόλο τοΰ συνδικαλιστικού κινήματος τών συνεταιρισμών, τοΰ άγώνα γιά δημοκρατικές Ελευθερίες, καί άνάλυσε βαθιά τήν κατάσταση τών γυναικών. Ή 1η Διεθνής προσδιόρισε τίς κύριες λειτουργίες τοΰ Εργατικού πολιτικού κόμματος καί καθόρισε τή στάση τοΰ προλεταριάτου άπέναντι στήν άγροτιά, άπέναντι στό πρόβλημα τοΰ πολέμου καί τό Εθνικό πρόβλημα. Καθόρισε τήν τεχνική τής ένοπλης έξέγερσης, διευκρίνισε τή σχέση άνάμεσα στίς άμεσες διεκδικήσεις καί τήν προλεταριακή έπανάσταση, καθώς καί τίς προοπτικές τής διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου, καί άρχισε τή διαπαιδαγώγηση στίς διάφορες χώρες ένός πυρήνα εμπείρων μαρξιστών ήγετών. Ή 1η Διεθνής θεμελιώνοντας αύτή τήν πολιτική Επεξεργάστηκε σειρά άθάνατα ντοκουμέντα τοΰ Εργατικού κινήματος γραμμένα στίς περισσότερες περιπτώσεις άπό τόν Μάρξ. Άνάμεσα σ° αύτά ε ί ν α ι : ή «Ιδρυτική Διακήρυξη» τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Ε ρ γ α τ ώ ν καί τό «Καταστατικό τής "Ενωσης» καθώς καί ή άξιό1 Ό "Ενγκελς δέ δούλεψε Αμεσα στήν 1η Διεθνή παρά κατά τό τέλος τής δράσης της στήν Εύρώπη.

154

λογη άνάλυση της κομμούνας, « Ό έμφύλιος πόλεμος στή Γαλλία». Τήν περίοδο αύτή δ Μάρξ Εγραψε έπίσης τόν Ιο τόμο τοΰ Κεφαλαίου καί άλλα σοβαρά εργα. Ε κ τ ό ς άπό τήν Επιτυχία πού σημείωσε μέ τά θεωρητικά αύτά έργα, ή 1η Διεθνής προπέδοσε συγκεκριμένες μορφές στούς διεθνιστικούς πόθους τών έργατών δλου τοΰ κόσμου. Γιά πρώτη φορά καί μέ τά πιό μεγάλα Αποτελέσματα ή 1η Διεθνής δίδαξε τούς έργάτες τί είναι διεθνής άλληλεγγύη. Συσπείρωσε τά άρχόμενα, σκόρπια καί τεμαχισμένα έργατικά κινήματα τής έποχής έκείνης καί τά ενωσε σέ μιά όργανωμένη παγκόσμια δύναμη, πού Εσπειρε τρόμο καί κακές προαισθήσεις -στις ψυχές τών έκμεταλλευτών δλων τών χωρών. Ή Διεθνής υπήρξε ό σκαπανέας τοΰ έργατικοΰ διεθνισμοί. Στό ιδρυτικό Συνέδριο τής 2ης Διεθνοΰς, στά 1889, ό Λίμπκνεχτ δήλωσε, δτι ή «Διεθνής "Ενωση τών Έ ρ γ α τ ώ ν δέν πέθανε. Συνεχίζεται άπό τά ισχυρά έργατικά κινήματα τών διαφόρων χωρών καί ζει σ' αύτά. Ζει καί σέ μάς. Αύτό τό συνέδριο είναι Εργο τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών» Ή Διεθνής "Ενωση τών Έ ρ γ α τ ώ ν καθοδήγησε πολλές άπεργίες καί σοβαρούς πολιτικούς άγώνες τής έποχής της. Πήρε ένεργό μέρος στήν ίδρυση συνδικάτων καί έργάστηκε σάν σκαπανέας θέτοντας τίς βάσεις τών όργανώσεων πού άργότερα Εγιναν σέ πολλές χώρες πλατιά σοσιαλιστικά κόμματα. Ά λ λ ά πάνω άπ' δλα, σ* αύτή τή μαζική δουλιά της, ή Διεθνής "Ενωση τών Ε ρ γ α τ ώ ν ήταν ή δύναμη πού Εμψύχωσε τήν Κομμούνα τοΰ Παρισιοΰ. Ό Έ ν γ κ ε λ ς είχε δίκαιο άπό ίστορική άποψη, δταν όνόμασε ' αύτό τό σημαντικό γεγονός, «παιδί τής 1ης Διεθνοΰς». Καί — πράγμα πού δέν είναι τό λιγότερο σημαντικό — μέ τήν υποστήριξη πού Εδοσε στούς ιρλανδούς, τούς πολωνούς καί άλλους καταπιεζόμενους λαούς, ή Διεθνής Εθεσε τίς βάσεις τών μεγάλων μελλοντικών Εθνικοαπελευθερωτικών άϊώνων.

'// Ιδεολογική συντριβή τών αίρέοεχον '^ί μαρξιστική ήγεσία τής 1ης Διεθνοΰς πάλαιψε άκούραστα καί μέ καλά άποτελέσματα Ενάντια στίς πολυάριθμες φραξιονιστικές τάσεις τής έποχής έκείνης, πού έπιδίωκαν νά παρασύρουν τούς Εργάτες σέ δρόμους ξένους πρός τά ταξικά τους συμφέροντα. Ό 1

Γκοΰσταβ Γαίκ : «Ή Διεθνής», σελ. 218.

155

Μάρξ κονιορτοποίησε τίς αυταπάτες πού συνδέονταν μέ τίς διάφορες ποικιλίες τοΰ ούτοπικοΰ σοσιαλισμού, τοΰ ριζοσπαστικού άστικοΰ ρεπουμπλικανισμοΰ τοΰ Ματσίνι, τοΰ μικροαστικού σοσιαλισμού τοΰ Προυντόν, τήν άριστερίστικη φρασεολογία καί τή συνωμοτική ταχτική τοΰ Μπακούνιν, καθώς καί μέ τόν καθαρό τρέιντγιουνιονισμό τών Ό λ τ ζ ε ρ ς καί τών Άπλγκάρθ. Τή στιγμή πού ή 1η Διεθνής Εξαφανίστηκε άπό τή διεθνή σκηνή, ή πλειοψηφία αυτών τών «αιρέσεων» είχε ήττηθεϊ άπό θεωρητική άποψη. "Αρχιζαν δμως νά συγκροτούνται νέες καί. πιό Επικίνδυνες αιρέσεις, πού ένάντιά τους πρέπει άκόμα νά παλαίβουμε καί στίς μέρες μας : Ό όπορτουνιστικός τρεΐντγιουνιονισμός, ό πολιτικός ρεβιζιονισμός καί ό συνδικαλισμός. Ή 1η Διεθνής Εθεσε τίς στέρεες βάσεις γιά τό θρίαμβο τοΰ μαρξισμού, τοϋ Επιστημονικού σοσιαλισμού στή σκέψη, τήν όργάνωση καί τήν πολιτική τοΰ παγκόσμιου έργατικοϋ κινήματος. Φυσικά, στήν υπερνίκηση τών τεράστιων δυσκολιών πού συνδέονται μέ τό Εργο τοΰ σκαπανέα γιά τήν έπεξεργασία τής θεωρία; καί της πολιτικής πράξης τής έργατικής τάξης, ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς Εκαναν λάθη. °Απ* αύτά τά λάθη πιάστηκαν δχι μονάχα οί Εχθροί τών έργατών, άλλά Εγινε άργότερα μόδα γιά πολλούς συγγραφείς πού άνηκαν στή 2η Διεθνή — Κάουτσκι, Μέρινγκ καί άλλους — νά τά τονίζουν μέ Αηδιαστικό τρόπο. Σχετικά μ' αύτές τίς έπιθέσεις ό Λένιν λέγει: «Ναί, ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς Εσφαλαν πολύ καί Εσφαλαν συχνά στίς έχτιμήσεις τους σχετικά μέ ,ήν προσέγγιση τής Επανάστασης...» Ιδιαίτερα δσον άφορα τήν έπανάσταση τοΰ 1848 στή Γερμανία καί τή Γαλλία. "Αλλά, καταλήγει ό Λένιν, καί αύτό είναι τό κυριότερο πού πρέπει νά συγκρατήσουμε : «Τέτια δμως λάθη τών γιγάντων τής Επαναστατικής σκέψης, οί όποιοι προσπάθησαν νά υψώσουν καί ύψωσαν τό προλεταριάτο δλου τοΰ κόσμου πάνω άπό τό Επίπεδο τών άσήμαντων, τών μικροκαθηκόντων τής ήμέρας είναι χίλιες φορές πιό ευγενικά, πιό μεγαλειώδικα καί Ιστορικά πιό πολύτιμα, πιό άληθινά άπό τήν εντελή σοφία τοΰ έπίσημου φιλελευθερισμοΰ πού ψάλλει, κραυγάζει, Επικαλείται καί φωνασκεί γιά τή ματαιότητα τών Επαναστατικών ματαιοτήτων, γιά τό μάταιο τής Επαναστατικής πάλης, γιά τή γοητεία τών Επαναστατικών ..συνταγματικών" παραληρημάτων» 1

Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 12, σελ. 306.

156

01 αιτίες της διήλνοης τής Διε&νονς 'Ενωοης τών Ιργατών Ή κύρια αΙτία της διάλυσης τής 1ης Διεθνοΰς άπό τήν παγκόσμια πολιτική σκηνή ήταν τό γεγονός, δτι τήν έποχή έκείνη ό καπιταλισμός εμπαινε σέ μιά νέα φάση άνάπτυξης, βάζοντας νέα καθήκοντα στήν έργατική τάξη, καθήκοντα πού ή 1η Διεθνής, στίς δοσμένες συνθήκες, δέν ήταν σέ θέση νά τά έκπληρώσει. Ή κυριότερη περίοδος δράσης τής Διεθνούς "Ενωσης τών έργατών (1864—1872) «βρισκόταν στό μ ε τ α ί χ μ ι ο δύο έποχών. Ή Διεθνής δημιουργήθηκε Ακριβώς στά τέλη τής πρώτης έποχής. πού άρχισε με τή μεγάλη άστική έπανάσταση τής Γαλλίας σιά 1789 καί τερματίστηκε μέ τό γαλλοπρωσικό πόλεμο τοϋ 1870. Αύτή — λέγει ό Λένιν ήταν έποχή εύημερίας τής άστικής τάξης, έποχή τής πλέριας της νίκης. Τ Ηταν ή έποχή Ανόδου τής Αστικής τάξης, ή έποχή τών Αστικοδημοκρατικών κινημάτων γενικά, τών έθνιχοαστικών κινημάτων ιδιαίτερα, ή έποχή δπου οί άπολυταρχικοί φεουδαρχικοί θεσμοί, πού είχαν επιζήσει καταστρέφονταν γρήγοΤ ρα» ΙΙταν μιά περίοδος δπου ό Αναπτυσσόμενος καπιταλισμός σταθεροποιούνταν πάνω στά έρείπια τοΰ άπολυταρχικοϋ φεουδαρχισμοϋ. Ή νέα έποχή πού άρχιζε χαρακτηριζόταν άπό τήν έπέχταση τοϋ καπιταλισμού, πού μετατρεπόταν σέ ιμπεριαλισμό. Ή έποχή αύτή άρχισε μέ τήν «ήρωική έξέγερση τών κομμουνάρων τού Παρισιού καί Ιληξε μέ τή μεγάλη νίκη τής Όχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης τής Ρωσίας, στά 1917. Ά π ό τήν άλλη μεριά αύτή ήταν ή έποχή τής κυριαρχίας καί τής κατάπτωσης τής άστικής τάξης, τοΰ περάσματος άπό τήν προοδευτική άστική τάξη ·σιό χρηματιστικό άντιδραστικό καί ύπεραντιδραστικό κεφάλαιο, ή έποχή τοϋ περάσματος τοΰ καπιταλισμοΰ στό Ιμπεριαλιστικό του στάδιο καί τής κυριαρχίας πού άσκεϊ αύτός ό Ιμπεριαλισμός . . . ήταν ή έποχή δπου τό προλεταριάτο Αρχιζε νά συσπειρώνει σιγά-σιγά τίς δυνάμεις του καί άργότερα νά περάσει νικηφόρα στήν παγκόσμια προλεταριακή έπανάσταση» 2 . Τά κύρια καθήκοντα τής έργατικής τάξης τών βιομηχανικών χωρών στίς πρώτες δεκαετίες αύτής τής περιόδου ήταν δχι τόσο νά πραγματοποιήσει τήν έπανάσταση ίαο νά δημιουργήσει μαζικά συνδικάτα, νά όργανώσει σέ έθνική κλί-

1 1

« Ή Κομμουνιστική Διεθνής· τής 20 τοΟ 'Οχτώβρη 1934. Στό ίδιο.

157

μακα σοσιαλιστικά καί έργατικά κόμματα, καί νά άναπτύξει μιά πλατιά μαρξιστική διαπαιδαγωγητική δράση. Ό Λένιν λέγει: « Ή 1η Διεθνής τελείωσε την ιστορική τη; άποστολή άνοίγοντας μιά έποχή άπροσμέτρητα μεγαλύτερης άνάπτυξης τοΰ έργατικοΰ κινήματος σ' δλες τίς χώρες τοΰ κόσμου, τήν έποχή, της άνάπυξης τοΰ έργατικοΰ κινήματος σ έ πλάτος, την έποχή δπου Ιδρύθηκαν μ α ζ ι κ ά σοσιαλιστικά κόμματα στά πλαίσια κάθε εθνικού κράτους»

Νέοι καιροί καί νέα κα&ηχοντα "Οπως ήταν συγκροτημένη ή 1η Διεθνής δέν μπορούσε νά έκπληρώσει τά Ιδιόμορφα καθήκοντα τής νέας έποχής. Αύτά τ ά καθήκοντα θά Επεφταν κυρίως στά νέα κινήματα πού άναπτύσσονταν στίς διάφορες χώρες. Ή πείρα τής Διεθνοΰς "Ενωσης ιών Έ ρ γ α τ ώ ν άπόδειξε, δτι τά συστατικά της μέρη δέν ήταν άκόμα Αρκετά Αναπτυγμένα γιά νά έξασφαλίσουν μιά Ισχυρή διεθνή μαρξιστική καθοδήγηση. "Αν καί σέ μερικές «αίρέσεις» είχε δοθεί θανάσιμο χτύπημα, ήταν άκόμα άρκετά Ισχυρές γιά νά προξενήσουν πολύ κακό. Ή Διεθνής Ένα>ση τών Ε ρ γ α τ ώ ν ήταν συγκροτημένη κατ* ευθείαν πάνω στή βάση τών μαζικών έργατικών κινημάτων καί δχι τών σοσιαλιστικών κομμάτων σάν τέτιων καί σ' αύτά τά μαζικά κινήματα τών διάφορων χο>ρών οί μαρξιστές άπηχαν πολύ Ακόμα γιά νά ύπερισχύσουν. Στήν Α γ γ λ ί α τό κίνημα κυριαρχούνταν άπό τόν όπορτουνιστικό τρεΐντγιουνιονισμό. Στίς Ενωμένες Πολιτείες άκολουθοΰσε τόν ίδιο δρόμο. Στή Γερμανία καί τήν Αυστρία ήταν διαποτισμένο άκόμα άπό τό λασσαλισμό καί στίς λατινικές καί σλαβικές χώρες οί μπακουνινιστικές, μπλανκιστικές καί προυντονιστικές τάσεις ήταν άκόμα Ισχυρές. Πραγματικά, δπως είδαμε, αύτές άκριβώς οί σεχταριστικές τάσεις έπέσπευσαν τή διάλυση τής 1ης Διεθνοΰς. Στίς διάφορες χώρες ύπήρχαν άκόμα πολύ λίγοι μορφωμένοι μαρξιστές. Γιά τό γερμανικό σοσιαλιστικό κίνημα τής έποχής έκείνης — τό πιό προχωρημένο άπ' δλα — ό Ριαζάνωφ λέγει: «Τά γραφτά τών γερμανών σοσιαλιστών στό πρώτο μισό τής 8ης δεκαετίας, άκόμα καί οί μπροσούρες πού Εγραψε ό Βίλχελμ Λίμ;τκνεχτ, μαθητής τοΰ Μάρξ, δείχνουν τήν άξιοθρήνητη κατάσταση στήν όποία βρισκόταν τότε ή μελέτη της μαρξιστικής θεωρίας» 3, 1 2

Β. I. Λένιν, "Απαντα τόμ. 21, σελ. 36. Ντ. Ριαζάνωφ : «Κάρλ Μάρξ καί Φρ. "Ενγκελς», σελ. 206—207.

158

Καί δν, παρά τίς δυσμενείς αυτές συνθήκες ή 1η Διεθνής κατόρθωσε έπί τόσα χρόνια νά εξασφαλίσει στούς έργάτες τόσο Αξιόλογη καθοδήγηση αύτό οφειλόταν κυρίως στή μεγαλοφυία τοΰ Μάρξ, πού έγραψε δλα τά Αποφασιστικά πολιτικά ντοκουμέντα τής όργάνωσης. Κατά συνέπεια ή νέα περίοδος, πού άνοιγόταν γιά τό παγκόσμιο σοσιαλιστικό κίνημα άπαιτοϋσε νέες μέθοδες καί όργανώσεις. Τά κινήματα προχωρούσαν στίς διάφορες χώρες, διασαφηνίζοντας τίς θέσεις τους κμί συγκροτούμενα σύμφωνα μέ τίς συμβουλές τοΰ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς. °Αλλ' αύτοί, άντί νά είναι οί έπίσημοι ήγέτες τοΰ παγκόσμιου έργατικοΰ κινήματος, δπως στίς μέρες τής 1ης Διεθνοΰς, ήταν τώρα οί άνεπίσημοι δάσκαλοι καί καθοδηγητές του. "Ο καθοδηγητικός τους, δμως, ρόλος παρέμεινε έξ ίσου σοβαρός. Έ π ί πολλά χρόνια διατήρησαν πολύ στενή έπαφή μέ τά κινήματα πού άναπτύσσονταν στή Γερμανία, τήν Αγγλία, τή Γαλλία, τίς Ενωμένες Πολιτείες καί διάφορες άλλες χώρες, δπως άποδείχνεται πειστικά άπό τήν όγκώδη διεθνή άλληλογραφία τους. "Ολα αύτά έθεταν τίς βάσεις ένός νέου όργανωμένου διεθνοΰς κινήματος, πού δέν άργησε νά έμφανιστεί. Οί έχθροί τοΰ σοσιαλισμοΰ άνεξάρτητα άν ναυσιπλοοΰν άνοιχτά κάτω άπό τήν πειρατική σημαία τοϋ καπιταλισμού ή κρυφά, κάτω άπό τή βρώμικη σημαία τής όπορτουνιστικής σοσιαλδημοκρατίας, έπαναλαβαίνουν συνεχώς στήν έργατική τάξη πώς ή 1η Διεθνής ήταν μιά άπστυχία καί κατάρρευσε λόγω τής λαθεμένης Ιδεολογίας τοϋ Μάρξ. Αΰτό δμως είναι άναίσχυντο ψέμμα. Ή 1η Διεθνής ήταν μιά τεράστια Εποικοδομητική δύναμη. "Εβαλε ιίς Ιδιες τίς βάσεις τοΰ παγκόσμιου έργατικοΰ κινήματος. Μιά άναμφισβήτητη άπόδειξη τής όρθότητας τοΰ γενικοΰ της προγράμματος είναι τό γεγονός, δτι δταν ή έργατική τάξη τής Ρωσίας καί άργότερα καί τής Κίνας, τής Τσεχοσλοβακίας, τής Πολωνίας, τής Βουλγαρίας, τής Ουγγαρίας, τής Ρουμανίας καί τής Αλβανίας άρχισε νά οικοδομεί τό σοσιαλισμό σ* αύτές τίς χώρες, έστρεψε τά βλέμματα της πρός τή διδασκαλία τοΰ Μάρξ καί τήν πείρα τής 1ης Διεθνοΰς, άπό τήν όποια είχαν παραιτηθεί άπό καιρό οί άντιδραστικοί ήγέτες τής 2ης Διεθνοΰς. Τό γεγονός, δτι τό ένα τρίτο τής άνθρωπότητας, βαδίζει άμεσα στό δρόμο τοΰ σοσιαλισμοΰ καί τοΰ κομμουνισμού είναι ή καλύτερη άπάντηση στούς συκοφάντες ιοΰ Μάρξ καί τής 1ης Διεθνούς.

159

Μ Ε Ρ Ο Σ

II

Ή 2η Δ ι ε θ ν ή ς 1 889 — 1 9 14

11 - 8 6 0

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Μ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΔΥΟ ΔΙΕΘΝΕΙΣ (1876—

ΣΤΙΣ 1889)

I ά 13 χρόνι'α πού πέρασαν άπό τή διάλυση τής 1ης Διεθνοΰς στά 1876 ώς τήν ίδρυση τής 2ης Διεθνοΰς στά 1889 άποτέλεσαν, γενικά, μιά περίοδο Ανάπτυξης καί γρήγορης έπέχτασης τοΰ παγκόσμιου καπιταλισμοΰ. Τό καπιταλιστικό σύστημα Εξελίχτηκε άπό τή φάση τοΰ Ελεύθερου συναγωνισμού στήν άρχική φάση τοΰ Ιμπεριαλισμού. Παρά τίς περιοδικές κρίσεις (σχεδόν κάθε δεκαετία) πού παρέλυαν προσωρινά τήν καπιταλιστική οίκονομία καί καταδίκαζαν Εκατομμύρια έργάτες στήν άνεργία καί τήν Εξαθλίωση, τό προτσές τής έκβιομηχάνισης προχωρούσε στή Δυτική Εύρώπη καί τή Βόρεια Αμερική μέ τεράστια βήματα. Στήν Ασία αύτό τό προτσές βρισκόταν άκόμα στίς άρχές του. Αύτή ή άνάπτυξη τής βιομηχανίας δέν πραγματοποιούνταν μέ τούς Ιδιους άλλά μέ πολύ ποικίλους ρυθμούς στίς διάφορες χώρες. Ή βιομηχανία άναπτυσσόταν δχι μονάχα στίς πατροπαράδοτες καπιταλιστικές χώρες — Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ενωμένες Πολιτείες κλπ. άλλά καί σέ πολλές άλλες χώρες. Ή Ιαπωνία βρισκόταν στίς άρχές τής γρήγορης βιομηχανικής της άνάπτυξης καί στή Ροκτία ή αύξηση τοΰ άριθμοΰ τών έργατών πού χρησιμοποιούνταν στά μεγάλα Εργοστάσια -ιαί φάμπρικες καθώς καί στούς σιδηροδρόμους άπό 706 000 στά 1865 στά 1 433 000 στά 1890, έδειχνε τή σημαντική άνάπτυξη τής ρωσικής βιομηχανίας. Τ Ηταν ή περίοδος της Εμφάνισης καί της άνάπτυξης τών βιομηχανικών καί χρηματιστικών τράστ σ° δλες τίς καπιταλιστικές χώρες, ή περίοδος τών άρχών τοΰ μονοπωλιακού καπιταλισμοΰ καί τοΰ ιμπεριαλισμού. Γιά τά προβλήματα αύτά θά μιλήσουμε πλατύτερα στό 18ο κεφάλαιο. Γενικά ήταν μιά περίοδος σχετικής σταθεροποίησης στίς διεθνείς σχέσεις, ή περίοδος τής πιό μακρόχρονης καί πιό πλέριας σταθερότητας πού γνώρισε ό καπιταλιστικός κόσμος. ΟΙ μεγάλες καπιταλιστικές δονάμεις είχαν τελειώσει, μαζί μέ τό γαλλογερμα163

νιχ6 πόλεμο τοΰ 1870 - 1871, τή μακριά σειρά τών Εθνικών πολέμων πού είχαν γεμίσει μέ ερείπια τόν καπιταλιστικό κόσμο στή διάρκεια τών προηγούμενων δεκαετιών καί δέν είχαν άκόμα άποδυθεΐ στούς μεγάλους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, πού θά άκολουθοΰσαν. Είχαν σταθεροποιήσει μέ τή δύναμη καί τή βία τά Εθνικά σύνορα πού, έχτός άπό μερικές σημαντικές άλλαγές στήν Εύρώπη, θά Εμεναν τά ίδια έπί 35 σχεδόν χρόνια ή μέ άλλα λόγια ώς τήν Εκρηξη τοΰ ρωσοίαπωνικοΰ πολέμου τοϋ 1904, πού τόν Ακολούθησαν ό βαλκανικός πόλεμος τοΰ 1912 καί δ πρώτος παγκόσμιος πόλεμος τοΰ 1914. Γιά τίς ίδιες αιτίες οί διάφορες καπιταλιστικές δυνάμεις χάρηκαν ώς τά 1905 μιά σχετική έοωτερική σταθερότητα. Εξαφανίστηκαν σχεδόν τελείως τά μεγάλα έπαναστατικά κινήματα καί οί Εξεγέρσεις, πού χαρακτήριζαν τήν περίοδο τών άρχών τοΰ ευρωπαϊκού καπιταλισμού άπό τά 1789 ώς τό 1871, δπως ήταν ή έπανάσταση τού 1830 στή Γαλλία, ή έπανάσταση τοΰ 1848 στή Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Αύστρία, Ούγγαρία καί άλλες χώρες, δ Εμφύλιος πόλεμος στήν Αμερική στά 1861 καί ή Παρισινή Κομμούνα στά 1871.

Ή Ανάπτυξη τοϋ έργατιχοϋ κινήματος Στίς κυριότερες καπιταλιστικές χώρες τήν περίοδο αύτή τή χαρακτήριζε μιά τεράστια αύξηση τοϋ άριθμοΰ τών μισθωτών Εργατών. Τή χαρακτήριζε έπίσης μιά περιορισμένη άνοδος τοΰ βιοτικού Επιπέδου τής Εργατικής τάξης, ιδιαίτερα τών είδικευμένων Εργατών. Οί μεγάλοι καπιταλιστές τών μεγαλύτερων χωρών, Ιδιαίτερα τής Αγγλίας, είχαν περάσει κιόλας στήν πολιτική διαφθορά; τής Εργατικής άριστοκρατίας μέ μικρές παραχωρήσεις, διαιρώντας Ετσι καί παραλύοντας τήν άγωνιστική άλληλεγγύη τών Εργατών. "Αν καί ή περίοδος αύτή δέν ήταν περίοδος Εξεγέρσεων τής Εργατικής τάξης καί άστικών Επαναστάσεων, ώστόσο Εγιναν πολλές άπεργίες, μέ μιά χωρίς προηγούμενο Εχταση, πειθαρχία, όργάνωση καί διάρκεια. Αύτή ήταν ή κατάσταση στή Γαλλία, τή Γερμανία καί τό Βέλγιο, άλλά ιδιαίτερα στίς Ενωμένες Πολιτείες, δπου ξέσπασε ή θυελλώδης γενική άπεργία τών σιδηροδρομικών τοΰ 1877 καί ή ιστορική πανεθνική άπεργία τοΰ 1886 γιά τήν κατάχτηση τοΰ Λχτάωρου. Ά π ό τίς πολλές άπεργίες στήν Αγγλία άναφέρουμε τήν Ιστορική άπεργία τών λιμενεργατών στά 1889. Στή Ρωσία οί Εργάτες άρχιζαν Επίσης νά όργανώνονται καί νά άπεργοΰν. Μέσα 164

σέ πέντε χρόνια (1881 —1886) ξέσπασαν στή Ρωσία 48 άπεργίες, στίς όποιες πήραν μέρος 80 000 έργάτες. Ό λ ε ς αυτές οί άπεργίες πνίγηκαν μέ τή βία. Τό ρωσικό Επαναστατικό προλεταριάτο Εμπαινε στή σκηνή τοΰ διεθνοΰς έργατικοΰ κινήματος. Στά χρόνια μεταξύ τής 1ης καί τής 2ης Διεθνοΰς παρατηρήθηκε άντίστοιχα, καί μιά μεγάλη άνοδος του συνδικαλιστικού κινήματος σ' δλες τίς ^καπιταλιστικές χώρες. Στά 1889 τά άγγλικά τρέϊντγιούνιονς είχαν φθάσει νά Εχουν Ενα πρωτοφανέρωτο άριθμό μελών : 1 500 000. Στίς Ενωμένες Πολιτείες οί «ιππότες τής Εργασίας» πού ό άριθμός τους Εφτανε τήν Εποχή Εκείνη τίς 600 000, είχαν ξεπεραστεί καί στή θέση τους ιδρύθηκε, 8 χρόνια πριν, ή Αμερικάνικη "Ομοσπονδία της Εργασίας. Τό συνδικαλιστικό κίνημα άπλωνε ρίζες σ* δλες τίς βιομηχανικές χώρες. Είχε φθάσει ή έποχή τής μεγάλης Ανάπτυξης τοΰ έργατικοΰ συνδικαλιστικού κινήματος. Χαρακτηριστική γιά τήν περίοδο μεταξύ τών δύο Διεθνών ήταν Επίσης καί ή ίδρυση σοσιαλιστικών κομμάτων σέ διάφορες χώρες. Τό πρώτο σοσιαλιστικό κόμμα Ιδρύθηκε στά 1869 στή Γερμανία. Τό άκολούθησε ή γρήγορη όργάνωση σοσιαλιστικών κομμάτων στήν "Ολλανδία (1870), Δανία (1871), Βοημία (1872), "Ενωμένες Πολιτείες (1876), Γαλλία (1879), Ισπανία (1879), Αγγλία (όμάδα στά 1880), Ρωσία (όμάδα στά 1883), Νορβηγία (1887), Αύστρία, Ελβετία καί Σουηδία (1889), Αύστραλία καί Φιλλανδία (1890), Πολωνία καί Ιταλία (1892), Βουλγαρία, Ουγγαρία χαί Χιλή (1894), "Αργεντινή (1896), Ιαπωνία (1901), Σερβία (1903), Καναδά (1904), Κίνα (1911) καί Βραζιλία (1916). Στίς περισσότερες περιπτώσεις τά πρώτα σοσιαλιστικά κόμματα γεννήθηκαν άπό τίς παλιές όμοσπονδίες καί όμάδες τής 1ης Διεθνοΰς. Άλλά αύτό τό νέο διεθνές κίνημα άγκάλιασε πολύ περισσότερες χώρες άπ' δ,τι ή Διεθνής "Ενωση τών Έργατών. "Οπως τά Συνδικάτα, Ετσι καί πολλά άπό τά νέα κόμματα ύπέστησαν διώξεις διάφορων μορφών έκμέρους τών κυβερνήσεων. Σημαντική άπό τήν άποψη αύτή ήταν ή πείρα τοΰ γερμανικού, σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Ό καγκελάριος Βίσμαρκ Εκμεταλλευόμενος τίς δυό άπόπειρες Ενάντια στό γερμανό Κάιζερ (μέ τίς όποιες οί σοσιαλιστές δέν είχαν καμιά σχέση), προσπάθησε νά Εξοντώσει τό κόμμα, θέτσντάς το έχτός νόμου μέ βάση τούς περίφημους Εκτακτους νόμους Ενάντια στούς σοσιαλιστές. Ή περίοδος παρανομίας διάρκεσε άπό τόν Όχτώβρη τοΰ 1878 ώς τό τέλος τοΰ 1890. Στό διάστημα αύτό άπαγορεύθηκαν οί σοσιαλιστικές όργανώσεις καί συγκεντρώσεις, πολλοί ήγέτες φυλακίστηκαν ή Εκτοπίστηκαν καί άπαγορεύτηκε ή Εκδοση τοΰ κομματικού τύπου. Παράλληλα μέ 165

τίς διώξεις δ Βίσμαρκ προσπάθησε νά καθησυχάσει τούς εργάτες μέ τήν εισαγωγή ένός κολοβωμένου συστήματος κοινωνικών Ασφαλίσεων. Τό κόμμα έκανε τά συνέδριά του στό έξωτερικό, έκεί έπίσης τύπωνε καί τίς παράνομες έφημερίδες του. Παρά τίς πονηριές τοϋ Βίσμαρκ καί τίς διώξεις, τό κόμμα άναπτύχθηκε, ό άριθμός τών ψήφων πού δινόταν σ' αύτό αυξήθηκε άπό 493 000 στά 1878 σέ 1427 000 στά 1890. Ό άριθμός τών μελών τών συνδικάτων αύξήθηκε κι αύτός άπό 50 000 σέ 280 000. 0 1 έπιτυχίες αύτές δχι μονάχα άνάγκασαν τόν Βίσμαρκ νά παραιτηθεί, άλλά υποχρέωσαν τή γερμανική κυβέρνηση νά καταργήσει τό νόμο ένάντια στούς σοσιαλιστές. Ή μεγάλη αύτή νίκη έμψύχωσε όλόκληρο τό διεθνές κίνημα. Αναφερόμενος στόν Βίσμαρκ καί στόν άντιδραστικό του νόμο δ Έ ν γ κ ε λ ς είπε : «Άκόμα κι άν πληρώναμε τό γέρο, δέ θά μπορούσε νά μάς κάνει καλύτερη δουλιά» '.

Ό συμβιβασμός στή Ι'κόια "Ενα γεγονός μεγάλης Ιδεολογικής σημασίας, πού έγινε στήν άρχή τής περιόδου μεταξύ τών δύο Διεθνών ήταν ή συγχώνευση τοϋ μαρξιστικού κόμματος καί τοΰ λασσαλικοΰ στό Συνέδριο τής Γκότα, στίς 25 τοϋ Μάη 1875. Έ π ί κάμποσα χρόνια ώς τήν ήμερα αύτή, οί δυό όμάδες βρίσκονταν στά μαχαίρια, καί τό γερμανικό έργατικό κίνημα δέν μπόρεσε γιά τό λόγο αύτό σχεδόν καθόλου νά προοδεύσει. Στό Συνέδριο τής Γκότα, οί λασσαλικοί είχαν τήν πλειοψηφία : 71 άντιπροσώπους, πού έκπροσωποϋσαν 16 538 μέλη, άπέναντι στούς μαρξιστές πού είχαν 56 άντιπροσώπους, οί όποιοι έκπροσωποϋσαν 9121 μέλη. Παρ' δλη τήν έλλειψη σταθερότητας πού Ιδειξαν οί μαρξιστές στή διάρκεια τών διαπραγματεύσεων, αύτή ή ένοποίηση σήμανε τήν άρχή τοΰ τέλους τοΰ λασσαλικοΰ ρεύματος στό διεθνές έργατικό κίνημα. "Υστερα άπό τή διάλυση τής 1ης Λιεθνοΰς ό Μάρξ καί δ "Ενγκελς έξακολούθησαν νά καθοδηγούν άμεσα πολιτικά τό έργατικό κίνημα πού άναπτύσσονταν. Διεθέτοντας τεράστια πείρα, ικανότητα κατανόησης καί πολυμάθεια καί γνωρίζοντας θαυμάσια τίς κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες (έμαθαν άκόμα καί τά ρωσικά πρός τό τέλος τής ζωής τους) ήταν λαμπρά προετοιμασμένοι γι* αύτή 1 Γκούσταβ Μάγιερ : Φρίντριχ "Ενγκελς·, Νέα Υόρκη, 1936, σελ. 246.

166

τήν καθοδήγηση. Τά έπόμενα χρόνια χαρακτηρίζονται άπό Ατελείωτη σειρά γράμματα πού Εστειλαν οί δυό μεγάλοι ήγέτες στά νεαρά κόμματα, πού Αναπτύσσονταν, καθώς καί Από τίς Επισκέψεις πολλών σοσιαλιστών ήγετών, πού πήγαιναν νά τούς συμβουλευθούν. Φυσικά, ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς δέν παραμέλησαν Ενα γεγονός τόσο σημαντικό, δπως ή συγχώνευση τών μαρξιστών καί τών λασσαλικών στή Γερμανία. "Αντίθετα. "Αν καί τό πρόγραμμα τής Γκότα, Ετσι δπως έγκρίθηκε, ήταν λιγοσέλιδο ό Μάρξ, άναλύοντάς το, Εγραψε μιά περιεχτική μπροσούρα. Ή μπροσούρα αύτή είναι Ενα Από τά πιό Αξιόλογα Αναλυτικά καί προγραμματικά Εργα τοϋ Μάρξ. Ό Μάρξ έπέκρινε άμείλιχτα τή συμφωνία τής Γκότα, πού ήταν Ενα πρώτο παράδειγμα, πού Εδειχνε τήν τάση τών γερμανών σοσιαλδημοκρατών νά Αποσιωπήσουν τά κύρια προβλήματα έν όνόματι τής ένότητας τοΰ κόμματος. Ό Μάρξ καυτηρίασε σχεδόν κάθε φράση τής συμφωνίας αύτής. Στήν περίφημη μπροσούρα του «Κριτική τοΰ προγράμματος τής Γκότα» ό Μάρξ καταδίκασε τίς λαθεμένες οικονομικές Αντιλήψεις, τήν έσφαλμένη θέση γιά τό ρόλο τοΰ κράτους, τή συνθηκολόγηση μπροστά στή λασσαλική (μαλθουσιανή) Αντίληψη γιΑ τό «χάλκινο νόμο τοΰ ήμεριμισθίου», τήν υίοθέτηση τής καθολικής πανάκειας τών Επιχορηγήσεων τοΰ κράτους στούς συνεταιρισμούς, τήν Ελλειψη συγκεκριμένου αίτήματος σχετικά μέ τό όχτάωρο, τήν υποτίμηση τοΰ διεθνισμού κλπ. Ό "Ενγκελς Ελεγε δτι « . . . σ' αύτό τό πρόγραμμα θά μποροΰσε νά κριτικαριστεΐ σχεδόν κάθε λέξη . . . » '. "Ενα άλλο λαμπρό παράδειγμα διεθνοΰς καθοδήγησης, ήταν ή απάντηση πού εδοσε ό "Ενγκελς μερικούς μήνες άργότερα στό στενοκέφαλο καθηγητή τοΰ Πανεπιστημίου τοϋ Βερολίνου, Ευγένιο Ντύριγκ. Ό Ντύριγκ είχε γραφτεί λίγο πρωτύτερα στό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα κι Αρχισε νά άναθεωρεϊ πέρα γιά πέρα μέ άστική Εννοια τό πρόγραμμα τοΰ κόμματος. Ή άπάντη'ση τοΰ "Ενγκελς ήταν μιά βαθιά Εκθεση τής μαρξιστικής θέσης στή φιλοσοφία καί τήν Επιστήμη. Ή Εκθεση αύτή άποτελεί Ενα άπό τά κλασικά Εργα τοΰ μαρξισμού 2 . Ά π ό τόν τρόπο μέ τόν όποίο ή ήγεσία τοΰ κόμματος στή Γερμανία Αντέδρασε στά δυό αύτά Ιστορικά Εργα μέ τά -όποια ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς τή βοηθούσαν, Εγινε σαφές δτι άκόμα καί στήν περίοδο αύτή υπήρχαν ισχυρές όπορτοννιστικές τάσεις μέσα στό κόμμα αύτό. Ό Μέρινγκ λέγει δτι ό Μάρξ Εστειλε τήν «Κρι1 2

Μάρξ — "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα τόμ. II, σελ. 36, έλλ. ίκδ. Φ. "Ενγκελς : «Άντι-Ντύριγκ».

167

τική τοϋ προγράμματος τής Γκότα» στόν Λίμπκνεχτ, άλλά τά μόνο άποτέλεσμα αύτής τής περίφημης Επιστολής ήταν μερικές μικρές καί σχετικά άσήμαντες τροποποιήσεις πού Ικαναν στό σχέδιο έκεϊνοι πρός τούς όποιους άπευθυνόταν Στήν'πραγματικότητα ό Μπέμπελ, πού βρίσκονταν τότε στή φυλακή, δέν Εμαθε γι* αύτό τό ντοκουμέντο παρά ύστερα άπό πολλά χρόνια. Τό γράμμα τοϋ Μάρξ κρατήθηκε κρυφό 16 χρόνια καί δέ δημοσιεύτηκε παρά στά 1891 Τό. δέ βαθύ κριτικό Εργο τοΰ "Ενγκελς «Άντι-Ντύριγκ», πού δημοσιεύτηε γιά πρώτη φορά στά 1877 στό κεντρικό δργανο τοΰ κόμματος «Φόρβερτς» («Εμπρός»), προκάλεσε έπίσης θύελλα Επικρίσεων άπό μέρους τών Επίσημων κύκλων, Ετσι πού ό "Ενγκελς μόλις γλύτωσε τή δικαστική δίωξη.

Διε&νεϊς τάσεις πού συνεχίζονται Στήν περίοδο μεταξύ τών δύο Διεθνών ύπήρχε στίς γραμμές τών Εργατικών κομμάτων χρχ τών συνδικάτων μιά συνεχής καί διαρκώς αύξανόμενη τάση γιά διεθνή συνεργασία καί όργάνωση. Ή πρώτη γενική Εκδήλωση αύτής τής τάσης ήταν τό παγκόσμιο σοσιαλιστικό συνέδριο τής Γάνδης τού Βελγίου, τό Σεπτέμβρη τοΰ 1877. Στό συνέδριο πήραν μέρος 42 άντιπρόσωποι, άνάμεσα στούς όποιους ό Λίμπκνεχτ καί ό Κροπότκιν. Ό Ντέ Παέπε άντιπροσώπευε τήν ούτοπιστική Ενωση «ΟηβϊάΗ» τής Νέας Υόρκης. Οί μαρξιστές καί οί μπακουνινιστές άρχισαν νά διαφωνούν γιά τό πρόβλημα τοΰ Κράτους, τού κολεχτιβισμού, της πολιτικής πάλης, τής Εξέγερσης καί γιά διάφορα άλλα προβλήματα. Μιά σημαντική πρόταση, πού Εγινε στό συνέδριο, ήταν ή πρόταση νά συγκληθεί Ενα εύρύ διεθνές συνέδριο τών συνδικάτων. Οί άναρχικοί άντιπροσώπευαν μονάχα μιά άσήμαντη μειονότητα καί γενικά Επικράτησε ή μαρξιστική άποψη. Οί Ελπίδες πού Ετρεφαν μερικοί πώς θ ά συγχωνευθούν οί δύο τάσεις, ήταν μάταιες. Στή διάρκεια τοΰ συνεδρίου οί μαρξιστές άντιπρόσωποι συσκέφθηκαν χωριστά καί Αποφάσισαν νά δργανώσουν Ενα διεθνές γραφείο στό Βέλγιο, άλλά αύτό τό σχέδιο δέν πραγματοποιήθηκε ποτέ. "Ενα άλλο σοσιαλιστικό συνέδριο συνήλθε τόν 'Οχτώβρη τοΰ 1881 στήν πολιτειούλα ΟΗΙΙΓ κοντά στή Ζυρίχη. Οί άναρχικοί δέν 1 2

Φράντς Μέρινγκ : «Κάρλ Μάρξ», κεφ. XV, 2.' Ρ. Πάλμ Ντάτ : « Ό μαρξισμός ύστερα άπό πενήντα χρόνια», σελ. 11. ·

/«

πήραν μέρος. Ό Λίμπκνεχτ ήταν παρών. Αντιπρόσωπος τοΰ άμερικανικοΰ έργατικοΰ σοσιαλιστικού κόμματος ήταν ό Ρ . 3. Μ Ο Ο Ι Π Γ Ο , πρόεδρος τής ένωμένης Αδελφότητας τών ξυλουργών καί Επιπλοποιών. Τό πρόβλημα τοΰ σχηματισμοΰ μιάς νέας Διεθνοΰς τράβηξε πολύ τήν προσοχή τών άντιπροσώπων, χωρίς, δμως, θετικά άποτελέσματα. Ό Στέκλοφ λέγει: «Τό συνέδριο τής Ο Η ΐ Ι Γ κατέληξε στό συμπέρασμα, δτι ή σύγκληση μιάς όμοσπονδίας τών σοσιαλιστικών δυνάμεων δέν ήταν άκόμα πραχτικά πραγματοποιήσιμη» Δέ μπορούσε νά θεμελιωθεί ούτε Ινα διεθνές έντυπο δργανο. Τά νεαρά σοσιαλιστικά κόμματα ήταν άκόμα άρκετά άδύνατα γιά νά σχηματίσουν μιά άληθινή διεθνή όργάνωση. Στά τέλη τής 8ης δεκαετίας καί στίς άρχές τής Εννατης, Εγιναν Επανειλημμένες προτάσεις γιά νά έπανιδρυθεΐ ή Διεθνής, άλλά τόσο ό Μάρξ δσο καί ό "Ενγκελς είχαν τή γνώμη πώς ήταν πρόωρο Ενα τέτιο μέτρο. Διεθνείς έργατικές συνδιασκέψεις Εγιναν στά 1883 καί στά 1886 στό Παρίσι καί στά 1888 στό Λονδίνο. 0 1 εισηγήσεις σ' αυτές τίς συνδιασκέψεις Εδειχναν μιά γρήγορη Ανάπτυξη τών σοσιαλιστικών κομμάτων καί τών συνδικάτων σ* δλη τή δυτική Ευρώπη. Τό Εργατικό κίνημα τών Ενωμένων Πολιτειών βρίσκονταν στίς πρώτες γραμμές τοΰ μαχητικού κινήματος τών Εργατιών δλου τοΰ κόσμου. Τ Ηταν έπιταχτική ή άνάγκη τής διεθνοΰς άλληλεγγύης τών Εργατών. Είχε φθάσει Επιτέλους ή στιγμή γιά τήν Επανίδρυση τής Διεθνοΰς πάνω σέ νέα βάση. Αυτό πραγματοποιήθηκε στό ιστορικό συνέδριο τού Παρισιού στά 1889.

Ό ΰόνατος τον Κόρλ Μάρξ Στίς 14 τοΰ Μάρτη 1883 τό προλεταριάτο δλου τού κόσμου Εχασε τό μεγαλύτερο άρχηγό του. Ό Κάρλ Μάρξ πέθανε σί ήλικία 65 χρονών. "Εσβυσε ήσυχα Ενώ Επαιρνε τόν άπογευματινό του δπνο στήν πολυθρόνα του, στό σπίτι του στό Λονδίνο, δπου κατοικοΰσε τά τελευταία χρόνια. "Αμεση αιτία τοΰ θανάτου του ήταν Εσωτερική αιμορραγία, πού προκλήθηκε, δπως φαίνεται, άπό δγκο στό Ενα πνευμόνι. Χρόνια όλόκληρα χειροτέρευε συνεχώς ή ύγεία του, ιδιαίτερα λόγω τής ύπερβολικής Εργασίας καί τής φτώχειας. Ή κλονισμένη του ζωτικότητα έξασθένισε άκόμα περισσότερο υστέρα άπό τό πλήγμα τοΰ θανάτου τής Αφοσιωμένης του γυναίκας.

1

Γκ. Μ. Στέκλοφ : «Ιστορία τής 1η; Διεθνούς», σελ. 366.

169

Τζένυ τό Δεκέμβρη τοϋ 1881 καί τή; κόρη; του, πού τή λέγανε Επίσης Τζένυ τό Γενάρη τοϋ 1883. "Ετσι έσβυσε ό μεγαλύτερο; πολιτικό; στοχαστή;, ό άνθρωπο; πού προέβλεψε τήν εξαφάνιση τοϋ παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματο;. Γνωστό; στού; στενούς του φίλου; σάν «ό Μαύρο;», λόγω τοί βαθύχρωμου δέρματος του, ό Μάρξ έζησε σεμνά καί τάφηκε έπίση; σεμνά. Στήν κηδεία του παρεβρέθηκαν μονάχα μερικοί άπό τούς πιό στενούς συγγενείς καί φίλους του, ανάμεσα στούς όποιους, έχτός άπό τόν "Ενγκελ;, οί σύντροφοι του τής έποχής τής "Ενωσης τών Κομμουνιστών, ό Φρίντριχ Λέσνερ καί ό Λόχνερ οί δυό γαμπροί του Πώλ Λαφάργκ καί ό Σάρλ Λονγκέ, ό Λίμπκνεχτ, ό γνωστός χημικός Κάρλ Σόρλεμερ καί ό διαπρεπής βιολόγος Σέρ "Εντβι.ν Ρέΐ Λάνκεστερ. Ό Μάρξ ενταφιάστηκε στίς 17 τοϋ Μάρτη στό νεκροταφεο Η ΐ ^ Η ^ β Ι ε τοΰ Λονδίνου, δπου υψώνεται σήμερα πάνω άπό τόν τάφο του ένα μικρό πέτρινο μνημείο. Ό παλιό; του φίλο; καί συναγωνιστής Φρειδερίκος "Ενγκελς έξεφώνησε τόν παρακάτω έπικήδειο λόγο στόν τάφο τοΰ άθάνατου άγωνιστή τής ελευθερίας τής άνθρωπότητας. «"Οπως ό Δαρβίνος άνακάλυψε τό νόμο έξέλιξης τής όργανικής φύσης, έτσι δ Μάρξ άνακάλυψε τό νόμο έξέλιξης τής άνθρώπινης ιστορίας, τό σκεπασμένο ίσαμε τώρα μέ ιδεολογικά επιστρώματα άπλό γεγονός, δτι οί άνθρωποι, πρίν άπ' δλα, πρέπει νά τρώνε, νά πίνουν, νά έχουν κατοικία καί νά ντύνονται προτού αρχίσουν νά άσχολοΰνται μέ τήν πολιτική, τήν επιστήμη, τήν τέχνη, τή θρησκεία κλπ. "Οτι έπομένως ή παραγωγή τών άμεσων υλικών μέσων συντήρησης καί κατά συνέπεια ή κάθε φορά βαθμίδα τής οικονομικής άνάπτυξης ένός λαού, ή μιάς χρονική; περιόδου, άποτελεΐ τή βάση, άπ' δπου Εξελίχθηκαν οΐ κρατικοί θεσμοί, οί άντιλήψεις γιά τό δίκαιο, τήν τέχνη, άκόμα καί οί θρησκευτικέ; παραστάσεις τών άνθρώπων αυτής τής έποχής, τή βάση, Επομένω;, μέ τήν όποία πρέπει νά έξηγηθοΰν καί δχι άντίθετα—δπω; συνέβαινε ίσαμε τώρα. Μά δχι μόνο αΰτό. "Ο Μάρξ άνακάλυψε έπίση; τόν ειδικό νόμο τής κίνησης τοϋ σημερινού κεφαλαιοκρατικοϋ τρόπου παραγωγής καί τής άστικής κοινωνίας πού προέρχεται άπ' αύτόν. Μέ τήν άνακάλυψη τής υπεραξίας, φωτίστηκαν μέ μιάς δλα, ενώ ΰλες οί προηγούμενες έρευνες, τόσο τών άστών οικονομολόγων, δσο καί τών σοσιαλιστών κριτικών πλανοϋνταν στό σκοτάδι. Δυό τέτιες άνακαλύψεις θάταν άρκετές γιά μιά ζωή, καί θάταν ευτυχής έκεϊνος πού θά άξιωνόταν νά κάνει έστω καί μιά τέτια άνακάλυψη. Ό Μάρξ δμως σέ κάθε τομέα πού Ερεύνησε — καί 170

τέτιοι τομείς υπήρξαν παρά πολλοί καί δέν υπάρχει οΰτε Ενα; πού νά ερευνήθηκε Επιφανειακά — άκόμα καί στόν τομέα τών μαθηματικών, Εκανε πρωτότυπε; Ανακαλύψει;. Τέτιο; ήταν ό Μάρξ, ό Ανθρωπο; τή; έπιατήμης. Αύτό δμως δέν ήταν τό βασικό στό Εργο του. Ή έπιστήμη ήταν γιά τόν Μάοξ μιά Ιστορικά κινητήρια, Επαναστατική δύναμη. "Οσο μεγάλη χαρά κι άν αισθανόταν γιά κάθε. νέα άνακάλυψη σέ όποιαδήπστε θεωρητική επιστήμη, πού δέν ιιποροΰσε νά προβλεφθεί άκόμα καθόλου ή πραχτική της Εφαρμογή, αισθανόταν μιά Εντελώς άλλιώτικη χαρά, δταν Επρόκειτο γιά μιάν άνακάλυψη πού Επιδρούσε άμέσως Επαναστατικά στή βιομηχανία καί γενικά στήν ίστορτκή Εξέλιξη. "Ετσι παρακολούθησε επισταμένα τήν πορεία τών άνακαλύψεων στόν τομέα τοΰ ήλεκτρισμοΰ καί τελευταία τίς άνακαλύψεις τοΰ Μάο·/. Ντεπρέ. Ό Μάρξ ήταν προπάντων επαναστάτης. Ό πραγματικός σκοπός τής ζωής του ήταν νά βοηθήσει μέ τόν Ενα ή τόν Αλλο τρόπο στήν Ανατροπή τής κεφαλαιοκρατικής κοινωνία; καί τών κρατικών θεσμών πού εχει δημιουργήσει, νά πάρει μέρος στήν άπελευθέρωση τοΰ σύγχρονου προλεταριάτου, πού αυτός τοΰ Εδοσε γιά πρώτη φορά τή συνείδηση τής θέσης του καί τών άναγκών του, τή συνείδηση τών δρων τής χειραφέτηοής του. Ό Αγώνας ήταν τό στοιχείο του. Καί άγωνίσιηκε μέ πάθος, μέ Επιμονή, μέ Επιτυχία δσο λίγοι. Ή πρώτη «Εφημερίδα τοΰ Ρήνου» 1842, τό παρισινό «Φόρβερτς» 1844, « Ή Γερμανική Εφημερίδα τών Βρυξελλών» 1847, « Ή Νέα Εφημερίδα τοΰ Ρήνου» 1848 — 49, «Τό Βήμα της Νέας Υόρκης» Από τό 1852 ώς τό 1861 —καί χώρια Ενα πλήθος Από μαχητικά βιβλιαράκια, δουλιά σέ συλλόγους στό Παρίσι, στίς Βρυξέλλες καί στό Λονδίνο ώς δτου ήρθε τελικά σάν στεφάνωμα τοΰ συνόλου, ή μεγάλη ή «Διεθνής "Ενωση τών Εργατών»—Εργο πού γι* αύτό μποροΰσε μέ τό δίκιο του νά περηφανεύεται ό δημιουργός του — κι άν άκόμα δέν είχε κάνει τίποτα Αλλο. Νά γιατί είχαν μισήσει καί συκοφαντήσει τόν Μάρξ περισσότερο άπό κάθε Αλλον άνθρωπο τής εποχής του. Τόν Εδιωχναν κυβερνήσεις Απολυταρχικές καί δημοκρατικές. Αύτοί — συντηρητικοί ή άκροι δημοκράτες συναγαινίζονταν Αναμεταξύ τους ποιός θά τόν δυσφημήσει περισσότερο. "Ολα αύτά τά παραμέριζε σάν νάταν ιστός άράχνης, δέν τούς Εδινε σημασία καί δέν άπαντοΰσε παρά μόνο δταν υπήρχε Εξαιρετική άνάγκη. Καί πέθανε τιμημένος, άγαπημέ171

νος, θρηνημένος άπό Εκατομμύρια Επαναστάτες συνεργάτες του, πού κατοικούν σ' δλη τήν Εύρώπη καί τήν Άμεριχή, άπό τά όρυχεία τής Σιβηρίας, ως τήν Καλιφόρνια. Καί τολμώ νά πώ : δτι ό Μάρξ μπορεί ν ά είχε πολλούς άντιπάλους, δμως δύσκολο είναι νά πούαε πώς είχε Εσιω καί Εναν προσωπικό Εχθρό. Τό δνομα,καί τό Εργο του θ ά ζήσουν στούς αιώνες !»

1

Κάρλ Μάρξ, Φ. "Ενγκελς, Διαλεχτά Εργα τόμ. II, σελ. 187—189.

Κ Β * Λ Λ Λ 10 II Η

ΙΔΡΥΣΗ

ΤΗΣ

2ης ΔΙΕΘΝΟΥΣ

(ί889)

| ό Ιδρυτικό συνέδριο της 2ης Διεθνοΰς άρχισε στό Παρίσι, στίς 14 τοΰ Ι ο ύ λ η 1889, τήν ήμέρα πού συμπληρώνονταν 100 χρόνια άπό τήν πτώση τής Βαστίλλης τήν έποχή τής μεγάλης γαλλικής "Επανάστασης. Σ* αύτό τό συνέδριο πού συγκλήθηκε άπό γερμανούς καί όργανώθηκε άπό γάλλους μαρξιστές πήραν μέρος 391 άντιπρόσωποι άπό 20 χώρες. Τέσσερες άντιπρόσωποι ήταν αμερικάνοι. Αύτή ήταν ή μεγαλύτερη διεθνής συγκέντρωση στήν ώς τότε Ιστορία τοΰ παγκόσμιου έργατικοΰ κινήματος. 0 1 έργασίες τοΰ συνεδρίου διεξήχθηκαν σέ άτμόσφαιρα μεγάλου Ενθουσιασμού Στήν αίθουσα είχαν άναπεταστεϊ σημαίες, δπου ήταν γραμμένα : «Στό δνομα τοΰ Παρισιού τού 1848 καί τού Μάρτη, Α π ρ ί λ η καί Μάη τού 1871, στό δνομα τής Γαλλίας, τού Μπαμπέφ, τού Μπλανκί καί τοΰ Βαρλέν χαιρετούμε τούς σοσιαλιστές έργάτες τών δύο κόσμων» '. Ταυτόχρονα δμως συνήλθε στό Παρίσι Ινα δεύτερο «διεθνές» έργατικό συνέδριο. Ή τ α ν ή συγκέντρωση τών «ποσιμπιλιστών» ή όπορτουνιστών (πού έπεδίωκαν τήν οικοδόμηση τοΰ σοσιαλισμού στά πλαίσια τής άστικής νομιμότητας), όργανωμένη άπό τούς βρεττανούς τρεϊντγιουνιονισχές ήγέτες καί τήν όμάδα τού ΙΙώλ Μπρούς τής Γαλλίας. Καί στά δυό συνέδρια έγιναν μεγάλες προσπάθειες γιά σνγχώνευση, άλλά οί προσπάθειες αύτές άπότυχαν τόσο πριν δσο καί στή διάρκεια τοΰ συνεδρίου. Ό Χένρυ Μ. Χάΐντμαν καί άλλοι κατέβαλαν Εξαιρετικά σύντονες προσπάθειες γιά νά Ενοποιήσουν τίς δυό δυνάμεις. Ό "Ενγκελς ήταν ένάντια σ' αύτό. Δυό χρόνια άργότερα, στό συνέδριο τών Βρυξελλών ένώθηκαν οί δυό όμάδες.

1

ΙΛΜΙΖ ; «ΤΙιο ΚΙΪΟ αιιϋ Ι'θΙΙ οί ΙΙιο ϋιχοικί ΙηΙβπΐ3ΐίοη3ΐ»

Υόρκη 1932, σελ. 13.

173

Νέα

Τό μαρξιστικό συνέδριο συγκέντρωσε πολλές άπό τίς πιό γνωστές προσωπικότητες — άντρες καί γυναίκες — τοΰ παγκόσμιου Εργατικοΰ κινήματος, έκείνονς πού θά καθοδηγούσαν τό παγκόσμιο Εργατικό κίνημα στή διάρκεια τής έρχόμενης γενιάς καί θά καλύπτονταν μέ δόξα ή μέ ντροπή στή διάρκεια τής ιστορικής περιόδου τής 2ης Διεθνούς. Άνάμεσα σ' αυτούς ήταν ό ΚοΪΓ Η3Γ<ϋε άπό τήν Αγγλία, οί Λίμπκνεχτ, Μπέμπελ, "Εντουαρντ Μπερνστάΐν, Γκεόργκ φόν Φόλμαρ καί Κλάρα Τσέτκιν άπό τή Γερμανία, οί Ζύλ Γκέντ, Λαφάργκ Βαγιάν καί Λονγκέ άπό τή Γαλλία, οί Άνσέελε καί Βάντερβέλντε άπό τό Βέλγιο, οί Αντρέας Κόστα καί Τσιπριόνο άπό τήν Ιταλία, ό Βίκτωρ Ά ν τ λ ε ρ άπό τήν Αύστρία, ή ΟΟΠΘΙΗ ΝΪ611λνεηΗΐΠΚ άπό τήν Όλλανδία, ό ΓΙάμπλο Ίγγλέσια άπό τήν Ι σ π α νία, ό Γκιόργκι Πλεχάνοφ άπό τή Ρωσία '. Ό Κόμπερς άπό τίς "Ενωμένες Πολιτείες, πού είχε προσκληθεί νά πάρει μέρος στό συνέδριο, Εστειλε χαιρετιστήρια καί στά δυό συνέδρια προτρέποντάς τα νά ένώσουν τίς δυνάμεις τους. Οί ΑΪ5Θ 03Η&Π καί Μ3Χ Ρ ί π ο ήταν άντιπρόσωποι τοΰ ένωμένου εβραϊκού συνδικάτου τής Νέας "Υόρκης. Καί στά δυό συνέδρια πήρε μέρος καί Ινας μικρός άριθμός άναρχικών. Τό μαρξιστικό συνέδριο τοΰ Παρισιοΰ τράβηξε τήν προσοχή δλου τού κόσμου καί προκάλεσε ενθουσιασμό στούς έργάτες δλων τών χωρών. Οί έργάτες θά άποχτοΰσαν Επιτέλους μιά όργάνωση Ικανή νά διεξαγάγει μέ επιτυχία τόν άγώνα ένάντια στόν καπιταλισμό ώς τήν όριστική του κατάργηση. "Επρεπε νά είναι μιά Επανίδρυση της 1ης Διεθνούς, άλλά πάνω σέ μιά πιό πλατιά καί γερή βάση. Στό ίδιο τό συνέδριο τό νέο παγκόσμιο κίνημα χαιρετίστηκε σά συνέχιση τής παλιά; Διεθνούς "Ενωσης τών Εργατών, μέ τί; Ινδοξες άναμνήσεις. Στήν έναρξη τοΰ συνεδρίου έκλέχτηκαν προίδροι ό κομμουνάρος Βαγιάν καί ό βετεράνος τοΰ σοσιαλιστικού κινήματος Λίμπκνεχτ. Οί ίργααίες

τοΰ

συνέδρων

Πολύς χρόνος διατέθηκε γιά τίς εισηγήσεις τών διαφόρων χωρών, πού άντιπροσωπεύονταν στό συνέδριο. Ή γενική εικόνα ήταν ή εικόνα ένός νεαρού, ρωμαλέου, άναπτυσσόμενου καί αισιόδοξου παγκόσμιου Εργατικού κινήματος. Τά συνδικάτα άναπτύσσονταν στήν Ευρώπη καί τήν Αμερική, κάθε σχεδόν σημαντική χώρα είχε τώρα τό δικό της σοσιαλιστικό κόμμα καί οί σοσιαλιστές άρχι1

Λιούϊς Λ. Λόργουΐν : «Εργασία καί Διεθνισμός». σελ. 70.

174

ζαν νά Εκλέγονται στή Βουλή στή Γερμανία, τή Δανία καί άλλες χώρες. Ή κατάσταση γενικά ύπόσχονταν πολλά. Λόγω τών πολλών εισηγήσεων τών άντιπροσώπων τών κομμάτων δέν διατέθηκε πολύς καιρός γιά τή συζήτηση τών λίγων άποφάσεων πού πάρθηκαν. Ά π ' αύτές άναφέρουμε τήν άπόφαση γιά τήν κατάργηση τών μόνιμων στρατών καί τόν έξοπλισμό τών λαών. Μιά άλλη άπόφαση ζητούσε τήν εισαγωγή τοϋ όχτάωρου — αίτημα πού γιά πρώτη φορά μπήκε μπροστά στήν παγκόσμια έργατιά στό συνέδριο τής 1ης Λιεθνοϋς στά 1866. Μιά άλλη άπόφαση άσχολοϋνταν μέ τό πρόβλημα τής πολιτικής δράσης πού νά διεξάγεται «μέ τή βοήθεια τής κάλπης» καί μέ βάση τήν άρνηση συμβιβασμών ή σύναψης συμμαχιών μέ άλλα κόμματα. Αύτό προκάλεσε τήν άντίδραση τών ομάδων τών άναρχικών. πού άντιτάσσονταν στούς πολιτικούς άγώνες γενικά καί πού γι' αΰτό τό λόγο διαγράφτηκαν άπό τό συνέδριο. Πάρθηκε άπόφαση πού υποστήριζε τήν πρόταση τής ελβετικής κυβέρνησης νά δημιουργηθεί μιά διεθνής έργατική νομοθεσία. Μιά πρόταση τής γαλλική; άντιπροσο).τεία; νά έγκριθεί ή γενική άπεργία σάν "άρχή τή; σοσιαλιστική; έπανάσταση;» συνάντησε τήν ισχυρή άντίθεση τών γερμανών άντιπροσώπων καί άπορίφθηκε- Ή πιό σημαντική δμω; άπόφαση τοΰ συνεδρίου ήταν ό καθορισμός τής πρωτομαγιάς σάν μέρα διαδήλωσης τοΰ διεθνοΰς έργατικοΰ κινήματος. Αύτή ή πρόταση, πού έγινε άπό τό γάλλο άντιπρόσωπο Λαβίν έρχονταν νά υποστηρίξει τήν πρόταση τής άμερικάνικης "Ομοσπονδίας εργασίας νά κηρυχτεί τήν Πρωτομαγιά τοΰ 1890 γενική άπεργία γιά τό οχτάωρο. Ή άπόφαση τοϋ συνεδρίου έλεγε τά έξή; : «Τό Συνέδριο άποφασίζει νά όργανώσει μιά μεγάλη διεθνή διαδήλωση, έτσι πού σ' ολε; τ ί ; χώρε; καί σ' δλε; τί; πόλει; καί σέ μιά, άπό πρίν καθορισμένη, μέρα οί έργατικές μάζες νά ζητήσουν άπό τά κρατικά δργανα τήν έλάττωση μέ νόμο τής Εργάσιμη; μέρα; σέ 8 δ ρ ε ; καί τήν Εκπλήρωση τών άποφάσεων τού συνεδρίου τοΰ Παρισιού. 'Εφ' δσον ή Αμερικάνικη "Ομοσπονδία Εργασία; καθόρισε κι αύτή στό συνέδριο της τοΰ Άγιου Λουδοβίκου μιά παρόμοια διαδήλωση γιά τήν πρωτομαγιά τοΰ 1890, ή μέρα άύτή όρίστηκε σά μέρα τής διεθνοΰς διαδήλωσης. 01 έργάτες τών διαφόρων χωρών πρέπει νά όργανώσουν τή ,διαδήλωσή τους σύμφωνα μέ τις υπάρχουσες σέ κάθε χώρα συνθήκες. Αυτή ή άπόφαση άνανεώθηκε στά κατοπινά συνέδρια καί ή πρωτομαγιά έγινε ή μεγάλη μαχητική γιορτή τών Εργατών δλου τοΰ κόσμου '.

1

ΛΙΟΧ.ΊΙΚΙΟΓ ΤΠΚΓΙΙΙΙΊΙΙΗΤΡ

«ΙΙί&ΙοΓν οί

1947

175

ΙΗΗΝ

Γ),ΙΝ» —

Νέα Ύόοκη.

' Ο μαρξιστικός

προσανατολισμός

τοϋ

συνεδρίου

Τό συνέδριο τοΰ Παρισιού Απόδειξε, δτι ό μαρξισμός είχε γίνει τό κυρίαρχο ρεύμα στό παγκόσμιο Εργατικό κίνημα, ιδιαίτερα στήν πολιτική του όργάνωση. Στή διάρκεια τών 13 χρόνων πού είχαν περάσει άπό τή διάλυση τής 1ης Διεθνοΰς, είχαν άναπτυχθεϊ Αναρίθμητες νέες Εργατικές όργανώσεις, πού γιά τήν καθοδήγηση τους γενικά στηρίζονταν έλπίδες στούς όπαδούς τοΰ Μάρξ. Μέ τήν καθοδήγηση τοΰ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς αύξήθηκε αίσθηιά ό Αριθμός τών μαρξιστών καί πολλαπλασιάσθηκαν τά περιοδικά δημοσιογραφικά τους δργανα. Αύτό Αποτελούσε σημαντική πρόοδο σέ σύγκριση μέ τήν κατΑσταση στήν περίοδο της 1ης Διεθνοΰς, τότε πού οί μαρξιστές, μιΑ χούφτα Ανθρωποι, χρειαζόταν νΑ παλαίβουν Αδιαχοπα γιά τήν πολιτική τους γραμμή Ενάντια στίς διάφορες αίρέσεις καί παρεκκλίσεις. Αύτή δμως ή ήγεμονία τοΰ μαρξισμού δέ σήμαινε δτι οί λίγες αίρέσεις πού διατάραξαν τή ζωή τής 1ης Διεθνοΰς είχαν τελείως Εκμηδενιστεί. Ή πλειοψηφία τους δμως είχε χάσει τή πρωτινή της δύναμη. Οί προυντονιστές ήταν τώρα σέ μεγάλο βαθμό μιά άνάμνηση, οί μπλανκιστές δέν έκπροσωπούσαν παρά μιά άσήμαντη παράταξη στή Γαλλία, οί λασσαλιχοί ζούσαν τίς τελευταίες μέρες τους στή Γερμανία καί τήν Αύστρία καί οί μπακουνινικοί Αναρχικοί — Εκείνοι πού δέν είχαν άκόμα γίνει συνδικαλιστές — άπο λοΰσαν μιά σχεδόν άπομονωμένη αίρεση.

01 περισσότεροι μαρξιστές ήταν στή Γερμανία καί τό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τής χώρας αύτής είχε στερεώσει κι δλας τήν πολιτική του καθοδήγηση στή 2η Διεθνή, καθοδήγηση πού διάρκεσε χωρίς νά άμφισβητηθεί άπό κανένα ώς τήν ίδρυση τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στά 1919. "Οπως παρατήρησε άργότερα ό Λένιν, ή γερμανική Εργατική τάξη ήταν γιά μισό περίπου αΙώνα τό «πρότυπο σοσιαλιστικής όργάνοίσης γιά δλον τόν κόσμο»· Ό γερμανικός καπιταλισμός άναπτύχθηκε μέ ταχύτητα Τό κόμμα καί τά συνδικάτα δυνάμωναν κι αύτά γρήγορα. 'Από τόν καιρό άκόμα τής 1ης Διεθνούς είχαν Εμφανιστεί στίς διάφορες χώρες πολλοί νέοι μαρξιστές δημοσιολόγοι (συνήθως δχι χωρίς σοβαρές θεωρητικές έλλείψεις). Ό πιό διακεκριμένος άπ1 αύτούς ήταν ό Κάρλ Κάουτσκι άπό τή Γερμανία (1854 —1938). Ό Κάουτσκι, πού ήταν τσέχος άπό τόν πατέρα του καί γερμανός Από τή μητέρα του, γεννήθηκε στήν Αύστρία. "Υστερα Από τό θάνατο τοΰ "Ενγκελς Ιγινε ό πιό έπιφανής θεωρητικός άρχηγός της 2ης Διεθνοΰς. "Αμέσως ύστερα Από τό συνέδριο τοΰ Παρισιού στ Α 1889, ό Κάουτσκι έγραψε τό 176

περίφημο πρόγραμμα της Έρφούρτης τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, πού γιά πολλά χρόνια χρησίμευσε σάν πρότυπο στά άλλα σοσιαλιστικά κόμματα. Αυτό τό πρόγραμμα, άν καί δέν άνάφερνε τό βασικό αίτημα νά Εγκαθιδρυθεί μιά λαοκρατική γερμανική δημοκρατία καί παρέβλεπε τό ζωτικής σημασίας πρόβλημα τής διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου καί τών μέσων γιά τήν κατάργηση τοΰ καπιταλιστικού1 συστήματος, άκολουθοΰσε άπ' δλες τίς άλλες άπόψεις τή γενική γραμμή, πού Επεξεργάστηκαν στά μεγάλα τους θεωρητικά Εργα ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς. Ή διεθνής πού είχε δημιουργηθεί σέ μιά πιό έπαναστατική έποχή άναγκάστηκε πάντα ν' άσχοληθεΐ στά συνέδριά της με τό πρόβλημα τής επανάστασης, είτε λόγω τών καθαρά πολιτικών γεγονότων, είτε λόγω τής πίεσης, πού άσκοΰσαν οί ισχυρές ύπεραριστερές αιρέσεις τής έποχής έκείνης. Άλλά ή 2η Διεθνής τοΰ 1889, άναπτύσσοντας τή δράση της σέ μιά περίοδο σχετικά πιό ήσυχης άνάπτυξης τοΰ καπιταλισμού, δέν ένιωσε δτι ή προλεταριακή έπανάσταση χτυποΰσε τόσο βιαστικά τήν πόρτα της, άν καί πολλοί μαρξιστές (δπως ό Χάΐντμαν στήν Αγγλία, αιρετικός τότε) ·ιίστευαν πώς ή εύρωπαϊκή Επανάσταση θά πραγματοποιηθεί πρίν άπό τό τέλος τοΰ 19ου αιώνα! Τό συνέδριο τοΰ 1889 άν καί υίοθέτησε πέρα γιά πέρα τούς έπαναστατικούς σκοπούς τής 1ης Διε-' θνοΰς, άσχολήθηκε κυρίως μέ τή λύση μερικών άμεσων καθηκόντων τής ταξικής πάλης, δπως ή πάλη Ενάντια στό μιλιταρισμό, ή πάλη γιά τό όχτάωρο, γιά τήν εύρυνση τών έκλογικών δικαιωμάτων τών έργατών, γιά τήν έργατική νομοθεσία καί, βέβαια, γιά τήν ίδρυση συνδικάτων, συνεταιρισμών καί σοσιαλιστικών έργατικών κομμάτων.

Ό

δεξιός

κίνδυνος

Μάστιγα γιά τή Διεθνή ήταν οί ισχυρές, άνυπόταχτες, ψευτοεπαναστατικές, ύπεραριστερές αιρέσεις, πού προσπάθησαν νά σπρώξουν πρόωρα τούς Εργάτες σ' ένα άγώνα ζιοής καί θανάτου μέ τήν καπιταλιστική τάξη. Ή συμφορά δμως γιά τή 2η Διεθνή προήλθε, δπως έδειξαν τά πράγματα, άπό τήν άντίθετη κατεύθυνση άπό τούς δεξιούς όπορτουνιστές, πού, παραλύοντας τήν άγωνιστική πρωτοβουλία τών έργατών, θελαν νά κάνουν τό έργατικό κίνημα Ενα μικροαστικό Εξάρτημα τοΰ καπιταλιστικού συστήματος. Οί ύπεραριστεροί ήταν Ινας παράγοντας μικρής σημασίας. Τό δεξιό ρεΰ12-880

177

μα, πού τελικά θά γίνει τό Επικρατέστερο καί θά όδηγήσει. στό χαμό τή νέα Διεθνή, Εκδηλώθηκε σέ δυό τουλάχιστο ξεχωριστέ; κατευθύνσει;, άπό τό ιδρυτικό άκόμα συνέδριο. Ή πρώτη άπό τί; δεξιέ; αύτέ; έκδηλώσει; ήταν τό γεγονό;, δτι οί «ποσιμπιλιστέ;» ήταν άρκετά ισχυροί καί τόλμησαν νά όργανώσουν τό χωριστό συνέδριο του; καί νά άμφισβητήσουν Ετσι τόν ήγετικό ρόλο τών Επαναστατών μαρξιστών στό διεθνέ; Εργατικό κίνημα- Τήν Εποχή τή; 1η; Διεθνού; υπήρχε έν σπέρματι μιά δεξιά πτέρυγα (καθώς καί ισχυρέ; άριστερίστικε; όμάδε;), πού άντιπροσωπεύονταν άπό τούς όπορτουνιστές ήγέτες τών άγγλικών τρέΐντγιούνιονς — "Οτζερ, 'Κρήμερ, "Απλγκαρθ καί άλλους — καί άπό τό λασσαλικό κίνημα στή Γερμανία, πού δέν είχε προσχωρήσει στή Διεθνή. Λύτό τό ρεύμα προξένησε οπω; είδαμε άρκετή ζημιά στή Διεθνή. Ή άλλαζονική πρόκληση τού Συνεδρίου τών <ποσιμπ:λι· στών» στό ΙΙαρίσι, στά 1889, Εδειξε πόσο πολύ είχε στό μεταξύ άναπτυχθεΐ αύτό τό έπικίνδυνο δεξιό ρεύμα. Τό συνέδριο τών <ποσιμπιλιστών» δέν κατόρθωσε νά έπιτύχει τού; άμεσου; σκοπού; του, άλλά ή ίδια ή σύγκληση του ήταν μιά άπαίσια προειδοποίηση γιά τού; σοβαρού; μελλοντικού; κινδύνου; πού έπικρέμονταν. Ή δεύτερη Εκδήλιοση τού δεξιού ρεύματο; εγινε στό ίδιο τό μαρξιστικό συνέδριο. "Αν καί πέρασε σχεδόν άπαρατήρητη δέν ήταν λιγότερο άπειλητική. Πρόκειται γιά τό γεγονό;, δτι οί άντιπρόσωποι δέν κατόρθωσαν νά δημιουργήσουν Ενα διεθνέ; κέντρο, πού νά ενεργεί στό χρονικό διάστημα μεταξύ τών συνεδρίων. "Οπω; δείξαν τά κατοπινά γεγονότα ή νέα Διεθνή; δέν είχε επί δώδεκα χρόνια μιά διεθνή καθοδηγητική έπιτροπή, Ενα παγκόσμιο Επιτελείο, Ενα διεθνέ; δημοσιογραφικό δργανο, δέν είχε Ενα δικό τη; καταστατικό, οΓ·τε Ενα συγκεκριμένο πολιτικό πρόγραμμα, δέν ήξαιρε τί σημαίνει πειθαρχημένη εκπλήρωση τών άποφάσεων καί δέν είχε ούτε επίσημη ονομασία. 'Απ' δλε; αυτέ; τί; άπόψει; ή 2η Διεθνή; βρίσκονταν πολύ πίσω άπό τήν 1η Λιεθνή, πού δπω; είπαμε στά προηγούμενα κεφάλαια, είχε μιά καλά άναπτυγμένη διεθνή όργάνωση : Ενα Γενικό Συμβούλιο, Ενα καταστατικό, Ενα δημοσιογραφικό δργανο, Ενα πρόγραμμα καί μιά ονομασία. Στήν πραγματικότητα ή 2η Λιεθνή; είχε μείνει πολύ πίσω άκόμα κι άπό τήν άναρχιν.ή άντίληψη γιά μιά διεθνή δργάνα>ση. Οί προυντονιστέ; καί οί μπακουνινιστέ; είχαν ζητήσει μέ επιμονή νά είναι τό κέντρο τή; Διεθνού; Ενα γραφείο αλληλογραφία; καί στατιστική;, άλλά ή 2η Λιεθνή; τόσο κατά τήν ίδρυσή τη;, δσο καί μιά δεκαετία ύστερα άπ' αύτήν, δέν Εφθασε 178

ούτε Εστω σ' αύτόν τήν Ελάχιστον βαθμό όργάνωσης σέ παγκόσμια κλίμακα. Θά ήταν, βέβαια, άφύσικο νά δημιουργήσει ή 2η Διεθνής Ενα τόσο Ισχυρό παγκόσμιο κέντρο, δπως δημιούργησε ή 1η Διεθνής στό Συνέδριο τής Χάγης τοΰ 1872 στόν άγώνα ζωή; καί θανάτου πού διεξήγε ένάντια στού; μπακουνινιστέ;. Άλλά τό νά μή δημιουργείς γενικά κανένα κέντρο σήμαινε δτι υποτιμάς σημαντικά τό διεθνισμό καί δίνεις πολύ μεγάλη σημασία στίς έθνικές όργανώσεις καί στήν έθνική πολιτική δράση. "Οπως φάνηκε άπό τή μεγάλη καταστροφή τοΰ 1914 αύτό ήταν τόσο πιό έπικίνδυνο, 3σο είχε άρχίσει νά γίνεται κι δλας αισθητή ή δυνατότητα μιας Ενοπλης σύγκρουσης, άνάμεσα στίς μεγάλες δυνάμεις τοΰ κόσμιου. Ό μεγαλύτερος κίνδυνος γιά τούς έργάτες στά κατοπινά χρόνια ήταν ό κίνδυνος νά υποχωρήσει τό έργατικό κίνημα τών διαφόρων χωρών στήν αύξανόμενη πίεση τής άντίστοιχης άστικής τάξης.

'//

προέλευση

τον δεξιοΰ

6πορτοννιομον

Ή δεξιά όπορτουνιστική τάση ·ρτή 2η Διεθνή. πού άργότερα θά προκαλέσει μιά τόσο μεγάλη ήττα τοΰ παγκόσμιου έργατικοΰ κινήματος, είχε δυό κύριες πηγές. Ή πρώτη καί πιό Επικίνδυνη άπ' αύτές βρίσκονταν στί; γραμμές τών ειδικευμένων έργατών καί τής συνδικαλιστική; γραφειοκρατίας, πού, οί Εργοδότες πληρώνοντας του; μεγαλύτερους μισθού;, τούς χρησιμοποίησαν Ενάντια σιίς πλατιές μάζες τή; έργατική; τάξης γιά νά ματαιώσουν τίς άπεργίες, γιά νά Εμποδίσουν .τήν άνάπτυξη καί τήν ένοποίηση τών συνδικάτων καί γιά νά παλαίψουν ενάντια στήν ταξική συνείδηση καί τίς άνεξάρτητες πολιτικέ; Ενέργειες τών Εργατών. Ή δεύτερη πη ν ή τοΰ δεξιοΰ όποριουνισμοΰ ήταν ό μεγάλος άριθμός· μικροαστών διανοουμένων πού προσπαθούσαν νά κάνουν καριέρα καθοδηγώντας τίς πολιτικές οργανώσεις τών ίργατών καί κατέχοντας σάν αντιπρόσωποι τών έργατών διάφορες θέσεις στούς δήμους, στόν κρατικό μηχανισμό ή στην κυβέρνηση. Προσπαθούσαν άδιάκοπα νά περιορίσουν τήν πολιτική τής έργατικής τάξης σαή διεκδίκηση, όρισμένων μετριοπαθών μεταρυθμίσεων, παραδεχτών γιά τή μικροαστική τάξη καί τούς καπιταλιστές. Γενικά, στή διάρκεια τής ύπαρξης τής 2ης Διεθνοΰς, αύτά τά δυό όπορτουνιστικά ρεύματα συνεργάστηκαν πλέρια. Οί όπορτουνιστέ; πού προέρχονταν άπό τούς κόλπους τή; έργατικής τάξης δρούσαν κατά προτίμηση — άλλά 179

δχι Αποκλειστικά — στά συνδικάτα, καί οί μικροαστοί διανοούμενοι Εκδηλώνονταν κυρίως στόν πολιτικό τομέα. Καί οί δυό δμάδε; στηρίζονταν κυρίως στήν Εργατική Αριστοκρατία καί έτειναν στό νά. υποτάξουν :ιά συμφέροντα τής Εργατικής τάξης, στό σύνολό της, στά συμφέροντα τής τάξης τών καπιταλιστών. Τήν .Εποχή τής ίδρυσης τής 2ης Λιεθνοΰς 6 δεξιός όπορτουνισμός είχε φθάσει τό Ανώτατο στάδιο άνάπτυξης στό άγγλικό Εργατικό κίνημα. Αύτό οφείλονταν, κυρίως, στό γεγονός δτι τήν περίοδο Εκείνη ή Μεγάλη Βρετανία ήταν ή κυριότερη ιμπεριαλιστική δύναμη. Στή χώρα αύτή οί Εργοδότες Εφάρμοζαν σέ πολύ πλατιά κλίμακα τήν Εσωτερική ιμπεριαλιστική γραμμή διαφθοράς τής Εργατικής άριστοκρατίας καί τών ήγετών της, χρησιμοποιώντας ιδιαίτερα τά ύπερκέρδη πού έβγαζαν άπό τίς άποικίες. Τ ά Επιζήμια γιά τήν Εργατική τάξη αποτελέσματα αυτής τής υλικής καί ιδεολογικής διαφθοράς ήταν πολύ οφθαλμοφανή, δποις είχαν τονίσει πολύ πρίν ό Μάρξ, ό "Ενγκελς καί άλλοι. Ό Ρότστάϊν λέγει: « Ή έννατη καί ή τελευταία δεκαετία τοϋ περασμένου αιώνα άποτελοΰν τό πιό χαμηλό Επίπεδο δπου κατρακύλησε ή ταξική συνείδηση τών άγγλων Εργατών. "Οπως καί στά μέσα τής 8ης δεκαετίας οί πολιτικές ένέργειες, άκόμα καί μέ τή μορφή άΟώων έργατικών ύποψηφιοτήτων, είχαν Εγκαταλειφθεί τελείως. ΟΙ Εργάτες ψήφιζαν είτε ύπέρ τών φιλελευθέρων είτε ύπέρ τών συντηρητικών καί ή ίδια ή λέξη «Επανάσταση" προκαλούσε μιά περιφρονητική ΰψωση τών ώμων άν δχι άνοιχτές βρισιές» "Από τό 1879 άκόμα ό "Ενγκελς έγραφε στόν Μπερνστάιν: «Πρέπει νά άναγνωρίσουμε πώς τη. στιγμή αύτή δέν υπάρχει στή Μεγάλη Βρεπτανία Ινα άληθινό κίνημα τής Εργατικής τάξης μέ τήν έννοια πού δίνεται στόν δρο αύτό στήν ήπειρωτική Εύρώπη» 2 . Καί αύτό στή χώρα δπου, μιά γενεά προηγούμενα γεννήθηκε τό μεγαλειώδες χαρτιστικό κίνημα. Ή πολιτική γραμμή τών Εργοδοτών καί τών πραχτόρων τους — τών συντηρητικών γραφειοκρατών στούς κόλπους τοϋ Εργατικού κινήματος — Επεδίωκε νά κρατήσει τήν Εργατική τάξη κάτω άπό τήν κηδεμονία τοϋ φιλελεύθερου κόμματος. Ά λ λ ά δταν στά 1880 οί μαρξιστΕς, μέ τήν καθοδήγηση τοΰ Χένρυ Μ. Χάϊντμαν. σχημάτισαν μιά δμάδα, πού στά 1889 μετατράπηκε στή σοσιαλδημοκρατική "Ομοσπονδία, ή άστική τάξη άναγκάστηκε νά άλλάξει λίγο τήν πολιτική της γραμμή· Ή άλλαγή αύτή Εκδηλώθηκε καθα1 1

Θ. Ρότστάϊν : «Άπό τό χαρτισμό στό λεΐμπορισμό», σελ. 255. Γκούσταβ Μάγιερ : Φρίντοιχ "Ενγκελς», σελ. 268.

180

ρά μέ τή δημιουργία στά 1884 τοΰ Συνδέσμδυ τών Φαβιανών πού καθοδηγούσαν οί Σίντηϋ Γουέμπ, Τζώρτζ Μπέρναρντ Σ ώ καί άλλοι ριζοσπάστες μικροαστοί διανοούμενοι. Ό κύριος σκοπός αύτής τής όργάνωσης ήταν νά άφαιρέοει άπό τ ό μαρξισμό τό έπαναστατι:'.ό του περιεχόμενο καί νά κάνει άκίνδυνο τόν άνεξάρτητο πολιτικό άγώνα τή; έργατικής τάξης. "Ολα αύτά ώφελοΰσαν πολύ τούς καπιταλιστές. Οί φαβιανοί κηρύχνοντας έναν άόριστο έξελικτικό σοσιαλισμό, επιτίθονταν ένάντια σ' δλες τίς άρχές τοΰ έπανασπίτικοΰ μαρξισμοΰ. Οί φαβιανοί παίρνοντας υπόψη τή μή μαρξιστική ϊδεολογία τών έργατών τής Μεγάλης Βρετανίας ήταν άνοιχιά άνπμαρξιστές. Ό ιστορικός τοΰ φαβιανισμού Πήρς λέγει δτι ή πρώτη επίτευξη τής έταιρίας τών φαβιανών ήταν νά ξεφτίσει τή γοητεία τού μαρξισμοΰ στήν Α γ γ λ ί α Ό Σίντνεϋ Γουέμπ καί οί συνεργάτες του καταπιάστηκαν νά κάνουν «άπό τό σοσιαλισμό ένα πράγμα τό ίδιο συνηθισμένο, προσιτό στόν κοινό άγγλο καί σεβαστό, δπως καί ή ιδιότητα τοΰ μέλους τοΰ φιλελεύθερου ή τοΰ συντηρητικού κόμματος» 2 . Ό Γουέμπ παρατηρεί : «Στήν "Αγγλία ήταν άνάγκη νά βρίσκεται ό σοσιαλισμός σέ άρμονία μέ τίς τέσσερε; άριθμητικέ; πράξεις, μέ τίς δέκα ένχολές καί μέ τήν , , υ η ϊ ο η ,ΐ3θ1ί", (άγγλική σ η μ α ί α ^ Σημ. Μετ.). Δέν πρέπει νά ύπάρχει κανενός είδους κατάσχεση» 3 . Ό Γουέμπ είπε έπίσης : «Θεμελιωτής τοΰ άγγλικοΰ σοσιαλισμού δέν ήταν ό Κάρλ Μάρξ, άλλά δ Ρόμπερτ "Οουεν καί ό Ρόμπερτ "Οουεν δέν κήρυξε τήν ,,ταξική πάλη", άλλά τή θεωρία τής συναδέλφωσης ιών Ανθρώπων» 4 . Ό φαβιανισμός μέ τούς άόριστους σοσιαλιστικούς του σκοπούς, ήταν ένα μεταρυθμιστικό μικροαστικό κίνημα, άνώδυνο γιά τό καπιταλιστικό σύστημα. Ή έπιροή του άπλώθηκε γρήγορα άνάμεσα στούς συντηρητικούς τρεΐντγιουνιονιστές ήγέτες τής περιόδου 1880 — 1890 καί ούσιαστικά Εξακολουθεί άκόμα νά κατέχει κυρίαρχη θέση στήν ιδεολογία τοΰ άγγλικοΰ έργατικοΰ κόμματος. Καί στίς Ε ν ω μ έ ν ε ; Πολιτείες ό όπορτουνισμός ρίζωνε στό ίογατικό κίνημα. Τυπικά παραδείγματα άντιδραστικών γραφειοκρατών (πά πλαίσια τοΰ έργατικοΰ κινήματος τής περιόδου αύτή; ήταν ό Τέρεν; Γ. Πάουντέρμπυ καί ό Π. Μ. "Αρθουρ, ήγέτες 1 "Εντουαρτ Ρ. Πήρς : «Ιστορία της φαβιανής έταιρίας», Νέα Υόρκη 1916.

2 «ΡαΙ)ΐ3Π Πβδθνκ» πρόλογος στήν Εκδοση τοΰ 1908.

3 Τό άναφέρει 0 Πάλμ Ντάτ στήν «Κομμουνιστική Διεθνή» τής 14 τοΰ Μάρτη 1933. * «Ντοκουμέντα τής συνδιάσκεψης τοΰ έργατικοΰ κόμματος», 1923.

181

τοΰ συνδικάτου τών σιδηροδρομικών καί οί όπαδοί τοΰ Κόμπερς, πού βρίσκονταν Επικεφαλής τής Αμερικάνικης "Ομοσπονδίας Ε ρ γασίας καί είχαν γίνει πιά φανεροί άντισοσιαλιστές, Εβαναν τίς βάσεις τής ύπερδιεφθαρμένης γραφειοκρατίας τους τών έπόμενων δεκαετιών. Ή ύπαρξη στή Γαλλία τοΰ κινήματος τών «ποσιμπιλιστών» Εδειχνε δτι καί σ' αύτή τή χώρα είχε άρχίσει νά Εκδηλώνεται ό δεξιός όπορτουνισμός. Θά χρειαστεί νά περάσουν άκόμα λίγα χρόνια ωσότου οΐ άναίσχυντες προσπάθειες τής γαλλικής άστικής τάξης γιά νά διαφθείρει τούς σοσιαλιστές ήγέτες τής Γαλλίας συγκλονίσουν συθέμελα τή 2η Διεθνή. 'Απ' δλα τά μεγάλα καπιταλιστικά κράτη ό όπορτουνισμός ήταν τότε λιγότερο άναπτυγμένος στή Γερμανία. Ε κ ε ί οί μαρξιστές . Ελεγχαν μέ τόν πιό σταθερό τρόπο τό Εργατικό κίνημα τόσο στόν τομέα τών συνδικάτων, δσο καί στόν τομέα τής πολιτικής δράσης καί τό κόμμα είχε τήν πιό γερή προλεταριακή σύνθεση Ή δεξιά πτέρυγα ήταν άκόμα σχετικά όλιγάριθμη καί δέν είχε Επιροή. Αύτό όφείλονταν κυρίως στό γεγονός, δπι ή Γερμανία μέ τήν αύταρχική, μισοφεουδαρχική κυβέρνησή της μόλις είχε μπει στό δρόμο γιά νά γίνει μιά μεγάλη καπιταλιστική δύναμη, καί ή ήγετική γερμανική τάξη δέν είχε υίοθετήσει άκόμα πλέρια τή χαραχτηριστική πολιτική τής διαφθοράς τής Εργατικής άριστοκρατίας καί τών συνδικαλιστών καί πολιτικών γραφειοκρατών. Λόγο) τών άντισοσιαλιστικών νόμων τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα βρίσκονταν άκόμα στήν παρανομία. Αύτή ή κατάσταση διαφύλαξε τό άγωνιστικό πνεύμα τοΰ κόμματος καί Εκανε πολλούς μικροαστούς όπορτουνιστές καριερίστες νά Εγκαταλείψουν τό κόμμα. Τά συνδικάτα δρούσαν καί αύτά σέ συνθήκες αύστηρών νομικών περιορισμών. Στίς Επόμενες δεκαετίες μαζί μέ τήν Εμφάνιση τοΰ γερμανικοΰ ιμπεριαλισμού, τό γερμανικό Εργατικό κίνημα βιαφθάρθηκε βαθιά καί Εγινε κύρια πηγή μόλυνσης μέ τό δηλητήριο τού δεξιού όπορτοννισμοΰ στή 2η Διεθνή. Στά 1889 δμως ήταν άκόμα τό πιό γερό μαρξιστικό κέντρο τοΰ κόσμου καί ή Διεθνής άιναζητοϋσε σ' αύτό τήν ήγεσία πού χρειάζονταν.

1 Ρόμπερτ σελ: 270.

Μάικλς : «Πολιτικά

κόμματα»,

Νέα

Υόρκη

1915,

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Κ

ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ,

ΖΥΡΙΧΗ,

ΚΑΙ

ΛΟΝΔΙΝΟ

(1891 — 1896)

| ό 2ο, τό 3ο καί τό 4ο -συνέδρια της 2ης Διεθνούς Ιγιναν Αντίστοιχα στίς Βρυξέλλες (Αύγουστος 1891), στή Ζυρίχη (Αύγουστος 1893), καί στό Λονδίνο ("Ιούλης 1896). Γενικά αύτή ήταν μιά περίοδος γρήγορης Ανάπτυξης τοΰ καπιταλισμού στήν Εύρώπη καί στίς "Ενωμένες Πολιτείες. Ή Εκβιομηχάνιση προχωρούσε μέ ταχύτητα, ό μονοπωλιακός καπιταλισμός καί δ Ιμπεριαλισμός Εγκαθίδρυαν γρήγορα τήν κυριαρχία τους, οί μεγάλες δυνάμεις μοιράζονταν τήν Αφρική. Ή Αγγλία Εξήγε Εντατικά κεφάλαια- Τ Ηταν μιά περίοδος όξυνσης τής διεθνοΰς έντασης Ανάμεσα στά μεγάλα κράτη καί δυναμώματος τής ταξικής πάλης στίς καπιταλιστικές χώρες. Ή τ α ν Επίσης μιά περίοδος γρήγορης άνάιττυξης τής 2ης Διεθνούς καί τών κομμάτων της, τών εργατικών συνδικάτων καί τών συνεταιρισμών. "Ολο τό διεθνές έργατικό κίνημα δέχτηκε μιά ισχυρή ώθηση ύστερα Από τήν κατάργηση τών Αντισοσιαλιστικών νόμο>ν στή Γερμανία μέ διΑταγμα πού ψήφισε τό ΡΑΐχσταγκ στίς 19 τοΰ Γενάρη 1890 μέ 169 ψήφους ύπέρ καί "98 κατά. 'Από τίς πιό σοβαρές άπεργίες τής Εποχής Εκείνης ήταν ή Απεργία τών 200 000 Ανθρακωρύχων τής "Αγγλίας στΑ 1893. Στίς "Ενωμένες Πολιτείες ό ταξικός Αγώνας ήταν έξαιρετικά όξύς. Τήν περίοδο αύτή έγιναν πεισματώδεις Απεργίες, δπως ή Απεργία τών μεταλλουργών τοΰ Χόουμστήντ στΑ 1892, ή γενική Απεργία τής Νέας Όρλεάνης στά 1892, ή μεγάλη άπεργία τών Ανθρακωρύχων στά 1893, ή γενική άπεργία τών σιδηροδρομικών στά 1894 καί μερικές άπεργίες στά δυτικά άνθρακωρυχεϊα στίς άρχές τής τελευταίας δεκαετίας τοΰ περασμένου αιώνα. "Ολες αύτές οί μεγάλες άπεργίες στήν Αμερική έμοιαζαν ώς πρός τό πείσμα μέ τό δποίο διεξάγονταν μέ μερικούς τοπικούς Εμφυλίους πολέμους.

183

Τό δυνάμωμα

τοϋ δεξιοϋ

οπορτουνισμού

Τήν περίοδο αύτή ή 2η Διεθνής κρατήθηκε γενικά σέ μαρξιστικές θέσεις, άλλά πολύ χαρακτηριστικό καί θλιβερό γνώρισμα τών τριών ρυνεδρίων μέ τά όποια άσχολούμαστε ήταν τό συνεχές δυνάμωμα τών δεξιών τάσεων πού έκδηλώθηκαν σ' αντά. Ή τάση αύτή, πού άργότερα — υστέρα άπό δυό δεκαετίες — θά έχει καταστροφικές συνέπειες γιά τή Διεθνή καί, γενικά, γιά δλον τόν κόσμο, έκδηλώθηκε δλο καί πιό έκδηλα σ' δλες τίς φάσεις τών τριών συνεδρίων. Πρός τό τέλος τοΰ Συνεδρίου τοΰ Λονδίνου διαγράφηκε καθαρά μέσα στή Διεθνή μιά δεξιά πτέρυγα, άν καί τό πρόγραμμα καί ή όργάνωσή της δέν ήταν άκόμα έπεξεργασμένα.' Δέν υπήρξε σοβαρή συζήτηση στά συνέδρια, στήν όποια νά μή γίνει έντονα αίσθητό Ενα δυνάμωμα τής δεξιάς τάσης. Αρκετά καθαρά έκδηλώθηκε ή έπίδραση τής δεξιάς στό πρόβλημα τής διεθνοΰς μέρας τής πρωτομαγιάς, πρόβλημα πρωταρχικής σημασίας γιά τούς έργάτες δλου τοΰ κόσμου. Οί γερμανοί καί άγγλοι όπορτουνιστές άντιτάχθηκαν τόσο στό Συνέδριο τών Βρυξελλών δσο καί στό Συνέδριο τής Ζυρίχης, στήν ιδέα τής καθιέρωσης μιάς διεθνοΰς έργατικής γιορτής, δπου μέ τό σταμάτημα τής δουλιάς οί έργάπες νά δείχνουν τήν αύξανόμενη δύναμή τους καί νά έπιμένουν γιά τό όχτάωρο καί τήν Ικανοποίηση τών άλλων άμεσων διεκδικήσεών τους. 01 όπορτουνιστές Επεδίωκαν νά όρίσουν τήν πρωτομαγιάτικη διαδήλωση γιά τήν πρώτη Κυριακή τοΰ Μάη, πράγμα πού θά άμβλυνε έντελώς τό μαχητικό χαραχτήρα αυτής τής γιορτής. Ό Λέντς λέγει: «Ανάλογα μέ τίς δυνάμεις πού διέθεταν οί γερμανοί Εκαναν λιγότερα άπό κάθε άλλο κόμμα γιά νά κάνουν πράξη τήν άπόφαση τοΰ Συνεδρίου τοΰ Παρισιοΰ σχετικά μέ τήν πρωτομαγιά» Τελικά στό Συνέδριο τής Ζυρίχης στά 1893 οί γερμανοί άφησαν τό πρόβλημα τής πρωτομαγιάς στήν Εκτίμηση τών άντίστοιχων κομμάτων, πράγμα πού σήμαινε πώς αύτοί είχαν τήν Ελευθερία νά Εφαρμόσουν τή δική τους όπορτουνιστική γραμμή. Ή γαλλική καί άλλες άντιπροσωπεϊες πάλαιψαν άποφασιστικά Ενάντια στό μηδενισμό τής σημασίας τής Πρωτομαγιάς. Στά πλαίσια αυτών καί άλλων συζητήσεων οί γερμανοί' ήγέτες άφησαν νά Εννοηθεί καθαρά πώς στά προβλήματα πολιτικής δεν θά Επιτρέψουν στή Διεθνή «νά τούς ύπαγορεύει».

1

1 ίεπζ : «Πιε

ΚΙΪΘ

3Π<1 ΡαΙΙ οί ΙΗο δοοοΓΚί ΙηΙθΓΠ3ΐίοπ3ΐ» σελ. 29.

184

Μιά άλλη έκδήλωση τ ή ; δύναμη; τοΰ δεξιού όπορτουνισμοΰ σ' αύτά τά τρία συνέδρια ήταν ή στάση άπέναντι στήν πάλη κατά τών άναρχικών. Οί άναρχικοί ήταν τό μήλο τ ή ; έριδα; στά συνέδρια τών Βρυξελλών καί τή; Ζυρίχη;, άλλά στό Λονδίνο οί μαρξιστέ; τού; διέγραψαν τελικά παίρνοντα; μιάν άπόφαση πού άπαιτούσε νά άποτελεϊ ή άναγνώριση τ ή ; άνάγκη; τού πολιτικού άγώνα προϋπόθεση γιά τήν εισδοχή στή Λιεθνή. Οί άναρχικοί δέ θέλησαν νά δεχτούν ιόν δρο αυτό καί γι' αύτό άποσύρθηκαν γιά πάντα. Ή ξεκαθαρισμένη ορολογία μέ τήν όποια ό Μπέμπελ διατύπωσε τήν απόφαση θά μπορούσε νά άπομακρύνει καί τ ί ; άναρχοσονδικαλιστικέ; ένώσει;, τό συνέδριο δμω; ψήφισε ενάντια στή διαγραφή του; μέ 57 ψήφοΓ; κατά 56 Ή ΛιεΟνή; ϋψωνε έτσι, δίκαια, ένα φραγμό ένάντια στή μικροαστική άκρα δεξιά, άλλά άφηνε — πράγμα χαρακτηριστικό — διάπλατα άνοιχτέ; τίς πόριε; τ ή ; όργάνωση; γιά τά δεξιά στοιχεία. Μιά άπό τ ί ; πιό σοβαρέ; συνέπειες τού προσανατολισμού αύτοϋ ήταν ή εισδοχή σά μελών στή Γαλλία, στά 1894, (παρά τή συμβουλή τού "Ενγκελ;) τ ή ; όμάδας Ζωρές-Μιλλεράν-Βιβιανί πού περιλάβαινε 30 άστούς ριζοσπάστες βουλευτές. Τό άντιδραστικό αύτό βήμα θά έχει στά ερχόμενα λίγα χρόνια σοβαρέ; συνέπειες γιά δλη τή Λιεθνή.

Ό

άγώνας

ίνάντια

στόν κίνδυνο

πολέμου

Τό πρόβλημα τού πολέμου ήταν ένα άπό τά προβλήματα μέ τά όποια τό παγκόσμιο έργατικό κίνημα χρειάστηκε νά άσχοληθεί άπό τά συνέδρια άκόμα τής 1ης Διεθνούς- Άλλά τόν καιρό έκείνο ό κίνδυνος συνίστατο μάλλον στούς έθνιΛούς πολέμους δπως π.χ. ή άνάμιξη τής Α γ γ λ ί α ς στόν έμφύλιο πόλεμο τής Αμερικής στά 1861, ό πρωσοαυστριακός πόλεμος τοΰ 1866, ό γαλλογερμανικός πόλεμος τοΰ 1870. Τά συνέδρια δμως τής 2ης Διεθνούς χρειάστηκε, άπό τήν άρχή κιόλας, νά άντιμετωπίσουν ένα μεγαλύτερο κίνδυνο πολέμου : τή δυνατότητα ένός γενικοΰ ευρωπαϊκού ιμπεριαλιστικού πολέμου. Οί μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, πού άποχτοΰσαν έναν δλο καί πιό έκδηλο ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα καί πού ή άπληστία τους γίνονταν δλο καί πιό μεγάλη, συγκροτοΰσαν κι δλας στρατιωτικές συμμαχίες, πού τελικά θά κατέληγαν σέ σύγκρουση, 1 Μ. Κρίτσκυ: «Ή έξέλιξη τοΰ συνδικαλισμού στή Γαλλία», Παρίσι 1908, σελ. 237.

185

στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο τοϋ 1914, σύγκρουση πού πρόβλεψε πολύ πρίν ό "Ενγκελς Στάι 1882 ή Γερμανία, ή Αύστρία καί ή Ιταλία σχημάτισαν τήν Τριπλή Συμμαχία καί άπό τό 1894 ή Γαλλία, ή Ρακτία καί ή "Αγγλία άρχισαν τή συγκρότηση τή; τριπλή; Συνεννόηση; ("Αντάντ) πού σχηματίστηκε τελικά στά 1907. Γι' αύτό τά διεθνή σοσιαλιστικά συνέδρια τών Βρυξελλών, τή; Ζυρίχη; καί τοϋ Λονδίνου άσχολήθηκαν πλατιά μέ τό μεγάλωμα τού κινδύνου πολέμου. Έδώ, στό καίριο αύτό πρόβλημα φάνηκε μέ ιδιαίτερη οξύτητα, τό δυνάμωμα τοϋ δεξιού οπορτουνισμού στή 2η Λιεθνή. Γιά νά προληφθεί ή αυξανόμενη άπειλή ένό; ευρωπαϊκού πολέμου οί άποφάσει; τοΰ συνεδρίου τών Βρεξελλών (1891) πρότειναν, μέ Επαναστατικέ; φράσει;, οί έργάτε; νά διαμαρτυρηθούν έντονα ενάντια στό κίνδυνο πολέμου καί νά δυναμώσουν τή διεθνή του; όργάνωση. Τό συνέδριο τή; Ζυρίχη; (1893) αποφάσισε, δτι οί έργάτε; πρέπει νά παλαίψουν γιά ενα γενικό άφοπλιομό καί οί βουλευτέ; του; στό κοινοβούλιο νά ψηφίσουν ένάντια στί; πολεμικέ; πιστώσει;. Τό συνέδριο τοϋ Λονδίνου (1896) ζήτησε τήν κατάργηση τών μόνιμιον στρατών, τόν εξοπλισμό τοΰ λαοϋ, τή δημιουργία διαιτητικών δικαστηρίων, δημοψήφισμα γιά τό πρόβλημα τοΰ πολέμου κλπ. Σ' αύτά τά προληπτικά μέτρα οί άναρχικοί καί οί άναρχοσυνδικαλιστέ; άντέταξαν, καί στά τρία συνέδρια, σχέδια άπόφαση; πού πρότειναν γενική άπεργία σέ περίπτωση πολέμου· Κύριος ύποστηριχτή; αΰτοϋ τοΰ σχεδίου ήταν ή ΟθΓΓ1θΐ3 ΝΐθΙΙ\νι.*ηΗαΪ5 άπό τήν Όλλανδία. Ή ΝϊοιιννρηΗυίδ (1846 - 1919) ήταν σοσιαλδημοκράτισα βουλευτίνα ώς τό 1894, ώς τότε πού πέρασε στούς άναρχικούς. Οί προτάσεις σχετικά μέ τή γενική άπεργία άκολουθοΰσαν, γενικά, τή γραμμή τή; άπόφαση; πού πάρθηκε άπό τό συνέδριο τής 1ης Διεθνούς στίς Βρυξέλλες (1868) (καί επικρίθηκε άπό τόν Μάρξ σάν ουτοπική στίς τοτινές συνθήκες). Μέ τήν άπόφαση αύτή καλούνταν οί έργάτες νά σταματήσουν τή δουλιά σέ περίπτωση Ιχκρηξης ένό; πολέμου στίς χώρες τους. Ή πρόταση γιά τή γενική άπεργία σάν δπλο ένάντια στόν πόλεμο άπορίφθηκε μέ μεγάλη πλειοψηφία καί στά τρία συνέδρια (1891, 1893 καί 1896), συναντώντας μιά έξαιρετικά ισχυρή άντίδραση άπό τούς γερμανούς. Οί σοσιαλιστές ήγέτες χρησιμοποίησαν κάθε εύκαιρία γιά νά έπιτεθοϋν σφοδρά ένάντια στή γενική άπεργία. Στό Συνέδριο της Ζυρίχης ό Πλεχάνοφ διατύπωσε ώς έξης τή 1

Μάρξ καί "Ενγκελς : «Εκλογή Αλληλογραφίας», σελ. 436.

186

θέση τής επιτροπής πού μελέτησε τό πρόβλημα: < Στή σημερινή κοινωνία μιά γενική άπεργία είναι αδύνατη, γιατί τό προλεταριάτο δέν κατέχει τά μέσα γιά νά τή φέρει σέ αίσιο τέρμα. Ά π ό τήν άλλη μεριά άν είμαστε σέ θέση νά φέρουμε σέ αίσιο τέρμα μιά γενική άπεργία, τό προλεταριάτο θά ήταν άπό τώρα κύριο; της οικονομικής δύναμη; καί μιά γενική άπεργία θά ήταν άπλοΰστατα πιαράληγη· '. Είναι φανερό δτι. ίίπως υποστήριξε ό Μάρξ καί δπω; θά τόνιζε άργότερα μέ πολύ σαφήνεια ό Λένιν, οί αναρχικοί καί οί συνδικαλιστές είχαν αυταπάτες δταν πίστευαν πώς μέ μιά γενική άπεργία θά μπορούσαν νά εμποδίσουν τόν πόλεμο πού πλησίαζε. Ωστόσο ή άπόριψη κατ' αρχήν άπό τή 2η Λιεθνή τ ή ; γενική; απεργίας, πού εγινε κατόπι γραμμή τών δεξιών σοσιαλδημοκρατών, ήταν μιά ώμή εκδήλωση οπορτουνισμού. Ή εργατική τάξη δέν ήταν, προφανώς. διατεθειμένη νά Εγκαταλείψει τό ισχυρό αύτό δπλο πού είχε δοκιμαστεί άπό τού; άγγλου; έργάτες στόν χαρτιστικό άγώνα τοΰ 1842, άπό τού; Αμερικάνους έργάτε; στήν άπεργία τοΰ 1886 γιά τό όχτάωρο, Από τού; βέλγου; έργάτε; στήν άπεργία τοϋ 1892 γιά τό δικαίωμα ψήφου, - καί πού τήν άποτελεσματικότητά τη; θά τή δείξουν στά Ερχόμενα χρόνια οί Εργάτε; σέ πολλά μέρη τ ή ; γ η ; . Ή Αντίληψη τή; «υπεράσπιση; τή; πατρίδας», πού θά χρησίμευε σάν ιδεολογική βάση τ ή ; μεγάλη; προδοσία; τοϋ 1914, άρχισε νά διαγράφεται στή διάρκεια άκόμα αύτών τών συζητήσεων ένάντια στόν πόλεμο. "Επικρατούσε σιγά-σιγά ή Ιδέα δτι ή Γερμανία θά χρειαστεί νά αμυνθεί ενάντια ·σ° Επίθεση τής ύπεραντιδραστικής Ρωσίας, πιθανού συμμάχου τή; Γαλλίας. Στά 1893 ό "Ενγκελ; τάχθηκε ύπέρ μιας Εθνικής υπεράσπισης τής Γερμανίας Ενάντια στόν τσαρισμό. Δέν υπάρχει άμφιβολία πώς σ' ενα τέτιο πόλεμο αναφερόταν ό Μπέμπελ δταν είπε πώς «θά εζωνε τό σπαθί» καί ό ΙΙλεχάνοφ δταν βεβαίωνε πώς ό ρωσικός λαός θά υποδεχθεί τά γερμανικά στρατεύματα σάν Απελευθερωτικά στρατεύματα. Άλλά, όπως τόνισε ό Στάλιν, ή άποψη τού "Ενγκελ; στηρίζονταν σέ μιά αυταπάτη. Ό πόλεμος πού διαγράφονταν χήν τελευταία δεκαετία τοΰ αιώνα θά Απέβαινε ένας μεγάλο; Ιμπεριαλιστικός πόλεμος καί ό τρόπος μέ τόν όποιο οί γερμανοί σοσιαλδημοκράτες της δεξιάς Ετοιμάζονταν νά πάρουν μέρος σ' αυτόν τόν πόλεμο δέ • σήμαινε 1 Τό Αναφέρει 6.1. ίοπζ : «ΤΗε Κί$ε 3Π<1 ΓαΙΙ ο[ ΙΗε ΙπΙεπιβΙίοπβΙ» σελ. 26.

1 \νίΙΙί.Ίΐπ II. Ο χ * : «ΤΗε βεηεΓΒΐ 5ίπΙ«ε». ΟΙκιροΙ ΗίΙΙ, 1931 σελ. 58.

187

συμμετοχή σ' έναν επαναστατικό πόλεμο 71(1 άπελευθέρωση τή; Ρωσία;, άλλά σωβινιστική υπεράσπιση τ ή; άστική; Γερμανία;·

Ό ρεφοημισμό; ίνάννα στήν ίπαιαοτατιχή ΐδ?ο/.'·γία Τήν τελευταία δεκαετία τοΰ 19ου αιώνα τότε .-τοϋ ό καπιταλισμό; αναπτύσσονταν μέ ταχύτητα καί δυνάμωναν 'ύ'/.ιζ οί εργατικέ: οργανώσει;, τότε πού στόν ορίζοντα τή: πολιτική; ζωή; δέ φαίνονταν τά .σημάδια μιά; κοντινή; προλεταριακή; επανάσταση;, τά κυριότερα καθήκοντα ήταν. άσφαλώ;. ή ικανοποίηση τών άιιεοων διεκδικήσεων τή; καθημερινή; πάλη;, Ή 2η Διεθνή; ίίμι»; προσανατολίστηκε καθαρά προ: τά δεξιά, ύπεοεκτιμώντα; αΰτέ; τί: μεηικί; διεκδικήσει; καί υποτιμώντας τήν ανάπτυξη τή; μαρξιστική; ιδεολογία;. Αΰτό ισοδυναμούσε άιλούστατα μέ άρνηση τών επαναστατικών σκοπών τοΰ σοσιαλισμού. Τό διαιρλονικούμενο πρόβλημα, πού άνακίνησε τότε ή αριστερή πτέρυγα, ήταν < μεΤαρυΟμίσπ; ή έπανάσταση» ;:αί οί ήγέτε; τή: ΛιεΟνοΰ; υποστήριζαν δλο καί περισσότερο μονάχα τί; άμεσε; διεκδικήσει; τών έργατών σέ βάρο; τή; Επαναστατική; ιδεολογία;. Στά συνέδρια τή; ΧιεΟνού; τή; περιόδου αί·τή; ή συζήτηση τού γενικού πολιτικού προγράμματος διεξαγόταν μέ τήν ετικέτα τη; «ταχτική;!·. Ή γερμανική δμω; άντιπροσοπεία άντιτασσόταν γενικά σέ μιά λεπτομερειακή συζήτηση μέ τό πρόσχημα πώς τά προβλήματα «ταχτική;» ήταν τή; αρμοδιότητας τών διαφόρων ϊ Ο νικώ ν κομμάτων. ΙΙρό; τά πού βάδιζε ή Διεθνή; αναφορικά μ' αύτό ιό ζωτικό πρόβλημα, μπορούμε νά δούμε πολύ καλά άπό τήν άπόφαση γιά τά προβλήματα «ταχτική;» πού πάρθηκε άπό τό Συνέδριο τή; Ζυρίχη; (18931. Ρίχνοντας δλο τό βάρος στόν άγώνα γιά τήν ικανοποίηση τών άμεσων διεκδικήσεων ή άπόφαση άγνοοϋσε χαρακτηριστικά σχεδόν πέρα γιά πέρα τούς επαναστατικούς σκοπούς τοΰ σοσιαλισμού. Ό Λέντ; συνοψίζει ώ ; έξή; τήν κατάσταση : «Αύτή ή άπόφαση, πού άποτελοΰσε προειδοποίηση ενάντια στόν χωρί; άρχε; συμβιβασμό καί συνιστούσε ατού; έργάτε; νά μή χάσουν ποτέ άπό τό όπτικό του; πεδίο τού; επαναστατικού; του; σκοπού;, περιείχε ώστόσο μιά άντίληψη γιά τό κράτο;, πέρα γιά πέρα ρεφορμιστική. "Οχι καταστροφή τοΰ άστικοϋ κράτου; καί δημιουργία ένός προλεταριακού κράτου;, άλλά μετατροπή τών όργάνων τή; καπιταλιστική; έξουσία;, δηλ. τοΰ άστικού κράτου; μέ τή γραφειοκρατία 188

του χαί τίς ένοπλες δυνάμεις του, σέ μέσο μέ τό όποιο νά άπελευθερωθεΐ τό προλεταριάτο» Στό σοσιαλδημοκρατικό γερμανικό κόμμα, κόμμα, ήγετικό τής 2ης Διεθνοΰς, ή τάση γιά τό δεξιό οπορτουνισμό καί τό ρεφορμισμό ήταν πιό φανερή άπό δτι στά συνέδρια τής Διεθνοΰς. Ντοκουμέντα δπως τό «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» π&ραμερίζονταν δ'.ο καί περισότερο σέ δεύτερο πεδίο, γιατί θεωρούνταν σάν αντικείμενα γιά τό μουσείο. Ή τάση αύτή Εγινε φανερή σέ μιά σειρά περιπτώσεις. Πρώτα-πρώτα στό πρόβλημα τοΰ προγράμματος τής Έρφούρτης τοΰ 1891, πού είχε γραφεί άπό τόν Κάουτσκι κι Εγινε τό πρότυπο γιά τά σοσιαλιστικά κόμματα δλου τοΰ κόσμου. Τό πρόγραμμα αύτό, άν καί ήταν γεμάτο άπό Επαναστατικές άναλύσεις, προσπερνούσε εύκολα τό βασικό πρόβλημα — τήν Επανάσταση καί τή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου — είτε τό άγνοοΰσε τελείως 2 . Τό πρόγραμμα αύτό δέ ζητοΰσε' τήν Εγκαθίδρυση τής γερμανικής δημοκρατίας. "Ενα Εξαιρετικά καθαρό σήμα τοΰ κινδύνου ήταν τό όπορτουνιστικό πρόγραμμα πού άνέπτυξε τήν περίοδο αύτή ό Γχέοργκ Φόν Φόλμαρ. Παίρνοντας μιά θέση παρόμοια μέ τή θέση τών άγγλων φαβιανών, πού ήταν οί κυριότεροι ρεφορμιστές στά πλαίσια τής Διεθνοΰς, ό φόν Φόλμαρ κήρυχνε τή βαθμιαία ικανοποίηση τών μερικών διεκδικήσεων σάν τό δρόμο πρός τό σοσιαλισμό, πρότεινε μιά συμμαχία άνάμεσα στό κόμμα καί τήν εύπορη άγροτιά, χαιρέτισε τήν τριπλή συμμαχία σάν έγγύηση τής ειρήνης καί ύποστήριξε τήν πολιτική τής συνεργασίας μέ τά άστικά κόμματα. Τό γερμανικό κόμμα άνέχθηκε στίς γραμμές του αύτόν τό μικροαστό ρεφορμιστή. Μιά έξαιρετικά εύγλωττη Εκφραση τής ρεφορμιστικής τάσης πού δυνάμωνε στό γερμανικό κίνημα ήταν ό τρόπος μέ τόν όποιο οί έπίσημοι ήγέτες Χού κόμματος κολόβωσαν τόν πρόλογο πού Εγραψε ό "Ενγκελς τό Μάρτη τού 1895 στό Εργο ·μ>ΰ Μάρξ «01 ταξικοί άγώνες στή Γαλλία». Σ ' αύτό τόν πρόλογο ό "Ενγκελς ύπογράμμιζε τίς αυξανόμενες δυσκολίες πού ή πρόοδος τής σύγχρονης στρατιωτικής τεχνικής όρθάητι στό δρόμο τού άγώνα όδοφραγμάτων στίς πόλεις — κατά παράδοση μέθοδο γιά τό κέδρισμα τών Επαναστάσεων. Δημοσιεύοντας αύτό τό υλικό ή Εφημερίδα «Φόρβερτς» πού συντάχτης ιης ήταν ό Λίμπκνεχτ, παράλειψε μερικά Εδάφια-κλειδιά, άφήνοντας Ετσι νά Εννοηθεί δτι ό "Ενγκελς (συμφωνώντας μέ τή δεξιά πτέ1 1 Ι ο ι ζ : «ΤΗο ΡΪ56 3ΐκ1 ΡβΙΙ οί Ιίιε 5οοοπά ΙηΙβΓΠβϋοηβΙ», σελ. 33. * Βλέπε Β. Πίκ : «Λόγοι χαί άρθρα», σελ. 318.

189

ρυγα) Εγκατάλειψε χήν προοπτική τοΰ ένοπλου άγώνα στήν επανάσταση. Πρέπει νά υπενθυμίσουμε, δτι ή ήγεσία τοΰ γερμανικού κόμματο; άπόκρυψε τήν κριτική πού Εκανε ό Μάρξ στό πρόγραμμα τής Γκότα στά 1875, ένώ ή κριτική πού εκανε ό "Ενγκελς γιά τό πρόγραμμα τής Έρφούρτης, στά 1891, δέ δημοσιεύτηκε παρά δέκα χρόνια άργότερα ι . Τό πιό σημαντικό άπόσπασμα πού παραλείφθηκε άπό τόν πρόλογο τοΰ "Ενγκελ; λέγει τά Εξής : «Μήπως αύτό σημαίνει δτι στό μέλλον ό άγώνας στούς δρόμους δέν πρόκειται νά παίξει πιά κανένα ρόλο ; Καθόλου. Αύτό σημαίνει μονάχα δτι άπό τό 1848 καί δώ οί δροι Εγιναν άκόμα πιό δυσμενείς γιά τούς πολίτες μαχητές καί άκόμα πιό εύνοΐκοί γιά τό στρατό. Στό μέλλον, Ενας άγώνας στούς δρόμους μπορεί λοιπόν νά νικήσει μονάχα άν ή δυσμενή; αύτή κατάσταση άντισταΟμιστεϊ άπό άλλους παράγοντες. Γι' αύτό, ό άγώνας στούς δρόμους θά γίνεται σπανιότερα στίς άρχές μιά; μεγάλης Επανάστασης παρά στήν κατοπινή πορεία της καί θά πρέπει νά έπιχειρεΐται μέ μεγαλύτερες δυνάμεις. "Ομω;, οί δυνάμε·.; αύτέ; δπω; συνέβαινε σ' δλη τή διάρκεια τή; μεγάλη; γαλλική; Επανάστασης, στίς 4 τοΰ Σεπτέμβρη καί στίς 31 τοΰ "Οχτώβρη τοΰ 1870 στό Παρίσι, θά προτιμήσουν βέβαια τήν άνοιχτή Επίθεση άπό τήν παθητική ταχτική τού οδοφράγματος» 2 . Πολλά χρόνια ύστερα άπ' αύτό, ή χονδροειδής διαστρέβλωση τού προλόγου τοΰ "Ενγκελς χρησιμοποιήθηκε άποτελεσματικά άπό τούς ρεφορμιστές στήν πάλη τους ενάντια στήν άριστερή πτέρυγα. Ά λ λ ά οί πολλές Επαναστάσεις πού άκολούΟησαν Εδειξαν δτι, σέ άντίθεση μέ δσα υποστήριζαν οί όπορτουνιστές σοσιαλδημοκράτες, ή προχωρημένη στρατιωτική τεχνική της άστικής τάξης άποδείχτηκε πώς δέν είναι σίγουρο μέσο άμυνας ενάντια στούς Εξεγερμένου; λαούς, πού κατόρθωσαν σχεδόν πάντοτε νά πάρουν μέ τό μέρος τους Ενα μεγάλο μέρος τών Ενόπλων δυνάμεων.

Ό

&γώνας τής άριοτερας

Στ\ούς κόλπους τής Διεθνοΰς, δπου δυνάμωνε ή μαχητικότητα τής δεξιάς καί διαγράφονταν δλο καί πιό συγκεκριμένα τό πρόγραμμα καί ή οργάνωαή της, ό άγώνας τής άριστεράς δέν εδοσε 1

νβΓΐ3|.

Κ. Μάρξ καί Φ. "Ενγκελ; : «Εκλογή άλληλογραφία;» 1953, σ ε λ . 586 — 587.

ϋίοΙ/-

* Κ. Μάρξ, Φ. "Ενγκελ;, Διαλεχτά εργα σέ δυό τόιιου;, τόιι. I, Εκδ., ΚΕ τοΰ ΚΚΕ, σελ. 142."

190

παρά μερικά μόνο αποτελέσματα- Τότε ή άριστερά, πού -σέ πολλές περιπτώσει; έτεινε νά ξεχάσει τά πιό σημαντικά διδάγματα τοΰ Μάρξ καί τή: 1η; Λιεθνοϋ;. δέν είχε συγκεκριμένο δικό της πρόγραμμα. Έπίση; δέν Ξεχώριζε καθαρά άπό τί; κεντρώε; τάσεις, πού είχαν άρχίσει κιόλα; νά άναπτύσσονται. Ό διαφορισμός αύτός Τ ή; επαναστατικής άριστερά; άπό τό ταλαντευύμενο κέντρο — προτσές πού απαιτούσε τό πιό υψηλό επίπεδο πολιτική; εύθυκρισίας — δέν εγινε καί δέ μπορούσε νά γίνει ώς τή στιγμή πού ή ταξική πάλη δέ θά έφθανε σέ μιά βαθμίδα άνάπτυξης, πολύ άνώτερη άπό εκείνη, δπου βρίσκονταν τότε. δηλ. ώς τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο καί τή ρωσική επανάσταση. Στήν περίοδο αύτή ό Μπέμπελ, ό Κάουτσκι, ό Πλεχάνοφ και άλλοι, πού θά γίνονταν τελικά τό κέντρο, έκδήλωναν κιόλας μερικές δεξιές τάσεις. Παραδέχονταν δμως άκόμα καί μερικές βασικές θέσεις τού μαρξισμού. Πραγματικά, καυχόνταν πώς είναι μαρξιστές «όρθόδοξοι». Λέν είχαν άντιμετωπίσει άκόμα τά δύσκολα έπαναστατικά καθήκοντα, τούς άγώνες πού θά άποκρυστάλλωναν τήν κεντρώα τους θέση καί, τελικά, θά έσπρωχναν ιούς οπαδούς τού ρεύματος αύτοΰ σέ συμμαχία μέ τή δεξιά. Δέν ύπάρχει δμως άμφιβολχα. δτι άπό τότε άκόμα οί δλο καί μεγαλύτεροι δισταγμοί ιών «ορθόδοξων» μαρξιστών—τών ήγετών τού καουτσκιστικού ρεύματος — χρησίμευσαν, σέ ένα όρισμένο βαθμό, σάν προπέτασμα γιά τή δεξιά πτέρυγα. Ή διεθνή; «άριστερά» πτέρυγα τ ή ; έποχής έκείνης άποτελούσε έπομένω; μιά πλατιά άμορφη όμάδα πού άγκάλιαζε πολλούς μελλοντικού; μισοοπορτουνιστέ; καί ρεφορμιστέ; καθώς καί θαρραλέους άγωνιστές δπως ή Ρόζα Λούξεμπουργκ, ή Κλάρα Τσέτκιν καί ό Φράνι; Μέρινγκ. Άλλά ό Κάουτσκι, ό Γκέντ καί ό Πλεχάνοφ, οί πιό έξέχοντε; «ορθόδοξοι» ήγέτες τής 2ης Διεθνούς τής έποχής εκείνης δέ θά γίνονταν ποτέ κομμουνιστές. Αύτή ή πλατιά όμάδα προσπαθούσε νά χτυπήσει τόν κύριο κίνδυνο : τήν δλο καί πιό ισχυρή όμάδα τής άκρας δεξιάς, πού έκπροσιοποΰσαν δυνάμεις δπως οί φαβιανοί στήν Αγγλία καί οί όπαδοί τοΰ Φόλμαρ στή Γερμανία. Άλλά καί στούς κόλπους τής άριστεράς γίνονταν άνεκτά πολλά λάθη καί παρεκκλίσεις. ' Ό ν Ενγκελς, πού ήταν τότε σέ πολύ προχωρημένη ήλικία, καθοδήγησε αύτόν τόν γενικό άγώνα τή; άριστεράς· Άλλά ή βοήθεια πού πήρε άπό τούς «όρθόδοξους» μαρξιστές ήγέτες, ιδιαίτερα άπό τούς ήγέτες στή Γερμανία, ήταν συχνά άμφίβολη. Ό Κάουτσκι μέ τίς Αμφίβολες του διατυπώσεις στό πρόγραμμα τής Έρφούριης 191

καί οί Μπεμπελ καί Λίμπκνεχτ αού υπεράσπιζαν επίμονα καί χωρίς •κριτικό πνεϋμα τήν πολιτική γραμμή τοΰ γερμανικού κόμματος, υπόσκαψαν συχνά τόν άγώνα Ενάντια στή δεξιά πτέρυγα, πού δλο καί περισσότερο ισχυροποιούνταν στή Γερμανία καί τή Λιεθνή. Ό Μάρξ σ" ενα του γράμμα στό 5 Θ Γ Β Β τόν "Οχτώβρη .οϋ 1877, επέκρινε τόν οπορτουνισμό πού εμφανίστηκε στό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Ό Μάρξ εγραφε : «"Ενα μή ύγιέ; πνεϋμα άρχισε νά γίνεται αισθητό στό κόμμα μας στή Γερμανία, β/ι τοιιο στίς μάζες, οσο άνάμεσα στους ήγέτες (τίς κορυφές καί τον; έργάτε;»! Κοί ό .Μάρξ σέ συνέχεια περιέγραιρε μ:ά ολόκληρη σειρά άπό επικίνδυνε; τάσεις μέσα στό κόμμα. Σ' ενα του γράμμα στόν Μπερνστάϊν, τό Μάτρη τοΰ 1883, ό "Ενγκελς έλεγε : «Άπό τήν άρχή άκόμα κάναμε πάντα ενα πεισματώδη άγώνα Ενάντια στό φιλισταϊκό μικροαστικό πνεύμα μέσα στό κόμμα» 2 . Ή άνελι'ητη κριτική τού προγράμματος τ ή ; Γκότα άπό τόν Μάρξ καί άργότερα ή τσουχτερή κριτική τού προγράμματος τ ή ; Έρφούρτη; Λπό τόν "Ενγκελ; άποτελοϋν δυό μονάχα στιγμές στό μακρόχρονο διμέτωπο άγώνα πού διεξήγαγαν οί δυό μεγάλοι αύτοί ηγέτες — ίνάνιια στή δεξιά καί ενάντια στήν άκρα αριστερά — ενάντια στούς άγγλους όπορτουνιστές σοσιαλιστές καί τού; γερμανούς μικροαστούς 'ίοσιαλιστές, καθώς καί ενάντια στούς μπακουνινιστές. -Άλλά παρ' δλη τή μακρόχρονη αύτή πάλη ενάντια στήν ολο καί πιό ισχυρή δεξιά πτέρυγα, ό "Ενγκελ; δέν κατάλαβε πλέρια δτι ό όπορτουνισμό; μπορούσε νά κυριαρχήσει μοιραία στό γερμανικό κόμμα. Τόν Ι ο ύ ν η τοΰ 1885 εγραφε στό Μπέκερ : «Σέ μιά Μικροαστική χώρα δπω; είναι ή Γερμανία είναι άναπόφευχτο νά εχει τό κόμμα μιά •μορφωμένη" μικροαστική δεξιά πτέρυγα άπό τ ή ν όποια ίΓ απαλλαχτεί στήν άποι, ισιστική στιγμή» 3 . Λυστυχώς ίίμω;, ί ν καί αργότερα σέ πολλού; εσωτερικούς άγώνες τό κόμμα κατόρθωσε νά άναχαιτίσει ή νά νικήσει τή δεξιά πτέρυγα, στήν Αποφασιστική στιγμή τής υπέρτατης κρίσης, τής επιταχτικής άνάγκης μιά; άποφασισικής Επαναστατικής δράση; στά 1914, δέ (ΐπόρεσε ν' απαλλαχτεί» άπό τή διεφθαρμένη δεξιά πτέρυγα.

1 Κ. Μάοξ καϊ Φ. "Ενγκελ; : νοΓίοβ. 1953, σελ. 364. ^ Στό ϊόιυ έργο σελ. 429.

3

Εκλογή αλληλογραφία;», ϋίι:1/-

Μάρξ καί "Ενγκελ;. ΟοΓΓΟδροπϋεηεε·, σελ. 439.

192

Ο ΰάνατος τον Φρειδερίκου "Ενγχελς Στίς 5 Αύγουστου τού 1895 ή παγκόσμια εργατιά συγκλονίστηκε άπό τό θάνατο τοΰ Φρειδερίκου "Ενγκελς. Ό "Ενγκελς πέθανε στήν Α γ γ λ ί α , άπό καρκίνο τοΰ λάρυγγα σέ ήλικία 75 χρονών. Τό σώμα του άποτεφρώθηκε καί σύμφωνα μέ τήν έπιθυμία του, ή στάχτη του σκορπίστηκε στή θάλασσα. Μέ τό θάνατο ιού μεγάλου αύτοΰ μαρξιστή ήγέτη, ή παγκόσμια έργατιά Εχασε Ενα Εξοχο πνεύμα κι Ενα γενναίο συναγωνιστή τού Μάρξ ·. Ό "Ενγκελς συνέχισε τήν πολιτική του δράση σχεδόν ώς τήν ήμέρα τού θανάτου του. "Υστερα άπό τό θάνατο τοΰ Μάρξ, στά 1883, ό "Ενγκελς παραιτούμενος άπό τά Επιστημονικά Εργα πού σχεδίαζε άκόμα νά γράψει, άφιέρωσε τά έπόμενα 11 χρόνια τής ζωής του στήν τελική σύνταξη τοΰ 2 καί 3 τόμου τοΰ ΚεφαλαίουΌ Μάρξ δέν μπόρεσε νά τελειώσει παρά Ενα μέρος άπό τό μεγάλο του Εργο, τόν πρώτο τόμο, άφήνοντας τό ύπόλοιπο σέ μεγάλο μέρος μέ τή μορφή ένός τεράστιου άριθμσύ σημειώσεων, πού ήταν έν μέρει μονάχα συστηματοποιημένες. Ό "Ενγκελς άνταποκρίθηκε λαμπρά στό καθήκον νά δόσει συγκροτημένη μορφή σ' αύτό τό ύλικό. Στίς παραμονές τοΰ θανάτου του ό "Ενγκελς Ετοιμάζονταν νά γράψει μιά Ιστορία τής 1ης Διεθνοΰς, άλλά, δυστυχώς, δ θάνατος τόν άρπαξε πρίν μπορέσει νά καταπιαστεί μ' αύτήν. Ό "Ενγκελς άπασχολοϋνταν Επίσης πολύ μέ τήν ·καθημερινή συγκεκριμένη πολιτική καθοδήγηση τοΰ διεθνοΰς έργατικού κινήματος. Στήν περίοδο μεταξύ τών δύο Διεθνών ό "Ενγκελς καί ό Μάρξ (ώς τό θάνατό του) Εξακολούθησαν νά Εκπληρώνουν τό ρόλο ήγετών χθϋ πρώην Γενικού Συμβουλίου τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών "Εργατών. Άκόμα κι ύστερα άπό τή δημιουργία τής 2ης Διεθνούς ό "Ενγκελς Εξακολούθησε τή δράση του Επειδή, δπως είπαμε πιό πάνω, ή νέα Διεθνής πάνω άπό δέκα χρόνια δέν είχε Επίσημη παγκόσμια όργάνωση, Εφημερίδα, καί διεθνή Εδρα. Ό "Ενγκελς θεωρούνταν άπ* δλους σάν ό άρχηγός τοΰ παγκόσμιου σοσιαλιστικού κινήματος καί Εξακολουθούσε νά βρίσκεται χρόνια όλόκληρα σέ στενή σύνδεση μέ τά σοσιαλιστικά κόμματα δλου τού κόσμου. Ε π ι σκέφθηκε τ ίς Ενωμένες Πολιτείες καί Επί πολλά χρόνια ήταν στενός φίλος καί σύμβουλος τοΰ άμερικάνικου σοσιαλιστικού κινήματος. Άνάμεσα στά κλασικά Εργα τού μαρξισμού είναι καί οί άναρίθμητες Επιστολές του στά κόμματα τής Γαλλίας, Γερμανίας, Πολω1

13-980

Ριαζάνωφ : «Κάρλ Μάρξ καί Φ. "Ενγκελ;», σελ. 220.

193

νίας, Ισπανίας, Ρωσίας, Ενωμένων Πολιτειών καί πολλών άλλων χωρών. Ό Φρειδερίκος Ένγκελς, πού ήταν λαμπρό πνεΰμα, σεμνός καί όκσύραστος συνέβαλε πολύ στή διαμόρφωση τής κοσμοθεωρίας τής παγκόσμιας Εργατιάς καί στόν άγώνα της. Τό όνομά του θά παραμείνει αιώνια στή μνήμη τοΰ διεθνοΰς προλεταριάτου πλάι στό δνομα τοΰ μεγάλου του συναγωνιστή Κάρλ Μάρξ. Ό "Ενγκελς υπήρξε Ενας άπό τούς θεμελιωτές τοΰ σοσιαλισμού.

Α' Ε Φ Α .1 .1 1 υ

π

ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΙ ΝIIΜ

ΕΡΓΑΤΙΚΟ

Λ

| ά συνδικάτα είναι οί κύριες μαζικές όργανώσεις τής έργατικής τάξης. Τά συνδικάτα μπορούν νά Εκπληρώσουν αύτό τό ρόλο χ]άρη στό· γεγονός δτι ή μάζα τιους Αποτελείται άπό έργάτες, είναι όργανιομένα στά Εργοστάσια, κατ5 ευθείαν στόν τόπο παραγωγής, περιλαβαίνουν τή μεγάλη πλειοψηφία τών έργατών καί άσχολοΰνται κυρίως μέ τά προβλήματα πού παρουσιάζουν τό πιό άμεσο Ενδιαφέρον γιά τίς Εργατικές μάζες : τά ήμερομίσθια, τήν Εργάσιμη μέρα, τίς συνθήκες δουλιάς. Τά συνδικάτα είναι συνήθως (άλλ' ?.χι πάντα) ή πρώτη μορφή όργάνωσης τής έργατικής τάξης σέ μιά δοσμένη χώρα. Εμφανίζονται είτε σάν έργατικές όργανώσεις πλέρια συγκροτημένες, είτε σάν προκαταρχτικές «συντροφικές Εταιρείες»· "Οταν τά συνδικάτα φθάσουν σέ κατάσταση πού νά μπορούν νά επιχειρούν πολιτικές πράξεις, δημιουργούν πολιτικές όργανώσεις ή υποστηρίζουν τίς υπάρχουσες : κοινοβουλευτικές Επιτροπές, εργατικά ή μαρξιστικά κόμματα. Τά συνδικάτα αύτά καθαυτά δέν είναι σέ θέση νά διεξάγουν μέ Επιτυχία πολιτικές καμπάνιες. Κατά τά .1900 τά συνδικάτα, πού δυνάμωναν συνεχώς, κατόρθοκταν νά πετύχουν, ΰστερα άπό δεκαετηρίδες άγώνων, σέ μερικές χώρες τής Δυτικής Εύρώπης καί στίς Ενωμένες Πολιτείες, τήν τυπική άναγνώριση τοΰ δικαιώματος νά όργανώνανται, άλλά στήν πράξη τό άμφισβητοϋσαν άκόμα μέ πείσμα οί έργοδότες, Ιδιαίτερα στίς Ε ν ω μένες Πολιτείες. Στή Ρωσία καί γενικά στήν "Ανατολική Εύρώπη τά συνδικάτα λειτουργούσαν τήν περίοδο αύτή σέ συνθήκες τρομοκρατίας καί έπομένως δέν είχαν νόμιμη ΰπαρξη, άν καί οί έργάτες έκαναν ήρωικές προσπάθειες γιά νά δημιουργήσουν τέτιες όργανώσεις. Γενέτειρα τοΰ συνδικαλιστικού κινήματος ήταν ή Αγγλία, δπου ό καπιταλισμός είχε κάνει τό πρώτο άλμα πρός τά μπρός. Έκεϊ υπήρχαν συνδικάτα άπό τά μέσα κιόλας τοΰ 18ου αίώνα. Οί Εργά195

τες ιών άλλων χωρών είχαν νά διδαχτούν πολλά άπό τήν άγγλική έργατική τάξη, δταν χρειάστηκε νά δημιουργήσουν τίς δικές τους συνδικαλιστικές όργανώσεις. Άλλά τά συνδικάτα τους Επηρεάσθηκαν έπίσης Εντονα άπό' τίς Ιδιόμορφες Εθνικές συνθήκες. Άπό τίς άρχές άκόμα τοϋ 20σΰ αίώνα τά συνδικάτα χωρίζονταν, σέ γενικές γραμμές, σέ τρεις μεγάλες κατηγορίες : καθαρά συνδικάτα, σοσιαλδημοκρατικά συνδικάτα καί άναρχοσυνδικαλιστιχές όργανώσεις. Σέ μερικές ευρωπαϊκές χώρες υπήρχαν καί μερικά μικρά καθολικά συνδικάτα όργανωμένα κατ' άρχήν πάνω στή βάση τής Εγκυκλίου τοϋ Πάπα Λέοντα τοΰ 13ου «άβτθτυηι ηονβΓυπι» άπό τό 1891.

Ό

χα&αρός

ουνδιχαλιομός

Τό καθαρό -συνδικαλιστικό κίνημα ή, δπως τό όνόμαζε ό Λένιν, ό «οίκονομισμός» —κίνημα πού στήν κλασική του μορφή δέν υπάρχει πιά σχεδόν σήμερα — τό χαραχτήριζε μιά σιωπηρή ή άνοιχτή παραδοχή τοΰ καπιταλισμού, μιά χαμηλή ταξική συνείδηση κι Ενα άδύνατο διεθνιστικό πνεύμα. Στηριζόταν στήν άρχή τής προστασίας τών ειδικευμένων έργατών σέ βάρος τής πλατιάς μάζας τής Εργατικής τάξης, άρχή πού βρισκόταν σέ πλέρια συμφωνία μέ τήν Εργοδοτική πολιτική τής διαφθοράς τής Εργατικής άριστοκρατίας καί τής συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας. Τά καθαρά συνδικάτα περιλαβαίναν συνήθως ειδικευμένους έργάτες καί ήταν γενικά συγκροτημένα πάνω σέ καθαρά έπαγγελματική βάση, Εχοντας χαμηλό Επίπεδο ταξικής άλληλεγγύης. Σέ περίπτωση άπεργίας ενεργούσαν γενικά σύμφωνα μέ τήν άρχή : « Ό καθένας γιά τόν Εαυτό του καί ό διάβολος νά πάρει τούς άλλους». Ή δράση τους περιοριζόταν μονάχα στά στοιχειώδη οικονομικά προβλήματα. Στόν πολιτικό τομέα άκολουθούσαν άπό κοντά τά φιλελεύθερα στρώματα τής άστικής τάξης καί σύνθημα τών ήγετών τους ήταν : «Καμιά πολιτική στά συνδικάτα», δηλ. κανένα είδος πολιτικής γραμμής τής Εργατικής τάξης. Τό καθαρό συνδικαλιστικό κίνημα άποδεχόμενο τό άστικό οικονομικό σύστημα, ζούσε τή ζωή του μέρα μέ τή μέρα περιφρονώντας τή μαρξιστική θεωρία καί μήν Εχοντας κανένα συγκεκριμένο σκοπό. Ά π ό τό 1883 άκόμα ό Στράσερ (πρώην σοσιαλιστής) στενός συνεργάτης τοΰ Σαμουήλ Κόμπερς διατύπωσε μπροστά σέ Επιτροπή τής άμερικάνικης γερουσίας αύτήν τήν πρωτόγονη πολιτική τοΰ τρεϊντγιουνιονισμοΰ ώς έξής : «Δέν Εχουμε τελικούς σκο196

,-ιούς. Ζοΰμε άπό τή μιά μέρα στήν άλλη. ΙΙαλαίβουμε μονάχα γιά άμεσε; επιδιώξει;, πού μπορούν νά πραγατοποιηθοΰν σέ μερικά χ ρ ό ν ι α . . . Θέλουμε νά ντυνόμαστε καλύτερα, νά ζούμε καλύτερα καί νά γίνουμε, γενικά, καλύτεροι πολίτες» '. ΙΙατρίδα τού καθαρού τρεϊντγιουνιονισμοΰ ήταν ή Μεγάλη Βρετανία καί οί κτήσεις τη; — Καναδάς, Αύστραλία, Νέα Ζηλανδία καί Νότια Α φ ρ ι κ ή — ν . α θ ώ ; καί οί Ενωμένες Πολιτείες. Τό συνδικαλιστικό κίνημα αύτοΰ τοΰ τύπου ήταν χαραχτηριστικό τής περιόδου άνοδοι· τοΰ καπιταλισμού, πού στηριζόταν στόν έλεύθερο συναγωνισμό καί τών πρώτων σταδίων τοΰ ιμπεριαλισμού, τότε πού παρατηρήθηκε μιά ασήμαντη βελτίωση τού πραγματικοΰ ήμερομισΟίου. ιδιαίτερα τών ειδικευμένων εργατών. 'Από τήν άλλη μεριά, στί; πρώτε; φάσεις τοΰ καπιταλισμού, στή Μεγάλη Βρετανία καί τί; Ένοιμένε; Πολιτείες ίίταν διαμορφωνόταν άκόμα ή εργατική τάξη. τά συνδικάτα ήταν ριζοσπαστικά άν δχι καί επαναστατικό, δπω; τό δείχνουν τά αμερικάνικα μαχητικά συνδικάτα τή; περιόδου 1830 — 1840 καί τό μεγάλο χαρτιστικό κίνημα τής Μεγάλης Βρετανία; στήν πέμπτη δεκαετία τού περασμένου αιώνα. Στά 1900 ό συνολικός αριθμό; τών μελών τών άγγλικών συνδικάτων εφτανε τό 1 972 000 2 καί τών αμερικανικών συνδικάτων τίς 800 000 περίπου, άπό τί; όποίε; 580 000 άνηκαν στήν άμερικάνικη Όμοσπονδία Εργασία; Κατά τό 1900 ή εργατική τάξη τής Αγγλίας είχε ξεπεράσει πολύ τή φάση τού καθαροί τρεϊντγιουνιονισμοΰ. Αύτό όφείλονταν κυρίω; ο ι ί ; αυξανόμενες οικονομικές δυσκολίες τού βρετανικοΰ ιμπεριαλισμού, μέσα σ' ενα κόσμο δπου οί άνταγωνιζόμενοι καπιταλιστές ήταν πολύ ισχυροί. Τήν πρόοδο τοΰ εργατικού κινήματος τή; Αγγλίας τή χαραχτήριζε μιά αυξανόμενη πολιτικοποίηση πού Εκδηλώνονταν μέ τήν ίδρυση τή; σοσιαλδημοκρατική; Όμοσπονδία; (Χάιντμαν) στά 1881 καί τού σοσιαλιστικού Συνδέσμου στά 1882 (καί τά δυό μαρξιστικά), μέ τήν ίδρυση τοΰ άνεξάρτητου έργατικοΰ Κόμματο; (ΚίΜΓ Η3ΓίΙΪΟ) (σοσιαλδημοκρατικό ρεβιζιονιστικό κόμμα) στά 1893 καί μέ τή δημιουργία άπό τά συνδικάτα τής εργατική; «ντιπροσοιπί-υτική; επιτροπή; στά 1899. Ά π ό τίς δυό τελευταίε; οργανώσει; γεννήθηκε άργότερα τό Εργατικό Κόμμα, μέ μιά ηγεσία καθαρά φαβιανή-όπορτουνιστική : Μάκ Ντόναλντ, Χάρντι, 1

531. Ιίιχ.Κ

Λ. Λοϊό<(σκυ :

Ό Μάρξ καί τά σ υ ν δ ι κ ά τ α σ ε λ . 104.

- Π. Γ). II. ΟΪΙΡ. Κ. Ι'οϊΙβηΙο : «ΤΜο ΒηϋκΙι ΟΗΙΙΙΙΙΟΜ Ι'οσρΙβ» σελ.

' <"ΛΙΙΚΊΊΙ·.ΊΙΙ Κΐ'άιτίΐΙιοιι οί Ι.;ΙΙ)ΟΓ Οί·άοιγκτι·ιν. 1919 σελ. 63.

197

I ΙίίΙυι Ν Πικ-νΗηροίΙο.Ί ΚοΙιτοιιορ

Μπέρνς, Σνόουντέν καί Σία Γενικά ό καθαρό; τρείντγιουνιονισμός προηγείται πολύ άπό τήν έμφάνιση τών μαρξιστικών κομμάτων, γιατί γιά τού; έργάτες όρισμένων χωρών δέν μπήκε μέ τόση όξύτητα τό πρόβλημα τοΰ πολιτικού άγώνα γιά τά δικαιώματά του;. "Οταν φθάσουν στή θέση νά μποροΰν νά προβαίνοι>ν σέ πολιτικέ; ενέργειες δημιουργοΰν πλατιά έργατικά κόμματα άντί νά υποστηρίζουν τά κόμματα σοσιαλιστικού τύπου. Στις Ενωμένε; ΙΊολιτεϊε; ομο>; τό στάδιο τού καθαρού τρεϊντγιουνιονισμού ξεπεράστηκε πολύ πιό άργά. Αύτό όφειλόταν κυρίω; στήν πιό ισχυρή θέση τού άμερικάνικου ίμπεριαλισμοΰ στήν παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία. Σέ καμιά άλλη χώρα δέν Εκδηλιόθηκαν πιό έντονα τά χαρακτηριστικά τού συνδικαλιστικού προ)τογονισμοΰ άπό τ ί ; Ε ν ω μ έ ν ε ; Πολιτείες. Στά 1900 ό ΒίΐιπιίεΙ ΟοπΐρθΓ5 (1850 — 1924) δηλωμένος έχθρός τοΰ σοσιαλισμοΰ βρισκόταν στήν ήγεσία τής "Αμερικάνικης "Ομοσπονδίας Εργασίας. Πολλοί συνδικαλιστές ήγέτες συνδεμένοι φανερά μέ τό δημοκρατικό καί ρεπουμπλικάνικο κόμμα, ήταν διεφθαρμένοι σέ πρωτοφανή, γιά τό παγκόσμιο έργατικό κίνημα, βαθμό ! Οί ήγέτες αύτοί έκλεβαν φανερά χρήματα άπό τά συνδικάτα τους, πωλούσαν στού; έργοδότες «Εγγυήσεις Ενάντια στίς άπεργίες», άπαγόρευαν στούς νέγρους καί τίς γυναίκες νά μποΰν στά συνδικάτα καί νά δουλέψουν στίς βιομηχανικές Επιχειρήσεις, συνεννοούνταν μέ τά σωματεία γιά νά Εμποδίσουν τούς άνειδίκευτους έργάτες νά όργανοίθοϋν, καί διοικούσαν τά συνδικάτα μέ τό πιστόλι στό χέρι. Ή συνεργασία τών τάξεων ήταν ή άρχή τους, ό σοσιαλισμό; ό μεγάλος τους Εχθρός, καί ή ιερότητα τών συμβάσεων πού ενέκριναν τά συνδικάτα — τό άγιό τους σύνθημα. Μέ τήν προδοτική τ ·Γ' «λ.τική ματαίίοσαν άναρίθμητες άπεργίες καί διατήρησαν συστηματικά τό Εργατικό κίνημα σέ κατάστσση πολιτικής άδυναμία;. Πολλοί απ* αύτού; πλούτισαν μέ διάφορους τρόπους δωροδοκίας καί διαφθορά;. Μεταξύ 1900 καί 1901, οί άμερικάνοι σοσιαλιστέ; χώρισαν άπό τό σεχταριστικό έργατικό σοσιαλιστικό κόμμα τοΰ Ντε Λεόν ίδρυσαν τό σοσιαλιστικό κόμμα μέ έπικεφαλή; τόν Ντέμπ; καί τόν Χίλκουϊτ. "Αλλά οί σοσιαλιστές δέν είχαν τήν τύχη νά άποσπάσουν τήν πολιτική ήγεσία τών συνδικάτιον άπό τά χέρια τ ή ; διεφθαρμένης κλίκας τοΰ Κόμπερς. Σήμερα ή μεγάλη πλειοψηφία τών άμερικάνικων συνδικάτων, πού Επεξεργάστηκαν τουλάχιστο στοιχειώδη πολιτικά προγράμματα μέ άμεσες πολιτικές διεκδικήσεις καί 1 Μ- Μπήρ: «Ιστορία τοΰ βρετανικού σοσιαλισιιοΰ», τόιι. 2, σελ. 320.

198

αναπτύσσουν έντονη πολιτική δράση, δέ μπορούν πιά νά θεωρηθούν καθαρά τρεΐντγιούνιον;. Άλλά οί ήγετικές τους κορυφές, πού Ακολουθούν μιά άκαμπτη άντ(.μαρξιστική γραμμή παραμένουν γενικά εχθροί τών άνεξάρτητων πολιτικών ένεργειών τής έργατικής τάξης καί είναι άνοιχτοί καί φανατικοί ύπερασπιστές τού άμερικάνικου καπιταλισμού.

Τό μιρξιατιχό οΐ'νδιχαλιατιχό χΐνιμια Στά 1900 τό σοσιαλδημοκρατικό συνδικαλιστικό κίνημα επικρατούσε σχεδόν σ' δλες τίς χώρες της ηπειρωτικής Εύρώπης άπό ιό Στενό τής Μάγχης ώς τή Ροκτία συμπεριλαμβανόμενη, μέ εξαίρεση τίς λατινικές χώρες καί μερικές εθνικέ; διαφορές. Ά π ό τήν άποψη αύτή τά ρωσικά συνδικάτα Αποτελούσαν αξιόλογο παράδειγμα, γιατί ήταν πολύ πιό Επαναστατικά άπό δ,τι οί εργατικές όργανώσεις στή Λυτική Εύρώπη. Άλλά γι* αύτά θά μιλήσουμε πιό κάτω. Τά σοσιαλδημοκρατικά συνδικάτα της Ευρώπης, πού διέφεραν γενικά άπό τά συνδικάτα τών "Ενωμένων Πολιτειών, Επιδοκίμαζαν τήν προοπτική τού σοσιαλισμού, καί, Επίσημα·ή άνεπίσημα, δέχονταν τήν πολιτική ήγεσία τών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. "Οργανωμένα πάνω στήν άρχή τού τόπου παραγωγής καί έχοντας συγκεντρωτική καθοδήγηση, τά συνδικάτα είχαν μιά καθαρά πολιτική φυσιογνωμία. Ό πιό έκδηλο; πολιτικό; του; χαρακτήρα; οφείλονταν έν μέρει στήν Επίδραση τών μαρξιστικών κομμάτων, άλλά καί στό γεγονό;, δτι σ' αύτέ; τί; χώρε; τά φεουδαρχικά υπολείμματα ήταν πολύ πιό ισχυρά καί γι' αύτό χρειάζονταν νά άφιερώνουν οί έργάτε; ένα μέρος τής δράσης τους. πολύ μεγαλύτερο άπό τού; Εργάτες τής Αγγλίας ή τών Ενωμένοι ν Πολιτειών, γιά :ήν κατάχτηση τών στοιχειωδών πολιτικών τους δικαιωμάτων : τό δικαίωμα ψήφου, όργάνωση;, απεργίας κλπ. Τά συνδικάτα αύτά δημιουργούνταν γενικά μέ τήν καθοδήγηση τών · σοσιαλιστικών κομμάτων. Τά γερμανικά συνδικάτα ήταν πρότυπα άπό τήν άποψη αύτή καί τά αυστριακά συνδικάτα τά άκολουθούσαν άπό κοντά. Τά πρώτα γερμανικά συνδικάτα άρχισαν νά σχηματίζονται στίς περισσότερε; περιπτώσεις μέ βάση τά διάφορα έπαγγέλματα, στήν έποχή άκόμα τής έπανάσταση; τοΰ 1848. "Ύστερα άπό τήν άποτυχία τή; επανάστασης ή άντίδραση τά σάρωσε. Στά μέσα δμω; τής 7η; δεκαε199

-ιίας τά συνδικάτα άρχισαν πάλι νά άναπτύσσονται άν καί άργά, ωσότου τά έπληξε ό άντισοσιαλιστικός νόμος τοϋ 1878, πού διέλυσε τά περισσότερα άπΓ αύτά καί άπαγόρευσε δλο τό συνδικαλιστικό τύπο Άλλά δπως καί τό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα Ετσι καί τά συνδικάτα ύστερα άπό τό πρώτο χτύπημα άρχισαν πάλι νά δυναμώνουν βαθμιαία. "Οταν αύτός ό κατασταλτικός νόμος καταργήθηκε (1890), τά γερμανικά συνδικάτα ήταν πιό ισχυρά άπό κάθε άλλη φορά Εχοντας συνολικά 280 000 μέλη, όργανωμένα σέ 58 Εθνικές ένώσεις. Στά 1900 τά γερμανικά συνδικάτα είχαν 680 000 μέλη καί Εμπαιναν σέ μιά περίοδο γρήγορης άνάπτυξης. "Οταν στά 1890 δημιουργήθηκε ή Γενική Συνδικαλιστική "Ομοσπονδία, ό Κάρλ ί β ^ ί θ Π (1861 — 1 9 2 0 ) έκλέχτηκε γενικός γραμματέας κι ήταν Επικεφαλής τοΰ γερμανικού συνδικαλιστικού κινήματος ώς τό θάνατο του, δηλ. έπί 30 χρόνια. Ή άνώτατη ήγεσία τών γερμανικών συνδικάτων Εγινε σύντομα όπορτουνιστική καί τελικά μετατράπηκε (άπό όργανωτική, άν δχι καί άπό θεωρητική άποψη) στό πιό ισχυρό κέντρο τοΰ ρεβιζιο· νισμοΰ — πολιτικού καί οικονομικού — σ' δλο τό γερμανικό Εργατικό κίνημα· Οί ήγέτες Εγκαθίδρυσαν Ενα αύστηρό συγκεντρωτικό Ελεγχο στά συνδικάτα, περιόρισαν τή συνδικαλιστική δημοκρατία στό Ελάχιστο καί κατέπνιξαν συστηματικά κάθε Εκδήλωση τής μαχητικότητας τών άπλών μελών. Ό μηδενισμός τής σημασίας τής πρωτομαγιάτικης διαδήλωσης ήταν μονάχα Ενα άπό τά πολλά παραδείγματα αύτής τής πολιτικής. Οί σοσιαλδημοκράτες συνδικαλιστές ήγέτες, άν καί δήλωναν πώς είναι πιστοί στό Κόμμα. Ενέκριναν ούσιαστικά τήν άρχή τής «ούδετερότητας» τών συνδικάτων καί προσπαθούσαν νά τά -συγκροτήσουν κάτω άπό τό διαρκή γραφειοκρατικό τους Ελεγχο, τάση πού, δπως θά δούμε, προξένησε πολλές ζημές στό γερμανικό Εργατικό κίνημα. Ή άριστερή πτέρυγα πάλα ιψε Ενάντια στή χωριστική αύτή τάση καί Επέμενε γιά στενές σχέσεις μέ τό κόμμα.

Ό

όναρχοσννδιχαίΙισμός

Οί άναρχοσυνδικαλιστικές Ενώσεις, πού στά 1900 άποτελοΰσαν έπίσης μιά καλά καθορισμένη τάση στό έργατικό κίνημα, άναπτύχθηκαν πάνω στή βάση τού προυντονισμοΰ καί τοΰ μπακουνινισμοΰ 1 Κάρλ ΖβΙνγκ: «Ιστορία τών έλεύθερων γερμανικών συνδικάτων·, 'Ιίνα. 1922, σελ. 26.

200

τ

Ηταν ή κυριαρχούσα μορφή τών εργατικών συνδικαλιστικών ένώσεων στή Γαλλία, Ιταλία, "Ισπανία καί Πορτογαλία, άν καί σέ δλες αύτές τίς χώρες ήταν άρκετά Ισχυρά τά μαρξιστικά συνδικάτα. Στή Λατινική Αμερική, Χιλή, "Αργεντινή, Μεξικό κλπ. — οί άναρχοσυνδικαλιστές άσκησαν ισχυρή έπίδραση στό συνδικαλιστικόκίνημα καί άπό τό 1905 κι έδώ Εμφανίστηκαν άναρχοσυνδικαλιστικές τάσεις καί στίς "Ενωμένες Πολιτείες, τήν Αγγλία, τήν Αυστραλία καί τόν Καναδά, ιδιαίτερα άνάμεσα στούς «Βιομηχανικούς έργάτες τοϋ κόσμου». Οί κύριοι παράγοντες πού συντέλεσαν στήν εμφάνιση μερικών ισχυρών άναρχοσυνδικαλιστικών ένώσεων ήτανσέ μεγάλο βαθμό οί Ιδιοι πού γέννησαν τόν άναρχοσυνδικαλισμό γενικά : ή βιομηχανική καθυστέρηση, ή μικρή βιοτεχνική παραγωγή, οί περιορισμοί τοϋ δικαιώματος ψήφου, ή έσχατη πολιτική, διαφθορά τής κυβέρνησης, ό σοσιαλδημοκρατισμός, ό όπορτουνισμός καί οί αυταρχικές μέθοδες της καθολικής έξουσίας. Τίς άναρχοσυνδικαλιστικές ένώσεις τής περιόδου αύτής τίς χαραχτήριζαν οί επαναστατικοί τους σκοποί, πού άπόβλεπαν σέ μιά. μελλοντική κοινωνία διευθυνόμενη άπό τά συνδικάτα. "Επαναστατικό· τους δπλο ήταν ή γενική άπεργία, πού έπρεπε νά μεταβληθεί σέ έξέγερση. Οί άναρχοσυνδικαλιστές ήταν φλογεροί όπαδοί τής «άμεσης δράσης» καί ένάντια στήν πολιτική δράση. Απόφευγαν κάθε συμμετοχή στίς εκλογές ή στήν κοινοβουλευτική δράση. Κατέφευγαν στό σαμποτάζ στή διάρκεια τών άπεργιών, άλλά ιδιαίτερα μέ τή μορφή Επιβράδυνσης τοΰ ρυθμού της δουλιάς στίς φάμπρικες. Άπό· όργανο)τική άποψη οί άναρχοσυνδικαλιστικές ένώσεις ήταν άποκεντρωμένες καί πέρα γιά πέρα αυτόνομες. Γιά τή διεξαγωγή τών κοινών κινητοποιήσεων στηρίζονταν σέ μεγάλο βαθμό στό αυθόρμητο κίνημα τών μαζών καί στήν όργανωμένη δράση μιας «μαχητικής μειοψηφίας». "Αν καί παραδέχονταν σέ χοντρές γραμμές τίς μαρξιστικές άρχές τής ταξικής πάλης, ή ιδεολογία τους ήταν γενικά διαποτισμένη άπό άναρχικές καί μισοαναρχικές άντιλήψεις. Ό Λένιν Επέκρινε τόν άναρχοσυνδικαλισμό γιατί άρνοΰνταν ν' άσχοληθεί μέ τίς «μικροδουλιές», περίμενε «μεγάλες μέρες» καί έδειχνε • άνικανότητα νά κυριαρχήσει πάνω στίς δυνάμεις πού δημιουργούν τά μεγάλα γεγονότα». Ή Γαλλία ήταν τό κύριο προπύργιο τοΰ άναρχοσυνδικαλισμοϋ. "Εκεί τά συνδικάτα γεννήθηκαν μέ τίς παραδόσεις τοΰ προυντονισμοΰ, τοΰ μπλανκισμοΰ καί τοΰ μπακουνινισμοΰ καί είχαν στό Ενεργητικό τους μακρά σειρά Επαναστατικών άγώνων. Στή Γαλλία τά πρώτα σημαντικά συνδικάτα Εμφανίσθηκαν άμέσως βστερα άπό τήν Παρισινή Κομμούνα τοΰ 1871. Ό νόμος τοΰ 1884 άναγνώριζε στούς 201

εργάτες, αν καί μέ μερικού; περιορισμού;, τύ νόμιμο δικαίωμα νά οργανώνονται σέ συνδικάτα. Ά λ λ ά αύτό, λέγει ό Λεφράν «δέν εκανε παρά νά νομιμοποιεί ενα γεγονός =· γιατί οί έργάτες συγκροτούσαν συνδικάτα χο>ρίς νά περιμένουν νόμιμη έγκριση. ΙΙρίν άκόμα άπό τύ 1884 υπήρχαν στό Παρίσι πέντε εθνικές εργατικές όμοσπονδίες. Τό γαλλικό συνδικαλιστικό κίνημα άναπτύχθηκε πάνω σέ δυό κύριες οργανωτικέ; γραμμές, δηλ. δημιούργησε δυό ξεχωριστούς εθνικούς τομεΐ; : τά τοπικά συνδικαλιστικά συμβούλια, (ΒοΐΐΓ56$ (1υ ΐΓ3ν3Ϊΐ) καί τίς εθνικέ; όμοσπονδίες κατά βιομηχανίες καί επαγγέλματα, Στά 1895 τό συνδικαλιστικό κίνημα ένώθηκε σιή Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας (Ο. Ο. Τ.). Ό άναγνωρισμένο; θεμελιωτή; τού άναρχοσυνδικαλιοτικοΰ ή συνδικαλοεπαναστατικοϋ κινήματος στή Γαλλία ήταν ό Φερνάν ΙΙελουτιέ, «άναρχικός κομμουνιστής», πού διατύπωσε τίς γενικέ; του άρχές. Ό Ζώρζ Σορέλ. γάλλος διανοούμενο;, καταπιάστηκε νά δόσει θεωρητική βάση στόν άναρχοσυνδικαλισμό καί ή κύρια συνεισφορά του είναι ή εξύμνηση τ ή ; βίας σάν αύτοσκοποϋ καί ή μεταφυσική άντίληψη τής γενική; άπεργίας σάν κοινωνικού μύθου'-'. Άργότερα οί ίδέε; τού Σορέλ έπαιξαν σοβαρό ρόλο στήν ιδεολογική θεμελίωση τοΰ ιταλικού φασισμού. Τό γαλλικό συνδικαλιστικό κίνημα διατύπωσε τό πρόγραμμά του στό συνέδριο τής Α ΐ Τ Π Β Η Δ (Δεκέμβρης 1906), πού επεξεργάστηκε τόν περίφημο «Χάρτη τής Άμιένης» ( Ο Ι Ι 3 Γ Ι Ρ ( Γ Α Γ Π Ϊ Ο Π 5 ) . Σ' αύτό τό ντοκουμέντο τονίζεται δτι ή Γενική Συνομοσπονδία τής Εργασίας «προετοιμάζει τήν πλέρια άπελευθέρωση χρησιμοποιώντας τή γενική άπεργία σά μέσο δράσης καί θεωρεί, δτι τά συνδικάτα, πού σήμερα είναι όργάΆοση άντίσταση;, θά είναι «.τ•*» μέλλον ή όργάνωση παραγωγή; καί διανομή;, ή βάση τ ν ν'ικ'ΐχή; αναδιοργάνωση;· 3 . Οί αυνδικαλιστικέ; τάσεις στήν Τ α λ ί α καί τήν Ισπανία ακολούθησαν σέ γενικές γραμμές τό γαλλικό πρότυπο.

Πρός μιά πννΑιχη/.ιοτιχή . ίιεΟνη Ά π ό τήν άρχή κιόλας τής ΰπαρξής τους τά συνδικάτα τών διαφόρων χωρών εκδήλωσαν ισχυρέ; διεθνιστικέ; τάσεις. Συνδικα1 Ζώρζ Λεφράν : <Ιστορία 'τοΰ γαλλικού συνδικαλιστικού κινήματος», Παρίσι 1937, σελ. 174.

2 Ζώρζ Σορέλ : «Σκέψεις γιά τή Βία», Παρίσι 1915. * Ζώρζ Λεφράν: "«Ιστορία τοΰ γαλλικού συνδικαλιστικού κινήματος», σελ. 256 — 257.

202

λιττές ήγέτε; στή Γαλλία καί τήν Α γ γ λ ί α ήταν άκριβώς εκείνοι πού θεμελίωσαν στά 1864 τήν 1η Διεθνή καί έπαιξαν πάντα σοβαρό ρόλο στά συνέδρια καί στήν άλλη δράση αύτή; χής όργάνωσης. Ή 1η Διεθνής άσχολήθηκε πολύ μέ τά προβλήματα τής συνδικαλιστικής πάλης καί αύτή άκριβώς ή δράση της τράβηξε τήν Ε θ ν ι κ ή Ινωση τών έργατών τών Ενωμένων Πολιτειών. Κατοπινά ιτό βαθμό πού άναπτύσσονταν καί πολλαπλασιάζονταν τά συνδικάτα καί ή 1η Διεθνής άσχολούνταν δλο καί περισσότερο μέ τά πολιτικά προβλήματα, δυνάμωσε ό πόθος γιά ίδρυση μιάς νέας Διεθνοΰς, πού ν° άποτελεϊται μονάχα άπό συνδικάτα. Τό πρόβλημα αύτό συζητήθηκε στά συνέδρια τής Διεθνοΰς "Ενωσης τών Έργατών καί ή Ιδέα υίοθετήθηκε στό παγκόσμιο «οσιαλιστικό συνέδριο τής Γάνδης, τό Σεπτέμβρη τού 1877 (κεφ. 14), άλλά δέν πραγματοποιήθηκε τίποτε τό συγκεκριμένο. Σέ δλη τή διάρκεια τής ϋπαρξής της ή 1η Διεθνής δέχθηκε τήν προσχώρηση τών συνδικάτων. Ή 2η Διεθνής συνέχισε κι αύτή τήν ίδια πρακτική καί τό πρόβλημα τής δημιουργίας μιάς χωριστής συνδικαλιστικής διεθνοΰς συζητήθηκε άκόμα άπό τό 1893 καί 1896, στά συνέδρια τής 2ης Διεθνοΰς στή Ζυρίχη καί τό Λονδίνο. Στό μεταξύ ό προσανατολισμός πρός μιά διεθνή συνδικαλιστική όργάνωση έκδηλώθηκε συγκεκριμένα μέ τή σύγκληση όρισμένων διασκέψεων καί τό σχηματισμό διεθνών συνδικαλιστικών γραμματειών. Τήν άρχή τήν έκαναν οί έργάτες τής καπνοβιομηχανίας στά 1871 οί τυπογράφοι στά 1889, οί άνθρακωρύχοι στά 1890. Στά 1900 ύπήρχαν 17 τέτιες γραμματείες 2 , πού άγκάλιαζαν τά κυριότερα Επαγγέλματα καί βιομηχανικούς κλάδους. "Ολα αύτά Εξασφάλισαν στά συνδικάτα μιά όριαμένη διεθνή συνεργασία, πού οί έργάτες τή θεωρούσαν άπαραίτητη. Ή πίεση γιά τήν ίδρυση μιάς πλατιάς συνδικαλιστικής διεθνούς Εξακολούθησε νά δυναμώνει. Ό Λόργουΐν λέγει: «ΟΙ συνδικαλιστές τής Μεγάλης Βρετανίας καί τής Γαλλίας ήταν δυσαρεστημένοι λόγω τής κυριαρχίας τών σοσιαλιστών στή 2η Διεθνή» 3 . Ή Α μ ε ρικάνικη "Ομοσπονδία "Εργασίας, πού κι αύτή δέ βάδιζε στό δρόμο πού είχε χαράξει ή εύρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, τάχθηκε έπίσης γιά μιά στενότερη διεθνή συνδικαλιστική συνεργασία. Γιά τό σκοπό αύτό ή Αμερικάνικη "Ομοσπονδία Εργασίας πρότεινε νά όργανω1 Πάουλ Ούμπράϊτ : <25 χρόνια γερμανικού συνδικαλιστικού κινήματος», 1890 — 1915, Βερολίνο 1915, σελ. 133.

2 Λιούϊς Λ. Λόργουΐν : «Λεϊμπορισμός καί διεθνισιιός», σελ. 98.

3 Στό ίδιο Εργο σελ. 100.

203

θεϊ παγκόσμιο συνδικαλιστικό συνέδριο στό Σικάγο, ταυτόχρονα μέ τ'ή διεβνη έκθεση τοϋ 1893. Τό σχέδιο αύτό ματαιώθηκε ϋστερα άπό τήν άρνηση τοΰ Συνεδρίου τής 2η; Διεθνούς, πού συνήλθϊ στίς Βρυξέλλες στά 1891, νά τό υποστηρίξει. ΟΙ κύριοι Αντίπαλοι τής ιδέας μιάς συνδικαλιστικής διεθνοΰ; ήταν οί συντηρητικοί σοσιαλδημοκράτες, πού βρίσκονταν επικεφαλής τοΰ έργατικοΰ κινήματος τής Γερμανίας — δλο καί πιό ισχυρό όργανο τοΰ Λέγκιν. Βλέποντα; τόν άντισοσιαλδημοκρατικό προσανατολισμό τοΰ συνδικαλιστικού κινήματος στή Μεγάλη Βρετανία, τή Γαλλία καί τήν Αμερική, οί σοσιαλδημοκράτες φοβοΰνταν πώ; ίνα. άνεξάρτητο διεθνές κίνημα θά ξέφευγε άπό τόν Ιλεγχό του;. "Αν καί οί γερμανοί συνδικαλιστές ήγέτες σπρώχνονταν άπό τό άναπτυσσόμενο κίνημα γιά μιά διεθνή εργατική συνεργασία, δμως κατόρθωσαν, τουλάχιστο γιά τή στιγμή, νά Εμποδίσουν τήν άποκρυστάλλωσή τη;, σέ μιά χωριστή συνδικαλιστική διεθνή. Σέ μιά μεγάλη συνδικαλιστική συνδιάσκεψη, πού συγκλήθηκε, στήν Κοπεγχάγη στί; 21 Αύγουστου 1901 γιά νά συζητήσει τό πρόβλημα τής όργάνωση; περιοδικών διεθνών συνδικαλιστικών συνεδρίων, οί γερμανοί ήγέτες μπήκαν Επικεφαλή; Εκείνων, πού άνιιτάσσονταν στή δημιουργία μιά; συνδικαλιστικής διεθνοΰς. « Ό ίΡ^ΪΘΤΙ καί ή πλειοψηφία τών παρόντιον είχαν τή γνώμη δτι ή 2η Διεθνής, ήταν τό κατάλληλο σώμα, γιά τή συζήτηση τών μεγάλων Εργατικών προβλημάτων καί δτι δέν ήταν άναγκαϊα τά διεθνή συνδικαλιστικά συνέδρια» "Υστερα δμως άπό τίς συνδιασκέψεις τής Στουτγάρδη; στά 1902 καί τοΰ Δουβλίνου στά 1903, σά συνέπεια τών δλο καί πιό Επίμονων αιτήσεων νά δημιουργηθεί μιά συνδικαλιστική διεθνής, υιοθετήθηκε ή συμβιβαστική πρόταση νά σχηματισθεί μιά διεθνής γραμματεία τών Εθνικών συνδικαλιστικών κέντρων. Τόν έπόμενο χρόνο αύτό τό νέο δργανο περιλάβαινε 14 Εθνικά κέντρα μέ 2 378 955 μέλη 2 . Ή γραμματεία αύτή, πού άποτελοΰνταν άπό δυό άντιπροσώπους κάθε Εθνικού κέντρου, θά συνέρχονταν μιά φορά στά δυό χρόνια. Ή γραμματεία αύτή Εμπόδισε τή συγκρότηση μιάς πλατιάς όργάνωσης ώς ύστερα άπό τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο 3 . Γενικός 1 1

Στό ίδιο Εργο σελ. 101. Κάρλ Ζβίνγκ : <Ιστορία τών ελεύθερων γερμανικών συνδικάτων», σελ. 119.

3 Τόν ΑΓιγουστο τοϋ 1911, στή Βουδαπέστη, τό Αμερικάνικο συνδικάτο

«Βιομηχανικοί έργάτε; τοΰ κόσμου»

(«ΙΓΗ1ΙΙ&ΙΠ31 \νοιΊ<ΘΓ5 οί

ν/οτΙά»)—πού άντιπρόσωπός του ήταν ό \λ'ίΙ>3ΓΗ Ζ . Ρ Ο Ϊ Ι Ο Γ Εκανε τήν προσπάθεια νά πάρει μέρος σάν Αντιπρόσωπος τοϋ ίργαΙΉΒ

204

γραμματέα; τής διεθνοΰς Γραμματείας ήταν ό Κάρλ Λέγκιν Αρχηγός (τύπου Κόμπερς) τοΰ γερμανικού συνδικαλιστικού κινήματος. Ε π ί σ η ς δ πανταχοΰ παρών αύτός κύριος έγινε γενικός γραμματέας τής Λιεθνοΰς "Ομοσπονδίας τών συνδικάτων, πού χάρη στήν αυξανόμενη γαλλική, άγγλική καί άμερικάνικη πίεση, δημιουργήθηκε τελικά στά 1913, πού δμως δέν έγινε άντιπροσωπευτικό δργανο το» Παγκόσμιου συνδικαλιστικοΰ κινήματος παρά στά 1919, δταν Αναδιοργανώθηκε. Κατά τό ξέσπασμα τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου, ή διεθνής "Ομοσπονδία τών συνδικάτων είχε 20 έθνικά κέντρα μέ περίπου 7 500 000 μέλη. Τά μόνα σοβαρά έργατικά κινήματα πού δέν άνήκαν σ' αύτήν ήταν της Ιαπωνίας, τής Αργεντινής, τής Βουλγαρίας καί τής Αυστραλίας.

τικοϋ κινήματος τών Ενωμένων Πολιτειών, άλλά ή πρόταση άπορίφΟηκε. Ύπέρ ψηφιοαν μοναχα οί δυο άντιποόίοτϊοι τή^ Γίνιχή; Συνομοσπονδίας Εργασία; τής Γαλλία:.

I Ε ΦΛ Λ Λ / Ο

ι<

Ο 1Μ11ΕΓ1ΑΑ1ΣΜ ΚΑΙ Ο ΜΙΑΑΕΙΆΝ

ΟΣ . ΠΑΡΙΣΙ

(1900)

| ό 5ο συνέδριο τή; 2η; Λιεθνοϋ; συνήλθε, -στό Παρίσι τό Σεπτέμβρη τοϋ 1900. Ό καπιταλισμό; είχε μπεϊ γιά" καλά στή φάση τοΰ ιμπεριαλισμού. "Οπω; είχε τονίσει πολύ πρίν ό Μάρξ, ό παγκόσμιο; καπιταλισμό; περνώντα; άπό τήν άρχική φάση τού έλεύθερου συναγωνισμού γινόταν ολο καί πιό μονοπωλιακό; καί τελικά ιμπεριαλιστικό;. Ό Λένιν λέγει : «Γιά τήν Εύρώπη μπορεί νά καθορίσει κανεί; μέ αρκετή άκρίβεια τό χρόνο τ ή ; ό ρ ι σ τ ι κ ή ; άντικατάσταση; τοϋ παλιού καπιταλισμού άπό τόν καινούργιο : είναι άκριβώ; οί άρχέ; τού 20ού αιώνα» Στό μεγάλο του Εργο « Ό ιμπεριαλισμό;, τελευταίο στάδιο τοϋ καπιταλισμού», γραμμένο στά 1916, ό Λένιν ονομάζει τόν ιμπεριαλισμό «μονοπωλιακό στάδιο τοϋ καπιταλισμού5. «έποχή τού χρηματιστικού κεφαλαίου». Τόν άναλύει καί καθορίζει τά πέντε χαρακτηριστικά του γνωρίσματα : 1) Συγκέντρωση τ ή ; παραγωγή; καί ιού κεφαλαίου, πού Εχει φτάσει σέ τέτια ύψηλή βαθμίδα ανάπτυξη;, ώστε νά δημιουργεί μονοπώλια πού παίζουν άποφασιστικό ρόλο στήν οικονομική ζωή2) συγχώνευση τού τραπεζιτικού κεφαλαίου μέ τό βιομηχανικό καί δημιουργία μια; χρηματιστική; ολιγαρχία; πάνω στή βάση αύτοϋ τοΰ «χρηματιστικού κεφαλαίου^· 3) έξαιρετικά σπουδαία σημασία άποχτά ή έξαγωγή κεφαλαίου, σέ διάκριση άπό τήν έξαγωγή έμπορευμάτων 4) συγκροτούνται διεθνεΐ; μονοπωλιακέ; ένώσει; τών κεφαλαιοκρατών, πού μοιράζουν τόν κόσμο καί 5) τέλειωσε τό έδαφ0(ό μοίρασμα τ ή ; γ ή ; άνάμεσα στίς μεγαλύτερε; κεφαλαιοκραΤ»κέ; Δυνάμεις» 2 . Τό δυνάμα>μα τού μονοπωλιακού καπιταλισμού, δηλ. τοΰ ιμπεριαλισμού στό τελευταίο τέταρτο τού 19ου αιώνα, χαρακτηρίζεται άπ" τήν άνάπτυξή ένός μεγάλου άριθμοΰ καρτέλ, συνδικάτων, βιο1 2

Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 22, σελ. 203. Στό ίδιο Εργο, σελ. 272.

206

μηχανικών καί τραπεζιτικών τράστ ο' δλες τίς μεγάλες καπιταλιστικές χώρες. Στίς Ενωμένες Πολιτείες, πού στά 1900 είχαν ξεπεράσει πολύ τήν Α γ γ λ ί α άπό βιομηχανική άποψη, ύπήρχαν 440 τράστ μέ κεφάλαιο 20 δισεκατομμύρια δ ο λ ά ρ ι α Σ τ ά κατοπινά χρόνια Εμφανίστηκαν πολλά άλλα παρόμοια τράστ. Στά 1896 ύπήρχαν στή Γερμανία 250 μονοπωλιακά καρτέλ. Ό άριθμός αύτός άνέβηκε στά 385 τό 1905 καί Εξακολούθησε άνεβαίνει γοργά. Στά 1870 οί τρεις μεγάλες τράπεζες τής Γαλλίας είχαν 64 ύποκαταστήματα μέ καταθέσεις συνολικοί ποσού 427 000 000 φράγκων καίστά 1909 οί Ιδιες τράπεζες είχαν 1229 υποκαταστήματα μέ καταθέσεις αξίας 4 363 000 000 φράγκων. Στήν Αγγλία, άν καί ό ρυθμός άνάπτυξης καθυστέρησε άπό τό ρυθμό άνάπτυξης τών Ε ν ω μένων Πολιτειών καί τής Γερμανίας, παρατηρήθηκε έπίσης μεγάλη έπέχταση καί σταθεροποίηση τής βιομηχανίας καί τών τραπεζών. Είναι χαρακτηριστικό τό γεγονός δτι κατά τό 1900 οί μεγάλοι τραπεζίτες-βιομήχανοι είχαν γίνει δχι μονάχα άληθινοί άφέντες τής βιομηχανίας, άλλά καί άφέντες τών κυβερνήσεων τών μεγάλων καπιταλιστικών δυνάμεων. Ή Εποχή τοΰ ιμπεριαλισμού, πού χαρακτηρίζεται άπό αύξηση, καί έντατική μονοπώληση τής βιομηχανίας καί κυριαρχία τών χρηματιστικών όλιγαρχιών στίς κυριότερες καπιταλιστικές χώρες, έφερε έπίσης μαζί της, άπό διάφορους δρόμους τήν όργανωμένη οικονομική καί πολιτική διείσδυση τών μεγάλων δυνάμεων στίς λιγότερο άναπτυγμένες χώρες καί τήν υποδούλωση τους άπ' αύτές τΙς δυνάμεις. Εντάθηκε ή έξαγωγή κεφαλαίου. Αύτό έδινε τή δυνατότητα στήν έξαγωγική δύναμη νά καταλάβει ήγεπκές θέσεις πάνω στήν είσάγουσα χώρα. Ά π ό τήν άποψη αύτή ή Μεγάλη Βρετανία κατείχε τήν πρώτη θέση, γιατί τό σύνολο τών Επενδύσεών της στό Εξωτερικό άπό 200 000 000 στερλ&νες περίπου στά 1850, έφθασε στά 2 περίπου δισεκατομμύρια λίρες στερλίνες στά 1905 2 καί στά 4 δισεκατομμύρια λίρες στερλίνες στά 1913. Έ χ τ ό ς ά ι ί αύτό, τόδίχτυ τών καρτέλ άγκάλιασε τίς ΰποανάπτυχτες χώρες, πού τίς άγορές τους καί τά φυσικά τους πλούτη τά μοίρασαν μεταξύ τους τά ιμπεριαλιστικά μονοπώλια. Τό πιό σοβαρό δμως άπΓ δλα αύτά ήταν τό γεγονός δτι οί ιμπεριαλιστικές δυνάμεις άρχισαν νά μοιράζουν μεταξύ τους τά διάφορα ύποαναπτυγμένα Εδάφη τοΰ κόσμου, πού οί λαοί τους δέν 1 Τζ. Μοΰντυ : «Ή άλήθεια γιά τά τράστ», Νέα Υόρκη, 1904, σελ. 477.

1 Τζών Ή τ ο ν : «Πολιτική ΟΙκονομΙα», Νέα Υόρκη 1949, σελ. 147.

207

μπορούσαν νά τά υ π ε ρ α σ π ι σ τ ο ύ ν . Τό τελευταίο τέταρτο τοΰ 19ΟΓ •αίώνα ή Αφρική καί ή Πολυνησία περιήλθαν σχεδόν όλοκληρωτικά στήν κυριαρχία τών άπληστων ιμπεριαλιστικών κρατών. Σύμ-φωνα μέ τόν Χόμπσον ή Α γ γ λ ί α άρπαξε άπό τό 1884 ώς τό 1900 έδάφη 3 700 000 τετραγωνικών μιλίων μέ πληθυσμό 57 000 000. Ή Γαλλία άρπαξε 3 600 000 τετραγωνικά μίλια μέ 36 500 000 πληθυσμό. Ή Γερμανία 1 000 000 τετραγωνικά μίλια μέ 17 000 000 πληθυσμό. Τό Βέλγιο -900 000 τετραγωνικά μίλια μέ 30 000 000 πληθυσμό καί ή Πορτογαλία 800 000 τετραγωνικά μίλια μέ 9 000 000 πληθυσμό Μιά άπό τίς πιό δυναμικές πλευρές αύτής τής άνάπτυξης καί έξέλιξης τοΰ καπιταλιστικού συστήματος ήταν δη, δπως πάντα, τό καπιταλιστικό σύστημα άναπτύχθηκε μέ πολύ διαφορετικό ρυθμό στίς διάφορες χώρες. Αύτή ή διαφορά ήταν σύμφωνη μέ τό νόμο της άνισόμετρης άνάπτυξης τοΰ καπιταλισμού, πού άνακάλΐϊψε δ Λένιν στά 1915 : « . . . "Ορισμένες χώρες, πού κατείχαν άλλοτε τήν πρώτη θέση, άναπτύσσουν τή βιομηχανία τους σχετικά άργά. Ά λ λες πού πρώτα ήταν καθυστερημένες φτάνουν καί ξεπερνούν τί; πρώτες μέ γρήγορα άί,.κχια^ ·'. Στά 1880 — λέγει ό Ή τ ο ν — ή παραγωγή χυτοσίδερου στή Μεγάλη Βρετανία ήταν 7 700 000 τόννοι έναντι 2 500 000 τόννων στή Γερμανία καί 3 800 000 τόννων στίς ΕΠΑ. Στά 1913 ή παραγωγή χυτοσίδερου Ιφθασε στή Μεγάλη Βρετανία τά 10 300 000 τόννους, στή Γερμανία τά 19 300 000 καί στίς "Ενωμένες Πολιτείες τά 31 000 0 0 0 3 . «Τό χρηματιστικό κεφάλαιο καί τά τράστ δέν άδυνατίζονν, μά δυναμώνουν τίς διαφορές στήν ταχύτητα μέ τήν όποία άναπτύσσονται τά διάφορα τμήματα τής παγκόσμιας οίκονομίας» 4 . Αύτή ή άνισότητα τής καπιταλιστικής άνάπτυξης έπιδεινώνει πάρα πολύ τίς όξεϊες συγκρούσεις άνάμεσα στίς ιμπεριαλιστικές δννάμεις καί είναι μιά άπό τίς κύριες αίτιες τών Ιμπεριαλιστικών πολέμων στή σύγχρονη έποχή. Γιατί, δπως λέγει ό Λένιν, «Καί μιά καί άλλαξαν οί συσχετισμοί τών δυνάμεων, πώς μπορούν στίς συνθήκες τοΰ κ α π ι τ α λ ι σ μ ο ύ νά λυθούν διαφορετικά οί άντιθέσεις, άν δχι μέ τή β ί α » 5 . Οί πρώτες ένοπλες συγκρούσεις τής μακράς αύτής περιόδου, πού προανάγγελναν τήν 1

Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 22, σελ. 261. "Ιστορία τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος (μπολσεβίκων) τή; Σοβιετικής "Ενωσης (έπιτομή) σελ. 168 — 169. * Τζών τ ΙΙτον : «Πολιτική ΟΙκονομία·. σελ. 151.

4 Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 22, σελ. 280.

4 Στό ίδιο Εργο, σελ. 280.

2

208

άρχή τών ύπερληστρικών ιμπεριαλιστικών πολέμων γενικά, ήταν ό ΐσπανοαμερικανικός πόλεμος τοϋ 1898, ό πόλεμος τών άγγλων μέ τούς Μπόερς στά 1899, ό Επεμβατικός πόλεμος τών μεγάλων δυνάμεων στήν Κίνα στά 1900 καί ό ρωσοϊαπωνικός πόλεμος τοϋ 1904. Εξαιρετική σημασία γιά τό παγκόσμιο έργατικό κίνημα στήν περίοδο τής εμφάνισης τοϋ ιμπεριαλισμού Ιχει καί τό γεγονός, δτι τότε πρόβαλαν τάσεις αύξησης τής άνισότητας άνάμεσα στούς μισθούς τών είδικευμένων καί τ ούς μισθούς τών άνεώίκευτων έργατών στίς κυριότερες καπιταλιστικές χώρες. Στό τελευταίο τέταρτο τοΰ 19ου αιώνα — περίοδος μεγάλης βιομηχανικής έπέχτασης καί δλο πιό Εντατικής Εκμετάλλευσης χών Εργατών — οί πραγματικοί μισθοί αύξήθηκαν σιγά-σιγά στίς κυριότερες καπιταλιστικές χώρες. Ακολουθώντας τό παράδειγμα τών άγγλων Εργοδοτών, οί καπιταλιστές χρησιμοποιούσαν Ινα μέρος άπό τά ύπΐρκέρδη πού έβγαζαν άπό τίς άποικίες γιά νά εύνοήσουν τούς ειδικευμένους έργάτες της μητρόπολης καί νά έξασθενίσουν ετσι τή μαχητικότητα καί ιήν άλληλεγγύη τής Εργατικής τάξης, στό σύνολο της. Παντοϋ δμως ή μεγάλη μάζα τών Εργατών μοχθούσε μέσα στήν άθλιότητα. "Ετσι Ενώ στή Γερμανία τά πραγματικά ήμερομίσθια τής έργατικής τάξης (ήμερομίσθια, γενικά, Εξαθλίωσης) αύξήθηκαν άπό 100 πού ήταν στά 1887 σέ 105 στά 1905, τά ήμερομίσθια τής Εργατικής άριστοκρατίας Εφθασαν στά 113 τήν ίδια περίοδο 1 . Παρόμοια ήταν ή κατάσταση καί στίς άλλες καπιταλιστικές χώρες. Ή κατάσταση αύτή είχε βαθύτατες συνέπειες γιά τήν Εργατική πολιτική, γιατί οί όπορτουνιστές σοσιαλδημοκράτες τής δεξιάς στήριζαν ιίς ρεβιζιονιστικέ; τους θεωρίες καί τήν πολιτική τους τής συνεργασίας τών τάξεων στή σχετικά πιό άνθηρή κατάσταση τής Εργατικής άριστοκρατίας καί σέ βάρος τοΰ μαζικού Εργατικού κινήιιατος. Α ρ γ ό τερα δμως θά Εγκαταλειφθεί ή τάση αύτή στό σύστημα μισθοδοσία;.

Ή

περίπτωση

ΜιΙλεράν

Σ* αύτή τήν περίοδο, περίοδο άνόδου τοΰ καπιταλισμού καί άνάπτυξης τοΰ Ιμπεριαλισμού, ό δεξιός όπορτουνισμός δυνάμωσε τόσο στά σοσιαλιστικά κόμματα τών κυριότερων καπιταλιστικών χωρών, δσο καί σέ όλόκληρη τή 2η Διεθνή. Αύτό τό προτσές έφθα1

1939.

II.

14—880

ΜΟΓΙΚ

στό «ΤΗε ·ΙουΓΠ3ί οί ΐΓοάοτη ΗίϊΙοη» τοϋ Σεπτέαβρη

209

σε στό άποκορύφωμά του στό Συνέδριο τοϋ Παρισιού στά 1900, πού άσχολήθηκε μέ τή συμπεριφορά τοΰ "Αλέξανδρου Μιλλεράν στή Γαλλία καί τοΰ "Εδουάρδου Μπερνστάίν στή Γερμανία. 0 1 άγω νες πού διεξήχθηκαν γύρω άπό τούς δυό αύτούς όπορτουνιστές, οί πρώτοι πραγματικά διεθνείς άγώνες άνάμεσα στή δεξιά καί τήν άριστερά μέσα στή 2η Διεθνή, συγκλόνισαν τήν όργάνωση συθέμελα καί άπείλησαν νά διασπάσουν τό κίνημα. Στήν άρχή ό μαρξισμός συνάντησε δυσκολίες στή Γαλλία λόγω τών ισχυρών προυντονικών, μπλανκιστικών, μπακουνινικών, μπρουσικών, άναρχοσυνδικαλιστικών καί άλλων ρευμάτων. Στά 1898 υπήρχαν στή Γαλλία δχι λιγότερα άπό 5 σοσιαλιστικά κόμματα, πού άντιπροσώπευαν διάφορες όμάδες. Τά κόμματα αύτά τά καθοδηγούσαν προσωπικότητες δπως ό Γκέντ, ό Βαγιάν, ό 'Αλεμάν, ό Μπρούς καί ό Ζωρές. Μόλις στά 1905 ένώθηκαν μερικές όμάδες καί σχημάτισαν τό ένωμένο γαλλικό σοσιαλιστικό Κόμμα. Ό Ζύλ Γκέντ καί ό Ζάν Ζωρές ήταν οί διακεκριμένοι κομματικοί ήγέτες πού στάθηκαν στό κέντρο τοΰ άγώνα γύρω άπό τό πρόβλημα τοΰ μιλλερανισμοΰ. Ό Γκέντ (1845 —1922), πού ύποστήριξε τήν κομμούνα, έγινε μαρξισσής στά 1878 καί μπήκε στό κόμμα στίς άρχές τής 9ης δεκαετίας, δντας Ινας άπό τούς Ιδρυτές του. Ό Γκέντ ήταν δογματιστής καί σεχταριστής — Ινας άπό τούς «όρθόδοξους» μαρξιστές. Ό Ζωρές (1859 — 1914) πού ήταν καθηγητής τής φιλοσοφίας στό Πανεπιστήμιο τής Τουλούζης ϊγινε σοσιαλιστής ·στά 1890 καί άργότερα ήταν Ινας άπό τούς Ιδρυτές τοϋ κομματικού δημοσιογραφικού όργάνου «Λ* Ούμανιτέ». "Ανήκε στήν άκρα δεξιά πτέρυγα τού κόμματος, καί ό σοσιαλισμός του είχε μιά έκδηλη άπόχρωση μικροαστικού ρεπουμπλικανισμοΰ. Ή βάση. πάνω στήν όποία ξετυλίχτηκε ή περίπτωση Μιλλεράν ήταν ή περίφημη ύπόθεση Ντρέϋφους. Σέ βάρος τού "Αλφρέδου Ντρέϋφους. έβραίου άξιωματικοϋ τοΰ γαλλικού στρατού, οί άντιδραστικοί στρατιωτικοί σκηνοθέτησαν μιά δίκη γιά έσχατη προδοσία. Ό Ντρέϋφους καταδικάστηκε καί εξορίστηκε στό νησί τοΰ Διαβόλου. Αύτή ή περίπτωση άντισημιτισμοΰ προκάλεσε Εντονη άντίδραση στή Γαλλία καί σ' δλον τόν κόσμο. Σάν συνέπεια τής μεγάλης Αγανάχτησης πού ή σκανδαλώδης αύτή ύπόθεση προκάλεσε στή Γαλλία καί τό έξωτερικό, ό Ντρέϋφους απελευθερώθηκε τελικά καί στά 1906 άποκαταστάθηκε τελείως. Στήν άρχή ό Γκέντ πιστός στίς άριστερές σεχταριστικές άντιλήψεις του, πήρε τή θέση δτι ή ύπόθεση Ντρέϋφους δέν Επρεπε νά άπασχολήσει τό προλεταριάτο καί δέν άναμίχτηκε. Ό Ζωρές καί ή όμάδα του τής δεξιάς — τό άνεξάρτητο σοσιαλιστικό κ ό μ μ α - 210

παίρνοντας μι» διαμετρικά αντίθετη θέση δήλωσαν, δτι παίζονταν ή τύχη τή; γαλλική; δημοκρατίας καί στά 1899, χωρίς μάλιστα νά συμβουλευτούν τό κόμμα, Επέτρεψαν στόν όμοΐδεάτη τους Μιλλεράν νά δεχτεί τή θέση υπουργού τού έμπορίου στήν κυβέρνηση Βαλντέκ-Ρουσσώ. Στήν ίδια κυβέρνηση μπήκε καί ό Γκαλιφέ ό δήμιος τών κομμουνάρων. Αμέσως ΰστερα άπό τήν είσοδο τοΰ Μιλλεράν ή κυβέρνηση άποκάλυψε τόν άντιδραστικό της χαραχτήρα δίνοντας εντολή στήν άστννομία νά πυροβολήσει τούς άπεργούς έργάτες τής Μαρτινίκας καί τού Σαλόν.

// 'ήττα τής άριστεράς ατό Συνέδριο

τον

Παρισιού

Ή περίπτωση Μιλλεράν στάθηκε στό κέντρο τής προσοχής, τοΰ Συνεδρίου τής 2ης Διεθνούς στά 1900. Τό συνέδριο υίοθέτησε άκριβώς μιά άπόφαση μέ τήν όποία περιορίζονταν οί δυνατότητες σύμπραξης μέ τά άστικά κόμματα. Στή διάρκεια τών συζητήσεων γύρω άπό τήν περίπτωση Μιλλεράν διαγράφηκαν συγκεκριμένα τρεις θέσεις. Ή πρώτη θέση, πού άναπτύχθηκε στήν άπόφαση τοΰ Γκέντ, καταδίκαζε κατ' άρχήν τήν Ενέργεια τοΰ Μιλλεράν, δηλώνοντας, δτι τό συνέδριο «έπιτρέπει σχό προλεταριάτο νά συμμετέχει στίς άστικές κυβερνήσεις μονάχα άν έξασφαλίζει βουλευτικές θέσεις μέ τίς ίδιες του δυνάμεις καί μέ βάση. τήν ταξική πάλη, καί άπαγορεύει κάθε συμμετοχή τών σοσιαλιστών στίς άστικές κυβερνήσεις, άπέναντι στίς όποιες οί σοσιαλιστές πρέπει νά υίοθετήσουν στάση άκαμπτης άντιπολίτευσης». Τή θέση τοΰ Γκέντ τήν υποστήριξαν ισχυρά ό Βαγιάν καί ή Ρόζα Λούξεμπουργκ. Ή Λούξεμπουργκ δήλωσε : <Ή σοσιαλδημοκρατία, άπό τήν Ιδια της τή φύση, πρέπει νά παίξει στήν άστική κοινωνία τό ρόλο ένός κόμματος άντιπολίτευσης. Μπορεί νά φθάσει στό πρώτο Επίπεδο σάν κυβερνητικό κόμμα μονάχα πάνω στά Ερείπια τοΰ άστικοϋ κράτους· '. Τή δεύτερη άποψη, τήν άποψη τής άκρας δεξιάς τήν άνάπτυςε ό Ζωρές μέ τή συνηθισμένη του εύγλωττία. "Οπως καί δ Γκέντ, ετσι καί ό Ζωρές έθεσε αύτό τό πρόβλημα σά ζήτημα άρχής, άλλά άπό άντίθετη θέση. Ό Ζωρές υπεράσπισε άποφασιστικά τίς συμμαχίες τοΰ σοσιαλιστικού κόμματος μέ τά άστικά κόμματα καί Επι1 Τό αναφέρει ό ί. Ιειιζ στό «ΤΙιε Κίί.0 αικί ΡαΙΙ οί ΙΜε ϊεεοπιΐ ΙιιΙεπυΙιυπϋΙ» σελ. 44.

211

δοκίμασε τήν είσοδο τοϋ Μιλλεράν στή γαλλική κυβέρνηση. Ό Ζωρές δήλωσε δτι μέ τήν πράξη του αύτή δ Μιλλεράν καί οί όπαδοί του Εσωσαν τή δημοκρατία καί βεβαίωσε πώς μιά τέτια συμμετοχή σέ μιά καπιταλιστική κυβέρνηση άποτελεϊ τήν άρχή της σοσιαλιστικής Επανάστασης. Τήν τρίτη άποψη — κεντρώα — Εκπροσωπούσε ό Καούτσκι. Αυτός ύπέβαλε Ενα σχέδιο άπόφασης (γνωστό σάν άπόφαση κ ά ο υτ σ ο ύ κ) δπου υποστήριζε πώς τό συζητούμενο πρόβλημα δέν ήταν πρόβλημα άρχής, άλλά ταχτικής. Ό Καούτσκι είπε : «Τό συνέδριο δέν είναι ύποχρεωμένο νά πάρει άπόφαση στό πρόβλημα αύτό». 'Αφοΰ άφηνε Ετσι διάπλατα άνοιχτές τίς πόρτες γιά όπορτουνισπκές μανούβρες, σάν έκείνη τοΰ Μιλλεράν, ή άπόφαση τοϋ Καούτσκι τάσσονταν ένάντια σέ κάθε σοσιαλιστή πού «γίνεται υπουργός άνεξάρτιητα άπό τό κόμμα του ή δταν παύει πιά νά είναι Εκπρόσωπος τοΰ κόμματος·. Σέ μιά τέτια περίπτωση Επρεπε νά παραιτηθεί. Έ ν ώ ή άριστερά Επιτέθηκε μέ πείσμα Ενάντια στό σχέδιο άπόφασης τοϋ Καούτσκι, ή δεξιά, συμπεριλαμβανομένου καί τοϋ Ζωρέ;, τάχθηκε ύπέρ αύτού. Τελικά Εγκρίθηκε μέ 29 ψήφους ύπέρ καί 9 κατά. Κάθε χώρα είχε δικαίωμα διπλής ψήφου. Ή Βουλγαρία καί ή Ιρλανδία χρησιμοποίησαν καί τίς δυό ψήφους ένάντια στήν άπόφαση, Ενώ ή Γαλλία, ή Πολωνία, ή Ρωσία, ή Ι τ α λ ί α καί οί Ενωμένες Πολιτείες 1 χρησιμοποίησαν κάθε μιά μονάχα άπό μιά τ|»ήφο Ενάντιά της 2 . Αύτή ήταν μιά όδυνηρή ήττα τής Αριστεράς καί άνοιξε τό δρόμο ·σέ άλλους όπορτουνιστές προδότες τύπου Μιλλεράν. "Οπω; παρατηρεί ό Λέντς «αύτή ήταν ή πρώτη μεγάλη ήττα τής επαναστατικής πτέρυγας τής Διεθνούς». Ή ιστορική αύτή πάλη Αποκάλυψε τήν αύξηση τοΰ δεξιού καί κεντρώου κιδύνου. Ό Καούτσκι. πού πρίν ήταν στίς περισσότερες περιπτώσεις μέ τό μέρος τ ή ; άριστεράς Ενάντια στό δεξιό όπορτουνισμό. Εφερνε τήν άμεση εύθύνη γιά τήν ήττα τής άριστεράς, γιατί συνθηκολόγησε άπό άποψη άρχών μπροστά στή δεξιά, προσπαθώντας ταυτόχρονα νά δικαιολογήσει τή στάση του μέ μιάν άριστερή φρασεολογία. Αύτή ήταν μιά προειδοποίηση γιά τόν όλέθριο κεντρώο ρόλο πού θάπαιζε ό Καούτσκι στά Επόμενα χρόνια. "Οσο γιά τό Μιλλεράν, Επειδή άρνήθηκε νά παραιτηθεί άΛό τήν κυβέρνηση διαγράφτηκε άπό τό κόμμα 1 Τό Εργατικό σοσιαλιστικό κόμμα ψήφισε ένάντια στό σχέδιο Απόφασης τοΰ Καούτσκι, καί τό σοσιαλιστικό κόμμα ύπέρ. ' .1. ίεηζ : «ΤΗβ Κί$ο ογκΙ ΡαΜ οί (Ηο 8<χοπ<1 1ι>ΙβΓπαίιοπα1». σελ. 50.

212

κρί γιά πολλά χρόνια Εξυπηρέτησε τοΰ; καπιταλιστές σάν προδότης, πού παρέδοσε τήν έργατική τάξη στά χέρια τών ταξικών της εχθρών. Πέθανε στά 1943, τιμημένος άπό τήν άστική τάξη καί άφήνοντας πίσω του Ενα δνομα πού θά παραμείνει γιά τή διεθνή έργατική τάξη σύμβολο τής προδοσία; τοΰ έργατικοΰ κινήματος.

'// πάλη ένάντια οτό μιλιταρισμό χαί τόν πόλεμο "Οπως δλα τά άλλα συνέδρια τή; 1η; καί τή; 2η; Διεθνοΰ; καί τό συνέδριο τοΰ 1900 Ασχολήθηκε μέ τό μεγάλωμα τοϋ κινδύνου τοΰ μιλιταρισμού καί τοΰ πολέμου. Αύτή ή αύξανόμενη άπειλή ήταν Ενα ιδιότυπο φαινόμενο τών άρχών τής περιόδου τοΰ ιμπεριαλισμού. Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ παρουσίασε τό κύριο σχέδιο άπόφασης γιά τό πρόβλημα αύτό. Στό σχέδιο άναλύονταν οί λόγοι πού εξαιτίας τους ό καπιταλισμός γεννάει πολέμους καί προτείνονταν τρία βασικά μέτρα πάλης ένάντιά τους : διαπαιδαγώγηση καί όργάνωση τής νεολαίας, ύποχρέωση τών σοσιαλιστών βουλευτών νά ψηφίζουν στή Βουλή ένάντια στίς στρατιωτικές πιστώσεις καί όργάνωση ένωμένων διαδηλώσεων ένάντια στόν πόλεμο στή διάρκεια τών διεθνών κρίσεων. Ή άπόφαση εγκρίθηκε όμόφατνα. "Οπως συνήθως μιά μικρή όμάδα άντιπροσώπων, ιδιαίτερα άπό τίς λατινικές χώρες, πρότειναν σάν κύρια μέθοδο άντιπολεμικής πάλης τή γενική άπεργία. Ή πρόταση αύτή άπορίφθηκε. Ό όπορτουνιστής γερμανός συνδικαλιστής ήγέτης Κάρλ Λέγκιν έκφώνησε λόγο, δπου τάχθηκε κατ' άρχήν ένάντια στή γενική άπεργία. Ή πάλη γιά τήν υιοθέτηση τής γενικής άπεργίας σάν κύριου δπλου ένάντια στόν πόλεμο καθοδηγούνταν άπό τό γάλλο 'Αριστίντ Μπριάν, θορυβώδη τότε φρασεολόγο, πού γρήγορα θά γίνονταν άποστάτης. Παρ' δλη τήν άποτυχία'πού ύπέστη ή άριστερά στήν περίπτωση Μιλλεράν (έξαιτίας τής προδοσίας τού Καούτσκι) στό συνέδριο έπικράτησαν οί άριστερές τάσεις. Αύτό φάνηκε· στίς άποφάσεις που πάρθηκαν γιά τό πρόβλημα τοΰ μιλιταρισμού καθώς καί στήν άπόφαση γιά τήν Αποικιοκρατία. Στό τελευταίο αύτό πρόβλημα τό συνέδριο πήρε τή θέση, δτι οί έργάτες πρέπει νά παλαίβουν δραστήρια ένάντια στήν άποικιοκρατική πολιτική τών ιμπεριαλιστικών κρατών καί δτι πρέπει νά δημιουργηθούν στίς άποικιακές χώρε; σοσιαλιστικά κόμματα. "Ως τότε ή 2η Διεθνής είχε παρα213

μελήσει Αδικαιολόγητα τήν κατάσταση τών άποικιακών λαών. Στήν πραγματικότητα ή όργάνωση 'αύτή δέ θά μπορέσει ποτέ νά έπεξεργαστεΐ ένα Αποτελεσματικό πρόγραμμα άγώνα γιά τήν άπελευθέρωση τών έχμεταλλευόμενων λαών · τών άποικιών, στόν όποιο νά συμμετέχουν καί αυτοί οί Ιδιοι οί λαοί

Τό Λιε&νές Σοσιαλιστικό

Γραφείο

"Ενα σοβαρό μέτρο πού πήρε τό συνέδριο τοϋ 1900 ήταν ή Ιδρυση τοΰ Διεθνοϋς Σοσιαλιστικού Γραφείου (ΔΣΓ). Έ π ί μία δεκαετία άπό τήν ΐδρϋσή της άκόμα στά 1889, ή 2η Διεθνής έζησε χωρίς κανένα όργανωμένο παγκόσμιο κέντρο. Αύτό ήταν βασική άδυναμία καί διαρκώς διατυπώνονταν αίτήσεις νά καλυφθεί αύτή ή πολιτική καί όργανωτική έλλειψη. Τελικά ιδρύθηκε τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο 2 . Τό Δ Σ Γ έγκατέστησε τήν έδρα του στίς Βρυξέλλες. Ε π ι κεφαλής του είχε Ινα έμμισθο γραμματέα καί διέθετε έτήσιο προϋπολογισμό 10 000 φράγκα. Στό γραφείο συμμετείχαν άπό δυό άντιπρόσωποι κάθε έθνικής Αντιπροσωπείας πού έπαιρνε μέρος στό συνέδριο, δηλ. περίπου 50 — 70 πρόσωπα. Τό Γραφείο θά συνερχόταν χέσσερες φορές τό χρόνο καί στά ένδιάμεσα θά καθοδηγούνταν άπό τήν'έχτελεστική έπιτροπή τοΰ Βελγικοϋ Έργατικοΰ Κόμματος. Πρόεδρος ήταν ό Βαντερβέλντε καί γραμματέας ό Ούΐσμάν καί οί δυό τους βέλγοι. Μαζί μέ την Ιδρυση τοΰ Δ Σ Γ άποφασίστηκε δτι στή Διεθνή μποροΰσαν νά προσχωρήσουν μονάχα έκεϊνες οί όργανώσεις — κόμματα, συνδικάτα, συνεταιρισμοί κλπ. — πού άναγνώριζαν τίς γενικές άρχές τοϋ σοσιαλισμοΰ. "Αποφασίστηκε έπίσης δλα τά συνέδρια πού ήταν γνωστά στό παρελθόν μέ διάφορες όνομασίες, νά όνομάζονται στό μέλλον διεθνή σοσιαλιστικά συνέδρια. Τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο άποτελοΰσε Ινα βήμα πρός τά μπρός, ώστόσο δέ μπορούσε νά συγκριθεί οΰτε άπό μακρυά μέ τό Γενικό Συμβούλιο τής 1ης Διεθνοϋς. Αύτό ήταν ένα πραγματικό καθοδηγητικό δργανο, πού καλλιεργούσε ένα διεθνιστικό καί άγωνιστικό πνεΰμα, ένώ τό νεοδημιουργούμενο Γραφείο δέν μπορούσε νά χαραχτηριστεί άλλιώς παρά σάν κέντρο άλληλογραφίας καί στατιστικής. "Αν καί στά έπόμενα χρόνια εύρύνθηκε κάπω: 1 1

Στό Ιδιο Εργο σελ. 51. Λιονϊς Λ. Λόργουϊν: «Εργασία καί διεθνισμός», σελ. 83 — 88.

214

τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφεϊρ καί δροΰσε σά διαιτητής στίς διαφορές μεταξύ τών διαφόρων έθνικών κομμάτων, οί άρμοδιότητές του παρέμειναν πολύ περιορισμένες. Τά καθήκοντα τοΰ γραμματέα ήταν νά συγκαλεί τά συνέδρια, νά δημοσιεύει τίς άποφάσεις, τίς εισηγήσεις καί τά πραχτικά, νά συγκεντρώνει πληροφορίες κλπ. Τό Γραφείο δέν ήταν δργανο πού νά μπορεί νά έφαρμόζει ή νά έρμηνεύει τίς άποφάσεις τών συνεδρίων. Ά π ό τήν άποψη αύτή είχαν Φιλέρια έλευθερία δράσης τά έθνικά κόμματα καί οί άλλες όργανώσεις, πού είχαν προσχωρήσει στή Διεθνή. Ό σωβινισμός ήταν ό βράχος δπου συντρίφτηκε τελικά ή 2η Διεθνής. Ά π ό τήν ίδρυση άκόμα τής 2ης Διεθνοΰς ό διεθνισμός βρισκόταν σέ πολύ χαμηλό έπίπεδο. Τό γερμανικό Κόμμα καί άλλα μεγάλα κόμματα έπέμεναν γιά μιά σχεδόν πλέρια αυτονομία στη δράση τους. Ή άνισότητα τής Διεθνούς νά δημιουργήσει έπί 11 χρόνια ίνα διεθνές κέντρο καί τό γεγονός δτι δταν δημιουργήθηκε τό Γραφείο άρνήθηκαν νά τοϋ παραχωρήσουν έξουσίες καθοδηγητικού όργάνου, ήταν συνέπειες τοΰ λανθάνοντος κινδύνου τού άστικοΰ έθνικισμοΰ στά διάφορα κόμματα καί συνέβαλαν στήν αύξησή του. Ή χρεωκοπία τής 2ης Διεθνοΰς στά 1914 ήταν τό τελικ· άποτέλεσμα αυτής τής γενικής τάσης.

Α Κ Ί> .1 .1 Α 1 Ο

ΙΙ

Ο Α ΧΑ ΘΕΩ Π! ΤΟΥ

'ΓΙΣΜΟΣ

ΜΙ1ΕΓΧΣΤΑ

ΛΜΣΤΕΡΧΤΑΜ

Ι Λ' .

(1904)

| ό κεντρικό πρόβλημα πού μπήκε μπροστά στό Συνέδριο τή; 2η; ΛιεΟνοϋ; στό "Αμστερνταμ, στά 1904, ήταν τό πρόβλημα ιού όναθεωρητισμοΰ τοΰ Μπερνστάϊν. Αύτή ή ποικιλία τοΰ όπορτουνισμοΰ, πού συγγένευε όργανωτικά μέ τόν όπορτουνισμό τοΰ Μιλλεράν. ήταν άμεσο προϊόν τής έμφάνισης τοΰ ιμπεριαλισμού γενικά καί τοΰ γερμανικού ιμπεριαλισμού είδικά. Ή τ α ν έπίσης ό καρπό; τών δεξιών τάσεων πού είχαν έκδηλωθεϊ άπό τήν ίδρυση άκόμα τής 2ης Διεθνούς. Ό "Εντουαρντ Μπερνστάϊν (1850 — 1932), τραπεζιτικός υπάλληλος καί γυιός ένός μηχανικοΰ τών σιδηροδρόμων, γεννήθηκε στή Γερμανία. "Οσον καιρό ήταν σέ ισχύ ό άντισοσιαλιστικός νόμος ό Μπερνστάϊν εζησε έξόριστος στήν "Αγγλία, δπου συνεργάστηκε μέ τόν "Ενγκελς καί εβγαλε τήν Επιθεώρηση «5θΖΐ3ΐ<1θΠΐθθΓ3ί». Ξεκινώντας άπό όρισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τής πρώιμης περιόδου τοΰ ιμπεριαλισμού, ό Μπερνστάϊν εβγαλε τό συμπέρασμα πώς ό μαρξισμό; ήταν πέρα γιά πέρα λαθεμένος. "Ανάμεσα σ' αύτά τά χαρακτηριστικά πού έπεσήμανε ό Μπερνστάϊν ήταν ή γρήγορη έπέχταση καί ή σχετική σταθερότητα τοΰ καπιταλιστικού συ(Γΐήματος, ή γρήγορη άνάπτυξη τών μεγάλο>ν τράστ, ή μικρή αύξηση τοΰ πραγματικού μισθού τών έργατών, ιδιαίτερα τών .ειδικευμένων έργατών, ή μεγάλη άνάπτυξη τών οικονομικών καί πολιτικών όργανώσεων τής έργατικής τάξης, ή κατάχτηση άπό τούς έργάτες όρισμένων δημοκρατικών δικαιωμάτων, Ιδιαίτερα τοΰ δικαιώματος ψήφου, καί ή άνάπτυξη τής «νέας μεσαίας τάξης» (διανοούμενοι, τεχνικοί κλπ). Μέ βάση τά νέα αύτά χαρακτηριστικά ό Μπερνστάϊν, πού στό Λονδίνο βρίσκονταν κάτω άπό τήν ισχυρή επίδραση τών άγγλων φαβιανών, διατύπωσε τή θεωρία, σύμφωνα μέ τήν όποία ό καπιταλισμός, άντί νά γίνει ξεπερασμένος καί άντιδραστικός, θά μετατραπεί βαθμιαία σέ -σοσιαλισμό.

216

Ό Μπερνστάϊν προχωρώντας πολύ πιό πέρα άπό δ,τι ό προγενέστερος όπορτουνισμός τοϋ Φόλμαρ καί ισχυριζόμενος ταυτόχρονα πώς είναι μαρξιστής (λόγω τής πλατιάς δημοτικότητας τοϋ μαρξισμού άνάμεσα στή γερμανική έργατική τάξη), καταπιάστηκε μέ τό <νά αναθεωρήσει» (δηλ. νά έκμηδενίσει) τό μαρξισμό άπό τίς ρίζες του τόσο στόν τομέα τής θεωρίας δσο καί στόν τομέα τής πραχτικής Γιά πρώτη φορά έξέθεσε έπίσημα τίς Ιδέες του τόν Ό χ τ ώ β ρ η τοΰ 1898 σ' Ενα γράμμα πού έστειλε στό Συνέδριο τοϋ Γερμανικοΰ Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, πού συνήλθε •στό Ανόβερο. Στά 1889 Εγραψε Ενα βιβλίο μέ τίτλο : «01 προϋποθέσεις τοΰ σοσιαλισμού», δπου εξέθεσε την άναθεωρητική του θεωρία, Ό Μπερνστάϊν καταπολεμούσε τή μαρξισττκή θεωρία τής υπεραξίας, άπόριπτε τή θεωρία τής ταξικής πάλης καί τήν υλιστική ά^πίληψη τής ιστορίας, άρνούνταν τό νόμο τής συγκέντρωσης τοΰ κεφαλαίου καί ισχυριζόταν πώς ή μεσαία τάξη, άντί νά ξεπέφτει, δυναμώνει. Υποστήριζε ιόν αστικό πατριωτισμό, Επιδοκίμαζε τόν οπορτουνισμό τοΰ Μιλλεράν καί εύλογοΰσε τόν ιμπεριαλισμό καί τήν άποικιοκρατία. Πολεμούσε ιδιαίτερα τή μαρξιστική θεωρία τής σχετικής καί άπόλυτης Εξαθλίωσης τής έργατικής τάξης, Ερμηνεύοντας σά θειικές καί προοδευτικές Επιτεύξεις τίς προσωρινές καί άσήμαντες βελτιώσει; τού πραγματικού μισθού στήν περίοδο άνόδου τού γερμανικού ιμπεριαλισμού. Ό Μπερνστάϊν, πού τασσόταν Ενάντια στόν δρο «διχτατορία τού προλεταριάτου» δήλωνε πώς ή Επανάσταση ήταν τόσο άνώφελη, δσο καί άδύνατη. Χρησιμοποιούσε ιδιαίτερα τή διαστρεβλωμένη μορφή τού άρθρου τοΰ "Ενγκελς Ιβλ. κεφ. 16) δπου ή υπογράμμιση τών μεγαλύτερων έμποδίων, που όρθώνονταν τότε στό δρόμο τού άγώνα όδοφραγμάτων, παρουσιαζόταν σάν Εγκατάλειψη τής ιδέας κάθε Επανάστασης. Ό Μπερνστάϊν Εκπροσωπούσε μιά «γκραντουαλιστική» (βαθμιαία) τάση στό πρόβλημα τοΰ περάσματος στό «σοσιαλισμό», ποΰ συγγένευε πολύ μέ τήν τάση τών φαβιανών τής Μεγάλης Βρετανίας. "Ελεγε : « Ή βαθμιαία προώθηση παρουσιάζει μεγαλύτερες Εγγυήσεις γιά μιά σταθερή Επιτυχία, άπ' δ,τι μιά καταστροφική σύγκρουση» Ό Μπερνστάϊν Ελεγε πώς γι' αυτόν δ τελικός σκοπός, ό σοσιαλισμός, δέ σημαίνει τίποτε άλλά τό καθημερινό κίνημα σημαίνει τό πάν. ( Ό Κόμπερς Ελεγε ούσιαστικά τά Ιδια). 0 1 άκαμπτοι θεσμοί τής φεουδαρχίας χρειάστηκε νά καταστραφούν μέ τή 1 "Εντουαρντ Μπερνστάϊν: Υόρκη 1909 σελ. XIV.

«Εξελικτικός 217

σοσιαλισμός»,

Νέα

βίο, δπως χαί εγινε πραγματικά, άλλά οί «Ελαστικοί θεσμοί» το€ καπιταλισμού δέν πρέπει «παρά νά Αναπτυχθούν πιό πέρα». Αρνούμενος τήν πραγματικότητα της ταξικής πάλης, ό Μπερνστάϊν έβανε στή βάση τού προγράμματός του τή συνεργασία τών ιτάξεων, βεβαιώνοντας δτι «σέ μιά δημοκρατία :τό δικαίωμα ψήφου κάνει ώστε τά μέλη της νά συμμετέχουν στήν κοινότητα καί αύτό πρέπει νά οδηγήσει τελικά σ' Ενα άληθινό συνεταιρισμό» '. Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ, πού κριτικάρισε τόν Μπερνστάϊν συνοψίζει ώς έξής τό σύστημά τον : < Σύμφωνα μέ τή σημερινή άντίληψη τοϋ κόμματος ή δράση στά συνδικάτα καί στις βουλές είναι •σοβαρή γιά τό σοσιαλιστικό κίνημα, γιατί προετοιμάζεται τό προλεταριάτο, δηλ. δημιουργεί τόν υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ό παράγοντα τοΰ σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, γιά τό εργο τής πραγματοποίησης τού σοσιαλισμού. Σύμφατνα δμως μέ τόν Μπερνστάϊν ιά συνδικάτα καί ή κοινοβουλευτική δράση περιορίζουν βαθμιαία τήν ίδια τήν καπιταλιστική Εκμετάλλευση. Κάνουν ώστε ή καπιταλιστική κοινωνία νά χάσει τόν καπιταλιστικό της χαρακτήρα. Πραγματοποιούν ά ν τ ικ ε ι μ ε ν ι κ ά τήν έπιθυμητή κοινωνική αλλαγή» 2 . Ό Μπερνστάϊν άνάπτυξε, Επομένως τό άντιμαρξιστικό πρόγραμμα τής δεξιάς σοσιαλδημοκρατίας. Οί άντιλήψεις του άνάγονται ούσιαστικά στήν άποδοχή τού καπιταλισμοΰ, στήν προσπάθεια νά Επιτευχθεί τό μέγιστο δφελος -στά πλαίσια αύτοϋ τοΰ συστήματος. Τό πρόγραμμά του παρέμεινε ώς σήμερα πρόγραμμα τοΰ όπορτουνιστικοΰ σοσιαλισμού. Κατοπινά συμπληρώθηκε άπό τήν άντεπανάσταση τοΰ "Εμπερτ Νόσκε, άπό τή χιτλερική άντισοβιετική υστερία καί άπό τίς άντιλήψεις τοϋ Κέϋνς γιά «προοδευτικό καπιταλισμό» μέσω τής Επιχορηγούμενης άπό τό κράτος βιομηχανίας.

*Η πάλη μέσα ατό γερμανικό κόμμα Τό γράμμα τού Μπερνστάϊν τράβηξε τήν προσοχή. Αναγράφηκε στήν ήμερησία διάταξη τού Εθνικού Συνεδρίου τής Στουτγάρδης τοΰ γερμανικού κόμματος στά 1898 καί ύστερα άπό τριήμερη ζωηρή συζήτηση άπορίφτηκε. Ή θεωρία τοΰ Μπερνστάϊν άπορίφθηκε καί στό Συνέδριο τοΰ Ανοβέρου, στά 1899, άλλά τή μεγαλύτερη ήττα ύπέστη στό Εθνικό Συνέδριο τής Δρέσδης, στά 1 1

Στό ίδιο Εργο, σελ. 144. Κο53 Ι,ΥΧΕΣΙ&ΥΓΒ : «ΚΘΙΟΓΠΪ ΚενοΙιιϋοιι».

218

Παρίσι 1937. σελ. 25.

1903, δταν άπορίφθηκε μέ 288 ψήφους, κατά 11. Ό Μπέμπελ •καί ό Καούτσκι, ειδικά ό Μπέμπελ, καθοδήγησαν δραστήρια τήν πάλη ένάντια στόν ΜπερνοτάΙν. "Αν καί οί ίδιοι γλιστρούσαν βαθμιαία πρός μιά κεντρώα θέση, ό Μπέμπελ καί ό Καούτσκι δέν ήταν ωστόσο έτοιμοι νά δεχθούν τήν δλοκληρωτική συνθηκολόγηση τοϋ σοσιαλισμού, στήν όποια συνοψιζόταν τό πρόγραμμα τοϋ Μπερνστάϊν. Ό Καούτσκι καταδίκασε τόν άναβεωρητισμό τοΰ Μπερνστάϊν σάν «έγκατάλειψη τών θεμελιακών άρχών καί τής θεωρίας τοϋ έπιστημονικού σοσιαλισμού». Καί ή πάλη διεξήχθηκε ακριβώς πάνω σ' αύτή τή βάση. Ξεχωριστό ρόλο στόν άγώνα αύτό ένάντια στόν Μπερνστάϊν Επαιξε ή νεαρή ήγέτιδα τής άριστεράς πτέρυγας στή Γερμανία. Ρόζα Λούξεμπουργκ (1870— 1919). Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ γεννήθηκε στήν Πολωνία καί άπό τό 1883 δούλεψε δραστήρια στό εκεί σοσιαλιστικό κόμμα. "Υστερα άπό τό 1897 έστρεψε τήν προσοχή της Ιδιαίτερα πρός τό Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ έλεγε, δτι ή θεωρία τοϋ Μπερνστάϊν σήμαινε «νά εγκαταλειφθεί ό σοσιαλιστικός μετασχηματισμός — τελικός σκοπός τής σοσιαλδημοκρατίας — καί νά μετατραπούν οί κοινωνικές μεταρυθμίσεις άπό μέθοδες τής ταξικής πάλης σέ σκοπό της . . . Αύτό «ιού άμφισβητεϊ ό Μπερνστάϊν δέν είναι ή ταχύτητα τής άνάπτυξη; τής καπιταλιστικής κοινωνίας, άλλά αύτή ή ίδια ή άνάπτυξη καί κατά συνέπεια ή Ιδια ή δυνατότητα περάσματος στό σοσιαλισμό» Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ έδοσε μιά ρωμαλέα άπάντίηση στή θεωρία τοΰ Μπερνστάϊν άποδείχνοντας τό όλοκληρωτικά άσυμβίβαστο τοΰ όπορτουνισμοΰ μέ τό μαρξισμό. Ό άναθεωρητισμός τοΰ Μπερνστάϊν έφθασε στό άπόγειά του στό Συνέδριο της Αρεστής, στά 1903, σάν άμεσο άποτέλεσμα τοΥν σοβαρών έπιτυχιών τοΰ Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στίς έκλογές έκείνης τής χρονιάς. «Σέ σύγκριση μέ τό 1898 ο! ψήφοι πού δόθηκαν σ' αύτό αύξήθηκαν άπό 2 100 000 σέ 3 000 000, τό ποοοστό τού συνολικού άριθμοΰ τών ψήφων πού πάρθηκαν αύξήθηκε άπό 18,4% στά 24%, καί ό ά'ριθμός τών έδρών στή Βουλή έφτασε άπό τίς 32 στίς 55» 2. Μέ βάση τήν αυξημένη αύτή δύναμη ή δεξιά πτέρυγα θεώρησε δτι έφθασε ό καιρός νά έπιμείνει γιά συμμετοχή στήν κυβέρνηση σύμφωνα μέ τό παράδειγμα τοΰ Μιλλεράν, τή φορά δμως αύτή μέ σκοπό νά Εξασφαλίσει τή θέση τοΰ άντιπροέδρου

' Στό ϊίΐιο σελ. 3, 8. ' Ι

Ι.ΜΙΖ : «ΤΙΙΡ ΚΊ50

;ιιΐ(Ι

Ρ.ΊΙΙ

οί

219

ΙΙΙΟ

χοίοηίΐ ΙπΙοπΐίΐΙίοη;ιΙ», σελ.

54

τοϋ ΡάΤχσταγκ. Ό Φόλμαρ καί μεγάλο μέρος της κοινοβουλευτικής όμάδας τοϋ κόμματος υποστήριζαν αυτήν τήν αίτηση τοΰ Μπερνστάϊν. Στίς τοτινές συνθήκες αυτή ή Ενέργεια θά Εφερνε τό κόμμα σέ κατάσταση νά συνεργάζεται μέ τήν Αστική τάξη καί τήν κυβέρνησή της, πράγμα πού θέλανε καί οί άναθεωρητές. Γι αύτό τό Συνέδριο άπέριψε μέ συντριφτική πλειοψηφία τίς προτάσεις τοϋ Μπερνστάϊν %αι με άττίχροοή του καταδίκασε κατηγορηματικά τη συμμετοχή τή; έργατικής τάξη; στίς καπιταλιστικές κυβερνήσεις. Ό Καούτσκι μισοαναγνώρισε κατά τίς συζητήσεις πώς Εκανε λάθος στό Συνέδριο τής Διεθνοΰς, τό 1900, πού μεταχειρίσθηκε μέ Επιείκεια τήν προδοσία τοΰ Μιλλεράν. Ό Μπερνστάϊν καί οί όπαδοί του Αν καί ήττημένοι στό συνέδριο συμμάχησαν μέ τήν όπορτουνιατική ήγεσία τών συνδικάτων. Ή Ενωση τών δύο αυτών τάσεων θά Εχει. σύντομα καταστροφικές συνέπειες γιά τό γερμανικό κόμμα καί γιά όλόκληρη τή Διεθνή.

Ή διε&νής πάλη ένάντια στόν όναδεωρητισμό Ή πάλη άνάμεσα στούς οπαδούς καί τούς άντίπαλους τοϋ Αναθεωρητισμοϋ τοΰ Μπερνστάϊν έπεχτάθηκε γοργά σ ' ' 8λη τήν Διεθνή καί δλα τά σπουδαία κόμματα μπλέχτηκαν κυριολεχτικά σ' αύτήν, σέ μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Μέ ξεχωριστή όξύτητα μπήκε τό πρόβλημα τή; συμμετοχή; τών σοσιαλιστών στίς καπιταλιστικέ; κυβερνήσει;. Άσφαλώ; οί εύρωπαϊοι Εργοδότες βλέποντα; τήν άνάπτυξη τοΰ σοσιαλιστικοΰ κινήματος κατάλαβαν πώς Ενα ισχυρό μέσο γιά νά τό υπονομεύσουν καί νά τό έξασθενίσουν ήταν τό τράβηγμα τών ηγετών του σέ κυβερνήσεις, δπου μπορούσαν νά τούς έλέγχουν καί νά τούς διαφθείρουν. 'Από τήν άποψη αύτή ό Μιλλεράν δέν ήταν παρά ό πρώτος άπό όλόκληρη σειρά προδοτών. Δέν ύπάρχει άμφιβολία πώς πίσω άπό τήν προσπάθεια τοϋ Μπερνστάϊν νά συνδέσει στενά τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κίνημα μέ τήν κυβέρνηση τοΰ Κάιζερ, βρίσκονταν οί έργοδότες. Σ' αύτήν άκριβώς τήν περίοδο, 1905 — 1906, ό Επιφανής άρχηγός τοΰ άγγλικοΰ Εργατικού κινήματος καί πρώην μέλος τής σοσιαλδημοκρατικής "Ομοσπονδίας τής "Αγγλίας Τζών Μπέρνς μπήκε στήν κυβέρνηση τοΰ Χένρυ Καμπέλ-Μπάννερμαν, καί ό Α. Μπριάν καί Ρενέ Βιβιανί γάλλοι σοσιαλιστές, πήραν μέρος στήν κυβέρνηση Σεριάν καί Κλεμανσώ. Οί τρεις αύτοί άποστάτες 220

•εξυπηρέτησαν πιστά τους Εργοδότες, έξαπατώντας τούς έργάτες. Ό Μπριάν καί ό Βιβιανί έγιναν τελικά προωθυπουργοί τής Γαλλίας. "Υστερα άπό λίγο καιρό τούς άκολούθησαν στίς καπιταλιστικές κυβερνήσεις πολλοί άλλοι ήγέτες τής δεξιάς, προδότες τής Εργατικής τάξης. Ή πάλη Ενάντια στόν μπερνσταϊνισμό στό διεθνές πεδίο διεξήχθηκε άπό τήν πλατιά άριστερή πτέρυγα, πού περιλάβαινε καί πολλούς άνθρώπους μέ κεντρώο προσανατολισμό. Στήν πάλη αύτή πήραν μέρος στίς διάφορες χώρες, ιδιαίτερα οί παρακάτω Εξέχουσες προσωπικότητες : στή Γερμανία — οί Μπέμπελ, Καούτσκι καί Λούξεμπουργκ Ενάντια στούς Μπερνστάϊν, Λέγκιν καί Φόλμαρ. Στή Γαλλία — ό Γκέντ ένάντια στό Ζωρές. Στή Ρωσία — οί Πλεχάνωφ καί Λένιν Ενάντια στό Μάρτωφ. Στήν Α γ γ λ ί α — ό Χάΐντμαν Ενάντια στό Χέντερσον καί Μάκντόναλντ. Στίς Ενωμένες Πολιτείες — οί Ντέ Λεόν, Χίλκουΐτ καί Ντέμπς Ενάντια στούς Μπέργκερ, Ούντερμαν καί Κόμπερς. Ή πάλη διεξήχθηκε καί σ ' δλες τίς άλ),ες χώρες, δπου ύπήρχαν πιό σοβαρά σοσιαλιστικά •καί συνδικαλιστικά κινήματα. Μιά άπό τίς μεγαλύτε(}ες άδυναμίες τής άριστεράς σ' αύτήν τήν Αποφασιστική πάλη ήταν τό δτι είχε μετατρέψει τήν Ενότητα τού κόμματος σέ φετίχ χοιοίς νά καταλαβαίνει πως ή Ενότητα μέ τού; μπερνσταϊνικούς ήταν μάλλον πηγή άδυναμίας παρά ί ύ ν α ι ι η ; γιά τά σοσιαλιστικά κόμματα. Ό Λένιν ήταν ό πρώτος πού κατάλαβε αυτόν τόν κίνδυνο. Στή διάρκεια άκριβώς αύτή; τ ή ; πάλη; στά 1903 Εγινε ή διάσπαση άνάμεσα στού; ρώσους μπολσεβίκους καί μενσεβίκους. Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ προαισθάνθηκε •κι αύτή αύτόν τόν κίνδυνο καί στό συνέδριο τοΰ γερμανικού κόμματος στή Δρέσδη πρότεινε νά διαγραφούν δλοι Εκείνοι πού είχαν ψηφίσει ύπέρ τής πρότασης τοΰ Μπερνστάϊν, άλλά ό Μπέμπελ καί ό Καούτσκι δέν τήν ύποστήριξαν. Ό Πλεχάνωφ πού τότε ήταν άκόμα μαρξιστής, τάχθηκε καί αύτός ύπέρ τής διαγραφής τοΰ Μπερνστάϊν Γενικά ή δεξιά πτέρυγα, Ιδιαίτερα -στά πιό σημαντικά κόμματα — τής Γερμανίας καί τής Αύστρίας — προσπάθησε νά άποφύ•γει τή διάσπαση. Τά δεξιά στοιχεία Εφθασαν μάλιστα ώς τό σημείο νά ψηφίζουν άκόμα καί άποφάσεις δπου καταδικαζόταν ή ή στάση τους, προσπαθώντας μέ μέθοδες χωρίς άρχές, νά άποφύγουν άμεση σύγκρουση μέ τήν πανίσχυρη άριστερά. "Ηθελαν νά παραμείνουν μέ κάθε θυσία μέσα στά μαζικά κόμματα. Στίς 1

«Κομμουνιστική Διεθνή;» τή; 1 τοΰ Φλεβάρη 1932.

221

Ενωμένες Πολιτείες δημιουργήθηκε στά 1901 τό σοσιαλιστικό κόμμα μέ Επικεφαλής τους Ντέμπς, Χίλκουΐτ καί Μπέργκερ ΰστερα άπό τή διάσπαση μέ τό σεχταριστικό έργατικό σοσιαλιστικό κόμμα, πού ήγέτης του ήταν ό Ντε Λεόν. Άλλά ή άριστερά στό σοσιαλιστικό Κόμμα δέν ήταν άκόμα άρκετά ώριμη γιά νά μπορέσει νά ταχθεί σταθερά ένάντια στούς θορυβώδεις μπερνσταίνικούς, πού κυριότερος Εκπρόσωπος τους ήταν ό Βίκτωρ Μπέργκερ.

Ό λενχός σωβινισμός ατό άμεριχάνιχο Σοσιαλιστικό

Κόμμα

Μιά άπό τίς πιό σοβαρές μορφές όπορτουνισμοΰ στή 2η Διεθνή ήταν ό λευκός σοβινισμός άπέναντι στό νέγρικο πληθυσμό πού διαδόθηκε στό άβερικάνικο Σοσιαλιστικό Κόμμα. Πολλές δεκαετίες μετά τήν άπελευθέρωσή τους άπό τή δουλεία ΰστερα άπό τόν Εμφύλιο πόλεμο τοΰ 1861 — 1865, οί μάζες τών νέγρων δοκίμασαν τίς πιό βάρβαρες διώξεις. Δέν είχαν δικαίωμα στή μόρφωση, δικαίωμα νά δουλεύουν στή βιομηχανία, δικαίωμα νά ψηφίζουν σάν πολίτες τής χώρας, νά ύπηρετοΰν στίς ένοπλες δυνάμεις, δέν είχαν τά συνηθισμένα δικαιώματα τών ταξιδιωτών στά ξενοδοχεία, στά τραίνα κλπ. Κάθε σχεδόν βδομάδα ή άνθρωπότητα συγκλονιζόταν άπό ειδήσεις.. . γιά περιπτώσεις βάρβαρου λιντσαρίσματος τών νέγρων, πού τούς σκότωναν στό ξύλο, τούς τουφέκιζαν, τούς κρεμούσαν ή τούς έκαιγαν ζωντανούς. Τό Σοσιαλιστικό δμως Κόμμα άγνοοΰσε μέ μεγάλη άταραξία αύτή τή φοβερή κατάσταση. Δέ ζητούσε τήν κατάργηση τοΰ λιντσαρίσματος καί τής φυλετικής διάκρισης. Σχολιάζοντας αυτόν τόν Εγκληματικό λήθαργο ή Κίπνις λέγει: «Δέν ύπάρχει καμιά άπόδειξη, δτι τό κόμμα άντιτάχθηκε κάποτε γιά μιά στιγμή στή φυλετική διάκριση σέ βάρος τών νέγρων στήν περίοδο 1911 — 1912» (περίοδος μέ Την όποία άσχολείται στή μελέτη της) Πραγματικά ό κομματικός τύπος ήταν γεμάτος άπό σωβινισηκές συκοφαντίες Ενάντια στούς νέγρους. Άνάμεσα στούς πιό γνωστούς πού έπαιρναν μέρος σ' αυτήν τήν συκοφαντική Εκστρατεία βρίσκονταν διακεκριμένοι μπερνσταϊνικοί, δπως οί Μπέργκερ καί Οΰντερμαν. Τό κόμμα προσπάθησε νά δόσει μιά θεωρητική αιτιολόγηση τής άδιαφορίας του γιά τήν τραγική κατάσταση τών νέγρων, δηλώνοντας 1 "Ηρα Κίπνις «Τό Αμερικάνικο σοσιαλιστικό κίνημα», 1897 — 1912)», Νέα "Υόρκη, 1952. σελ. 133.

222

Επανειλημμένα πώς οντάς κόμμα όλόκληρης τής έργατικής τάξης δέν μπορούσε νά διατυπώνει ειδικές διεκδικήσεις γιά όρισμενες όμάδες τοΰ πληθυσμού. Ή μόνη παρηγοριά πού έδινε τό κόμμα στούς άξιολύπητους, έκμεταλλευόμενους καί ώμά καταπιεζόμενους νέγρους, ήταν πώς μία καλή μέρα θά έγκαθιδρυθεΐ ό σοσιαλισμός καί τότε αύτοί θά άπελευθερωθοϋν. Στά 1903, πρίν άπό τό Συνέδριο τοΰ "Αμστερνταμ, τό διεθνές σοσιαλιστικό Γραφείο άγαναχτισμένο άπό τίς τρομαχτικές διηγήσεις γιά διώξεις ένάντια στούς νέγρους στίς Ενωμένες Πολιτείες έστειλε ένα γράμμα στό Αμερικανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, μέ τό όποιο ζητσΰσε διευκρινίσεις σχετικά μέ τή στάση του Απέναντι στό πρόβλημα τοΰ λιντσαρίσματος. Τό γράμμα αύτό έδοσε άφορμή στήν έξής άναίσχυντη σωβινιστική άπάντηση: «Τό Σοσιαλιστικό Κόμμα υπογραμμίζει τό γεγονός, δτι μονάχα ή κατάργηση τοΰ καπιταλιστικού συστήματος καί ή άντικατάστασή του άπό τό σοσιαλιστικό σύστημα μπορεί νά έξασφαλίσει τίς συνθήκες δπου οί πάσχοντες άπό βουλιμία, οί κλεπτομανείς, οί σεξουαλικά διαστραμμένοι καί δλοι οί άλλοι Εκφυλισμένοι, μερικές φορές άποκρουστικοί καί άξιοι λυντσαρίσματος, θά πάψουν πιά νά γενιούνται ή νά δημιουργούνται» Αύτή ή άναίσχυντη δικαιολογία τοΰ λυντσαρίσματος δέν άγανάχτησε, δπως φαίνεται τό ΔΣΓ γιατί δέν ξανακούστηκε τίποτε γι* αύτό τό ζήτημα.

Ή

νίκη τής άριοχεράς

ατό Συνέδριο

τον

"Αμστερνταμ

"Ενα πολύ σοβαρό πρόβλημα μέ τό όποιο χρειάστηκε νά άσχοληθεί τό Συνέδριο τού "Αμστερνταμ ήταν ό ρωσοϊαπωνικός πόλεμος πού τότε άκριβώς είχε άρχίσει. Ή τ α ν ό πρώτος πόλεμος μεγάλων διαστάσεων στήν Εποχή τού ιμπεριαλισμού. Τά δυό άμεσα Ενδιαφερόμενα σοσιαλιστικά κόμματα — τό ρωσικό καί τό γιαπωνέζικο — πήραν σωστή έπαναστατική θέση καί άντιτάχθηκαν άποφασιστικά στόν πόλεμο. Ή πιό συγκινητική στιγμή τοΰ Συνεδρίου ήταν δταν ό ρώσος άντιπρόσωπος ΙΙλεχάνωφ έσφιξε θερμά τό χέρι τοΰ ιάπωνα άνιιπροσώπου Σέν Καταγιάμα καί δταν καί οί δυό τους δήλωσαν, δτι τά κόμματά τους θά είναι Ενωμένα στήν πάλη κατά τοΰ πολέμου "Ομως, δπως συνήθως, τό σχέδιο άπόφασης σχετικά μέ τή γενική άπεργία σέ περίπτωση πολέμου άπο1 4

-τι> Ιδιο εργο σελ. 132. Κο!)<τ1 ΗυηΙετ: «δοφΙϊίΙ^αΙΜοΓΚ», Νέα Υόρκη. 1908, σελ. 318.

223

ρίφθηκε άπό τό συνέδριο. ΟΙ γενικέ; άπεργίες πού είχατ γίνει λίγο καιρό πρίν στό Βέλγιο στά 1902, στή Σουηδία στά 1902 καί στήν "Ολλανδία στά 1903, έβαλαν μέ όξύτητα αύτό τό πρόβλημα γιά δλη τή Διεθνή. Τό Συνέδριο τοΰ "Αμστερνταμ συγκέντρωσε τήν προσοχή του στό φλέγον ζήτημα τοΰ μπερνσταΐνισμοΰ. Οί σφοδρέ; συζητήσεις γύρω άπ' αύτό τό πρόβλημα άπασχόλησαν τό μεγαλύτερο μέρος τών συνεδριάσεων. Τήν πάλη τήν καθοδηγούσε τό γερμανικό κόμμα. "Οπω; λέγει ό ί β Π ζ «αύτό Εμφανίστηκε στό Συνέδριο τοΰ "Αμστερνταμ σάν φύλακας τοΰ μαρξισμοΰ ένάνιια στόν άναθεωρητισμό» Επικεφαλής τή; πάλη; ενάντια στόν άναθεωρητισμό βρίσκονταν ό Μπέμπελ, ό Καούτσκι, ό Πλεχάνοφ, ό Λένιν, ή Λούξεμπουργκ, ό Γκέντ καί ό Ντέ Λεόν. Ό Ζωρές, βοηθούμενο; άπό τούς Βαντερβέλντε, Άουερ καί άλλους καθοδηγούσε τόν άγώνα τής δεξιά;. Ή τελική μάχη δόθηκε γύρω άπό τήν υιοθέτηση μιάς άπόφασης πού σέ γενικές γραμμές έπαναλάβαινε τήν άπόφαση πού •ψηφίστηκε στό συνέδριο τοΰ Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος πού είχε συνέλθει στή Δρέσδη, τό 1903, γιά τό πρόβλημα αύτό καί πού τήν είχαν παρουσιάσει οί όπαδοί τοΰ Γκέντ. Ή άπόφαση αύτή καταδίκαζε μέ δριμύτητα τόν άναθεωρητισμό καί τή συμμετοχή τών σοσιαλδημοκρατών στίς άστικές κυβερνήσεις καί ένέκρινε άποφασιστικά τήν πολιτική τής ταξικής πάλης. Ή όμάδα τοΰ Ζωρές θά ήταν ευχαριστημένη άν υιοθετούνταν καί πάλι «ή άπόφαση καουτσούκ· τού Καούτσκι τού 1900. Ό "Αντλερ καί ό Βάντερβέλντε έσπευσαν σέ βοήθεια τών άναθεωρητών μέ μιά άπόφαση έπιτήδεια σκαρωμένη, πού έπαιζε μέ τίς φράσεις γιά ταξική πάλη, άλλά πού πραγματικά δέν καταδίκαζε τόν άναθεωρητισμό σάν τέτιο. Ό Ντέ Λεόν παρουσίασε κι αυτός Ινα σχέδιο άπόφασης, δπου άπόριπτε όλοκληρωτικά τήν άπόφαση πού ύποστήριξε ό Καούτσκι πρίν άπό τέσσερα χρόνια. Στήν ψηφοφορία τό σχέδιο άπόφασης τοΰ Ντέ Λεόν πήρε τή δική του μονάχα ψήφο, ένώ τό σχέδιο άπόφασης τοΰ Α(11ΟΓ Βάντερβέλντε παρ* όλίγο νά έγκρινόταν. Τό άποτέλεσμα τής ψηφοφορίας ήταν 21 μέ 21, άλλά σύμφωνα μέ τόν κανονισμό τό σχέδιο άπόφασης δέν υιοθετήθηκε. Ή άπόφαση Δρέσδης — "Αμστερνταμ είχε παρθεί μέ 25 ψήφους κατά 5, γιατί 6 κόμματα, πού είχαν δικαίωμα σέ 12 ψήφους άπέσχον άπό τήν ψηφοφορία.

1

1 ί,οηζ : «ΤΙιο Ρί$ο αη<1 ΡβΙΙ οί ίΐτβ $εοοη<1 Ιπίετπβΐίοπβίβ,σελ. 54.

224

01 χώρες πού ψήφισαν κατά ήταν: Αύστραλία — δύο ψήφοι, "Αγγλία — 1, Γαλλία—1, Νορβηγία—1. 01 χώρες πού άπέσχον ήταν : "Αργεντινή 2 ψήφοι, Βέλγιο — 2, Δανία —: 2, "Ολλανδία—2, Ελβετία — 2, καί Σουηδία—2. Τό κείμενο τής Απόφασης λέγει:

* Απόφαση

Ιρέοδης

—Άμστερνταμ

«Τό Συνέδριο Απορρίπτει μέ τόν πιό Αποφασιστικό τρόπο τίς προσπάθειες τών άναθεωρητών, πού Επιδιώκουν νά τροποποιήσουν τή δοκιμασμένη καί νικηφόρα μας πολιτική, πού στηρίζεται στήν ταξική πάλη, καί νά άντικαταστήσουν τόν άγώνα γιά τήν κατάχτηση τής πολιτικής έξουσίας μέσω τής μεθόδου τής άδιάκοπης Επίθεσης κατά της άστιχής τάξης, μέ μιά πολιτική βασισμένη σέ παραχωρήσεις άπέναντι στό καθιερωμένο κοινωνικό σύστημα. Συνέπεια μιας τέτιας Αναθεωρητικής ταχτικής θά ήταν ή μετατροπή ένός κόμματος, πού παλαίβει γιά Ενα δσο τό δυνατό πιό γρήγορο μετασχηματισμό τής άστικής κοινωνίας σέ σοσιαλιστική κοινωνία, κατ3 άκολουθία ένός Επαναστατικού κόμματος στήν καλύτερη σημασία τής λέξης, σέ Ενα κόμμα πού ικανοποιείται μέ τή μεταρύθμιση τής άστικής κοινωνίας. Γι' αύτό τό λόγο τό συνέδριο, πεισμένο, σέ άντίθεση μέ τίς άναθεωρητικές τάσεις, δτι οί ταξικές άντιθέσεις, μακρυά άπό τού νά Αμβλύνονται, δυναμώνουν καί όξύνονται άδιάκοπα, δηλώνει : 1. "Οτι στίς πολιτικές καί οικονομικές συνθήκες τής καπιταλιστικής παραγωγής, τό κόμμα άρνεΐται κάθε είδους εύθύνη καί κατά συνέπεια δέ θά υποστηρίξει, σέ καμιά περίπτωση, όποιοδήποτε μέτρο πού Αποβλέπει στό νά διατηρήσει στήν Εξουσία τήν κυρίαρχη τάξη.

2. Ή σοσιαλδημοκρατία δΕν μπορεί νά τείνει πρός συμμετοχή στήν κυβέρνηση στήν άστική κοινωνία καί ή άπόφαση αύτή είναι σύμφωνη μέ τήν άπόφαση Καούτσκι πού πάρθηκε στό διεθνές Συνέδριο τού Παρισιού, στά 1900. Τό Συνέδριο άπορίπτει ταυτόχρονα κάθε προσπάθεια άμβλυνσης τών συνεχώς αύξανόμενων ταξικών άντιθέσεων μέ σκοπό νά Επιτευχθεί συμφωνία μέ τά άστικά κόμματα.

15-880

225

Τό Σι>νέδριο είναι πεισμένο, δτι οί σοσιαλιστικές κοινοβουλευτικές όμάδες θά χρησιμοποιήσουν τή δύναμη πού έχουν, δύναμη πού μεγάλωσε ΰστερα άπό τήν αύξηση τοΰ άριθμού τών μελών τους καί τοΰ άριθμοϋ ιών έκλογέων πού τά υποστηρίζουν, γιά νά δυναμώσουν τήν προώθηση τοΰ τελικού σκοπού, τού σοσιαλισμού καί νά υπερασπίσουν μέ τόν πιό άποφασιστικό τρόπο, σύμφωνα μέ τό πρόγραμμά μας, τά συμφέροντα τής έργατικής τάξης, τήν διεύρυνση καί τή σταθεροποίηση τών πολιτικών Ελευθεριών, μέ σκοπό νά Επιτύχουν ίσα δικαιώματα γιά δλους. "Οτι θά διεξαγάγουν άποφασκττικόιτερα άπό κάθε άλλη φορά τήν πάλη ενάντια στό μιλιταρισμό, Ενάντια στήν άποικιοκρατική καί Ιμπεριαλιστική πολιτική, Ενάντια στήν κάθε είδους άδικία, καταπίεση καί έκμετάλλευση. Καί, τέλος, δτι θά καταβάλουν δραστήριες προσπάθειες γιά νά βελτιώσουν τήν κοινωνική νομοθεσία καί γιά νά πραγματοποιήσουν τήν πολιτική καί Εκπολιτιστική άποστολή τής έργατικής τάξης» Οί ένωμένες δυνάμεις τής άριστεράς καί τού κέντρου σημείωσαν νίκη στό συνέδριο, άλλά ήταν φανερό, δτι ή δεξιά πτέρυγα δέν είχε ήττηθεϊ όριστικά. Ή δύναμη τών άναθεωρητών φάνηκε πλέρια μέ τήν εύκαιρία τής ψήφισης τού αισχρού δεξιού σχεδίου άπόφασης "Αντλερ—Βανχερβέλντε πού παρ* όλίγο νά υιοθετηθεί. Ό μεγάλος άριθμός άποχών κατά τήν ψήφιση τής κύριας άπόφασης ήταν μιά Εκδήλωση τής δύναμης τών άπορτουνιστών. Ί Ι διτθνής έμελλε νά έχει άκόμα πολλές σκοτούρες μέ τούς μπερνσυαϊνικούς άναθεωρητές ώς τή στιγμή τον χαμού της.

' Ι)3ΠΪΘΙ ΌΟ ΊΟΟΗ : «ΡΙΫΧΙΙΙΙΡΙΙΙ^

Υόρκη. 1906, σελ. 152 — 153.

ο! ίΛβ Απκίοπίαιη

ΟΟΗΟΤΑ$»,

Νέα

ΚΒΦΛ Λ Λ 1Ο » Ο ΛΕΝΙΝ

: ΤΟ ΚΟΜΜΑ

ΝΕΟΥ

ΤΥΠΟΥ

^ τίς άρχές τοϋ 20οΰ αιώνα ή ιστορική άνάπτυξη της 2ης Διεθνούς παρεξέκλινε τελείως άπό τό μαρξισμό, καί πήρε τό δρόμο τοϋ δεξιού όπορτουνισμού. Τά πιό μεγάλα κόμματα τής Διεθνούς Επεφταν δλο καί περισσότερο θύματα τών μικροαστικών •ύταπατών, πού γεννούσε ή »ευημερία» τής περιόδου άνόδου τοΰ Ιμπεριαλισμού. Πραγματικά ή δεξιά πτέρϋγα είχε ήττηθεϊ στό Συνέδριο τού "Αμστερνταμ, στά 1904, καί στά κατοπινά λίγα χρόνια θά δοκίμαζε πολλές άκόμα ήττες, ιδιαίτερα στό γερμανικό κόμμα, πού λίγο άργότερα Εγινε τό προπύργιο τοΰ άναθεωρητιομοΰ. Παρ' δλα αύτά ή δεξιά γίνονταν βαθμιαία δλο καί πιό ισχυρή καί μέ τό άναθεωρητικό της πρόγραμμα, δυνάμωνε δλο καί περισσότερο τίς θέσεις της στήν ήγεσία τών διάφορων σοσιαλιστικών κομμάτων. Έχτός άπ' αύτό ή ταλαντευόμενη κεντρώα όμάδα πού δυνάμωνε, άποδειχνόταν δλο καί πιό άνίκανη ν' άνθέξει στήν έπίθεση της δεξιάς καί έκδήλωνε βαθμιαία τήν τάση νά υποκύψει μπροστά της. "Οσο γιά τήν άδύνατη άριστερή πτέρυγα, στό μεγαλύτερο μέρος τής Ευρώπης ήταν συγκεχυμένη, άνώριμη καί πέρα γιά πέρα άδύναμη νά Εμποδίσει τό προτσές πολιτικού Εκφυλισμού, πού άγκάλιαζε σιγά-σιγά τή Διεθνή. "Ωστόσο Ενάντια στόν Αποπνιχτικό άναθεωρητισμό τής 2ης Λιεθνοϋς άναπτύχθηκε μιά ισχυρή Αντιπολίτευση άπό τά Αριστερά, πού στά 1904 πήρε συγκεκριμένη μορφή. Τό κέντρο της βρισκόταν στή Ρωσία, χώρα καθυστερημένη οικονομικά, πού ώς τότε είχε παίξει μονάχα Εναν Ασήμαντο ρόλο στή Διεθνή. "Αρχηγός της Αντιπολίτευσης ήταν ό Λένιν, πού τήν Εποχή Εκείνη ήταν γενικά λίγο γνωστός στούς διεθνείς Εργατικούς κύκλους. Τό Εργατικό σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα τής Ρωσίας μπορούσε νΑ Επιβληθεί καί πραγματικά Επιβλήθηκε σάν ήγετική μαρξιστική Αντιαναθεωρητική δύναμη στή 2η Διεθνή. Αύτό όφειλόταν κυρίως στό γεγονός 227

δτι Ενώ στίς δυτικές καπιταλιστικές χώρες ή σοσιαλιστική έπανάσταση διαγραφόταν σάν κάτι άόρκπο καί μακρινό, στή Ρωσία, έπειδή Επρεπε νά Ακολουθήσει άπό κοντά τήν έπικείμενη άστική έπανάσταση, χτυποΰσε άνυπόμονα τήν πόρτα καί τραβούσε τήν προσοχή τών άνθρώπων. Τό νέο έππναστατικό πρόγραμμα, πού Επεξεργάστηκε κυρίως δ Λένιν, ήταν ό μπολσιβικισμός ή δπο>ς Εγινε γναχπός άργότερα ό μαρξισμός-λενινισ|ΐός. «'Ο Λενινισμός — λέγει δ Στάλιν — είναι ό μαρξισμός τής Εποχής τοΰ Ιμπεριαλισμού καί τών προλεταριακών Επαναστάσεων»1. Ό μαρξισμός-λενινισμός ήταν προϊόν της άνάπτυξης τοΰ παγκόσμιου Ιμπεριαλισμού καί τής ρωσικής Επανάστασης. Ή τ α ν φυσικό νά Εμφανισθεί στή Ρωσία, δπου οί άντιθέσεις τοΰ Ιμπεριαλισμού ήταν οί πιό όξεΐες καί δπου ώρίμαξαν γρήγορα οί προϋποθέσεις γιά τήν προλεταριακή Επανάσταση. Ή μεγάλη άξία τοΰ Λένιν βρίσκεται στό δτι, μέ τό ύπέροχο μυαλό -του καί τό θαρραλέο έπαναστατικό του πνεΰμα, μπόρεσε νά γενικεύσει θεωρητικά τίς θεμελιακές οίκονομικές καί πολιτικές τάσεις τής Ιμπεριαλιστικής περιόδου καί νά στηρίξει πάνω σ' αύτές τήν Επαναστατική του δράση, πού στέφθηκε μέ Επιτυχία.

Ό Λένιν χαί ή δβάοη τον Ό Λένιν (1870 — 1924) γεννήθηκε στίς 22 (10) τοΰ Απρίλη 1870 στό Σιμπίρσκ τής Ρωσίας. Ό πατέρας του, γιός άγρότη, Εγινε κατοπινά καθηγητής. Ή μάνα του έπίσης ήταν ταπεινής καταγωγής. Τόν μεγαλύτερο άδερφό του, τόν Αλέξανδρο, Εναν άπό τούς πιό δραστήριους όργανωτές τής τρομοκρατικής όργάνωσης «Ναρόντναγια Βόλια» (Λαϊκή Θέληση) τόν κρέμασε ή τσαρική κυβέρνηση στά 1887. Τήν ίδια χρονιά ό Λένιν μπήκε στό Πανεπιστήμιο τοϋ Καζάν, γιατί τά πανεπιστήμια τής Πετρούπολης καί τής Μόσχας τοΰ ήταν κλειστά έπειδή ήταν ώελφός Επαναστάτη, πού Εκτελέστηκε. Ό Λένιν άρχισε άμέσως νά Αναπτύσσει ζωηρή δράση στή φοιτητικό Επαναστατικό κίνημα καί διαγράφτηκε Ενα μήνα ΰστερα άπό τήν Εγγραφή του στό Πανεπιστήμιο. Τελικά δμως κατόρθωσε, χάρη Ιδιαίτερα στήν άτομική μελέτη, νά πάρει τό πτυχίο της νομικής, στήν Πετρούπολη, άλλά δέν άσκησε ποτέ 1

I. Β. Στάλιν, «Ζητήματα λενινισμοΰ».

228

τό δικηγορικό Επάγγελμα. Ό Λένιν πήρε δραστήρια μέρος στό επαναστατικό έργατικό κίνημα κα γι' αύτό Εξορίσθηκε στή Σιβηρία γιά τρία χρόνια. "Από τότε, μέ Εξαίρεση μιά μικρή περίοδο στή διάρκεια της επανάστασης τοΰ 1905, ό Λένιν έζησε στό Εξωτερικό ώς τίς αρχές τοΰ 1917. "Οπως ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς Ετσι καί ό Λένιν ήταν άνθρωπος τόσο της θεωρίας δσο καί τής δράσης. "Οχι μόνο άναστύλωσε τίς κυριότερες θεωρίες τοΰ Μάρξ, πού οί άναθεωρητές πίστευαν πώς τίς είχαν θάψει γιά καλά καί γιά πάντα, άλλά άνάπτυξε τό μαρξισμό, Ετσι πού νά περιλάβει τά πολλά προβλήματα 'τής Εποχής τοΰ Ιμπεριαλισμού σ' δλες τίς χώρες. Σ* δλη τή ζωή του ό Λένιν πήρε Ενεργό μέρος στούς άγώνες τών Εργατών. Ή σύνθεση τής τεράστιας θεωρητικής καί πραχτικής δουλιας του ήταν ή νικηφόρα καθοδήγηση άπό μέρος του τών εργατών καί άγροτών στή Μεγάλη Σοσιαλιστική Επανάσταση τού "Οχτώβρή 1917. Ό Λένιν, πού συγκρούστηκε μέ τούς άναθεωρητές σ® δλα τά κύρια σημεία, καταπολέμησε ιδιαίτερα τή βασικά λαθεμένη άνάλυση τού Ιμπεριαλισμού άπΓ αύτούς. Στά φαινόμενα τοΰ ιμπεριαλισμού πού Επαιρναν διαστάσεις, οί άναθεωρητές Εβλεπαν μιά άμβλυνση τών ταξικών άνταγωνισμών, τήν άνάγκη τής συνεργασίας τών τάξεων, τή μετατροπή τοΰ κράτους σέ ουδέτερο όργανισμό άπέναντι στίς τάξεις, τό δυνάμωμα τής σταθερότητας τοΰ καπιταλισμού, τήν άνάπτυξή ένός «δργανωμένου καπιταλισμού» καί, γενικά, τό τέλος τής Εποχής τών Επαναστάσεων καί τήν Εμφάνιση τής δυνατότητας γιά τούς Εργάτες νά προχωρήσουν βαθμιαία καί ειρηνικά πρός τό σοσιαλισμό. Θεωρούσαν ξεπερασμένα τά Εργα τοΰ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς ύποστηρίζοντας πώς αύτά Εχουν Ισχή μονάχα γιά τό προηγούμενο στάδιο τοΰ καπιταλισμού, πού στηρίζεται στόν Ελεύθερο συναγωνισμό. Ό ΛΕνιν, άπό τήν άλλη μεριά, εΓ6ε στόν ιμπεριαλισμό τήν δξυνση τών ταξικών καί τών Εθνικών άντιθέσεων, τήν άρχή τής παρακμής τού καπιταλισμού, τήν Εναρξη μιάς νέας Εποχής μεγάλων πολέμων καί Επαναστάσεων. Υπεράσπισε τά Εργα τοΰ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς ύποστηρίζοντας, .δτι αύτά ίσχύσυν πέρα γιά πέρα καί γι' αύτήν τήν Εποχή. Ό Λένιν χρησιμοποίησε τά Εργα αύτά σάν βάση δλων τών κατοπινών άναλύσεών του καί δλης τής Επαναστατικής του δράσης» 229

Ή Ιηεξίφγαοία ένός ίπαναατατιχον

πηογράμ/ιητος

Πάνω σ' αύτή τή βάση, στήν πραχτική δράση καί στά πολυάριθμα μεγάλης σημασίας έργα του, ό Λένιν καταπιάστηκε ν* Αποκαταστήσει όλόκληρη τή μαρξιστική θεωρία, πού οί άναθεωρητικές κορυφές τής 2ης Διεθνούς είχαν έγκαιαλείψει πρό πολλοϋ. Ενάντια στήν παραδοχή άπό τούς άναθεωρητές τής άστικής δημοκρατίας καί τοΰ άστικοΰ κράτους ό Λένιν άπόδειξε μέ συντριφηική δύναμη δτι τό καπιταλιστικό κράτος είναι όργανο τής τάξης τών καπιταλιστών, χρησιμοποιούμενο γιά τήν καταπίεση τής έργατικής τάξης καί δτι οί έργάιες γιά νά άπελευθερωθοΰν θά χρειαστεί νά τό καταστρέψουν καί νά οικοδομήσουν Εν· νέο σύστημα. Σέ συνέχεια Απόδειξε θεωρητικά, δπως ε!χεν άποδείξει στήν πράξη ή κομμούνα τοΰ Παρισιοΰ καί άργότερα ή ρωσική Επανάσταση, δτι ή μορφή κοινωνικής όργάνωσης πού οί νικητές έργάτες θά Εγκαθιδρύσουν ΰστερα άπό τήν άνατροπή τοΰ καπιταλισμού δέ θά είναι άλλη παρά ή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου, πού τόσο λαμπρά πρόβλεψαν ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς. Πάνω στό στέρεο βάθρο τών μαρξιστικών άρχών, ό Λένιν άνάπτυξε έπίσης πλατιά τήν Επαναστατική στρατηγική καί ταχτική τού προλεταριάτου στήν περίοδο τού ιμπεριαλισμού καί διαπαιδαγώγησε άμεσα τίς μαρξιστικές δυνάμεις πολλών χωρών. Ανάμεσα στίς θεμελιακές θέσεις καί τά προβλήματα πού έπεξεργάσθηκε ό Λένιν' είναι: ό ήγετικός ρόλος τοΰ προλεταριάτου σ' δλες τίς σύγχρονες Επαναστάσεις, άστικές ή σοσιαλιστικές. Ή συμμαχία άνάμεσα στούς Εργάτες καί τούς άγρότες, ή συμμαχία άνάμεσα στούς Εργάτες τών ιμπεριαλιστικών χωρών καί τούς λαούς τών άποικιακών λαών. Ή ταξική διαφοροποίηση στό χωριό. Τό πρόβλημα τής αύτοδιάθεσης τών καταπιεζόμενων λαών. Ή σύνδεση άνάμεσα στίς άμεσες διεκδικήσεις καί τόν άγώνα γιά τ · σοσιαλισμό. Ό ρόλος τών συνδικάτων καί ή σχέση τους Απέναντι στό κόμμα. Οί άρχές καί ή ταχτική τής προλεταριακής Εξέγερσης. Τό γενικό σχέδιο τής οικοδόμησης τού σοσιαλισμού. Ή δυνατότητα τής προλεταριακής έπανάστασης σέ μιά μονάχα χώρα. Ό μετασχηματισμός τής άστικής Επανάστασης σέ προλεταριακή Επανάσταση καί πολλά άλλα. "Ολα αύτά βρίσκονταν σέ θεμελιακή άντίθεση μέ τήν τοτινή πολιτική τής δεξιάς πτέρυγας, πού καταδίκαζε τήν έργατική τάξη νά σέρνεται στήν ούρά της άστικής τάξης, άπομάκρυνε τήν άγροτιά σάν άντιδραστική μάζα, κρατούσε περιφρονητική στάση στό πρόβλημα τής αύτοδιάθεσης τών 230

Αποικιακών λαών καί τόν άγώνα τους, συγκέντρωνε τήν προσοχή μονάχα στίς άμεσες διεκδικήσεις καί, γενικά, οΓιτε σκεφτόταν κάν τό σοσιαλισμό, καί τόν άγώνα γι* αυτόν. "Ενα άπό τά πιό σοβαρά έργα τοϋ Λένιν ήταν ή Επεξεργασία τής θεωρίας τοϋ κόμματος καί ή δημιουργία τοϋ ίδιου τοΰ κομμουνιστικού κόμματος, πού χωρίς αύτό ^άθε συζήτηση γιά άπελευθέρωση τής έργατικής τάξης καί γιά σοσιαλισμό δέν είναι παρά κούφια φλυαρία. Σέ άντίθεση μέ τίς άστικές άντιλήψεις τής δεξιάς πτέρυγας, πού έξεθείαζε ίνα άμορφο κόμμα, χωρίς άληθινό πρόγραμμα, Ινα κόμμα δπου νά μπαίνουν κάθε είδους όπορτουνιστικά στοιχεία καί νά μήν εχει καμιά πειθαρχία, ό Λένιν οίκοδόμησε τό κόμμα μέ βάση τίς άρχές τοΰ Μάρξ καί τοΰ "Ενγκελς. Μέ άλλα λόγια ό Λένιν δημιούργησε μιά πρωταπορεία τοΰ προλεταριάτου. Τό κόμμα τοΰ Λένιν είναι Ινα κόμμα τών έπαναστατών πού στηρίζεται στήν έργατική τάξη καί τούς συμμάχους της. Ινα κόμμα πού άποτελείται άπό τούς πιό Αποφασιστικούς άγωνιστές καί τά πιό άφοσιωμένα στελέχη τοΰ έργατικοΰ κινήματος, τών διάφορων λαϊκών όργανώσεων, τών συνεταιρισμών κτλ. Τό κόμμα τοΰ Λένιν είναι Ινα κόμμα τής αύτοκριτικής, μέ ισχυρά Αναπτυγμένη μαρξιστική Ιδεολογία, Ινα κόμμα πού σ' δλες τίς συνθήκες — στό πεδίο τοΰ Αγώνα, στίς φάμπρικες, στά χωράφια, στά σχολεία, στά νομοθετικά δργανα — βρίσκεται πραγματικά έπικεφαλής τής έργατικής τάξης καί όλόκληρου τοΰ λαοΰ. Τό Κομμουνιστικό Κόμμα, δπως τό συνέλαβε καί τό δημιούργησε ό μεγάλος Λένιν, είναι ό άνώτατος τύπος πολιτικής όργάνωσης πού δημιούργησε ποτέ ή Ανθρωπότητα, είναι Απαραίτητος δρος γιά τήν πραγματοποίηση τοΰ σοσιαλισμοϋ. Μέ τό μεγαλειώδες πολιτικό καί όργανωτικό του πρόγραμμα, ό Λένιν εβαλε τίς βάσεις τής έπιστήμης τής έπαναστατικής πάλης στήν έποχή τοΰ Ιμπεριαλισμού καί μ' αύτό, τίς θεωρητικές βάσεις γιά τίς κατοπινές έπαναστάσεις τής Ρωσίας, τής Κίνας, τής Τσεχοσλοβακίας, της Πολωνίας, τής Ούγγαρίας, τής Βουλγαρίας, τής Ανατολικής Γερμανίας, τής Ρουμανίας, τής Αλβανίας, της Ινδοκίνας, ιιής Κορέας καί γιά πιολλές Αλλες πού θ* Ακολουθήσουν. Τή στιγμή τής έκρηξης της ρωσικής έπανάστασης τοΰ 1905 ό Λένιν είχε έπεξεργαστεϊ ·τίς περισσότερες θεμελιακές θέσεις τοΰ Επαναστατικού του προγράμματος, τό κυριότερο δπλο ένάντια στόν άναθεωρητισμό, πού δυνάμωνε δλο καί περισσότερο στή 2η Διεθνή.

231

Οί άρχές τής Ανάπτυξης

τοΰ χόμματος

ατή Ρωαία

Ή πρώτη ό ρ γ α ν ω μ έ ν η μαρξιστική δύναμη στή Ρωσία ήταν ή όμάδα «Άπελευθέροιση τής Εργασίας», πού δργάνωσε στά 1883 δ Γ. Β. Πλεχάνοφ μαζί μέ τούς Μάρτοφ, Πάβελ "Αξελροντ, Βέρα Ζασούλιτς χα» Λέο Ντόΐτς. Ό Πλεχάνοφ (1856 — 1918) ήταν προηγούμενα ναρόντνικος, άλλά Εγινε μαρξιστής. "Από τά νεανικά του άκόμα χρόνια ήταν Ινας άπό τούς πιό λαμπρούς μαρξιστές θεωρητικούς σ' δλη τή 2η Διεθνή. Κατοπινά δμως άπομακρύνθηκε άπό τό μαρξισμό καί περνώντας άπό τόν κεντρισμό προσανατολίστηκε πρός τόν άναθεωρητισμό. Φθάνοντας στά 1893 στήν Πετρούπολη, ό Λένιν Εντάχθηκε Ενεργά στίς γραμμές τών μαρξιστών καί όργάνωσε τήν «"Ένωση άγώνα γιά τήν άπελευθέρωση της έργατικής τάξης». Ή όμάδα τοΰ Λένιν πήρε Ενεργό μέρος στό άπεργιακό κίνημα πού δυνάμωνε καί στήν πάλη γιά τό ξεκαθάρισμα τής γραμμής τών ρώσων μαρξιστών, προετοιμάζονιτιας Ετσι τό δρόμο γιά τή θεμελίωση μιάς νέας Εθνικής μαρξιστικής πολιτικής όργάνωσης. "Οπως πρέπει νά γίνεται μέ κάθε μαρξιστικό κόμμα, τό κόμμα στήν τσαρική Ρωσία μεγάλωσε στήν πάλη δχι μονάχα Ενάντια στούς άντιδραστικούς Εργοδότες κ α ί . τσιφλικάδες, άλλά καί Ενάντια στίς διάφορες ξένες πολιτικές τάσεις, πού Εκδηλώθηκαν στίς γραμμές τής Εργατικής τάξης καί τών συμμάχων της. Ό πρώτος Εχθρός στό Ιδεολογικό μέτωπο, τόν όποιο Επρεπε νά νικήσει ήταν ό ναροντνικισμός. Οί ναρόντνικοι άν καί μιλούσαν γιά μιά άόριστη σοσιαλιστική προοπτινή, «νόμιζαν πώς ή κυριότερη Επαναστατική δύναμη δέν είναι ή Εργατική τάξη, μά ή άγροτιά, πώς ή Εξουσία τοϋ τσάρου καί τών τσιφλικάδων μπορεί νά άνατραπεΐ μονάχα μέ τίς ..Εξεγέρσεις" τών άγροτών» Οί ναρόντνικοι μηδένιζαν τή μελλοντική άνάπτυξή τοΰ καπιταλισμού καί τοϋ προλεταριάτου στή Ρωσία. Ό Πλεχάνοφ καί ύστερα ό Λένιν διεξήγαγαν λαμπρή πάλη Ενάντια στούς μικροαστούς ναρόντνικους. "Υπογράμμισαν τή γρήγορη άνάπτυξή τοΰ καπιταλισμοΰ πού παρατηρούνταν στή Ρωσία καί ύπόδειξαν τούς παράγοντες πού συνέβαλαν στή συνεχή άνοδό του. Απόδειξαν δπι τό προλεταριάτο είναι ή ήγετική Επαναστατική τάξη καί τάχθηκαν γιά Ενα πρόγραμμα όργανωμένης πολιτικής δράσης πού νά στηρίζεται στό προλεταριάτο. Καταδίκασαν 1

"Ιστορία τοΰ ΚΚΣΕ ίιιπ.) αι).. 14.

232

τή μέθοδο τή; Ατομική; τρομοκρατίας, πού κήρυχναν οί ναρόντνικοι (όμάδα «Ναρόντναγιο Βόλια»), Τό γενικό Αποτέλεσμα αύτή; τής ιστορική; ιδεολογικής πάλης ήταν ή σταθεροποίηση τής ήγεμονίας τοϋ μαρξισμού στίς γραμμές της έργατικής τάξης. Ά λ λ ά οΐ ναρόντνικοι διατήρησαν τήν έπιρροή τους στήν άγροτιά, καί άργότερα σάν σοσιαλεπαναστάτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στίς επαναστάσεις πού άκολούθησαν. "Υστερα άπό τή σύλληψη τοΰ Λένιν καί στό κορύφωμα τοΰ συνδικαλιστικού άγώνα πού δυνάμωνε, πιό συγκεκριμένα «Πά 1899, εμφανίστηκε ανάμεσα στσύς ρώσους έργάτες ένα ρεύμα μιάς νέας παρέκκλισης : οί λεγόμενοι «οίκονομιστές». «Οί ..οίκονομιστές"· Ισχυρίζονταν πώς οί έργάτες .πρέπει νά κάνουν μονάχα οίκονομίκόν άγώνα καΓ 8σο γιά τόν πολιτικό άγώνα αύτόν άς τόν κάνει ή φιλελεύθερη άστική τάξη πού πρέπει νά τήν υποστηρίζουν οί έ ρ γ ά τ ε ς . . . Οί ,,οίκονομιστές" ήταν ή πρώτη όμάδα άπό όπορτουνιστές καί συμφιλιωτές μέσα στίς έργατικές όργανώσεις. τής Ρωσίας» ι . Ό Λένιν έξομοίωσε αύτή τήν όπορτουνιστική όμάδα μέ τούς μπερνσταΐνικούς άναθεωρητές καί μετά τό γυρισμό τον άπό τή Σιβηρία στά 1900, τή σύντριψε δίνοντας της ένα έξοντωτικό χτύπημα. Στή διάρκεια αύτή- τής ιστορικής πάλης ό Λένιν στό έργο του ..Τί νά κάνουμε ;" έδοσε τήν πιό βαθιά άνάλυση τού τρε'ίντγιουνιονισμοΰ, πού γράφτηκε ποτέ. Μιά άλλη σοβαρή παρέκκλιση στις γραμμές τών ρώσων μαρξιστών στά Αποφασιστικά αύτά χρόνια διαμόρφωσης, είχε σάν έκφραστές τούς ..νόμιμους μαρξιστές" μέ έπικεφαλής τόν Πέτ Στροΰβε καί άλλους. «Άπό τή διδασκαλία τοΰ Μάρξ άπόριπΠαν τό πιό βασικό στοιχείο, τή διδασκαλία ιτής προλεταριακή; έπανάσταση;, τής διχτατορία; τού προλεταριάτου». Προσπαθούσαν «νά υποτάξουν καί νά προσαρμόσουν τό έργατικό κίνημα στά συμφέροντα τής άστικής κοινωνίας, στά συμφέροντα τής άστικής τάξης» Ό Λένιν ξεσκέπαζε άδιάκοπα αύτό τό μικροαστικό ρεύμα καί συνέτριψε τούς όπαδούς του, δσοι ύπηρχαν άνάμεσα στούς έργάτες. Τά υπολείμματα τών «νόμιμων μαρξιστών» πέρασαν ι ιέ τήν καιρό ανοιχτά μέ τό μέρος τών όχτωβριανών καί τών καντέ, πού ήταν τά κυριότερα κόμματα τών καπιταλιστών στήν έπανάσταση τοΰ 1917. Στή διάρκεια αύτής τ ή ; έντονης καί όξυμένης Ιδεολογικής πάλης, ό Λένιν επιβλήθηκε γρήγορα σάν ό κύριος Εκπρόσωπος 1 2

"Ιστορία τοϋ ΚΚΣΕ ίμπ.) σελ. 27. Στό ίδιο ?ργο, σελ. 25.

233

τοΰ μαρξισμοί στή Ρωσία ξεπερνώντας ενωρίς τόν ΙΙλεχάνοφ. Σ ' αύτήν άκριβώς τήν περίοδο ό Λένιν έγραψε μερικά άπό τά περίφημα έργα του καί μπροσούρες πού έβαλαν τίς βάσεις τού Επιστημονικού κομμουνισμού στή Ρωσία. Σ' αύτά τά βιβλία άνήκουν: « Ή άνάπτυξη τού καπιταλισμού στή Ρωσία», «Τί είναι >.οί φίλοι τοΰ λαού" καί πώς παλαίβουν ένάντια στούς σοσιαλδημοκράτες ;», «Τί νά κάνουμε ;» καί «Τά καθήκοντα τών ρώσων σοσιαλδημοκρατών ». Ή πρώτη προσπάθεια γιά συγκρότηση τού κόμματος σέ εθνική κλίμακα έγινε στά 1898, δταν ό Λένιν ήταν Εξόριστος, στή Σιβηρία. Τό Μάρτη της ίδιας χρονιάς έννέα μαρξιστές συγκεντρώθηκαν στό Μίνσκ καί ίδρυσαν στή διάρκεια ένός παράνομου συνεδρίου, τό έργατικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Ρωσίας. Λόγιο δμως τής τσαρικής τρομοκρατίας τής έποχής Εκείνης ή πρωτοβουλία αύτή δέν μπόρεσε νά δόσει σταθερά άποτελέσματα. Αμέσως υστέρα άπό τό συνέδριο δλα τά μέλη τής Κεντρικής Ε π ι τροπής πιάστηκαν. Ή νέα όργάνωση, πού δέν είχε συγκεκριμένο πρόγραμμα ή καταστατικό καί είχε μονάχα λίγα μέλη δέν μπόρεσε νά άποκαταστήσει όργανωμένες σχέσεις άνάμεσα στίς -σκορπισμένες σέ πολλά μέρη μαρξιστικές όμάδες. Τό κόμμα δέν ιδρύθηκε πραγματικά παρά ΰστερα άπό πέντε χρόνια.

Ή γέννηση τοΰ μπολσίβιχιομον:

Λονδίνο 1903

Τό Συνέδριο τοΰ Λονδίνου, δπου Ιδρύθηκε τό μπολσεβίκικο Κόμμα, συνήλθε σέ συνθήκες μεγάλης δυσαρέσκειας τών μαζών στή Ρα>σία. "Από τό 1901 ώς τό 1903 ξέσπασε κρίση στή βιομηχανία πού τήν παρέλυσε σέ μεγάλο βαθμό καί σέ πολλά μέρη τής χώρας ξέσπασαν μεγάλες άπεργίες. Ή τσαρική κυβέρνηση έπνιξ;: κτηνώδικα τίς άπεργίες αύτές, πού άγκάλιαζαν δλο καί μεγαλύτερο άριθμό Εργατών κι έπαιρναν δλο καί πιό έπαναστατικό χαρακτήρα. Στή διάρκεια τοΰ 1902 τό κίνημα άπλώθηκε στά χωριά, δπου οί άγρότες έκαιγαν τίς Επαύλεις τών τσιφλικάδων κι έπαιρναν τά χωράφια τους. Στήν πάλη άναμίχθηκαν Επίσης καί οί φοιτητές καί σέ πολλά πανεπιστήμια έγιναν μεγάλες φοιτητικές διαδηλώσεις. Ή Ρωσία πλησίαζε στήν Επανάσταση τοΰ 1905. Ό Λένιν έκανε σύντονες προετοιμασίες γιά τήν ίδρυση τοΰ κόμματος, γεγονός πού έγινε στό Λονδίνο. Ό Λένιν άρχισε μέ τήν έκδοση τής Εφημερίδας «Ίσκρα». "Υστερα δημοσίευσε τό περί234

φημο έργο του Τί νά κάνουμε ;> κι έκανε μιά πλατιά μορφωτική καμπάνια άνάμεοα στίς διάφορε; μαρξιστικές όμάδες. Στό βιβλίο του «Τί νά κάνουμε ;» ό Λένιν έδοσε μιά σαφή εικόνα τοϋ μελλοντικού κόμματος τοϋ προλεταριάτου, ένός πειθαρχημένου καί πρωτοπόρου κόμματος. Τό Συνέδριο άρχισε στίς Βρυξέλλες στίς 30 τοΰ "Ιούλη 1903. άλλά λόγω τών άστυνομικών διώξεων άναγκάστηκε νά μεταφερθεί στό Λονδίνο. Στό Συνέδριο παραβρέθηκαν 43 άντιπρόσωποι. πού εκπροσωπούσαν 26 όργανώσεις. Οί «ίσκριστέ;» είχαν 24 σταθερούς υπερασπιστές. Στό Συνέδριο ήταν παρόντες ό Λένιν, ό Πλεχάνοφ, ό Μάρτοφ, ό Άξελροντ, ή Ζασούλιτς καί ό Τρότσκι. Ή Αντιπολίτευση άντιτάχθηκε στήν άποψη δτι πρέπει νά είσαχθεϊ στό πρόγραμμα τοΰ κόμματος ή διχτατορία τού *προλεταριάτου. σημείο πού δέν προβλεπόταν στό πρόγραμμα κανενός άλλου κόμματο; τή; 2η; ΛιεΘνοΰς. Ή άντιπολίτευση άντιτάχθηκε έπίσης στό νά συμπεριληφθούν στό πρόγραμμα τό δικαίωμα αύτοδιάθεσης τών εθνοτήτων καί ή διατύπωση τών διεκδικήσεων γιά τήν άγροτιά. Τό πρόγραμμα περιλάβαινε τόσο τις έλάχιστες (άμεσε;) · διεκδικήσεις, δσο καί τίς μέγιστες (τελικές). Ό Λένιν σύντριψε, μέ τή βοήθεια τού Πλεχάνοφ, τήν άντιπολίτευση καί τό Επαναστατικό πρόγραμμα τών ίσκριστών ψηφίστηκε. Ή αποφασιστική μάχη δόθηκε στό πρόβλημα τοΰ καταστατικού τοΰ κόμματος. Γύρω άπό αύτό τό όργανωτικό πρόβλημα πολώθηκαν, στή διάρκεια τού συνεδρίου, τά δυό άντίθετα πολιτικά ρεύματα. Τό σχέδιο τοΰ Λένιν (πού τό υποστήριξε τότε ό Πλεχάνοφ) πρόβλεπε δτι «μέλος τού κόμματο; μπορεί νά είναι δποιο; παραδέχεται τό πρόγραμμά του, υποστηρίζει υλικά τό κόμμα καί άνήκει σέ μιά άπό τί; οργανώσεις του» ένώ ό Μάρτοφ, πού τόν υποστήριζε άνάμεσα σ* άλλου; ό Τρότσκι ήθελε μιά πλατιά άμορφη όργάνωση. Εκείνο πού κατά τή γνώμη του άπαιτοΰνταν γιά νά είναι κανένα; μέλος τοΰ κόμματος ήταν δλο-δλο τό νά παραδέχεται τό πρόγραμμα τοΰ κόμματο; καί νά υποστηρίζει οικονομικά τό κόμμα, χωρίς νά είναι άνάγκη νά άνήκει πραγματικά σέ μιά όργάνωση καί νά δουλεύει. Ή διαφορά ήταν δτι ό Λένιν ήθελ;·: έ'να επαναστατικό, μαχητικό κόμμα, ενα ισχυρό πρωτοπορειακό κόμμα. Ή άντιπολίτευση έτεινε πρός μιά χαλαρή καί Απειθάρχητη όργάνωση, σύμφωνα μέ τό πρότυπο τών όπορτουνιστικών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων τ ή ; Λύση;.

1

Ιστορία τοϋ ΚΚΣΕ (μπ.ι έλλην. μετα((. σελ. 46.

2Ί)

Ό Λένιν δέ μπόρεσε νά επιβάλει πλέρια τήν άποψη του ατό συνέδριο άλλά ίίταν ε φθάσε στήν εκλογή τή; Κεντρική; Επιτροπής καί τών μελών τής σύνταξης τής «"Ισκρα>, ή όμάδα τοϋ Λένιν πέτυχε τή νίκη. "Υστερα άκριβώς άπ' αύτή τήν ψηφοφορία οί δυό παρατάξεις πήραν τί; ιστορικέ; του; όνομασίε; τών μπολσεβίκων (πλειοψηφία) καί μενσεβίκων (μειοψηφία). Μετά τό συνέδριο δυνάμωσε ή φραξιονιστική πάλη καί τό Γενάρη τοΰ 1905 διασπάστηκε τό κόμμα. Κάθε όμάδα είχε τό δικό τη; κεντρικό όργανο καί τό δικό τη; δημοσιογραφικό δργανο. Στή διάρκεια αυτής τη; πάλης ό Λένιν εγραψε τό περίφημο βιβλίο του γιά τό πρόγραμμα καί τήν όργάνωση τοΰ κόμματος : «"Ενα βήμα ιιπρός, δυό βήματα πίσω». '() Λένιν βρισκόταν Επικεφαλή; τών μπολσεβίκων καί ό Μάρτοφ, υποστηριζόμενο; δλο καί πιό πολύ άπό τόν Πλεχάνοφ καί τόν Τρότσκι, ήταν ό άρχηγό; τών μενσεβίκων.

Ή Λιεϋνης Ιπ εμ βαίνει Σύμφωνα μέ τήν άπόφαση τού Συνεδρίου τή; 2η; Λιεθνοϋς τοΰ "Αμστερνταμ στά 1904. δτι Ενα μονάχα κόμμα σέ κάθε χώρα μπορεί νά είναι μέλος της. τό διεθνές σοσιαλιστικό Γραφείο Επενέβηκε στή διάσπαση τοϋ ρωσικού κόμματος μέ σκοπό νά άποκαταστήσει τήν ένόιητα. Τό Φλεβάρη τοΰ 1905 τό ΛΣΓ υιοθέτησε τήν πρόταση νά σχηματιστεί μιά διαιτητική επιτροπή μέ έπικεφαλής τόν Μπέμπελ, πού νά επιφορτισθεί μέ τήν ανάλυση (ής κατάστασης στό ρωσικό κόμμα. Αύτό σήμαινε πώς ή λύση τής φραξιονιστική; πάλης μέσα στό ρωσικό κόμμα άφέθηκε στό γερμανικό κόμμα. Οί μενσεβίκοι δέχθηκαν τήν πρόταση καί όρισαν άντιπροσώπους τόν Καούτσκι καί τήν Κλάρα Τσέτκιν. Ό Λένιν δμως άρνήθηκε νά δεχτεί αύτή τήν άνάμιξη δηλώνοντας, δτι Επρόκειτο γιά πρόβλημα άρχή; καί συνεπώ; ήταν. μάλλον τή; άρμοδιότητα; τοΰ συνεδρίου τού κόμματο; παρά μιά; «διαιτητικής Επιτροπής». "Ολο τό Επεισόδιο ήταν σοβαρό κυρίως γιατί Εδειξε πόσο λίγο κατανοούσαν ή παραδέχονταν τότε στή Διεθνή τή θέση τοϋ Λένιν οί «άριστεροί» : Μπέμπελ, Καούτσκι καί άλλοι. Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ δημοσίευσε στό «Ντί Νόϊε Τσάϊτ», τό κυριότερο Εβδομαδιαίο δημοσιογραφικό δργανο τού γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, Ενα δυσμενές άρθρο γιά τόν Λένιν καί ό» Καούτσκι, άρχισυντάχτη; τοΰ «Ντί Νόϊε Τσάϊτ». άρνήθηκε νά 236

•δημοσιέψει τήν άπάντηση τοΰ Λένιν. Διαμαρτυρόμενος ένάντια σέ μιά τέτια συμπεριφορά ό Λένιν δήλωσε, δτι τό άρθρο τής Ρόζας Λούξεμπουργκ «έξυμνοϋσε τήν Αποδιοργάνωση καί τήν προδοσία» καί καταδίκασε τή συμπεριφορά τοΰ Καούτσκι «σάν προσπάθεια νά πνίξει τή φωνή μας στό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό τύπο μέ τέτιο πρωτάκουστο, ωμό καί μηχανικό τρόπο, δπο)ς τό μποϋκοτάρισμα τής μπροσούρας» '. « Ό Καούτσκι δήλωσε πώς άν ήταν παρών στό 2ο Συνέδριο (Λονδίνο, 1903) θά ψήφιζε ύπέρ τοΰ Μάρτοφ καί καπά τοΰ Λένιν» 2 . Τό ξέσπασμα τής Επανάστασης στή Ρωσία έβαλε τέρμα στίς άνώφελες αύτές διαπραγματεύσεις σχετικά μέ τήν ένότητα τοΰ κόμματος. Ή 2η Λιεθνής σίτε κάν ύποπτευόταν τήν τεράστια πολιτική σημασία τής Αποκρυστάλλωσης τοϋ μπολσεβίκικού κινήματος στή Ρωσία. Τό κόμμα νέου τύπου τοϋ Λένιν προμηνούσε τήν άρχή μιάς ρωμαλέας στροφής, τήν άπομάκρυνση άπό τά δυτικά κόμματα πού τά είχε προσβάλει ό Ιός τοϋ άπορτουνισμοΰ καί πού ξεχνούσαν δλο καί περισσότερο τίς Αρχές καί τίς ύποδείξεις τοΰ Μάρξ. Τό κόμμα αύτό διαμορφώθηκε σάν άληθινό Επαναστατικό κόμμα, πού στηρίζεται σταθερά στίς θεμελιακές άρχές τοΰ «Κομμουνιστικού Μανιφέστου». Αύτό ήταν, στήν πραγματικότητα, ό σπόρος- τής νέας, καλύτερης Διεθνοΰς, πού θά δημιουργούνταν σάν άπστέλεσμα τής έπαναστατικής έξέλιξης τών γεγονότων. Στό πέρασμα τών χρόνων, ή νίκη τής λενινιστικής δμάδας μέσα στούς μαρξιστικούς κύκλους τής Ρωσίας, θά έχει βαθιά Επίδραση δχι μονάχα στή 2η Διεθνή, άλλά καί στήν Ιστορία δλου τοΰ κόσμου.

1 Ο- Η. ΟβπΙάη 3Π(1 Η. Η. ΡίεΙιετ: «ΤΗΘ ΒοΙεΙιενίΙΰ 'βπά «κ \νοΓΐά Μίτ», δίθπίοτίΐ 1940. σελ. 34. 42.

3 Ρ. Κ6Πβη1$βγ: «ϋίβ οί ίβπϊη», , Νέα Υόρκη, 1939, σελ. 82.

ΚΕΦΛ

.1 .1 )

Η ΡΩΣΙΚΗ

η

:ι

ΚIIΛ Λ" Λ ΣΤΑ ΣΗ

ΤΟΥ

1905

Ο

ρωσοϊαπωνικό; πόλεμο; (1904 — 19051 ήταν μιά σύγκρουση μεταξύ δύο μεγάλιον αντίπαλων δννάμεων πού προσπαθούσαν νά διαμελήσουν καί νά καταλάβουν χί; βόρειε: περιοχέ; τή; Κίνα; (Μαντζουρία). Στί; 8 τοΰ Φλεβάρη 1904, προεξοφλώντας τά γεγονότα τοΰ Πήρλ Χάρμπορ, ή Ιαπωνία έπετέθηκε πρώτη, χωρίς κήρυξη πολέμου. καί προξένησε σοβαρέ; άπώλειε; στό ρωσικό στόλο, πού βρισκόταν στό ΙΙόρτ-'Λρθούρ. Λυτή ήταν ή πρώτη άπό μιά σειρά καταστροφικέ; ήττε; γιά τί; ενοπλε; δυνάμει; τοΰ τσάρου Νικολάου τοΰ 2ου. Τό άνώτατο ρωσικό επιτελείο, ακατάλληλο, διεφθαρμένο καί φανταγμενο δοκίμαζε τό Ενα πλήγμα ΰστερα άπό τό άλλο. Τό ΙΙόρτ-Άρθούρ χάθηκε- τό Λεκέμβρη τοΰ 1904. Συντριφιική υπήρξε καί ή ήττα τό Φλεβάρη τοΰ 1905 στό Μοΰκδεν, οποι· άπό 300 000 άντρε; ό τσαρικό; στρατό; είχε άπωλίσει 120 000. νεκρού;, τραυματίε; ή αιχμαλώτου;. Τό Μάη τοΰ 1905 ό ρωσικό: στόλο; συντρίφτηκε εντελώς στή ναυμαχία τή; Τουσίνα. Στί; 23 Αύγούστου 1905 υπογράφτηκε στό Πόρτσμουθ. υπό τήν προεδρία τοΰ Θεόδωρου Ρούζβελτ, ή συνθήκη ειρήνη; μέ τήν όποία ή Ρωσία εχανε τό Πόρτ-Άρθούρ. τό νότιο μέρο; τή; Σαχαλίνη;, τή σφαίρα Επιρροή; στήν Κορέα καί ολόκληρη τή Νότια Μαντζουρία. Αύτή ήταν μιά καταστροφική ήττα γιά τό ρωσικό Ιμπεριαλισμό.

7ο ίπανααιατιχό χύμα άν/βαίνει Άπό τήν άρχή οί ρώσοι έργάτες ήταν ένάντια στόν ιμπεριαλιστικό, άντιδραστικό πόλεμο. Τό επαναστατικό πνεΰμα πού επικρατούσε στίς γραμμές του. ε'χε πολύ δυναμώσει άπό τήν τρομερή σφαγή τοΰ πολέμου καί τίς Εγκληματικές πράξει; τής τσαρική; κτφέρνησης καί τών άξιωματικών στό πεδίο τής μάχης, πού ϊστελ 2.α

ναν μισοπεινασμένα καί αδύνατα εξοπλισμένα στρατεύματα νά μακελευτούν χωρίς οίκτο. Ή τρομερή τραγωδία τοϋ πολέμου ήταν ή σταγόνα πού έκανε νά ξεχειλίσει τό γεμάτο ποτήρι τή; εξαθλίωσης τοϋ καταπιεζόμενου λαοϋ, πού άπάντησε μέ τή μεγάλη έπανάσταση τοϋ 1905. Ή έπανάσταση αύτή άρχισε στή διάρκεια κιόλας τοΰ πολέμου καί ήταν τό πρώτο παράδειγμα μετατροπής τοϋ ιμπεριαλιστικού πολέμου σέ λαϊκή έπανάσταση. Τό επαναστατικό κίνημα άρχισε μέ μιά σειρά άπεργίες, πού τίς καθοδηγούσε ιδιαίτερα, άλλ' όχι Αποκλειστικά, ή μπολσεβίκικη πτέρυγα τοΰ κόμματος. Τό Αεκέμβρη τού 1904 ξέσπασε στό Μπακοΰ μιά τεράστια άπεργία τών πετρελαιοεργατών, πού τήν καθοδηγούσαν οί μπολσεβίκοι. Ή άπεργία τέλειωσε μέ νίκη τών έργατών καί μέ τή σύναψη συλλογικής σύμβασης, πράγμα χωρίς προηγούμενο ώς τότε στή Ρωσία. Ξέσπασαν επίσης καί πολλές άλλες άπεργίες, πού άπ' αύτές ή πιό σοβαρή ήταν ή άπεργία τοΰ Γενάρη στό Εργοστάσιο «Πουτίλοφ·, Ενα άπό τά πιό μεγάλα μεταλλουργικά Εργοστάσια τής Πετρούπολης, πού ήταν φρούριο τοΰ Κόμματος. Ή άπεργία έπεκτάθηκε μέ ταχύτητα σ' δλη τήν πόλη. Ακολούθησε τό πιό τραγικό γεγονός στήν Ιστορία τής ρωσικής έργατικής τάξης : ή σφαγή της 9 τοΰ Γενάρη 1905, μπροστά στά χειμερινά άνάκτορα τής Πετρούπολης, πού άπό τότε όνομα στηκε 'ματωμένη Κυριακή». Επικεφαλής τής ειρηνικής διαδήλωσης, δπου Επαιρναν μέρος 140 000 άνθρωποι βρισκόταν ό παπαΓκαπόν, πού είχε μυστικές σχέσεις μέ τήν άστυνομία. Οί μπολσεβίκοι είχαν προειδοποιήσει τούς έργάτες, δτι οί άξιωματικοί τοϋ τσάρου θά διατάξουν τά στρατεύματα νά τούς πυροβολήσουν, άλλά παρ* δλα αύπά ή πομπή συνέχισε τό δρόμο της. Οί μάζες ζητούσαν στήν άναφορά τους: άμνηστεία, πολιτικές έλευθερίες, κανονικά μεροκάματα, βαθμιαία παραχώρηση της γης στά χέρια τοΰ λαοϋ, σύγκληση συνταχτικής συνέλευσης μέ βάση τήν καθολική καί ίσηψηφοφορία. "Οπως είχε προειδοποιήσει τό κόμμα, τά στρατεύματα τοϋ τσάρου Ανοιξαν πΰρ ένάντια στίς άοπλες μάζες. Πάνω άπό 1000 άνθρωποι σκοτώθηκαν στήν τρομερή αύτή σφαγή καί 2000 τραυματίστηκαν. Ό τσάρος Ελπιζε πώς σπέρνοντας τόν τρόμο στό λαό, θά. μπορούσε νά πνίξει τή γενική άπεργία στήν Πετρούπολη καί \ ά έκφοβίσει τούς έργάτες δλης τής Ρωσίας. Άλλά ή πράξη του αύτή είχε άντίθετο άπστέλεσμα. Μιά κραυγή όργής βγήκε Από τΑ στήθη τών λαϊκών μαζών τής Ρωσίας, στήν πραγματικότητα ΑπότΑ στήθη τών έργατών δλου τοΰ κόσμου. Άντί νά σβύσει τό έπαναστατικό κίνημα Αναψε μέ μεγαλύτερη άκόμα όρμή. Σέ πολ239

λά μέρη της χώρας ξέσπασαν άπεργίες. Στή διάρκεια τοΰ Γενάρη κήρυξαν άπεργία 440 000 εργάτες, δηλ. περισσότεροι άπ' δτι σέ όλόκληρη τήν προηγούμενη δεκαετία. Ή έπανάσταση είχε άρχίσει. Στούς κατοπινούς λίγους μήνες, ένώ συνεχιζόταν ό πόλεμο; ένάντια στήν Ιαπωνία, τό άπεργιακό κίνημα άπλώβηκε σ' δλα τά βιομηχανικά κέντρα. Ό Λένιν λέγει δτι στή διάρκεια αύτή; τή; Επαναστατική; χρονιά;, πήραν μέρο; στί; άπεργίε; κάπον 2 800 000 έργάτε; ή τό διπλάσιο τού συνολικού άριθμοϋ τών έργατών. Στό Λόιζ τή; ΙΙολωνία; οί έργάτε; έστησαν όδοφράγματα καί έτρεψαν σέ φυγή τά στρατεύματα. Στό Ίβάνοβο-Βοζνεσένσκ, σημαντικό ύφαντουργικό κέντρο, οί έργάτε; δημιούργησαν, στή διάρκεια μιά; σκληρή; καί μακρόχρονη; άπεργία;, ενα Σιμβούλιο (Σοβιέτ) τών άντιπροσώπων πού «ύπήρξε, στήν πραγματικότητα, Ενα άπό τά πρώτα Σοβιέτ τών έργατών βουλευτών στή Ρωσία» Τό Επαναστατικό κίνημα απλώθηκε καί στήν άγροτιά. Ό Λένιν λέγει, δτι τό φθινόπωρο τοΰ 1905 οί άγρότε; έβαλαν φωτιά σ' δχι λιγότερα άπό 2000 τσιφλίκια καί μοιράστηκαν τά τρόφιμα πού οί άρπαγε; εύγενεΐ; είχαν ληστέψει άπό τό λαό. Τό Επαναστατικό πνεύμα μεταδόθηκε καί στί; καταπιεζόμενε; έθνότητες. ΟΙ φοιτητές ξέσχιζαν τά πορτραίτα τοΰ τσάρου καί τά ρωσικά βιβλία καί φώναζαν στούς δημόσιους υπαλλήλου; : «Ξεκουμπησθεϊτε στή Ρωσία!». ΟΙ πολωνοί μαθητές ζήτησαν Σοβιέτ. Μεγάλη Εντύπωση εκανε ή Εξέγερση τών ναυτών τοΰ θωρηκτού «Ποτέμκιν» τόν Ιούνη στή Μαύρη Θάλασσα. Τά άλλα πλοία τοϋ πολεμικού στόλου, άρνήβηκαν νά πυροβολήσουν ένάντια στό έξεγερμένο πλήρα»μα. Τελικά άπό Ελλειψη κάρβουνου καί τροφίμων τό «Ποτέμκιν» άναγκάστηκε νά κατευθυνθεί πρός τί; άχτέ; τής Ρουμανίας καί νά παραδοθεί στίς ρουμάνικες άρχές. Ό τσάρος, τρομαγμένος άπ' τήν έπανάσταση πού δυνάμωνε, «παραχώρησε» στό ρωσικό λαό, στίς 19 τοΰ Αυγούστου, μιά «Κρατική Δούμα». Ή Δούμα αύτή, πού στηριζόταν σ* Ενα άδικο σύστημα ταξικής ψηφοφορίας, Επρεπε νά είναι είδος «συμβουλευτικού σώματος» καί ό πολιτικός της σκοπός ήταν νά διοχετέψει τό Επαναστατικό ρεύμα, πού δυνάμωνε, πρός μιά άνώδυνη κοινοβουλευτική τροχιά. Αύτή ήταν πασίγνωστη βισμαρκιανή ταχτική τών κυρίαρχων τάξεων, πού μή μπορώντας νά κυβερνούν μονάχα μέ τή βία κατέφευγαν καί σέ πολιτικές ψευτοπαραχωρήσεις.

1

Ιστορία τοΰ ΚΚΣΕ (μπ.) Ελληνική μετάφ. σελ. 65.

240

Ιιιό ταχτικές : ή μενοεβίκικη καί ή μπολσεβίκιχη Τό έργατικό σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Ρωσίας άναπτύχθηκε μέ γρηγοράδα στίς συνθήκες τής μεγάλης άνόδου τοΰ μαζικοΰ κινήματος. «01 Εκατοντάδες σοσιαλδημοκράτες Επαναστάτ ε ς — λέγει ό Λένιν — έγιναν ξαφνικά χιλιάδες». Άλλά τό κόμμα στήν πραγματικότητα, άν δχι τυπικά — ήταν διασπασμένο σε θ'"ί παρατάξεις : τή μενσεβίκικη καί τή μπολσεβίκικη. Γιά νά πετύχουν κάποια Ενότητα δράσης οί μπολσεβίκοι προσπάθησαν νά προσκαλέσουν τούς μενσεβίκους στό Συνέδριο τοΰ Λονδίνου, τόν Απρίλη τοΰ 1905, μά αύτοί Αρνήθηκαν νά μετάσχουν καί συγκάλεσαν τό δικό τους συνέδριο στή Γενεύη. Συνέπεια ήταν ή Εμφάνιση δυό άνταγωνιζύμενων πολιτικών γραμμών. Οί διαμάχες άνάμεσα στίς δυό όμάδες γύρω άπό τά «όργανωτικά π^οβλήμΐ1 ·.· μετατράπηκαν, δπως άπό πρωτήτερα κιόλας είχε καταλάβει πολύ καλά ό Λένιν, σέ δυό προγράμματα δράσης Εντελώς διαφορετικά.

01 μενσεβίκοι άντιλαμβάνονταν τόν άγώνα πού ξετυλίγονταν στή Ρωσία σά μιά συνηθισμένη άστική έπανάσταση παλιού τύπου. Γι' αύτό Επικεφαλής, σύμφωνα μέ τή γνώμη τους, έπρεπε νά βρίσκεται ή άστική τάξη. Ό ρόλος τής Εργατικής τάξης ήταν νά ύποστηρίξει τήν άστική τάξη στήν ανατροπή τοΰ τσαρικοΰ άπολυταρχισμοΰ, άλλά ή Ιδια δέν έπρεπε νά Επιχειρήσει Επαναστατικές πράξεις γιά δικό της λογαριασμό γιά νά μή φοβίσει τήν άσηκή τάξη καί νά μήν τήν σπρώξει- στήν άγκαλιά της φεουδαρχικής ύπεραντίόραση;. Οί μενσεβίκοι άπέκρουσαν τή συμμαχία μέ τήν άγροτιά, πού δέν τή θεωρούσαν Επαναστατική. Τή γνώμη αύτή τή συμμερίζονταν καί ό Τρότσκι. Ό Πλεχάνοφ έλεγε : «Έχτός άπό τήν άστική τάξη καί τό προλεταριάτο δέ βλέπουμε στή χώρα μας κοινωνικές δυνάμεις δπου νά μπορούν νά στηριχτούν στή χώρα μας άντιπολιτευτικοί ή επαναστατικοί συνδυασμοί». Σύμφωνα μέ τούς μενσεβίκους, ή νίκη τής Επανάστασης έπρεπε νά Εξασφαλίσει μιά μακρά περίοδο άνάπτυξης τοϋ καπιταλισμού στή Ρωσία, καί ή προοπτική τοΰ σοσιαλισμού άπωθοΰνταν κάπου στήν άχλύ τοϋ μέλλοντος, Εν άναμονή μιάς μακρινής στιγμής, δταν οί Εργάτες θά φθάσουν ειρηνικά καί ήσυχα στήν Εξουσία μαζί μέ τή νίκη στίς έκλογές.

01 μπολσεβίκοι καταλάβαιναν κι αύτοί -τόν άστικό χαρακτήρα τής άναπτυσσόμενης Επανάστασης. Άλλά στό σημείο αύτό σταματούσε ή Ενότητα τών άντιλήψεών τους μέ τούς μενσεβίκους. Οί Εργασίες τοΰ Συνεδρίου τοϋ κόμματος στό Λονδίνο καθώς καί τό 10-880

241

αξιόλογο βφλίο τοϋ Λένιν «Δυό ταχτικές της σοσιαλδημοκρατίας στή δημοκρατική έπανάσταση», γραμμένο λίγο ΰστερα άπό τό Συνέδριο τοΰ Λονδίνου, καταπολέμησαν τή θέση τοΰ μενσεβικισμοΰ σ' δλα τά άποφασιστικά σημεία καί Επεξεργάστηκαν μιά τελείως διαφορετική άνάλυση καί πρόγραμμα. Ό Λένιν Εδοσε νά έννοηθεί καθαρά, δτι ή άστική τάξη ούτε μπορούσε καί οδτε ήθελε νά ήγηθεϊ σταθερά στήν έπανάσταση. Τρομαγμένη άπό τήν έργατική τάξη έτεινε σέ συμβιβασμό μέ τόν τσαρισμό, πράγμα που έγινε κιόλας. Κατά συνέπεια, έπικεφαλής τής έπανάσταση; Επρεπε νά μπεϊ ή έργατική τάξη. Ό Λένιν Εβλεπε έπίσης στήν άγροτιά Εναν ισχυρό Επαναστατικό σύμμαχο, πού θά Εντάσσονταν στόν Επαναστατικό αγώνα κάτω άπ' τήν καθοδήγηση τοΰ προλεταριάτου. Ή προοπτική τή; Επανάσταση;, δπω; τήν Εβλεπε ό Λένιν, ήταν βασικά διαφορετική : δέν ήταν δημιουργία μιάς άστικής κυβέρνηση; κλασικού τύπου καί ΰστερα άπΓ αύτό μιά άπροσδιόριστα μακρά περίοδος αναμονής ώσπου νά Εγκαθιδρυθεί ό σοσιαλισμός, σύμφωνα μέ τήν πλατιά διαδομένη στό παρελθόν γνώμη τής σοσιαλδημοκρατία;, άλλά ή άμεση έγκαθίδρυση τής δημοκρατικής διχτατορίας τοϋ προλεταριάτου καί τ ή ; άγροτιάς. "Ολα αύτά, άν καί άκόμα στά πλαίσια τοΰ καπιταλισμού, θά Εχουν σά σκοπό Ενα σχετικά γρήγορο πέρασμα στό σοσιαλιστικό σύστημα. Ό Λένιν ελεγε : «Άπό τή δημοκρατική έπανάσταση θ' άρχίσουμε άμέσως νά περνάμε, καί ακριβώς στό μέτρο τών δυνάμεών μας, στό μέτρο τών δυνάμεων τού συνειδητού καί οργανωμένου προλεταριάτου, θ ' άρχίσουμε νά περνάμρ ατή σοσιαλιστική έπανάσταση. Είμαστε ύπέρ τή; διαρκούς Επανάστασης. Λέ θά σταματήσουμε σιή μέση τού δρόμου» 1 Σέ διάκριση άπό τούς μενσεβίκους, ό Λένιν καταλάβαινε καθαρά, δτι ή νίκη τ ή ; έπανάσταση; θά μπορέσει νά επιτευχθεί μονάχα μέ Ενοπλο άγώνα. Λυτή ήταν ή μόνι^ αποτελεσματική άπάντηση, πού μπορούσαν νά δόσουν οί έργάτες καί οί άγρότες στήν κτηνώδη τσαρική άπολυταρχία πού στά ειρηνικά αιτήματα τού λαοϋ άπάντησε μέ τή «ματωμένη Κυριακή». Οί ειρηνιστικές αυταπάτες τών μενσεβίκων βρήκαν ζωντανή Εκφραση στή χαρακτηριστική καί προδοτική δήλωση τοΰ Πλεχάνοφ ύστερα άπό τήν ήττα τ η ; επανάσταση; τό Δεκέμβρη : Δέν Επρεπε νά πάρουμε τ ι: δπλα».

1

Β. I. Λένιν. "Α,ταντα. τόμο; 9 σελ. 221.

243

Ή γενική επαναστατική γραμμή τοΰ Λένιν, πού στηριζόταν στί; άρχές πού διατύπωσε πολύ προηγούμενα ό Μάρξ, Αποτελούσε, στίς συνθήκες τού σταδίου τοΰ σύγχρονου ιμπεριαλισμού, Ινα νέο πρόγραμμα. Αύτό τό πρόγραμμα ήταν βασικά άντίθετο στίς θεωρίες καί τήν πολιτική πού επικράτησαν στή 2η Διεθνή καί πού ενσαρκωνόταν καλά στό πρόγραμμα τών ρώσων μενσεβίκων. Ό Λένιν άνοιξε τόν πλατύ Επαναστατικό δρόμο, πού άκολούθησαν οί ρώσοι έργάτες καί άγρότες, τό Νοέμβρη τού 1917, βαδίζοντας πρός τή νίκη, πατώντας πάνω στά έρείπια τού τσαρισμού καί τοΰ καπιταλισμού, δρόμο πού άνοιξε νέε; προοπτικέ; ατούς έργάτες δλου τού κόσμου.

Ίο άπόγιιο τής Ιπανάσταοης χαί ή άντί'δραοη Ή επανάσταση πήρε ισχυρή ώθηση τό φθινόπωρο τού 1905. Τόν Όχτώβρη ή γενική άπεργία τών σιδηροδρομικών άγκάλιασε όλη τή χώρα. Στήν άπεργία αύτή προσχώρησε πλήθος έργάτες άπό άλλες βιομηχανίες καθώς καί δημόσιοι ύπάλληλοι, φοιτητές καί διανοούμενοι. 1 500 000 περίπου έργάτες μετείχαν στήν άπεργία. Κεντρικό αίτημα τών άπεργών ήταν τό όχτάωρο. Οί άγροτικές εξεγέρσεις πολλαπλασιάζονταν στίς μεγάλε; περιοχές τής χώρας, στόν ορίζοντα άρχισαν νά διαγράφονται Εξεγέρσεις στίς γραμμές τών Εθνικών μειονοτήτων καί γίνονταν σκόρπιες Εξεγέρσεις στό στρατό καί τό στόλο. Τό μπολσεβίκικο σύνθημα τής μαζικής πολιτική; άπεργία; εγινε πραγματικότητα. Ό Κρούκ όνομάζει τήν άπεργία αύτή - τή μεγαλύτερη μαζική πολιτική άπεργία πού γνώρισε ποτέ ή άνθρ<ι>πότητα> '. Στή Μόσχα, τήν Πετρούπολη καί σε άλλες πόλεις δημιουργήθηκαν Σοβιέτ Εργατών βουλευτών, πού σέ πολλές περιπτώσεις περιλάβαιναν καί άγρότες. Στίς 17 τού Ό χ τ ώ β ο η ό τσάρος άπηύθυνε μιά άλλη διακήρυξη πρός τό λαό ύποσχόμενος τή φορά αύτή ιιεταρυθμίσεις καί «νομοθετική» Λούμα. Οί μπολσεβίκοι είχαν μποϋκοτάρει τήν πρώτη -συμβουλευτική» Λούμα. Μπροϋκοτάρησαν καί τή δεύτερη Λούμα 2 . 'Λπό τήν άλλη μεριά οί μενσεβίκοι, πού δέν ήθελαν νά άνα1 3

Ουίλιαμ Κρούκ : «Ή γενική άπεργία», σελ. 171. Ό Λένιν χαρακτήρισε άργότερα τό δεύτερο μποϋκοτάρισμα σάν λάθος, γιατί τότε ή Επανάσταση βρίσκονταν σέ (ίφεση. Τό πρώτο μποϋκοτάρισμα ήταν δικαιολογημένο, γιατί τό επαναστατικό κύμα ανέβαινε.

243

τρέψουν τόν τσαρισμό μέ έπανάσταση, άλλά νά τοΰ «άποσπάσουν όρισμένες μεταρυθμίσεις καί νά τόν βελτιώσουν» συμφώνησαν μί τό σχέδιο τοΰ τσάρου γιά τή νέα Δοΰμα. «Έτσι οί μενσεβίκοι κυλήσανε στό βοΰρχο τής συμβιβαστικότητας, έγιναν φορείς τή; άστικής έπιροής μέσα στήν έργατική τάξη, έγιναν στήν πραγματικότητα οί πράχτορες τής άστικής τάξης μέσα στήν έργατική τάξη» Τό Αποκορύφωμα τής Επανάστασης ήταν ή έξέγερση τής Μόσχας τό 1905. Ό Λένιν είχε έπιστρέψει στή Ρωσία τό Νοέμβρη καί κρυβόταν άπό τήν τσαρική άστ-υνομία. Τό κόμμα έριζε τό σύνθημα τής ένοπλης έξέγερσης. Ή πολιτική άπεργία μετατράπηκε σέ έξέγερση. Τό σύνθημα βρήκε πλατειά ύπο.ττηριξη άπό τίς μάζες, άλλά βρήκε άποφασιστική άντίσταση στούς μενσεβίκοι·; καί στούς άλλους όπορτουνιστές. Ό Τρότσκι, ό Πάρβους 2 καί οί άλλοι, πού βρίσκονταν έπικεφαλής τού Σοβιέτ τ ή ί Πετρούπολης, τοΰ πιό σημαντικού άπ' δλα, Εμπόδισαν τό όργανο αύτό νά άπαν τήσει στήν έκκληση τού κόμματος γιά ένοπλο άγώνα. Στίς 20 τοΰ Δεκέμβρη άρχισε στή Μόσχα ή έξέγερση. Ή πόλη γέμισε σέ λίγο άπό όδοφράγματα καί 9 μέρες διεξαγόταν μιά μάχη ηρωική, άλλά χωρίς πιθανότητες έπιτυχίας, ένάντια στίς ένωμένες καί πολύ άνώτερες δυνάμεις τού τσάρου. "Ενοπλες εξεγέρσεις έγιναν καί στό Κρασνογιάρσκ, ΓΙέρμ. Νοβοροσίσκ, Σόρμοβο. Σεβαστούπολη καί Κρονστάνδη, δλες δμως καταπνίγηκαν. Τό κύμα τών Απεργιών συνεχίστηκε καί τό 1906 καί 1907. άλλά βρίσκονταν σέ ύφεση. Τό άπσκορύφωμα τής Επανάστασης είχε περάσει. Στίς 3 τοϋ Ιούνη 1907 ό τσάρος διέλυσε τή Δούμα καί θρονιάστηκε Επίσημα στή χώρα ή άντίδραση μέ Επικεφαλής τόν πρωθυπουργό Στολίπιν. Τά ύπολείμματα τών Ελευθεριών πού είχαν καταχτηθεί στά 1905, καταργήθηκαν χωρίς ελεος. Άλλά ή ρωσική Εργατική τάξη συνήλθε γρήγορα άπό τήν ήττα πού είχε ύποστεΐ. Οί Εργάτες παρά τήν τρομοκρατία καί τίς άγριες διώξει; άπό τό 1912 άκόμα βρίσκονταν ξανά σέ έπίθεση κατεβαίνοντας σέ Απεργίες καί διεξάγοντας πολιτικούς άγώνες. Τή φορά δμως αύτή συγκέντρωναν δυνάμεις, πού θά ντορούσαν νά τού; οδηγήσουν στήν τελική νίκη. Υπήρξαν πολλές καί διάφορες αιτίες, πού άπότυχε ή έπανάσταση τού 1905. Άνάμεσα σ® α Μ ζ : ή άνυπαρξία μιας σταθε1

Ιστορία τοϋ ΚΚΣΕ (μπ.) σελ. 101. Στόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ό Πάρβους Εγινε πράχτορας τών γερμανών.

2

244

ρής συμμαχίας ι ώ ν έργατών καί αγροτών, ή ελλει^η Επιθυμία; ινό; μεγάλου μίρους ιών άγρο τ ών νά παλαίψουν γιά τήν άνατροπή τ·>ϋ τσαρισμού κοί ί] πολιτική καί οικονομική βοήθεια (2 δι ο: κατομμΰρια ρούβλια) πού πήρε ή τσαρική κυβέρνηση άπό τις ιμπεριαλιστικέ; δυνάμει; τή; Δυτική; Εύρώπη;. Ά λ λ ά δ πιό σοβαρός παράγοντα;, πού προκάλεσε τήν ήττα ι ή ; έπανάσιαση; ήταν ή πολιτική διάσπαση μέσα στό ίδιο τό κόμμα καί τό γεγονός. οτι οί ιι:-:νοεβίκοι σαμποτάρισαν κάθε φσοη τον άγώνα. Ό Λένιν όνΰμασΓ την έπανάσταση 'οϋ 1905 • γενική δοκιμή» τής Μεγάλη; Σ<«»ιαλιστικϋς Επανάσταση; τοϋ 'Οχτώβρη 1917. Γιά τή σοσιαλδημοκρατία τή; δεξιά; αύτή ή γενική δοκιμή άποτέλεσι άντιεπαναστατική μαθητεία.

// Λιεΰνης χαί ή επανάσταση Ή έπανάσταση τού 1905, είχε ισχυρή άπήχηση στό παγκόσμιο εργατικό κίνημα. "Ασκησε έπίση; ισχυρή έπίδραση στού; καταπιεζόμενου; λαού; τ ή ; Μέση; καί "Άπω Ανατολή;, δπω; θά φανεί σύντομα άπό τί; έθνικοαπελευθερωτικέ; επαναστάσεις τή; Κίνα;, τή; Περσία; καί τής Τουρκίας. 0 1 καπιταλιστικοί κύκλοι δλου τού κόσμου συνταράχτηκαν βαθιά άπό τήν ευρύτητα χής επανάσταση;. Ά π ό τήν κομμούνα τού Παρισιού κι έδώ ό σοσιαλισμό; δέν είχε φανεί τόσο άπειλητικό; στά μάτια τών καπιταλιστών, άλλά αύτή τή φορά εμφανιζόταν σέ πολύ πλατύτερη κλίμακα καί άποτελοΰσε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο. "Ολόκληρο τό καπιταλιστικό σύστημα αισθάνθηκε έντονα τήν άπήχηση αύτοΰ τοΰ σεισμού. Μιά άπό τίς πιό φανερέ; συνέπειε; τ ή ; έπανάσταση; ήταν ή επίσπευση τη; ιδεολογική; διαφοροποίηση; μέσα στό έργατικό κίνημα. Στό φ ώ ; τής ρωμαλέας προσπάθειας τών ρώσων έργατών νά ανατρέψουν τόν τσαρικό άπολυταρχισμό, συγκεκριμενοποιήθηκαν οί θεο>ρ»·τικές διαφωνίες άνάαεσα στίς διά«ιθςν; όμάδες. "Υστερα άπ' αύτην τήν περίοδο οί εσωτερικές ιάσεις καί όμάδες απόχτησαν πολύ πιό καθαρό διάγραμμα. Ή δεξιά δρούσε συνειδητά καί πιό επιθετικά, τό κέντρο άρχισε νά παίρνει πιό συγκεκριμένη μορφή καί νά κλίνει πρός τή δεξιά καί ή άριστερά άρχισε νά ψαχουλεύει άναζητώντας τό δρόμο γιά ένα πιό συγκεκριμένο πρόγραμμα καί όργάνιοση.

345

Ή έπανάσταση τοΰ 1905 ήταν πηγή πολύ σοβαρών διδαγμάτων γιά τό διεθνές έργατικό κίνημα. Ή έπανάσταση ξεκαθάρισε πολλά προβλήματα ζωτικής σημασίας : τό πρόβλημα τής προσφυγής στήν ένοπλη έξέγερση στίς σύγχρονες συνθήκες, τών μεθόδων καί άποτελεσμάτων τής μαζικής πολιτικής άπεργίας, τής σχέσης άστικής καί σοσιαλιστικής έπανάσταση;, τοΰ ρόλου τών Σοβιέτ σά βάση; τή; μελλοντική; κοινωνία;, τ ή; άπόλυτης άνάγκης ένός καλά συγκροτημένου καί πειθαρχημένου μαρξιστικού κόμματο;, τοΰ προδοτικού ρόλου τών μενσεβίκων, τών άναρχικών καί τών σοσιαλεπαναστατών. Είχε Εξαιρετική σημασία νά γίνουν γνωστά αύτά τά διδάγματα στού; έργάτε; δλου τοΰ κόσμου. Ή άριστερή πτέρυγα καί σ' ίνα όρισμένο βαθμό τό κέντρο προσπάθησαν νά τό κάνουν αύτό. Ό Λένιν έγραψε πολλά καί θαυμάσια γιά τήν έπανάσταση τοΰ 1905, ή Ρόζα Λούξεμπουργκ είπε δτι τό έργατικό κίνημα θά χρειαστεί πολλά χρόνια ώσότου άφομοιώσει τά βασικά διδάγματα πού βγήκαν άπό αύτόν τό μεγαλειώδη άγώνα. 01 όπορτουνιστές δμως τής δεξιάς κατάλαβαν άπό τήν άρχή, δτι έπρεπε νά κρύψουν μέ κάθε τρόπο άπό τούς έργάτε; τήν άληθινή σημασία τής Επανάστασης τοΰ 1905. Γι' αύτό στίς περισσότερε; συζητήσεις γιά τή μεγάλη έξέγερση οί όπορτουνιστές περιορίζονταν στό νά Εξυμνούν μέ Ενθουσιασμό τόν ήρωισμό τών ρώσων έργατών. Ή Επανάσταση τοΰ 1905 άνήκει μάλλον στίς παραδόσεις τής 1ης καί 3ης Διεθνοΰς παρά στίς παραδόσεις τής 2ης Διεθνοΰς. Οί όπορτουνιστές τής δεξιάς προσπαθούσαν μέ ξεχωριστή φροντίδα νά κρύψουν άπό τούς Εργάτες τής Δύσης τήν τεράστια σημασία τοΰ γεγονότος, δτι οί ρώσοι έργόττες πήραν τά δπλα. Πίστεψαν λίγο καιρό, δτι, διαστρεβλώνοντας τό άρθρο τού "Ενγκελ; (βλ. κεφ. 16), είχαν παραμερίσει γιά πάντα τή συζήτηση αυτοί τοΰ δυσάρεστου γι* αύτούς προβλήματος. Ζήτησαν τή σωτηρία τους στήν προδοτική φράση τοΰ Πλεχάνοφ : «Δέν έπρεπε νά πάρουμε τά δπλα» καί άρχισαν, δχι χωρίς' Επιτυχία, νά μπερδεύουν δλο τό ζήτημα Ισχυριζόμενοι, δτι μιά τέτια προσφυγή στόν ένοπλο άγώνα - σημάδι της φεουδαρχικής καθυστέρησης τής Ρωσίας — δέν ήταν δυνατή στίς καπιταλιστικές χώρες τής Δύσης, δπου οί Εργάτες γενικά είχαν Εκλογικά δικαιώματα. Οί άναθεωρητές κατόρθωσαν Ετσι νά μηδενίσουν τή ζωτικότητα τοΰ έπαναστατικοΰ δπλου — τής Εξέγερση;, πού δσκισμάσθηκε άπό τούς Εργάτες καί 246

τή μικροαστική τάξη, σέ πολλές επαναστάσεις. Άλλά οί όπορτουνισιές δέν κατόρθωσαν νά κρύψουν πέρα γιά πέρα τή μεγάλη σημασία τοϋ σύγχρονου ισχυρού Επαναστατικού δπλου, πού δημιούργησαν οί ίδιοι οί έργάτες : τής γενικής άπεργίας.

Τό πρόβλημα τής μαζικής πολιτικής Απεργίας Σ ' δλη τή διάρκεια τής ΰπαρξης τής 1ης καί 2ης Λιεθνούς ο" ίίλα σχεδόν τά συνέδρια ζητήθηκε μέ έπιμσνή νά γίνει δεχτή ή χρησιμοποίηση τής γενική; άπεργίας σάν δπλο τής εργατικής τάξης, συνήθως σάν μέσο πάλη; ενάντια στόν πόλεμο ή σάν δρόμος πρός τήν έπανάσταση, άλλά μερικές φορές καί σά μέσο κατάχτησης τών εκλογικών δικαιωμάτων γιά τούς έργάτες. Οί τέτιες δμως προτάσεις άπορίπτονταν συνήθως, μέ εξαίρεση τό Συνέδριο τής 1η; Διεθνούς στά 1868, δταν υιοθετήθηκε ή γενική άπεργία σά μέσο πάλη; ένάντια στόν πόλεμο. Τά έπόμενα χρόνια οί όπορτουνιστές τής δεξιάς καί οί άναθεωρητές συναγωνίζονταν στό νά <άποδείξουν» δ'τι, σ* όποιαδήποτε περίπτωση ή γενική άπεργία είναι κάτι τό αδύνατο. Υποστήριζαν, δτι ή γενική άπεργία είναι κατ* άρχήν λαθεμένη μέθοδος. Οί γενικές άπεργίες στίς διάφορες εύρωπαίκές χώρε; ύστερα άπό τό 1900, άλλά ιδιαίτερα οί γενικέ; άπεργίε; στή διάρκεια τ ή ; επανάσταση; τού 1905, κονιορτοποίησαν τούς παράλογους αυτούς ισχυρισμούς. Οί ρώσοι μπολσεβίκοι μέ τις τεράστιες μαζικές πολιτικές άπεργίες τους, άπόδειξαν άναντίρητα τή μεγάλη δύναμη αύτού τοΰ βασικού δπλου, πού είναι μιά άπό τί; ανώτερε; μορφέ; τού άγώνα τών έργατών. Γι* αύτό τό λόγο ή ιδέα τή; μαζική; άπεργία; άρχισε νά διαδίνεται δλο καί περισσότερο σέ πολλέ; χώρες. Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ υποστήριξε ιδιαίτερα τήν ιδέα αύτή στή 2η Διεθνή Τόν Ό χ τ ώ β ρ η τού 1905, δταν ή είδηση γιά τίς μεγάλες άπεργίες στή Ι'ωσία έφθασε στή Βιέννη, τό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, πού τότε άκριβώς είχε τό συνέδριο του, διέκοψε τίς έργασίες καί Ετοιμάστηκε γιά μιά άμεση μαζική άπεργία. Ά ρ χ ι σ α ν μαζικές διαδηλώσεις καί στίς 28 τοϋ Νοέμβρη δλες οί βιομηχανικές Επιχειρήσεις τής Αυστρία; είχαν παραλύσει άπό τή γενική άπεργία τών Εργατών. Στήν Πράγα στήθηκαν όδοφράγματα. Ή κυριότερη διεκδίκηση ήταν ή καθολική ψήφο;. Τό Γενάρη τού 1907, ή κυβέρνηση, 1

Ρόζα Λοΰϊεμπουργκ : . -Απεργία καί συνδικάτα», Λειψία 1919.

247

άφοϋ άνέβαλε δσο μπορούσε τό ζήτημα, φοβισμένη άπό τήν άπειλή μιας μεγαλύτερης γενικής Απεργίας, παραχώρησε δικαίωμα ψήφου. Στίς έκλογές της άνοιξης της ίδιας χρονιάς τό σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα τής Αύστρίας πήρε 1 000 000 ψήφους καί ό άριθμός τών Αντιπροσώπων του στή Βουλή αυξήθηκε Από 11 σέ 87. Τό πρόβλημα της μαζικής άπεργίας μπήκε καί στό σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα τής Γερμανίας, τήν κυριότερη όργάνωση τής 2ης Διεθνούς. Επρόκειτο νά Ανατραπεί τό ταξικό έκλογικό σύστημα καί νά είσαχθεϊ ή καθολική, άμεση, ίση καί μυστική ψηφοφορία. "Ετσι στίς έκλογές τοΰ 1903 στήν Πρωσία οί σοσιαλιστές πήραν 314149 ψήφους καί οί συντηρητικοί 324 137, άλλά στοές συντηρητικούς δόθηκαν 143 Εδρες στή βουλή, καί στούς σοσιαλκπές καμιά. Οί άναθεωρητές ήγέτες είδαν άμέσως τόν κίνδυνο πού παρουσίαζε ή πρόταση σχετικά μέ τήν πολιτική άπεργία γιά τό πρόγραμμά τους συνεργασίας τών τάξεων καί άποφάσισαν νά τή ματαιώσουν μέ κάθε θυσία. Ά π ό τό Μάη τοΰ 1905 άκόμα ό Αέγκιν καί άλλοι ήγέτες, τοΰ όργανωμένου έργατικοΰ κινήματος καταπολέμησαν σφοδρά στό συνδικαλιστικό τους Συνέδριο τής Κολωνίας τή γενική Απεργία. Οί συνδικαλιστές ήγέτες ήξεραν, δτι τό πρόβλημα θά ύποβάλλονταν άργότερα γιά συζήτηση στό συνέδριο τοΰ κόμματος καί άποφάσισαν νά τό προλάβουν. Ή άπόφαση πού πάρθηκε όμόφωνα Ελεγε : «Τό Συνέδριο θεωρεί δτι τό πρόβλημα τής γενικής άπεργίας, δπως τό τοποθετούν οί άναρχικοί καί άλλοι άνθρωποι ξένοι πρός τόν οίκονομικό άγώνα, δέν άξίζει νά συζητηθεί. Τό συνέδριο κάνει προσεχτική τήν έργατική τάξη νά μήν παραμελήσει τήν καθημερινή της δουλιά δεχόμενη ή διαδίνοντας τέτιες ιδέες» Τό συνέδριο τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος συνήλθε στήν 'Ιένα τό Σεπτέμβρη τοΰ 1905. ίΟ Μπέμπελ Εκανε είσήγηση γιά τή μαζική πολιτική άπεργία παρουσιάζοντάς την σάν άμυντικό δπλο. Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ, ή Κλάρα Τσέτκιν καί άλλοι άντιπρόσωποι τής άριστεράς Εβγαλαν μαχητικούς μαρξιστικούς λόγους ύπέρ τής πολιτικής άπεργίας. Τό κέντρο ταλαντευόταν σχετικά μέ τή στάση πού Επρεπε νά υιοθετήσει ο* αύτό τό πρόβλημα. Ή δεξιά δμως πτέρυγα έξαπόλυσε γενική έπίθεση ένάντια στή μαζική πολιτική άπεργία. "Ο Λέγκιν, ό Δαβίδ καί άλλοι όπορτουνιστές όνόμασαν τή γενική άπεργία «γενικό παραλογισμό», ύποστηρίζοντας δτι αύτή είναι γενικά άδύνατη καί δηλώνοντας δτι 1 Τό άναφέρει Λ .Γ ίοηζ ' στό «ΤΙ:? Κί$? Βηά 1η(?πΐ3(ίοπ<ιΙ, σελ. 72.

248

ΡΒΙΙ

οί Ιίιε « ο χ ι ά

ή γενική άπεργία είναι ή ίδια ή Επανάσταση. Ωστόσο τό συνέδρια ένέκρινε μέ συντριφτική πλειοψηφία τίς θέσεις τής είσήγησης τον Μπέμπελ καί πήρε άπόφαση δπου άναγνωριζόταν, άν καί μονάχα μερικά, ή σημασία τής μαζικής πολιτικής άπεργίας. Ή άπόφαση Ιλεγε : «Σέ περίπτωση Επιβουλής ένάντια στό δικαίωμα τής καθολικής, ίσης, άμεσης καί μυστικής ψήφου ή ένάντια στό δικαίωμα τοΰ συνεταιρίζεσθαι, είναι καθήκον όλόκληρης της Εργατικής τάξης νά χρησιμοποιήσει κάθε κατάλληλη μέθοδο γιά νά άποκρούσει τήν έπίθεση. Τό συνέδριο τοϋ κόμματος θεωρεί, δτι ίνα άπό τά πιό άποΤελεσματικά μέσα γιά νά έμποδίσει Ενα τέτιο πολιτικό έγκλημα ένάντια στήν έργατική τάξη ή γιά νά καταχτήσει ζωτικής σημασίας δικαιώματα γιά τήν άπελευθέρωσή της είναι ή χρησιμοποίηση σέ δσο τό δυνατό πλατύτερη κλίμακα τή; μαζική; διακοπής τής έργασίας» '. Οί άνΤιφατικές άποφάσεις πού πάρθηκαν άπό τά δύο έθνικά συνέδρια, τών συνδικάτων καί τοϋ κόμματο; καί πού ή μιά καταδίκαζε τή γενική άπεργία ένώ ή άλλη τήν Ενέκρινε, όδήγησαν σέ κρίση τοΰ γερμανικοΰ έργατικοΰ κινήματος. Αύτό ήταν τό άποκορύφωμα τή; σύγκρουση;, πού είχε έπιδεινωθεΐ άπό μερικά χρόνια, μεταξύ τοΰ κύρους τών συνδικάτων καί τοϋ κύρους τοΰ κόμματος ή, πιό συγκεκριμένα, μεταξύ τής· κλίκας τών άντιδραστικών γραφειοκρατών πού έλεγχαν τά Ισχυρά κιόλας συνδικάτα καί τήν όμάδα τών μικροαστών διανοουμένων μέ πιό ριζοσπαστικό προσανατολισμό πού κυριαρχούσαν στό κόμμα. Γιά νά βρεθεί διέξοδος έγινε τό Φλεβάρη τοΰ 1906 στό Μανχάΐμ μυστική διάσκεψη τής Κεντρική; Επιτροπής τοΰ κόμματος καί τής Γενικής "Επιτροπής τών συνδικάτων, δπου οί ήγέτες τοΰ κόμματος συναίνεσαν δχι μονάχα νά Εγκαταλείψουν τό σχίδιό τους σχετικά μέ τί; μαζιν.ές πολιτικέ; άπεργίες, άλλά καί νά δεχτούν τό τελεσίγραφο τών συνδικαλιστών ηγετών νά μ ή μπει κάν τό πρόβλημα αύτό γιά συζήτηση στά συνδικάτα. Αύτή ή συνθηκολόγηση έγινε μέ τή μεσολάβηση τοϋ Μπέ|ΐπελ 2 . Ή συνθηκολόγηση τής ηγεσίας τοΰ κόμματος, μέ Επικεφαλής τόν Μπέμπελ καί τόν Καοΰτσκι, μπροστά στούς γραφειοκράτες όπορτουνιστές συνδικαλιστές ήταν μιά τραγική στιγμή στήν ιστορία τής γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Ή συνθηκολόγηση αύτή δυνάμωσε Εξαιρετικά τη θέση της δεξιάς πτέρυγας καί Εξασθένισε 1 1

Στό ίδιο Εργο. σελ. 77. Η. Φαρβίγκ : «Ή πάλη γιά τά συνδικάτα», Μόσχα 1929, σελ.

179 — 181.

249

τή θέση τσΰ κέντρου καί τής άρυστέρας. 01 όπορτουνισιές συνδικαλιστές ήγέτες έγιναν ό κυρίαρχος παράγοντας στό κόμμα. Τά παρακάτω στοιχεία είναι χαρακτηριστικά γιά τήν τοτινή ήγεσία τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος : Ά π ό τό 1903 ως τό 1906 τό κόμμα εκπροσωπούνταν στή Βουλή άπό 13 διανοούμενους καί άστούς, άπό 15 μικροαστούς καί άπό 54 πρόσωπα προλεταριακής προέλευσης, πού τά περισσότερα ήταν συνδικαλιστές μέ ύπεύθυνες θέσεις '. Ή συνθηκολόγηση τής ήγεσίας τοΰ κόμματος στά 1906 δημιούργησε σέ μεγάλο βαθμό τή δυνατότητα γιά τόν έρχομό στήν καθοδήγηση μιάς όμάδας άναθεωρητών, πού δέκα •χρόνια άργότερα θά όδηγήσει τή γερμανική έργατική τάξη σ τ ή ν τρομερή καταστροφή τοΰ πρώτοι1 παγκόσμιου πολέμου.

1

Ι'όιιπρρτ Μάϊκλ; : • Πολιτικά Κόμματα·, σελ. 270.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

12

Η ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΥΤΓΑΡΔΗ

ΚΑΙ (1907)

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ

,

| ό 7ο Συνέδριο τή; 2ης Λιεθνοϋς συνήλθε τόν Αύγουστο τοΰ 1907 στή Στουτγάρδη τής Γερμανίας. Ή τ α ν ή πρώτη φορά πού συνερχόταν Ενα τέτιο συνέδριο τής παγκόσμιας έργατιάς. Παραβρέθηκαν 1000 περίπου άντιπρόσωποι, άριθμός πού βρισκόταν σέ χτυπητή αντίθεση μέ τά μικρά συνέδρια πού όργανώνονταν, μιά γενεά προηγούμενα, άπό την 1η Λιεθνή. Οί εισηγήσεις πού Εγιναν στό συνέδριο τόνιζαν δτι σέ μιά σειρά χώρες πραγματοποιούνταν μιά συνεχής καί γρήγορη άνάπτυξή τών έργατικών όργανώσεων : κόμματα, συνδικάτα, συνεταιρισμοί. Στή διάρκεια τού συνεδρίου επεκράτησε άτμόσφαιρα ένθουσιασμού. Ή προσοχή δλου τού έργατικού κόσμου ήταν συγκεντρωμένη σ' αύτή τή σημαντική διεθνή συγκέντρωση. Στήν περίοδο πού πέρασε άπό τή σύνοδο τής 2ης Διεθνοϋς στό "Αμστερνταμ στά 1904 ε!χε συμβεί Ενα τεράστιας σημασία; πολιτικό γεγονό; : ή έπανάσταση στή Ρωσία. Οί όπορτουνιστέ; ήγέτε; τή; Λιεθνού; δέν ήθελαν, δπως παρατηρεί ό ί β Π Ζ , ν ά δόσει τό συνέδριο μεγάλη προσοχή σ' αύτό τό σοβαρό γεγονός, γιατί αύτό τό πρόβλημα Εκρυβε Ενα Εκρηκτικό γέμισμα. Γι' αύτό στούς λύγου; του; περιορίσθηκαν ιδιαίτερα στό νά έξυμνήσουν φλογερά ιόν ήρωισμό τών ρώσων έργατών καί νά δόσουν φτηνέ; νποσχέσει; άλληλεγγύη;. Γεγονό; μεγάλη; σημασία; στό Συνέδριο τή; Στουτγάρδη; ήταν ή συμμετοχή τού Λένιν σάν άρχηγού τή; ρωσική; άντιπροσωπεία;. Ό Λένιν δέν είχε πολύ καλό ονομα άνάμεσα στις παγκόσμιας φήμης φυσιογνωμίες πού διηύθυναν τί; έργασίε; τού συνεδρίου, γιατί θεωρούνταν σάν αριστερό; τών άκρων, προϊόν τ ή ; ειδικής κατάσταση; στή Ρωσία.

2>Ι

Τό άποιχιαχό πρόβλημα "Ενα άπό τά βασικά προβλήματα πού συζητήθηκαν στό συνέδριο ήταν τό πρόβλημα τών άποικιών. Στά τελευταία 30 χρόνια οί κυριότερες δυνάμεις είχαν άρπάξει Εκτεταμένα έδάφη, δπω; είπαμε προηγούμενα, καί είχαν όργανώσει τά πιό βάρβαρα συστήματα καταπίεσης καί εκμετάλλευσης τών ντόπιων λαών. Τώρα άνάμεσα σ' αύτές τίς δυνάμεις προέκυψαν Επικίνδυνες συγκρούσει; σέ σχέση μέ τίς άποικίες καί ή Αποικιοκρατία έγινε όξύ πολιτικό πρόβλημα. Είναι πασίγνωστο τό γεγονός, δ η οί δεξιοί σοσιαλδημοκράτες δλων τών χωρ"ι·\ ύποστήριξαν ά ν ο ι χ τ ά Κ κουφά τήν Αποικιοκρατική πολιτική τών άσιικών Ιμπεριαλιστικών κυβερνήσεών τους ή συνεργάστηκαν σ' αυτήν. Οί συνδικαλιστές γραφειοκράτες κατάλαβαν κι αύτοί σ&ντομα δτι οί καπιταλιστές, γιά νά κερδίσουν τήν εύνοια τοΰ όργανωμένου συνδικαλιστικού κινήματος, ήταν έτοιμοι νά μοιράσουν μέ τήν ειδικευμένη έργατική άριστοκρατία μερικά ψίχουλα άπό τά τεράστια ύπερκέρδη πού έβγαζαν άπό τούς άποικιακούς τους λαούς. Ή μικροαστική τάξη χαιρόταν κι αύτή τήν «εύημερία» πού έφερνε ή καταλήστευση τών άποικιών, πράγμα πού φάνηκε άπό τή συμπεριφορά τών σοσιαλδημοκρατών διανοουμένων. Παρ' δλες τίς διαμαρτυρίες πού ακούγονταν κάπου-κάπου άπό τούς μαρξιστές, τό εργατικό κίνημα τής Αγγλίας δέ στάθηκε σοβαρό έμπόδιο στό δρόμο τής άρπαγής άπό τή Μεγάλη Βρετανία τεράστκον άποικιακών εδαφών στό δεύτερο μισό τοΰ 19ου αΙώνα. Ή πλειοψηφία τών συνδικαλιστικών ήγετικών κορυφών αύτής τής περιόδου δέν έφερνε άντίρηση στήν καταλήστευση τών καθυστερημένων χωρών άπό τίς μεγάλες δυνάμεις, ιδιαίτερα δταν έπρόκειτο γιά τίς κτήσεις τής δικιάς τους χώρας. Μιλώντας γιά τούς φαβιανούς ό Κόλ καί καί ό Πόστγκέητ λένε : «Άπό πολλούς φαβιανούς, ιδιαίτερα τόν Μπέρναρ Σώ, δέν έλειπε ένα κάποιο ιμπεριαλιστικό πνεΰμα. Ό 5 Η 3 \ Ν π. χ. περιφρονούσε πολύ τούς μικρούς καί καθυστερημένους λαού;, θεωρώντσ; του; εμπόδια στήν πορεία τού πολιτισμού πρό; τά μπρός καί έτεινε νά δει τ ή βρετανική αύτοκρατορία... σάν έν δυνάμει Εκπολιτιστική δύναμη» '. Γενικά οί άναθεωρητές σοσιαλδημοκράτες τής Γερμανία;. Γαλλίας, Βελγίου, Όλλανδίας καί άλλων Ιμπεριαλιστικών χ ω ρ ώ ν ' Ο. I). II. (ΙοΙο σελ.

3Π£ΐ

Κ. ΡοϊΙβΜο : «ΤΗο

377.

252

ΒΠΙΙΜΙΙ

Οσιυιιοπ ΡοορΙβ»

ασπάζονταν γνώμες παρόμοιες μέ τις γνώμες τοΰ Μπέρναρ Σώ. ά ν καί συνήθως δέν τίς έξέφραζαν τόσο ειλικρινά! Άκόμα καί μερικοί όπαδοί τής Αριστεράς δέν ήταν όλοκληρωτικά Απαλλαγμένοι άπό τέιιες αυταπάτες. Οί ιμπεριαλιστικές τάσεις δέν έλειπαν οδτε άπό τό έργατικό κίνημα τών Ενωμένων Πολιτειών. Στήν άρχή ή συνδικαλιστική όλιγαρχία τοϋ Κόμπερς διαμαρτυρήθηκε κάπως ένάντια στήν άρπαγή τής Κούβας, τοΰ Πόρτο-Ρίκο καί τών Φιλιππίνων άπό τί; "Ενωμένες Πολιτείες, υστέρα άπό τόν ΐσπανοαμερικανικό πόλεμο τοϋ 1898. Άλλά γρήγορα κάλμαρε καί ήταν έτοιμη νά παραδεχθεί όποιουσδήποτε ιμπεριαλιστικούς τυχοδια>χτισμούς τών ύπερπροκλητικών μονοπωλίων. Ή Κίπνι; συνοψίζει ώ ; έξη; τή στάση τών άμερικανών σοσιαλιστών τή; έποχή; έκείνη; άπέναντι στόν ιμπεριαλισμό. -Γιά τού; σοσιαλδημοκράτε; καί τών δυό κομμάτων [τοϋ σοσιαλιστικού Κόμματος· καί τοϋ έργατικοΰ σοσιαλιστικού Κόμματος) ό ιμπεριαλισμός δέν άποτελοΰσε καθόλου πρόβλημα. ΕΤχαν τή γνώμη δτι αύτός ήταν τό μήλο τής έριδας μεϊταξύ μεγάλων καί μικρών καπιταλιστών, άλλά δέν αφορούσε τήν έργατική τ ά ξ η . . . Έ φ ' δσον οί έργάτες δέν (ΐποροΰσαν νά άγοράσουν παρά τά μισά άπό δ,τι παρήγαν καί οί καπιταλιστές δέν μπορούσαν νά καταναλώσουν όλοκληρωτικά τό άλλο μισό, τά μεγάλα τράστ ήταν άναγκασμένα νά άναζητοΰν άγορές στό Εξωτερικό». Σχολιά ζοντας μιά δήλωση τοΰ ΟΗδίΜίΟθ^ Ε)€ρθ\ν δτι οί "Ενωμένες Πολιτείες διέθεταν μονάχα τά 5% τών άγορών τής Ανατολής καί δτι χρειάζονταν 50%, ό ήγέτης τής άριστεράς Ε. Β. Ντέμπς (σέ λόγο που έβγαλε στις 29 τοΰ Σεπτέμβρη 1900), έκανε την παρακάτω παρατήρηση : «Τό καθήκον τοΰ λευκού τή στιγμή αύτή είναι νά πετύχει τά άλλα 45/%» '. Είναι χαρακτηριστικό τό γεγονός, δτι τό άμερικάνικο σοσιαλιστικό, κίνημα δέν πρόσεξε σχεδόν -καθόλου τούς άδιάκοπους καί Εξοργιστικούς διωγμούς τών νέγρων στίς "Ενωμένες Πολιτείες. Ή έναρξη τών συζητήσεων στό συνέδριο γιά τό Αποικιακό πρόβλημα έπισπεύσθηκε άπό τήν πρόσφατη πείρα τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Στά 1904, ή κοινοβουλευτική όμάδα τσΰ κόμματος στό Ράΐχσταγκ, σέ ένδειξη διαμαρτυρίας ένάντια στή σφαγή τής φυλής χερέρο άπό τά γερμανικά στρατεύματα στή Νότια Αφρική άπόσχε άπό τήν ψηφοφορία, δταν μπήκε τό πρόβλημα τών γερμανικών πιστώσεων (Αργότερα ψήφισε Ενάντιά 1

"Ηρα Κίπνι; : «Τό Αμερικανικό σοσιαλιστικό κίνημα», σελ. 95.

253

τους). Γιά ι ό λόγο, δτι στις γενικέ; εκλογές τοϋ 1906 ή μικροαστική τάξη δέν ψήφισε τό κόμμα, αύτό, άν καί πήρε συνολικά περίπου 250 000 ψήφους έχασε 38 έδρες Ά π ' αύτό οί ήγέτες τής δεξιάς έβγαλαν τύ σι^πέρασμα, δτι ήρθε ό καιρός νά Επεξεργαστούν μιά «σοσιαλιστική» άποικιακή πολιτική πού νά Εμποδίσει στό μέλλον τέτιε; δυσάρεστε; συγκρούσει; μέ τόν Ιμπεριαλισμό σχετικά μέ τό άποικιακό πρόβλημα. Γιά τό σκοπό αύτό τό άποικιακό πρόβλημα πέρασε στήν ήμερήσια. διάταξη τού Συνεδρίου τής Στουτγάρδης. Σύμφωνα μ' αύτά, ή επιτροπή πού υπόδειξε ι ό Συνέδριο τής Στουτγάρδης, ΰπό τή διεύθυνση τού γνωστού όλλανδοϋ άναθεωρητή ν 3 Π Κ ο ί επεξεργάστηκε Ενα σχέδιο άπόφασης πού περιείχε τήν παρακάτω παράγραφο. ' Τ ό Συνέδριο δηλώνει δτι ύπερβάλλουν πολύ τή χρησιμότητα ή τήν άνάγκη τών άποικιών γενικά καί Ιδιαίτερα γιά τήν έργατική τάξη. Δέν άπορίπτει δμως κ α ^ άρχή καί γιά πάντα τήν Αποικιοκρατική πολιτική, γιατί σ' Ενα σοσιαλιστικό καθεστώς αύτη ή πολιτική μπορεί νά είναι πρός τό συμφέρον τού πολιτισμού». Συνέπεια αύτής τ ή ; άντίληψης θά ήταν, βέβαια, ή τυπική Αναγνώριση τού ιμπεριαλισμού. Στήν πραγματικότητα τά κόμματα τής 2ης Διεθνούς δέν πάλαιβαν παρά πολύ λίγο ή καί καθόλου ένάντια στήν άποικιοκρΟΐία (ιδιαίτερα στις ίδιες τίς Αποικιακές χώρες) καί αύτή ή άπόφαση θά χειροτέρευε τά πράγματα. Ά λ λ ά ή Αριστερά καί τό κέντρο άπόριψαν Αποφασιστικά στό Συνέδριο τόν άνοιχτό όπορτουνισμό τής Επιτροπής καί διέγραψαν τήν προσβλητική παράγραφο γιά τή «σοσιαλιστική» άποικιοκρατία. Ό Γκάνκιν καί δ Φίσερ λένε : « Ή ψηφοφορία γιά τήν παράγραφο πού περιλάβαινε αύτή τή δήλωση Αποκάλυψε τό ένδιαφέρον γεγονός, δτι ή πλειοψηφία τών Αντιπροσώπων άπό τίς μικρές χώρες πού είχαν άποικίε; ήταν ύπέρ τής διατήρησης, αύτής τής παραγράφου» 2 . Παρ* δλα αύτά τό συνέδριο ένέκρινε μέ 127 ψήφους κατά 1 0 8 3 τήν τροποποιημένη άπόφαση, πού ένέκρινε τίς προηγούμενες άποφάσει; τοΰ 1900 καί 1904 καί καταδίκαζε άνοιχτό τήν «καπιταλιστική Αποικιοκρατική πολιτική», ΑλλΑ δέ χΑραξε 1

.1. ίοπζ : «ΤΗεΚίϊε ηπά Ρ.ιΙΙοί ϋιε 5«<:οη<1 ΙηίεΓηαϋοπαΙ», σελ. 88. Ο. Η. ΟηηΙίίπ καί Η. Μ. ΡίχΗεΓ: «Τίιε ΒοΙ&ΙιενϊΙ» 3Π(1 Ηιε Νοι-Μ \ν3Γ», αελ. 51.

2 Σ* αύτό τό συνέδριο γιά πρώτη φορά ό Αριθμός τών Αντιπροσώπων ήταν Ανάλογος μέ τό μέγεθος τών κομμάτων πού Αντιπροσωπεύονταν : Άπό 2 γιά τά μικρότερα κόμματα ώς 20 γιά τά μεγαλύτερα κόμματα.

1

254

καμιά προοπτική γιά τήν ανεξάρτητη βιομηχανική καί πολιτική, άνάπτυξή τών πιό καθυστερημένων λαών. Αυτό Αποτέλεσε ήττα. γιά τους άναθεωρητές, πού δέν άλλαξαν δμως σέ τίποτε τήν όποριουνιστική τους γραμμή.

Ενάντια ατό μιλιταρισμό καί τόν πόλεμο Τό άνώτατο σημείο στό Συνέδριο τής Στουτγάρδης ήταν ή, άπόφαση πού πάρθηκε ενάντια στό μεγάλωμα τού κινδύνου πολέμου. Ά π ό τότε άκόμα Ακούγονταν τά μπουμπουντρά πού προμηνούσαν τόν κατοπινό μεγάλο εύρωπαϊκό πόλεμο. Οί μεγάλες δυνάμεις άρχιζαν νά συσσωρεύουν δπλα καί όξύνονταν οί άντιθέσεις άνάμεσά τους. Στά 1889 δημιουργήθηκε τό Δικαστήριο τής Ειρήνης στή Χάγη, πρόδρομος τής κοινωνίας τών έθνών, άλλά ήταν φανερό πως δέν μπορούσε νά συνδιαλλάξει τίς όξύτατες διαφωνίες μεταξύ τών ιμπεριαλιστικών κυβερνήσεων. Ούτε ή διάσκεψη τής Άλγεθήρας στά 1906 δέν μπόρεσε νά πετύχει όριστική συμφωνία αής Γερμανίας καί τής Γαλλίας γιά τό Μαρόκο. Στό Συνέδριο τής Στουτγάρδης ύποβλήθηκαν τέσσερα σχέδια αποφάσεων ενάντια στόν πόλεμο χι άπό αύτά τά τρία άπό τή γαλλική Αντιπροσωπεία. Τά πιό ένδιαφέροντα ήταν τά σχέδια Αποφάσεων πού παρουσίασαν ό Μπέμπελ καί ό Γκουστάβ 'Ερβέ. Τό σχέδιο άπόφασης αού Μπέμπελ, συνταγμένο άόριστα, Ακολουθούσε τήν καθιερωμένη γραμμή τής 2ης Διεθνούς στό πρόβλημα αύτό. Ή τ α ν συνταγμένο μέ τέηες γενικότητες πού κι αύτή Ακόμα ή άκρα δεξιά τό ύποστήριξε μέ Ενθουσιασμό, πράγμα πού Εκανε τόν Μπέμπελ νά βρεθεί σέ άμηχανία. Τό δεύτερο σχέδιο άπόφασης τό παρουσίασε ό Έρβέ έξ όνόματος μιάς παράταξης τής γαλλικής Αντιπροσωπείας. Ό Έρβέ διανοούμενος καί Ερασιτέχνης άναρχοουνδικαλιστής, ήταν γνωστός Αντίπαλος τού πατριωτισμού σ' δλες του τ·'ς μορφές, Αν καί πελίκά ύποστήριξε τόν πρώτο πάγκόσμιο πόλεμο. Τό σχέδιό του Απόφασης Ιλεγε : «"Εχοντας ύπ' δψη τίς διπλωματικές διακοινώσεις πού Απειλούν τήν ειρήνη τής Εύρώπης άπ' δλες τίς πλευρές, τό συνέδριο καλεί δλους τούς συντρόφους νά άπαντήσουν σέ όποιαδήποτε κήρυξη πολέμου, άνεξάρτητα. άπό ποιά πλευρά θά προέρχονταν, μέ στρατιωτική άπεργία καί ΕξΕγερση». Ή συζήτηση τών σχεδίων άποφάσεων Αποκάλυψε τή μεγάλησύγχυση καί τόν άπορτουνισμό πού κυριαρχούσαν στή Διεθνή γ ύ ρ ο 255

Από τό γενικό πρόβλημα ιής πάλης κατά τοϋ πολέμου. Ό Μπέ μπελ πίστευε, έσφαλμένα, δτι μπορούσε νά καθοριστεί ποιά χώρα ήταν ό Επιτιθέμενος μέ βάση τόν πρώτο πυροβολισμό. « Ή κατάσταση — έλεγε — είναι σήμερα τέτια, πού τά νήματα τής στρατιωτικής καταστροφής δέν είναι κρυμμένα άπό τά βλέμματα τών Εκπαιδευμένων καί όξυδερκών ειδικών στά πολιτικά προβλήματα. Ή μυστική διπλωματία έπαψε πιά νά ύπάρχει». Ό Έρβέ δέν έκανε καμιά διάκριση άνάμεσα σέ δίκαιους καί άδικους πολέμους καί καταδίκαζε έξ Ισου δλους τούς πολέμους. Τό σχέδιο άπόφασης τσΰ Ζωρές καί τοΰ Βαγιάν περιλάβαινε τά στοιχεία τής «πατριωτικής» ύπεράσπισης τής άστικής πατρίδας, πού χαρακτήριζαν τή θέση τών γνκοστών άναθεωρητών τής Γερμανίας, τής Αύστρίας καί άλλων χωρών 1 . Στό πρόβλημα αύτό παρενέβηκε καί ό Λένιν. "Οπιος ό Μάρξ. έτσι καί ό Λένιν δέν πίστευε δτι ή γενική άπεργία ήταν άρκετή στήν πάλη ένάνιια στόν πόλεμο. Ό Λένιν είπε δτι μονάχα μιά προλεταριακή Επανάσταση (ΐποροϋσε νά άντιταχθεϊ μέ· Επιτυχία α" έναν Ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ό Λένιν καί ή Ρόζα Λούξεμπουργκ διατύπωσαν μέ αύτήν τήν έννοια μιά τροπολογία στό σχέδιο άπό· ψασης τοΰ Μπέμπελ, πού ή Ρόζα Λούξεμπουργκ τήν παρουσίασε στήν ύποεπιτροπή έξ όνόματος τής ρωσικής καί πολωνικής άντι•προσωπείας. Τήν πρόταση τήν ύπόγραψε καί ό Μάρτοφ. Ό Μπέμπελ έπέμενε νά γίνει πιό ήπια ή διατύπωση, γιατί άλλοιώς ή γερμανική κυβέρνηση θά διέλυε τίς σοσιαλδημοκρατικές όργανώσεις 2 . Ά λ λ ά ή ούσία τής πρότασης παρέμεινε. Ή τροπολογία πού .πρότειναν ό Λένιν καί ή Ρόζα Λούξεμπουργκ έξέφραζε τήν πολιτική πού Ακολούθησαν οί μπολσεβίκοι στήν περίοδο πού ρωσοϊαπωνικοΰ πολέμου καί χάραζε τή γραμμή τοϋ μελλοντικού Επαναστοίίικοΰ άγώνα Ενάντια στούς Ιμπεριαλιστικούς πολέμους. "Οπως παρατηρεί ό Λέντς, ή τροπολογία αύτή «έδινε στό διφορούμενο οχέδιο άπόφασης αού Μπέμπελ σαφή έπαναστατικδ χαρακτήρα». Ή τροπολογία, πού στήν ούσία πρότεινε νά δοθεί άπάντηση στήν Απειλή τοΰ Ιμπεριαλιστικού πολέμου μέ τόν άγώνα γιά τό σοσιαλισμό, Απστϊλεΐ τίς δυό "τελευταίες παραγράφους (σέ κυρτά γράμματα) αυτής τής περίφημης άπόφασης, πού τή δίνουμε όλόκληρη παρακάτω.

1 1 ΙΛΠΖ : «ΤΗβ Κίδβ 3Π<1 ΡΗΙΙ οί ΙΗε &εεοη<1 Ιπίβπιαίιοηΐΐ» σελ.

-94—103. ' Ο. Η. ΟβηΙίίπ βηά Η. Μ. Ρϊ$Ηετ : «ΤΗβ ΒοΙ$ΗενίΙ<$ 3πά ΙΗε

\νστΙ(1 \ν'·3π>, σελ. 55.

256

"Υστέρα άπό μακρές συζητήσεις ή άπόφαση Εγκρίθηκε μέ έπευψημίες. Ή υίσθέτησή, της Αποτέλεσε Ινα άλλο παράδειγμα ψηφοφορίας χωρίς άρχές άπό μέρους τής δεξιάς. Δέν ύπάρχει άμφιβολία, δτι οί όπορτουνκπές αύτοί, δπως Φ άποδείξουμε. σέ λίγο, δέν είχαν τίποτε κοινό μέ τήν έπαναστατική πρόταση τοΰ Λένιν, άλλά παρ* δλα αύτά τήν ψήφισαν. Ό 'Ερβέ τό σημείωσε αύηό δηλώνοντας μ' Ιναν τόνο καυστικό δτι <οί λόγοι πού Εβγαλαν ό Μπέμπελ καί ό Φόλμαρ στήν υποεπιτροπή ήταν μαύροι, Ενώ ή άπόφαση είναι λευκή». Είπε Επίσης δτι μιά πού ύπάρχει αύτή ή κατάφωρη άντίφαση, θά ήταν Ενδεδειγμένο νά Αναλάβει ή γερμανική άντιπροσωπεία τήν ύποχρέιοση μπροστά στό συνέδριο, δτι θέλει πραγματικά νά τήν Εφαρμόσει. Παρουσιάζοντας τήν άπόφαση στό συνέδριο ή Ρόζα Λούξεμπουργκ δήλωσε, δτι ή τροπολογία προχωρούσε πιό πέρα άπό τίς άντιλήψεις τοΰ Ζωρές καί τοΰ Βαγιάν λόγω τοΰ δτι θέσπιζε πώς «σέ περίπτωση πολέμου, ή ζύμωση πρέπει νά στραφεί δχι μονάχα στήν κατάπαυση αού πολέμου, άλλά καί στή χρησιμοποίηση τοΰ πολέμου γιά τήν Επιτάχυνση τής άνοΠροπής τής ταξικής κυριαρχίας γενικά». Υπογράμμισε Επίσης τό γεγονός δτι «ή ρωσική Επανά^αση δχι μονάχα ξέσπασε σά συνέπεια·τοΰ πολέμου, άλλά καί βοήθησε στό νά μπει τέρμα στόν πόλεμο». Ό Λένιν σχολιάζοντας άρ-φ&τερα τήν Απόφαση Ενάντια στόν πόλεμο — κατέκρινε τόν 'Ερβέ πού μηχανικά Αντιλαμβάνονταν «δλους τούς πολέμους» καί ύπογράμμιαε τήν άνάγκη νά γίνει ίνας ξεχωρισμός σχετικά μέ τούς Επαναστατικός πολέμους, λέγοντας: «Αύτός ό άγώνας πρέπει νά σ υ ν ί σ τ α τ α ι . . . δχι στήν άπλή άντικατάσταση τοΰ πολέμου μέ τήν είρήνη, άλλά στήν Αντικατάσταση τοΰ καπιταλισμού μέ τό σοσιαλισμό. Τό ουσιώδες δέν είναι μονάχα νά Εμποδίσεις τό ξέσπασμα τοΰ πολέμου, άλλά νά χρησιμοποιήσεις τήν κρίση πού προκαλεί ό πόλεμος, γιά νά Επισπεύσεις τήν άνατροπή τής Αστικής τάξης». Ό Λένιν κριτικάρατε δριμύτατα τίς Ασυνέπειες τοΰ σχεδίου Απόφασης τοΰ Μπέμπελ'.

'Η

Απόφαση

της

Στουτγάρδης

«Τό Συνέδριο Εγκρίνει τίς Αποφάσεις Ενάντια στό μιλιταρισμό καί τόν Ιμπεριαλισμό, πού πάρτθηκαν άπό τά προηγούμενα συνέδρια τής Διεθνοΰς καί δηλώνει γιά Ακόμα μιΑ φορά, δτι ή 1

Στό Ιδιο Εργο, σελ. 56, 60.

17—880

257

πάλη ένάντια ατό μιλιταρισμό δέν μπορεί νά ξεχωριστεί Από τό γενικό ταξικό σοσιαλιστικό άγώνα.

01 πόλεμοι άνάμεσα στά καπιταλιστικά κράτη είναι γενικά τό άποτέλεσμα της άνταγωνισιικής τους πάλης γιά παγκόσμιες άγορές, γιατί κάθε κράτος Επιδαόκει δχι μονάχα νά Εξασφαλίσει τίς άγορές πού κατέχει ήδη. άλλά νά καταχτήσει καί καινούργιες. Σ' αύτήν τήν πολιτική παίζει πρωταρχικό ρόλο ή ύποδούλωση άλλων λαών καί χωρών. "Υστερα, οί πόλεμοι αύτοί προκαλούνται άπό τόν άδιάκοπο συναγωνισμό στόν τομέα τού Εξοπλισμού, πού χαρακτηρίζει τό μιλιταρισμό, κύριο δργανο τής ταξικής κυριαρχίας τής άστικής τάξης καί τής οικονομικής καί πολιτικής ύποδούλωσης τής Εργατικής τάξης. Σιούς πολέμους συμβάλλουν Εθνικές προκαταλήψεις, πού καλλιεργούνται συστηματικά στούς πολιτισμένους λαούς πρός τό συμφέρον τών κυρίαρχων τάξεων, μέ σκοπό νά Αποσπάσουν τίς προλεταριακές μάζες άπό τά δικά τους ταξικά προβλήματα καί άπό τίς υποχρεώσεις τους στά πλαίσια τής διεθνοΰς ταξικής Αλληλεγγύης. Κατά συνέπεια οί πόλεμοι άνήκουν άπό τήν ίδια τους τή φύση στόν καπιταλισμό. Οί πόλεμοι τότε μονάχα θά πάψουν, Οταν τό καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα θά καταργηθεί ή δταν τό μέγεθος τών θυσιών σέ άνθρώπους καί χρήματα πού Απαιτούνται άπό τήν πρόοδο τής στρατιωτικής τεχνικής καί ή άγανάχτηση πού προκαλεί τό κυνήγι τών Εξοπλισμών θά άναγκάσουν τσύς λαούς νά καταργήσουν αύτό τό σύστημα. Γιά τό λόγο αύτό ή Εργατική τάξη, πού δίνει τήν πλειοψηφία τών στρατιωτών καί κάνει τίς περισσότερες ύλικές θυσίες, είναι ό φυσικός άντίπαλος τοϋ πολέμου, γιατί ό πόλεμος βρίσκεται σέ άντίφαση μέ τό σκοπό της : τή δημιουργία ένός οίκονομικοΰ συστήματος πάνω σέ σοσιαλιστική βάση μέ έπιδίωξη τή σφυρηλάτηση της άλληλεγγύης δλων τών λαών. Τό συνέδριο θεωρεί, Επομένως, δτι είναι καθήκον τής Εργατικής τάξης καί ειδικά τών άντιπροσώπων της στά κοινοβούλια νά παλαιψουν μέ δλες τίς δυνάμεις ένάντια στήν άνάπτυξή τών πολεμικών ναυτικών δυνάμεων καί τών δυνάμεων τής ξηράς καί νά άρνηθοΰν νά ψηφίσουν τίς πιστώσεις γι' αύτούς τσύς Εξοπλισμούς, άποκαλύπτοντας τόν ταξικό χαρακτήρα τής Αστικής κοινωνίας καί τούς λόγους τής διατήρησης τών Εθνικών άνταγωνισμών. Είναι Επίσης καθήκον τους νά Επαγρυπνούν γιά νά διαπαιδαγωγηθεί ή προλεταριακή νεολαία από πνεύμα τής άδελφότητας άνά258

μίσα στους λαούς καί στό πνεϋμα τοΰ σοσιαλισμού καί νά είναι διαποτισμένη μέ ταξική συνείδηση. Τό συνέδριο βλέπει στή δημοκρατική όργάνωση τοΰ στρατού, στήν Αντικατάσταση τοΰ μόνιμου στρατοΰ μέ τήν Ενθοφυλαχή τήν κύρια προϋπόθεση γιά νά γίνουν άδύνατοι δλοι οί Επιθετικοί πόλεμοι καί νά ύπερνικηθοΰν εύκολότερα οί έθνικοί άνίιαγωνισμοί. Ή Διεθνής δέν μπορεί νά χαράξει άκαμπτες μορφές γιά τίς άντιμιλιταριστικές ένέργειες τής Εργατικής τάξης, γιατί αύτές οί Ενέργειες ποικίλουν άναπόφευχτα άνάλογα μέ τίς διαφορετικές έθνικές συνθήκες, συνθήκες χρόνου καί τόπου. Άλλά είναι καθήκον της νά συνδυάζει καί νά δυναμώνει δσο τό δυνατό περισσότερο τίς προσπάθειες τής έργατικής τάξης γιά τήν πρόληψη τοϋ πολέμου. Πραγματικά ΰστερα άπό τό Συνέδριο τής Διεθνοΰς στίς Βρυξέλλες, τό προλεταριάτο, Ενώ πάλαιβε χωρίς άνάπαυλα ένάντια ατό μιλιταρισμό, άρνούμενο νά ψηφίσει γιά τήν αύξηση τών ναυτικών πολεμικών δυνάμεων καί τοΰ στρατοΰ τής ξηράς καί ζητούσε νά δημοκρατικοποιηθούν οί στρατιωτικοί όργανισμοί, κατέφευγε δλο καί μέ μεγαλύτερη έπιτυχία καί στίς πιό διαφορετικές μορφές δράσης γιά νά προλάβει τό ξέσπασμα τών πολέμων ή γιά νά βάλει τέρμα σ' αύτούς καθώς καί γιά νά χρησιμοποιήσει τίς ταραχές πού προκαλούσε ό πόλεμος στήν κοινωνία γιά τήν άπελευθέρωση τής Εργατικής τάξης. Αύτό μπορεί νά τό δεί κανείς άπό τή συμφωνία πού ύπσγράφτηκε άνάμεσα στά άγγλικά καί τά γαλλικά συνδικάτα, ύστερα άπό τό Επεισόδιο τής Φασιόντα, μέ σκοπό τή διατήρηση τής είρήνης καί τήν Αποκατάσταση τών φιλικών σχέσεων τής Αγγλίας καί τής Γαλλίας. Ά π ό τή συμπεριφορά τών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στή γερμανική καί στή γαλλική βουλή στήν περίοδο τής κρίσης τοΰ Μαρόκου. Ά π ό τίς διαδηλώσεις πού Αργάνωσαν οί γάλλοι καί γερμανοί σοσιαλιστές γιά τόν ίδιο σκοπό. Ά π ό τήν κοινή δράση τών σοσιαλιστών στήν Αύστρία καί τήν Ιταλία πού συγκεντρώθηκαν στήν Τεργέστη γιά νά συζητήσουν τή σύγκρουση μεταξύ τών δύο χωρών.* "Υστερα άπό τήν άποφασιστική Επέμβαση τών σοσιαλιστών έργατών τής Σουηδίας γιά νά Εμποδίσουν τήν Επίθεση καίτά τής Νορβηγίας. Καί, τέλος, άπό τόν ήροκκό καί γεμάτο αύταπάρνηση άγώνα τών σοσιαλιστών Εργατών καί Αγροτών τής Ρωσίας, καί της Πολωνίας Ενάντια στόν πόλεμο πού Εξαπόλυσε 6 τσαρισμός χαί, κατόπι, γιά τό γρήγορο σταμάτημά του καθώς καί γιά τή χρησιμοποίηση τής Εθνικής χρίσης γιά τήν Απελευθέρωση τής Εργατικής τάξης.

259

"Ολες αυτές οί προσπάθειες είναι Απόδειξη της αύξανόμενης δύναμης τοΰ προλεταριάτου χαί τών δλο χαί μεγαλύτερων δυνατοτήτων «ου νά Εξασφαλίσει τή διατήρηση τής είρήνης μέ μιά Αποφασιστική Επέμβαση. Ή δράση αύτή τής έργατικής τάξης θά Εχει τόσο περισσότερες πιθανότητες νίκης, δσο θά προετοιμαστεί μέ παρόμοιες κινητοποιήσεις καί δσο τά Εργατικά κόμματα τών διαφόρων χωρών θά Ενθαρρυνθούν καί θά Ενισχυθούν πιό πολύ άπό τή Διεθνή. Τό Συνέδριο Εχει τήν πεποίθηση, δτι κάτω άπό τήν πίεση τού προλεταριάτου καί μέ τή σύγχρονη χρησιμοποίηση τών διαιτητικών δικαστηρίων, άντί τών άξιοθρήνητων μέτρων, πού παίρνουν οί κυβερνήσεις, θά γίνει δυνατό νά Εξασφαλιστούν € δλου; τούς λαούς τά ευεργετήματα τοΰ άφοπλισμοϋ καί θά μπορέσει νά δοθεί σ* αύτούς ή δυνατότητα νά χρησιμοποιήσουν γιά Εκπολιτιστικούς σκοπούς τήν τεράστια κατανάλωση χρτ^ιάτων καί Ενέργειας πού τώρα καταβροχθίζονται άπό τούς Εξοπλισμούς καί τόν πόλεμο. "Αν ό πόλεμος Απειλεί νά ξεσπάσει, είναι καθήκον τής έργατικής τάξης καί τών κοινοβουλευτικών Εκπροσώπων της, ύποστηριζομΕνων άπό τό διεθνές (σοσιαλιστικό) Γραφείο, νά καταβάλουν κάθε προσπάθεια γιά νά Εμποδίσουν τό ξέσπασμα τοΰ πολέμου μέ τά μέτρα πού θεωρούν σάν πιό Αποτελεσματικά, μέτρα πού, φυσικά, ποικίλουν άνάλογα μέ τήν Ενταση τοΰ ταξικοΰ άγώνα καί τή γενική πολιτική κατάσταση. "Αν παρ' δλα αύτά ξεσπάσει ό πόλεμος είναι καθήκον τής Εργατικής τάξης καί τών κοινοβουλευτικών της άντιπροσώπων στήν Εν λόγω χώρα νά Επέμβουν γιά τό γρήγορο σταμάτημά του καί νά κάνουν δτι μπορούν γιά νά χρησιμοποιήσουν τήν πολιτική καί οικονομική κρίση, πού προκλήθηκε άπό τόν πόλεμο γιά νά ξεσηκώσουν τούς λαούς καί νά Επισπεύσουν Ετσι τήν άνατροπή τής καπιταλιστικής τάξης άπό τήν Εξουσία» '.

Ό

άμεβιχάνιχος σωβινισμός

Πολλά σοσιαλδημοκρατικά αόμματα μολύνθηκαν άπό τόν ίό τοΰ σωβινισμού. Τό σοσιαλιστικό Κόμμα τών Ενωμένων Πολιτειών ήταν Ενα τυπικό παράδειγμα άπό αύτήν τήν άποψη. Ό σωβινι1 Τήν άναφέρει ό Ο. Η· ΟαιιΙοη καί ό Η. Η. ΒοΙϊίκνίΙίί 3π<1 Ηκ ν/οτ1<1 \ν3Γ», σελ. 59.

260

ΡΪ$ΜΟΓ

στό

«ΤΙιι·

σμός του Εκδηλώθηκε σέ πολλές πλευρές, Ανάμεσα στίς όποιες καί στό πρόβλημα τών μεταναστεύσεων. Τόσο τό Συνέδριο τοΰ "Αμστερνταμ, δσο καί τό Συνέδριο τής Στουτγάρδης Ασχολήθηκαν μ* αύτό τό πρόβλημα, Ιδιαίτερα ύστερα Από Επιμονή τών Αφρικάνικων Αντιπροσωπειών. Πολλά χρόνια διεξήχθηκε στά συνδικάτα τών Ενωμένων Πολιτειών μιά μεγάλη Εκστρατεία γιά τό σταμάτημα τών μεταναστεύσεων σ' αύτή τή χώρα. Ή Εκστρατεία αύτή συμβάδιζε μέ τίς μονοπωλιακές τάσεις τών ειδικευμένων έργατών νά ύψίόσουν τείχη γύρω άπό τά Επαγγέλματά τους. Ή πιό κατάφωρη Εκφραση τοϋ σωβινισμού ήταν τό σύνθημα <01 Κινέζοι πρέπει νά φύγουν», σύνθημα πού κυκλοφόρησε Ιδιαίτερα στίς Ακτές τοΰ Είρηνικού "Ωκεανού καί πού στρεφόταν σέ μεγάλο βαθμό καί Ενάντια στούς Εργάτες πού ήρθαν στίς Ενωμένες Πολιτείες άπό τήν Εύρώπη. Τό σοσιαλιστικό κόμμα, δπου κυριαρχούσαν οί μικροαστοί διανοούμενοι καί ή συνδικαλιστική γραφειοκρατία, άντί νά πάρει θέση Ενάντια σ' αύτΕς τίς Αντιδραστικές τάσεις, πού προπύργιό τους ήταν ή άμερικάνικη όμοσπονδία τής Εργασίας καί τό ήγετικό της στρώμα μέ Επικεφαλής τόν Κ^μπερς, Ετεινε στό νά συνθηκολογήσει μαζί τους. Κατά συνέπεια, στό Συνέδριο τοΰ "Αμστερνταμ στά 1904 καί μέ βάση τίς όδηγίες πού πήραν άπό τό κόμμα, ό Χίλκουϊτ μαζί μέ τούς άλλους άμερικανούς Αντιπροσώπους ένώθηκαν μέ τόν νβτάΟΓβΙ καί τόν ν & η Κ ο ί τής "Ολλανδίας καί μέ τόν Θόμπσον τής Αύστραλίας καί παρουσίασαν Ενα κοινό σχέδιο Απόφασης δπου είχε τρυπώσει ή Ιδέα πώς οί γενικοί κανόνες δέν Εφαρμόζονται στίς «καθυστερημένες φυλές (κινέζους, νέγρους *λπ.)». Ό Ντέ Λεόν τάχθηκε Ενάντιά του καί καθώς δέν Υποστηρίχθηκε τό σχέδιο αύτό άπό τούς Αντιπροσώπους, Αποσύρθηκε μέ λεπτότητα Τρία'χρόνια Αργότερα σνό Συνέδριο τής Στουτγάρδης ή Αμερικάνικη Αντιπροσωπεία, μέ Επικεφαλής τόν Χίλκουϊτ ήρθε μ* ίνα νέο σχέδιο άπόφασης τοϋ ίδιου είδους, προτείνοντας τόν Αποκλεισμό τών μεταναστών «πού δέν είναι σέ θέση νά Αφομοιωθούν μέ τούς Εργάτες της χώρας πού τούς φιλοξενεί». Στό μεταξύ οί σωβινιστές ήγέτες τοΰ Αμερικάνικου σοσιαλιστικού κόμματος, δπως ό Βίκτωρ Μπέγχερ καί ό "Ερνβστ Ούντερμαν, διεξήγαν Ανοιχτά καμπάνια γιά.τόν Αποκλεισμό τών ξένων. Τό Συνέδριο τής Στουτγάρδης Απέριψε τ ί ς Αμερικάνικες προτάσεις καί πήρε σακπή Λπό-

'

Ε>«

ΊΕΟΠ:

«Ρΐ3$Η1ί£Ηΐ5

!ΓΟΙΓ

ΙΗβ Απκίβιχίαιη

261

0»£ΚΕ$6»,

σελ. 169.

φαση στό πρόβλημα τής μετανάστευσης. Καταδικάζοντας τήν εισαγωγή Εργατικών χεριών ή άπόφαση άπέριπτε έπίσης δλα τά μέτρα πού άπέβλεπαν στό νά περιορίσουν τήν έλευθερία της μετανάστευσης γιά φυλετικούς ή Εθνικούς λόγους. Ή άπόφαση Επιζητούσε έπίσης νά υπερασπίσει τό Εθνικό Επίπεδο ζωής τών έργατών μέ τήν όργάνωση τών μεταναστών καί μέ τή φροντίδα νά έχουν ίσα οικονομικά καί πολιτικά δικαιώματα!. Ή πραγματικότητα ήταν, δτι στίς Ενωμένες Πολιτείες οί έργάτες ξένης καταγωγής, πού άποτελοΰσαν τά 30 ώς 75% τοΰ άριθμοΰ τών έργατών στούς βασικούς βιομηχανικούς κλάδους, βρίσκονταν πάντα στίς πρώτες γραμμές έκείνων πού πάλαιβαν γιά τη βελτίωση τών ημερομισθίων καί τών συνθηκών δουλιας, γιά τή δημιουργία συνδικάτων καί γιά την όργάνωση ένός Ισχυρού μαρξιστικού πολιτικού κόμματος. Πάνω άπό μισό αΙώνα τό μαρξιστικό κίνημα στίς Ενωμένες Πολιτείες στηρίχτηκε στούς ώμους τών έργατών ξένης καταγωγής. Ή άπόφαση τοΰ συνεδρίου τής Στουτγάρδης νά άπορίψει αύτή τήν πρόταση πείσμωσε στό Επακρο τούς σωβινιστές όπορτουνιστές τοΰ "Αμερικάνικου Σοσιαλιστικού Κόμματος. Ή Κίπνις περιγράφει ώς έξής τήν άντίδρασή τους : «Τή δεξιά πτέρυγα καί μερικούς κύκλους τοΰ κέντρου καί τής άριστεράς τούς Επιασε λύσσα δταν Εμαθαν τήν άπόφαση τής Στουτγάρδης. Ό Βίκτωρ Μπέργκερ χαρακτήρισε άμέσως τούς άμερικάνους άντιπροσώπους στό συνέδριο — Χίλκουΐτ, ΑΙ^θΓΠΊΟη καί Α. Μ. Σάϊμονς — σάν όμάδα «διανοουμένου» πού πρόδοσαν τό Αμερικάνικο προλεταριάτο δεχόμενοι νά ψηφιστεί μιά άπόφαση, πού Επιτρέπει τήν είσοδο τών «γιαπωνέζων» καί των «κινέζων» κούληδων στίς Ε ν ω μένες Πολιτείες. "Αν θέλουμε νά πραγματοποιήσουμε κάποτε σοσιαλισμό στήν Αμερική καί τόν Καναδά — Ελεγε ό Μπέργκερ — πρέπει νά πετύχουμε νά παραμείνουν χώρες τών «λευκών» 2 . "Ολα αύτά Εναρμονίζονταν πέρα γιά πέρα μέ τήν άκόμα πιό Επαίσχυντη άνοχή άπό τό κόμμα της φυλετικής διάκρισης, τοΰ λιντσαρίσματος καί άλλων Εγκλημάτων ένάντια στό νέγρικο πληθυσμό τών Ενωμένων Πολιτειών. Ό Ντέμπς διαμαρτυρήθηκε Εντονα ένάντια σ' αύτή τή στάση τοΰ κόμματος.

1 ννϊΙΙϊαπι ΕπβΙί$Η )ν»11ίη£: «Ρτθ(π~55ίν:;π βηά ΑΙΙβτ». Νέα "Υόρκη 1914 Παράρτημα.

2 Ή ρ α ς Κίπνι;: «Τό Αμερικανικό σοσιαλιστικό κίνημα», 1897 — 1912, σελ. 287.

Κ Β 4 Λ Λ Λ 1 Ο

ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

23

ΤΗΣ

ΚΟΠΕΓΧΑΓΗΣ

(1910)

| ό 8ο Συνέδριο της 2ης Διεθνοΰς δρχισε τίς έργασίες του στην Κοπεγχάγη στίς 28 Αυγούστου 1910. 0 1 Αντιπρόσωποι συνήλθαν σέ συνθήκες μιΑς σοβαρής έντασης τών Εξοπλισμών. ΣτΑ τρία χρόνια πού πέρασαν Από τό Συνέδριο τής ΣτουτγΑρδης, Ιγινε πιό όξύς ό κίνδυνος πολέμου. Τώρα μπροστΑ σιτό συνέδριο Εμπαινε ξανά τό Αποφασιστικό πρόβλημα : τί Επρεπε νΑ γίνει σέ περίπτωση πού θά ξεσπούσε ό πόλεμος καί πώς νά διεξαχθεί στό μεταξύ ή πάλη ένάντια στήν Ενταση τοΰ μιλιταρισμού. "Ενα Αλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα της Αβέβαιης κατάστασης αύτης τής περιόδου ήταν τό δυνάμωμα τής πάλης τών λαών στίς Αποικιακές καί μισοαποικιακές χώρες. Μιά Ισχυρή ζύμωση Αρχιζε νά γίνεται αίσθητή στούς λαούς τών Ι ν δ ι ώ ν καί τής Κίνας, καί σιτήν Τουρκία καί τήν Περσία είχε ξεσπΑσει έπανΑσταση. Στήν Περσία ή Επανάσταση, στρεφόταν ένάντια στό ρωσικό τσαρικό ιμπεριαλισμό. Οί ήγέιτες τής 2ης Διεθνούς δέν είχαν καθόλου τήν πρόθεση νά υποστηρίξουν αύτά τά κινήματα καί γι' αύτό Αρκέστηκαν στό νΑ στείλουν δυό τυπικά τηλεγραφήματα συγχαρητηρίων στούς Αγωνιστές τής Τουρκίας καί της Περσίας.

Ή άπόφαση ένάντια στόν πόλεμο "Οπως συνήθως, τό πρόβλημα αύτό τό Ανακίνησαν Εκείνοι, πού κήρυχναν τή γενική Απεργία σάν πανάκεια ένάντια στόν πόλεμο. Αύτή τή φορά, δμως, ή^αν πιό Ισχυροί Από όποτεδήποτε Αλλοτε. Ό ΚβΪΓ ΗβΓΧΙϊε Από τήν "Αγγλία καί ό ΒαγιΑν Από τή Γαλλία ύπέβαλαν τήν παρακάτω τροπολογία στό σχέδιο Απόφασης : «Τό Συνέδριο θεωρεί τή γενική Απεργία τών έργατών—Ιδιαίτερα στίς βιομηχανίες πού προμηθεύουν πολεμικά ύλικΑ (δπλα, 26.1

πολεμοφόδια, μεταφορικά μέσα κλπ.) καθώς καί τή δραστήρια καί Αποφασιστική ζύμωση μέσα στό λαό σάν τό πιό Αποτελεσματικό Από δλα τΑ μέσα πού πρέπει νΑ χρησιμοποιηθούν γιά τήν πρόληψη τών πολέμων». Ή κίνηση πού θεωρούσε τή γενική Απεργία σάν τό πιό Αποτελεσματικό δπλο ένάντια στόν πόλεμο έντάθηκε ΰστερα Από τά γεγονότα πού είχαν διαδραματισθεί λίγο προηγούμενα στήν Ίσπα- * νία. Στίς 26 τοΰ "Ιούλη 1909 οί έργάτες τής Βαρκελώνας κήρυξαν γενική Απεργία γιά νά Επιβάλουν τίς οικονομικές τους διεκδικήσεις καί γιά νά διαμαρτυρηθούν ένάντια στόν Αντιδραστικό πόλεμο τής "Ισπανίας στό Μαρόκο. Αύτή ή Απεργία πού τή χαρακτήριζε μεγάλη μαχητικότητα, Επεκτάθηκε σ'" δλες τίς κατευθύνσεις ώσπου 300 000 έργάτες Εγκατέλειψαν τίς φάμπρικες. Ή Απεργία κράτησε ώς τίς 31 τοΰ "Ιούλη, άλλά μιά δεύτερη Απεργία σέ έθνική κλίμακα, πού Επρόκειτο νά γίνει στίς 2 τοΰ Αύγούστου ματαιώθηκε, Από (τήν Αστυνομική τρομοκρατία καί τή σύλληψη τών ήγετών τοΰ σοσιαλιστικού κόμματος καί τών Αναρχοσυνδικαλιστικών ένώσεων Ό γερμανός Λέντεμπουρ πάλαιψε πιό Αποφασιστικά ένάντια στήν τροπολογία σχετικά μέ τή γενική Απεργία. "Αν καί δ ίδιος ήταν κεντρώος, χρησιμοποίησε ιτό τυπικό έπιχείρημα τών γερμανών Αναθεωρητών Ενάντια σέ κάθε μαχητική μορφή δράσης τών Εργατών Ισχυριζόμενος, δτι θά συνεπάγονταν, σάν μοιραία Αποτελέσματα, Αστυνομικές διώξεις Ενάντια στίς σοσιαλδημοκρατικές όργανώσεις. Τή φορά αύτή ήταν πιό πειστικός, γιατί πρίν Από λίγο είχε πιαστεί δ ΚΑρλ Αίμπκνεχτ γιά ί ν α άντιμιλιταριστικό του λόγο 2 . Ή τροπολογία σχετικά μέ τή γενική Απεργία Απορίφθηκε στήν έπιιτροπή μέ 119 ψήφους, κατά 58 καί τό δλο ζήτημα παραπέμφθηκε γιά Εξέταση στό διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο. Ή Απόφαση ένά%ττια στόν πόλεμο, πού πάρθηκε τελικά, Ακολουθούσε τήν γραμμή της Απόφασης τής Στουτγάρδης: «"Αναγνωρίζοντας τό καθήκον, πού Επανειλημμένα διατυπώθηκε, τών σοσιαλιστών κοινοβουλευτικών Αντιπροσώπων νά παλαίψουν μέ δλες τους τίς δυνάμεις ένάντια στούς Εξοπλισμούς καί νά άρνη θοΰν νά ψηφίζουν τίς πιστώσεις γι' αύτούς, τό συνέδριο Αναμένει οί Αντιπρόσοαποι αύτοί: α) νά Επιμένουν Αδιάκοπα πάνω στήν Ανάγκη νά δημιουργηθούν υποχρεωτικά διεθνή διαιτητικά δικαστήρια γιΑ δλες τίς διαφορές πού Ανακύπτουν Ανάμεσα σέ κράτη· 1

100.

Ούίλιαμ Κρούκ: « Ή γενική Απεργία», σελ. 182 —183. * 5. ί β η ζ : «Τίκ Κΐ5β βηΑ ΡβΗ οί ίίιβ 5«οη<1 ΙπίβπίΒίίοη^», 264

σελ.

β) νά Ανανεώνουν άδιάκοπα τις προτάσεις, πού τελικός πους σκοπός είναι ό γενικός Αφοπλισμός, καί κυρίως, ή σύγκληση μιάς διάσκεψης πού νά περιορίσει τήν άνάπτυξη τών πολεμικών ναυτικών δυνάμεων καί νά καταργήσει τό δικαίωμα της θαλάσσιας λείας* γ) νά ζητούν τήν κατάργηση τής μυστικής διπλωματίας καί τή δημοσίευση δλων τών συνθηκών καί συμφωνιών πού ύπάρχουν καθώς καί τών μελλοντικών άνάμεσα στίς κυβερνήσεις· δ) νά Επεμβαίνουν ύπέρ τού δικαιώματος αύτοδιάθεσης τών λαών καί αύτοάμυνάς τους, Ενάντια σέ Ενοπλη Επίθεση καί καταπίεση μέ τή βία». Ακολουθούσαν ύστερα οί δυό γνωστές παράγραφες, πού συντάχτηκαν άπό τόν Λένιν καί τή Ρόζα Λούξεμπουργκ γιά τήν άπόφαση τής Στουτγάρδης καί πού καλούσαν στόν άγώνα γιά τό σοσιαλισμό σέ περίπτωση μεγάλου πολέμου (βλ. κεφ. 22). Ή άπόφαση πάρθηκε παμψηφεί. Ό πολωνός Η β ά ε ΐ ί μιλώντας Εξ όνόματος τής άριστεράς άντιπάχθηκε στίς προτάσεις γιά τήν Ελάττωση τών Εξοπλισμών καί τή διεθνή διαιτησία πού περιλαβαινόταν στήν άπόφαση χαρακτηρίζοντάς τες στείρες, άλλά ύποστήριξε τήν άπόφαση μέ βάση τίς Επαναστατικές παραγράφους της πού συντάχθηκαν άπό τόν Λένιν καί τή Ρόζα Λούξεμπουργκ. Ή δεξιά ψήφισε, δπως συνήθως, τήν Απόφαση, χωρίς δμως νά Εχει καθόλου τήν πρόθεση νά κάνει δτι ζητούσε ή άπόφαση, δηλ. νά άπαντήσει στόν ιμπεριαλιστικό πόλεμο μέ μιά σοσιαλιστική Επανάσταση.

Τό Ι&νιχιστιχό

συνδικαλιστικό

κίνημα

Ό βράχος δπου θά συντριβόταν τελικά ή 2η Διεθνής ήταν ό Αστικός Εθνικισμός. Οί Αναθεωρηιΐς ήγέτες πού βρίσκονταν Επικεφαλής τών διαφόρων κομμάτων καί συνδικάτων, Επέτρεψαν στίς Εθνικιστικές τους προκαταλήψεις νά ύπερισχύσουν πάνω στά Ταξικά συμφέροντα τών Εργατών, ώσότου τελικά όδήγησαν τό κίνημα στήν καταστροφή τού πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Αύτό τό ξένο άστικό Εθνικιστικό στοιχείο γινόταν αισθητό σ' δλη τή δράση τής Διεθνούς καί σ' δλα τά συνέδριά της. Ή όλέθρια αύτή άδυναμία Εκδηλώθηκε Εντονα στήν Κοπεγχάγη στίς συζητήσεις γύρω άπό τό συνδικαλιστικό πρόβλημα, Ιδιαίτερα σέ σχέση μέ τήν Εθνικιστική διάσπαση στό αυστριακό συνδικαλιστικό κίνημα. Μιά άπό τίς μεγάλες ύπηρεσίες τοΰ Λένιν τά χρόνια αύτά ήταν ή Επεξεργασία μιάς σιοστής προλεταριακής πολιτικής στό 265

πολύπλοκο εθνικό πρόβλημα. Έπειδή ή Ρωσία ήταν πολυεθνικό κράτος, -τό πρόβλημα αύτό είχε θεμελιώδη σημασία γιά τήν έργατική τάξη αύτής τής χώρας. Ή λύση τοΰ Λένιν στηριζόταν σέ δυό βασικές θέσεις. Ή πρώτη ήταν δτι δλοι οί σοσιαλιστές τής Ρίοσίας Εμψυχωμένοι άπό τό άληθινό διεθνιστικό πνεΰμα πρέπει νά άνήκουν σέ ένα μονάχα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, καί ή δεύτερη δτι τό κόμμα καί οί Αντίστοιχοι λαοί πρέπει νά έπιμένουν στό δικαίωμα τών καταπιεζόμενων λαών γιά αύτοδιάθεση ώς τό χωρισμό. Σήμερα ή λενινιστική εθνική πολιτική Εφαρμόζεται μέ μεγάλη Επιτυχία στή Σοβιετική "Ενωση, τή Λαϊκή Δημοκρατία τής Κίνας καί στίς άλλες χώρες, πού βαδίζουν στό δρόμο τοΰ σοσιαλισμού καί τοϋ κομμουνισμοΰ. Οί σοσιαλδημοκράτες άναθεωρητές πού βρίσκονταν Επικεφαλής τής πλειοψηφίας τών πιό σημαντικών κομμάτων της 2ης Διεθνοΰς καί πού ήταν οί ίδιοι βαθύτατα Εθνικιστές καί Ιμπεριαλιστές, δέ θέλησαν νά δεχθούν αύτή την Επαναστατική διεθνιστική λύση τοϋ έθνικοΰ προβλήματος. Γενικά δέν έκαναν τίποτε γιά νά Εκμηδενίσουν τήν καπιταλιστική καί Ιμπεριαλιστική «λύση» τού Εθνικού προβλήματος. "Ομως όρισμένοι κε\<τριστές Επεξεργάστηκαν τήν όπορτουνιστική θέση τής «Εθνικοπολιτιστικής αύτονομίας» γιά τούς καταπιεζόμενους λαούς <πά πλαίσια τών άποικιοκρατικών αύτοκρατοριών πού ύπήρχαν. 01 κυριότεροι θεωρητικοί αυτού τοΰ Ιμπεριαλιστικού προσανατολισμού, πού μόλις μπορούσε ν7 άποκρυβεϊ, ήταν οί αυστριακοί ήγέτες Βίκτωρ "Αντλερ. "Οτο Μπάουερ καί Κάρλ Ρένερ. Ή Αύστρία, κράτος πολυεθνικό, ήταν ή πρώτη χώρα. δπου έφαρμόστηκε αύτή ή θεωρία. Τό άποτέλεσμα ήταν ή διάσπαση τοΰ έργατικοΰ κινήματος, ή καλλιέργεια τών πιό Επιζήμιων Εθνικιστικών προκαταλήψεων άνάμεσα στούς Εργάτες καί ή τοποθέτηση τοΰ κόμματος κάτω άπό τήν Ιδεολογική Επιροή τών άστικών κομμάτων τών άντίστοιχων χωρών. Νά πώς περιγράφει ό Στάλιν τά πραχΤικά Αποτελέσματα αύτής της θεωρίας: «Στήν Αύστρία ύπάρχει, άπό τό 1896 άκόμα, ίνα μοναδικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Τή χρονιά Εκείνη οί τσέχοι ζητοΰν γιά πρώτη φορά, στό διεθνές συνέδριο τοϋ Λονδίνου τή χωριστή άντιπροσώπευση, πού καί τήν πετυχαίνουν. Στά 1897, στό συνέδριο τσΰ κόμματος στή Βιέννη (τοΰ Βίμπεργκ) τό μοναδικό κόμμα διαλύεται τυπικά καί στή θέση του μπαίνει μιά όμοσπονδιακή ένωση Ιξι Εθνικών σοσιαλδημοκρατικών ,,όμάδων". "Υστέρα αύτές οί όμάδες μετατρέπονται σέ άνεξάρτητα κόμματα. Σιγά-σιγά τά κόμματα διακόπτουν τίς σχέσεις μεταξύ τους.

266

"Υστερα άπό τή διάσπαση άποσπάται άπό τό κόμμα καί ή κοινοβουλευτική παράταξη καί ιδρύονται εθνικές ,,λέσχες". "Υστερα άπΡ αύτό έρχονται μέ τή σειρά τά συνδικάτα πού κομματιάζονται κι αύτά κατά εθνότητες. Τά πράγματα φτάνουν άκόμα ώς τούς συνεταιρισμούς...». Στή Ρωσία ή όπορτουνιστική καθοδήγηση τού έβραϊκού Μπούντ προσπάθησε νά έφαρμόσει τήν ίδια άρχή τής «έθνικοπολιτιστικής αυτονομίας» διεκδικώντας τό δικαίωμα δικαιοδοσίας πάνω σ' δλους τοϋ; εβραίους τής Ρωσίας. Τό κόμμα άπόκρουσε μέ συνέπεια αύτή τή διασπαστική πολιτική. Τό Συνέδριο τής Κοπεγχάγης ύπογράμμισε τήν άνάγκη μιάς μεγαλύτερης άλληλεγγύης σέ διεθνή κλίμακα άνάμεσα στά συνδικάτα καί Ασχολούμενο συγκεκριμένα μέ τήν κατάσταση στήν Αύστρία, τάχθηκε ύπέρ τής ένότητας τού συνδικαλιστικού κινήματος στή χώρα αύτή καί σ' δλες τίς άλλες χώρες. Ά λ λ ά οί δηλώσεις αυτές ωφέλησαν πολύ λίγο. Ό ιός τής διάσπασης προέρχονταν άπό τόν Αστικό εθνικισμό, πού είχε μολύνει τήν ήγεσία τών διαφόρων κομμάτων, ν.αί άπό τό χαμηλό έπίπεδο τής συνείδησης τού προλεταριακού διεθνισμού. Καί οί όπορτουνιστές ήγέτες δέν ήταν καθόλου διατεθειμένοι νά κάνουν κάτι γιά τήν άλλαγή τής κατάστασης. Γι" αύτό τό κακό Εξακολούθησε νά μεγαλώνει.

Οί ύποοτουνιοτιχές

αντιλήψεις

στό συνεταιριστικό

κίνημα

"Ενα άλλο πρόβλημα πού συγκέντρωσε τήν προσοχή τών άντιπροσώπων στό Συνέδριο τής Κοπεγχάγης ήταν οί συνεταιρισμοί. Οί συζητήσεις γιά τό θέμα αύτό έριξαν ξανά φώς πάνω στά βαθιά όπορτουνιστικά ρεύματα πού ύπήρχαν στή 2η Λιεθνή. "Οπως είδαμε στά προηγούμενα κεφάλαια, ή συγκεχυμένη άντίληψη σχετικά μέ τό ρόλο τών συνεταιρισμών στήν ταξική πάλη Αποτέλεσε τή βάση πολλών παρεκκλίσεων καί σχεταριστικών κινημάτων στή διάρκεια τής ιστορίας τής 1ης καί 2ης Διεθνούς. Θά ύπενθυμίσουμε δτι ή ιδρυτική κιόλας προκήρυξη της 1ης Διεθνούς άσχολήθηκε μέ τά λάθη πού Εγιναν σχετικά μέ τό ρόλο τών συνεταιρισμών. Στή βάση αύτών τών παρεκκλίσεων βρισκόταν πάντα ή Ιδέα, Εκφρασμένη μέ τόν ίνα ή τόν άλλο τρόπο, δτι οί συνεταιρισμοί είναι ό πιό σημαντικός, άν δχι ό μόνος, δρόμος γιά τήν Απελευθέρωση τής έργατικής τάξης. Στό γνωστό του άρθρο γιά τούς συνεταιρισμούς, Ενα άπό τά τελευταία Εργα πού Εγραψε, δ Λένιν λέγει: «Σέ τί συνίσταται ή φαντασιοπληξία τών 267

παλαιών συνεταιριστικών σχεδίων, άρχίζοντας άπό τόν "Οουεν: Στό γεγονός, δτι όνειρεύονταν Ιναν ειρηνικό μετασχηματισμό της σύγχρονης κοινωνίας μέσω τοΰ σοσιαλισμού, χωρίς νά παίρνουν ύπόψη Ινα τόσο θεμελιακό πρόβλημα, δπως τό πρόβλημα τής ταξικής πάλης, τής κατάχτησης τής πολιτικής έξουσίας άπό τήν έργατική τάξη, της άνατροπής τής κυριαρχίας της τάξης τών Εκμεταλλευτών». Είναι γνωστό, δχι οί άναθεωρητές δυνάμωναν στούς συνεταιρισμούς καί οί αυταπάτες τους σχετικά μέ τό ρόλο τοΰ συνεταιριστικού κινήματος Ιτειναν νά Εμφανιστούν πάλι στήν Κοπεγχάγη. Ό Λένιν μέ τή θαυμάσια κατανόηση τοΰ έργατικοΰ κινήματος στό σύνολό του Εδοσε τή μεγαλύτερη προσοχή τόσο άπό θεωρητική δσο καί άπό πρακτική άποψη σέ κάθε φάση τής όργάνωσης καί τής πάλης τών έργατών. Γι* αύτό τό λόγο ό Λένιν ί|ταν μιά μεγάλη αύθεντία δχι μονάχα στό κομματικά προβλήματα — στή θεωρία καί τό πρόγραμμά του — άλλά καί στά συνδικαλιστικά προβλήμοίτα, στά συνεταιριστικά προβλήματα, στά προβλήματα τής δράσης τών γυναικών, τής πολιτικής δράσης τής νεολαίας καί άλλα. Τ Ηταν φυσικό λοιπόν, ένωμένη ή ρωσική άντιπροσωπείπ νά ύποβάλει στό Συνέδριο τής Κοπεγχάγης σχέδιο άπόφασης πού υποστήριζε τή μαρξιστική γραμμή στό πρόβλημα τών συνεταιρισμών. Αύτό τό σχέδιο άπόφασης δέν Εγκρίθηκε. Ό · Λένιν Επέκρινε με έξαιρεΛΙκή δριμύτητα μιά φράση, στό κύριο σχέδιο Απόφασης πού υποβλήθηκε στό συνέδριο καί πού είχε καταχωρηθεί άπό τόν Ζωρές. Ή φράση αύτή Ιλεγε, δτι οί συνεταιρισμοί θά βοηθήσουν τούς Εργάτες «νά προετοιμάσουν τόν Εκδημοκρατισμό καί τή σοσίΛλιστικοποίηση τής παραγωγής καί τής διανομής». Ό Λένιν ενιωσε δτι πίσω άπό αύτήν τή διατύπωση κρύβονϋαν ή Αναθεωρητική άντίληψη πού χαρακτήριζε τόν Μπερνστάϊν γιά τήν «Ενσωμάτωση στό σοσιαλισμό». Γιά νά προλάβουν αύΐό τό πράγμα ό Λένιν καί ό Γκέντ πρότειναν νά είσαχθεΐ ή παρακάτω τροπολογία: «01 συνεταιρισμοί βοηθούν σ' Ιναν όρυσμένο βαθμό νά προετοιμαστεί ή όργάνωση τής παραγωγής καί τής διανομής ΰστερα Από τήν απαλλοτρίωση τής τάξης τών κεφαλαιοκρατών». "Οπως συνήθως, ή τροπολογία αύτή άπορίφθηκε. Ό Λένιν ψήφισε Ενάντια στήν Απόφαση στήν Επιτροπή, Αλλά ψήφισε υπέρ τής Απόφασης στήν Ανοιχτή συνεδρίαση. Ό Λένιν είπε Αργότερα, δ η παρ' δλες πίς Ελλείψεις της, ή Απόφαση Εδινε σέ γενικές γραμμές «Ενα σωστό όρισμό τών καθηκόντων τών προλεταριακών συνεταιρισμών».

268

Ό

Καοντοχι

χαί 6 ΛέγχνΟ

Στά 1900—1910, στήν περίοδο τοϋ Συνεδρίου τής Κοπεγχάγης, Ιγινε στή Γερμανία μιά περίφημη διαμάχη άνάμεσα στόν Κάρλ Καούτσκι, άρχισυντάχτη τής έφημερίδας «Ντί Νόϊε Τσάϊτ» καί υστέρα άπό πό θάνατο τοΰ Ένγκελς, διασημότερο θεωρητικό τής 2ης Διεβνοΰς καί τόν Κάρλ Λέγκιν, ήγέτη τοΰ γερμανικοΰ συνδικαλιστικού κινήματος καί γραμματέα τής Διεθνοΰς γραμματείας τών Εθνικών συνδικαλιστικών κέντρων. Τό πρόβλημα γύρω άπό τό όποιο άναψε ή διαμάχη ήταν ή Εγκυρότητα τής μαρξιστικής θεωρίας γιά τήν άπόλυτη έξαθλίωση τών έργατών. Ό ΚαοίΛσκι άπαντοΰσε καταφατικά καί ό Λέγκιν άρνητικά. Ό Καούτσκι διατύπωσε τίς άπόψεις του σέ/ μιά μπροσούρα μέ τίτλο : « Ό δρόμος πρός ι ή ν έξουσία» καί ό Λέγκιν τίς δικές του σέ μιά μπροσούρα μέ τίτλο : « Έ ρ γ ο Σισύφου, ή θετικά άποτελέσματα». Πίσω άπ' δλη αύτή τήν Ιδεολογική πρόσοψη κρυβόταν μιά προσπάθεια τής πιό ισχυρής όμάδας τών άναθεωρητών μέσα στό γερμανικό κόμμα — τής συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας — νά σμπαραλιάσει τό κύρος τών μικροαστών διανοούμενων τής «Αριστεράς» καί νά στερεώσει τή δική της θέση σάν πραγματικής ήγετικής δύναμης σ' δλο τό σοσιαλδημοκρατικό κίνημα. Τ Ηταν Επίσης έκφραση τής άντικομματικής < ουδετερότητας», χαρακτηριστικής γιά τή σοσιαλδημοκρατική Εργατική γραφειοκρατία πού σέ παγκόσμια κλίμακα έφτασε στό άνώτατο σημείο τής άνάπτυξής της στή βίαιη άντικομματική στάση τοΰ Κόμπερς. Οί συζητήσεις στή Γερμανία ήταν πολύ διδαχτικές χάρη στό φώς πού έριξαν πάνω στίς τάσεις Εκφυλισμού μέσα στή 2η Διεθνή. Ό Καούτσκι, πού τότε είχε προσανατολιστεί όριαττικά πρός τόν κενίρισμό καί είχε γίνει έτσι προπέτασμα γιά τούς ' όπορτουνιστές τής δεξιάς, τραγουδούσε στήν μπροσούρα του τό κύκνειο άσμα του σά μαρξιστής. Σύμφωνα μέ τή νοοτροπία τών κεντριστών — γιά τσύς όποιους, δπως παρατηρεί ό Λένιν, ή λέξη Επαναστάτης ήταν τό πάν καί τά Επαναστατικά έργα τίποτε, ό Καούτσκι έκανε μιά πλήρη έκθεση τών μαρξιστικών άρχών, ύπογραμμίζοντας τόν άγονο χαρακτήρα τοΰ άναθεωρητισμσϋ καί προβλέποντας μιά περίοδο πού θά χαρακτηρίζονταν άπό έντονη ταξική πάλη καί προλεταριακή έπανάσταση. Άλλά δταν χρειάστηκε νά διατυπωθούν πραχτικά μέτρα, ό Καούτσκι έκλινε Αποφασιστικά πρός τά δεξιά. Ή βαρειά άρρώστεια πού κατάτρωγε τότε τή γερμανική σοσιαλδημοκρατία καί, μαζί μ' αύτήν δλη τή 2η Διεθνή, 269

ήταν ό καρκίνος τοϋ άναθεωρητικού όπορτουνισμοΰ, πού παρέλυε .τό Αγωνιστικό πνεϋμα τοΰ κόμματος. Άλλά δταν ό Καούτσκι υπογράμμιζε τούς κινδύνους πού Εστεκαν μπροστά στό κόμμα, δέν ξεστόμισε οΰτε μιά λέξη προειδοποίησης ενάντια στή δεξιά πτέρυγα. Φοβούνταν μήπως ρθεί τό κόμμα, έξαιτίας τών ανυπόμονων Αριστερών, σέ πρόωρη καί καταστροφική σύγκρουση μέ τί; δυνάμεις τής γερμανικής άντίδρασης. Επανέλαβε καί ξαναεπανέλαβε αύτό τό φόβο, δηλώνοντας δτι : «Τά συμφέροντα τοΰ προλεταριάτου απαιτούν τώρα περισσότερο Από κάβε Αλλη φορά, ν' Αποφευχθεί κάθε τι πού -θά μπορούσε νά προκαλέσει τήν κυρίαρχη τάξη σέ μιά Ανώφελη πολιτική βία. Ό Καούτσκι προειδοποιούσε τό κόμμα ένάντια σέ κάθε «Ασύνετη έ ξ έ γ ε ρ σ η . . . σέ κάθε Ασκοπη πρόκληση τής κυρίαρχης τάξης, πού θά μπορούσε νά δόσει στούς πολιτικούς της τήν ευκαιρία νά εξαπολύσουν τήν έξαλλη όργή τους ένάντια στούς σοσιαλιστές» Αύτό ήταν τό ίδιο σά νά πυροβολεί; σέ λαθεμένη κατεύθυνση. Σίηό γερμανικό κόμμα ό κίνδυνος μιας - Αριστερής πρόκληση; σέ «Ασύνετη έξέγερση» ήταν κάτι τό άνύπαρχτο. Ό Αληθινό; κίνδυνος κρυβόταν στό γεγονός, δτι οί συνδικαλιστές άναθεωρητές καί οί μικροαστοί τής δεξιάς σκότωναν τή μαχητικότητα καί τό Αγωνιστικό πνεύμα τού κόμματος. Ό προσανατολισμός τοΰ Καούτσκι έριχνε νερό στό μΰλο τών τελευταίων. Επιδίωκε νά στομώσει καί νά έξασθενίσει άκόμα πιό πολύ τό έπιθετικό πολιτικό πνεύμα τόσο άναγκαϊο γιά Ενα κόμμα πού Αδυνατισμένο στήν όργανική του διάρθρωση προοριζόταν νά έκπληρώσει στό κοντινό μέλλον τά μεγαλειώδη καί έπιταχτικά καθήκοντα ιού άγώνα ένάντια σ' Ενα μεγάλο ιμπεριαλιστικό πόλεμο καί τής καθοδήγησης τής προλεταριακής έπανάστασης. Στή μπροσούρα του ό Λέγκιν Ανέπτυσσε Ανοιχτά τήν όπορτουνιστική θεωρία τοΰ Μπερνστάϊν, σύμφωνα μέ τήν όποία στό κεφαλαιοκρατικό σύστημα οί έργάτες θά βελτίωναν ριζικά τίς συνθήκες τής ζωής τους καί θά Εξακολουθούσαν νά τίς βελτιώνουν άδιάκαπα. Υποστήριζε, δτι τά συνδικάτα «άνοιξαν τό δρόμο πρός τό μέλλον» 2 . Στήν άντίληψη τού Λέγκιν μόλις διαφαινόταν ό τελικός σκοπός τής άνατροπης τοΰ καπιταλισμοΰ καί ό σκοπός τής οικοδόμησης τοΰ σοσιαλισμού. Ή άντίληψή του στηριζόταν 1 Κάρλ Καούτσκι : «Ό δρόαος πρός τήν έξουσία», Σικάγο, 1909, σελ. 55 — 56.

2 Κάρλ Λέγκιν: «Έργο Σισύφου ή θετικές Επιτυχίες», Βερολίνο 1910, σελ. 3.

270

στί; θέσεις τοΰ Κόμπερ;, άν καί ήταν στολισμένη μέ σοσιαλιστικές διατυπώσει;, πράγμα πού τόδειξε στή διάρκεια τή; έπίσκεψής του στί; "Ενωμένε; ΙΙολιτεϊε; πρίν άπό τόν πόλεμο. Ό Λέγκιν ίβγαλε έκεΐ μπροστά στό Συνέδριο ενα λόγο, πού ό Λένιν τόν κριτικάρισε μέ δριμύτητα. Λύτύ εδειξε γιά μιά άκόμα φορά, δτι ή άριστερά ,ττέρυγα, ιδιαίτερα στήν Αγγλία καί τί; Ενωμένε; Πολιτείες, έτεινε νά υπερβάλει τή διαφορά άνάμεσα σέ τέτιου; συνδικαλιστέ; ήγέτε; δπω; ό Λέγκιν καί ό Λάϊπαρτ, πού ισχυριζόταν πώ; είναι σοσιαλιστές, άπό τή μιά μεριά, καί τού; δηλωμένου; ύποστηριχτέ; τοΰ καπιταλισμού στό εργατικό κίνημα, τού φυράματο; τοΰ Χάβελοκ Ούΐλσον καί Σαμουήλ Κόμπερ;, άπό τήν άλλη. Στήν πραγματικότητα αύτοί έπαιζαν τόν ίδιο ρόλο πραχτόρων τών Εργοδοτών άνάμεσα στοΰ; έργάτε; καί ήταν ολοι καμωμένοι άπό τήν ίδια ζύμη. τ Πταν ύπορτουνιστέ; σοσιαλδημοκράτε;, πού ή δημαγωγία του; προσαρμόζονταν στά διάφορα στάδια ταξικής συνείδηση;, οπου είχαν φθάσει οί έργάτε; στί; διάφορε; χώρες. ΙΙαρ' δλο τό πείσμα τή; συζήτηση; Καούτσκι-Λέγκιν, ή συζήτηση αύτή ήταν στήν ούσία μιά ψευτομάχη. Καί οί δυό είχαν εναν καί ιόν ίδιο προσανατολισμό: πρό; τά δεξιά. Αύτό ίσχυε καί γιά τόν Κόμπερ; καί γιά τού; όπορτουνιστές σισιαλιστές ήγέτε; τών "Ενωμένων Πολιτειών, πού τότε βρίσκονταν καί αύτοί σέ βίαιη σύγκρουση.

Κ Β * Α Λ Λ 1Ο

ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ

ΣΥΝΝΕΦΑ (1912)

ΠΟΛΕΜΟΥ

1 ό Συνέδριο τής Κοπεγχάγης Αποφάσισε τό έπόμενο παγκόσμιο συνέδριο τών σοσιαλιστών νά συνέλθει στή Βιέννη τόν Αύγουστο τοΰ 1914. Αύτό τό 9ο συνέδριο που θά συνέρχονταν μέ τήν ευκαιρία τής 25ης Επετείου της ίδρυσης της 2ης Διεθνοΰς Επρόκειτο νά Εχει Εξαιρετικά γιορταστικό χαρακτήρα, άλλά ή άπειλητική διεθνής κατάσταση προκάλεσε μιά Αλλαγή στά σχέδιο. Τό Διεθνές Σοσιαλιστικό. Γραφείο χρειάστηκε νά συγκαλέσει μιά Εκτακτη συνδιάσκεψη στή Βασιλεία, τό Νοέμβρη τοΰ 1912, γιά νά πάρει μέτρα γιά τήν υπεράσπιση τών συμφερόντων τών έργατών καί τής παγκόσμιας εΙρήνης. Τή διεθνή κατάσταση τή χαρακτήριζε μιά γοργή δξυνση τής Εντασης Ανάμοσα στίς μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις καί τους δορυφόρους τους. Ή Εύρώπη περνούσε άπό τή μιά κρίση στήν άλλη. Τόν Ι ο ύ λ η τοΰ 1911 ή Γερμανία καί ή Γαλλία παρ® όλίγο νά φτάσουν σέ σύγκρουση γιά τό πρόβλημα τοΰ Μαρόκου, δταν ό ΚάΙζερ Εστειλε ένα θωρηκτό στό 'Αγαδίρ γιά νά υπερασπίσει τά συμφέροντα τοΰ γερμανικού ιμπεριαλισμού— «Επεισόδιο τού 'Αγαδίρ». "Αλλά τήν κρίση τήν Αποφύγανε μέ μιά προσωρινή συμφωνία. Ακολούθησε ΰστερα ό ίταλοτουρκικός πόλεμος τοΰ 1911 γιά τήν Τρίπολη. Ή κρίση δμως πού συσπείρωσε άμεσα τίς δυνάμεις τής 2ης Διεθνοΰς ήταν τό ξέσπασμα τοΰ βαλκανικού πολέμου στίς Αρχές τού 'Οχτώβρη 1912. Στόν πόλεμο αύτό μπερδεύτηκαν ή Τουρκία, ή Ελλάδα, ή Σερβία, ή Βουλγαρία καί τό Μαυροβούνιο. Μέσα σέ Εξι μήνες νικήθηκε ή Τουρκία. 'Αλλά τόν Ι ο ύ ν η τοΰ 1913 άρχισε ό δεύτερος βαλκανικός πόλεμος, πού άγκάλιασε δλα τά βαλκανικά κράτη καί πού κράτησε ώς τόν Αΰγουστο τής ίδιας χρονιάς. Οί βαλκανικοί πόλεμοι άρχισαν σάν Εθνικοί πόλεμοι τών καταπιεζόμενων χριστιανικών λαών τών Βαλκανίων, πού Αποτελοΰ272

σαν μέρος τής οθωμανικής αυτοκρατορίας, γιά τήν αποτίναξη τοϋ τουρκικού ζυγού. Άλλά πολύ γρήγορα οί πόλεμοι αύτοί πήραν τό χαρακτήρα προκαταρκτικών μαχών άνάμεσα στίς μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμει;, πού δορυφόροι τους ήταν αύτές οί χώρες. Οί δυό μεγάλες ιμπεριαλιστικές όμάδες — ή τριπλή Συμμαχία καί ή τριπλή Συνεννόηση — ετοιμάζονταν ν' άρπαχβοϋν.

Ή

όιακι'ιρνζη

τής

Βασιλείας

Ή Συνδιάσκεψη τής Βασιλεία; Εβγαλε μιά διακήρυξη γιά νά Εμποδίσει, τήν έπέχτααη τοϋ βαλκανικού πολέμου καί νά προλάβει τό ξέσπασμα μιάς γενική; ευρωπαϊκή; σύγκρουση;. Ή διακήρυξη πού στηριζόταν στί; δυό περίφημες παραγράφου; τής άπόφασης τής Στουτγάρδης, πού είχαν συντάξει ό Λένιν καί ή Ρόζα Λούξεμπουργκ, προειδοποιούσε γιά τό μεγάλο κίνδυνο νά μετατραπεί ό βαλκανικός πόλεμο; σέ γενική σύρραξη. Ή συνδιάσκεψη διαπίστωσε μέ ·ικανοποίηση = τήν «πλέρια όμοφωνία πού ύπάρ/ει άνάμεσα στά σοσιαλιστικά κόμματα καί τά συνδικάτα δλων τών χωρών στό πρόβλημα τού πολέμου ένάντια στόν πόλεμο». Καί διακήρυχνε μέ ύπερβολική αισιοδοξία: · Ό φόβο; τών κυρίαρχων τάξεων, δτι Εναν παγκόσμιο πόλεμο θά μπορούσε νά τόν άκολουθήσει προλεταριακή έπανάσταση είναι ούσιαστική έγγύηση τής ειρήνη;» "Οπως συνήθως στή συνδιάσκεψη αύτή έγιναν προσπάθειε; νά υιοθετηθεί ή γενική άπεργία σάν τό κύριο μέσο άγώνα ένάντια στόν πόλεμο, άλλά άπέτυχαν. Ή διακήρυξη συνέχαιρε τούς ρώσους έργάτες γιά τήν Ενταση τής έπαναστατικής τους πάλης καί διατύπωνε τά καθήκοντα τών κομμάτων στά Βαλκάνια, καθήκοντα πού σέ γενικές γραμμές στηρίζονταν στήν άρχή τής αυτοδιάθεσης τών λαών. «Άλλά τό πιό σπουδαίο καθήκον στά πλαίσια τής δράσης τής Διεθνοΰς — Ελεγε ή διακήρυξη — πέφτει στήν έργατική τάξη τής Γερμανίας, τής Γαλλίας καί τής Αγγλίας. Τή στιγμή αύτή είναι καθήκον τής Εργατικής τάξης αύτών τών χωρών νά ζητήσουν άπό τίς Αντίστοιχες κυβερνήσεις νά μήν ύποστηρίξουν ούτε τήν Αύστρουγγαρ^α, ούτε τή Ρωσία, νά άπόσχουν άπό κάθε άνάμιξη στίς συγ-

1

Τό Αναφέρουν στό Εργο του; ό Ο. Η. ΟαηΙ<ιη καί ό ΒοΙ$Η<:νί1{$ 3Π(1 ϋιε ΝΝΟΓΙΆ \ν<ΐΓ» σελ. 8 1 .

ΡΙ&ΙΚΓ « Τ Ι Κ

18—880

273

Η. Η.

κρούσεις στά Βαλκάνια καί νά τηρήσουν άπόλυτη ουδετερότητα. "Ενας πόλεμος πού θά ξέσπαγε άνάμεσα στίς τρεις μεγάλες δυνάμεις, τίς πιό πολιτισμένες τής Εύρώπης, λόγω μιας Ασυνεννοησίας σχετικά μ' Ινα λιμάνι, θά ήταν Εγκληματική παραφροσύνη... Οί έργάτες τής Γερμανίας καί τής Γαλλίας δέν μπορούν νά συμφωνήσουν δτι υπάρχει τάχα κάποια υποχρέωση γιά έπέμβαση στή βαλκανική σύρραξη γιά τό λόγο δ η υπάρχουν τάχα μυστικές συνθήκες». Καλώντας τούς «έργάτες δλων τών χωρών νά άντιτάξουν στόν καπιταλιστικό ιμπεριαλισμό τή δύναμη τής διεθνούς αλληλεγγύης τοΰ προλεταριάτου· ή διακήρυξη έλεγε : ="Ας έχουν υπόψη τους οί κυβερνήσεις τό γεγονός δτι, λόγω τών συνθηκών πού επικρατούν στήν Εύρώπη καί τή στάση τής έργατικής τάξης δέ θά μπορέσουν νά έξαπολύσουν πόλεμο χωρίς νά θέσουν μόνες τού; έαυτούς του; σέ κίνδυνο. Οί κυβερνήσει; ά ; θυμηθούν, δτι ύστερο άπό τό γαλλογερμανικό πόλεμο άκολούθησε ή Παρισινή Κομμούνα, δτι ό ρωσοϊαπωνικό; πόλεμος Ιβαλε σέ κίνηση τίς έπαναστατικές δυνάμεις τών λαών τής ρωσικής αύτοκρατορίας, ό άνταγωνισμός στό κυνήγι -τών Εξοπλισμών όδήγησε σέ μιά χωρίς προηγούμενο δξυνση τών ταξικών άντιθέσεων στήν "Αγγλία καί στήν ήπειρωτική Εύρώπη καί Εξαπέλυσε τεράστιες άπεργίες. Θά ήταν καθαρή παραφροσύνη νά μήν καταλάβουν οί κυβερνήσεις, δτι ή ίδια ή σκέψη τής τερατωδίας ένός παγκόσμιου πολέμου θά προκαλούσε άναπόφευχτα τήν όργή καί τήν έξέγερση τής Εργατική; τάξης. Οί προλετάριοι θεωρούν έγκλημα νά πυροβολούν οί αέν τούς δέ γιά χάρη τών κεφαλαιοκρατικών κερδών, της φιλοδοξία; τών δυναστειών ή τής δόξας τών μυστικών διπλωματικών συμφωνιών». Ή διακήρυξη κατέληγε μέ μιά ρωμαλέα έκκληση πρός τούς έργάτες δλου τοΰ κόσμου, πού τούς ζητοΰσε νά άντιταχθοΰν δραστήρια σέ όποιαδήποτε μέτρα πού θά όδηγοΰσαν σέ πόλεμο.

Λόγια

χαί

ίργα

Ή άπόφαση τής Βασιλείας καλούσε σέ έπαναστατική δράση ενάντια στόν κίνδυνο Ενός Ιμπεριαλιστικού πολέμου. "Αν τά λόγια της άπόφασης γίνονταν πράξη, όλόκληρη ή Εύρώπη θ ά δρούσε Επαναστατικά Ενάντια στήν Εξαπόλυση τής τερατωδίας τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Ή δεξιά όπορτουνιστική πτέρυγα ψήφισε όμόφωνα καί μέ «Ενθουσιασμό» ύπέρ της άπόφασης. Ή συν274

διάσκεψη υιοθέτησε τήν άπόφαση μέ έ π ε υ φ η μ ί ε ς .

01 άναθεωρητές, πού ό άριθμός τους ήταν μεγάλος στίς διάφορες άντιπροσωπεϊες, δέν είχαν καμιά άντίρηση ένάντια στήν άπόφαση οΰτε άκόμα καί στήν έπιτροπή. Ή εξήγηση μιάς άπό τίς πλευρές τής όλέθριας αύτής άνωμαλίας μπορεί νά βρεθεί στό τεράστιο μαχητικό καί άντιμιλιταριστικό πνεύμα πού Επικρατούσε στούς έργάτες δλου τού κεφαλαιοκρατικού κόσμου. Αύτό τό μαχητικό πνεΰμα βρήκε τήν έκφρασή του, άνάμεσα στ* άλλα, στό δυνάμωμα τού Επαναστατικού κύματος στή Ρωσία ', στήν κρίση μέσα στό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, στήν άνάπτυξη τοΰ μεγάλου κινήματος τών ανθρακωρύχων, τών έργατών μεταφορών καί τών σιδηροδρομικών τής Αγγλίας, πού όνομάσθηκε «τριπλή συμμαχία», στό δυνάμωμα τοϋ μαχητικού πνεύματος τών ιταλών έργατών πού κορυφώθηκε μέ τή γενική άπεργία τού Ιούνη 1914, στίς πολλές μαχητικές άπεργίες στή Γαλλία πού τίς καθοδηγούσε ή ΓΣΕ καί στό κύμα τών μεγάλων άπεργιών πού όργανώθηκαν στίς "Ενωμένες Πολιτείες άπό τούς «βιομηχανικούς Εργάτες τοΰ κόσμου» στούς σιδηροδρόμους Λώρενς, Πέτερσον, Δυτική Βιργινία καί Χάρριμαν. Έχτός άπ' αύτό, στόν άγώνα Ενάντια στόν κίνδυνο πολέμου, πού πρόβαλε Επανειλημμένα στήν προηγούμενη δεκαετία, τά σοσιαλιστικά κόμματα (ιδιαίτερα τά μικρότερα κόμματα) είχαν σημειώσει σοβαρές Επιτυχίες. Γι' αύτό μέσα στήν άριστερά καί τό κέντρο Επικρατούσε ή πεποίθηση, δτι οί Επιτυχίες αύτές θά στερεώνονταν καί θά μεγάλωναν άν τολμούσαν οί ιμπεριαλιστικές δυνάμεις νά Εξαπολύσουν παγκόσμιο πόλεμο. "Ετσι, στό ρωσοϊαπωνικό πόλεμο τοΰ 1904 — 1905 τά κόμματα τής Ρωσίας καί τής Ιαπωνίας είχαν δόσει θαυμάσιο παράδειγμα μέ τήν άντίστασή τους Ενάντια στόν πόλεμο. Τό ισπανικό κόμμα καί οί άναρχοσυνδικαλιστικές ένώσεις τάχθηκαν κι αύτές ύπέρ τής θέσης τοΰ προλεταριακού διεθνισμού στό πρόβλημα τοΰ πολέμου τοϋ Μαρόκου στά 1909. Τό ιταλικό κόμμα καί τά κόμματα τών βαλκανικών χωρών κράτησαν άντιμιλιταριστική στάση στή διάρκεια τών βαλκανικών πολέμων. Τό Νοέμβρη τοΰ 1912 τό γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα κάλεσε τήν έργατική τάξη «νά έμποδίσει τόν πόλεμο μέ κάθε μέσο, συμπεριλαμβανομένων τής κοινοβουλευτικής δράσης, τής ζύμοκτης, τών προκηρύξεων καθώς καί τής γενικής άπεργία; 1 Στή διάρκεια τής άπεργίας στά χρυσωρυχεία τοϋ Λένα, στά 1912, 500 έργάτες σκοτώθηκαν ή τραυματίσθηκαν άπό τά τσαρικά στρατεύματα.

275

καί της Εξέγερσης». "Ολες αύτές οί μέθοδες βρίσκονταν σέ Αρμονία μέ τίς ένδοξες παραδόσεις τών γάλλων καί γερμανών έργατών στή διάρκεια τοΰ γαλλογερμανικού πολέμου τοΰ 1870. "Από τό ρωμαλέο αύτό άντιμιλιταριστικό πνεύμα τών μαζών, που δυνάμωνε συνεχώς, οί όπαδοί τής δεξιάς ατή συνδιάσκεψη τής Βασιλείας έβγαλαν τό συμπέρασμα, δτι ήταν πιό συνετό νά τρυπώσουν στό καβούκι τους καί νά περιμένουν πιό εύνοϊκή εύκαιρία γιά νά βάλουν σ' εφαρμογή τήν πολιτική τους. Ό Λένιν δμως δέ γελάστηκε άπό τήν έπιφανειακή αύτή όμοφωνία. Αφού διάβασε τή διακήρυξη είπε : ·Μάς εδοσαν μιά μεγάλη συναλλαγματική νά δούμε πώς θά τήν ξοφλήσουν» '. Στό μεταξύ μαζί μέ τήν προσέγγιση τής μεγάλης πολεμικής εύρωπαϊκής κρίσης συνέβαιναν πράγματα πού προμηνούσαν τήν όλέθρια πορεία πού πήραν τά γεγονότα στό κυριότερο κόμμα τής 2ης Διεθνούς : στό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Τό συνέδριο τού κόμματος στό Χέμνιτς τό Σεπτέμβρη τού 1912, δπου πήραν μέρος σάν άντιπρόσωποι πολλοί συνδικαλιστές καί κομματικοί γραφειοκράτες Απέρριψε τήν πρόταση τής Αριστεράς στό Αποικιακό πρόβλημα, πράγμα πού έδειχνε, δτι στη στάση τους άπέναντι στόν ιμπεριαλισμό τόσο τό κέντρο δσο καί ή δεξιά ήταν ένιομένες κατ' άρχήν σέ μιά όπορ'τουνιστιχή άντίληψη 2 . Στά 1913, μέ πλάγιους τρόπους, ή κοινοβουλευτική όμάδα στό Ράϊχσταγ ψήφισε υπέρ τών πολεμικών πιστώσεων 3 . Καί στή σύνοδο τού Ράϊχσταγ τό Μάη τού 1914 ή σοσιαλδημοκρατική κοινοβουλευτική όμάδα άποφάσισε μονάχα μέ 51 ψήφους κατά 47 νά διατηρήσει τίς θέσεις της, τή στιγμή πού δέ σταματούσαν οί έπευφημίες γιά τόν Κάιζερ 4 . Στήν έπιφάνεια δμως, δλα πήγαιναν καλά : στίς έκλογές τοΰ 1912 ό άριθμός τών ψήφων πού πήρε τό κόμμα αύξήθηκε άπό 3 290 000 σέ 4 250 000 καί ό άριθμός τών βουλευτών στό Ράϊχσταγ άπό 43 σέ 110. Στά 1913 πέθανε ό Αύγουστος Μπέμπελ. 'Εργάτης άπό προέλευση, έπί 42 χρόνια ήταν Επικεφαλής τού γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Στά πρώτα του Επαναστατικά χρόνια τό δνομα τοΰ Μπέμπελ συνδέθηκε μέ πολλές σοβαρές πραγματοποιή 1 1

113.

Στό ίδιο έργο, σελ. 79. ϋ ίοιιζ : «ΤΗβ Κίίο βπά ΡβΙΙ οί ΙΗβ δεοοπά ΙπΙβΓπβΙιοτβΙ»,

σελ.

ΙΙΊΐΓΓ) ίαίάΙθΓ : «δόοίβΙίδηι ίπ ΤΙιουβΗΙ 3ΐκ1 αοΐιοπ», Νέα Υόρκη 1920, σελ. 261 — 264.

3 4

\V11113ΓΤΤ Ειΐ£ΐί&Γι \ ν 3 ΐ Ι ί π £ : «ΤΗε 5οαι1ί$1$ 3ΓΚΙ ΙΗβ \ν&Η».

Υόρκη 1915, σελ. 90.

276

Νέα

σεις, άνάμεσα στίς όποιες ή ίδρυση τοϋ κόμματος πάνω σέ άνεξάρτητη βάση στά 1869, ή άντίθεσή του στό γαλλοπρωσικό πόλεμο καί ή φυλάκιση του στά 1872, ό ηγετικός του ρόλος στό κόμμα στή δωδεκάχρονη περίοδο πού ίσχυε ό άντισοσιαλισικός νόμος, τό γεγονός δ η σ' δλη του τή ζωή ήταν προπαγανδιστής τοϋ σοσιαλισμού κλπ. Άλλά, δπως είδαμε σύντομα στά προηγούμενα κεφάλαια, στά τελειπαϊα χρόνια τής ζωής του ό Μπέμπελ γλύστρησε σέ κεντριστική θέση. "Υστερα άπό τό θάνατο του τό κόμμα πέρασε άκόμα πιό άποφασιστικά στά χέρια τής δεξιάς πτέρυγας.

01 δυνάμεις

τής 2ης

Διε&νονς

Στίς παραμονές τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου στή 2η Διεθνή άνήκαν 27 σοσιαλιστικά καί έργατικά κόμματα άπό 22 χώρες, γιά τ ά όποία ψήφισαν περίπου 12 000 000 έκλογεϊς. Ό ί θ Γ \ ν ί π γράφει: «Τό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τής Γερμανίας είχε 1 085 000 μέλη καί πήρε 4 250 000 ψήφους στίς έκλογές τοΰ 1912. Τό αύστριακό σοσιαλιστικό κόμμα είχε 145 000 μέλη καί συγκέντρωσε 1 041 000 ψήφους στίς έκλογές τοΰ 1907. Ό άριθμός τών μελών τοΰ σοσιαλιστικού κόμματος τής Τσεχοσλοβακίας έφθανε στίς 144 000 καί στήν Ουγγαρία στίς 61 000. Τό ένωμένο σοσιαλιστικό κόμμα τής Γαλλίας είχε 80 300 μέλη καί συγκέντρωσε 1 400 000 ψήφους στίς έκλογές τοΰ 1914. Τό Ιταλικό σοσιαλιστικό κόμμα ίίχε 50 000 μέλη καί πήρε 960 000 ψήφους στίς έκλογές τοΰ 1913. Τό σοσιαλιστικό κόμμα τών Ενωμένων Πολιτειών είχε 125 600 μέλη καί συγκέντρωσε 901 000 ψήφους στίς έκλογές τοΰ 1912. Μεγάλο άριθμο ψήφων είχαν συγκεντρώσει στήν περίοδο αύτή τά σοσιαλιστικά κόμματα τοΰ Βελγίου, τής Σουηδίας, της Αργεντινής καί τά έργατικά κόμματα τής Αυστραλίας καί τής Νέας Ζηλανδίας» Τήν έποχή αύτή τό έργατικό κόμμα τής Μεγάλης Βρετανίας είχε συνολικά 1 612 000 μέλη 2 . Ό Λένιν λέγει, δτι στίς 7 περιοχές τής Ρωσίας πού Εκλέχτηκαν όπορτουνιστές σοσιαλδημοκράτες (μενσεβίκοι) στή Δούμα τοΰ 1913, ύπήρχαν 214 000 έργάτες καί στίς περιοχές δπου Εκλέχτηκαν οί 6 μπολσεβίκοι ύπήρχαν 1 008 Ό00 έργάτες.

1

Λιούϊς Λ. Λόργουΐν: «Τό διεθνές έργατικό κίνημα», σελ. 28. Ο. ϋ. Α. ΟσΙε 3Π<1 Κ ΡοίΙββΙ : «ΤΗε ΒπΙϊβΗ Οοπιπιοη ΡεορΙε», σελ. 531.

1

277

Στά 1914 ό Αριθμός τών Εκπροσώπων τών κυριότερων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στά κοινοβούλια ήταν ό έξης: Στή Γερμανία—110, στή Γαλλία—103, στή Φιλλανδία— 90, στήν Αυστροουγγαρία — 82, στήν Ιταλία — 80, στή Σουηδία—73, στή Μεγάλη Βρετανία — 42, στό Βέλγιο—39, στή Δ α ν ί α — 3 2 , στή Νορβηγία — 23, στή Ρωσία — 13, καί στήν "Ολλανδία—16 Τήν έποχή αύτή τό Εργαηκό κόμμα τής Αυστραλίας είχε τήν πλειοψηφία στήν "Ομοσπονδιακή Βουλή. "Αν στή Γερμανία, τή Ρωσία καί Αλλες χώρες δέν ύπήρχε τό σύστημα ψηφοφορίας κατά «τάξεις» οί Αριθμοί αύτοί θά ήταν πολύ μεγαλύτεροι. Χιλιάδες Εκπρόσωποι τών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων είχαν Εκλεγεί στά κατώτερα κρατικά δργανα. Πολλά συνδικάτα βρίσκονταν έπίσης ύπό τήν Επίδραση καί τήν καθοδήγηση τής 2ης Διεθνούς. Στά 1912, στή Λιεθνή Γραμματεία τών Συνδικάτων, πού ή Εδρα της ήταν στό Βερολίνο καί είχε γενικό γραμματέα τόν Κάρλ Λέγκιν, άνήκαν 19 Εθνικά συνδικαλιστικά κέντρα μέ 7 394 461 μέλη. Λυτός ό άριθμός περιλάβαινε 2 553 162 μέλη <Λή Γερμανία, 2 054 526 στίς Ενωμένες Πολιτείες, 874 281 στή Μεγάλη Βρετανία 2 καί 387 000 στή 3 Γαλλία . Τό Εργατικό συνεταιρκΐτικό κίνημα τής Εύρώπης βρίσκονταν κι αύτό κατά μεγάλο μέρος κάτω Από τήν καθοδήγηση τών σοσιαλδημοκρατών. ΣτΑ 1914 ύπήρχαν στήν Εύρώπη συνολικά περίπου 30 000 καταναλωτικοί συνεταιρισμοί μέ κάπου 9 000 000 μέλη. Στή Μεγάλη Βρετανία δ άριθμός τών μελών τών συνεταιρισμών Εφθανε συνολικά τά 3 000 000, στή Γερμανία — τά 2 000 000, στή Ρωσία — τ ό 1 500000, στή Γαλλία — τ ί ς 881 000 κλπ. Σ* δλη τήν Εύρώπη ύπήρχαν 24 συνεταιρισμοί γιά τό χοντρικό Εμπόριο, άπό τούς ό ποίους οί πέντε πραγματοποιούσαν Ετήσιο δγκο πουλήσεαιν 40 000 000 δολΑρια καί πάνω. Στούς Αριθμούς αύτούς δέν περιλαβαίνονται πολλοί οίκοδομικόί, πιστωτικοί, Αγροτικοί καί παραγωγικοί συνεταιρισμοί 4 . Τά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα Αποχτούσαν Ενα μεγάλο μέρος άπό τΑ χρηματικΑ' μέσα τών συνεταιρισμών.

1

ΫΟΠΟΜ Ϋ .

Ε<;1>ΘΓ< 3Π(1 5 ΐ Ί Ν ΡΕΓ5ΘΠ& : « 5 ο ο ' 3 ΐ Ί $ Ι Π ΊΗ ΑΤΤΛΠΟΛΠ

ίΐίε». Ρπποβίοπ, 1952, τόμ. 1, σελ. 65.

1 Ό συνολικός άριθμός τών μελών ιών βρετανικών τρεΐντγιούνιον αύτή τήν περίοδο Εφθανε τά 4 415 000.

1 Κάρλ Ζβίνγκ: «Ιστορία τών Ελεύθερων γερμανικών συνδικάτων», σελ. 119 —120.

4 Ηβπγ ίβίάΐετ: «δοοϊαΙΙ&πι ϊπ Ήιου£Μ 3πά Αοΐϊοπ», σελ. 192.

278

Τά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα Ανάπτυσσαν έπίση; Βράση καί γ ι χαν όργανώσεις Ανάμεσα στί; γυναϊκε; καί τή νεολαία. Είχαν μιά διεθνή επιτροπή τών γυναικών, δχι πολύ γερά όργανωμένη, πού έπικεφαλή; της έπί 20 χρόνια ήταν ή Κλάρα Τσέτκιν. Ί Ι πρώτη διεθνής συνδιάσκεψη τών γυναικών έγινε στή Στουτγάρδη στά 1907. Ταυτόχρονα καί στό ίδιο μέρος όργανώθηκε μιά διεθνής όμάδα τής νεολαίας, έ'να είδος γραφείου πληροφοριών που στά 1914 είχε περίπου 100 000 μέλη στί; διάφορε; ευρωπαϊκέ: χώρες. Καί οί δυό όμάδες πήραν κι αυτές μέρος στό συνέδριο τής Κοπεγχάγης. Παρά τήν τεράστια σοβαρότητα αυτών τών σ»»νδικαλιστικών, συνεταιριστικών, γυναικείων καί νεολαιίστικων κινημάτων, τά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα τά παραμέλησαν, ιδιαίτερα τά πρώτα χρόνια Είναι γνωστό, δτι οί σοσιαλδημοκράτες ήγέτες δέν ήταν διατεθημένοι νά παραχωρήσουν στίς γυναίκες καί τή νεολαία ιήν άναγκαία έλευθερία δράσης γιά τή δημιουργία Ισχυρών κινημάτων. Τ Ηταν πολύ συχνά τά παράπονα στούς συνεταιριστικούς κύκλους ένάντια στήν περιφρονητική στάση τών πολιτικών ηγετών. Ό Ζβίνγκ, ένας άπό τούς -συνεργάτες τοϋ Λέγκιν, έλεεινολογοΰσε τό γεγονός, δτι τά πρώτα χρόνια οί ηγέτες τοΰ γερμανικοΰ κόμματος έβλεπαν τά συνδικάτα μέ περιφρόνηση, άκόμα καί μέ ζηλοτψιία. Αύτή ή στάση τους Αποτελούσε έν μέρει κληρονομιά άπό τή λασσαλική έποχή καί έν μέρει φόβο άπό μιά κυριαρχία τών συνδικάτων. Ό Ζβίνγκ περιγράφει τήν Ισχυρή Αντίθεση σιτή δημιουργγία τής Γενικής Επιτροπής τών έργα(ηκών Συνδικάτων καί προσθέτει δτι αύτή ή άνπίθεση Εμπόδισε κιόλας τήν όργάνωση ένός συνεδρίου τών συνδικάτων στά 1895 2 .

Ή δεξιά χαί ή Αριστερή τιρίν άπό τόν παγχόσμιο

πτέρνγα πόλεμο

Κατά τήν έκρηξη τοΰ πολέμου ή δεξιά πτέρυγα είχε άναμφισβήτητη πλειοψηφία στά περισσότερα Από τά κύρια κόμματα τής 2ης Διεθνοΰς, συμπεριλαμβανομένων τών κομμάτων τής Γερμανίας, Αυστρίας, Αγγλίας, Γαλλίας, Βελγίου καί τών σκανδιναβικών χωρών. Στά άλλα πολιτικά κόμματα, Ανάμεσα στά όποια καί τό κόμμα τών Ενωμένων Πολιτειών, κυριαρχούσαν οί κεντρι1

«Κομμουνιστική Διεθνής» τοϋ Γενάρη 1934. Κάρλ Ζβίνγκ: «Ιστορία τών Ελεύθερων γερμανικών συνδικάτων», σελ. 87.

1

279

στές υί συνεργασία μέ τους άναθεωρητές. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της όμάδας τοΰ κέντρου ήταν τότε ή δλο καί πιό στενή συνεργασία μέ τή δεξιά πτέρυγα Ό Λένιν είπε: «Τό ..κέντρο" είναι τό βασίλειο τής καλοκάγαθης μικροαστικής, φρασεολογίας τοΰ διεθνισμοί» στά λόγια, τοΰ δειλού όπορτουνισμοΰ καί αής δουλοπρέπειας μπροστά στους σοσιαλσωβινιστές στήν πράξη». Ό Λένιν όνόμασε τούς κεντριστές «Ανθρώπους τής ρουτίνας, σκουριασμένους άπό τή σάπια νομιμότητα, χαλασμένους άπό τίς συνθήκες τοΰ κοινοβουλευτισμού κλπ. '». Στό κόμμα-κλειδί, τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, ή μεγάλη μάζα τών μελών ύποστήριζε τήν κεντριστική τάση τού Καούτσκι— Χάαζε — Λέντεμπουρ. Τή δεξιά άπορτουνιστική πτέρυγα στή Διεθνή τήν υποστήριζε, Ινας πολύ μεγάλος άριθμός Από Αξιωματούχους καί ύπαλλήλους κάθε λογής. Άνάμεσα σ* αύτούς ήταν 1000 περίπου μέλη τών έθνικών νομοθετικών όργάνων καί άλλες' μερικές χιλιάδες μέλη τών τοπικών καί έπαρχιακών νομοθετικών όργάνων. Τ Ηταν, ΰστερα, οί δεκάδες χιλιάδες μισθωτοί ύπάλληλοι τών πολυάριθμων κομμάτων, συνδικάτων, σι^νσταιριομών, άθλητικών όργανώσεων καί άλλατν όργανισμών. Τήν ταξική βάση τής δεξιάς τήν Αποτελούσε ή Εργατική Αριστοκρατία. Αύτές οί στρατιές τών γραφειοκρατών, πού άποτελοΰνταν στήν πλειοψηφία τών περιπτώσεων άπό δεξιά στοιχεία διαλεγμένα μέ φροντίδα, άποτελσΰσαν μιά τεράστια συντηρητική δύναμη, πού διατηρούσε τά πράγματα στήν κατάσταση, δπου βρίσκονταν. "Οπως άποδείχτηκε αύτά τά στοιχεία ήταν ή Αποφασιστική δύναμη πού προκάλεσε τόν τραγικό προσανατολισμό τής σοσιαλδημοκρατίας στά κρίσιμα χρόνια πού άκολούθησαν. Κατόρθωσαν νά διαστρέψουν καί νά σπάσουν τήν Επαναστατική θέληση τής έργατικής τάξης στήν Κεντρική καί Δυτική Εύρώπη. Ά π ό τήν άλλη μεριά, ή άριστερή πτέρυγα ήταν, στίς παραμονές τοΰ μεγάλου πολέμου, σχετικά άβύναιη καί δχι άρκετά ώριμη. Ή περίοδος «εύημερίας» τοΰ καπιταλισμού, δπου Ιδρασε ή 2η Διεθνής στά πρώτα 25 χρόνια άπό τήν ίδρυση της δέν ήταν γενικά εύνοΐκή γιά τήν άνάπτυξη μιας ισχυρής άπό όργανωτική Καί πολιτική άποψη άριστερής πτέρι·γας. Γιά τούτο χρειαζόταν πόλεμος καί Επανάσταση. Γενικά στήν περίοδο αύτή τόσο μέσα στή 2η Διεθνή, δσο καί Εξω άπ? αύτήν, ή άριστερή πτέρυγα χωρίζονταν σέ τρεις 1

Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 21, σελ.1—2.

280

κατηγορίες. Στό πρώτο έπίπεδο βρίσκονταν οί άναρχοσυνδικαλισχικές ένώσεις καί οί άναρχικέ; όμάδε; στί; λατινικέ; χώρες μαζί μέ τά βλαστάρια του; ατί; Ενωμένε; Πολιτείες, τήν Αγγλία, τή Γερμανία, τίς σκανδιναβικές χώρες καί τή Λατινική Αμερική. Αύτά τά άπολίτικα καί σεχταριστικά στοιχεία, «άναθεωρητές τής άριστεράς», δέν ήταν σέ θέση νά Εξασφαλίσουν έκείνη τήν πλατειά πολιτική καθοδήγηση, πού ήταν τόσο Αναγκαία γιά τήν παραπλανημένη έργατική τάξη. Τ ή δεύτερη κατηγορία τών στοιχείων της Αριστερά; τής έποχής έκείνης τήν άποτελοΰσε μιά χούφτα άπό έργάτες καί ήγέτες μέ άριστερές τάσεις, πού ήταν σκορπισμένοι σέ διάφορες χώρες, δπως πχ. ή Ρόζα Λούξεμπουργκ. ό Λίμπκνεχτ, ή Κλάρα Τσέτκιν, ό Μέρινγκ, ό Λέγκιν καί ό Πίκ στή Γερμανία, ό Ράντεκ καί ό Μαρτσλέφσκυ στήν Πολωνία. Ό Χάΐντμαν στήν "Αγγλία. Ό Μπράουν στήν Αύστρία. Ό Γκέντ στή Γαλλία. Ό Γκάρτερ καί ό Πάνεκοκ στήν "Ολλανδία. Ό Χόεγκλουντ στή Σουηδία. Οί Ντέμπς, Χέϋγουντ καί Ντέ Λεόν στίς Ενωμένε; ΙΊολιτεϊε; Αύτά τά σχετικά άριστερά στοιχεία δέν άποτελοϋσαν καθόλου όμογενή όμάδα καί δέν είχαν κανενό; εΐδου; συγκεκριιιένο πρόγραμμα. 'Απ' αυτού;, ή πιό ώριμη πολιτικά ήταν ή Ρόζα Λούξεμπουργκ ήγέτρια τής άδύνατη; άριστερή; πτέρυγα; τοϋ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματο;. 'Αλλά σέ σύγκριση μέ τό μεγάλο έπαναστάτη ήγέτη Λένιν, εδειξε πολλές ελλείψεις στή θεωρία καί την ταχτική. Μερικές άπ' αυτέ; άναφέρθηκαν κιόλα;. Στήν περίοδο αύτή τά πιό σοβαρά τη; λάθη ήταν σχετικά μέ τό εθνικό πρόβλημα, τό άγροτικό πρόβλημα, τό πρόβλημα τοΰ κόμματο; νέου τύπου — συγκεντρωτικό καί πειθαρχηιιένο — - τό πρόβλημα τοϋ αυθόρμητου τών μαζών, τής ένοπλης εξέγερσης. Μέ τήν έξέλιξη τοϋ πολέμου καί τ η ; ρωσική; έπανάσταση; ή Ρ. Λούξεμπουργκ διέπραξε καί άλλα σοβαρά λάθη '2. ΙΙαο' δλα αύτά ή Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν άληθινή έπανα.ττάτρια άγωνίστρια καί ό Λένιν την όνόμασε «Αετό». Ή τρίτη κατηγορία τών δυνάμεων τής άριστεράς τήν εποχή έκείνη, ό εγκέφαλος καί ή καρδιά τή; διεθνοΰ; άριστεράς. ήταν οί μπολσεβίκοι της Ροκπ'ας. Αυτοί είχαν τόσο τό άναγκαϊο πρόγραμμα δσο καί τήν άναγκαία ήγεσία γιά μιά πλατειά άριστερή 1 1

Ό Ντέ Λεόν πέθανε στί; 11 τοϋ Μάη 1914. Α. Μαρτίνοφ, στήν <Κοιαιουνιστική Λιεθνη» τής 1 καί 15 τοΰ Φλεβάρη 1932.

281

πτέρυγα. Τό Γενάρη τοΰ 1912, στήν Πράγα τό έργατικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα έδοσε ένα παράδειγμα στή 2η Διεθνή μέ τή διαγραφή τών μενσεβίκων. Ά π ό τή στιγμή έκείνη οί μπολσεβίκοι έγιναν άνεξάρτητο κόμμα έχοντα; τήν υποστήριξη τών τεσσάρων πέμπτων τών έργατών τ ή ; Ρωσία;. "Ω; τήν έκρηξη τοϋ πολέμου τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο έκανε συνεχείς προσπάθειες μέ τή βοήθεια τοϋ Τρότσκι καί άλλων μενσεβίκων γιά νά ξαναενοποιήσει τό κόμμα στή Ρωσία. Άλλά, δπως παρατηρεί ό Λέντς ευτυχώς οί προσπάθειες -δέν πέτυχαν. Γιά τό λόγο αΰτό κατά τήν έκρηξη τοϋ πολέμου «τουλάχιστο ενα άπό τά κόμματα μπόρεσε νά εφαρμόσει τίς άρχές τοϋ προλεταριακού διεθνισμού» Οί μπολσεβίκοι καί πρώτα-πρώτα ό Λένιν, προσπάθησαν δραστήρια νά όργανώσουν τή χαλαρή καί άνώριμη, άριστερή πτέρυγα τής Διεθνοϋς. Ή δράση τοΰ κόμματος στή Ρωσία έδοσε ένα λαμπρό παράδειγμα επαναστατικού προγράμματος καί Επαναστατικής ταχτικής. Έ κ τ ό ; άπ' αΰτό, στή διάρκεια τ ή ; περιόδου αύτή;, στά 1909. ό Λένιν συνέβαλε τεράστια στή μαρξιστική θεωρία μέ τό έργο του : «Υλισμό; καί έμπειριοκριτικισμός». Οί μπολσεβίκοι προσπάθησαν έπίση; συγκεκριμένα νά Αποκαταστήσουν πραγματικέ; σχέσει; άνάμεσα στά άριστερά στοιχεία δλων τών χωρών. Στό συνέδριο τή; Στουτγάρδη; (1907) ό Λένιν συγκάλεσε μιά διάσκεψη τών στοιχείοιν τή; άριστερά; άκριβώ; γιά τό σκοπό αύτό. Ά π ό τή στιγμή έκείνη ήταν μέλος τοΰ διεθνοΰς σοσιαλιστικού Γραφείου, δπου δλες -σχεδόν χωρίς έξαίρεση οί προτάσεις νου άπορίφθηκαν. Στήν Κοπεγχάγη (1910) ό Λένιν πήρε μέρος καί σέ μιά άλλη παρόμοια διάσκεψη τής άριστεράς. Άνάμεσα στούς παρόντες ήταν ό Ζύλ Γκέντ, ό 01ΐ3Γΐ65 Κ3ρρ3ρ0ΓΪ, ή Ρόζα Λούξεμπουργκ, ό .1. Μ3Γθ1ΐ1ε\νδ1<ί, ό Α. Μπράουν, ό Λένιν, ό Πλεχάνοφ, ό Ριαζάνωφ, ό Ντε Μπρουκέρ καί ό Ρ. Ίγγλέσιας. Έ κ ε ΐ δμως προέκυψαν διαφωνίες, ό Λένιν ήταν λίγο γνωστός καί έχτός άπ' αύτό υπήρχε ή τάση νά ρίξουν πάνω του τήν ευθύνη γιά τή διάσπαση στό ρωσικό κόμμα. "Ετσι οί δυό αυτές διασκέψεις δέν όδήγησαν σέ κανένα πραχτικό Αποτέλεσμα 2 . Οί δυτικοί μαρξιστές πολύ λίγο κατάλαβαν τήν πολιτική πού έφάρμοζε ό Λένιν στή Ρωσία. Στίς Ενωμένες Πολιτείες πχ. τό δνομά του ήταν σχεδόν άγνωστο.

1

123.

1 ί ε η ζ : «Τΐιε Κϊεε βπ(1 ΡβΗ ο! Ηιε 5εοοπ<1 Ιηίεπιβίίοηβΐ»

3

σβλ.

Ο. Η. Οίηΐίϊη ιηά Η. Η· ΡίδΗβτ: «ΤΗε Βοΐίΐιενίΐα αηά 0 * ΝοτΙά Ήάγ», σελ. 71.

2βί

Στή δράση πού άνάπτυξε μέσα στή 2η Διεθνή ό Λένιν προσπάθησε νά δργανώσει τήν άριστερά καί, δσο τό δυνατό, τό κέντρο, ένάντια στήν άναθεωρητική δεξιά πτέρυγα. Ανάμεσα σέ πολλές άλλες συκοφαντίες σέ βάρος τοΰ Λένιν, οί τροτσκιστές προσπάθησαν νά ερμηνεύσουν αύτή τή σοφή πολιτική σάν ύποτίμηση τού κινδύνου τού κεντρισμοϋ. Στήν πραγματικότητα κανένας δέν καταλάβαινε καλύτερα άπό τόν Λένιν τόν κίνδυνο τοΰ όπορτουνισμοΰ σ' δλες του τίς μορφές. "Οχι μονάχα πολέμησε άμείλιχτα τούς δεξιούς άναθεωρητές, άλλά καί κριτικάρισε τά λάθη καί τίς έλλείψεις τής άριστεράς καί τοΰ κέντρου. Στό βαθμό πού τό κέντρο — οί Μπέμπελ, Καούτσκι, Λέντεμπουρ καί άλλοι — γλιστρούσαν. δσο περνούσαν τά χρόνια, δλο καί πιό δεξιά, δ Λένιν δξυνε τήν κριτική του ένάντιά τους, προσπαθώντας πάντα νά ύψώσει Ενα φράγμα άνάμεσα στούς πολλούς όπαδούς τους καί τά στελέχη τής όπορτουνιστικής ήγεσίας τής δεξιάς. Άλλά παρ' δλη τήν άξιόλογη έλαστικότητά του, παρ1" δλο τό ταλέντο του στήν Επεξεργασία τών θεωρητικών προβλημάτων καί παρ' δλη τήν Ενεργητικότητα τοϋ, ό Λένιν δέν μπόρεσε νά δημιουργήσει στά πρίν άπό τόν πόλεμο χρόνια μιά πλατειά καί δραστήρια άριστερά στή 2η Διεθνή. "Ο,τι μπόρεσαν νά κάνουν οί δυνάμεις τής άριστερας, ήταν, δπως είδαμε, νά σημειώσουν μερικές νίκες σέ βάρος τών όπορτουνιστών μέ παροδικές άνακατατάξεις δυνάμεων στά διάφορα συνέδρια.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

II ΜΕΓΑΛΗ Ο ΠΡΩΤΟΣ

2ί

ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ

ΠΟΛΕΜΟΣ

Ο

πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν ένα ξέσπασμα τών ιμπεριαλιστικών άντιΟέσειον άνάμεσα στίς μεγάλες δυνάμεις, άνιιΟέσεων πού όξύνονταν άδιάκοπα πάνω άπό μιά γενεά. Ό πόλεμο; ήταν γιά τόν καπιταλισμό Ινα τόσο φυσικό πράγμα όπως καί ή πραγματοποίηση κερδών ή όποιαδήποτε άλλη εκδήλωση τοΰ καπιταλιστικού συστήματος. Πρόσχημα γιά τήν έξαπόλυση τοΰ πολέμου άποτέλεσε ή δολοφονία τοΰ άρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου τής Αύστρίας άπό Ινα φανατικό σέρβο έθνικιστή στό Σαράγεβο τής Σερβίας, στίς 28 τοΰ Ι ο ύ ν η 1914. Ά λ λ ά ή γενική ένταση άνάμεσα στίς ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ήταν τόσο μεγάλη, πού κάθε πολιτική προστριβή θά μπορούσε νά χρησιμεύσει έξ Ισου καλά γιά τήν Επιτάχυνση τού πολέμου. Αύτός ήταν ό μεγάλος πόλεμος, πού είχε προβλέψει ό "Ενγκελς πρίν άπό μιά γενεά, δταν είπε δτι> «15 000 000 ή 20 000 000 άνθρωποι θά άλληλοσφαγοΰν». Τ Η ι α ν ό πόλεμος πού περίμενε μέ φόβο ή 2η Διεθνής στίς έπόμενες δεκαετίες. Βέβαια, δλες οί κυβερνήσεις πού άναμίχθηκαν σ' αυτόν τόν πόλεμο κράτησαν ύποκριτική στάση ήθικής δικαιολόγησης, ισχυριζόμενες δτι άγωνίζσνταν γιά τήν ύπεράσπιση τών Ιδιων τους τών χωρών. Στήν πραγματικότητα δμως, ό πόλεμος δέν ήταν, ούτε λίγο ούτε πολύ παρά Ινας αίσχρός Ιμπεριαλιστικός άγώνας άνάμεσα στίς μεγάλες δυνάμεις, γιά άποικίες, γιά άγορές κατανάλίοσης, για πρώτες υλες καί για στρατηγικές θέσεις. Τό γεγονός δτι 10 000 000 άνθρωποι χάθηκαν στόν πόλεμο, δτι 20 000 000 άκραπηριάσθηκαν καί άλλα έκαταμμύρια Εξαθλιώθηκαν (ό πόλεμος άφησε 5 000 000 χήρες, 10 000 000 όρφανά καί ύλικές ζημίες άξιας 380 δισεκατομμυρίων δολλαρίων) ' δέ σήμαινε τίποτε άλλο 1 Νέμο : «Άπό τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στό δεύτερο», Νέα Υόρκη 1934, σελ. 9—12.

2Η4

παρά πρόβλημα στατιστικής γιά τούς κυνικούς καπιταλιστές, πού κινούσαν τά νήματα στή μεγάλη αύτή άνθρωποσφαγή, τήν πιό τρομερή άπό δλες δσες είχε γνωρίσει ώς τότε ό κόσμος. Ή τ α ν ένας ιμπεριαλιστικός πόλεμος γιά τό ξαναμοίρασμα τού κόσμου. Ή τάση τών μεγάλων δυνάμεων γιά Ενα τέτιο ξαναμοίρασμα προέρχεται πολύ καθα<·ά άπό τό γεγονός, δτι οί διάφορες δυνάμεις αναπτύσσονταν άπό βιομηχανική άποψη μέ πολύ διαφορετικό ρυθμό, πράγμα πού όδηγοΰσε συνεχώς σέ άνατρο.τή τής οικονομικής καί πολι (ΐκής ισορροπίας άνάμεσά τους. Αύτό ήταν ιό αποτέλεσμα τής δράσης τοΰ βασικού νόμου τής άνισόμετρης άνάπτυξης τοΰ κιιπιταλιομοΰ, πού διατύπωσε ό Λένιν (κεφ. 18). "Ετσι ένώ *στά 1860 ή Α γ γ λ ί α Εδινε πάνω άπό τό μισό τής παγκόσμιας παραγωγής κάρβουνου καί χυτοσιδήρου καί τό μισό περίπου τής παραγωγής ύφασμάτων, στά 1913 ή μερίδα της στήν παγκόσμια παραγωγή Επεσε άντίστοιχα στά 22%, 13% καί 23%. Νέοι ισχυροί βιομηχανικοί κλάδοι, πού συναγωνίζονταν τήν Αγγλία, Αναπτύχθηκαν σ' άλλες χώρες, ιδιαίτερα στή Γερμανία καί τίς Ενωμένες Πολιτείες 1 . Ό ΙΙέρλο γράφει: «"Από τό 1899 ώς τό 1913 ή παραγωγή άτσαλιοΰ τριπλασιάστηκε στίς Ενωμένες Πολιτείες καί τή Γερμανία, ένώ στήν Αγγλία ή παραγωγή αύτή αύξήθηκε πιό λίγο άπό 50%, καί ή άγγλική παραγωγή σιδήρου βρίσκονταν σέ πτώση. Ή Αγγλία πού ήταν ή μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη τοΰ κόσμου, είχε μείνει πολύ πίσω άπό τούς άνταγωνιστές της. Στά 1913 οί Ενωμένες Πολιτείες ήταν ήδη ή μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη τού κόσμου» 2 . Ό εξοντωτικός πόλεμος ήταν ή μέθοδος πού χρησιμοποιούν οί καπιταλιστές γιά ν' άλλάξουν τίς διεθνείς πολιτικές -σχέσεις άνάμεσα στά κράτη σύμφωνα μέ τίς οικονομικές σχέσεις πού άλλαζαν. "Ολα τά κράτη ήταν ύπεύθυνα γιά τήν Εκρηξη τοΰ πολέμου : τά δυό μεγάλα στρατόπεδα πού πολεμούσαν — ή Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Βουλγαρία καί Τουρκία) καί ή Τριπλή Συνεννόηση ('Αντάντ) (Αγγλία, Ριοσία, Γαλλία, Ιταλία, Ενωμένες Πολιτείες, Ιαπωνία κλπ.) προετοίμαζαν συνειδητά τόν πόλεμο άπό πολλά χρόνια. «Προετοιμάζοντας τόν ιμπεριαλιστικό πόλεμο ή Γερμανία άπόβλεπε νά πάρει τίς άποικίες τής Αγγλίας καί τής Γαλλίας καί

1 Τζών Ή τ ο ν : «Πολιτική Οικονομία», σελ. 135.

- Βίκτωρ Πέρλο : «Ό άαερικάνικος Ιμπεριαλισμός», Νέα Ύόρ κη 1951, σελ. 25.

285

άπό τή Ρωσία, τήν Ουκρανία, τήν Πολωνία καί τίς Βαλτικές περιοχές... Ή τσαρική Ρωσία Απόβλεπε στό διαμελισμό της Τουρκίας, ονειρευόταν νά καταχτήσει τά στενά, πού ένώνονν τή Μαύρη θάλασσα μέ τή Μεσόγειο (Δαρδανέλια) καί νά καταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Τά σχέδιά της περιλάβαιναν καί τήν προσάρτηση τή; Γαλικίας πού άποτελοϋσε μέρος τής Αύστροουγγαρίας. Ή "Αγγλία ήθελε μέ τόν πόλεμο νά τσακίσει τόν Επικίνδυνο άνταγωνιστή της τή Γερμανία, πού τά έμπορεύματά της δλο καί περισσότερο άρχιζαν νά έκτοοτίζουν τά άγγλικά άπό τήν Παγκόσμια άγορά. Έχτός άπ' αύτό ή Αγγλία σκόπευε νά άποσπάσει τή Μεσοποταμία /.αί τήν Παλαιστίνη άπό τήν Τουρκία καί νά βάλει γερά τό πόδι της στήν Αίγυπτο. Οί γάλλοι κεφαλαιοκράτες ήθελαν ν' άρπάεσυν άπό τή Γερμανία τήν κοιλάδα τοϋ Σάαρ, καθώ; καί τήν Αλσατία καί τή Λωραίνη, περιοχέ; πλούσιε; σέ κάρβουνο καί σίδερο, πού ή Γερμανία είχε άποσπάσει άπό τή Γαλλία μετά τόν πόλεμο τοϋ 1870 —· 1871» '. Καί στή σκιά βρίσκονταν οί Ενωμένες Πολιτείες, ή μεγαλύτερη άπό τίς ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, πού χρησιμοποιούσαν τόν πόλεμο γιά νά πετύχουν τόν καπιταλιστικό τους σκοπό : τήν παγκόσμια κυριαρχία. Ό πόλεμος άρχισε στίς 28 τοϋ Ίσύλη 1914 μέ επίθεση τής Αυστρίας ένάντια στή Σερβία. Ή Ρωσία κινητοποιείται καί ή Γερμανία τής κυρύχνει τόν πόλεμο τήν 1 Αυγούστου. Ή Γαλλία μπαίνει στόν πόλεμο στίς 3 τοϋ Αυγούστου καί ή Αγγλία μιά μέρα άργότερα. 01 άλλες χώρες μπήκαν στόν πόλεμο τούς έρχόμενους μήνες καί χρόνια. 01 Ενωμένες Πολιτείες κρατήθηκαν μέ πονηριά παράμερα, πουλώντας προσοδοφόρα, στούς εμπόλεμους «σιμμάχους» πολεμοφόδια, άλλά, τελικά, φοβούμενες δτι θά νικήσουν οί «φίλοι» τής "Αντάντ, μπήκαν κι αύτές μέ κυνισμό στόν πόλεμο στίς 6 τοΰ "Απρίλη 1917, μέ τό πρόσχημα έπίσης, δτι άγωνίζονται γιά τήν έθνική άμυνα

Ί1 μεγάλη προδοσία Ή έκρηξη τοΰ πολέμου έπέβαλε στή 2η Διεθνή τήν πολύ υπεύθυνη υποχρέωση νά πάρει θέση ύπέρ τής εΙρήνης. Αύτό τό άπαιτοϋσαν άπαραίτητα τά συμφέροντα τής έργατικής τάξης καί 1

Ιστορία τοϋ ΚΚΣΕ (μπ.), έλλ. μετ., σελ. 160.

286

ή Διεθνή; είχε δηλώσει Επανειλημμένα στά συνέδριά της, Ιδιαίτερα στά συνέδρια τής Στουτγάρδης, Κοπεγχάγης καί Βασιλείας, δτι τά σοσιαλιστικά κόμματα δέ θά περιοριστούν μονάχα στήν άντιπολεμική ζύμωση, άλλά θά ψηφίσουν ένάντια στήν αποστολή στρατευμάτων καί τήν προμήθεια ύλικών μέσων γιά τόν πόλεμο καί. πράγμα πού είναι τό σοβαρότερο, θά «χρησιμοποιήσουν τήν οικονομική καί πολιτική κρίση πού προκαλεί ό πόλεμος γιά νά ξεσηκώσουν τούς λαού; στόν άγώνα καί νά Επισπεύσουν έτσι τήν εξάλειψη τή; ταξική; καπιταλιστική; κυριαρχία;». "Οταν δμω; εφθασε ή αεγάλη δοκιμασία, ή πλειοψηφία τών κομμάτων τής 2η; Διεθνούς άγνόησαν πέρα γιά πέρα τίς Επίσημες αύτές υποχρεώσεις καί πρόδοσαν άνοιχτά τό ιερό καθήκον πού είχαν άπέναντι στήν έργατική τάξη, σερνόμενα προδοτικά -στήν ούρά τής Εθνικής του; άστικής τάξη;, διακηρύχνοντας τά πολεμικά Ιμπεριαλιστικά συνθήματα τής "υπεράσπιση; τή; πατρίδα;» καί σπρώχνοντας τού; λαού; στό ιμπεριαλιστικό μακελιό. Αύτή ή μεγάλη προδοσία ήταν ή πιό τρομερή καταστροφή πού δοκίμασε ποτέ ή παγκόσμια έργατική τάξη σ' δλη τή διάρκεια τής ιστορίας της. Ή βασική αιτία τής μεγάλης αύτής καταστροφής ήταν ό «σοσιαλσωβινισμός», δηλ. ή προσχώρηση στόν άστικό Εθνικισμό τών ίδιων τών καπιταλιστικών τάξεων, μιά προδοτική προσπάθεια ταύτισης τών συμφερόντων τής Εργατικής τάξης μέ τά συμφέροντα τών ιμπεριαλιστών Εμπρηστών τοΰ πολέμου. Ή κύρια κοινωνική βάση αύτής τής προδοσίας στά διάφορα κόμματα ήταν οί ειδικευμένοι εργάτες, μέ τά μεγαλύτερα μεροκάματα, πολλά γραφειοκρατικά στοιχεία στίς ίργατικές οργανώσεις καί ό μεγάλο; άριθμός άπό μικροαστούς όπορτουνιστές διανοούμενους, πού μπόρεσαν νά Επιβληθούν σέ μεγάλο βαθμό στά άντίστοιχα κόμματα. Ή άδυναμία πάλης Ενάντια στόν πόλεμο, στήν πραγματικότητα ή άποδοχή του, άπότέλεσε τό άποκορύφωμα τών Ισχυρών όπορτουνιστικών τάσεων πού είχαν άναπτυχθεϊ μέσα στή 2η Διεθνή άπό τή δημιουργία της άκόμα καί πού τίς νέες έκδηλώσεις τους τίς άναφέραμε σύντομα. Ό Λένιν λέγει: «01 άντικειμενικές συνθήκες στό τέλος τοΰ 19ου αιώνα δυνάμωσαν πάρα πολύ τόν όπορτουνισμό μετατρέποντας τή χρησιμοποίηση τής άστικής νομιμότητας σέ προσκύνημά της, δημιουργώντας Ινα μικρό στρώμα άπό γραφειοκράτες καί άριστοκράτες μέσα στήν έργατική τάξη καί προσελκύοντας στίς γραμμές τών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων πολλούς μικροαστούς «συνοδοιπόρους». Ό πόλεμος έπιτάχυνε αύτό τό προτσές μετατρέποντας τόν όπορτουνισμό σέ σοσιαλσωβινισμό, μετατρέποντας τήν άπόκρυφη συμμαχία άνάμεσα στούς 297

όπορτουνιοτές καί τήν άστική τάξη σέ φανερή συμμαχία». Σ ' αύτήν τήν κρίση ό διεθνιστικός λούστρος τής 2ης Διεθνούς! πού ιήν Ελεγχαν οί όπορτουνιστές, διαλύθηκε στόν βούρκο τοΰ άστικοΰ έθνικισμσΰ. Οί σοσιαλδημοκράτες ήγέτες δέν έκπλαγήκάνε ούτε καί φοβηθήκανε δπως ισχυρίσθηκαν άπό τό άπότομο ξέσπασμα τοΰ πολέμου. Αντίθετα, δπως λέγει ό Ρ β η ν ί β , χρόνια όλόκληρα συζητοΰσαν στίς συγκεντρώσεις τους τήν προσέγγιση ένός παγκόσμιου πολέμου καί τόν χαρακτήριζαν συγκεκριμένα σάν Ιμπεριαλιστικό πόλεμο, άπό τόν όποιο οί έργάτες δέν μπορούσαν νά Εχουν κανένα συμφέρον. Αύτό ήταν στή θεωρία. Στήν πράξη δμως ή όπορτουνισΤική ήγεσία τοΰ κόμματος καί, κυρίως, τών συνδικάτων παραιτήθηκε άπό τήν άξίωσή της νά είναι μαρξιστική καί ύποστήριξε τόν πόλεμο στό πνεΰμα τοΰ άστικοΰ διεθνισμοΰ 2 .

Πώς

ίγινε

ή

προδοσία

Στίς 29 τοΰ Ιούλη εγινε στίς Βρυξέλλες ή σύνοδος τοΰ Διεθνοΰς Σοσιαλιστικού Γραφείου. Τό Γραφείο άποφάσισε νά συγκληθεί νωρίτερα, στίς 9 τοΰ Αύγούστου, τό 10ο Συνέδριο τοΰ κόμματος, πού Επρόκειτο νά γίνει στίς 23 Αύγούστου, στή Βιένη. Είναι φανερό δτι επρεπε νά συγκληθεί χωρίς άργοπορία Ενα συνέδριο σέ ούδέτερη χώρα γιά νά μπορέσει νά καταστρωθεί μιά γενική πολιτική τοΰ διεθνούς έργατικοΰ κινήματος. Άλλά αύτό παρεμποδίστηκε άπό τήν άδυναμία τής διεθνοΰς ήγεσίας καί άπό τό γεγονός, δτι τά κυριότερα κόμματα δέν Επέμειναν γιά τή σύγ.κληση ένός τέτιου συνεδρίου. Ό άστικός έθνικισμός Εκδηλώθηκε πλέρια. Σ τ ί ; Βρυξέλλες καί σ* άλλες πόλεις Εγιναν μερικά συλλαλητήρια διαμαρτυρίας. Ό Ζωρές, πού μίλησε σ' Ενα τέτιο συλλαλητήριο δολοφονήθηκε άπό τούς μιλιταριστές στό Παρίσι, στίς 31 ·τοΰ Ι ο ύ λ η 1 . Συγκλήθηκαν έπίσης συνδιασκέψεις μέ τή συμμετοχή γάλλων καί γερμανών άντιπροσώπων, άλλά χωρίς κανένα άποτέλεσμα. Δέν εγινε καμιά πραγματική προσπάθεια νά ένωθούν οί δυνάμεις τής Διεθνούς σ' Ενα κοινό άντιπολεμικό μέτωπο. Ή μεγάλη καταστροφή Εγινε στίς 3 τοΰ Αύγούστου, δταν οί γερμανοί σοσιαλδημοκράτες ήγέτες άποφάσισαν μέ 78 ψήφους 1 2

125.

Χ. Φάρβικ : «Ή πάλη γιά τά συνδικάτα», σελ. 208 — 210. ννίΙΙίαπι 1·ΙΙΙ»ΙΙΝΙΙ \\'ΫΙΙΙΗΡ : « ΤΙΙΒ δοοίβίκΐδ 3ΤΚΐ (ΗΟ )ΝΒΤ», σελ.

288

κατά 14, ·στή συνεδρίαση ι ή ; σοσιαλδημοκρατικής κοινοβουλευτικής όμάδας, νά υποστηρίξουν τόν πόλεμο. Είναι χαρακτηριστικό τό γεγονός, δτι στίς 2 Αύγουστου οί συνδικαλιστές ηγέτες, όπαδοί τού Λέγκιν, πού έλεγχαν στήν πραγματικότητα τό Κόμμα, προεξόφλησαν καί προκαθόρισαν τήν άπόφαση τοΰ κόμματος, συνάπτοντας μέ τούς έργοδότες συμφωνία σχετικά μέ τήν κοινωνική ειρήνη καί τήν άρνηση κήρυξης άπεργίας Ή άπόφαση τού κόμματος ύποβλήθηρ<ε τή δεύτερη μέρα στό Ράΐχσταγ, δπου οί 110 Εκπρόσωποι τοϋ κόμματος ψήφισαν όμόφωνα ύπέρ τών πολεμικών πιστώσεων. Ό Λίμπκνεχτ καί ή Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν άπό τούς λίγους, πού ψήφισαν ένάντια στίς πολεμικές πιστώσεις στήν προκαταρχτική συνεδρίαση τής κομματικής όμάδας. Ό Καούτσκι άπέσχε. "Ολοι δμως ήταν σύμφωνοι νά υποταχθούν στήν κομματική πειθαρχία καί σέ μιά ένιαία γραμμή στό Ράϊχσταγ. Ή δήλα»ση τοΰ κόμματος ύπέρ τοΰ πολέμου, πού διάβασε ό κεντριστής Χάαζε, Επικαλούνταν τό φόβητρο ρωσικής εισβολής, δέχονταν τό σύνθημα τής ύπεράσπιαης τής πατρίδας καί βεβαίωνε δτι σέ «ώρα κινδύνου δέ θά Εγκαταλείψουμε τήν πατρίδα» 2 . Τ ά σοσιαλιστικά κόμματα τής Αύστρίας, τής Γαλλίας, τή; Αγγλίας, τού Βελγίου καί άλλων Εμπόλεμων ευρωπαϊκών χωρών, Εχτός άπό τί) Ρωσία καί τή Σερβία 3 , ενήργησαν δπως καί τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Στή Βουλγαρία δμως οί «σοσιαλιστές τεσνιάκοι» ψήφισαν Ενάντια στόν πόλεμο. Ενάντια στόν πόλεμο ψήφισαν έπίσης τά κόμματα τοΰ Καναδά, τής Αυστραλίας καί τής Νέας Ζηλανδίας. Τά συνδικάτα, συμπεριλαμβανομένων τών γάλλων συνδικαλιστών πού πρότειναν τόσο Αποφασιστικά νά κηρυχτεί γενική άπεργία διαμαρτυρίας ένάντια στόν πόλεμο (ένάντια στόν πόλεμο τάχθηκαν έπίσης οί «Βιομηχανικοί έργάτες τοΰ κόσμου» στίς Ενωμένες Πολιτείες, Ίά ρωσικά συνδικάτα, τά ιταλικά καί μερικά άλλα συνδικάτα), άκολούθησαν τά σοσιαλιστικά κόμματα. Σέ λίγο ό Γκέντ καί ό Βαγιάν μπήκαν στή γαλλική κυβέρνηση. Ό Βάντερβέλντε συμμετέχει κι αύτός στή βελγική κυβέρνηση. Ό Κροπότκιν προσχωρεί 1 2

Χ. Φάρβιγκ : · Ή πάλη γιά τά συνδικάτα *, σελ. 219. .1. ί ο η ζ : «ΤΙιο Κϊ$ο απιϊ Ρ.ιΙΙ οί ΙΗβ 5«:οη<1 ΙηΙεπιβΗοικιΙ»

128.

σελ.

* "Αν καί οί μενσεβίκοι άρνήβηκαν νά ψηφίσουν στή Δούμα ύπέρ τών πολεμικών πιστώσεων, ή γραμμή τών ηγετών καί τοϋ κόμματος, συμπεριλαμβανομένης καί. τής γραμμής τών Πλεχάνοφ, Άξελροντ Μάρτοφ κλπ. ήταν ύπίο τή; υποστήριξης τών συμμάχων στόν πόλεμο.

19-880

289

στούς σοσιαλπατριώτες υποστηρίζοντας τήν τσαρική κυβέρνηση στόν πόλεμο. Στίς ουδέτερες σκανδιναβικές χώρες, στήν Ελβετία, ιήν 'Γταλία, τίς Ενωμένες Πολιτείες κλπ. τά κόμματα κράτησαν γενικά θέση ουδετερότητας. "Οταν, δμως. άργότερα, μπήκαν στόν πόλεμο ή 'Γταλία καί οί Ενωμένες Πολιτείες, τά σοσιαλιστικά κόμματα αυτών τών χωρών διασπάστηκαν καί τά πιό σημαντικά τμήματά τους ψήφισαν ένάντια στόν πόλεμο. Ή 2η Διεθνής είχε καταρεύσει καί μονάχα τά κόμματα τών ουδέτερων χωρών προσπαθούσαν άκόμα νά δώσουν τήν έντύπωση δτι Εξακολουθούσε νά λειτουργεί. Ί Ι δεξιά σοσιαλδημοκρατία εφερε τήν κύρια εύθύνη γιά τή μεγάλη καταστροφή. Σ* αύτό τό γενικό πλαίσιο ή μεγαλύτερη ευθύνη έπεφτε στό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Τ Η τ α ν τό ήγετικό κόμμα τής 2ης Διεθνούς καί ή παγκόσμια έργατιά βασίζονταν στήν ηγεσία του. "Αν αύτό κροίτούσε αποφασιστική στάση ένάντια στόν πόλεμο θά άκολσυθούσε, χωρίς άμφιβολία ιό παράδειγμά του ή πλειοψηφία τής 2ης Διεθνοΰς. Άλλά εκδηλώνοντας τόν άσΤικό εθνικισμό του καί ψηφίζοντας ύπέρ τών πολεμικών πιστώσεων, τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα γκρέμισε ται/τόχρσνα τό διεθνές μέταχπο τού παγκόσμιου Εργατικού κινήματος. Τό κόμμα, πού άπό μέσα του βγήκαν ό Κάρλ Μάρξ καί ό Φρείντριχ "Ενγκελς έπεσε τώρα στά χέρια τυχοδιωχτών τύπου Καούτσκι. "Εμπερτ, Νόσκε, Σάϊντεμαν, Σίγγερ, "Αουερ, Ντάβινι καί άλλων, άτιμάστηκε καί πρόδοσε άναίσχυντα τήν Εμπιστοσύνη πού είχαν ο*1 αύτό οί πιό προχιορημένοι έργάτες τοΰ κόσμου.

II ί<περάοπιαη τήζ πατρίδας Ψηφίζοντας υπέρ τού πολέμου τά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα Ενήργησαν κάτω άπό τό άστικό σύνθημα τή; υπεράσπισης τής πατρίδας. Προσπαθώντας νά καμουφλάρουν τήν προδοσία τους μέ τό ντίπια τοϋ μαρξισμού τά κόμματα αύτά προσπάθησαν νά δώσουν μιά θεωρητική θεμελίωση στήν πολιτική τους υποστήριξη τού πολέμου. Ισχυρίζονταν, δτι πρόκειται γιά εθνικό πόλεμο, δτι διακυβεύονταν τά ζωτικά συμφέροντα τοϋ λαοϋ τους καί δτ·. κατά συνέπεια, ήταν πλέρια δικαιολογημένα νά υποστηρίξουν τόν πόλεμο. Προσπαθούσαν νά συγκεκριμενοποιήσουν αύτή τή θέση ισχυριζόμενα, δτι οί άντίσίοιχε; χώρες δεν είχαν καμιά άλλη δυ290

νατότητα εκλογή; άπό τήν άμυνα ενάντια στά Εχθρικά στρατεύματα, πού άπειλοΰσαν τά συνορά του;. Αύτή τή γενική γραμμή τήν ύποστήριζαν άνοιχτά τά δεξιά στοιχεία" μέ επιχειρήματα, πού δύσκολα μπορούσαν νά ξεχωριστούν άπό τά Επιχειρήματα των ίδιων τών καπιταλιστών. "Οσον άφορα τού; κεντριστέ; (τάση τού Καούτσκι) αύτοί προσπαθούσαν Επιδέξια νά κρύψουν τήν υποστήριξη τού πολέμου πίσω άπό μιά συμβολική άντίθεση στόν πόλεμο. Ό παλιός άναθεωρητής Φόλμαρ δήλωνε : «Τώρα ολόκληρο; ό γερμανικός λαός κυριαρχείται άπό τήν άκατανίκητη θέληση να ύπερασπίσει τήν πατρίδα του, τήν άνεξαρτησία καί τόν πολιτισμό του Ενάντια στούς Εχθρούς, πού χόν περιβάλλουν καί νά μήν ήσυχάσει ωσότου δέ νικηθούν ^ Ό Φίλιπ Σάϊντεμαν, μιλώντα; στήν πραγματικότητα Εξ όνόματος όλόκληρης τής όργάνωσης τών σοσιαλσα>βινιστών τής Γερμανίας, έριξε στή Ρωσία τήν κύρια εύβύνη γιά τήν Εξαπόλυση τού πολέμου λέγοντας : « Ό κύριος ύπεύθυνος στόν τωρινό πόλεμο είναι ή Ρωσία. Άκόμα καί στή διάρκεια τή; άνταλλαγή; μηνυμάτων άνάμεσα στόν τσάρο καί τόν αυτοκράτορα τή; Γερμανίας, ό τσάρος, ΰποκρινόμενος δτι Εργάζεται ύπέρ τής ειρήνης, Επέτρεψε νά συνεχισθεί μυστικά ή Επιστράτευση δχι μονάχα Ενάντια στήν Αύστρία, άλλά καί ένάντιά μας . . . Έμεϊς, στή Γερμανία, έχουμε καθήκον νά άμυνθούμε. "Εχουμε καθήκον νά υπερασπίσουμε τή χώρα τή; πιό προχωρημένη; σοσιαλδημοκρατία; άπό τή ρωσική σ κ λ α β ι ά . . . ' Εμείς, οί σοσιαλδημοκράτες, μέ τό γεγονό; δτι προσχωρήσαμε στή σοσιαλιστική Διεθνή δέν πάψαμε νά είμαστε γερμανοί^ Ά π ό τήν άλλη μεριά οί σοσιαλσωβινιστέ; στή Γαλλία, τήν Αγγλία, τό Βέλγιο, τήν Αμερική καί σ' άλλε; χώρε; κατηγορούσαν τή Γερμανία, δτι άπειλεϊ τί; χώρε; τους. Οί γερμανοί κεντριστές, πιστοί στήν άποστολή τους, χρησιμοποιούσαν πιό Επιτήδεια Επιχειρήματα γιά νά τραβήξουν στόν πόλεμο τούς πιό προχωρημένους καί πιό Επαναστάτες έργάτες. Ό Καούτσκι υιοθετώντας τή βασική θέση τών σοσιαλσωβινιστών, δηλ. δτι ό πόλεμος ήταν άμυντικός, γιά τήν υπεράσπιση τής πατρίδας, καμουφλάρονταν πίσω άπό μιά ψευτοαντίθεση πρός τόν πόλεμο. Ή γραμμή του ήταν δχι νά ψηφίσει ένάντια στίς πολεμικές πιστώσεις, άλλά νά άπόσχει άπό τήν ψηφοφορία. Είναι Ενδιαφέρον τό γεγονός, δτι ό περίφημος άναΟεωρητή; Μπερνστάϊν προσχώ;

\νιίΙι;ιιιι Ειι^Ιί-^Ιι \\';ιΙ!ίιΐ(>: «ΤΙκ· σε/.. -243.

2 Στό ίδιο εργο, σελ. 240.

291

ϋοα;ιΙι*Ι<>

ίίικί 11 ίο

Μβο,

ρησε στό στρατόπεδο τοΰ Καούτσκι. Ό Καούτσκι πάλαιβε σύμφωνα μέ τήν τυπική μέθοδο ένάντια στή θεωρητική άδυναμία V Αποδειχθεί τόσο ό Ιμπεριαλιστικό; χαρακτήρα;, δσο καί ό εθνικός τοΰ πολέμου. "Εφερνε έπιχειρήματα καί γιά τίς δυό δψεις τοΰ προβλήματος. "Ετσι, μέ -μιά μονάχα άνάσα, άφοΰ βεβαίωνε δτι οί μικρές χώρες πολεμούσαν γιά τήν ύπαρξη τον;, πρόσθετε : • Ή κατάσταση είναι διαφορετική οσον άφορα τά μεγάλα εθνικά κράττ^ πού Εχουν γερά θεμέλια. Ή Ανεξαρτησία καί ή Ακεραιότητά τους δέν Απειλούνται, Ασφαλώς». Ά φ ο ΰ βεβαίωνε δτι στήν περίπτιοση τών μεγάλων δυνάμεων δέν πρόκειται γιά άμυντικό πόλεμο, στό ίδιο άρθρο περνάει στό άλλο μέρος τής έπιχειρηματολογίας καί καλεί τούς έργάτες νά υποστηρίξουν τίς κυβερνήσεις τών χωρών τους, λέγοντας : «Άλλά άπό δώ βγαίνει καί Ινα άλλο καθήκον τής σοσιαλδημοκρατίας κάθε χώρας : νά θεωρήσει τόν πόλεμο άποκλειστικΑ σάν άμυντικό πόλεμο, νά βάλει σά σκοπό της μονάχα τήν υπεράσπιση ένάντια στόν έχθρό, άλλά δχι τήν «τιμωρία" ή τήν έξόντωσή του» Ό Καούτσκι ύποστήριζε μέ τό μεγάλο του κύρος σάν «ορθόδοξου» μαρξιστή τίς άξιοθρήνητες προσπάθειες νά «άποδειχθεϊ» δτι ή Διεθνής δέν μπορούσε νά υιοθετήσει άλλη γραμμή προσανατολισμού. Ή διεθνής κατάσταση, Ελεγε ό Καούτσκι, ήταν πολύ πολύπλοκη γιά μιά ένωμένη προλεταριακή δράση ένάντια στόν πόλεμο. Μπροστά στήν Επιταχτική άνάγκη τής έθνικής άμυνας ό διεθνισμός τής έργατικής τάξης Επρεπε Αναγκαστικά νά Εξαφανισθεϊ. Ό Καούτσκι δήλωνε : «"Ετσι λοιπόν, ό σύγχρονος πόλεμος δείχνει τά δρια τής δύναμης τής Διεθνοΰς. Θά γελούσαμε τόν έαυτό μας άν περιμέναμε νά μπορέσει νά έξασφαλίσει μιά άλληλέγγυα στάση όλόκληρου τοΰ σοσιαλιστικού προλεταριάτου τού κόσμου στή διάρκεια τοΰ παγκόσμιου πολέμου. Μιά τέτια στάση δέν ήταν δυνατή παρά σέ μερικές Εξαιρετικά άπλές περιπτώσεις. Ό παγκόσμιος πόλεμος χώρισε τούς σοσιαλιστές σέ διάφορα Εθνικά στρατόπεδα. Ή Διεθνής δέν είναι σέ θέση νά Εμποδίσει αύτό τό πράγμα. Μέ άλλα λόγια ή Διεθνής δέν είναι Αποτελεσματικό δργανο σέ περίοδο πολέμου. Παραμένει, κυρίως, δργανο είρήνης» 2 . Τό Αποτέλεσμα ήταν δτι ή δεξιά καί τό κέντρο ενώθηκαν γιά νά ύποστηρίξουν τόν πόλεμο γιά τήν «ύπεράσπιση τής πατρίδας». Πάνω σ' αύτή τή βάση τά σοσιαλιστικά κόμματα στίς διάφορες

• Στό ίδιο Εργο, σελ. 229, 226. Στό ίδιο Εργο, σελ. 231.

1

292

χήρε; άθετώντα; τό κύριο καθήκον του;, νά υποστηρίξουν, δπω; τά δίδαξαν δ Μάρξ καί ό "Ενγκελ;, τήν έργατική Αλληλεγγύη, κάλεσαν τού; έργάτε; τών χωρών του; νά πυροβολήσουν οί μέν τού; δέ, ιιέ έντολή τών ιμπεριαλιστών δλου τοΰ κόσμου, πού όργάνωσαν αύτή τή γενική σφαγή.

Ό ιμπεριαλιστικός χαρακτήρας τοΰ πολέμου Σήμερα, δταν ρίχνουμε μιά Αναδρομική ματιά, είναι όλοκάθαρό γιά δλον τόν κόσμο, έκτό; άπό τού; ηλίθιου; καί Αγύρτες πολιτικού;, δτι ό πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, τόσο στό σύνολο του, δσο καί σέ εθνική κλίμακα, δέν ήταν παρά Ενας κτηνώδης ιμπεριαλιστικός πόλεμος, πού είχε σάν κύριο σκοπό τό ξαναμοίρασμα τοϋ κόσμου πρός δφελος τών μεγάλων κεφαλαιοκρατικών δυνάμεων. Είναι τό άκρον άωτον τοΰ κυνισμού νά Ισχυρίζεται κανείς, δτι οί έργάτες είχαν κάποιο έθνικό ή ταξικό συμφέρον στόν πόλεμο. Τήν έποχή εκείνη οί μπολσεβίκοι, Ιδιαίτερα ό Λένιν καί οί άλλοι Εκπρόσωποι τής άριστερής πτέρυγας Απόδειξαν καθαρά τόν ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα τοΰ πολέμου. "Απόδειξαν μέ τρόπο Αναμφισβήτητο, δτι επρόκειτο γιά Ιναν Αδικο, Επιθετικό καί Αντιδραστικό πόλεμο. Αύτή ή ύπογράμμιση τοΰ Ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα τής σύρραξης άποτελοΰσε τήν κύρια διαφορά άνάμεσα στά άριστερά στοιχεία άπό τή μιά μεριά καί τά δεξιά στοιχεία καί τούς κεντριστές άπό τήν άλλη. ΟΙ τελευταίοι Ισχυρίζονταν, δτι γιά τίς χώρες τους ό πόλεμος ήταν εθνικός πόλεμος, έπομένως δίκαιος. Ή ριζικά διαφορετική ταχτική τών δύο δμάδων προέκυπτε άπό αύτές τίς διαμετρικά άντίθετες θέσεις. Ό Λένιν, πού χρόνια ύπογράμμιζε τόν Ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα τής σύρραξης, πού πλησίαζε, διευκρίνισε μέ Απόλυτη σαφήνεια τό πρόβλημα τοΰ πολέμου στίς θέσεις του γιά τόν πόλεμο τής 5 τοΰ Σεπτέμβρη 1914. Σ ' αύτό τό ντοκουμέντο λέγει: « Ό ευρωπαϊκός καί ό παγκόσμιος πόλεμος Εχουν σαφώς Εκδηλωμένο χαρακτήρα άστικοΰ, Ιμπεριαλιστικού, δυναστικού πολέμου. Ή πάλη γιά άγορές καί ή καταλήστευση ξένων χωρών, ή τάση νά καταπνίξουν τό έπαναστατικό κίνημα τοΰ προλεταριάτου καί της δημοκρατίας στό εσωτερικό τών χωρών, ή τάση νά Αποβλακώσουν, νά διασπάσουν καί νά Εξοντώσουν τούς προλετάριους δλο>ν τών χωρών, σπρώχνοντας τούς μισθωτούς σκλάβους τοΰ ένός Εθνους 293

ίνάντια στούς μισθωτού; σκλάβου; τοϋ άλλου εβνου; πρό; ι><( ι λο; .τής κεφαλαιοκρατία;— αύτό είναι τό μοναδικό πραγματικό περιεχόμενο καί τό μοναδικό πραγματικό νόημα τοϋ πολέμου.

2. Ί Ι στάση τών ήγετών τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματ,-,ς τή; Γερμανία;, πού έχει τή μεγαλύτερη δύναμη καί έπιρροή άπ' δλα τά. κόμματα τή; 2η; Λιεθνοΰ; (1884 — 1914), πού ψήφισε τί; πολεμικέ; πιστώσεις καί έπαναλαβαίνει τίς άστικοσωβινιστικές φοάσει; τών πριόσων γιούνκερ; καί τή; κεφαλαιοκρατίας, άποτελεϊ καθαρή προδοσία τοΰ σοσιαλισμού.

3. Τό ίδιο πρέπει νά καταδικασθεί καί ή στάση τών ήγετών τών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων τού Βελγίου καί τής Γαλλίας πού πρόδοσαν τό σοσιαλισμό, παίρνοντας μέρος στίς άστικές κυβερνήσεις.

4. Ή προδοσία τοΰ σοσιαλισμού άπό τήν πλειοψηφία 'τών ήγετών τής 2ης (1889— 1914) Λιεθνοΰ; σημαίνει ιδεολογικοπολιτική χρεωκοπία αύτής της Λιεθνοΰ;» Ό Λένιν στιγμάτισε ιδιαίτερα τήν προδοσία τών καουτσκικών.

01 σοσιαλσωβινιστές κάθε άπόχρωσης καί κάθε χώρας, Επιζητώντας νά παρουσιάσουν τή μεγάλη σύρραξη σάν δίκαιο, έθνικό πόλεμο, προσπαθούσαν νά τόν δικαιολογήσουν μέ παραπομπές στήν πολιτική τοΰ Μάρξ καί τού "Ενγκελς στή διάρκεια τοΰ γαλλοπρωσικσΰ πολέμου τοΰ 1870 —1871 καί στή διάρκεια άλλων έθνικών πολέμων τοΰ 19ου αιώνα. Σ" αύτές τίς συκοφαντίες ό Λένιν άπάντησε : «"Ολες αύτές οί παραπομπές άποιελοΰν έξοργιστική διαστρέβλωση τών Αντιλήψεων τοΰ Μάρξ καί τού "Ενγκελς, γιά ν' άρέσουν στήν άστική τάξη καί τούς όπορτουνιστές, Ακριβώς δπως τά γραπτά τών άναρχικών Γκιγιώμ καί Σία, διαστρεβλώνουν τίς άντιλήψεις τού Μάρξ καί "Ενγκελς γιά νά δικαιολογήσουν τόν Αναρχισμό. Ό πόλεμος τοΰ 1870 — 1871 ήταν ένας ιστορικά προοδευτικός πόλεμος δσον άφορα τή Γερμανία, ώς τή στιγμή- πού νικήθηκε ό Ναπολέων ό Γ', γιατί αύτός μαζί μέ τόν τσάρο καταπίεζε όλόκληρα χρόνια τή Γερμανία, διατηρώντας τόν φεουδαρχικό της κατατεμαχισμό. Άλλά μόλις ό πόλεμος μετατράπηκε σέ .κατάχτηση της Γαλλίας (προσάρτηση τής Αλσατίας καί τής Λωραίνης) ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς καταδίκασαν ΑποφασιστικΑ τούς γερμανούς. ΜΑ καί στήν Αρχή Ακόμα αύτοΰ τοΰ πολέμου ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς Επιδοκίμασαν τήν Αρνηση τοΰ Μπέμπελ καί τοΰ Λίμπκ1

Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 21, σελ. 1 — 2.

294

νεχτ νά ψηφίσουν τί; πιστώσει; καί συμβούλεψαν τού; σοσιαλδημοκράτες νά μή συγχωνευθούν μέ τήν άστική τάξη, άλλά νά υπερασπίσουν τά ανεξάρτητα ταξικά συμφέροντα τοΰ προλεταριάτου. Τό νά Εφαρμόζεις τήν έκτίμηση πού εγινε γι' αύτόν τόν άστικοπροοδευτικό καί μέ ΕθνικοαπελευΟερωτικό χαρακτήρα πόλεμο, στό σημερινό ιμπεριαλιστικό πόλεμο, σημαίνει δτι κοροϊδεύεις τήν άλήθεια. Τό ίδιο πράγμα μπορεί νά πει κανένα; πολύ περισσότερο σχετικά μέ τόν πόλεμο τοΰ 1854 — 1855 καί μέ δλου; τού; πολέμους τοΰ 19ου αιώνα, δταν δέν υπήρχαν ο ϋ τ ε ό σημερινό; ιμπεριαλισμό;, ούτε ώριμες άντικειμενικές συνθήκες γιά σοσιαλισμό, ο δ τ ε μαζικά σοσιαλιστικά κόμματα σ' δ λ ε ς τί; έμπόλεμε; χώρες, δηλ. δέν υπήρχαν άκριβώς, οί προϋποθέσει; άπό τίς όποιες ή διακήρυξη τής Βασιλείας εξήγαγε τήν ταχτική της ι,προλεταριακής Επανάστασης" σέ σ ύ ν δ ε σ η μέ Εναν πόλεμο άνάμεσα σιίς μεγάλες δυνάμεις. Εκείνο; πού Επικαλείται σήμερα τή στάση τοΰ Μάρξ άπέναντι στού; πολέμου; τής Εποχής τής π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ή ς άστικής τάξης ξεχνώντας τά λόγια τοΰ Μάρξ : •.οί έργάτες δέν έχουν πατρίδα" — λόγια πού άναφέρονται ά κ ρ ι βώς στήν Εποχή τής άντιδραστικής άστικής τάξης, πού Εφαγε τό ψο)μί της, στήν έποχή τής σοσιαλιστικής Επανάστασης — αύτός διαστρεβλώνει άναίσχυντα τόν Μάρξ, καί ύποκαΟιστά τή σοσιαλιστική άποψη μέ τήν άστική άποψη»

Ό φαύλος κύκλος τής 2ης Αιε&νονς "Οταν άρχισε ό πόλεμος, τά κόμματα τής 2ης Διεθνούς βρέθηκαν μπλεγμένα σ* Ενα Εξοντωτικό φαΰλο κύκλο. Τά κόμματα αύτά ισχυρίζονταν δτι οί γερμανοί, οί αύστριακοί, οί τούρκοι καί οί βούλγαροι πολεμούσαν άμυνόμενοι γιά νά μήν εισβάλουν καί τούς Εξοντώσουν οί ρώσοι καί οί δυτικές δυνάμει;. 'Αλλά ταυτόχρονα ισχυρίζονταν, δτι οί γάλλοι, οί άγγλοι, οί ρώσοι κλπ. πολεμούσαν γιά νά διατηρήσουν τήν άνεξαρτησία τους Ενάντια στούς ύπερεπιθετικούς γερμανούς. Σύμφωνα μέ τήν άστική λογική τής κατάστασης, λογική άπ' τήν όποία κατευθύνονταν καί οί άρχηγοί τής 2ης Διεθνοΰς, ό άγώνας επρεπε νά διεξαχθεί ώς τό τέλος. Ή προδοσία τής γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας ήταν Εκείνη πού ύποστηρίζοντας τόν πόλεμο μέ τό πρόσχημα τής ύπεράσπισης 1

Στό Ιδιο Εογο, σελ. 313.

295

τής Γερμανίας ένάντια σιήν «άπειλή τής ρωσικής βαρβαρότητας», Εβαλε τά σοσιαλιστικά κόμματα καί τό προλεταριάτο μπροστά & αύτό τό δύσκολο δίλημμα. Ή δικαιολογία πού Επικαλούνταν ήταν τερατώδες ψέμμα, γιατί, άν τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα Εμενε πιστό στό άντιπολεμικό πνεύμα τών Αποφάσεων τής Στουτγάρδης, τής Κοπεγχάγης καί τής Βασιλείας, τό άποτέλεσμα θά ήταν δχι ή ύποδούλωση τής Γερμανίας άπό τή Ρωσία, άλλά ή Επιτάχυνση τής Εκρηξης τής ρωσικής Επανάστασης καί, πιθανόν, καί τής Επανάστασης στή Γερμανία. Ή γραμμή τοϋ Λένιν, πού Εκφράστηκε στήν άπόφαση τής Βασιλείας, ήταν νά διεξαχθεί θαρραλέος άγώνας Ενάντια στόν πόλεμο, πράγμα πού θά Εσωζε τά διάφορα κόμματα άπό τό μοιραίο φαύλο κύκλο, δπου βρίσκονταν σάν Αποτέλεσμα τής σοσιαλσωβινιστικής πολιτικής πού άκολουθοϋσαν. Ή γραμμή τού Λένιν πρόσφερε έπίσης μιά διέξοδο. "Αν τά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα τής "Αγγλίας καί τής Γαλλίας Εφάρμοζαν τότε Ακριβώς τή γραμμή τών ΑποφΑσεων πού πάρθηκαν σέ μιά σειρά παγκόσμια συνέδρια, τό Αποτέλεσμα θά ήταν δχι ή ύποδούλωση τών χωρών τους άπό τή Γερμανία, δπως ύποστήριζαν οί σοσιαλπατριώτες ήγέτες, άλλά ή Ενθάρρυνση τών Επαναστάσεων στή Γερμανία καί τή Ρωσία καί, ίσως, καί στίς ίδιες τους τίς χώρες. Τό ρωσικό μπολσεβίκικο κόμμα Ανατρέποντας, μέ τήν άμεση καθοδήγηση τού Λένιν, τήν τσαρικο-καπιταλιστική κυριαρχία στήν ίδια του τή χώρα, Ιδειξε στό παγκόσμιο προλεταριάτο τή δυνατότητα διεξόδου Από τό φαύλο κύκλο τής «υπεράσπισης». Αύτό, μέ τή σειρά του, Αποτέλεσε Ισχυρή ώθηση γιΑ τή γερμανική Επανά(Λαση, πού Ακολούθησε λίγο ύστερα. Γιά τούς Εργάτες ή πολιτική τοΰ Λένιν, πού όδήγησε σέ μιά έπανάσταση σχεδόν χωρίς αίματοχυσία στή Ρωσία, ήταν ή μόνη δυνατή Απάντηση στήν τρομαχτική μαζική Εξόντωση. Αποτελούσε τήν πιό ρωμαλέα Εκκληση γιά τήν εΙρήνη. Εκείνος πού κέρδισε άπό αύτή τή μεγάλη άνθρωποσφαγή ήταν, σέ τελευταία άνάλυση, ό Αμερικάνικος Ιμπεριαλισμός. Αύτός δυνάμωσε καί παραχόρτασε άπό τό αίμα πού χύθηκε στή γενική σφαγή, Ενώ οί άντίπαλοί του ιμπεριαλιστές στήν Εύρώπη προξένησαν οί μέν στούς δέ Ανεπανόρθωτες πολεμικές καταστροφές. Καί, παρ' δλα αύτά, άπό ιστορική άποψη νικητής στόν πόλεμο 296

ήταν τό διεθνές προλεταριάτο. Είναι άλήθεια δτι ή έργατική τάξη είχε μεγάλες Απώλειες σέ άνβρώπονς καί άπώλειες δλλης φύσης. Άλλά τό άποφασκΛικό χτύπημα πού εδοσε ή έργατική τάξη τής Ρωσίας μέ τή μεγάλη έπανάσταση τού 'Οχτώβρη 1917, σήμανε συντριφτική επίθεση τής παγκόσμιας εργατιά; ένάντια στόν παγκόσμιο καπιταλισμό, επίθεση ΰστερα άπό τήν όποία αύτό τό σύστημα δέν Εανασονήλθε καί δέν θά μπορέσει νά ξανασυνέλθει ποτέ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

2ί

Ο ΔΙΕΘΝΙΙΣ ΡΟΛΟΣ (1889 — 1914)

ΤΗΣ 2ης

ΔΙΕΘΝΟΥΣ

| 1 2 η Διεθνής άπό χή μοιραία μέρα τή; 4 Αυγούστου 1914, δταν ή γερμανική σοσιαλδημοκρατία ψήφισε τόν πολεμικό προϋπολογισμό, πού ζήτησε ή κυβέρνηση τού Κάϊζερ, μπορεί νά θεωρηθεί πεθαμένη άπό τήν άποψη τή; δράση; τη; πρός όφελο; τή; Εργατιάς. Ή πράξη αύτή "τής όλοκληρωτικής προδοσίας δλης τή; παράδοσης, τοϋ προγράμματος καί τών προοπτικών τοϋ μαρξισμού σημείωσε πό δρκπικό πέρασμα αύτής τής όργάνωσης, δπου κυριαρχούσε μιά όπορτουνιστική ήγεσία, στήν υπηρεσία τοϋ παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. ΑύΊή ή πράξη ήταν ταυτόχρονα τό σύνθημα γιά τή δημιουργία μιάς νέας Διεθνούς, ιστορική έπιταγή, πού ό Λένιν δέν άργησε νά καταλάβει. Ή 2η Διεθνής άρχισε σάν μαρξιστική όργάνωση, ή ήγεσία της δμως διαφθάρθηκε άπό τίς άντιδραστικές Επιδράσεις, πού γέννησε ή άνάπτυξη τού παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Ό Στάλιν λέγει: « Ή 2η Διεθνής δέν ήθελε νά καταπολεμήσει τόν όπορτουνισμό, ήταν ύπέρ τής ειρηνικής συμβίωσης μαζί του, καί τόν άφηνε νά στερεωθεί. Εφαρμόζοντας συμφιλιωτική πολιτική άπέναντι στόν όπορτουνισμό ή 2η Διεθνής έγινε καί ή ίδια όπορτουνιστική» Ά π ό τή στιγμή τής έκρηξης τού δεύτερου παγκόσμιου πολέμου ή 2η Διεθνής έμεινε μιά δύναμη άντεπανασπατική, έμπόδιο στό δρόμο τής διεθνούς έργαΐιάς πρός τά σοσιαλισμό. Ή μεγάλη προδοσία δέ σήμαινε μόνο δτι ή 2η Διεθνής σάν τέτια δέ σκόπευε νά παλαίψει ένάντια στόν ιμπεριαλιστικό πόλεμο, άλλά σήμαινε ταυτόχρονα δτι άπομακρύνθηκε άπό τό σοσιαλισμό. Γιατί ή άπόφαση τής Στουτγάρδης — Κοπεγχάγης — Βασιλείας, πού είχε Εμπνευστεί άπό τόν Λένιν, δριζε συγκεκριμένα δτι ή πάλη Ενάν1

Ιστορία τοϋ ΚΚΣΕ (απ.), έλλην. α ε*, σελ. 173.

298

τια στόν πόλεμο επρεπε νά βασίζεται στήν πάλη γιά τήν Εξάλειψη τοΰ καπιταλισμού καί τήν Εγκαθίδρυση τοϋ σοσιαλισμού. Στά Επόμενα χρόνια ή 2η Διεθνής θά Εκδήλωνε άνοιχτά τόν Αντεπαναστατικό της χαρακτήρα, πού εδειξε τότε δταν ύποστήριξε τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ό Λένιν λέγει : « Ί Ι χρεωκοπία τής 2ης Διεθνούς είναι χρεωκοπΐα τοΰ όπορτουνισμού, πού καλλιεργήθηκε πάνω στό έδαφος τών ιδιομορφιών μιάς περασμένης ιστορικής εποχής (τής λεγόμενης ..ειρηνικής" εποχής) καί πού τά τελευταία χρόνια κυριάρχησε ούσιαοτικά μέσα στή Διεθνή. Οί όπορτουνιστές άπό καιρό προετοίμαζαν αύτή τή χρεωκοπία, άρνούμενοι τή σοσιαλιστική έπανάσταση καί υποκαθιστώντας την μέ τόν άστικό ρεφορμισμό — άρνούμενοι τήν ταξική πάλη καί τήν άναγκαία μετατροπή της, σέ όρισμένες στιγμές, σέ εμφύλιο πόλεμο καί κηρύχνοντας τή συνεργασία τών τάξεων- — κηρύχνοντας τόν άστικό σωβινισμό, πού τόν όνομάζουν πατριωτισμό καί ύπεράσπιση τής πατρίδας, καί Αγνοώντας ή άρνούμενοι τή βασική άλήθεια τοΰ σοσιαλισμού πού έχει ήδη διατυπωθεί στό Κομμουνιστικό Μανιφέστο, δτι οί έργάτες δέν έχουν πατρίδα- — περιορίζοντας τόν άγώνα ένάντια στό μιλιταρισμό σέ μιά συναισθηματική-μικροαστική άποψη, άντί νά άναγνωρίοουν τήν Αναγκαιότητα τού Επαναστατικού πολέμου τών προλετάριων δλων τών χωρών ένάντια στήν κεφαλαιοκρατία δλων τών χωρών- — μετατρέποντας τήν άπαραίτητη χρησιμοποίηση τοΰ Αστικού κοινοβουλευτισμού καί -τής Αστικής νομιμότητας σέ φετίχ αύτής τής νομιμότητας καί ξεχνώντας δτι σέ έποχή κρίσης είναι ύποχρεωτικές οί παράνομες μορφές όργάνωσης καί ζύμωσης»

Ή Ιποιχοδομητιχή δρήαη τι'/ς Λιε&νονς οτήν .-τροπή της περίοδο Ή 2η Διεθνής δυνάμωσε καί άναπτύχΟηκε σέ μιά περίοδο, πού ήταν πρίν άπ' δλα περίοδος άνάπτυξης καί έπεχτασης τοΰ παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Λύτή τήν περίοδο τή χαρακτήριζε ή ρωμαλέα άνάπτυξη τοϋ καπιταλισμοΰ, άλλά ταυτόχρονα καί ή συσσώρευση τών δλο καί πιό όξυμένων Αντιθέσεων τοΰ καπιταλισμού στόν τομέα τής εξωτερικής πολιτικής καθώς καί ή έναρξη 1

Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 21, σελ. 1—2.

299

τής παρακμής του σάν παγκόσμιου συστήματος. ΣΤ αύτή αήν περίοδο ό ρόλος τής άστικής τάξης μετατράπηκε άπό προοδευτικό σέ Αντιδραστικό. Ό καπιταλισμός πού ήταν κίνητρο γιά ιτήν άνάπτυξή τής κοινωνίας έγινε έμπόδιο στήν Ανάπτυξή της. Ό Στάλιν λέγει: · Ή περίοδος τής κυριαρχίας της 2ης Διεθνούς ήταν, κυρίως, περίοδες διαμόρφωσης καί Εκπαίδευση; τών ;ΓρολεΤ:ιριακών στρατών μέσα στίς συνθήκες μιας λίγο-πολύ ειρηνική: Ανάπτυξης» ι . Τ Ηταν ή περίοδος πρίν άπό τό 1914, μέ σχετικά λίγους πολέμους καί Επαναστάσεις, μιά σχετικά σταθερή περίοδος τοΰ καπιταλιστικού συστήματος. Κατά συνέπεια, ή Διεθνής άφιερώθηκε είδικά στό Εργο τής όργάνωσης καί διαπαιδαγώγησης, τής δημιουργίας σοσιαλιστικών κομμάτων, συνδικάτων καί συνεταιρισμών σέ μιά σχετικά ήρεμη γενική άτμόσφαιρα ταξικής πάλης (Εχτός άπό τή Ρωσία καί σέ μικρότερο βαθμό τίς Ένωαένες Πολιτείες). Ή Αποκλειστική Απασχόληση τών «πρακτικών» της ήγετών, που Ανήκαν στή δεξιΑ πτέρυγα, ήταν ή ΚΙθίηβΓ&θΐΙ, ή καθημερινή ρουτινιέρικη δουλιά. Σ° δλο τόν καπιταλιστικό κόσμο οί έργάτες δούλευαν σέ τρομαχτικές συνθήκες φτώχειας καί καταπίεσης. Ή τεράστια αύξηση τής παραγιογικότητας στίς προηγούμενες δεκαετίες, πού όφείλονταν στή χρησιμοποίηση τών μηχανών καί τής προχωρημένης καπιταλιστικής τεχνικής, πολύ λίγο συνέβαλε στήν καλυτέρευση τοΰ βιοτικού Επιπέδου τών Εργατών. Ό μεγάλος δγκος τών κερδών πήγαινε στίς τσέπες Εκείνων, πού ήταν άφέντες στίς βιομηχανίες καί στά Εθνικά πλούτη. Στή βιομηχανία οί συνθήκες δουλιας ήταν βάρβαρες καί οί Εργάτες δΕν Επαιρναν κανένα βοήθημα ή είχαν Ενα άσήμαντο βοήθημα σέ περίπτακιη άνεργίας, Ασθένειας ή γηρατειών. Στερούνταν πολλά άπό τά πιό στοιχειώδη πολιτικά δικαιώματα, Ανάμεσα στά όποια τό δικαίωμα ψήφου (γιά τίς γυναίκες, συχνά καί γιά τούς Αντρες). 0 1 δπορτουνιστές σοσιαλδημοκράτες ήγέτες συγκέντρωναν τήν προσοχή τους πάνω σ' αύτά τά κακά, άλλά άρνούνταν νά παλαίψουν ένάντια στό καπιταλιστικό σύστημα πού τά γεννούσε. Ή Ελλειψη αύτή όδήγησε, τελικά, στή χρεωκοπία τής 2ης Διεθνοΰς. Ή 2η Διεθνής, δμως, είχε στό Ενεργητικό της πολλές Επιτεύξεις στήν καθημερινή πάλη. "Οπως άναφέραμε σύντομα στό 24 κεφ. ή Διεθνής δημιούργησε μιά πλατειά οικονομική καί πολιτική όργάνωση. Ό Λένιν λέγει: « Ή 2η Διεθνής πρόσφερε τό 1

I. Β. Στάλιν, Ζητήματα τοϋ Λενινισμοΰ, σελ. 67 — 68.

300

μερτικό της στήν ώφέλιμη προπαρασκευαστική δουλιά, γιά τήν προκαταρχτική όργάνωση τών προλεταριακών μαζών στή μακρόχρονη ..είρηνική" Εποχή τή; πιό σκληρή; κ απ ι/τ ολιστικής σκλαβιάς καί τής πιό γοργής καπιταλιστικής προόδου τοΰ τελευταίου τρίτου τοΰ 19ου αίώνα καί τών άρχών τοΰ 2θού» Ή 2η Λιεθνής πέτυχε καί πολλές παραχωρήσεις έκ μέρους τών Εργοδοτών καί τών κυβερνήσεων σχετικά μέ τά ήμερομίσθια, τίς ώρες δουλιάς, τίς κοινωνικές άσφαλίσεις, τήν Εργατική νομοθεσία καί δικαίωμα ψήφου τών Εργατών — άνδρών καί γυναικών. Στίς κυ- · ριότερες δμως ιμπεριαλιστικές χώρες αύτές οί Επιτυχίες διευκολύνθηκαν πολύ άπό τήν τάση τών μεγάλων καπιταλιστών νά κάνουν όριμένες παραχωρήσεις στήν έργατική άριστοκρατία μέ σκοπό νά άδυνατίσουν τήν άλληλεγγύη καί τό Επαναστατικό πνεΰμα τής Εργατικής τάξης. Ή δλο καί πιό ισχυρή πίεση, πού άσκοΰσε τό Εργατικό κίνημα, πού βρίσκονταν σέ πλέρια άνοδο, άνάγκασε έπίσης τίς κυρίαρχε; τάξεις νά είσαγάγουν όρισμένες φιλελεύθερες τροποποιήσεις στήν πολιτική τους τής βίαιης καταστολής τών Εργατικών ταραχών. Οί κυρίαρχες τάξεις συνδύαζαν τήν πολιτική τών παραχωρήσεων μέ τήν πολιτική τών διώξε<φν στό πνεΰμα τών κοινωνικών άσφαλίσεων, πού είσήγαγε ό Βίσμαρκ. Σάν παραδείγματα αύτής τής τάσης μπορούν νά Αναφερθούν, δπως λέγει ό Λόργουΐν, ό «νεοφιλελευθερισμός» τοΰ Λόϋντ Τζώρζ κσί "Λσκουϊθ στήν Αγγλία καί ό «προοδευτισμός» τοΰ Θεόδωρου Ρούζβελτ καί ή «νέα Ελευθερία» τοΰ Γούντροου Ουίλσον στίς Ενωμένες Πολιτείες. Ή 2η Διεθνής πλάτυνε σημαντικά καί τή σφαίρα τοΰ όργανωμένου διεθνοΰς Εργατικοΰ κινήματος. Έ ν ώ ή Επιροή τής 1ης Διεθνοΰς μόλις ξεπερνούσε τή Δυτική Εύρώπη, ή Επιροή τής 2ης Διεθνούς άγκάλιαζε δλη τήν Εύρώπη κι Ινα μεγάλο μέρος τής Αμερικής. 01 μεγάλες Αποικιακές καί μισοαποικιακές χώρες — οί "Ινδίες, ή Κίνα, ή Μέση "Ανατολή, ή "Αφρική καί τό μεγαλύτερο μέρος τής Λατινικής "Αμερικής, παρέμειναν ωστόσο σέ άρκετό βαθμό μιά άπρόσιτη περιοχή γιά τή 2η Διεθνή. Γιά μιά πραγματική καθοδήγηση τής πάλης τους οί άνθρωποι τών χωρών αύτών χρειάστηκε νά περιμένουν τήν Εμφάνιση τής 3ης Διεθνοΰς, πού θά γίνονταν ή πρώτη, πραγματικά παγκόσμια όργάνωση τοΰ προλεταριάτου.

1

Β . I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 21, σελ.1—2 .

301

Τί στυίχιοε ά όπορτοννιομός Γιά τί; έπιτυχίε; τή; 2η; Διεθνοΰ; πληρώθηκε μιά τρομαχτική τιμή, δηλ. ή εγκατάλειψη τών άρχών τοϋ μαρξισμού. Χάρη όρισμένων άμεσων άποτελεσμάτων ή ήγεσία αύτή; τή; όργάνωση; ξέχασε τόν τελικό σκοπό τοϋ σοσιαλισμοΰ. Στή διάρκεια τής 1η; Διεθνοΰ; είχαν δουλευτεί ή επιστημονική άνάλυση καί τό πρόγραμμα τού μαρξισμού, άλλά στήν έποχή τή; 2η; Διεθνοΰ; δλα αύτά κατάρευσαν καί στή θέση του; εμφανίστηκε έ'νας όπορτουνιστικό; έπαναστατισμό; μικροαστική; φύση;, πού δέν είχε τίποτε κοινό μέ τό μαρξισμό. Ή έργατιά δλου τοϋ κόσμου χρειάσθηκε νά πληρώσει πάρα πολύ άκριβά, αύτόν τόν πολιτικό έκφυλισ|ΐό — τήν όλοκληρωτική χρεωκοπία τή; 2η; Διεθνοΰ; πού έγινε τή στιγμή τή; μεγαλύτερη; δοκιμασία; τη;, τότε άκριβώ; πού οί έργάτες ε?καν τή μεγαλύτερη χινάγκη άπό μιά μαρξιστική καθοδήγηση καί οργάνωση. Είναι βέβαια γεγονό;, δτι τήν έποχή τή; 2η; Διεθνοΰ; ό Λένιν συνέβαλε σέ μιά ρωμαλέα άναγέννηση τού μαρξισμού. "Οχι μονάχα ξαναζωντάνεψε τί; μεγαλειώδει; άρχέ; τοΰ Μάρξ καί τού "Ενγκελ;, πού οί επικεφαλή; τή; 2η; Διεθνοΰ; ψευδομαρξιστές είχαν πιστέψει πώς κατάφεραν νά τίς Θάψουν γιά πάντα, άλλά καί άνέ"βασε τό μαρξισμό σέ άφθαστες στό παρελθόν κορυφές γιά νά άνταποκριΟεϊ στίς άνάγκες τής έργατικής τάξης στό νέο, ιμπεριαλιστικό στάδιο τού καπιταλιστικού συστήματος. Ό Λένιν δμως δέν μπόρεσε νά κάνει αύτό τό πράγμα, παρά άντιμετωπίζοντας μιά ισχυρή άνηπολίτευση άπό μέρους τής όπορτουνιστικής ήγεσίας καί τοΰ όπορτουνιστικού προγράμματος, πού κυριαρχούσαν στή Διεθνή. Γιά τού; επίσημους κύκλους τής 2ης Διεθνοΰς ό Λένιν ήταν Ινας ξένο;, πού τόν Εβλεπαν μέ εχθρότητα. Ή θεμελιακή αιτία τ ή ; χρειοκοπία; τή; 2η; Διεθνοΰς ήταν τό γεγονός, δτι, κυριαρχούμενη άπό τούς όπορτουνιστές γραφειοκράτες τοϋ εργατικού κινήματος καί άπό μικροαστούς διανοούμενους, ή Διεθνής ύπόκυψε λόγω τής διαφθοράς καί τών αύταπατών, πού δημιούργησε ή . περίοδος τής γρήγορης άνάπτυξης καί έπέχτασης τοϋ παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Πετώντας ολίς τίς μαρξιστικές άρχές, ή ήγεσία της Εβγαλε άπό τή λεγόμενη >ενημερία·> καί τή σχετική «σταθεροποίηση» τού καπιταλιστικού συστήματος ιό άντεπανασιατικό συμπέρασμα δτι τό ύπάρχον σύστημα θά μετατραπεί αέ σοσιαλισμό ή, μάλλον, σέ σοσιαλισμό τέτιο πού αντιστοιχούσε στή μικροαστική του; άντίληψη. Ή σαθρό302

τητα ίί/.Η; ΤΟΓ; τ Ή; αντίληψη; φάνηκε τ ή στιγμή πού τό καπιταλιστικό σύστημα μπήκε σί· μιά νέα περίοδο μεγάλων πολέμων καί επαναστάσεων, τήν άρχή τής περιόδου τή; αποσύνθεσης καί παρακμή; του. Ί Ι 1η Λιεθνή; πέθανε άντάξια στή μάχη ενάντια στόν καπιταλισμό, αφήνοντας πίσω της μιά ένδοξη παράδοση. Ή 2η ίίμος Λιεθνής προδόθηκε άπό μιά διεφθαρμένη καθοδήγηση, πού τή στιγμή τής κρίσης άρνήθηκε ασύστολα ίίλες τίς υποχρεώσεις πού ε'χε αναλάβει απέναντι στούς εργάτες, ίίλες τίς μαρξιστικέ; άρχε; πού διακήρυχνε κάποτε. Τήν έποχή εκείνη ή εργατιά ήταν άρκετά γερά οργανωμένη γιά νά μπορέσει νά κάνει ενα έπίμονο καί επιτυχή άγώνα ενάντια στόν πόλεμο, άλλά προδό-θηκε κυνικά άπό τού; ήγέτε; τη; καί άφέθηκε λεία στόν έχθρό. Γι* αύτό ή σημαία τοΰ παγκόσμιου σοσιαλισμού χρειάσθηκε νά περάσει καί πέρασε πραγματικά άπό τά ανάξια χέρια τών ήγετών τής 2ης Λιεθνοϋς, στά χέρια μιά; νέα; καί ανώτερη; όργάνωση;: τής 3η;, τή; Κομμουνιστικής Λιεθνοϋ;.

Μ Ε ΡΌ Σ

III

Ή 3η Δ ι ε θ ν ή ς 1 9 19 — 1 9 4 3

20 - 880

Κ ε φ Α Λ Α 1 Ο

ΤΟ

11

ΚΙΝΗΜΑ

ΤΟΥ

ΤΣ1ΜΜΕΡΒΑΛΝΤ

(1915 — 1917)

I I όπορτουνιστικη προδοσία πού διαπράχθηκε σχήν άρχή τοΰ πολέμου διέσπασε τή 2η Διεθνή τόσο όργαναπικά δσο καί Ιδεολογικά. Υπήρχαν μερικές μεγάλες όμάδες κομμάτων: τά φανερά έχθρικά κόμματα τών δύο έμπόλεμων στρατοπέδων — τών κεντρικών δυνάμεων καί τών συμμάχων, τ ά κόμματα τών ούδέτερων χωρών καί τό ρωσικό κόμμα, πού δέν ύπαγόταν σέ καμιά άπό τίς δυό αύτές κατηγορίες. Ή Ιδεολογική διάσπαση άνάμεσα στή δεξιά, τήν άριστερά καί τό κέντρο, πού ύπήρχε πάντα μέσα στή 2η Διεθνή, όξύνθηκε πολύ άπό τόν πόλεμο, πολύ περισσότερο, πού ό άγώνας παρατείνονταν καί ή άντίθεση ένάντια στόν πόλεμο άρχιζε νά παίρνει πιό συγκεκριμένη μορφή. Τά τρία ρεύματα θά άποκρυσταλλώνονταν τελικά σέ τρεις χωριστές διεθνείς όργανώσεις : τήν άναστημένη δεύτερη δεξιά Διεθνή, τή 2Υι Κεντριστική Διεθνή καί τήν 3η, Κομμουνιστική Διεθνή. Ή δεξιά πτέρυγα κήρυχνε τήν είρήνη άνάμεσα στίς τάξεις καί χήν άνεπίφύλαχχη υποστήριξη τού Ιμπεριαλισχικοϋ πολέμου Οί κενχρισχές ήταν υπέρ μιας άστικής είρήνης, ένώ ή άριστερή πτέρυγα, παλαίβοντας στό πνεΰμα τών άποφάσεων τής Στουτγάρδης, τής Κοπεγχάγης καί τής Βασιλείας, προσπαθούσε νά μετατρέψει τό Αντιπολεμικό πνεΰμα τών μαζών σέ Επαναστατικό άγώνα γιά τό σοσιαλισμό.

Οί άρχές της 3ης

άιεΰτονς

Οί πρώτες ρίζες τής 3ης Διεθνοΰς χρονολογούνται άπό τήν δημιουργία άκόμα τής μπολσεβίκικης όμάδας στή Ρωσία. Τά πολυάριθμα Εργα τοΰ Λένιν, πού γράφτηκαν στήν προπολεμική περίοδο άποτέλεσαν, μαζί μέ τά Εργα τοΰ Μάρξ, τίς βάσεις τής έπα307

ναστατικής της Ιδεολογίας. Οί άγώνες τοΰ ρωσικού προλεταριάτου στή διάρκεια τών μεγάλων Επαναστάσεων τού 1905 καί 1917 άνήκουν στίς παραδόσεις της. Ή νεαρή άριστερή πτέρυγα πού έμφανίσθηκε μέσα στή 2η Διεθνή πρίν άπό τόν πόλεμο καί άναπτύχθηκε μέ τόση έπιμονή άπό τό Λένιν, ήταν ή πρώτη διεθνής της Εκδήλωση. Άλλά αύτό τό Επαναστατικό ρεύμα δέν έγινε πραγματικά διεθνές κίνημα, παρά ΰστερα άπό τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο καί ΰστερα άπό τή ρωσική έπανάσταση καί ιδιαίτερα ΰστερα άπό τήν προδοσία αύτών τών ιστορικών άγώνων άπό τούς όπορτουνιστές ήγέτες τής σοσιαλδημοκρατίας. Ό Λένιν κατάλαβε άπό τήν πρώτη στιγμή, δτι ή προδοσία πού έκαναν οί ήγέτες τής 2ης Διεθνοΰς στή διάρκεια τοΰ μεγάλου πολέμου, σήμαινε τό θάνατο αύτής τής όργάνωσης -σάν παγκόσμιας όργάνωσης τοΰ προλεταριάτου, καθιστώντας έτσι άπόλυτα άναγκαία τή δημιουργία μιάς νέας Διεθνούς. Ό Λένιν, πού κατά τήν έκρηξη τοΰ πολέμου βρισκόταν Εξόριστος στή Γαλικία — γιά νά είναι πιό κοντά στή Ρωσία — κατόρθωσε νά πάει στήν Ελβετία, δπου έφθασε στις 5 τοΰ Σεπτέμβρη. Μέ τήν καθοδήγησή του μερικοί μπολσεβίκοι ένωσαν τίς δυνάμεις τους καί άρχισαν νά εκδίδουν τήν έπιθεώρηση «Σοσιαλδημοκράτης». Ό Λένιν άφοϋ προετοίμασε στίς β τοϋ Σεπτέμπρη τίς προκαταρχτικές θέσεις, γράφει μιά προκήρυξη ένάντια στόν πόλεμο, πού δημοσιεύθηκε άπό τήν Κεντρική Επιτροπή τήν 1 τοΰ Νοέμβρη 1914. Αύτή ή προκήρυξη χάραξε τήν κύρια γραμμή, πού μέ βάση της οί μπολσεβίκοι πραγματοποίησαν τή ρωσική έπανάσταση καί θεμελίωσαν τήν Κομμουνιστική Διεθνή. Ή προκήρυξη χαρακτήριζε τόν πόλεμο σάν Ιμπεριαλιστικό καί έλεγε δτι «οί άρχηγοί (ής Διεθνοΰς, ψηφίζοντας τίς πολεμικές πιστώσεις, έπαναλαβαίνοντας τά σωβινιστικά («πατριωτικά·) συνθήματα της κεφαλαιοκρατίας τών χωρών «τους», δικαιολογώντας καί υπερασπίζοντας τόν πόλεμο, μπαίνοντας στίς άστικές κυβερνήσεις τών Εμπόλεμων χωρών, διέπραξαν προδοσία άπένατι στό σοσιαλισμό· 1 . Πιό πέρα ή προκήρυξη ελεγε δτι «οί όπορτουνιστές τορπίλισαν τίς άποφάσεις τών Συνεδρίων τής Στουτγάρδης, τής Κοπεγχάγης καί της Βασιλείας». Ή προκήρυξη καταδίκαζε καί τό άναρχοσυνδίκαλιστικό ρεϋμα, πού τό όνόμαζε «φυσικό Γ.συμπλήρωμα" τού όπορτουνισμού». Ή προκήρυξη ζητοΰσε τό σχηματισμό τών Ενωμένων Πολιτειών τής Εύρώπης μέ βάση τήν άνατροπή τών μοναρχιών στή 1

Β. I. Λένιν. "Απαντα, τόμ. 21, σελ. 15 — 16.

308

Γ: ρμανία, τήν Αυστρία καί τή Ρωσία (σύνθημα πού Αποσύρθηκε άργότερα σά λαθεμένο). Ή δήλωση τού κόμματος διακήρυχνε, δτι «σ' δλες τίς προηγμένες χώρες . . . ό πόλεμος βάνει στήν ήμερήσια διάταξη τό σύνθημα τής σοσιαλιστικής έπανάστασης».. « Ή μετατροπή τού σημερινού ιμπεριαλιστικού πολέμου σέ έμφύλιο πόλεμο — Ελεγε σέ συνέχεια ή προκήρυξη — είναι τό μοναδικά σωστό προλεταριακό σύνθημα. Τό δείχνει ή πείρα τής Κομμούνας, τό "καθόρισε ή άπόφαση τής Βασιλείας (1912) καί έκπηγάζει άπό δλες τίς συνθήκες τοΰ ιμπεριαλιστικού πολέμου άνάμεσα στίς άστικές χώρες μέ υψηλό επίπεδο άνάπτυξης» Έπίσης Ελεγε δτι ή 2η Διεθνής κατέρευσε καί καλούσε στή δημιουργία μιάς νέας Διεθνοΰς. Στή Ρωσία ή θαρραλέα στάση τών μπολσεβίκων ένάντια στόν πόλεμο είχε γι' αύτούς σά συνέπεια άμεσες διώξεις. Τά μπολσεβίκικα μέλη τής Δούμας καί μερικά μέλη τής Κεντρικής Επιτροπής φυλακίστηκαν. Ή «Πράβντα» άπαγορεύτηκε καί διαλύθηκαν πολλές κομματικές όργανώσεις. 01 δυνάμεις δμως τοΰ κόμματος άναδιοργανώθηκαν γρήγορα καί ή πάλη ένάντια στόν πόλεμο Εξακολούθησε νά διεξάγεται τόσο στό έσωτερικό τής Ρωσίας, δσο καί άπό τή νέα Εδρα τής Κεντρικής Επιτροπής στήν Ελβετία.

01 σοσιαλιστικές Αντιπολεμικές συνδιασκέψεις Λόγω τής τρομερής σφαγής καί τών γενικών στερήσειον, πού προκάλεσε ό πόλεμος, άρχισε νά δυναμώνει τό άντιπολεμικό πνεύμα τών μαζών καί νά έκδηλώνεται, Ιδιαίτερα άφοϋ Επεσε ό πατριωτικός πυρετός τών πρώτων μηνών. Τό Δεκέμβρη τοΰ 1914 στή Γερμανία άπό τά 14 μέλη πού ψήφισαν ένάντια στίς πολεμικές πιστώσεις στή συνεδρίαση τής καθοδήγησης τοΰ κόμματος, μονάχα Ενα, δηλ. ό Κάρλ Λίμπκνεχτ είχε τό θάρρος νά όρθωθεϊ καί νά πει τολμηρά τή γνώμη του στό Ράϊχσταγ «μέσα στά ούρλιαχτά τής πατριδοκάπηλης συμμορίας» 2 . Ή θαρραλέα φωνή του ήταν σύμβολο τοϋ άντιπολεμικού κινήματος, πού δυνάμωνε σ' δλον τόν κόσμο.

1 1

Στό ίδιο Εργο, σελ. 20. ί,εηζ: « Τ Ι Μ Κί$ε 3ΐ\ά ΡβΙΙ οί Ηιε δ^οπά σελ. 142.

1

309

ΙηΙβτηβΙίοΜΐ»,

ΣΤ αύτήν τήν περίοδο Εγιναν πολλές διεθνείς Αντιπολεμικές σοσιαλιστικές συνδιασκέψεις. Τό Γενάρη τοΰ 1915 συγκεντρώθηκαν στήν Κοπεγχάγη οί άντιπρόσωποι τών σοσιαλιστών τών ούδέτερων χωρών καί τό Φλεβάρη συνήλθε στό Λονδίνο μιά συνδιάσκεψη τών σοσιαλιστικών κομμάτων τών χωρών τής Άντάντ. 0 1 σοσιαλιστές τής Γερμανίας, τής Αύστρίας καί τής Ούγγαρίας συναντήθηκαν κι αύτοί στή Βιέννη στίς 18 τοΰ Ι ο ύ ν η τής ίδιας χρονιάς. Τό Σεπτέμβρη τοΰ 1914 τό άμερικάνικο σοσιαλιστικό κόμμα πρότεινε, χωρίς δμως Επιτυχία, τή σύγκληση μιας γενικής σοσιαλιστικής συνδιάσκεψης.

0 1 μπολσεβίκοι Εδοσαν μεγάλη προσοχή σ' αύτές τίς συνδιασκέψεις. "Εστειλαν άντιπροσώπους τόσο στή συνδιάσκεψη τοΰ Λονδίνου δσο καί <πή συνδιάσκεψη τής Κοπεγχάγης. 0 1 συνδιασκέψεις δμως αύτές άπόριψαν κατηγορηματικά τή λενινιστική γραμμή στό πρόβλημα τοΰ πολέμου. Δέ θέλησαν νά προχωρήσουν πιό πέρα άπό τοΰ νά άπευθύνουν ειρηνιστικές Εκκλήσεις πρός τίς άντίστοιχες κυβερνήσεις, καλώντας τες νά συνάψουν είρήνη, Εκκλήσεις χωρίς καμιά πιθανότητα Επιτυχίας. Στήν περίοδο τοΰ πολέμου ή πρώτη σοβαρή συνδιάσκεψη τών δυνάμεων πού πάλαιβαν Ενάντιά του όργανώθηκε άπό γυναίκες στή Βέρνη, στίς 28 τοΰ Μάρτη .1915. Τή συνδιάσκεψη τήν καθοδήγησε ή Κλάρα Τσέτκιν, γραμματέας τοΰ Διεθνοΰς Γραφείου τών σοσιαλιστριών γυναικών στά πλαίσια τής 2ης Διεθνοΰς. Τ Ηταν ή πρώτη συνδιάσκεψη δπου πήραν μέρος άντιπρόσωποι άπ' δλες τίς σημαντικές Εμπόλεμες χώρες. 01 μπολσεβίκοι βοήθησαν πολύ τή συνδιάσκεψη καί ή ρωσική Αντιπροσωπεία Αποτελούνταν άπό τίς Ν. Κ. Κρούπσκαγια (γυναίκα τοΰ Λένιν) Ίνέσα Άρμάν, Ζηναΐντα Λέλινα καί "Ολγα Ράβιτς. Ή συνδιάσκεψη δμως άπέριψε τή μπολσεβίκικη πρόταση. "Αν καί καταδίκασε τό καπιταλιστικό καθεστώς καί τάχθηκε ύπέρ τοΰ σοσιαλισμού, ή άπόφαση πού πάρθηκε περιορίστηκε σέ μιά γενική άντιπολεμική ζύμωση Ή διεθνής σοσιαλιστική νεολαία όργάνωσε Επίσης μιά συνδιάσκεψη στή Βέρνη, στίς 5 τοΰ "Απρίλη 1915. Καί Εδώ τά άριστερά στοιχεία ήταν οί πραγματικοί υποστηριχτές τής συνδιάσκεψης. 01 Αντιπρόσωποι δμως δέν ήταν διατεθειμένοι νά υίοθετήσουν τό λενινιστικό πρόγραμμα καί ή ρωσική άπόφαση άπορίφτηκε. Ή άπό φαση πού πάρθηκε άπό τή συνδιάσκεψη άκολουθούσε σέ μεγάλο βαθμό τή γραμμή πού είχε υίοθετήσει ή προηγούμενη συνδιάσκεψη 1 Ο. Χ. Γάνκιν καί Χ. Χ. Φίσερ : «01 μπολσεβίκοι καί ό παγκόσμιος πόλεμος», σελ. 286 — 302.

310

τών γυναικών. Ή συνέλευση Ιδρυσε τό διεθνές Γραφείο της σοσιαλιστικής νεολαίας που έβγαλε τήν έφημερίδα «Ελεύθερη Νεολαία» («Φράϊε Γιοΰγκεντ»), δπου συνεργάστηκε καί ό Λένιν.

'Π πρώτη συνδιάσκεψη τών ταιμμεββαίντινών Στό μεταξύ τό Ιταλικό σοσιαλιστικό κόμμα, πού πήρε θέση ένάντια στόν πόλεμο, βαρέθηκε νά προσπαθεί συνεχώς νά έπιτύχει τή συμετοχή τών πιό σοβαρών κομμάτων σέ μιά γενική άνχιπολεμική συνδιάσκεψη καί συγκάλεσε μέ δική του ευθύνη μιά τέ'ια συνδιάσκεψη. "Υστερα άπό μιά προκαταρχτική διάσκεψη, πού συνήλθε στή Βέρνη, στίς 11 τοϋ "Ιούλη, ή γενική συνδιάσκεψη συνήλθε άπό τίς 5 ώς τίς 12 τοΰ Σεπτέμβρη 1915 στό Τσίμμερβαλντ, Ινα χωριουδάκι κοντά στή Βέρνη. Ή συνδιάσκεψη τοΰ Τσίμμερβαλντ καθώς καί οί προηγούμενες συναντήσεις τών γυναικών καί τής νεολαίας, Ιδοσε μιά πειστική άπάντηση στά ψεύτικα προσχήματα τών σοσιαλιστών τής δεξιάς πού γιά νά Εμποδίσουν τήν ένότητα δράσης ένάντια στόν πόλεμο, Ισχυρίζονταν δτι στή διάρκεια τοΰ πολέμου δέν ήταν Τ άχα δυνατή ή όργάνωση γενικών σοσιαλιστικών συνδιασκέψεων. Στό Τσίμμερβαλντ παραβρέθηκαν 38 άντιπρόσωποι άπό τή Ρωσία, Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Ρουμανία, Βουλγαρία, "Ιταλία, Όλλανδία, Ελβετία, Σουηδία καί Νορβηγία. Αντιπροσωπεύονταν τρία ρωσικά κόμματα : οί μπολσεβίκοι, οί μενσεβίκοι καί οί άριστεροί σοσιαλεπαναστάτες. Ό Λένιν ήταν Επικεφαλής τής μπολσεβίκικης άντιπροσωπείας. Ό Τρότσκι άντιπροσώπευε μιά φραξιονιστική όμάδα. Ή τ α ν παρόντες 10 γερμανοί άντιπρόσωποι άνάμεσα στούς όποιους οί Λέντεμπουρ, Χόφμαν, Μάγιερ, Μπέρτα, Ταλχάΐμερ, καί Μπόρχαρτ. Οί Μέρχαϊμ καί Μπουντερέν άντιπροσώπευαν τά γαλλικά συνδικάτα. Τρεις άντιπρόσωποι τοΰ άνεξάρτητου Εργατικού κόμματος καί τοΰ σοσιαλιστικού κόμματος τής Μεγάλης Βρετανίας δέ μπόρεσαν νά πάρουν διαβατήρια. Παρόμοιες δυσκολίες συνάντησαν καί οί σοσιαλιστές τών Ενωμένων Πολιτειών. Ό Λίμπκνεχτ πού ήταν τότε στό στρατό, έστειλε γράμμα. Ή Κλάρα Τσέτκιν καί ή Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν στή φυλακή. Ή συνδιάσκεψη πού ήταν μιά άπόδειξη της μεγάλης άνάπτυξης τοΰ άντιπολεμιχοΰ πνεύματος, δέν είχε ώστόσο σαφήνεια στήν 311

Ανάλυση τής κατάστασης καί οίους σκοπούς της. Οί Αντιπρόσωποι χωρίστηκαν σέ τρεις κύριες όμάδες. Ή δεξιά, πού άποτελοϋσε τήν πλειοψηφία, Αποτελούνταν Ιδιαίτερα Από γερμανούς καί γάλλους άπό μερικούς Ιταλούς, άπό πολωνούς καί τούς ρώσους μενσεβίχους. Ή άριστερά άποτελοϋνταν Από 8 άτομα, τά περισσότερα άπό τή Ρωσία, τίς σκανδιναβικές χώρες καί τά Βαλκάνια καί καθοδηγούνταν άπό τό Λένιν. "Όπως συνήθως ό Τρότσκι σχημάτισε μιά ένδιάμεση όμάδα άπό 5 ή β άτομα Ή λενινιστική όμάδα υπέβαλε σχέδιο άπόφασης καί προκήρυξης, πού καλούσαν στό άμεσο σταμάτημα τοϋ πολέμου, στήν άποχώρηση τών σοσιαλιστών άπό τίς κυβερνήσεις στήν "Αγγλία, τή Γαλλία χαί τό Βέλγιο χαί στήν άνατροπή τών καπιταλιστικών κυβερνήσεων. Ή άπόφαση άπορίφθηκε μέ 19 ψήφους κατά 12 ραί τό σχέδιο τής προκήρυξης διαβιβάστηκε στήν έπιτροπή 2 . Τελικά ψηφίστηκε μιά προκήρυξη πού .τήν ύπόγραψαν δλοι οί άντιπρόσωποι. Αύτό τό ντοκουμέντο, πού περιείχε ίνα μεγάλο μέρος άπό τό ύλικό πού παρουσίασε ή όμάδα τοϋ Λένιν καταδίκαζε ιόν πόλεμο σάν Ιμπεριαλιστικό ζητώντας νά μπει άμέσως τέρμα σ' αυτόν, καταδίκαζε τήν άνικανότητα τής παλιάς ήγεσίας, νά παλαίψει ένάντια στόν πόλεμο καί ζητούσε είρήνϊ) χωρίς προσαρτήσεις. Ή προκήρυξη άποδέχτηκε τή γενική γραμμή τών άποφάσεων τής Στουτγάρδης, τής Κοπεγχάγης καί τής Βασιλείας, άλλά δέν ήταν συγκεκριμένη σχετικά μέ τούς τρόπους πού θά μπορούσε νά φθάσει κανείς στό σοσιαλισμό. Έπίσης δέν άνάφερνε τίποτε Απολύτως γιά τή δη μιουργία μιάς νέας Διεθνοΰς. Ή συνδιάσκεψη σχημάτισε μιά διεθνή σοσιαλιστική έπιτροπή πού θά άποτελοϋνταν άπό Ιναν ώς τρεις έκπροσώπους άπό κάθε χώρα. Ό Ρ. Γκριμ, μέλος τοΰ έλβετικοϋ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, έκλέχτηκε γραμματέας καί έδρα τής Επιτροπής όρίσθηχε ή Βέρνη.

01 άντιπρόσωποι τής άριστεράς έκαναν δήλωση, δπου τόνιζαν δτι δέν ήταν εύχαριστημένοι άπό τήν προκήρυξη. « Ή προκήρυξη δέν περιέχει κανένα χαρακτηρισμό τού άνοιχτοΰ όπορτουνισμοϋ ή τοϋ όπορτουνισμοϋ πού καμουφλάρεται μέ ριζοσπαστικές φράσεις . . . Ή προκήρυξη δέν περιέχει σαφή χαρακτηρισμό τών μέσων γιά τήν καταπολέμηση τοϋ πολέμου». Τό ντοκουμέντο τό ύπόγραψαν ό Λένιν

1

Στό ίδιο Εργο, σελ. 321. .1. ί,ειιζ : «ΤΙιέ Ηϊχο 3Π(ί Ρ'αΙΙ οί σελ. 146.

1

312

(Ριε 5οοοπ<1 ΙηΙβίΐΤθΦΛκι»!»·,

καί άλλοι ηγέτες της άριστεράς Ό Λένιν άν καί άναγνώριζε τήν άδυναμία τοϋ κινήματος τοΰ Τσίμμερβαλντ, δήλωσε σ' Ενα του άρθρο πού έγραψε άργότερα δτι τό κίνημα αύτό σήμαινε Ινα βήμα πρός τά μπρός καί δχι άπ' αύτή τήν άποψη Επρεπε νά ύποστηριχθεΐ. Ή συνδιάσκεψη τ°ϋ Τσίμμερβαλντ ύπήρξε τό σπέρμα τή; 3ης Διεθνούς.

Ή

ουνίΐ'ίοχεψη

τον

ΚίνταΙ

Ή δεύτερη συνδιάσκεψη τοΰ κινήματος τοΰ Τσίμμερβαλντ συνήλθε άπό τίς 24 ώς τίς 29 τοΰ "Απρίλη 1916 στό έλβετιχό χωριό 'Κίνταλ (ΚίθηΐΗαΙ). Στούς έφτά μήνες πού είχαν περάσει άπό τήν πρώτη συνδιάσκεψη τό κίνημα είχε άναπτυχθεΐ σημαντικά χάρη στό δυνάμωμα τών άντιπολεμικών ένεργειών καί στό δλο καί πιό Εντονο Αντιπολεμικό πνεύμα τών μαζών. 25 περίπου κόμματα καί όμάδες είχαν προσχωρήσει τώρα στό κίνημα, συμπεριλαμβανομένων καί τών σοσιαλιστικών κομμάτων τής Ι τ α λίας, τής Ελβετίας, τής Αγγλίας, τής Ρουμανίας, τής Ρωσίας, τής Πολωνίας, τής Βουλγαρίας, τής Πορτογαλίας καί άπό τίς Ένα>μένες Πολιτείες τόσο τό σοσιαλιστικό κόμμα δσο καί τό εργατικό σοσιαλιστικό κόμμα. Τά Ιταλικά καί βουλγάρικα συνδικάτα είχαν προσχωρήσει καί οί όργανώσεις τής νεολαίας ήταν Εξαιρετικά δραστήριες 2 . Στή Γερμανία, τό Γενάρη τοΰ 1916, ή άριστερή πτέρυγα δημιούργησε τό σύνδεσμο «Σπάρτακος» ή «Διεθνής όμάδα». Αύτό τό γεγονός είχε Εξαιρετική σημασία άν πάρουμε ύπόψη τό ρόλο πού Επαιξε ή Γερμανία στόν πόλεμο καί τή μεγάλη εύρύτητα καί τό κύρος τού γερμανικού σοσιαλιστικού κινήματος. Τό πρόγραμμα τής όμάδας «Σπάρτακος» γράφτηκε άπό τή Ρόζα Λούξεμπουργκ. Τό πρόγραμμα αύτό, πού παρουσιάστηκε άργότερα στή συνδιάσκεψη τοΰ Κίνταλ καλούσε πραγματικά νά ιδρυθεί μιά «νέα Διεθνής τών έργατών» άλλά δέν μιλούσε συγκεκριμένα σχετικά μέ τίς Επαναστατικές Ενέργειες πού θάβαζαν τέρμα στόν πόλεμο. Στή συνδιάσκεψη τού Κίνταλ — δεύτερη συνδιάσκεψη τών Τσιμμερβαλντινών — πήραν μέρος 44 άντιπρόσωποι. Ά π ό μέρους 1 Ο. Χ. Γάνκιν καί Χ. Χ. Φίσερ : «01 μπολσεβίκοι καί ό παγκόσαιος πόλειιος». σελ. 333 — 334.

2 Στό ίδιο Εργο, σελ. 369.

313

τών ρώσων μπολσεβίκων ήταν παρόντες οί Λένιν, Ζινόβιεφ καί 1116653 ΑπτιβΠίΙ. Ά π ό μέρους τών μενσεβίκων οί Μάρτοφ καί Άξελροντ καί τρεις άντιπρόσωποι Εκπροσωπούσαν τό σοσιαλεπαναστατικό Κόμμα. Ή Γερμανία Εστειλε 7 άντιπροσώπους, ή Ι τ α λία — 7, ή Γαλλία — 4, ή Ελβετία — 4, Ινας είχε όρισθεί άπό τή Λιεθνή τής Σοσιαλιστικής Νεολαίας καί λίγοι άντιπρόσωποι έκπροσοαπούσαν άλλα κόμματα. Τό σχέδιο άπόφασης, πού παρουσίασε ή μπολσεβίκικη όμάδα, πρότεινε ή Εκκληση πρός τήν έργατιά νά περιλαβαίνει τά έξη; : «Καταθέστε τά δπλα. Πρέπει νά τά στρέψετε μονάχα ένάντια στόν κοινό έχθρό, ένάντια στίς καπιταλιστικές κυβερνήσεις». Αύτή ή άπόφαση άπορίφθηκε άπό τήν κεντριστική καί δεξιά πλειοψηφία τής συνδιάσκεψης. Αντίθετα υΙοθετήθηκε ή άπόφαση, πού πρότεινε ή διεθνής σοσιαλιστική Επιτροπή τοΰ Τσίμμερβαλντ. "Αν καί άπολελοΰσε φανερή πρόοδο σέ σχέση μέ τήν άπόφαση τοΰ Τσίμμερβαλντ καί καλούσε στόν άγώνα γιά τό σοσιαλισμό, ή άπόφαση τοΰ Κίνταλ δέν προχοιροϋσε στίς συγκεκριμένες προτάσεις της πιό πέρα άπό τό αίτημα γιά Ιναν ρωμαλέο καί ένωμένο άγώνα γιά τήν άμεση σύναψη άνακωχής καί μιά «εΙρήνη χωρίς προσαρτήσεις». Στό πρόβλημα τής δημιουργίας μιάς νέας Διεθνοΰς, ή μάχη δόθηκε γύρω άπό τό ζήτημα, άν πρέπει ή δχι νά διατηρηθούν οί σχέσεις μέ τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο (καθοδηγητικό δργανο τής 2ης Διεθνοΰς). Τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο Επικρίθηκε Εντονα, άλλά ή συνδιάσκεψη άρνήθηκε νά διακόψει πέρα γιά πέρα τίς διαπραγματεύσεις μ' αύτό τό δργανο. Ή άριστερά τοΰ Τσίμμερβαλντ, ιδιαίτερα οί μπολσεβίκοι, ψήφισαν μέ Επιφυλάξεις αύπές τίς περιορισμένες άποφάσεις. Ή γενική τους έκτίμηση γιά τή συνδιάσκεψη ήταν , δτι, ούτε ή συνδιάσκεψη τοΰ Κίνταλ δέν ψήφισε τίς θεμελιακές άρχές τής μπολσεβίκικης πολιτικής : τή μετατροπή τοΰ Ιμπεριαλιστικού πολέμου σέ Εμφύλιο πόλεμο, τήν ή π α στόν πόλεμο τών δικών τους Ιμπεριαλιστικών κυβερνήσεων, τήν όργάνωση τής 3ης Διεθνοΰς. Ή συνδιάσκεψη τοΰ Κίνταλ συνέβαλε ώς τόσο στήν προβολή τών διεθνιστικών στοιχείων, πού σχημάτισαν άργότερα τήν 3η, τήν Κοιι μουνιστική Διεθνή.

Ή Ίβλανδιχή

Ιξέγεραη τοΰ 1916

"Ενα άπό τά πιό σημαντικά στοιχεία τής μεγάλης έπαναστατικής πάλης, πού προετοιμαζόταν στή διάρκεια τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου ήταν ή άνάπτυξη .το® Επαναστατικού πνεύματο: 314

στά διάφορα καταπιεζόμενα Εθνη τής Ευρώπης. Τά Εθνη αυτά θά Επαιζαν τελικά, σοβαρό ρόλο <πό διαμελισμό τής ρωσικής, τής γερμανικής, τής αυστριακής καί τής τουρκικής αυτοκρατορίας. Τό πρώτο σύνθημα πρός /τήν κατεύθυνση αύτή ήταν ή ιρλανδική έξέγερση τή βδομάδα τοΰ Πάσχα τοΰ 1916. Ή τ α ν ή τελευταία μιάς μακράς σειράς Εξεγέρσεων, πού έγιναν στή διάρκεια 700 χρόνων άγώνων τής Ιρλανδίας ένάντια στήν άγγλική κυριαρχία καί καταπίεση. "Οπως είδαμε στό 8 κεφ, ό Κάρλ Μάρξ άπέδοσε μεγάλη σημασία στό κίνημα ανεξαρτησίας τής Ιρλανδίας, δχι μονάχα άπό άγάπη στόν ίδιο ιόν ιρλανδικό λαό, άλλά καί σάν δπλο στό γενικό άγώνα ένάντια στόν άγγλικό καπιταλισμό. Οί ιρλανδοί ηγέτες, πού γενικά καταδίκαζαν τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο σάν ιμπεριαλιστικό, επωφελήθηκαν άπό μιά εύνοϊκή περίσταση γιά νά δυναμώσουν τόν απελευθερωτικά, άγώνα τής Ιρλανδίας σέ μιά στιγμή πού ή Αγγλία ήταν ριγμένη στήν προσπάθεια όλοκληρωτικής εξόντωσης τοΰ Επικίνδυνου άντιπάλου της, τής Γερμανίας. Ή δυσκολία δμως βρισκόταν στό γεγονός, δτι ό ιρλανδικός λαός δέν ήταν προετοιμασμένος γιά τήν έξέγερση, πού άναγγέλΟηκε τήν τελευταία στιγμή. Ή δράση άρχισε στίς 24 ιοΰ "Απρίλη καί τερματίστηκε πέντε μέρες άργότερα. Ό μικρός καί ήρωικός στρατός τών έξεγερμένων, πού άποτελοϋνταν άπό 120 μονάχα άνθρώπους δέν μπόρεσε νά άντιμετωπίσει τή στρατιωτική δύναμη της Αγγλίας. Μαζί μέ άλλους καθοδηγητές Εχτελέσθηκαν στίς 12 τοΰ Μάη οί ΓΙάντραΐκ Πήρς καί Τζέΐμς Κόνολυ. Ό Κόνολυ ήταν τόσο βαρειά (τραυματισμένος, πού τή στιγμή τής έχτέλεσης χρειάστηκε νά στηριχτεί στόν τοίχο. Ό Λένιν σχολιάζοντας αύτή ιτή θαρραλέα, άλλά χωρίς έλπίδες νίκης, έξέγερση, τόνισε, δτι Επρόκειτο γιά Ενα πραγματικό μαζικό κίνημα καί δχι γιά πραξικόπημα όρισμένων τυχοδιωχμών, καί πρόσθεσε: «Τό άτύχημα τών Ιρλανδών βρίσκεται στό δτι Εξεγέρθηκαν σέ άκοτάλληλη ώρα. τότε πού ή εύρωπαϊκή έξέγερση τοΰ προλεταριάτου δέν είχε ά κ ό μ α ώριμάσει» Ό κυριότερος ήγέτης τής Εξέγερσης ήταν ό Τζέΐμς Κόνολυ, πρώην δραστήριο στέλεχος ατίς όργανώσεις : Βιομηχανικοί "Εργάτες τοΰ Κόσμου, Έργατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα καί Σοσιαλιστικό Κόμμα τών Ενωμένων Πολιτειών. Ό Κόνολυ ήταν λαμπρός μαρξιστής καί μιά άπό τίς κυριότερες θεωρητικές επιτεύξεις του ήταν ό συνδυασμός τοΰ άγώνα γιά τό σοσιαλισμό στήν "Ιρλανδία μέ 1

Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 21, σελ.1—2.

315

τόν άγώνα γιά τήν έθνική Ανεξαρτησία. Ό Ράϊαν λέγει δτι ό Λένιν έκτιμοΰσε τιάρα πολύ τόν Κόνολυ καί μιλοίσε «στούς Ιρλανδούς συνδικαλιστές, πού έπισκέφτηκαν τή Ρωσία μέ πολύ έπαινετικά λόγια γιά τό Εργο του (τοϋ Κόνολυ) : «Τό έργατικό κίνημα στήν ιστορία τής Ιρλανδίας» Τήν άποτυχημένη Ιρλανδική άπόπειρά τοΰ 1916 τήν Ακολούθησε μιά πιό μεγάλη καί Αποτελεσματική έξέγερση στήν περίοδο 1921 — 1923.

Ή μεγάλη ΰεωρητιχή πάλη τον Λένιν 'Από τίς άρχές τοΰ 20οΰ αιώνα ό Λένιν κατέβαλε άκούραστες καί λαμπρές προσπάθειες γιά νά Επεξεργαστεί Ινα Επαναστατικό πολιτικό πρόγραμμα. Άλλά ή περίοδος, πού πέρασε άπό τήν έκρηξη τοΰ πολέμου, τόν Αΰγουστο τοΰ 1914, ώς τήν Εναρξη της άστικής έπανάστασης στή Ρωσία, τό Μάρτη τοΰ 1917 ήταν γιά τόν Λένιν περίοδος άκόμα πιό Εντατικής θεωρητικής δράσης καί πολεμικής. Τό θεμελιακό καθήκον πού Εφερνε σέ πέρας τήν Εποχή Εκείνη ήταν νά διδάξει στό σοσιαλιστικό κίνημα καί τήν Εργατική τάξη γενικά τό στοιχειώδες μάθημα, δτι ή άνατροπή τοΰ καπιταλισμοΰ καί ή έγκαθίδρυση τοΰ σοσιαλισμού ήταν ή μόνη Εποικοδομητική διέξοδος Από τόν πόλεμο, Ετσι δπως είχε πει προκαταβολικό μιΑ δεκαετία πρωτύτερα στίς γνωστές θέσεις τής Στουτγάρδης, τής Κοπεγχάγης καί τής Βασιλείας, Τό Εργο δλόκληρης τής ζωής του Επαληθεύτηκε Ετσι άπό τή σκληρή δοκιμασία τής πραγματικότητας. Τό πόσο τεράστιο ήταν τό καθήκον πού είχε άναλάβει ό Λένιν στή διάρκεια τοΰ πολέμου άποδείχθηκε ζωντανά Από τήν πείρα τών συνδιασκέψεων τοΰ Τσίμμερβαλντ καί τοΰ Κίνταλ. Έκεΐ συγκεντρώθηκαν οί πιό προχωρημένοι καί πιό Επαναστάτες άγωνιστές τής Διεθνοΰς, άλλά δέ μπόρεσαν νά πεισθούν νά δεχθοΰν τήν Επαναστατική διέξοδο άπό τήν κρίση, πού είχε προτείνει δ Λένιν. Καί στίς δυό συνδιασκέψεις οί όπαδοί τοΰ Λένιν άποτελοΰσαν μικρή μειοψηφία. Ό Λένιν χρειάστηκε νά παλαίψει δχι μονάχα ένάντια στίς αύταπάτες καί τίς προδοσίες τών όμάδων τής δεξιάς καί τών κεντριστών μέσα στά σοσιαλιστικά κόμματα, άλλά καί ένάντια 1

Ντέσμοντ Ρ ά ϊ α ν « Τ ζ έ ΐ μ ς Κόνολυ», 1024, σελ. 5.

316

στίς ελλείψεις καί την πολιτική Ανωριμότητα της Αριστερής πτέρυγας. Χρειάστηκε νά διεξαγάγει καί μέσα στό ρωσικό κόμμα Ινα συνεχή άγώνα ένάντια στίς κάθε λογής άποκλίσεις καί παρεκκλίσεις. Ή πάλη αυτή ήταν ή συνέχιση τής σοβαρής θεωρητικής του δράσης, πού είχε άρχίσει άπό τήν Ιδρυση Ακόμα τοΰ κόμματος. "Εκανε όλόκληρα χρόνια πολεμική ένάντια στόν Τρότσκι σέ άναρίθμητα προβλήματα καί στήν περίοδο μέ τήν όποια άσχολούμαστε, δυό άπό τούς πιό πεισματώδεις Αγώνες πού χρειάστηκε νά διεξαγάγει μέσα στό κόμμα, ήταν οί άγώνες ένάντια στήν όμάδα Μπουχάριν-Πιατακόφ καί άλλων σχετικά μέ τό πρόβλημα τοϋ δικαιώματος αύτοδιάθεσης καί τό πρόβλημα τοΰ Εξοπλισμού τού λαοϋ. Μιά άπό τίς πιό σημαντικές πολεμικές τοΰ Λένιν σ' αύτή τήν περίοδο ήταν ή πολεμική του μέ τή Ρόζα Λούξεμπουργκ, συγγραφέα τοϋ λίβελλου πού ύπόγραφε μέ τό ψευδώνυμο «.111111115» καί τόν είχε γράψει δταν ήταν φυλακή. Ό Λένιν προσπάθησε νά τή βοηθήσει νά διορθώσει τά λάθη της στό πρόβλημα τής Ανάγκης τών παράνομων κομματικών όργανώσεων στήν κατάσταση πού δημιούργησε ό πόλεμος, σχετικά μέ τή διεκδίκηση τής δημοκρατίας στή Γερμανία καί σχετικά μέ τή δυνατότητα όρισμένων έθνικών πολέμων στήν περίοδο τοϋ Ιμπεριαλισμού. Στίς άτελείωτες βαθειές καί σφοδρές πολεμικές του ένάντια στή δεξιά πτέρυγα καί τό κέντρο ό Λένιν Εστρεψε τίς πιό Ισχυρές Επιθέσεις του Ενάντια στόν άποστάτη Κάρλ Καούτσκι πού στό παρελθόν ήταν Ινας θεωρητικός μαρξιστής. Σ' αύτήν τήν περίοδο πού οί μάζες προσανατολίζονταν γοργά πρός τά άριστερά ό Λένιν θεωρούσε τόν καουτσκισμό σάν τό μεγαλύτερο κίνδυνο γιά τήν Εργατική τάξη, γιατί αύτός ό ιδιαίτερος τύπος όπορτουνισμοϋ μέ τίς άξιώσεις μαρξιστικής όρθοδοξίας, μέ τήν πλατειά χρησιμοποίηση τής Επαναστατικής φρασεολογίας καί μέ τή συντηρητική του πραχτική, ήταν Ινα Εξαιρετικά δυνατό ναρκωτικό γιά τό προλεταριάτο. Σκοπός τοϋ Καούτσκι ήταν νά άποκοιμίσει τή· μαχητικότητα τής Εργατικής τάξης καί νά προδώσει τίς μάζες ρίχνσντάς τες στήν άγκαλιά τών δεξιών προδοτών καί τής κυρίαρχης τάξης. Ό Λένιν όρίζει τόν καουτσκισμό σάν «μασκαρεμένο, Ανανδρο, γλυκανάλατο καί ύποκριτικό όπορτουνισμό». « Ό Καούτσκι θέλει νά ..συμφιλιώσει" τίς Επαναστατικές μάζες μέ τούς άπορτονιστές άρχηγούς ..πού δέν' Εχουν τίποτε τό κοινό μ* αύτές" — νά τίς συμφιλιώσει π ώ ς ; Μέ τά λόγια! Μέ τά ..Αριστερά" λόγια 317

τής ..άριστερή;" μειοψηφία; στό Ράϊχσταγ ! ! "Ας καταδικάζει ή μειοψηφία δπω; ό Κάουτσκι, χίς Επαναστατικές Ενέργειες, άς τίς όνομάζει τ υ χ ο δ ι ω χ τ ί σ μ ό , άς τρέφει δμως Τ ίς μάζες μέ άριστερές φ ρ ά σ ε ι ς — στό κόμμα θά ύπάρχει ένότητα καί ε ι ρ ή ν η . . . μέ τούς Ζούντεκουμ, τούς Λέγκιν, τούς Λαβίντ καί τούς Μονιτόρ ! !» Οί κεντριστές τοΰ Καούτσκι ήταν στή διάρκεια τοΰ πολέμου τό κύριο έμπόδιο στό δρόμο τής Εξέγερσης τών σοσιαλιστικών μαζών Ενάντια στή δεξιά καθοδήγηση. Τ Ηταν καί τό άποφασιστικό στοιχείο τής ήττας τής γερμανικής Επανάστασης στά τέλη τοΰ πολέμου. Τήν άνοιξη τοΰ 1916 ό Λένιν δημοσίευσε τό άξιόλογο Εργο του « Ό Ιμπεριαλισμός, άνώτατο στάδιο τοΰ καπιταλισμοΰ», πού δόσαμε μιά συνοπτική περίληψή του στό 18 κεφάλαιο. Αύτό τό Εργο ήταν μιά άπό τίς πιό άποφασιστικές συνεισφορές τοΰ Λένιν, χάρη στήν όποία ό μαρξισμός μπόρεσε νά πάρει ύπ' όψη του τά ιδιόμορφα προβλήματα τοΰ διεθνούς προλεταριάτου, πού δημιουργούνται άπό τήν άνάπτυξη τοΰ παγκόσμιου ίμπεριαλισ|ΐοΰ. Σ ' δλα του τά Εργα γιά τόν ιμπεριαλισμό ό Λένιν τόνισε τή θεμελιακή διαφορά άνάμεσα € αύτό τό στάδιο τού μονοπωλιακού καπιταλισμού καί τήν προηγούμενη περίοδο τού καπιταλισμού, τού ελεύθερου συναγωνισμού μέ τή σχετικά ειρηνική Εξέλιξή του. Ή Εποχή τοΰ ιμπεριαλισμού, λέγει ό Λένιν είναι «μιά Εποχή σχετικά πολύ πιό όρμητική, άλματική, καταστροφική γεμάτη συγκρούσεις» 2 . Ό Λένιν κοπαπολέμησε Ιδιαίτερα τή θεωρία τοΰ Καούτσκι γιά τό" «ύπεριμπεριαλισμό», γιά Ινα κόσμο μέ Ενα όργανωμένο καί σταθερό καπιταλιστικό σύστημα (πού θά τραβήξει, πιθανόν πρός τό σοσιαλισμό). Ό Λένιν συνόψισε τίς άπόψεις τοΰ Καούτσκι ώς έξής : «Άπό καθαρά οικονομική άποψη — γράφει ό Καούτσκι — δέν άποκλείεται νά περάσει τό καπιταλιστικό σύστημα άπό μιά άκόμα νέα φάση : τήν Επέχταση τής πολιτικής τοΰ καρτέλ στόν τομέα τής Εξωτερικής πολιτικής, τή φάση τοΰ -ύπεριμπεριαλισμού", δηλ. τού άνώτατου ιμπεριαλισμού, τήν Ενωση τών ιμπεριαλισμών δλου τοΰ κόσμου καί δχι «τήν πάλη μεταξύ τους, τή φάση τής κατάπαυσης τών πολέμων στίς συνθήκες τοΰ καπιταλισμού, τή φάση „τής Εκμετάλλευσης άπό κοινοΰ τοΰ κόσμου, άπό τό Ενωμένο σέ διεθνή κλίμακα χρηματιστικό κεφάλαιο"» 3 .

1 3 1

Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 21, σελ. 458. Β. I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 22, σελ. 100. Στό ίδιο Εργο, σελ. 266.

318

Στήν εισαγωγή του στό βιβλίο τοϋ Μπουχάριν « Ό ιμπεριαλισμός καί ή παγκόσμια οικονομία·», ό Λένιν δίνει μιά συντριπτική άπάντηση σ' αυτόν τόν «ύπεριμπεριαλισμό» τού Καούτσκι καί σ' δλους τους υπερασπιστές τοϋ «όργανωμένου καπιταλισμού» (συμπεριλαμβανομένου, σέ τελευταία άνάλυση καί τοΰ ίδιου τοΰ Μπουχάριν)" δταν λέγει: |·Μπορεί ωστόσο νά φέρει κανείς άντίρηση οτι άφηρημένα «είναι νοητή» μιά νέα φάση τοΰ καπιταλισμού υ σ τ έ ρ α άπό τόν ιμπεριαλισμό, καί συγκεκριμένα : ό ύπεριμπεριαλισμό; ; "Οχι. Αφηρημένα μπορεί νά νοηθεί μιά παρόμοια φάση. Μόνο πού στήν πράξη αύτό σημαίνει δτι γίνεται κανείς όπορτουνιστής πού άρνείται τά φλέγοντα καθήκοντα τής ούγχρονης εποχής έν ονόματι τών όνειροπολημάτων γιά τά μελλοντικά μη φλέγοντα καθήκοντα. Στή θεωρία αύτό σημαίνει δτι στηρίζεται στήν άνάπτυξη πού γίνεται στήν πραγματικότητα, άλλά ά π ο σ π ά τ α ι αυθαίρετα άπό αύτή έν όνόματι τών όνειροπολημάτων. Λεν χωράει άμφιβολία. δτι ή άνάπτυξη γίνεται μέ κ α τ ε ύ θ υ ν σ η πρός Ινα ένιαϊο παγκόσμιο τράστ, πού θά καταβροχθίζει δλες, χωρίς έξαίρεση τίς Επιχειρήσεις καί δλα χωρίς έξαίρεση τά κράτη. Ή άνάπτυξη ομω; προχωρεί πρός αύτό τό τράστ κάτο> άπό τέτιες συνθήκες, μέ τέτιο ρυθμό, μέσα σέ τέτιες άντιθέσεις, συγκρούσεις καί κλονισμούς — πού δέν είναι καθόλου μόνον οικονομικοί, άλλά είναι καί πολιτικοί, έθνικοί κλπ. κλπ. — έτσι πού όπωσδήποτε πρίν φτάσουν τά πράγματα σ' Ινα παγκόσμιο τράστ, πρίν τήν ..ύπεριμπεριαλιστική" παγκόσμια ίνωση τών έθνικών χρηματιστικών κεφαλαίων, ό ιμπεριαλισμός θά σπάσει άναπόφευχτα καί ό καπιταλισμός Οά μετατραπεί στήν άντίθεσή του» '). Ή έπανάσταση στή Ρωσία, ή έπανάσταση στήν Κίνα καί άλλες έπαναστάσεις στήν Ιμπεριαλιστική περίοδο καθώς καί ή δλο καί πιό φανερή κατάρευση τοϋ παγκόσμιου καπιταλιστικοΰ συστήματος, δείχνουν τήν ορθότητα τής θεμελιακής άνάλυσης πού έκανε ό Λένιν.

1

Β. I. Λένιν, στό ίδιο ϊργο, σελ. 103 — 104.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΑΣΤΙΚΗ (ΜΑΡΤΗΣ

21 ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1917)

ΣΤΗ

ΡΩΣΙΑ

| ό Γενάρη τοΰ 1917 ό κόσμο; Εμεινε Εκπληκτος άπό τήν Εξέλιξη πού πήρε τό ρωμαλέο άπεργιακό κίνημα στή Ρωσία. Μεγάλε; άπεργίες Εγιναν στό Μπακοϋ καί στό Νίζνι-Νόβγκοροντ καί στίς 9 τοΰ Γενάρη τό Ινα τρίτο άπό τούς έργάπες τής Μόσχας βρίσκονταν σέ άπεργία, Στίς 3 τοϋ Μάρτη Εγκατέλειψαν τή δουλιά τους καί οί Εργάίτες τών μεγάλων Εργοστασίων «Πουτίλοφ» τής Πετρούπολης. ΟΙ μπολσεβίκοι όργάνωσαν μεγάλες διαδηλώσεις στούς δρόμους καί στίς 9 τοΰ Μάρτη ό Αριθμός ι ώ ν Εργατών πού άπεργοϋσαν Εφθασε τίς 200 000. Τήν Επόμενη μέρα ή άπεργία Εγινε γενική. Γεμάτοι μαχητικό πνεϋμα οί Εργάτες κρατούσαν πλακάτ πού Εγραφαν: «Κάττω ό τσάρος», «κάτω ό πόλεμος», «θέλουμε ψωμί». Στίς 12 τοϋ Μάρτη τά τμήματα τής φρουράς τής Πετρούπολης Αρνήθηκαν νά πυροβολήσουν τό πλήθος καί ώς τό βράδυ 60 000 στρατιώτες προσχώρησαν στούς διαδηλωτές. Οί Εργάτες άνοιξαν τίς πόρτες τών φυλακών Απελευθερώνοντας τούς φυλακισμένους Εργάτες καί Αρχισαν νά πιάνουν τούς τσαρικούς στρατηγούς καί υπαλλήλους. Σ ' όλόκληρη τή χώρα Εγιναν παρόμοια γεγονότα. Στίς 14 τοΰ Μάρτη ή έπανάσταση είχε νικήσει. Ό τσάρος παραιτείται καί σχηματίζεται προσωρινή κυβΕρνηση άπό μιά όμάδα Αντιδραστικών μέ Επικεφαλής τό Ροτζεάνκο, πρόεδρο τής Δούμας καί μοναρχικό τσιφλικά. Λίγες μέρες Αργότερα σχηματίστηκε μιά νέα κυβέρνηση μέ πρωθυπουργό τόν πρίγκηπα Λβώφ, τό Μιλιουκόφ ύπουργό τών έξωτερικών καί τόν Κερένσκι ύπουργό τής Δικαιοσύνης. Αύτό πού Εγινε ήταν μιά Αστικοδημοκρατική Επανάσταση. Ή πολιτική Εξουσία πέρασε στά χέρια τών τσιφλικάδων καπιταλιστών καί τής άστικής τάξης, πού δπως Ελεγε ό Λένιν «Από πολύ καιρό κ υ β ε ρ ν ο ύ ν οικονομικά τή χώρα μα;».

320

Ταυτόχρονο δμως ή κυριαρχία τής Αστικής τάξης Απειλήθηκε καί Αμεσα. Πρίν Ακόμα παραιτηθεί ό τσάρος, οί έργάτες είχαν άρχίσει νά δργανώνουν Σοβιέτ τών έργατών καί Αγροτών σύμφωνα μέ τό πρότυπο τών Σοβιέτ στήν περίοδο της Επανάστασης τοϋ 1905. Σύντομα δλες σχεδόν οί πόλεις είχαν τά Σοβιέτ τους. Τό άποτέλεσμα ήταν «μιά ιδιόμορφη συνύφάνση δυό .Εξουσιών"," δυό διχτατοριών! τής διχτατορίας τής άστικής τάξης, πού τήν Εκπροσωπούσε ή προσωρινή κυβέρνηση καί τής διχτατορίας τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς, πού τήν εκπροσωπούσε τό Σοβιέτ τών έργατών καί στρατιωτών βουλευτών. Ληλαλή είχαμε δ\>αδική εξουσία» '. Άλλά ή άπειλή πού άποτελούσαν τά Σοβιέτ γιά τήν άστική κυβέρνηση δέν βρισκόταν παρά έν δυνάμει, γιατί Εκτός άπό Εξαιρετικές περιπτώσεις, γιατί σ' αύτά τά δργανα κυριαρχούσαν οί μενσεβίκοι καί οί σοσιαλεπαναστάτες καί οί ήγέτες τών Σοβιέτ ήτταν άπόλυτα σύμφωνοι ν' Αφήσουν τήν Εξουσία <πά χέρια τής Αστικής τάξης. Ή «Επιτομή της Ιστορίας τοΰ κόμματος» έξηγεί αύτήν τήν κατάσταση ιδιαίτερα μέ τό δτι στήν περίοδο πού οί μενσεβίκοι καί οί σοσιαλεπαναστάτες «άρπαζαν τίς θέσεις τών βουλευτών στά σοβιέτ καί σχημάίτιζαν έκεί δική τους πλειοψηφία... οί περισσότεροι άπό τούς ήγέτες τοϋ μπολσεβίκικου κόμματος βρίσκονταν στίς φυλακές ή τήν έξορία (ό Λένιν στό έξωτερικό, δ Στάλιν καί Σβερντλόφ έξόριστοι στή Σιβηρία) ένώ οί μενσεβίκοι καί οί σοσιαλεπαναατάτες τριγυρνούσαν λεύτεροι • στούς δρόμους τής Πετρούπολης» Ή έπανάστάση ήταν μιά λαμπρή δικαίωση τής μπολσεβίκικης πολιτικής γραμμής, δπως τήν είχε επεξεργαστεί ό Λένιν. Επιβεβαίωσε τήν πρόβλεψη τοΰ Λένιν, δτι στίς Επαναστατικές περίοδες οί στρατοί, πού σχηματίζονται μέ βάση τή γενική Επιστράτευση καί Αποτελούνται άπό έργαζόμενους, θά περάσουν μέ τό μέρος τής Επανάστασης καί κουρέλιασε τήν ψευτοθεωρία τών δεξιών ήγετών τής 2ης Διεθνούς πού ισχυρίζονταν, δτι μπροστά στούς σύγχρονους στρατούς δέν είναι πιά δυνατές Ενοπλες λαϊκές Εξεγέρσεις. Δικαίωσε καί τή λενινιστική άποψη, δτι στήν Αστική Επανάσταση ή ήγετική δύναμη είναι τό προλεταριάτο καί δτι στόν Αγώνα ένάντια στόν τσαρισμό μπορούμε νά υπολογίζουμε τήν κύρια

1 2

21—880

Ιστορία τοΰ ΚΚΣΕ (μπ.) σελ. 187. Ιστορία τοΰ ΚΚΣΕ (μπ.) σελ. 185.

321

μάζα 1 τής Αγροτιάς σάν Επαναστατική δύναμη. Τέλος δικαίωσε τό μεγαλειώδες λενινιστικό πρόγραμμα : ν* Αντιτάξουμε στόν πόλεμο τήν έπανάσταση.

Γιατί ϊγινε

ή

ίπανάαταοη

Στήν βάση τής Επανάστασης τοΰ Μάρτη βρίσκονταν ή έκρηχτική δύναμη Ενός άνερχόμενον καπιταλισμού καί ένός προλεταριάτου πού άναπτυσσάταν. 'Λπό τό 1900 ώς τό 1913 ή βιομηχανική παραγωγή αύξήθηκε στή Ρωσία κατά 62% '. "Αν καί ή πλειοψηφία τών βασικών βιομηχανιών — κάρβουνο, σίδερο, πετρέλαιο, σιδηρόδρομοι κλπ. — βρίσκονταν στά χέρια τών ξένων καπιταλιστών (γάλλων, άγγλων, βέλγων) ή ρωσική άστική καί μικροαστική τάξη είχαν άναπτυχθεϊ κι αύτές πάρα πολύ καί ή Εργατική τάξη Αναπτύσσονταν άκόμα πιό γοργά. Ή ρωσική Εργατική τάξη έχοντας νά άντιμετωπίσει μιά άγρια μισοφεουδαρχική άπολυταρχία, άπόχτησε Εξαιρετική ταξική συνείδηση καί ρωμαλέο Επαναστατικό πνεΰμα, Ιδιότητες πού τίς κατηύθυνε καί τίς δυνάμωσε μέ τή δράση του ό λαμπρός μπολσεβίκος ήγέτης Λένιν. Οί έργάτες μοχθούσαν 11 ώς 13 ώρες τήν ήμέρα γιά ήμερομίσθια έξαθλίωσης, στίς Επιχειρήσεις τούς τυραννούσαν, δέν είχαν δικαίωμα νά όργανώνονται Επαγγελματικά ή πολιτικά καί οί άπεργίες καί άλλα κινήματα διαμαρτυρίας καταστέλλονταν αίματηρά. Οί φυλακές ήταν άσφυχτικά γεμάτες Από άγατνιστές τής Εργατικής τάξης. 0 1 άγρότες είχαν ν* άντιμετωπίσουν Ινα Εξίσου βάρβαρο καθεστώς. Τούς άρπαζαν συσνηματικά τά χωράφια τους, τούς ύπόβαλλαν σέ έξοντωτική φορολογία καί βρίσκονταν στά νύχια τών τοκογλύφων. Τέλος, κάθε φορά πού ή κυβέρνηση τό Εβρισκε σωστό, οί έργάτες καί οί άγρότες Επιστρατεύονταν κατή Εκατομμύρια γιά νά πεθάνουν στύ πεδία τών μαχών γιά τά Ιμπεριαλιστικά συμφΕροντα, πού υπεράσπιζε ή τσαρική κλίκα. 0 1 πολυάριθμες Εθνότητες πού άποτελοΰσαν τό ρωσικό λαό ύποβάλλονταν Επίσης σέ σκληρή καταπίεση καί περιοδικά, γίνονταν,, πογκρόμ ένάντια στούς Εβραίους. Ή όρθόδοξη Εκκλησία κηρύσσονταν πέρα γιά πέρα Αλληλέγγυα μ' αύτό τό τερατώδες ληστρικό καί καταπιεστικό σύστημα.

1 Ε. Χ. Κ ά ρ : «Ή μπολσεβίκικη έπανάσταση», Νέα 1952, τόμ. 2, σελ. 24.

322

Υόρκη,

Λίγο καιρό ΰστερα Από την ήττα της Επανάστασης τοΰ 1905 ή εργατική τάξη, Εμψυχωμένη άπό μαχητικό πνεΰμα, ρίχνεται πάλι στόν άγώνα. Τό Γενάρη τοΰ 1914 στήν Πετρούπολη άπεργοΰσαν 140 000 έργάτες καί μεγάλες άπεργίες γίνονταν στό Μπακοΰ καί σέ πολλά άλλα κέντρα. Τό πρώτο έξάμηνο τοΰ 1914 καί παρά τίς βάρβαρες διώξεις ό άριθμός τών άπεργών στή Ρωσία δέν ήταν μικρότερος άπό τό 1 425 000. Τό κίνημα ήταν τόσο Ισχυρό, πού, άν δέν ξεσποΰσε ό πόλεμος, θά έφθανε γρήγορα σέ έπανάσταση. Ό τσάρος Νικόλαος ό 1ος χαιρέτισε τόν πόλεμο σάν ένα μέσο πρόληψης τής Επανάστασης, τό άποτέλεσμα δμως ήταν όλότελα άντίθετο άπό έκεϊνο πού είχε προεξοφληθεί. Οί τρομαχτικές Απώλειες πού υπέστησαν τά ρωσικά στρατεύματα λόγω τής άκατάλληλης πολιτικής καί στρατιωτικής διοίκησης, ή διαφθορά καί ή άνεντιμότητα τών κρατικών ύπαλλήλων, ή άθλια κατάσταση καί ή λιμοκτονία τοΰ πληθυσμοΰ, ή έλλειψη κάθε νοήματος τοΰ πολέμου στά μάτια τοΰ λαοΰ, στά όποια προστίθεται έπίσης καί ή άξια καθοδήγηση τών μαζών άπό τούς μπολσεβίκους, όδήγησαν στό άναπόφευχτο άποτέλεσμα — τήν Επανάσταση. Ή Επανάσταση τοΰ 1905 ήταν ή συνέπεια τοΰ ρωσοίαπωνικοΰ πολέμου, καί ή Επανάσταση τοΰ 1917 Επιταχύνθηκε άπό τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Ή προσωρινή Αντιδραστική κυβέρνηση Τό Μάη άνασχηματίσθηκε ή προσωρινή κυβέρνηση κι έγινε κυβέρνηση συνασπισμού, πού άποτελέσθηκε άπό συνταγματικούςδημοκράτες (καντέ — τό κυριότερο άστικό κόμμα), μενσεβίκους καί σοσιαλεπαναστάτες (Εσέρους). Τό πρόγραμμά της Επεδίωκε τήν υπεράσπιση τών • συμφερόντων τών καπιταλιστών καί τών τσιφλικάδων καί τήν άπόριψη τών Εργατικών καί άγροτικών διεκδικήσεων, πράγμα πού άνηστοιχοΰσε πέρα γιά πέρα στη γενική γραμμή τών δεξιών άναθεωρητών τής 2ης Διεθνοΰς. Τό πρόβλημα-κλειδί γιά τήν πολιτική τής κυβέρνησης ήταν ή παραμονή τής Ρωσίας στόν πόλεμο. Σ* αύτό τό ζήτημα ή προσωρινή κυβέρνηση είχε τήν Ενεργό ύποστήριξη, τών συμμαχικών κυβερνήσεων, πού έστελναν στήν Πετρούπολη τή μιά άντιπροσωπεία ΰστερα άπό τήν άλλη," άντιπροσωπείες Αποτελούμενες άνάμεσα σ' άλλους κι άπό σοσιαλιστές τής δεξιάς, γιά νά Επιμείνουν νά συνεχίσει ή ρωσική κυβέρνηση τόν πόλεμο καί νά Εμποδίσει 323

τόν προσανατολισμό της Επανάστασης πρός τ* Αριστερά. Στίς 18 τοϋ "Απρίλη ό ρώσος υπουργός τών Εξωτερικών δήλωσε με άλαζονεία δτι «ολόκληρος ό λαός θέλει τή συνέχιση τοΰ παγκόσμιου πολέμου ώς τήν Αποφασιστική νίκη» καί δέσμευσε τήν κυβέρνηση στήν πολιτική αύτή. Γιά νά Εκπληρωθεί αύτή ή άντιδραστική υποχρέωση Εξαπολύθηκε τόν Ι ο ύ λ η μιά έπίθεση πού μετατράπηκε σέ τρομερή πανωλεθρία τοΰ ρωσικοΰ στρατοΰ. Ή κυβέρνηση Κερένσκι σάν Απάντηση σ' 'δλες τίς διεκδικήσεις τών Εργατών καί τών άγροτών Ανέμιζε τήν προοπτική μιας συνταχτικής συνέλευσης, πού ή σύγκλησή της άναβάλλονταν διαρκώς. Ό Στάλιν κάνοντας ένα σωστό χαρακτηρισμό τής κυβέρνησης, δήλωσε δτι «οί Αγρότες δέ θΑ πάρουν γή, οί έργάτες δέ θά πετύχουν τόν έλεγχο καί ή Ρα>σία δέ θά άποχτήσει τήν ειρήνη». Στό μεταξύ ή κυβέρνηση ύποδούλα>σε τά Σοβιέτ βάζοντας έτσι τέρμα σ' αύτό πού ό Λένιν όνόμασε «δυαδική έξουσία». "Αρχισε ή πολιτική καταπίεση καί οί μπολσεβίκοι Αναγκάσθηκαν νά περάσουν στήν παρανομία. Ένθαρρυνόμενος άπό τήν Αντιδραστική πολιτική τής κυβέρνησης ό στρατηγός Κορνίλοφ όργανώνει τόν Αύγουστο ένοπλη Ανταρσία μέ σκοπό νΑ παλινορθώσει τόν τσαρισμό. Μονάχα μέ μεγάλη δυσκολία καί ιδιαίτερα χάρη στή δράση τών μπολπεβίκικων δυνάμεων συντρίφτηκε αύτή ή Επικίνδυνη άνταρσία.

Τό ίπαναατατικό

πρόγραμμα

τον

κόμματος

Ό Λένιν, πού τόν καιρό τής Επανάστασης τοΰ Μάρτη βρισκόταν στήν "Ελβετία, κατάλαβε άμέσως, δτι ή έπανάσταση αύτή ήταν μονάχα ή πρώτη φάση τής μ ά χ η ς . . . Απευθυνόμενος στούς Επαναστάτες Εργάτες Ιγραφε στά «Γράμματα άπό. μακριά» : «Θά χρειαστεί Απαραίτητα σ' Ινα περισσότερο ή λιγότερο κοντινό μέλλον (ίσως πρέπει Ακριβώς τώρα πού γράφω αύτές τίς γραμμές) νά κάνετε ξανά τέτια θαύματα ήρωισμοΰ γιά νά γκρεμίσετε τήν έξουσία τών τσιφλικάδων καί τών καπιταλιστών, πού διεξάγουν τόν Ιμπεριαλιστικό πόλεμο». Ή τ α ν ή θεωρία τής άδιάκοπης Επανάστασης (βλ. κεφ. 21) πού διατύπωσε ό Λένιν στά 1905 καί Ανάφερε γ ι ά πρώτη φορά ό Μάρξ στή διάρκεια της Επανάστασης τοΰ 1848 (βλ. κεφ. 3). Ό Ισχυρισιιός τοΰ Τρότσκι δτι τάχα πρώτος διατύπωσε τή θεωρία τής μετατροπής τής Αστικής Επανάστασης σέ προλεταριακή είναι ψέμα.

324

Ό Λένιν μαζί μέ μιά όμάδα άπό 20 μπολσεβίκου; Επέστρεψε άπό τήν Ελβετία σιή Ρωσία στί; 3 τοϋ Απρίλη 1917 σ' ενα σφραγισμένο βαγόνι. Οί γερμανοί τοϋ είχαν επιτρέψει τό ελεύθερο πέρασμα μέ τήν άφελή έλπίδα δτι αΰτό θά ώφελοΰσε τή γερμανική υπόθεση. Αμέσως μετά τήν άφιξή του στήν Πετρούπολη ό Λένιν διατύπωσε τί; περίφημε; θέσει; του τοϋ Απρίλη πού φώτισαν τό δρόμο πρός τήν προλεταριακή έπανάσταση τον Νοέμβρη. Οί θέσεις τοΰ Απρίλη τοΰ Λένιν Εξέθεταν Ενα γενικό σχέδιο πάλη; τοΰ κόμματος γιά τό πέρασμα άπό τήν άστικοδημοκρατική έπανάσταση στή σοσιαλιστική έπανάσταση, γιά τό πέρασμα .άπό τό πρώτο στάδιο τής Επανάστασης στό δεύτερο στάδιο, τό στάδιο της σοσιαλιστικής έπανάστασης. Τό κόμμα είχε προετοιμαστεί γιά τό μεγάλο αύτό καθήκον μέ δλη τήν προηγούμενη ιστορία τον. Οί θέσεις χαρακτήριζαν τήν προσωρινή κυβέρνηση σάν άστική κυβέρνηση καί τόν πόλεμο πού εκανε ή κυβέρνηση αύτή σάν ιμπεριαλιστικό πόλεμο καί καλούσαν τούς έργάτες νά άρνηθούν κάθε ύποστήριξη στήν κυβέρνηση καί τό πολεμικό της πρόγραμμα. Οί θέσεις παρότρυναν στή συναδέλφωση τών στρατιωτών δύο στρατοπέδων πού βρίσ*.(ονταν σέ πόλεμο. Γιά τά πρώτα στάδια τής μεταβατικής περιόδου πρός τή σοσιαλιστική έπανάσταση οί θέσεις ζητούσαν τήν έθνικοποίηση τής γής καί τήν κατάσχεση τών τσιφλικιών, τήν ύπαγωγή τών τραπεζών κάτω άπό τόν Ελεγχο τών Σοβιέτ τών έργατών καί τών άγροτών καί τόν έργατικό Ελεγχο στή βιομηχανία. Σέ χοντρές γραμμές οί θέσεις πρότειναν τό πέρασμα άπό τήν άστικοδημοκρατική στή Σοβιετική Δημοκρατία, πού νά βασίζεται στό προλεταριάτο καί στά πιό φτωχά στρώματα τής άγροτιάς. Ζητούσαν νά περάσει δλη ή Εξουσία στά χέρια τών Σοβιέτ καί συνιστούσαν τόν Εξοπλισμό τού λαού γιά V άντικαταστήσει τό στρατό πού υπήρχε. Διακήρυχναν, δτι <ό πόλεμος δέ μπορούσε νά τερματιστεί πραγματικά δημοκρατικά χωρίς τήν πιό μεγάλη προλεταριακή έπανάσταση τής Ιστορίας». Οί θέσεις πρότειναν έπίσης τή μετονομασία τοΰ Κόμματος, σέ Κομμουνιστικό Κ ό μ μ α , σά σωστή Εκφραση τού προγράμματος τοΰ κόμματος, ξεκινώντας άπό τά ίδια κριτήρια γιά τά όποια ό Μάρξ καί ό "Ενγκελς όνόμασαν τήν όργάνωση τους " Έ ν ω σ η τ ώ ν Κ ο μ μουνιστών.

01 θέσεις ζητοΰσαν Επίσης τήν ίδρυση μιάς

1

Β. I. Λένιν, <01 θέσεις τοΰ Απρίλη».

325

νέας Κομμουνιστικής Διεθνοΰς γιά ν" Αντικαταστήσει τή 2η Διεθνή, πού είχε δυσφημιστεί καί καταρεύσει. Πολλά χρόνια Αργότερα τό κόμμα τόνισε: «Στίς Ενδοξες θέσεις του τοΰ Απρίλη ό Λένιν Εκανε μιΑ νέα άνακάλυψη, πού πλούτισε τή μαρξιστική θεωρία. Κατέληξε στό συμπέρασμα, δτι ή καλύτερη πολιτική μορφή της διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου δέν είναι ή κοινοβουλευτική δημοκρατία δπως πιστευόταν πρίν Από τούς μαρξιστές, Αλλά ή δημοκρατία τών Σοβιέτ. Αυτή ή μεγαλοφυής ΑνακΑλυψη είχε τεράστια σημασία γιά τήν Εξασφάλιση τής νίκης τής σοσιαλιστικής Επανάστασης τοΰ Όχτώβρη 1917, γιά τή νίκη τής σοβιετικής Εξουσίας στή χώρα μας» "Ύστερα άπό όξεϊα Εσωτερική πάλη ή Κεντρική "Επιτροπή Ενέκρινε τελικά τίς Επαναστατικές θέσεις τοΰ "Απρίλη 2 .

Ό ειρηνικός δρόμος πρός τήν Ιπανάοταοη Γιά τίς χώρες μέ Απολυταρχικές κυβερνήσεις ό Λένιν ύποστήριζε Επίμονα τήν ΑνΑγκη μιας Ενοπλης Εξέγερσης. Τόνιζε διι στήν περίοδο τοϋ Ιμπεριαλισμού ή διαβεβαίωση τοΰ ΜΑρξ, διι στήν "Αγγλία καί στίς "Ενωμένες Πολιτείες είναι δυνατή μιΑ είρηνική Επανάσταση είχε χάσει τήν ίσχή της. Ταυτόχρονα δμως ό Λένιν κατάλαβε Αμέσως, δτι στά πρώτα δημοκρατικά στάδια τής Αστικής κυβέρνησης 'Κερένσκι υπήρχε στή Ρωσία ή δυνατότητα ένός ειρηνικοί δρόμου πρός τό σοσιαλισμό. Καί ένεργοΰσε ΑνΑλογα. Λόγω της ίσχής τών Επαναστατικών δυνΑμεων τών έργατών καί Αγροτών ό Κερένσκι δέ μπόρεσε νΑ χρησιμοποιήσει μέ Επιτυχία τήν Ενοπλη βία Ενάντιά τους. Ή πολιτική τοϋ Λένιν Εδειξε τό Αβάσιμο τ ιόν Ισχυρισμών Εκείνων τών Εχθρών πού ύποστήριζαν — καί υποστηρίζουν Ακόμα καί σήμερα, — δτι Από Αποψη Αρχών οί κομμουνιστές είναι όπαδοί της βίας. Οί μενσεβίκοι καί οί σοσιαλεπαναστΑτες είχαν τήν πλειοψηφία στό συνέδριο τών Σοβιέτ. Τό κομμουνιστικό κόμμα ρίχνοντας τό σύνθημα «Καμιά ύποστήριξη στήν προσωρινή κυβέρνηση», Εφάρμοζε ταυτόχρονα πολιτική είρηνικής ζύμωσης. "Οπως

1 1

«Πενήντα χρόνια ΰπαρξης τοΰ ΚΚΣΕ (1903 —1Θ53). Ε. Χ. Κάρ: «Ή μπολσεβίχικη Επανάσταση», τόμ. 1ος, σελ.

79 — 84.

326

ελεγε Λ Λένιν, τό καθήκον συνίσταται στό «νά διαφωτίσουμ ε τίς μάζες γ ι ά ' τ ά σφάλματα τής ταχτικής του^, νά τί^ διαφωτίσουμε μέ υπομονή, συστηματικά, έπίμονα, παίρνοντας υπόψη ιδιαίτερα τίς πραχτικές άνάγκες τών μαζών. "Οσο καιρό θά άποτελοϋμε μειοψηφία θά έπιτελούμε ίνα Εργο κριτικής, άνάλυσης τών λαθώνΐ διακηρύχνοντας ταυτόχρονα τήν άνάγκη νά περάσει δλη ή κρατική Εξουσία στά χέρια τών Σοβιέτ τών έργατών βουλευτών...». Μ* άλλα λόγια, ό Λένιν δέν καλούσε στήν Εξέγερση ένάντια στήν προσωρινή κυβέρνηση, πού είχε τή στιγμή έκείνη τήν Εμπιστοσύνη τών Σοβιέτ, δέ ζητοϋοε τήν άνατροπή της, άλλά ήθελε μέ τή διαφώτιση καί τή στρατολόγηση νά καταχτηθεί ή πλειοψηφία στά Σοβιέτ, •/ άλλαξε ι ή πολιτική τών Σοβιέτ καί μέσω τών Σοβιέτ ν* Αλλάξει ή σύνθεση καί ή πολιτική τής κυβέρνησης. Τ Ηταν ίνας προσανατολισμός πρός τήν ειρηνική έξέλιξη τής Επανάστασης. Χάρη σ' αύτή τήν πολιτική, τό Κομμουνιστικό κόμμα Εκανε γρήγορες προόδους στήν κατάχτηση τών μαζών στίς Επιτροπές στό στρατό, στάβ πλοία καί τίς Επιχειρήσεις καθώς καί στά συνδικάτα. Στή συνδιάσκεψη τών Επιτροπών Επιχειρήσεων τής Πετρούπολης, πού συνήλθε στίς 20 τοΰ Μάη, τά τρία τέταρτα άπό τούς άνππροσώπους ψήφισαν τούς μπολσεβίκους. Καί σ' άλλες πόλεις οί μπολσεβίκικες μειοψηφίες στά Σοβιέτ μετατράπηκαν σέ πλειοψηφίες. Ωστόσο στό πρώτο πανρωσικό συνέδριο τών Σοβιέτ, πού συνήλθε στίς 3 τοΰ Ιούνη, οί μπολσεβίκοι Αποτελούσαν άκόμα μιά σχετικά δλιγάριθμη μειοψηφία. Ή άπόφαση δμως τής κυβέρνησης ν* Αρχίσει τήν Επίθεση τοΰ "Ιούλη Απογοήτευσε βαθύτατα τΙς μάζες καί Επιτάχυνε πολύ τή μεγάλη είσροή νέων μελών στό κόμμα, Επισπεύδοντας ταυτόχρονα τό δυνάμωμα τής Επιροής του. Ή κυβέρνηση, βλέποντας δτι δέν μπορεί νά νικήσει τού; κομμουνιστές σέ Ανοιχτή πάλη, άποφάσισε νά Εξοντώσει μέ τή βία τό κόμμα καί τό μεγάλο μαζικό κίνημα πού άκολουθοϋσε. Οί διαδηλώσεις στούς δρόμους διαλύθηκαν, Εκδόθηκε Ενταλμα σύλληψης τοΰ Λένιν, φυλακίστηκαν μερικά μέλη τής Κεντρικής "Επιτροπής καί τά τυπογραφεία τοΰ κόμματος καταστράφηκαν. Τό κόμμα Αναγκάστηκε νά περάσει στήν παρανομία. Στή διάρκεια τής Επίθεσης τοΰ Ιούλη καί τής άνταρσίας τοΰ Κορνίλοφ Εγινε καί ίνα γενικό κουτσούρεμα τών πολιτικών Ελευθεριών. Ή κυβέρνηση καταργώντας τά δημοκρατικά δικαιώματα τών κομμουνιστών καί τών μαζών, διάλεξε τό δρόμο τοΰ Εμφυλίου πολέμου. Γίνονταν φανερό, δτι ό μόνος δρόμος γιά τήν έγκαθί327

δρυση τοΰ σοσιαλισμού στή Ρωσία, τό μόνο μέσο γιά νά μπορέσουν οί έργάτες καί οί Α γ ρ ό τ ε ς νά ικανοποιήσουν τίς διεκδικήσεις τους — ειρήνη,' ψωμί καί γή — ήταν ό άγώνας μέ τό δπλο στό χέρι. Τό κομμουνιστικό κόμμα κατάλαβε αύτό τό πράγμα καί άρχισε νά κάνει προετοιμασίες ένόψη τής Εξέγερσης γιά τήν άνατροπή μέ τήν ένοπλη βία τής Εξουσίας τής άστικής τάξης καί γιά τήν Εγκαθίδρυση τής σοβιετικής έξουσίας. Ή κυβέρνηση άποφάσισε έναν άγώνα ζωής καί θανάτου. Ή Ρωσία άρχισε νά προσανατολίζεται πρός τήν προλεταριακή έπανάσταση τοΰ Νοέμβρη.

Ίί συνδιάσκεψη ατή Στοκχόλμη

τών

ταιμμερβαλντινών

Ή ρωσική έπανάσταση τοΰ Μάρτη προκάλεσε στό παγκόσμιο έργατικό κίνημα τεράστια ζ ύ μ ω σ η . Ξεσήκωσε μεγάλο Ενθουσιασμό καί τόνωσε πάρα πολύ τήν δλο καί πιό Ισχυρή Επιθυμία τών έργστικών μαζών δλου τοΰ κόσμου γιά ειρήνη. Γιά νά άφυπνίσει τόν πόθο γιά είρήνη ό Φρίντριχ "Αντλερ, γιός τοΰ Φίκτωρ "Αντλερ. ήγέτης τοΰ κόμματος στήν Αύστρία, σκότωσε στά τέλη τοΰ 1916 τόν αύστριακό πρωθυπουργό κόμη Στύρκ. Στή Γερμανία έγιναν ταραχές λόγω τής πείνας, διασπάσθηκε τό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα καί σχηματίσθηκε ένα Ανεξάρτητο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα μέ κεντριστικό προσανατολισμό καί μέ Επικεφαλής τόν Ντίτμαν. "Ολη ή σοσιαλιστική παράταξη στό Ράΐχσταγ άρνήθηκε νά ψηφίσει τίς πολεμικές πιστώσεις Στή Γαλλία οί συνδικαλιστές Αντίπαλοι τοΰ πολέμου καί οί σοσιαλιστές τής Αριστεράς δργάνωσαν άπεργίες στίς πολεμικές βιομηχανίες. Καί στήν Α γ γ λ ί α έγιναν διακοπές τής Εργασίας άπό τούς Εργάτες πού δούλευαν στίς βιομηχανίες όπλισμοϋ. Στήν Ι τ α λ ί α έγιναν Ισχυρές κινητοποιήσεις τών έργατών ένάντια στόν πόλεμο. Ή δέ άμερικάνικη άστική τάξη μπόρεσε νά ρίξει τίς Ενωμένες Πολιτείες στίς 6 τοΰ Α π ρ ί λη 1917 στόν πόλεμο μονάχα Αφοϋ υπερνίκησε μιά Ισχυρή μαζική άντιπολίτευση, πού τήν καθοδηγούσε τό σοσιαλιστικό κόμμα μ£ Επικεφαλής τούς Ντέμπς, Ρούτεμπεργ*, Βάγκενκνέχτ καί άλλα άριστερά στοιχεία. Ή εύρύτητα πού είχε πάρει τό. άντιπολεμικό πνεΰμα δδήγησε στά 1917 σέ τρία μεγάλα σοσιαλιστικά κινήματα ύπέρ τής είρή1

Λιούϊς Λ. Λόργουϊν : «Εργασία καί διεθνισμός», σελ. 100.

328

ν ης. Τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο, πού είχε μεταφερθεί άπό τίς Βρυξέλλες στη Στοκχόλμη, συγκάλεσε, μέσω μιάς όλανδο-σκανδιναβικής έπιτροπής, μιά συνδιάσκεψη πού θά συνερχόταν στή Στοκχόλμη. Τό άμερικάνικο σοσιαλιστικό κόμμα πήρε ενεργό μέρος στό κίνημα αύτό. Τό Σοβιέτ τής Πετρούπολης συγκάλεσε κι αύτό μιά συνδιάσκεψη στήν ίδια πόλη καί ή διεθνής σοσιαλιστική Επιτροπή (τοΰ Τσίμμερβαλντ) άνάγγειλε έπίσης μιά συνδιάσκεψη στή Στοκχόλμη. Τελικά τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφεία τό Σοβιέτ τής Πετρούπολης καί ή όλλανδοσκ<1νδιναβική Επιτροπή συμφώνησαν νά κάνουν τή συνδιάσκεψη στίς 15 Αύγούστου 1917. Ή συνδιάσκεψη πού Επρόκειτο νά συνέλθει στή Στοκχόλμη βρήκε μεγάλη άπήχηση στά διάφορα σοσιαλιστικά κόμματα. Ανάμεσα σ' άλλα άνακοίνα>σαν, δτι θά συμμετάσχουν τά κόμματα τής Γερμανίας, τής Γαλλίας, τής Αγγλίας, τής Ιταλίας, τής Ρωσίας καί τής Αμερικής. Άλλά οί σύμμαχες κυβερνήσεις, πού οί προοπτικές τους γιά τή νίκη δυνάμωσαν, θεώρησαν τή συνδιάσκεψη σάν Ελιγμό ειρήνης, όργανωμένο άπό τή Γερμανία, πού βρισκόταν σέ δύσκολη κατάσταση καί τάχθηκαν ένάντιά της. Γιά τούς ίδιους λόγους οί λακέδες τους σοσιαλδημοκράτες τής δεξιάς καταδίκασαν κι αύτοί τή συνδιάσκεψη. Στίς Ενωμένες Πολιτείες Εκείνος πού καταπολέμησε πιό βίαια τή συνδιάσκεψη ήταν ό Κόμπερς, ό δέ Χάβελοκ Ούΐλσον, πρόεδρος τοΰ συνδικάτου τών άγγλων ναυτεργατών, δήλωσε δτι τά μέλη τού συνδικάτου του θά άρνηθοΰν νά μεταφέρουν τούς Αντιπροσώπους στή Στοκχόλμη. Είναι χαρακτηριστικό δτι ή κυβέρνηση τών Ενωμένων Πολιτειών, πού μπήκε στόν πόλεμο μέ τό υποκριτικό πρόσχημα, δτι άγωνίζεται γιά τήν «Εξασφάλιση τής δημοκρατίας στόν κόσμο», κατάφερε τό πρώτο πλήγμα στή συνδιάσκεψη τής Στοκχόλμης, άρνούμενη νά χορηγήσει διαβατήρια στούς Αμερικάνους σοσιαλιστές Αντιπροσώπους Χίλκουϊτ, Λή καί Μπέργκερ. 01 κυβερνήσεις τής Αγγλίας, τής Γαλλίας καί τής Ιταλίας Ακολούθησαν Αμέσως τό παρΑδειγμά της καί τό άποτέλεαμα ήταν δτι ή πολυδιαφημισμένη συνδιάσκεψη "δέ μπόρεσε νά συνέλθει. Στό μεταξύ οί τσιμμερβαλντινοί τής διεθνοΰς σοσιαλιστικής έπιτροπής βαθύτατα διαιρεμένοι στό ζήτημα τής συμμετοχής στή σχεδιαζόμενη γενική Συνδιάσκεψη — ό Λένιν είχε τή γνώμη δτι αύτή Επρεπε νά μποϋκοταριστεί — Εκαναν στή Στοκχόλμη τή δικιά τους συνδιάσκεψη άπό τίς 5 ώς τίς 12 τοΰ Σεπτέμβρη. Ό Λένιν δέν παραβρέθηκε. Λόγω τής σύγχυσης, πού Επικρατούσε στό ζήτημα τής σχεδιαζόμενης γενικής συνδιάσκεψης, ή συμμετοχή στή συνδιάσκεψη τών τσιμμερβαλντινών ήταν Αρκετά περιορισμένη. Ή 329

δράση της περιορίσθηκε μονάχα σέ μιά έπαναδιακήρυξη τών θέσεων, πού είχαν έγκριθεϊ προηγούμενα στό Τσίμμερβαλντ καί στό Κίνταλ. Ή διακήρυξη πού Εγκρίθηκε Επιδοκίμαζε τή ρωσική έπανάσταση καί καλούσε σέ γενική μαζική άπεργία καί στήν πάλη γιά μιά σοσιαλιστική ειρήνη, δηλώνοντας ταυτόχρονα, δτι «ή μαζική πάλη τοϋ διεθνούς προλεταριάτου ύπέρ τής είρήνης σημαίνει ταυτόχρονα τή σωτηρία της ρωσικής Επανάστασης» Τήν Εποχή έκείνη, τά τσιμμερβαλντινά στοιχεία τής άριστεράς βρίσκονταν σέ όξεία Αντίθεση μέ τά στοιχεία *ής δεξιάς — τούς κεντριστές καί καουτσκιστές — πού ήταν Επικεφαλής τοϋ κινήματος. Τά στοιχεία αύτά προκάλεσαν τήν Απομάκρυνση τοΰ κεντριστή ΟΓΪΓΠΓΠ άπό τή θέση τοΰ προέδρου καί τήν καθοδήγηση τοΰ κινήματος άνέλαβε ή Αγγελική Μπαλαμπάνοφ, πού Ανηκε τότε στήν ΑριστερΑ πτέρυγα. Ή Αριστερά καταδίκασε τήν άρνηση, τών κεντριστών καί δεξιών ήγετών νά υποστηρίξουν μιά Επαναστατική πολιτική πού νά βάλει τέρμα στόν πόλεμο, τή συγκατάθεσή τους νά συμμετάσχουν στή δεξιά συνδιάσκεψη τής Σκοκχόλμης, τήν Αρνητική τους στάση άπέναντι στή διακοπή τών σχέσεων με τή 2η Διεθνή καί Απέναντι στή δημιουργία μιάς νέας έπαναστατικής Διεθνοΰς, της 3ης Διεθνοΰς, καθώς καί τή σύγχυση καί τό συντηρητισμό τους σέ μιΑ σειρά άλλα πολιτικά προβλήματα. Ό ' Λένιν κατέληξε στό συμπέρασμα δτι ή νέα Διεθνής θά χρειαστεί νά δημιουργηθεί Ενάντια στήν Αντίσταση αύτών τών στοιχείων.

1 Ο. Χ. Γκάνκιν καί Χ. Χ. Φίσερ: «01 μπολσεβίκοι καί δ παγκόσμιος πόλεμος», σελ. 681 — 682.

Κ Β ΦΑ Λ Λ 1 Ο

II ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

2»

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗ (ΝΟΕΜΒΡΗΣ

1917)

I ] κρίσιμη περίοδο; άπό τόν Ιούλη ώ ; τό Νοέμβρη 1917 ήταν στή Ρωσία μιά περίοδο; γρήγορη; άνάπτυξης τοΰ κόμματο; καί Επαναστατική; προετοιμασίας. Ή προσωρινή κυβέρνηση (δπου ό σοσιαλεπαναστάτης Αλέξανδρος Κερένσκι είχε γίνει πρωθυπουργός στίς 20 τοΰ Ιούλη) δυσφημίσθηκε πέρα γιά πέρα μέ τή συνέχιση τοΰ πολέμου, μέ τή φανερή πρόθεσή της νά μή δόσει τή γή στούς άγρότες, μέ τήν κολόβωση τών δημοκρατικών έλευθεριών καί τήν Εγκληματική Ενθάρρυνση τής άνταρσίας Κορνίλοφ. Κάθε μέρα πού περνούσε, ή άνικανότητά της νά κυβερνήσει γινόταν δλο καί πιό φανερή. Σ* αύτή τήν περίοδο οί μαζικές λαϊκές όργανώσεις κάθε τύπου πήραν μεγάλη άνάπτυξη καί περνούσαν δλο καί περισσότερο κάτω άπό τή μπολσεβίκικη καθοδήγηση, Ιδιαίτερα ΰστερα άπό τήν άνταρσία τοΰ Κορνίλοφ. Στίς 31 τοΰ Αυγούστου, τή δεύτερη μέρα ΰστερα άπό τή νίκη Ενάντια στόν Κορνίλοφ, τό Σοβιέτ τής Πετρούπολης τάχθηκε ΰπέρ τής μπολσεβίκικης πολιτικής καί πέντε μέρες άργότερα τό παράδειγμά του τό άκολσύθησε καί τό Σοβιέτ τής Μόσχας. Στό στρατό ή Επιροή τών μπολσεβίκων γίνονταν καθημερινά πιό Ισχυρή καί στά διάφορα μέρη τής χώρας οί άγράτες άρχιζαν νά καταλαμβάνουν τά χωράφια. Ή Επαναστατική κρίση πλησίαζε σέ μιά γρήγορη λύση. Τό κόμμα όργάνωσε τό 6ο συνέδριό του, παράνομα στήν Πετρούπολη άπό τίς 26 τοΰ Ιούλη ώς τίς 3 τοΰ Αύγουστου. Τήν Εποχή Εκείνη τό κόμμα είχε 240 000 μέλη άντί 45 000 πού είχε κατά τήν Εκρηξη τής Επανάστασης τοΰ Μάρτη. Μέ Εντολή τοΰ κόμματος ό Λένιν βρισκόταν κρυμμένος στή Φιλλανδία καί ό Στάλιν Εκανε τήν κύρια είσήγηση. Ό Στάλιν δήλακτε: « Ή είρηνιχή περίοδος τής Επανάστασης τέλειωσε. "Αρχισε ή περίοδος τών 331

μαχών καί τών Εκρήξεων». Τό κόμμα προετοιμαζόταν γιά τί; προσεχείς Επαναστατικές του Εξετάσεις. Σ' αΰτό τό συνέδριο έγινε .δεχτή στό κόμμα ή μικρή όμάδα τοΰ Τρότσκι, πού δήλωσε δτι συμφωνεί πέρα γιά πέρα μέ τή μπολ· σεβίκικη πολιτική. Ό Λέων Τρότσκι (1879 —1940) γεννήθηκε στή Ρωσία άπό οικογένεια μικρεμπόρων καί μπήκε στό έπαναστατικό κίνημα στά 1896. Πάνω άπό δέκα χρόνια έκανε άνταρτοπόλεμο Ενάντια στούς μπολσεβίκους καί παρ' δλο πού ϋστερα άπό τήν είσοδο του στό κόμμα τοΰ δόθηκε μιά πολύ υπεύθυνη δουλιά. τό μέλλον θά έδειχνε, δτι ήταν Ινα στοιχείο ξένο καί μή άφομοιώσιμο. Ή κυβέρνηση Κερένσκι σέ μιά Απεγνωσμένη προσπάθεια νά διοχετεύσει άλλοΰ καί νά συντρίψει τό έπαναστατικό πνεΰμα τοΰ λαοΰ, πού δλο καί δυνάμωνε, όργανώνει στίς άρχές τοΰ 'Οχτώβρη τό λεγόμενο Προκοινοβούλιο, προορισμένο νά άποτελέσει προσωρινό δργανο ώς τήν κατοπινή σύγκληση τής Συνταχτικής Συνέλευσης. Οί μπολσεβίκοι δμως μποϋκοτάρισαν αύτό τόν άντεπαναστατικό θεσμό, πού τελικά σαρώθηκε άπό τή μεγάλη θύελλα πού ξέσπασε σέ λίγο. 01 μάζες δέν μπορούσαν νά πεισθούν μέ λόγισ νά παραιτηθοΰν άπό τήν είρήνη, τό ψωμί, τή γή καί τό σοσιαλισμό, πού γι' αύτά πάλαιβαν. Ό Λένιν στή διάρκεια τής άναγκαστικής του παραμονής στή Φιλλανδία έγραψε Ινα άλλο .βασικό μαρξιστικό έργο: τό «Κράτος καί Επανάσταση». Αύτό τό κεφαλαιώδες έργο Επιβεβαίωσε ξανά τόν ταξικό χαρακτήρα τοΰ κράτους, Αναπτύσσοντας τή θέση τοΰ Μάρξ, πού τήν είχαν Εγκαταλείψει Αργότερα οί δεξιοί όπορτουνιστές τής 2ης Διεθνοΰς. Ό Λένιν σύντριψε τίς Αναθεωρητικές θεωρίες πού παρουσίαζαν τό σύγχρονο καπιταλιστικό κράτος σάν λαϊκό κράτος. Απέδειξε δτι, άντίθετα, τό ιμπεριαλιστικό κράτος, πού έγινε πολύ πιό Ισχυρό, χρησιμοποιείται σάν δπλο Ενάντια στήν δλο καί πιό Επαναστατική Εργατική τάξη. Τόνισε δτι αύτό τό αυταρχικό κράτος δέ μπορούσαν νά τό παραλάβουν οί Εργάτες γιά νά υπηρετήσει στούς δικούς τους σκοπούς, άλλά πρέπει νά καταστραφεί καί νά άντικατασταθεϊ μέ τή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου. Ό Λένιν είπε: «μαρξιστής είναι μόνο Εκείνος, πού Ε π ε κ τ ε ί ν ε ι τήν άναγνώριση τής πάλης τών τάξεων ώς τήν άναγνώριση της διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου» '.

1

Β . I. Λένιν, "Απαντα, τόμ. 21, σελ.1—2 .

332

Αναπτύσσοντας τή διδασκαλία τοΰ Μάρξ γιά τό κράτος, ό Λένιν Ικανέ μιά λεπτομερειακή άνάλυση τής μελλοντικής διάρθρωσης τής διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου. Τό βιβλίο του παρουσίαζε, πραγματικά, μιά καθαρή εικόνα τοΰ σοσιαλιστικού συστήματος, πού ή έργατική τάξη έτοιμαζόταν, μέ τήν καθοδήγησή του, νά οικοδομήσει. Ή επαναστατική κρίση διέκοψε τή συγγραφή τοϋ βιβλίου, έτσι πού ό Λένιν, δέ μπόρεσε νά τό τελειώσει ποτέ. Ό Λένιν τό έξήγησε αύτό ώς έξής : «..Μ* εμπόδισε" ή πολιτική κρίση, οί παραμονές τής έπανάστασης τοΰ Όχτώβρη 1917 . . . Είναι πιό ευχάριστο καί πιό χρήσιμο νά έφαρμόζεις τήν >·πείρα της έπανάστασης" παρά νά γράφεις γι° αύτήν».

' II κατάχτηση τής Ιξονσίας Ό Λένιν έπιστρέφοντας άπό τή Φιλλανδία, στίς 7 τοΰ 'Οχτώβρη, έπέστησε δυό φορές τήν προσοχή τής Κεντρικής Επιτροπής σέ κείνα πού τής εΓχε γράψει άπό τήν έξορία δτι δηλ, ό λαός ήταν Ιτοιμος γιά έπανάσταση. Ό Λένιν είπε, δ η «ή πλειοψηφία τοΰ λαού είναι μέ τό μέρος μ α ς . . .». «Τώρα Ιχουμε . . . τήν πλειοψηφία καί στά δυό Σοβιέτ» (τής Πετρούπολης καί τής Μόσχας). Ό Λένιν τόνισε, δτι τρεις δροι είναι άναγκαίοι γιά νά ώριμάσει μιά Επαναστατική κατάσταση, δηλ. : ή έξέγερση νά στηρίζεται στήν πρωτοποριακή τάξη, νά στηρίζεται στήν έπαναστατική όρμή τοϋ λαοϋ καί οί κυβερνώσες τάξεις νά ταλαντεύονται καί νά έχουν περιέλθει σέ σύγχυση. "Ολοι αύτοί οί δροι είχαν έκπληρωθεϊ τότε. Ό Λένιν χάραζε ύστερα λεπτομερειακά τά στρατιωτικά μέτρα, πού Επρεπε νά παρθούν, γιά νά έξασφαλισθεϊ ή Επιτυχία τής μελλοντικής Εξέγερσης. Ό Λένιν δμως είχε νά άντιμετωπίσει μιά ισχυρή άντιπολίτευση μέσα στήν Κεντρική Επιτροπή τοΰ κόμματος. Ή όμάδα Κάμενεφ-Ζηνόβιεφ ήταν γενικά ένάντια στήν έξέγερση καί ό Τρότσκι ζητούσε μιά άναβολή πού θά τήν καταδίκαζε σέ Αποτυχία. Τελικά ό Λένιν κατόρθωσε νά Επιβάλει τήν άποψή του καί στίς 10 τοΰ 'Οχτώβρη ή Κεντρική "Επιτροπή άποφάσισε νά προσανατολισθεί πρός τήν Ενοπλη Εξέγερση. Ή ιστορική άπόφασή της, άφοΰ άνασκοποΰσε τήν εύνοϊκή κατάσταση, Ελεγε : « . . . "Ολα αύτά βάνουν στήν ήμερησία διάταξη τήν Ενοπλη Εξέγερση. Ή ΚΕ διαπιστώνοντας Ιτσι δτι ή Ενοπλη Εξέγερση είναι άναπόφευ333

Κίη καί ώρίμασε πέρα γιά πέρα, ζητά άπ' δλες τίς κομματικές όργανώσεις νά καθοδηγούνται άπ' αύτό τό γ ε γ ο ν ό ς . . . » 1 . Μέ Εντολή της Κεντρικής Επιτροπής δημιουργείται" στήν Πετρούπολη μιά στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή, πού Εγι^ε τό γενικό Επιτελείο τής Επανάστασης. Στά πλαίσια τής στρατιωτικής Επιτροπής δημιουργείται καί Ινα κομματικό κέντρο 2 . Ό Ζηνόβιεφ καί ό Κάμενεφ, πού άντιτάσσονταν σ* δλα αύτά τά μέτρα, τάχθηκαν στό μενσεβίκικο τύπο ένάντια στήν Εξέγερση. Γιά τήν πράξη τους αύτή ό Λένιν τούς χαρακτήρισε άπεργοσπάστες καί ζήτησε, χιορίς νά τό πετύχει, τή διαγραφή τους άπό τό κόμμα. Στίς 6 τοΰ Νοέμβρη ό Λένιν Εφθασε στό Ινστιτούτο Σμόλνυ καί άνέλαβε τήν άμεση καθοδήγηση τής Εξέγερσης πού στρεφόταν Ενάντια στήν Ενοπλη έπίθεση πού Ετοίμαζαν οί δυνάμεις τοΰ Κερένσκι. £τίς 7 τοΰ Νοέμβρη οί κόκκινες φρουρές καί τά Επαναστατικά στρατεύματα κατέλαβαν τούς σιδηροδρομικούς σταθμούς, τό ταχυδρομείο, τό τηλεγραφεϊο, τά ύπουργεΐα καί τήν Κρατική Τράπεζα. Τό προκοινοβούλιο διαλύθηκε. Τήν ίδια νύχτα πιάστηκαν τά μέλη τής προσωρινής κι^έρνησης στά χειμερινά άνάκτορα. Ή Επανάσταση ήταν τετελεσμένο γεγονός. "Υστερα άπό τετραήμερο άγώνα στή Μόσχα καί μερικές συγκρούσεις σ' άλλα μέρη, οί άλλες πόλεις Ακολούθησαν τό Επαναστατικό παράδειγμα τή; Πετρούπολης 3 . Τό 2ο Πανρωσικό Συνέδριο τών Σοβιέτ άρχισε τίς Εργασίες του στίς 7 τοΰ Νοέμβρη, άργά τή νύχτα, δταν ή· Επαναστατική έξέγερση είχε τερματισθεί μέ Επιτυχία. Οί μπολσεβίκοι είχαν τή συντριφτική πλειοψηφία καί οί μενσεβίκοι, οί όπαδοί τοϋ Μπούντ καί οί δεξιοί σοσιαλεπαναστάτες Εγκατέλειψαν τό συνέδριο, πού στιγμάτισε τήν άποχώρησή τους καί διακήρυξε Επίσημα, δτι δλη ή Εξουσία είχε περάσει στά χέρια τών Σοβιέτ. Τό συνέδριο σχημάτισε καί σοβιετική κυβέρνηση, τό Συμβούλιο τών Επιτρόπων 1 Β. I. Λένιν, στό Ιδιο Εργο. ' Στίς 16 (29) τοΰ 'Οχτώβρη, στήν πλατειά συνεδρίαση τής ΚΕ τοϋ Κόμματος δημιουργήθηκε ·τό στρατιωτικο-ίπαναστατικό κομματικό κέντρο πού Αποτελέστηκε άπό τούς I. Μ. Σβερντλόφ, I. Β. Στάλιν, Φ. Ε. ΤζερτζΙνσκι, Α. Σ . . Μπούμπνοφ, Μ. Σ. Ούρίτσκι. Τή δράση αύτοϋ τοϋ κέντρου τήν κατεύθυνε καθημερινά ό Λένιν. Τό κομματικό κέντρο ήταν ό καθοδηγητικός πυρήνας τής στρατιωτικής Επαναστατικής Έπιτροπής τοΰ Σοβιέτ τής Πετρούπολης. (Σημ. Μετ.).

1 Τζών Ρήντ : «Δέκα μέρες πού συγκλόνισαν τόν κόσμο».

334

τοΰ Λαοί, μέ Επικεφαλής τόν Λένιν. Τό Συμβούλιο τών Επιτρόπων τοΰ Λαοΰ εγινε τό κυβερνητικό όργανο τών 160 000 000 πληθυσμού της Ρα>σίας. Τήν έποχή Εκείνη τό Κόμμα είχε κάπου 300 000 μέλη καί μέσω τών Σοβιέτ καί τών συνδικάτων στηριζόταν σέ έκατομμύρια συμπαθούντες καί Αφοσιωμένους όπαδούς. Οί έργάτες καί οί άγρότες, σύμμαχοι στόν άγώνα, κάτω άπό τήν καθοδήγηση τοΰ κομμουνιστικού κόμματος σύντριψαν τό ματωβαμένο τσαρισμό καί τό καπιταλιστικό σύστημα. "Ετσι Εσπασαν τήν αλυσίδα τοΰ παγκόσμιου Ιμπεριαλισμού στόν πιό άδύνατο κρίκο της καί κατάφεραν στό καπιταλιστικό σύστημα Ενα χτύπημα, άπό τό όποιο δέ συνήλθε ποτέ πιά. « Ή νίκη τής Μεγάλης Σοσιαλιστικής Επανάστασης τοΰ Όχτώβρη άποτέλεσε θρίαμβο τής λενινιστικής θεωρίας της προλεταριακής Επανάστασης. Τό κόμμα άνατρέποντας τήν έξουσία τών καπιταλιστών καί τών τσιφλικάδων, άνατρέποντας τήν έξουσία τών Ιμπεριαλιστών στή Ρωσία καί εγκαθιδρύοντας τή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου πραγματοποίησε τό πρόγραμμα τοΰ 2ου Συνεδρίου τοΰ Ρωσικοΰ έργατικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος» Πολλά στοιχεία τής λενινιστικής πολιτικής συνέβαλαν στή μεγάλη νίκη, άλλά Αποφασιστική ήταν ή πραγματοποίηση, μέ τήν καθοδήγηση τοΰ Λένιν, τής Επαναστατικής Ενότητας τοΰ προλεταριάτου καί τής άγροτιάς. Ή συντριφτική πλειοψηφία δλων τών στρωμάτο>ν τής άγροτιάς, άντίθετα άπό τή δογματική άποψη τών μενσεβίκων καί τών άλλων άναθεωρητών καί σέ πλέρια συμφωνία μέ τή διδασκαλία τοΰ Λένιν, ένώθηκε μέ τούς Εργάτες γιά νά άνατρέψει τόν τσαρισμό στήν έπανάσταση τοΰ Μάρτη. Ό Λένιν καί τό μεγάλο κομμουνιστικό κόμμα, άκολουθώντας τό δρόμο τής μαρξιστικής θεωρίας καί στρατηγικής κατόρθωσαν καί στήν έπανάστασή τοΰ Νοέμβρη νά τραβήξουν τίς τεράστιες μάζες τής φτωχής καί μεσαίας άγ&οτιάς δίπλα στους Εργάτες γιά τήν άνατροπή της καπιταλιστικής κυβέρνησης τοΰ Κερένσκι. Ό Λένιν καί τό Κόμμα είχαν νά πραγματοποιήσουν Ινα άκόμα μεγαλύτερο «θαύμα». "Επρεπε νά καθοδηγήσουν αύτές τίς τεράστιες μάζες τών μικροϊδιοχτητών, πού ύποτίθονταν δτι είχαν Ανοσία άπέναντι στό σοσιαλισμό, στό μεγάλο δρόμο τής σοσιαλιστικής οίκοδόμησης μέ τή γενική καθοδήγηση τής Εργατικής τάξης.

1

«Πενήντα χρόνια δπαρξης τοδ Κομμουνιστικού κόμματος τής ΣΕ (1903-1883).

335

Ίΐ σοβιετική κυβέρνηση σέ όράσή Οί κομμουνιστές μόλις άνέλαβαν τή διακυβέρνηση τοΰ ρωσικοΰ κράτους άρχισαν μέ τήν άποφασιστικότητα, μέ τήν ταχύτητα καί τήν έπιμονή πού τούς χαρακτηρίζει νά εφαρμόζουν αμέσως τό πρόγραμμα τους προοπτικής. Οί μπολσεβίκοι, πού όλόκληρα χρόνια τούς κατηγορούσαν οί δεξιοί ήγέτες τής 2ης Διεθνούς σάν σεχταριστές καί ουτοπιστές όραματιστές, άποδείχθηκαν Εξαιρετικά ένεργητικοί άνθρωποι τής δράσης. Μέ Αλλεπάλληλα χτυπήματα σύντριψαν τόν παλιό κρατικό μηχανισμό καί έβαλαν σέ λειτουργία τό νέο καθεστώς. Στις 8 τοΰ Νοέμβρη, είκοσιτέσσερες ώρες ύστερα άπό τήν κατάχτηση τής έξουσίας, τό Συνέδριο τών Σοβιέτ ψήφισε τό «Διάταγμα γιά τήν ειρήνη», πού καλούσε τίς Εμπόλεμες δυνάμεις νά συνάψουν άμέσως άνακωχή. Τήν Ιδια νύχτα τό Συνέδριο ψήφισε καί τό «Διάταγμα γιά τή γη», σύμφωνα μέ τό όποιο «ή ίδιοχτησία τών τσιφλικάδων πάνω στή γή καταργείται άμέσως χωρίς καμιά άποζημίαχτη». Τά χτήματα τών τσιφλικάδων, τής αύτοκρατορικής οικογένειας, καί τών μοναστηριών, κάπου 150 000 000 ντεσιατίνες, περνούσαν στήν κατοχή τών άγροτών. Στό μεταξύ, οί έργάτες μέ τίς Επιτροπές τους Επιχείρησης, παραλάβαιναν τίς βιομηχανικές Επιχειρήσεις. Τό Γενάρη τοϋ 1918 τό 3ο Πανρωσικό Συνέδριο τών Σοβιέτ εθνικοποίησε δλες τις φάμπρικες, τά μεταλλεία, τά μεταφορικά μέσα κτλ. Τέσσερες μέρες υστέρα άπό τήν άνάληψη τής Εξουσίας είχε εισαχθεί παντοΰ τό όχτάωρο καί δημιουργήθηκε ένα σύστημα κοινωνικών άσφαλίσεων. Ή Αγγλία, ή Γαλλία καί οί Ενωμένες Πολιτείες άρνήθηκαν νά συγκατατεθούν στήν άνακωχή πού πρότεινε ή σοβιετική κυβέρνηση, καί έτσι ή σοβιετική κυβέρνηση άρχισε χωριστές διαπραγματεύσεις ειρήνης μέ τή Γερμανία. Οί διαπραγματεύσεις άρχισαν στίς 3 τοϋ Δεκέμβρη 1917 στό Μπρέστ-Λιτόφσκ. Οί γερμανοί έβαζαν βαρείς δρους. Ό Τρότσκι πού ήταν έπικεφαλής τής άντιπροσωπείας, διέκοψε τίς διαπραγματεύσεις, υποστηριζόμενος άπό τό Ζηνόβιεφ, τό Ράντεκ καί άλλους. Σά συνέπεια οί γερμανοί ξανάρχισαν τήν προέλασή "τους στή Ρωσία καταλαμβάνοντας πολύ Εκτεταμένες περιοχΕς. Τά ρωσικά στρατεύματα, Εξαρθρωμένα άπό τόν πόλεμο, δέν ή τ α ν ®έ θέση νά προβάλουν άποτελεσματική άντίσταση. Ό Λένιν Επέμενε νά γίνουν δεχτοί οί βαριοί δροι είρήνης πού έβαζαν οί γερμανοί. Αύτό κι έγινε. Ή έπανάσταση έπρεπε νά Εχει μιά άνάπαυλα, αλλιώς θά χαθεί, Ελεγε ό Λένιν.

336

Ό Λένιν ΰστερα άπό πεισμονή πάλη ένάντια στόν Τρότσκι καί τούς άλλους «άριστερούς» τοΰ κόμματος, μπόρεσε νά επιβάλει τήν άποψή του. Ό έλιγμός του γιά τήν ειρήνη έδειξε τή λαμπρή στρατηγική μεγαλοφυία του καί είναι πολύ πιθανόν δτι έσωσε τήν Επανάσταση. Σ ' δλο τόν κόσμο ή ιμπεριαλιστική άστική τάξη καί οί σοσιαλδημοκράτες ύπηρέτες τους ούρλιαζαν άπό μανία ένάντια στούς μπολσεβίκους πού «πρόδοσαν» τήν ιερή ύπύθεση τοΰ ιμπεριαλιστικού πολέμου. Τό σοβιετικό διάταγμα πού έδινε τή γη στούς άγρότες ήταν κι αύτό ενα άριστοτεχνικό χτύπημα. Κέρδισε μέ τό μέρος τής έπανάστασης τή μεγάλη μάζα τών άγροτών, πού χωρίς τήν ύποστήριςή τους τό σοβιετικό καθεστώς δέ θά μπορούσε νά Επιζήσει στά Ερχόμενα τρομερά δύσκολα χρόνια. Οί «άριστεροί», τού κόμματος, κρατώντας τόν ίσο τών δεξιών ήγετών τής 2η; Διεθνοΰ;, δήλωναν, δτι οί μπολσεβίκοι Ενισχύοντα; τήν έγγεια ϊδιοχτησία τή; άνροτιά;, υψώνουν άξεπέραστο φραγμό στό δρόμο πρός τό σοσιαλισμό. Άλλά ό Λένιν ήταν πεπεισμένος δτι τελικά ή μεγάλη μάζα τών φτωχών άγροτών θά κερδηθεϊ ύπέρ τ ή ; ύπύθεση; τοΰ σοσιαλισμού, πράγμα πού έγινε άληθινά. Ό Λένιν διακήρυξε, δτι στήν περίοδο οικοδόμησης τού σοσιαλισμού πρέπει νά παλαίβουμε ενάντια στοό; κουλάκου; καί νά ουδετεροποιούμε τή μεσαία άγροτιά, τίς δέ πλατιές μάζες τής φτωχής άγροτιά; πρέπει νά τίς τραβήξουμε σά συμμάχους, πράγμα πού άπστελούσε ένα νέο μαρξιστικό έπαναστατικό προσανατολισμό στήν πολιτική άπέναντι στήν άγροτιά, προσανατολισμό πού άπ' αύτόν έξαρτιόταν ή επιτυχία τής Επανάστασης. Μιά άλλη πραγματοποίηση άποφασιστικής σημασίας ήταν ή καθιέρωση, άπό τήν άρχή κιόλας, τής πολιτικής ισότητας καί τού δικαιώματος αύτοδιάθεση; γιά δλου; τού; λαούς τής Ρωσίας, πράγμα πού έδοσε στή νέα κυβέρνηση μιά πιό σταθερή βάση, Εξασφαλίζοντάς της τήν υποστήριξη τών μικρότερων Εθνών, πού καταπιέζονταν σκληρά στό παρελθόν. Ή τύχη τής Συνταχτικής Συνέλευσης, πού ή έναρξη τη; είχε όρισθεΐ γιά τίς 18 τού Γενάρη 1918 άποτελούσε Επίσης σοβαρό πρόβλημα, ιδιαίτερα επειδή ή πλειοψηφία τών βουλευτών άποτελοΰνταν άπό σοσιαλεπαναστάτες καί μενσεβίκους. Ό Λένιν •δπως συνήθως, μπήκε κατ' εύθείαν στήν ούσία τοΰ προβλήματος καί βρήκε τή ριζική λύση. Τόνισε, δτι τά Σοβιέτ καί δχι ή Συνταχτική Συνέλευση, ήταν τό καθοδηγητικό δργανο πού βγήκε άπό τίς έκλογές. Ό Λένιν έλεγε, δτι ό άνταγωνισμός άνάμεσα στή Συντακτική Συνέλευση καί τά Σοβιέτ καθρεφτίζει τήν Ιστορική 22—880

337

σύγκρουση Ανάμεσα στίς δυό Επαναστάσεις, την άστική Επανάσταση καί τή σοσιαλιστική Επανάσταση. «01 Εκλογές γιά τή Συνταχτική Συνέλευση (πού σηρίζονταν σέ έκλογικούς καταλόγους καταρτισμένους πρίν άπό τήν Επανάσταση τού Όχτώβρη) άποτελούν μιά Απήχηση τής πρώτης άστικής Επανάστασης τοΰ Φλεβάρη (Μάρνη) καί δχι, βέβαια, ήχώ τής προλεταριακής Επανάστασης, τής σοσιαλιστικής Επανάστασης». Ό Ρόζενμπεργκ συμφωνεί μέ τά γενικά συμπεράσματα τού Λένιν βεβαιώνοντας, δτι «άν ό Λένιν διέταζε τή διεξαγωγή νέων Εκλογών, δέν μπορεί νά ύπάρξει καμιά άμφιβολία, δτι ή σοβιετική κυβέρνηση θά πετύχαινε συντριφτική πλειοψηφία» '. Κατά συνέπεια, δταν ή Συνταχτική Συνέλευση άπόριψε μιά άπόφαση, πού ζητούσε τήν άναγνώριση τής σοβιετικής κυβέρνησης σάν κρατικής Εξουσίας, διαλύθηκε Επίσημα στίς 26 τού Γενάρη 1918. Ή γρήγορη έξέλιξη τής Επαναστατικής πολιτικής, πού άκολούθησαν τό Κομμουνιστικό Κόμμα καί ή Σοβιετική κυβέρνηση δέν πραγματοποιήθηκε χωρίς σοβαρή έσωκομματική πάλη Ενάντια στόν Τρότσκι, τό Ζηνόβιεφ, τόν Ράντεκ, τό Μπουχάριν, τόν Κάμενεφ, τόν Πιατακόφ καί πολλούς άλλους. Ό Λένιν χρειάστηκε νά παλαίβει δλον τόν καιρό γιά τήν πολιτική του κι Ενας άπό τούς πιό σίγουρους ύποστηριχτές του ήταν ό Στάλιν. Συχνά ή Επαναστατική λενινιστική πολιτική φαινόταν καί στούς Εργαζόμενους πέρα άπό τά σύνορα τής Ρωσίας σάν νέα καί παράξενη. Τά άριστερά στοιχεία πού ζούσαν στήν άστική κοινωνία δέν μπορούσαν νά καταλάβουν πολλά πράγματα. Άκόμα κι Ενας άριστερός ήγέτης μέ τόσο προχωρημένες άπόψεις, δπως ή Ρόζα·*Λούξεμπουργκ Εγραψε μιά μπροσούρα, δπου Επέκρινε δριμύτατα τό νέο καθεστώς γιά τά λάθη του, άνάμεσα στά όποια : τό πέρασμα τής γής στά χέρια τών άγροτών, ή παραχώρηση τού δικαιώματος έθνικής αυτοδιάθεσης, ή διάλυση τής Συνταχτικής Εθνοσυνέλευσης, ό περιορισμός τών πολιτικών δικαιωμάτων γιά τά άντεπαναστατικά κόμματα κλπ. 2 .

ΊΙ υπεράαπιοη τής Ιπανάατααης "Οπως καί ή Εσωτερική Αντίδραση στή Ρωσία, Ετσι καί ό παγκόσμιος καπιταλισμός Εβλεπε στή ρωσική σοσιαλιστική Επανά1

Α. Ρόζενμπεργκ: «Ιστορία τοΰ μπολσεβικισαοΰ», Λονδίνο 1934, σελ. 110. ' Α. Μαρτίνοφ στήν «Κομμουνιστική Διεθνή» τής 1 τοΰ Φλεβάρη 1932.

338

άταση Ινα θανάσιμο Εχθρό. Γι' αύτό άπό τό τέλος τοΰ 1917 ώς τί? άρχές τοΰ 1921 ή σοβιετική κυβέρνηση χρειάστηκε νά παλαίψει γιά τήν υπαρξή της σ' Ενα σκληρό Εμφύλιο πόλεμο ένάντια στήν άντεπανάσταση τής Ρωσίας καθώς καί ένάντια στήν ένοπλη επέμβαση τών ιμπεριαλιστών. Ό λαός κουρασμένος άπό τόν πόλεμο, πεινασμένος, μέ παραλυμένη βιομηχανία καί μέ ένοπλες δυνά μει; αν μεγάλο βαθμό καταστραμμένες άπό τόν πόλεμο, όρθώθηκε σέ μιά υπέρτατη ήρωική προσπάθεια καί, μέ τήν καθοδήγηση τοΰ κομμουνιστικού κόμματος νίκησε τους ισχυρούς άντεπαναστατικού; στρατούς. Σύντριψε τί; δυνάμεις τών στρατηγών Γιουντένιτς, Κορνίλοφ, Ντενίκιν, Κρασνόφ, Σεμένοφ, Κολτσάκ, Βράνγκελ καί πολ λών άλλων 'λευκοφρονρών» καί απόκρουσε έπίση; τί; στρατιέ; τή; Αγγλία;, τή; Ιαπωνίας, τή; Γαλλία;, τών Ενωμένων Πολιτειών, τή; Πολωνία;, τή; Ρουμανία; καί τό Εθελοντικό σώμα τών τσέχων. Σέ μιά ορισμένη στιγμή τό μεγαλύτερο μέρο; τοΰ Εδάφου; τής χώρας βρισκόταν στά χέρια τού έχθροΰ, ή κυβέρνηση ήταν άποκομμένη άπό τίς κύριες πηγές γεωργικών προϊόντων, καύσιμων καί πρώτων ύλών καί στή Μόσχα καί τήν Πετρούπολη οί έργάτες έπαιρναν μιά μερίδα άπό '50 γραμμάρια ψωμί κάθε δυό μέρες. Παρ' δλα αύτά ό λαός μ* ένα θάρρος χωρίς προηγούμενο δημιούργησε τόν Κόκκινο Στρατό του -καί ώς τό τέλος τοΰ 1920 έδιωξε τίς κύριες δυνάμεις τών έχθρών άπό τό σοβιετικό έδαφος. Ή λυσσασμένη έπίθεση τών όργανωμένων δυνάμεων τής άντί· δράσης έκανε όλοφάνερα άναγκαΐο ή ύπεράσπιση τοΰ σοβιετικού καθεστώτος νά γίνει τό πιό σημαντικό ζήτημα γιά τό παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Ή διεθνής σοσιαλιστική Επιτροπή (πού είχε ιδρυθεί στό Τσίμμερβαλντ) δημοσίευσε σειρά διακηρύξεις καλώντας τούς έργάτες νά ύποστηρίξουν τή Σοβιετική "Ενωση, πού πάλαιβε γιά τήν υπαρξή της. Κάτω άπό τήν Επίδραση τής ρωσικής Επανάσταση; ξέσπασαν τό Γενάρη τοΰ 1918 μεγάλες άπεργίες στήν Αυστρία καί τή Γερμανία. Κινήματα μικρότερης έκτασης έγιναν καί στήν "Αγγλία. "Ακόμα καί σέ μακρινές πόλεις δπως ή Σεάτλ καί ή Φιλαδέλφεια, οί λιμενεργάτες άρνήθηκαν νά φορτώσουν πλοία, πού προορίζονταν γιά τίς Επεμβατικές δυνάμεις στή Σοβιετική Ρωσία. Ή συμπάθεια τών μαζών γιά τή ρωσική Επανάσταση Επέδρασε ισχυρά καί στά συμμαχικά στρατεύματα πού πολεμούσαν ένάντια στή σοβιετική κυβέρνηση. Στή διάρκεια τών διαπραγμα1 Στήν "Απω Ανατολή Α πόλεμος συνεχίστηκε ώς τό φθινόπωρο τοΰ 1982 (Σημ. Μετ.).

339

Γεύσεων πού διεξάγονταν στό Πάριοι γιά τή συνθήκη εΙρήνης τών Βερσαλλιών ό Λόϋδ Τζώρτζ, πού ρωτήθηκε γιατί δέν πολεμάει ή Α γ γ λ ί α πιο άποφασιστικά στή Σοβιετική Ρωσία, είπε δτι άν γιά τό σκοπό αΰτό πρότεινε τώρα τήν άποστολή χίλιων άγγλων στρατιωτών στή Ρωσία, οί στρατιώτες θά ξεσηκώνονταν. Δήλωσε έπίσης δτι μιά στρατιωτική εκστρατεία ένάντια στούς μπολσεβί κους θά είχε σάν άποτέλεσμα νά γίνει μπολσεβίκικη ή Α γ γ λ ί α καί στό Λονδίνο νά δημιουργηθεί Σοβιέτ Στις 30 τοΰ Μάρτη 1919 έγινε έξέγερση στίά άμερικάνικα στρατεύματα τής βόρειας Ρωσίας Ιό πρώτος λόχος τοΰ 339ου Αμερικάνικου συντάγματος πεζικού) 2 . "Υστερα άπ' αύτό χρειάστηκε ν* άποσυρθοΰν σύντομα δλα τά άμερικάνικα στρατεύματα τής περιοχής. Οί σοσιαλδημοκράτες δμως ήγέτες τής δεξιάς κράτησαν πολύ εχθρική στάση. Σάν ρεφορμιστές, μπαλωματήδες τοΰ καπιταλιστικού συστήματος, ήταν φυσικό νά πάρουν θέση ένάντια στήν πρώτη σοσιαλιστική δημοκρατία. "Οπως καί οί ρώσοι μενσεβίκοι, έτσι κι αύτοί ήταν ένάντια στή σοβιετική δημοκρατία Από τήν Αρχή κιόλας τής ύπαρξης της. Είναι χαρακτηριστικό δτι καταδίκασαν τή Σοβιετική Ραχϊία στή Συνδιάσκεψη της Βέρνης τό Φλεβάρη τοΰ 1919, συνδιάσκεψη πού συγκλήθηκε γιά νά Ανασυστήσει τή 2η Διεθνή. Πρίν Ακόμα Απ' αύτό, στά 1918 ό Κάρλ Καούτσκι έγραψε μιά μπροσούρα μέ τίτλο « Ή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου», γεμάτη συστηματικές έπιθέσεις ένάντια στό σοβιετικό καθεστώς. Ή τ α ν ιδίως ένάντια στήν Αντίληψη καί τήν πραχτική τής διχτατορίας τοΰ προλεταριάτου. Ό άνθρωπος αύτός, πού μπόρεσε άμέσως νά βρει δικαιολογίες γιά τήν ιμπεριαλιστική σφαγή έκατομμυρίων άνθρώπων στή διάρκεια τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου, ήταν άγαναχτισμένος γιά τά κατασταλτικά μέτρα πού έπαιρνε ή νέα κυβέρνηση ένάντια στούς Αδιόρθωτους Αντεπαναστάτες. Ή μπροσούρα του έδειχνε στούς λιγότερο Επιδέξιους άναθεωρητές τήν κύρια κατεύθυνση τών άντισοβιετικών Επιθέσεων. Σάν άπάντηση ό Λένιν έγραψε άμέσως τό βιβλίο του « Ή προλεταριακή έπανάσταση καί ό άποστάτης Καούτσκι», δπου ύπεράσπισε τή διχτατορία άπό άποψη άρχών καί ύποστήριξε μέ Επιχειρήματα τή γενική πολιτική τών μπολσεβίκων στή διάρκεια

1 «ΡοΓείβπ Κείβϋοπβ οί ΙΗε υπίΐεά δίβίε» (1943) τόμ. 3 σελ.

590-591» 2 ΓτίεάπςΙι I . 5οΗϋπΐ3πη: «Λπιεποβη Ροϋοχ Τοτν3τά$ Κυ$5Ϊ3 δ ί π « 1917» Νέα Υόρκη 1928, σελ. 136—137

340

τής Επανάστασης. Ό Λένιν δικαιολόγησε τήν άνατροπή τής προσωρινής κυβέρνησης καί τή διάλυση τής Συνταχτικής Συνέλευση; μέ τό λόγο, δτι οί μπολσεβίκοι είχαν μέ τό μέρος τους τή συντριφτική πλειοψηφία τοΰ λαοΰ. Υποστήριξε τήν καταστολή τών πρώην κυρίαρχων τάξεων μέ τήν έπείγουσα πολιτική άνάγκη νά συντριβεί ή ένοπλη άντεπανάσταση. Μέ μιά όρισμένη έννοια τό βιβλίο του ήταν συνέχεια τοΰ έργου του «Κράτος καί έπανάσταση» γιατί Αναλύει, ύστερα άπό τήν πραγματοποίησή της τήν έπανάσταση, πού τό περίφημο έκεΐνο έργο είχε άπό προηγούμενα σκιτσάρει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

30

ΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ

ΣΥΣΤΗΜΑ

ύτό πού ξεχωρίζει τήν επανάσταση τοϋ Ό χ τ ώ β ρ η άπ' δλες τίς προηγούμενες επαναστάσεις, είναι τό γεγονός, δτι μέ τήν Επανάσταση αύτή άνατράπηχε ή κυριαρχία δλων τών Εκμεταλλευτών καί πέρασε ή Εξουσία στά χέρια τής πιό Επαναστατικής τάξης τών Εργαζόμενων— τοϋ προλεταριάτου. Μέ τήν καθοδήγησή του καταστράφηκε τό παλιό Εκμεταλλευτικό σύστημα καί έγκαθιδρύθηκε Ινα νέο, σοσιαλιστικό, δπου δέν ύπάρχει Εκμετάλλευση καί καταπίεση. Ή Μεγάλη Σοσιαλιστική "Επανάσταση... «σημαίνει ριζική στροφή σ τ ή ν . . . ιστορία τής άνθρωπότητας. . . άπό τόν παλιό, καπιταλιστικό κόσμο, ατό νέο, τό σοσιαλιστικό κόομο» '. Τό νέο κράτος, γνωστό στήν άρχή σάν "Ομοσπονδιακή Ρωσική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία, όνομάστηκε άργότερα "Ενωση τών Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Τό σοβιετικό σύνταγμα καθορίζει δτι «στήν Ε Σ Σ Δ δλη ή έξουσία άνήκει στούς Εργαζόμενους τής πόλης καί τοΰ χωριού, πού Εκπροσωπούνται άπό τά Σοβιέτ τών βουλευτών τών Εργαζομένων. Έπίσης λέγει δτι «ή γή, τό ύπέδαφος, τά νερά, τά δάση, τά Εργοστάσια, οί φάμπρικες τά άνθρακορυχεϊα καί τά μεταλλεία, οί σιδηροδρομικές, οί ύδάτινες καί οί Εναέριες μεταφορές, οί τράπεζες, τά μέσα μεταβίβασης, οί όργανωμένες άπιό τό κράτος μεγάλες άγροτικές Επιχειρήσεις (τά σοβχόζ, οί μηχανοτραχτερικοί σταθμοί κλπ.) καθώς καί οί κοινοτικές Επιχειρήσεις καί τό μεγαλύτερο μέρος τών κατοικιών στίς πόλεις καί τά βιομηχανικά κένρα είναι κρατική ίδιοχτησία, δηλ. άγαθό όλόκληρου τοΰ λαού» 2 . Απαγορεύεται ρητά ή Εκμετάλλευση άνθρώπου άπό άνθρωπο καί «ή Εργασία στήν Ε Σ Σ Δ είναι καθήκον καί ζήτημα τιμής γιά κάθε Ικανό γιά Εργασία πολίτη — σύμφωνα μέ τήν άρχή : -"Οποιος δέ ' I. Β. Στάλιν : «Ζητήματα τοΰ Λενινισμοΰ». «Τό σύνταγμα (θεμελιώδης νόμος) τής ΕΣΣΔ».

2

342

δουλεύει δέν τρώει". Στήν ΕΣΣΛ πραγματοποιείται ή Αρχή τοϋ σοσιαλισμού : .>'Από τόν καθένα Ανάλογα μέ τίς Ικανότητές τον, <πόν καθένα άνάλογα μέ τή δουλιά του"» Ό · σοσιαλισμός είναι ή πρώτη φάση τοϋ κομιιουνισμοΰ, πού βασική Αρχή του είναι: «Από τόν καθένα Ανάλογα μέ τίς Ικανότητές του, στόν καθένα άνάλογα μέ τί; άνάγκε; του». Ή ροκτική έπανάσταση ήταν μιά πολιτική, οίκονομική καί κοινωνική έπανάσταση. Αναδιοργάνωσε Από τΑ θεμέλια δλου; τού; πιό σημαντικού; θεσμού; τής Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένης καί τή; όρθόδοξης έκκλησία;, πού τής Αφαιρέθηκε κάθε πολιτικός χαρακτήρα;. Λεν υπήρχε ίνα πρότυπο σύμφωνα μέ τό όποιο νά έργασθεΐ κανείς, γιατί πρίν άπό τήν έπανάσταση δέν είχαν έπεξεργασθεί παρά μονάχα τά γενικά διαγράμματα τής νέας κοινωνία;. Γιά τή δημιουργία, έπομένο); τών σοσιαλιστικών θεσμών χρειάστηκε νά καταβληθεί, μέ τήν υπέροχη καθοδήγηση τοϋ Λένιν, μιά τεράστια δουλιά σκαπανέα στόν οικονομικό καί πολιτικό τομέα. πράγμα πού Εξοικονόμησε πολύ μόχθο καί πάλη γιά τίς Επαναστάσεις πού συντελέστηκαν άργότερα σ' άλλε; χώρες·. 'Εδώ δέ μπορούμε νά δόσουμε παρά μονάχα ένα διάγραμμα τής άρχική; διάρθρωση; τοϋ σοβιετικού καθεστώτο; καί τό γενικό χαρακτήρα τοΰ προσανατολισμού του στά κατοπινά χρόνια. 'Από τή στιγμή πού ή έργατική τάξη κατέλαβε τήν έξουσία, ή σοβιετική κοινο)νία. πολύ εύλύγιστη καί προοδευτική, πέρασε άπό τρία κύρια στάδια. Τό πρώτο -στάδιο ήταν ή περίοδο; τοΰ «πολεμικού κοιιμουνισμοΰ». πού κράτησε άπό τό 1918 ώς τίς άρχές τοΰ 1921, δηλ. στά χρόνια τοϋ Εμφυλίου πολέμου καί τής Ιμπεριαλιστική; Επέμβαση;. Μέ καταστραμμένη καί άποδιοργανωμένη βιομηχανία καί Αγροτική οικονομία, μέ υπερένταση δλων τών δυνάιιεων σ' εναν άγώνα ζωής καί θανάτου ένάντια στού; Εσωτερι κού; καί Εξωτερικοί»; έχθρού;. ήταν μιά περίοδος έξαιρετικα αυστηρού κυβερνητικού Ελέγχου, όλοκληρωτική; ρύθμιση; τή; οικονομική; ζωής καί πολύ μεγάλων δυσκολιών γιά τό λαό. Ή δεύτερη περίοδος, ή περίοδο; τή; νέα; οίονομική; πολιτικής (ΝΕΠ). πού άρχισε στά 1921, ήταν μιά περίοδο; δπου γιά νά Ενθαρρυνθεί ή παραγωγή στί; ύπάρχουσε; συνθήκε; δημιουργήθηκε ή Ελεύθερη άγορά γιά τού; αγρότες καί Επιτράπηκε ή ύπαρξη μικρών Ιδιωτικών βιομηχανικών καί Εμπορικών Επιχειρήσεων. Τό Εξωτερικό δμως Εμπόριο καί τά ^διευθυντικά σημεία στή βιομηχανία» Εμίΐ1

Στό ίδιο Εργο.

343

ναν στά χέρια της κυβέρνησης. Ή τρίτη περίοδος, πού κορυφώνεται μέ τήν πλέρια νίκη τοΰ σοσιαλισμού, δταν δλη σχεδόν τήν παραγωγή τή δίνει ή κρατική βιομηχανία καί ή κολεχτιβοποιημένη γεωργία, άρχισε γύρω στά 1927 καί συνεχίζεται μέ αυξημένες δυνάμεις ώς τίς μέρες μας. Τώρα ή ΕΣΣΔ είναι Ετοιμη ν° άρχίσει τό πέρασμα ' στό άνώτερο στάδιο τής άταξικής κοινωνίας — τόν κομμουνισμό '. "Από τήν άρχή άκόμα οί καπιταλιστές δλου τού κόσμου Εχοντας φανατικούς υποστηριχτές τούς σοσιαλδημοκράτες τής δεξιάς, Εκαναν μιά πριστοφανή Εκστρατεία διαστρέβλωσης καί κατασυκοφάντησης δλων τών πλευρών τής σοβιετικής ζωής. Αύτά τά στοιχεία πού συμμάχησαν — άφέντες καί πράχτορές τους — κατάλαβαν άμέσως δτι -στον άγώνα γιά τήν ΰπαρξή του ό καπιταλισμός πρέπει νά έμποδίσει τούς έργάτες νά μάθουν τήν άλήθεια γιά δ,τι γίνεται στήν πρώτη σοσιαλιστική δημοκρατία τού κόσμου. "Από τότε οί άκούραστες προσπάθειες τους νά κατασπιλώσουν καί νά Εκμηδενίσουν τή σημασία τής ΕΣΣΔ καί νά υψώσουν ιδεολογικό φραγμό ένάντια στή χώρα τού σοσιαλισμού έγιναν μιά πολύ άποδοτική φιλολογική έπίχείρηση. Δυστυχώς είχαν άρκετή επιτυχία στίς συκοφαντικές τους προσπάθειες. Σέ πολλές καπιταλιστικές χώρες καί ιδιαίτερα στίς Ενωμένες Πολιτείες οί λαϊκές μάζες ξαίρουν πολύ λίγα ή τίποτα γιά 6,τι γίνεται στή Σοβιετική "Ενωση. "Από τήν άλλη μεριά οί προχωρημένες δυνάμεις τοΰ διεθνού; προλεταριάτου ύπεράσπισαν άπό τήν άρχή ένωμένες τή Σοβιετική "Ενωση. Κατάλαβαν, δτι σ' δλο τόν κόσμο τό μέλλον τής δημοκρατίας καί τής ειρήνης συνδέεται μέ τήν τύχη τής ΕΣΣΔ. Ί Ι στάση άπέναντι στήν ΕΣΣΔ άποτελεϊ τό ύπέρτατο κριτήριο τοΰ προλεταριακού διεθνισμού.

1

Ή περιοδολόγηση, πού υΙοθέτησε ή σοβιετική Ιστορική Επιστήμη προβλέπει τό χωρισμό τής έποχής τοΰ σοσιαλισμού στήν ΕΣΣΔ : Περίοδος της προλεταριακή; Επανάστασης καί τή; οίκοδόμηση; τοΰ σοσιαλισμού (1917 — 193^1 καί περίοδος τής όλοκλήρωση; τή; σοσιαλιστικής οίκοδόμησης καί τοΰ βαθμιαίου περάσματος στόν κομμουνισμό (άρχίζοντας άπό τό 1938). Στά πλαίσια αυτών τών περιόδων διακρίνονται μικρότερα στάδια, δπως π. χ. στήν πρώτη περίοδο τό στάδιο τής Επανάστασης καί τοΰ Εμφυλίου πολέμου, τό στάδιο τής άνασυγκρότηση; τής Εθνικής οικονομίας τής ΕΣΣΔ, τής οίκοδόμηση; τών θεμελίων τής σοσιαλιστική; οΙκονομία; (άρχίζοντας άπό τό 1926), τή; άποπεράτωση; τής οίκοδόμησης τής έθνικής οικονομίας (Σημ. Μετ.).

344

Ή πολιτική διάρ&ρωοη « Ή "Ενωση τών Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών είναι σοσιαλιστικό κράτος τών έργατών καί άγροτών» Αντιπροσωπεύει τή διχτατορία τοϋ προλεταριάτου ή τήν κυριαρχία τή; έργατική; τάξη;. Αύτό σημαίνει δτι στό σοβιετικό κράτο; ή έργατική τάξη είναι ή ήγετική τάξη. Στήν άρχή ό ήγετικό; ρόλο; τή; έργατική; τάξη; προβλέφθηκε ρητά στό Σύνταγμα τή; 1 τοϋ Ιούλη 1918, πού καθόριζε γιά τού; έργάτε; έναν άντιπρόσωπο στί; 25 000 γιά τό γενικό συνέδριο τών Σοβιέτ καί γιά τού; άγρότες μονάχα έναν άντιπρόσωπο στίς 125 000. Στό Σύνταγμα δμως τοϋ 1936 έξαλείφθηκε αύτή ή άνιση άντιπροσώπευση. Τώρα η ΕΣΣΔ, δπου ύπάρχουν δυό φιλικές τάξεις — οί έργάτες καί οί άγρότίες — καί τό στρώμα τών διανοουμένων καί έχουν τά ίδια οικονομικά καί πολιτικά συμφέροντα βαδίζει στό δρόμο πρό; μιά άταξική κοινωνία. "Ηγέτη; τοΰ λαοϋ καί τή; κυβέρνηση; ε'ναι τό Κομμουνιστικό Κόμμα. Τό κόμμα είναι ή πρωτοπορεία τοΰ προλεταριάτου καί άποτελεϊται άπό "ίά πιό προχωρημένα, αφοσιωμένα καί Ακούραστα στοιχεία, πού άνήκοι»ν ιδιαίτερα στήν εργατική τάξη, περιλαβαίνει δμω; καί άγρότε; καί διανοούμενου;. Τό κόμμα μέ τή διορατικότητα καί τό άκατανίν.ητο μαχητικό του πνεΰμα, βρίσκεται έπικεφαλή; τοΰ λαοϋ. "Εχει όργανώσει; βάση; σέ κάθε ίδρυμα — κρατικό, στρατιωτικό, βιομηχανικό — στά κολχόζ, στά συνδικάτα, στά σχολεία κλπ. Τό κόμμα είναι σάρκα άπό τή σάρκα τοΰ λαοΰ, κινητοποιεί καί παροτρύνει δλη τή μάζα τοΰ λαοϋ. Τό μεγαλειώδε; σημερινό σοβιετικό Κομμουνιστικό κόμμα, πού δέν έχει τό δμοιό του στήν ιστορία τοΰ κόσμου σέ δ,τΐ άφορά τήν πολιτική Αποτελεσματικότητα, είναι καρπό; τή; θαυμαστή; κομματικής οικοδόμησης, πού άρχισε ό Λένιν πολλά χρόνια πρίν άπό τήν έπανάσταση. Ά π ό τήν έποχή άκόμα τών πρώτων γραπτών τοΰ Μάρξ ο! κομμουνιστές άποδέχθηκαν τήν άρχή μιάς μελλοντικής κοινωνίας, δπου δέ θά ύπάρχει πιά κράτος, δηλ. πήν άρχή τής «βαθμιαίας έξαφάνισης» τοΰ κράτους νστερα άπό τήν προλεταριακή έπανάσταση. Αυτό δμως δέν πραγματοποιήθηκε ΰστερα άπό τήν έπανά1 «Τό σύνταγμα (θεμελιώδης νόμος) τής "Ενωσης τών Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών».

345

στάση τοΰ Όχτώβρη, οϋτε ώς τώρα Ακόμα γιά τόν άπλό λόγο, δτι έξαιπίας τής Εχθρικής καπιταλιστικής περικύκλωσης ήταν Επιταχτικά Αναγκαίο γιά τά Σοβιέτ νά διατηρήσουν Εναν ισχυρό κρατικό μηχανισμό, συμπεριλαμβανομένων καί ισχυρών ένοπλων δυνάμεων, γιά νά Αποκρούσουν τίς Αντεπανασταιικές δυνάμεις, τόσο στό εσωτερικό τής χώρας, δσο καί Εξω άπ' αύτήν. Μονάχα Αφού εξαλειφθεί ή καπιταλιστική περικύκλωση θά πραγματοποιηθεί ή «βαθμιαία Εξαφάνιση τοΰ κράτους». Τό σοβιετικό κράτος πού παραμένει διχτατορία τοΰ προλεταριάτου, είναι θεμελιακά διαφορετικό άπό τό καπιταλιστικό χράτο$. Ή αίχμή του στρέφεται πρός τά εξω. Στό έσωτερικό της χώρας δέ χρειάζεται στρατιωτική δύναμη, γιατί δέν ύπάρχουν τάξεις γιά καταπίεση, έπειδή τά ύπολείμματα τών έκμεταλλευτριών τάξεων έχουν έξαλειφθεΐ άπό πολύν καιρό σάν τάξη. Οί προσπάθειες της σοβιετικής κυβέρνησης Αποβλέπουν στήν προώθηση τών συμφερόντων καί τής εύημερίας τών πλατειών μαζών τοΰ λαού καί δχι ένός σχετικά μικρού Αριθμού εκμεταλλευτών. Κατά συνέπεια τό σοβιετικό κράτος άπόχτησε τό χαρακτήρα μιάς «Επιστημονικής» διοίκησης, χαρακτήρα πού δέ μπορεί νά Εχει κανένα καπιταλιστικό κράτος. Στή Σοβιετική "Ενωση ή δημοκρατία βρίσκεται σ' Ενα πολύ άνώτερο έπίπεδο άπό όποιαδήποτε καπιταλιστική χώρα, κι Ετσι ήταν άπό τή Μεγάλη Έπανάσταση άκόμα. Τό γεγονός αύτό άποδείχνεται άπό τή βασική δημοκρατική πραγματικότητα : ϊδιοχτησία τοΰ λαοΰ σ' δλες τίς βιομηχανίες καί τόν έθνικό πλούτο, πλέρια πολιτική ισότητα τών πολυάριθμων έθνοτήτων, πο'< άποτελοΰν τό Σοβιετικό κράτος, πλέρια Ισοτιμία τών γυναικών μέ τούς άντρες σ' δλους τούς τομείς δράσης, τιμωρία τοΰ άντισημιτισμοΰ καί τών άλλων μορφών έθνικσΰ καί φυλετικού σωβινισμού, φοίτηση έλεύθερη στά ιδρύματα μέσης καί άνώτερης Εκπαίδευσης, καθιέρωση μερικών θεμελιακών δικαιωμάτων, δπως τό δικαίωμα στή δουλιά καί τήν άνάπαυση, άμεση συμμετοχή τών μαζικών λαϊκών όργανώσεων, — συνδικάτων, συνεταιρισμών κλπ. — στή διακυβέρνηση τής χώρας, ύψηλό γενικό Επίπεδο τών άστικών δικαιωμάτων τοΰ λαοΰ. Τό Σύνταγμα τοΰ 1936 είναι τό πιό δημοκρατικό τοΰ κόσμου. Βάσεις αύτοΰ τοΰ κρατικού συστήματος είναι τά χιλιάδες τοπικά Σοβιέτ πού συνδυάζουν τόν Εκτελεστικό μέ τό νομοθετικό τομέα σέ μιά μόνη όργάνωση κάτω άπό τόν Αμεσο Ελεγχο τοΰ λαοΰ. Αναλύοντας τό σοβιετικό κυβερνητικό καί δημοκρατικό σύστημα, οί Αγγλοι Σίντνεϋ καί Βεατρίκη Γουέμπ — άν καί ήταν άπό πολλά χρόνια όπορτουνιστές φαβιανής Απόχρωσης — Εγραψαν στά 1936: «Σ° αύτό τό σύστημα δέν ύπάρχει θέση γιά προσωπική 346

διχτατορία. Τίς προσωπικές αποφάσεις τίς βλέπουν μέ δυσπιστία καί παίρνονται ειδικά μέτρα προστασίας ένάντιά τ ο υ ς . . . » . "Οσον άφορα τή διακυβέρνηση «καταλήξαμε στό συμπέρασμα, δτι είναι στήν πραγματικότητα τό Αντίθετο τής διχταπορίας. Τ Ηταν καί είναι άκόμα διακυβέρνηση μέσω μιάς όλόκληρης σειράς έπιτροπ ώ ν . . . ! Τό δικό μας συμπέρασμα είναι δτι μέ τήν άπολυταρχία ή τή διχτατορία έννοοΰμε μιά διακυβέρνηση χωρίς προηγούμενη συζήτηση είτε άπό τήν κοινή γνώμη είτε σέ περιορισμένες συγκεντρώσεις, ή κυβέρνηση τής ΕΣΣΔ είναι μ' αύτή τήν έννοια πολύ λιγότερο άπολυταρχία ή διχτατορία άπ' δ,τι πολλές κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις» Στή διάρκεια τής Επανάστασης τοΰ Όχτώβρη τά κόμματα τών καντέ, τών μενσεβίκων καί τών σοσιαλεπαναστατών υποστήριξαν τήν κυβέρνηση Κερένσκι παίρνοντας άνοιχτά άντεπαναστατική θέση καί, κατά συνέπεια, τέθηκαν τελικά έχτός νόμου. "Οταν σχηματίσθηκε ή σοβιετική κυβέρνηση στηριζόταν σέ μιά συμμαχία άνάμεσα στό κομμουνιστικό καί στό σοσιαλεπαναστατικό κόμμα τή; άριστεράς. "Υπήρχαν καί πολλά άλλα πολιτικά κόμματα καί όμάδες μέ διαφορετικές τάσεις, άναρχικές, συνδικαλιστικές καί άλλες. Ό Τζών Ρήντ άναφέρει δχι λιγότερες άπό 19 διαφορετικές όμάδες, πού είχαν πάρει μέρος στίς έκλογές τής 30 τοΰ Νοέμβρη 1917 γιά τό Σοβιέτ τής Πετρούπολης 2 . Ό συνασπισμός άνάμεσα στούς μπολσεβίκους καί τούς σοσιαλεπαναστάτες τής άριστεράς, πού στήν καλύτερη περίπωση ήταν μιά δχι άνετη συντροφιά, κράτησε μονάχα ώς τά μέσα τοΰ 1918, δταν οί σοσιαλεπαναστάτες άποχώρησαν άπό τήν κυβέρνηση. 01 σοσιαλεπαναστάτες έχτός άπό τίς άλλες σοβαρές διαφωνίες τους, ήταν ένάντια στήν είρήνη τοΰ Μπρέστ Λιτόφσκ καί ήθελαν νά συνεχίσουν τόν πόλεμο κατά τής Γερμανίας καί προχώρησαν γιά τό σκοπό τους αύτό τόσο μακριά, ώστε δολοφόνησαν τό γερμανό πρεσβευτή στή Μόσχα Μίρμπαχ. Οί σοσιαλεπαναστάτες Ακολούθησαν πολιτική δολοφονιών τών μπολσεβίκων ήγετών. Στίς 30 τοΰ Αύγούστου 1918 ή σοσιαλεπαναστάτρια Δώρα Καπλάν πυροβόλησε στή Μόσχα καί τραυμάτισε σοβαρά τόν Λένιν. Ά π ό τότε χρονολογείται ή τάση πρός τό μονοκομματικό σύστημα. Παίρνοντας ύπόψη δτι σέ μιά πλέρια άναπτυγμένη σοσιαλιστική χώρα, τά συμφέροντα όλόκληρου τοΰ λαοΰ στμπίπτουν θε1 Σ. καί Β. Γουέμπ : «Σοβιετικός κομμουνισμός», τόμ. I, σελ.

433, 2436, 449. Τζών Ρήντ: «1β μέρες πού συγκλόνισαν τόν κόσμο».

347

μελιακά, δέν υπάρχει θέση παρά γιά Ενα μονάχα κόμμα, τό κομμουνιστικό κόμμα. Στίς λαϊκές δημοκρατίες πού είναι άρχικέ; μορφές της διχτατορίας τοϋ προλεταριάτρυ υπάρχουν ωστόσο κάμποσα κόμματα, ό ήγετικός, δμως, ρόλος άνήκει στό κομμουνιστικό κόμμα. Ή ύπαρξη πολλών πολιτικών κομμάτων στίς καπιταλιστικέ; χώρες, πού τό καθένα άπ' αύτά άντιπροσωπεύει κυρίως μιά όρισμένη τάξη ή στρώμα, σημαίνει απλούστατα δτι ή ταξική πάλη βρίσκεται στήν άκμή της καί δτι δλα τά κόμματα καί οί όμάδε; παλαίβουν μεταξύ τους γιά τά ειδικά ταξικά τον; συμφέροντα, σέ βάρος τών άλλων.

Ή οικονομική βάση "Υστερα άπό τήν έπανάσταση τοΰ Όχτώβρη υπήρχε γιά λίγο καιρό μιά ισχυρή τάση νά διευθύνονται οί καταστραμμένες βιομη'χανίες άπό Επιτροπές επιχείρησης. Τ Ηταν μιά συνδικαλιστική τάση καί όλοφάνερα άκατάλληλη γιά νά δημιουργηθεί καί νά διευθυνθεί μιά σύγχρονη βιομηχανία. Ή πρώτη πραγματική πρόοδος γιά τή δημιουργία μιάς Επιστημονικής διεύθυνση; τής σοσιαλιστικής βιομηχανίας, πού νά άντικαταστήσει τούς άστούς μηχανικούς καί τεχνικούς, πού είχαν φύγει, ήταν ή συγκρότηση τού Ανώτατου ΟΙκονομικοΰ Συμβουλίου τό Δεκέμβρη τοΰ 1917. Ά π ό τό 1918 άκόμα ό Λένιν εισηγήθηκε τά πρώτα μέτρα γιά μιά μεγάλη σχεδιασμένη βιομηχανική παραγωγή. Ή πραγματική δμως οίκονομική σχεδιοποίηση δέν άρχισε ουσιαστικά π α ρ ί στά τέλη τοΰ 1920, δταν τελείωσε ό Εμφύλιος πόλεμος. Στά 1921 ό Λένιν Εριξε τό περίφημο σύνθημά του: «Κομμουνισμός είναι σοβιετική Εξουσία σύν τόν Εξηλεκτρισμό δλης της χώρας». Τόν Απρίλη τοΰ 1921 δημιουργήθηκε τό Γκόσπλαν, ή Κρατική "Επιτροπή Σχεδιοποίησης, άλλά μερικά χρόνια ή δράση της περιορίστηκε στή σχεδιοποίηση όρισμένων ιιόνο κλάδων της βιομηχανίας : τή μεταλλουργία, τή βιομηχανία ύφασμάτων, μεταφορών κλπ. Μόλις στά 1929 Εφαρμόσθηκε Ενα γενικό σχέδιο παραγωγής γιά δλες τί; βιομηχανικές έπιχειρήσεις σ' δλα τά μέρη — τό περίφημο πεντάχρονο σχέδιο. Ά π ό τότε ή σοβιετική παραγωγή Εκανε τεράστια άλματα έπιτυγχάνοντας ρεκόρ πού ξεπερνούσαν πολύ Εκείνα πού είχε πραγματοποιήσει ό καπιταλισμός καί στίς καλύτερες άκόμα περιόδους του. Στά 1933 ή Σοβιετική "Ενωση μετατράπηκε άπό 348

άγροτική σέ βιομηχανική χώρα καί ή μεγάλη βιομηχανική άνοδο: μόλις είχε άρχισε ι. Στά πρώτα δέκα χρόνια τοΰ σοβιετικού καθεστώτος τήν άγροτική παραγωγή τήν έδιναν οί άτομικοί γεωργικοί κλήροι, άν καί άπό άποψη άρχής ή γή άνήκε σ' δλο τό λαό. Υπήρχαν μερικά πρότυπα κολχόζ καί σοβχόζ, άλλά μόλις στά 1929— 1930, στήν περίοδο τοϋ πρώτου πεντάχρονου σχεδίου, άρχισε πραγματικά ή σοσιαλιστική όργάνωση τής γεωργίας, πού πήρε, ούσιαστικά τή μορφή κολχόζ (γεωργικών παραγωγικών συνεταιρισμών). Αύτή ή Εξέλιξη μπορούσε νά πραγματοποιηθεί μονάχα σ' αύτή τήν περίοδο μέ βάση τή ρωμαλέα άνοδο της βιομηχανικής παραγωγής, πράγμα πού σήμαινε δτι άρχισε ό Εκμηχανισμός τής άγροτικής οικονομίας σέ μεγάλη κλίμακα. «"Ως τήν 1η τοΰ Μάη 1930 στίς κυριότερες περιοχές πού παρήγαν δημητριακά, ή κολλεχτιβοποίηση είχε άγκαλιάσει ιά 40 — 50% άπό τά άγροτικά νοικοκυριά (σέ σύγκριση μέ τά 2 — 3% τήν άνοιξη τοΰ 1928)». Στά τέλη τοϋ 1931 πάνω άπό τά 80% τών άγροτικών νοικοκυριών είχαν ένωθεϊ σέ 200 000 κολχόζ καί σέ 4000 σοβχόζ. Στά 1934 δούλευαν στή σοβιετική γεωργία 281000 τραχτέρ καί 32 000 κομπάϊν. Αύτή ή βαθειά άγροτική έπανάσταση, πού καίέπληξε τόν καπιταλιστικό κόσμο, ώς τότε σκεπτικιστή, ήταν μιά άπό τίς πιό μεγαλειώδεις Επιτεύξεις τοΰ σοβιετικού καθεστώτος. Ή άγροτική έπανάσταση, Εξάλειψε τούς κουλάκους σάν τάξη, άκριβώς δπως ή έθνικοποίηση τής βιομηχανίας έξαφάνισε τούς μεγάλους καπιταλιστές σάν οίκονο μικό καί πολιτικό παράγοντα. Τά πρώτα διό πεντάχρονα σχέδια άπαίτησαν κεφαλαιουχικές Επενδύσεις άπό 200 περίπου δισεκατομμύρια ρούβλια (40 δισεκατομμύρια δολάρια), πού χρειάστηκε νά τά Εξοικονομήσει όλοκληρωτικά ό σοβιετικός λαός, πού είχε φτωχύνει άπό τόν πόλεμο. Γιά νά Εξασφαλιστεί Ινα τόσο μεγάλο κεφάλαιο χρειάστηκε ένα αύστηρό σύστημα οικονομιών γιά τούς Εργάτες καί τούς άγρότες. Παρ* δλα αύτά βελτιώθηκε ούσιαστικά τό Επίπεδο δουλιάς καί ζωής τών μαζών. Στήν περίοδο Ίοΰ πρώτου πεντάχρονου σχεδίου είχε Εξαλειφθεί τελείως ή άνεργία, γιατί σέ μιά σχεδιασμένη σοσιαλιστική οίκονομία δέν ύπάρχουν οικονομικές κρίσεις καί άνεργία, δπως στήν καπιταλιστική κοινωνία. Αύτό όφείλεται ούσιαστικά στό γεγονός, δτι σέ διάκριση άπό τήν καπιταλιστική παραγωγή, ή σοβιετική παραγωγή δέν έπιδιώκει τό Ατομικό κέρδος, άλλά ττιν κοινή ώφέλεια.

349

7α συνδικάτα ατό σοβιετικό καθεστώς Σέ μιά σοσιαλιστική χώρα τά συνδικάτα πρέπει νά παίζουν προφανώς ένα πολύ διαφορετικό ρόλο άπό εκείνον πού παίζουν σέ μιά καπιταλιστική χώρα. Οί άρμοδιότητές τους καθορίζονται άπό τό γεγονός, δτι οί έργάτες είναι οί άφέντες της χώρας καί δέν ύπάρχουν καπιταλιστές έκμεταλλευτές ενάντια στούς όποιους νά παλαίψουν. Αύτό κάνει τούς έργάτες, πού άπστελοϋν τήν ήγετική τάξη στή διχτατορία τοΰ προλεταριάτου, νά έχουν ένα αίσθημα άμεσης εύθύνης γιά τήν κατάσταση τής βιομηχανίας καί γιά τίς έπιτυχίες τοΰ καθεστώτος, πράγμα πού δέν μπορούν νά έχουν στις καπιταλιστικές χώρες, δπου τό κέρδος· είναι ό καθοριστικός παράγοντας. "Οπως καί δλοι οί άλλοι σοβιετικοί θεσμοί, τά σημερινά συνδικάτα είναι τό άποτέλεσμα εύρύτατων πειραματισμών. Στήν άρχή, δταν δέν είχε Αποκρυσταλλωθεί άκόμα μιά σαφής άντίληψη γιά τόν τρόπο, πού έπρεπε νά δροΰν τά συνδικάτα στό σοσιαλιστικό σύστημα, ύπήρξαν διαφωνίες άνάμεσα στίς έπιτραπές έπιχείρησης καί τά συνδικάτα, πού πολλοί πίστευαν δτι ήταν περιττά. Σύντομα δμως οί συνδικαλιστικές ένώσεις κατέληξαν στό νά υποστηρίζουν τίς έπιτροπές έπιχείρησης, πού Εκπροσωποΰσαν τίς βασικές τους μονάδες στή βιομηχανία. Ά π ό τίς πρώτες κιόλας φάσεις ή δράση καί όργάνωση τών συνδικάτων άρχισε νά παίρνει μορφές άντίστοιχες πρός τή νέα έργατική κοινωνία, πού άποτελοΰσε ούσιαστικό της μέρος. Στά πλαίσια αυτών τών νέων καθηκόντων συμπεριλήφθηκαν προβλήματα τόσο ζωτικά, δπα>ς ή πειθαρχία τής έργασίας στή βιομηχανία, ή άμεση συμμετοχή στή διεύθυνση τών έπιχειρήσεων, ή αύξηση καί ή συστηματική βελτίωση τής παραγωγής, ή διαπαιδαγώγηση καί ή τεχνική προετοιμασία τών μεγάλοιν μαζών τών νέων έργατών, ή Επεξεργασία καί ή Εφαρμογή τής έργατικής ναμοθεσίας, ή άμεση διεύθυνση τοΰ εύρύτατου συστήματος κρατικών κοινωνικών άσφαλίσεων, καί σέ όρισμένες περιπτώσεις, ή ένοπλη άπόκρουση τών ιμπεριαλιστών Επεμβατιστών. Πλάι σ' δλα αύτά, έννοεΐται, δτι τά συνδικάτα άσχολοϋνταν καί μέ τήν κυρίως ύπεράσπιση τών οικονομικών συμφερόντων τών έργατών, μέ τήν κατάρτιση καί Επαγρύπνηση, γιά τήν τήρηση τών μισθολογίων, τών ώρών δουλιάς καί τών γενικών δρων έργασίας, πού διατυπώθηκαν στίς συλλογικές συμβάσεις μέ τή διεύθυνση. "Αν καί, Εννοείται, 350

δυνεργάζονται στενά μέ την Εργατική κυβέρνηση, τά συνδικάτα Εχουν Ανεξάρτητο καταστατικό. Στίς καπιταλιστικές χώρες, δπου οί έργάτες πρέπει νά παλαίβουν ένάντια στούς Εργοδότες καί τήν κυβέρνηση, ή απεργία είναι ενα πολύ σοβαρό δπλο, άλλβ στή Σοβιετική ' Έ - " η . δπου δέν ύπάρχουν πιά έκμεταλλεν ές, καί δπου ύπάρχει Εργατική κυβέρνηση, είναι φανερό, δτι ή άπεργία, δέν Εχει νόημα. Στίς πρώτε; μέρες τής Επανάστασης, στήν περίοδο τής διαμόρφωσης, Εγιναν ώστόσο πολυάριθμες άπεργίες. Πολλές άπ' αύτές τίς ύπσκίνησαν άντεπαναστατικά στοιχεία, πού ήθελαν νά παραλύσουν τό σοβιετικό καθεστώς. Στά 1920 σημειώθηκαν 43 άπεργίίξ. Άλλά, σύντομα καί οί πιό καθυστερημένοι Εργάτες, κατάλαβα^ τήν ήλιθιότηττι τών άπεργιών πού στρέφονταν ένάντια στή δική τους κυβέρνηση. Κατά συνέπεια οί άπεργίες Επαψαν νά χρησιμοποιούνται. Ό καθορισμός τών συνθηκών Εργασίας στήν ΕΣΣΔ δέν είναι ζήτημα ταξικής πάλης, άλλά φιλικών διαπραγματεύσεων καί Επιστημονικής οίκονομικής σχεδιοποίησης. Τό γεγονός, δτι στήν ΕΣΣΔ Εφαρμόζεται τό σύστημα δουλιάς μέ τό κομμάτι φαίνεται περίεργο στούς ξένους συνδικαλιστές Επισκέπτες δεδομένου δτι στίς' καπιταλιστικές χώρες πρέπει νά παλαίβουν τόσο έπίμονα ένάντια στή δουλιά μέ τό κομμάτι. Τό ζήτημα δμως είναι άρκετά άπλό άν πάρουμε ύπόψη τό στοιχειώδες γεγονός, δτι στή Σοβιετική "Ενωση δέν ύπάρχουν Εκμεταλλευτές, πού νά κλέβουν άπό τούς Εργάτες τόν καρπό τής αύξημένης παραγωγής τους. Στά 1932 τό Κεντρικό Συμβούλιο τών Συνδικάτων Εξήγησε τήν κατάσταση ώς Εξής: «Τό σύστημα δουλιας μέ τό κομμάτι Εχει σάν άποτέλεαμα νά Ενδιαφέρεται κάθε Εργάτης γιά τήν αύξηση τής παραγωγικότητας τής Εργασίας καί τό άνέβασμα τής ίδιας του ειδίκευσης. Πρέπει νά ύπογραμμίσουμε, δτι στή χώρα μας τό σύστημα δουλιάς μέ τό κομμάτι διαφέρει ριζικά άπό τό σύστημα δουλιάς μέ τό κομμάτι στίς καπιταλιστικές χώρες. Έκεϊ τό σύστημα δουλιάς μέ τό κομμάτι είναι μέσο Εκμετάλλευσης. Σέ μάς δπου τό κράτος ένδιαφέρεται στόν πιό μεγάλο βαθμό γιά τήν προστασία τής δουλιάς καί δπου άρχισε τό πέρασμα στήν 7ωρη Εργάσιμη μέρα, τό σύστημα δουλιάς μέ τό κομμάτι έπιταχύνει τό ρυθμό τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης, άνεβάζει τήν παραγωγικότητα τής δουλιάς καί Εξασφαλίζει τή βελτίωση τών ύλικών καί βιοτικών συνθηκών τών Εργατών» '.

1

Σ. καί Β. Γουέμπ : «Σοβιετικός Κομμουνισμός», τόμ. 2, « λ . 704.

351

Στή σοβιετική βιομηχανία Εφαρμόζονται διάφορα μισθολόγια, πράγμα πού Ανταποκρίνεται στή σοσιαλιστική άρχή «στόν καθένα άνάλογα μέ τή δουλιά του» καί υπάγονται ο* ένα πολύπλοκο ούστημα κινήτρων γιά τούς σοβιετικούς έργάτες. Μπροστά σ' δλες τίς δυνατότητες ειδίκευσης καί προαγωγής, πού είναι διάπλατα άνοιχτές γιά τούς έργάτες, ή προώθηση σέ καλύτερα άμοιβόμενη, πιό ειδικευμένη καί πιό ύπεύθυνη θέση, εξαρτάται, σέ τελευταία άνάλυση, άπό τόν κάθε έργάτη.