10 jaar HSV by Jongbloed Media

DE BIJBEL ALS ZEKERHEID IN EEN CRISIS Essays bij het tienjarig bestaan van de Herziene Statenvertaling

ds. L.A. den Butter en ds. J.W. Verboom

DE BIJBEL ALS ZEKERHEID IN EEN CRISIS Essays bij het tienjarig bestaan van de Herziene Statenvertaling

ds. L.A. den Butter en ds. J.W. Verboom

Colofon Januari 2021 Deze brochure wordt door het HSV-bestuur aangeboden ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van deze vertaling en is beschikbaar gesteld door de uitgever van de Herziene Statenvertaling, Royal Jongbloed in Heerenveen.

www.herzienestatenvertaling.nl

www.royaljongbloed.com

Ontwerp omslag en lay-out binnenwerk: Flashworks ontwerpers, Kampen

Contactgegevens Stichting Herziening Statenvertaling (HSV)

Drs. G. Bergacker Rozensingel 27 3931 ZZ Woudenberg Email: secretaris@herzienestatenvertaling.nl

Bestuurssamenstelling Ds. W.J. Westland, Hardinxveld-Giessendam voorzitter Drs. G. Bergacker, Woudenberg - secretaris A.C. Kronenburg, Zeist - penningmeester Ds. L.A. den Butter, Rijnsburg Bestuurondersteuner Ds. L.B.C. Boot, Veenendaal

‘Uw woord is een lamp voor mijn voet en een licht op mijn pad.’

(Psalm 119:105)

WOORD VOORAF Het is feest, want de Herziene Statenvertaling bestaat tien jaar! We zijn dankbaar dat de nieuwe jas van de Statenvertaling alweer zoveel jaar mag meegaan. Een vertaling die dicht bij de brontaal staat en tegelijkertijd woorden heeft die passen bij deze tijd, maakt de Bijbel voor ieder toegankelijk. In de afgelopen jaren zijn er verschillende edities tot stand gekomen, en we zijn veel mensen erkentelijk die zich daar, vaak vrijwillig, voor hebben ingezet. Het is blijvend van belang dat het Woord van God dicht bij jongeren en ouderen komt, want het zijn de Schriften die van de Heere Jezus getuigen (Joh. 5:39). De Bijbel wijst de weg naar de zaligheid en is een kompas voor het leven. Voor u ligt een brochure met twee essays die u in het jubileumjaar van de Herziene Statenvertaling ontvangt. Het is een boekje over de ins en outs van het lezen van de Bijbel dat het belang van een goede vertaling en het bijbellezen wil onderstrepen. In het eerste essay laat ds. L.A. den Butter uit Rijnsburg zien hoe in de Bijbel de stem van God klinkt en wat het wonder daarvan is. Juist door het Woord wil de Heere het geloof werken in ons hart en ons deel geven aan de redding die de Heere Jezus in Zijn genade tot stand heeft gebracht. De schrijver laat ons iets proeven van de vertaalslag die gemaakt moet worden wanneer vanuit de brontalen vertaald wordt. Daar hoort een heel aantal keuzes bij. Al lezend kijken we achter de schermen en zien we hoe de Herziene

Statenvertaling tot stand gekomen is. In een tijd waarin de Bijbel steeds minder (makkelijk) gelezen wordt, is het geen overbodige luxe dat in dit essay het belang van bijbellezen onderstreept wordt. Om met de Bijbel aan de slag te gaan, geeft de schrijver meerdere tips. In het tweede essay gaat ds. J.W. Verboom uit Groot-Ammers in op de moeite die we in onze tijd hebben met bijbellezen. Als een sudoku die je weleens weglegt, zo hebben we de neiging om de Bijbel weleens weg te leggen omdat we de boodschap van de Bijbel moeilijk te begrijpen en toe te passen vinden. De schrijver geeft een beeld van onze tijd en cultuur. Hij laat zien welke factoren bepalend zijn voor de manier waarop wij in onze tijd de Bijbel lezen en wat we zodoende in onze rugzak meenemen wanneer we de Bijbel erbij pakken. Hij werkt uit op welke manier de Heilige Geest Zijn werk doet, ons openheid geeft voor de woorden van God, ons erdoor vormt en ons in beweging zet. Met deze essays willen wij u verdieping bieden over het Woord van God en het verstaan ervan. Vooral hopen wij dat u de Schrift ter hand neemt en dat u door het werk van de Heilige Geest in uw eigen leven merkt wat de kracht van dit Woord is. Veel vreugde bij het lezen gewenst! Namens het bestuur van de Stichting Herziene Statenvertaling, ds. W.J. Westland, voorzitter

essay

WIE ZEKERHEID WIL, MOET DE BIJBEL LEZEN ds. L.A. den Butter

WIE ZEKERHEID WIL, MOET DE BIJBEL LEZEN Een jongen van zestien wordt de operatiekamer binnengereden voor een grote ingreep. Met een glimlach op zijn gezicht ligt hij op de operatietafel, want hij heeft die morgen nog gelezen: ‘Alle dingen kan ik aan door Christus, Die mij kracht geeft’ (Filipp. 4:13). Een vader of moeder met grote zorgen om huwelijk en gezin vouwt de handen op de uitspraak van de Heere Jezus: ‘En zie, Ik ben met u al de dagen, tot de voleinding van de wereld. Amen’ (Matt. 28:20). Een mens die zijn zonde kwijtgeraakt is aan Christus, jubelt het uit: ‘Wat zal ik de HEERE vergelden voor al Zijn weldaden, die Hij mij bewees?’ (Ps. 116:12) ‘Ik weet echter: mijn Verlosser leeft’ (Job 19:25), fluistert de stervende op zijn ziekbed. Zomaar enkele voorbeelden als antwoord op de vraag: ‘Waarom zou je de Bijbel lezen?’ Op die vraag zijn nog meer antwoorden te geven. De genoemde voorbeelden komen allemaal van de kant van de lezer. Maar er is ook de kant van de Auteur van de Bijbel. Welk doel heeft de Schrijver met wat Hij geschreven heeft? Waarom zegt Hij dat we Zijn Woord moeten lezen? Het bijzondere van de Bijbel is dat het doel van de Schrijver het heil van de lezer is. God maakt Zichzelf in Zijn Woord bekend, en die kennis is voor de lezer het eeuwige leven. Het zijn de Schriften die van Mij getuigen, zegt de Heere Jezus. En

dat getuigenis van de Schrift maakt de lezer ‘wijs tot zaligheid’ (2 Tim. 3:15). Hoe komen die twee nu bij elkaar? Wat is ervoor nodig dat God Die spreekt en de mens die gaat luisteren, bij elkaar komen? De Bijbel een wonder! ‘En de HEERE God riep Adam en zei tegen hem: Waar bent u?’ Met deze bekende woorden begint God het gesprek met Adam na de zondeval. God spreekt. Dat had God al eerder gedaan, en daar lezen we over in Genesis 1 en 2. Door het spreken van God worden de hemel, de aarde en de zee geschapen. Gods spreken is met macht. In Genesis 3 zoekt God de gevallen mens op om tot hem te spreken. In het licht van onze opzettelijke val in de zonde is het spreken van God een wonder van genade. Moedwillig zijn we bij God weggebroken, maar Hij komt, zoekt, roept en spreekt de mens aan. God had de mens aan zijn zelfgekozen lot over kunnen laten. Hij had kunnen zwijgen en daarmee de mens in de doodse stilte van de verlorenheid kunnen laten liggen. God had dan niet onrechtvaardig gehandeld. Maar dat heeft de Heere niet gedaan. Hij doorbreekt de doodse stilte die in het paradijs haar intrede heeft gedaan, en Hij roept Zijn gevallen schepsel en spreekt hem aan! Daarin blijkt al Zijn genade.

Aangezien alle mensen in Adam gezondigd hebben en de vloek en de eeuwige dood verdiend hebben, zou God niemand onrecht gedaan hebben als Hij het hele menselijke geslacht in de zonde en vervloeking had willen laten en om de zonde te veroordelen. (Dordtse Leerregels I, 1).

Die gesproken woorden laat Hij opschrijven zodat ze voor volgende generaties ook te lezen en te horen zijn. Door de eeuwen heen heeft God willen spreken tot de mens. Eerst tot Adam, daarna tot Abraham en de aartsvaders. Vervolgens door Mozes en de profeten. Totdat het Woord vlees werd en de eeuwige Zoon van God geboren werd als mens. De Heere Jezus Die Zelf de hoogste Profeet en Leraar is om de weg ter zaligheid bekend te maken. De apostelen hebben dat getuigenis verder mogen dragen, de wereld in. Al die eeuwen heeft God over Zijn Woord gewaakt. Hij heeft het bewaard en doorgegeven aan de volgende generatie. Tot op de dag van vandaag. De Bijbel, het Woord van God, waarin God ook tot ons spreekt! De Bijbel is daarom een wonder van Gods genade. De Bijbel gaat van God uit. De Bijbel is onmisbaar In de eerste verzen van de Bijbel horen we dat Adam en Eva zo geschapen zijn dat ze met God om kunnen gaan. Ze kunnen met hun Schepper communiceren. God spreekt tot hen en zij spreken met Hem. In die weg van sprekend met elkaar omgaan hebben Adam en Eva God gekend.

Geschapen naar Zijn beeld, hadden Adam en Eva kennis van God. De zondeval heeft daar echter diep op ingegrepen. Want wanneer zij, bij de wind in de namiddag, de stem van God horen als Hij in de hof wandelt, vluchten Adam en Eva weg. Het kennen van God is gebroken en weg, en angstig verstoppen ze zich in de struiken. Wanneer God tot hen begint te spreken, openbaart Hij Zich opnieuw aan hen. Door Zijn Woord laat Hij Zich opnieuw kennen aan de mens. Om God te leren kennen, is de mens afhankelijk van het spreken van God. We hebben nog wel een indruk van het bestaan van God wanneer we naar de natuur kijken en de schepping zien. Maar Wie God is en wat Zijn wil is, kunnen we niet uit de natuur leren. Daarvoor heeft God echter Zijn Woord nu gegeven. In die weg wil de Heere ons aanspreken en onderwijzen. God wil door Zijn Woord ons dingen openbaren die wij uit de schepping niet kunnen leren. De Heere Jezus zegt: â&#x20AC;&#x2DC;U onderzoekt de Schriften, want u denkt daardoor eeuwig leven te hebben, en die zijn het die van Mij getuigenâ&#x20AC;&#x2122; (Joh. 5:39). Zonder Gods Woord kunnen we God en Zijn Zoon Jezus Christus niet leren kennen in Wie Zij zijn en wat Zij doen. Dat maakt het Woord van God voor ons onmisbaar. Dat maakt het lezen en bestuderen van de Bijbel ook noodzakelijk. In de weg van het luisteren naar wat de Heere bekendmaakt in Zijn Woord, ont-

vangen we door de Heilige Geest kennis van de drie-enige God. De Bijbel heeft een geadresseerd doel Achter het wonder van de Bijbel zit het wonderlijke plan van God om de gevallen mens niet in zijn lichamelijke en geestelijke dood en zijn ellende te laten liggen, maar om hem te zoeken en te troosten en Zijn Zoon te beloven met het grote doel om hem gelukzalig te maken (Nederlandse Geloofsbelijdenis art. 17). Om ons het geluk en de zaligheid terug te geven, spreekt God door Zijn Woord ook tot ons, verloren nakomelingen van Adam. Om diezelfde vraag te stellen: ‘Waar ben je?’ Om ook ons aan onze zonden te ontdekken. En om ook ons te verkondigen de Verlosser Die gekomen is om ons te redden. Het Woord van God heeft daarom een ‘opdat-structuur’. Dat wil zeggen: Gods Woord komt tot ons met een doel. Om ons kennis te geven van God, zoals hiervoor beschreven. Maar daarin gaat het niet om die kennis op zich. Het gaat om ‘kennis in relatie’. Kennis in de herstelde relatie met God de Schepper. De Heere Jezus heeft daar Zelf over gezegd: ‘En dit is het eeuwige leven, dat zij U kennen, de enige waarachtige God, en Jezus Christus, Die U gezonden hebt’ (Joh. 17:3). De Bijbel is onmisbaar en noodzakelijk om God te leren kennen met het oog op het eeuwige leven. Dat geeft het gewicht aan wat de Bijbel ons zegt. De boodschap van Gods Woord

gaat over eeuwig wel of eeuwig wee; over eeuwig met God of voor altijd zonder God. Paulus schrijft in Romeinen 10 over het geweldig grote belang van Gods Woord en de verkondiging daarvan. Wie de verzen 13-15 achterstevoren leest, ontdekt de weg die de Heere met Zijn Woord gaat tot heil van zondaars. God zendt verkondigers die Zijn Woord brengen. Dat Woord moet gehoord worden, want door het horen van het Evangelie wil de Heilige Geest het geloof werken in de harten van de hoorders. Door dat geloof gaan de hoorders de Naam van de Heere aanroepen. En wie de Naam van de Heere zal aanroepen, zal zalig worden. Dat is de ‘opdat-structuur’ van de Bijbel. Zoals Johannes dat aan het slot van zijn Evangelie schrijft: ‘… deze zijn beschreven, opdat u gelooft dat Jezus de Christus is, de Zoon van God, en opdat u, door te geloven, het leven zult hebben in Zijn Naam’ (Joh. 20:31). De Bijbel is Gods boodschap van heil in Christus geadresseerd aan de gevallen mens. De Bijbel is Gods boodschap van heil in Christus geadresseerd aan de gevallen mens. Wanneer het over zulke gewichtige zaken gaat, de eer van God en onze eeuwige zaligheid of onze eeuwige verdoemenis, is het van het allergrootste belang dat we Gods Woord zo zuiver en zo duidelijk

mogelijk voor ons hebben. Om de Bijbel te kunnen verstaan met ons hart, is altijd het werk van de Heilige Geest nodig. Gods Woord in mensentaal De Bijbel is door God aan ons gegeven in het Hebreeuws, Aramees (Oude Testament) en Grieks (Nieuwe Testament). In de woorden van die talen heeft de Heere Zich geopenbaard. Het allerbeste zou zijn wanneer iedereen die talen machtig zou zijn en zelf de oorspronkelijke taal van de Bijbel zou kunnen lezen. Maar dat is een onhaalbaar ideaal. Het is daarom een zegen wanneer we Gods Woord door middel van een vertaling in onze eigen taal kunnen lezen. Zo kunnen we de boodschap van het Evangelie toch tot ons nemen. We stuiten echter direct op een aantal problemen. Welke tekst moet vertaald worden, en hoe gaan we vertalen? De vraag naar welke tekst vertaald moet worden, is de vraag naar de handschriften van de Bijbel. De autografa (de oorspronkelijke perkamenten en papyri) hebben we niet meer. We moeten vertalen vanuit handschriften die overgeschreven zijn en dus van latere datum zijn dan de originele. Voor het Oude Testament levert dat geen grote problemen op. De Dode Zeerollen die tussen 1947 en 1956 gevonden werden, bewezen de grote betrouwbaarheid van de Masoretische Tekst die als bron diende voor de Statenvertaling. Voor het Nieuwe Testament gebruikten de Statenvertalers de zogenaamde Textus receptus (de Byzantijnse teksttraditie). In

de tweede helft van de twintigste eeuw verschenen er uitgaven van de Griekse handschriften op basis van nieuwe tekstvondsten. Deze uitgaven zijn tot stand gekomen met behulp van de tekstkritiek (de wetenschap die op basis van literaire en taalkundige argumenten de meest authentieke tekst probeert vast te stellen). Het voert hier nu te ver om daarop in te gaan. De HSV wilde geen nieuwe bijbelvertaling zijn en hield dus vast aan de handschriften die de Statenvertalers gebruikten. Daarnaast zijn er wel een paar gevoelige weglatingen van schriftgedeelten in de kritische tekstuitgave die het ook moeilijk maken om die als brontekst te aanvaarden. De stelligheid waarmee destijds de kritische tekst als de meest oorspronkelijke bijbeltekst werd gepresenteerd, is inmiddels afgenomen en er lijkt sprake van een herwaardering van de Textus receptus. Wanneer we de handschriften hebben die vertaald moeten worden, begint het vertaalproces zelf. Vertalen is niet alleen zoeken naar woorden in de ontvangende taal die dezelfde betekenis hebben als de woorden in de brontaal. Vertalen is vervolgens ook zoeken om in de ontvangende taal de boodschap van de brontaal over te brengen. Daar ligt dan de uitdaging om in de vertaling zo goed mogelijk de betekenis van de woorden en de boodschap van de tekst van het origineel weer te geven. In het vertaalproces zullen keuzes gemaakt moeten worden. Het is eenvoudigweg onmogelijk om de precieze betekenis van een Hebreeuws of Grieks woord

met al zijn nuances in het Nederlands te vertalen. Omgekeerd doet zich ook het probleem voor dat een Nederlands woord soms nuances heeft die een Hebreeuws of Grieks woord niet heeft. Om de betekenis van een woord uit het Hebreeuws of Grieks zo goed mogelijk te vatten, is een belangrijke vertaalregel om het gebruik van dat woord in heel de Bijbel goed te analyseren: het zogenaamde Schrift met Schrift vergelijken. Binnen het bijbelboek, binnen het literaire genre, binnen heel de Schrift. Kennis van de verwante talen van de omliggende landen (bijvoorbeeld van de Semitische talen) kan ook behulpzaam zijn in het verstaan van de betekenis van woorden. Gods Woord vertalen Terug naar het begin van het vertaalproces. Daar valt namelijk een belangrijke beslissing in wat voor type vertaling het gaat worden. Welke taal krijgt de voorkeur: de brontaal of de ontvangende taal? Met andere woorden: wordt het een zo letterlijk mogelijke vertaling zodat goed te zien is wat er in de oorspronkelijke tekst staat, of wordt het een vertaling die zo gemakkelijk mogelijk leest? De Statenvertalers hebben destijds voor de eerste optie gekozen, de zogenaamde formeel-equivalente vertaalmethode. Formeel-equivalente vertaalmethode: zo veel mogelijk recht doen aan de structuur van de grondtekst en tegelijk een duidelijke en leesbare vertaling bieden.

Zij vonden het belangrijk dat de lezer zo goed mogelijk kon zien wat er in het Hebreeuws, Aramees of Grieks staat, in een tegelijk ook duidelijk leesbare Nederlandse tekst. Het gaat immers om de openbaring van God Die Hij op schrift heeft laten stellen. In de vertaling moet daarom zo min mogelijk interpretatie van de vertaler doorklinken. Dat gevaar is veel groter wanneer een vertaling gemaakt wordt waarbij de ontvangende taal de prioriteit krijgt. Er gaat dan veel meer Hebreeuws en Grieks taaleigen verloren ten gunste van het Nederlands. De kunst is dus om zo veel mogelijk de eigenheid van de brontaal te bewaren en tegelijk een zo begrijpelijk mogelijke tekst te krijgen in de ontvangende taal. Daarbij moet gezegd worden dat de Statenvertalers nooit een bijbeluitgave hebben beoogd zรณnder kanttekeningen. Juist in die kanttekeningen kunnen aspecten van de brontaal die in de vertaling verloren zijn gegaan, beschreven worden. Bij de herziening van de Statenvertaling zijn dezelfde vertaalprincipes gehanteerd als destijds door de Statenvertalers. Dat kan ook niet anders, want de HSV pretendeert geen nieuwe vertaling van de Bijbel te zijn, maar inderdaad een herziening vanwege de veranderingen in onze taal over de afgelopen vierhonderd jaar. De oorspronkelijke tekst van de Bijbel heeft ook in de HSV de prioriteit, terwijl gestreefd wordt naar een zo begrijpelijk mogelijke vertaling in het Nederlands. In de wetenschap dat het werkelijke verstaan van de Schrift het werk van de Heilige Geest is Die het verstand en het hart van

de lezer moet verlichten en openen. In de resonans-groepen (groepjes van mensen die aan de herziening werkten) kwam dat laatste steeds aan de orde. Niet alleen aan het begin van de vergaderingen werd gebeden om de leiding van de Heilige Geest en verlichting van ons verstand, maar ook bij moeilijke teksten werd tijdens de vergadering in gebed gegaan. Om onder Zijn zegen de brontaal zo goed mogelijk te verstaan en die zo duidelijk mogelijk weer te geven in de doeltaal. In sommige teksten hebben bepaalde woorden uit de Statenvertaling een emotionele lading en lag het hertalen daarvan gevoelig. In dat proces van herzien werd eerst vanuit het Hebreeuws of Grieks een werkvertaling gemaakt. Wat staat er letterlijk? Welke woorden worden er gebruikt? Hoe klinken die woorden in de context van dit gedeelte, van dit hoofdstuk, van dit bijbelboek en van de hele Schrift? Vervolgens werd deze werkvertaling besproken tegen het licht van de keuzes die de Statenvertalers gemaakt hebben. Daarbij werd ook gekeken of de gebruikte zeventiende-eeuwse Nederlandse woorden nog dezelfde betekenis hadden in de taal van de eenentwintigste eeuw. De herziening wilde ook zo dicht mogelijk bij het taaleigen van de Statenvertaling blijven. Temeer omdat door het gebruik van de Statenvertaling in de afgelopen vier eeuwen veel woorden ook een theologische lading hebben gekregen en daarom woorden die niet opgegeven mogen worden. Ten slotte werd een eindvoorstel

tot hertaling vastgesteld. Deze tekst ging voor finale goedkeuring naar het hoofdbestuur. Zonde, gerechtigheid, verzoening, oordeel, zalig maken, verdoemenis, genade, heerlijkheid, goedertierenheid, ontferming, barmhartigheid, etc. zijn bijbelse woorden die niet opgegeven mogen worden.

Om de lezer zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke tekst te brengen, kreeg in de HSV de brontekst de prioriteit tenzij dat in het Nederlands een onduidelijke zin opleverde. Vaak kon dan met interpunctie veel verhelderd worden, soms door het in tweeĂŤn knippen van een zin. Een enkele keer moest de prioriteit gegeven worden aan het Nederlands om een leesbare zin te krijgen. En waar nodig is met een voetnoot de meer letterlijke vertaling van een woord of zinsdeel toegevoegd. Al blijft een vertaling, omdat het mensenwerk is, altijd feilbaar en voor verbetering vatbaar, terugkijkend op het resultaat van de HSV mogen we de Heere dankbaar zijn voor de verhoring van de vele gebeden. Gods Woord is het zorgvuldig lezen waard! De Bijbel is dus een genademiddel, dat wil zeggen: een middel dat God geschonken heeft om ons Zijn genade te leren kennen. Een middel om ons tot geloof te brengen en het geloof te voeden. Andere middelen die God daarvoor gegeven heeft, zijn: de Heilige Doop en het Heilig Avondmaal. Samen met het Woord kun-

nen ze niet zonder het vierde genademiddel: het gebed. God heeft ook een rijke belofte gegeven voor het biddend lezen van de Bijbel: ‘Bid, en u zal gegeven worden; zoek, en u zult vinden; klop, en er zal voor u opengedaan worden’ (Matt. 7:7). Dat betekent dat God wíl dat wij Zijn Woord lezen zullen. Lezen en herlezen. Overdenken en dat wat we gelezen hebben weer in het gebed aan Hem voorleggen. De Heere wil dat wij nauwkeurig zullen lezen en luisteren naar wat Hij zegt in Zijn Woord. Bijbellezen is iets dat je dus niet ‘even’ doet. Dat punt wil ik graag hier nog onder de aandacht brengen. Wij kennen Hem door twee middelen, Ten eerste door de schepping, onderhouding en regering van de hele wereld. (…) Ten tweede geeft Hij Zichzelf nog duidelijker en volkomener aan ons te kennen door Zijn heilig en Goddelijk Woord. (NGB art. 2) Wij leven in een maatschappij die onder andere beheerst wordt door de woordjes vlug, snel, gemakkelijk. We moeten vlug opdrachten afgerond hebben; we willen snel op een andere bestemming kunnen zijn; we willen graag een gemakkelijk klaar te maken maaltijd. Alles graag ook zonder te veel inspanning en moeite … Maar soms zijn er dingen die daar gewoon niet in meegaan. Of áls we het snel, vlug en gemakkelijk proberen te doen, dan missen we juist het mooiste en belangrijkste.

Een voorbeeld: Rembrandt heeft met buitengewone zorg en precisie De Nachtwacht geschilderd. De lichtval, de personen, de gezichtsuitdrukkingen, de details … het is alles even kunstig door hem op het doek gezet. Maar wie even vlug De Nachtwacht wil zien, die ontgaat dat allemaal. Zo iemand heeft wel een indruk van het schilderij, maar heeft de details en de echte schoonheid niet gezien. Die ontdek je namelijk alleen als je het schilderij bestudeert. Wanneer je de tijd neemt om er rustig naar te kijken. Je gaat zelfs nog meer ontdekken wanneer je een beschrijving of een uitleg over het schilderij ter hand neemt. De snelle toerist heeft een blik geslagen op De Nachtwacht maar het schilderij niet gezien. Hij heeft daarmee ook Rembrandt geen recht gedaan die het zo zorgvuldig geschilderd heeft. Nog veel meer en dieper geldt dit voor de Bijbel. De Heere heeft zeer zorgvuldig door Zijn Heilige Geest de Bijbel laten schrijven. De Heere heeft ook de eeuwen door zorgvuldig over Zijn Woord gewaakt. De Bijbel als boek is al een kunstwerk. Maar het is nog méér dan dat. Het is Gods eeuwig blijvend Woord dat ons wijs wil maken tot zaligheid. De Bijbel is als met de kunstenaarshand van de Heilige Geest met de grootste zorg gemaakt, om tot heil van zondaars te zijn. Alleen daarom al is de Bijbel het waard om door ons bestudeerd te worden. De Bijbel kunnen we dus niet maar even snel lezen. Wie dat doet, houdt hoogstens enkele vage lijnen in zijn gedachten

over. De snelle lezer mist de details, de woorden die gebruikt worden, de kleine elementen die de Boodschap schilderen. Bovendien doet de snelle lezer geen recht aan de Heere, de Gever van de Bijbel. We kunnen zelfs stellen dat de snelle lezer God, Die met grote zorgvuldigheid Zijn Woord gegeven heeft, geen recht doet en dus onteert. Daarbij ontneemt zo iemand zichzelf ook de zegen van het bijbellezen.

details. Je kunt er een beschrijving van het schilderij bij nemen om meer details te leren zien. De uitleg van een gids zal De Nachtwacht nog meer tot leven brengen. Maar hoe geweldig zou het zijn om van Rembrandt zélf te kunnen horen hoe en waarom hij De Nachtwacht zo geschilderd heeft? Dat gaat natuurlijk niet, want Rembrandt is in 1669 overleden. Maar wanneer Die komt, de Geest van de

De snelle lezer onteert God en ontneemt

waarheid, zal Hij u de weg wijzen in heel de

zichzelf de zegen van het bijbellezen.

waarheid … Johannes 16:13

Wat door de Heere met de grootst mogelijke zorg aan ons geschonken is, moet door ons met de grootst mogelijke zorg gelezen worden. Daarmee eren we God en doen we recht aan de gave van Zijn Woord. En op die wijze gebruiken we de Bijbel ook zoals deze bedoeld is, namelijk als genademiddel, waaraan God de belofte verbonden heeft dat Hij zulke lezers kennis der zaligheid wil geven: kennis van de Zaligmaker door het geloof. Bijbellezen is een heilig werk. Bijbellezen vraagt tijd, aandacht, eerbied en gebed. In die weg zullen we onder Gods zegen nieuwe en oude schatten mogen opdelven uit de Schriften. In die weg gaat God door Zijn Woord tot ons hart spreken. De Bijbel wordt dan voor ons een Boek dat iedere dag nieuw is. Daarom: Tolle lege. ‘Neem en lees’. Nog even terug naar De Nachtwacht van Rembrandt. Wanneer je de tijd neemt om het schilderij te bekijken, ontdek je meer

Maar bij de Bijbel is dat anders! De schrijvers van de bijbelboeken zijn door de Heilige Geest geïnspireerd om Gods Woord te schrijven. Zij zijn als het ware de pen geweest in de hand van de Heilige Geest. De Heilige Geest is de levende en levendmakende Geest van Christus en is de eerste Auteur van de Schrift. De Heere Jezus heeft van Hem gezegd dat Hij in alle waarheid zal leiden. Dat is een rijke belofte en een dringende aansporing om te bidden voordat we gaan bijbellezen. Het gebed om de opening van Gods Woord is ook onmisbaar. Met ons door de zonde verduisterde verstand en gesloten hart kunnen we Gods stem niet verstaan. Ons verstand moet verlicht en ons hart moet geopend worden. Wanneer de Heilige Geest dat gaat doen, gaan we de sprekende God ook ontmoeten in Zijn Woord. Het is een wonder en een zegen dat we bij de Bijbel nog de Schrijver Zelf kunnen vragen wat er staat en wat Hij ermee bedoeld heeft.

Biddend bijbellezen en wat je gelezen hebt weer in gebed brengen. De genademiddelen van Woord en gebed grijpen in elkaar, versterken elkaar, kunnen niet zonder elkaar. ‘Spreek, want Uw dienaar luistert’ (1 Sam. 3:10). Praktische tips om de Bijbel te lezen Tot slot enkele praktische tips voor uw en jouw persoonlijk bijbellezen: 1. Vóór alles: bid de Heere of Hij wil spreken door het gedeelte uit de Bijbel dat u/jij zult gaan lezen. Bid ook of u/jij de Bijbel onbevangen mag lezen (dus niet denken dat we al wel weten wat er staat). 2. Bedenk dat het belangrijkste werk dat gedaan moet worden het werk aan uw/jouw ziel is, hoeveel andere dingen er ook in uw/jouw agenda staan. 3. Het is zeer nuttig om in een schrift aantekeningen te maken van het bijbelgedeelte. U/jij zou kunnen denken aan: moeilijke of belangrijke woorden, betekenis van het gedeelte, wat persoonlijk indruk gemaakt heeft, of vragen bij het gedeelte. 4. Lees het gedeelte rustig. Herlees het gedeelte daarna met behulp van de volgende vragen: - Wat staat er? In welk verband staat het? - Wat zegt/doet God? Wat zegt/doet de mens? Hoe reageert God hierop? Hoe reageert de mens op Gods woord/daad? - Wat is de bedoeling van het gedeelte voor toen? En wat voor nu?

- Wat zegt het gedeelte over Jezus Christus? - Wat heeft het gedeelte u/jou te zeggen? Is het tot vertroosting, vermaning, aansporing, bemoediging, etc.? - Hoe kunt u/kun jij de boodschap in uw/jouw leven in praktijk brengen? 5. Noteer eventuele dingen die u/jij op dit moment niet begrijpt; door trouwe bijbelstudie kunnen er later antwoorden op deze vragen komen. 6. Zoek de betekenis van een woord eventueel op in een bijbels woordenboek, of lees nog wat verdere uitleg over het bijbelgedeelte uit bijv. de HSV-Studiebijbel. 7. Dank de Heere voor Zijn Woord en bid de Heere of Hij Zijn zegen wil geven over wat u/jij gelezen hebt, zodat het uw/jouw leven zal vormen tot Zijn eer. ... zo zal Mijn woord zijn dat uit Mijn mond uitgaat: het zal niet vruchteloos tot Mij terugkeren, maar het zal doen wat Mij behaagt, en het zal voorspoedig zijn in hetgeen waartoe Ik het zend. Jesaja 55:11

Het zijn zo enkele handreikingen die voor uw en jouw persoonlijke bijbelstudie behulpzaam kunnen zijn. De Heere vervulle zo ook Zijn eigen belofte uit Jesaja 55:11 in ons persoonlijke leven. Dat zal ook tot stichting en heil van de gemeente zijn. ds L.A. den Butter, Rijnsburg

essay

VERKEERT DE BIJBELLEZER IN EEN CRISIS? ds. J.W. Verboom

VERKEERT DE BIJBELLEZER IN EEN CRISIS? Introductie – worstelen met een sudoku? ‘Begrijpt u ook wat u leest?’ Met die vraag opent Filippus het gesprek met de minister van Financiën uit Ethiopië, die in de boekrol van Jesaja leest (Hand. 8:30). De Schriften begrijpen was in Filippus’ tijd en is in onze tijd niet vanzelfsprekend. Velen vinden het moeilijk om de Bijbel te (gaan) lezen, de boodschap te begrijpen en die toe te passen. Toch is de Bijbel geen moeilijke sudoku, waarvan de oplossing voor je verborgen blijft omdat je helaas niet zo’n goede puzzelaar bent. Wie puzzelt, die ontdekt waarheid. Wie zoekt, die vindt. Hoe kom je de waarheid op het spoor? Als we teruggrijpen op Filippus en de minister, dan zien we eigenlijk dat er drie onderdelen in zijn leesproces aan de gang zijn. De minister leest de boekrol, probeert die te interpreteren, en vraagt zich ook af hoe hij die moet toepassen. De twee onderdelen interpreteren en toepassen vat Filippus samen met het ene Griekse woord ginosko, dat betekent ‘begrijpen/verstaan/kennen’. De drie processen kun je zien als: observeren – interpreteren – toepassen: 1) observatie: Wat staat er in de bijbeltekst? Welke woorden worden er gebruikt? Begrijp ik hoe ik de lange zin moet uitspreken? Wat is het onderwerp van de zin? Wat is het verband met de omliggende teksten? 2) interpretatie: Wat is de achtergrond van de tekst? Wat is de boodschap in de bijbeltijd?

3) toepassing: Wat zegt de tekst over mijn eigen leven nu? Wat is er in mijn tijd gaande? In dit essay ga ik me vooral richten op het tweede en derde onderdeel. Want we merken vandaag dat vele mensen één en dezelfde bijbeltekst lezen, die interpreteren, maar dan toch komen tot verschillende toepassingen. Er worden bijvoorbeeld vanuit één en dezelfde tekst verschillende ethische toepassingen gemaakt. Hoe komt dit? Het uitgangspunt in dit essay is dat de bijbeltekst een normatieve waarheid in zich heeft. Hoewel de Bijbel volkomen betrouwbaar en gezaghebbend is, zijn we er daarmee dus niet uit. Juist dan belanden we midden in de vragen. Want het voldoet vandaag niet om te zeggen: ‘Het staat in de Bijbel.’ Zoiets klinkt optimistisch en romantisch, maar ook naïef en ongevoelig voor de verlegen worsteling met waarheid die er kan zijn. één leesproces – drie onderdelen à Observeren à Interpreteren à Toepassen Want de Bijbel is geen simpel boek om te begrijpen, en al helemaal niet om toe te passen. Hoewel, soms gaat de toepassing van bijbeltekst naar jouw dagelijkse leven vanzelf. Vooral wanneer je je leven (heel direct) terugziet in de bijbeltekst en die tekst

jou hulp en/of richting geeft. Er lijkt dan geen kloof, en je wordt als vanzelf opgenomen in en meegenomen door de tekst. Je kunt met de Bijbel vastlopen.

Maar soms lukt het je maar niet om de toepassing te vinden, vanwege een kloof die je ervaart tussen toen en nu. Je kunt dan met de Bijbel vastlopen. Dan kun je erg zitten met de vraag: ‘Hoe is Gods woord hier en nu een lamp voor mijn voet en een licht op mijn levenspad?’ En doordat onze samenleving steeds meer loskomt van de joods-christelijke wortels en God vergeten lijkt te hebben, wordt de afstand tot de bijbelse normen en waarden groter. Dit bemoeilijkt de toepassing van toen naar nu extra. De vraag is dan ook: hoe kom je (gezaghebbende) waarheid op het spoor te midden van vele uiteenlopende interpretaties/ toepassingen? Hier gaan we met elkaar naar op zoek. Een antwoord op deze vraag zoeken we door op de volgende vragen in te gaan: - In welke culturele situatie bevinden we ons als bijbellezers vandaag? - Wat zijn trends in onze cultuur die het vinden van waarheid in ons bijbellezen bemoeilijken? - Welk zinvol aspect leren we vanuit onze cultuur als het gaat om interpreteren en toepassen? - En hoe kan een beroep op de Heilige Geest ons helpen?

In welke cultuur bevinden wij ons als bijbellezers? Om onze worsteling met bijbelse waarheid beter te begrijpen en hoe deze tot stand is gekomen, volgt nu een globale schets met drie fases in de cultuurgeschiedenis. Deze schets kan je herkenning geven: ‘Aha, hier sta ik nu op de tijdlijn. Mijn vragen/worstelingen zijn kenmerkend voor mijn tijd.’ a. Mensen als bijvoorbeeld Maarten Luther (1483-1546) en Johannes Calvijn (1509-1564) leefden in de premoderniteit, de tijd voor de moderniteit. De gemiddelde mens zette toen niet snel vraagtekens bij gezag, traditie en het bestaan van een (Goddelijke) waarheid achter onze zichtbare werkelijkheid. Er was vertrouwen in het bestaan van God/hemel. b. De moderniteit is een periode die wordt verbonden met de kritische beweging van de Verlichting (de zeventiende en vooral de achttiende eeuw). Het gaat dan om wetenschappelijk denken. Er wordt sterk gedacht vanuit het verstand en de menselijke waarneming en wat je daarmee kunt ontdekken aan waarheid. De autonome mens wordt zich meer bewust van zichzelf. Ook van zijn eigen plaats op de tijdslijn van de geschiedenis. Men wordt zich er sterk van bewust dat de bijbelschrijver op een andere plaats staat dan wij. Tussen hem en ons is een kloof. Een gevoel van vervreemding bij oude teksten komt op: ‘Dat is

ouderwets, dat is toch niet meer van deze tijd!’ De moderniteit kenmerkt zich door: I. Kritisch denken ten aanzien van de historische betrouwbaarheid van de Bijbel. II. Twijfel aan het bestaan van een (Goddelijke) werkelijkheid achter deze werkelijkheid. III. Bewustzijn dat de bijbeltijd een andere is dan onze tijd en dat ikzelf ertussen zit als ik de Bijbel lees en die vandaag toepas. Die toepassing maak ikzelf. We zijn vandaag in het Westen met z’n allen door deze Verlichting beïnvloed. c. De huidige postmoderniteit is een kritische reactie op de moderniteit. Onder invloed van de drie denkers van de achterdocht Karl Marx (1818-1883), Friedrich Nietzsche (1844-1900) en Sigmund Freud (1856-1939) zijn we gaan beseffen dat het verstand geen neutraal instrument is en dat de geest van de mens bewust en/of (veel meer nog) onbewust gedreven wordt door manipulatie, zelfbedrog, zelfhandhaving, wensdenken, macht, seks, geld, status, etc. We zijn gaan inzien dat de mens helemaal niet autonoom is. De mens leeft in een web van tal van afhankelijkheden. Dit maakt dat de mens mogelijk verborgen bedoelingen heeft tijdens het lezen van de Bijbel. Hij interpreteert en past de Bijbel mogelijk zo toe, zoals het hem het beste

uitkomt. Vandaag leeft de gedachte sterk dat iets mogelijk willekeurige en persoonlijke interpretatie/waarheid is. Dat maakt van onze tijd een tijd van diepgeworteld wantrouwen en achterdocht richting de omgeving en richting onszelf. Is iets geen nepwaarheid/nepnieuws? Al met al ontstaan (onzekere) vragen: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? Doe ik het wel goed genoeg? premoderniteit à vertrouwen moderniteit à kritiek, twijfel, zelfbewustzijn postmoderniteit à wantrouwen en achterdocht

Tussenbalans Kortom, de mens is vandaag door de kritiek, de twijfel, het zelfbewustzijn, het wantrouwen en de achterdocht zoekende en tastende geworden naar Goddelijke waarheid. Hoe we de ware betekenis en juiste toepassing op het spoor komen van een bijbeltekst wordt door de moderniteit en postmoderniteit steeds meer een worsteling. Wie het ziet, beseft dat de bijbellezer die de waarheid in de Bijbel wil beluisteren en toepassen, in de crisis verkeert. Na deze korte duiding van de tijdlijn, zoomen we nu in vogelvlucht nog iets verder in op onze postmoderniteit. We willen ontdekken welke concrete postmoderne trends ons interpreteren en toepassen

beïnvloeden. In deze trends zitten ook zinvolle handreikingen, maar we zullen hier alleen zien hoe ze het bijbellezen bemoeilijken. De uitspraken tussen aanhalingstekens laten dat onder andere zien. Hierdoor krijgen we nog meer inzicht in de crisis. Door dit te zien, begrijpen we beter wat er om ons heen gebeurt en lukt het ons beter om een weg door deze crisis heen te vinden.

wordt met achterdocht bekeken. Ook worden bepaalde verbanden uit de Bijbel (man/vrouw, goed/kwaad, vader/kind, etc.) als onderdrukkend ervaren. ‘Dat is niet van vandaag, dat kun je niet meer zo zeggen.’

Hoe beïnvloedt onze postmoderne cultuur ons bijbellezen? 1. Een belangrijke trend vandaag is de allergie voor macht. Dit is een reactie op het top-downdenken van de moderniteit. Daarin stond de ene cultuur boven de andere. De ene kon heel kil verstandelijk en dwangmatig haar ideologie aan de andere opleggen. Onderdrukking, ongelijkheid, uitsluiting en discriminatie, worden in de postmoderniteit daarom tegengegaan. De postmoderne mens wil genieten van een vrijheid in gelijkheid. Hij verzet zich tegen een meerderheid die niet rekent met minderheden. Ook een (christelijke) minderheid die een absolute waarheidsclaim uit wordt kritisch bekeken. Deze hekel aan onderdrukkende macht hangt namelijk samen met een verwerpen van absolute claims, grote verhalen, normen en waarden die voor alle tijden en plaatsen geldig zouden zijn. Dit kan immers met een dwangmatige ideologie belast zijn. Iets dat met gezag vanuit kerkelijke posities, traditie of geschiedenis wordt aangereikt,

2. Hiermee verbonden is dat de ene cultuur niet boven de andere mag staan. Dit geldt voor onze westerse cultuur, maar ook voor culturen uit de bijbeltijd. Dit heet ook wel cultuurrelativisme. Dit is de opvatting dat culturen niet met elkaar vergeleken kunnen worden. Normen en waarden zijn betrekkelijk. Ze kunnen voor déze cultuur en tijd geldig zijn, maar hoeven dat niet te zijn voor díé cultuur en tijd. Met het oog op de Bijbel betekent dit dat er vandaag veel nadruk wordt gelegd op de toenmalige cultuur. Nogal eens is dan de gedachtegang: ‘Binnen die cultuur toen was dat begrijpelijk, maar zo werkt het nu niet meer.’ Dit maakt voor ons het toepassen van een bijbeltekst moeilijker. Want welk aspect uit de tekst pas je dan nu toe? Het valt vandaag op dat men nogal eens één woord/begrip/beeld uit de tekst neemt en daarmee zijn eigen weg gaat. ‘Dit woord raakt mij.’ Dit lijkt mooi, maar klinkt ook willekeurig en het zegt niet altijd iets over wat de bijbeltekst betekenen wil voor je.

Een absolute waarheidsclaim is een uiting van macht!

Cultuurrelativisme bemoeilijkt het toepassen van bijbelteksten. 3. Deze gerichtheid op ervaring/gevoel is een postmoderne reactie op de nadruk op het verstand in de moderniteit. Voor het bijbellezen betekent dit, dat we een bijbelgedeelte niet alleen willen snappen met ons verstand, maar we willen geraakt worden in ons gevoelsleven. Als het ons raakt, dan voelen we dat iets ‘waarheid’ is, en dan is dat iets voor ons persoonlijke waarheid. De meesten zeggen dan ook niet: ‘Deze bijbeltekst betekent dit of dat’, maar: ‘Voor mij betekent deze bijbeltekst dit of dat.’ Het resultaat is dat er verschillende onverzoenbare betekenissen naast elkaar kunnen komen te staan in een bijbelkring. De een vindt dit onverkwikkelijk, de ander waardeert de veelkleurigheid aan persoonlijke meningen, ervaringen en waarheden. ‘We hebben allemaal een stukje van de waarheid.’ Nadruk op persoonlijke waarheid zorgt voor onverzoenbare waarheden. 4. Een vierde tendens is dat we zijn gaan zien in de postmoderniteit dat de wereld waanzinnig complex is. Zo bestaat een mensenleven uit fragmenten. Iedereen deelt zichzelf op in verschillende rollen, bijvoorbeeld: vader, zoon, vriend, buurman, arbeider, ouderling, sportman, etc. En door de toenemende vrijetijdscul-

tuur en consumptiemogelijkheden is het ook mogelijk om aan al die rollen tijd te besteden. Het gevolg is dat de mens te maken krijgt met een hoge mate aan prikkels, informatie en impulsen. Om overal bij te blijven, worden we ondersteund in onze informatiemaatschappij door de digitale snelweg. We merken daarbij het razende tempo van updates, wijzigingen, vernieuwingen en ontwikkelingen. Denk alleen al aan je iPhone die voortdurend een Apple-update moet ondergaan. Deze rusteloosheid zorgt voor minder concentratie, verstilling en gebed. Terwijl deze drie zo belangrijk zijn voor het juist interpreteren en toepassen van de bijbeltekst. Met de schets van deze vier postmoderne trends zien we tegelijk welke obstakels er voor het vinden van waarheid in de Bijbel worden opgeworpen. We zien dat we er zelf tussen zitten met onze allergie voor macht en gezag, ons cultuurrelativisme, ons eigen gevoelige ik en onze rusteloze complexiteit. De vraag is of de postmoderniteit ons ook iets positiefs aanreikt, waarbij de bijbellezer kan aanknopen om een weg uit de crisis te vinden? Complexiteit à rusteloosheid à vinden van waarheid staat onder druk. Welk zinvol aspect reikt onze cultuur ons aan voor het vinden van waarheid? Wat dan vaak wordt genoemd, is ‘ons voorverstaan’. Door de achterdocht en

het wantrouwen van de postmoderniteit hebben we meer zicht gekregen op de rol van ons voorverstaan. Ons voorverstaan kun je zien als ‘het geheel van aannames en houdingen die een persoon meebrengt bij het interpreteren van een tekst’ (Introduction to biblical interpretation - W. Klein, C. Blomberg, R. Hubbard). Denk hierbij aan het gehele framework van wie we zijn en hoe we dingen begrijpen. Daarbij word je onder andere bepaald door je eigen allergieën, culturele achtergronden (opvoeding, herkomst, gender), gevoelens, moderne technologieën, etc. Kortom, jouw eigen leefsituatie maakt dat jij op een bepaalde manier ‘voorgeprogrammeerd’ bent in hoe je naar bijbelteksten kijkt. Jij bent je hier niet altijd van bewust, zoals een vis onbewust is van het water waarin hij zwemt. Maar feit is dat niemand anders de wereld ziet zoals jij die ziet. En of je het nu wilt of niet, het kleurt jouw bijbellezen. Niemand stapt blanco op de bijbeltekst af. Wie bijvoorbeeld sterk begaan is met dieren valt meer dan anderen de zorg van God op voor dieren in de Bijbel. Wie volhoudt niet ‘voorgeprogrammeerd’ te zijn, heeft blinde vlekken en houdt ze ook alleen maar in stand. Niemand stapt blanco op de bijbeltekst af.

Ons voorverstaan hoeft trouwens niet bij voorbaat verkeerd te zijn. Soms stappen we met een goede aanname of (eerlijke) houding op een tekst af, maar soms met een verkeerde. Dit noodzaakt ons tot

zelfkritiek en zelfbeproeving voor Gods aangezicht. (Staat wat ik lees in de bijbeltekst omdat ik dit bij voorbaat wilde lezen en mijzelf nu bevestigd zie, of staat dit er echt als Gods boodschap?) Dit vraagt om eerlijkheid, openheid en kwetsbaarheid. Het vraagt erom dat we onze vooringenomen kaarten open op tafel leggen. Dit betekent dat we onze (verborgen) belangen, vooroordelen, vooringenomenheid of angsten benoemen. Want die beïnvloeden ons interpreteren en toepassen van de Bijbel. Jouw voorverstaan bepaalt onder andere: - de vragen die je stelt, - de manier waarop bijbelteksten bij je binnenkomen, - jouw vooringenomenheid, - jouw verborgen vooroordelen. Voorbeelden: 1. Een professor die een bijbeltekst op een bepaalde manier uitlegt omdat hij zich dan beter kan handhaven bij wat in het academische discours gemeengoed is, heeft een bepaald belang. 2. Een dominee die binnen zijn gemeente de tekst zo uitlegt omdat hij meent dat zijn gemeente dat ‘nodig heeft’, kan de echte betekenis van de tekst verdraaien of ontwijken. 3. Een bijbelkringlid dat in een bijbeltekst hoort dat God liefde is, maar eerlijk aangeeft dat hij dat nooit zo benadrukt omdat hij dan bang is dat God zoetsappig wordt en dat dan

Zijn heiligheid ondersneeuwt, heeft verborgen angsten. Doordat we vandaag meer zicht hebben op ons voorverstaan, helpt dit ons om eerlijk te onderscheiden tussen wat bijbelse waarheid is en wat onze eigen ‘gewenste’ waarheid is. Bijbelse waarheid ßà eigen gewenste waarheid De brandende vraag is dan nu wel: Hoe wordt ons verkeerde voorverstaan gecorrigeerd? De Heilige Geest en ons voorverstaan Het is nodig dat we een nederig, luisterend leven dicht bij de gehele Bijbel hebben. Daarbij hebben we de levende omgang met God door Jezus Christus nodig. Jezus Christus is het fundament waarop we horen te bouwen (1 Kor. 3:11). Door die geloofshouding neemt de Heilige Geest ons voorverstaan ter hand en mogen we Hem uitnodigen dit te corrigeren of te zegenen. De Geest gaat ermee aan het werk. Wie zonder de levende omgang met Jezus Christus de Bijbel wil uitleggen, waagt zich op zeer glad ijs. Diegene moet des te meer waken voor een uitleg die (ver) afstaat van wat de bijbeltekst wil zeggen. Vanuit zichzelf is de mens namelijk niet in staat het Geest-elijke Woord te ontvangen (1 Kor. 2:14). Want het is de Geest Die bij ons de traagheid in ons voorverstaan wegneemt (Luk. 24:25-26) en ons verstand opent/vernieuwt om de Schriften te

begrijpen (Luk. 24:44-45). De Geest laat ons de waarheid zien (Joh. 16:13)! Door die verlichting met de Heilige Geest kan jouw voorverstaan zich hoe langer hoe meer ontwikkelen/geheiligd worden (1 Tim. 4:5), waardoor je steeds iets beter aanvoelt wat de tekst in waarheid wil zeggen. Verdiepte kennis van de Bijbel stimuleert een verdiept en verbeterd voorverstaan. We worden dan ook geroepen te groeien in de kennis van onze Heere en Zaligmaker Jezus Christus (2 Petr. 3:18). Tegelijk werkt een beroep op de Geest niet altijd (direct) om van een verkeerd, diepgeworteld voorverstaan af te komen. Daarom moet je altijd behoedzaam met de Heilige Geest omgaan. We zijn namelijk zo besmet door het virus van de zonde dat dit virus er niet zomaar uit is. Want arglistig is ons hart, boven alles (Jer. 17:9). De psychologie laat ook zien dat er bewust, maar nog veel meer onbewust verkeerde bedoelingen in ons aanwezig zijn. De Geest leidt in de waarheid.

De tendens lijkt tegenwoordig onder sommigen te zijn om een tamelijk hoge dunk te hebben van de Geest-vernieuwde mens. Die mens improviseert dan bij het maken van zijn keuzes zelf met de betekenis die hij ontvangt uit de Bijbel. Wijze improvisatie zal meer dan eens nodig zijn. En het is zeker nuttig in het zoeken van je levensweg, waar vaak niet voor elke stap een duidelijke bijbeltekst is. Maar er is een gevaar. Dit zit hem erin dat je

bij het bijbellezen meent oprecht iets te kunnen toepassen na een gebed om verlichting met de Heilige Geest, terwijl het toch je eigen geest is. Zo hoor je nogal eens: ‘Samen hebben we gebeden om inzicht. We geloven dat de Heilige Geest dit ons aanreikt. Hij gaat nieuwe wegen in de tijd.’ Soms komt men dan bijvoorbeeld als het gaat om ethische keuzes tot conclusies vanuit de bijbeltekst die nuchter bezien linea recta tegenover de tekst zelf staan, zoals die op schrift is gesteld door beademing van de Geest (2 Tim. 3:16). Hoewel enerzijds een letterlijke lezing van de tekst onmogelijk is, kent anderzijds een uitleg ‘in de geest’ van de tekst, het gevaar dat je de Geest iets laat zeggen dat voortkomt uit het wensdenken van je eigen geest (verkeerd voorverstaan). Een naïef beroep op de Heilige Geest, waarbij Hij de informatie in Zijn eigen Woord lijkt tegen te spreken, kunnen we daarom gerust met achterdocht bekijken. Dit past ook bij de postmoderne achterdocht. Kortom, als een bijbeltekst iets zou betekenen wat niet logisch volgt uit de gelezen tekst of uit de samenhang met andere teksten (de Schrift is immers een eenheid!), moeten de alarmbellen (minstens) gaan rinkelen. Je kunt zeggen dat je bidt om de Heilige Geest en vervolgens toch je eigen koers varen. Inwoning door de Geest garandeert

met de Geest te vragen. Daarbij hebben we onszelf altijd weer kritisch te bevragen op ons voorverstaan waarmee we het gebed ingaan. Stel jezelf de vraag: ‘Wat wil ik horen van de Geest, is dat iets wat mijn eigen geest misschien goed uitkomt?’ Belangrijk is dat je je zelfkritisch/zelfbeproevend onderzoekt in het licht van Gods aangezicht. Daarbij past het gebed: ‘Beproef m’, en zie of mijn gemoed iets kwaads, iets onbehoorlijks voedt’ (Ps. 139:14, ber. 1773). Gezuiverde verlangens/voorverstaan zal God geven op het gebed: ‘Schep mij een rein hart, o God’ (Ps. 51:12). De Heilige Geest en de openheid De Heilige Geest laat je tegelijkertijd niet de bijbelteksten onmiddellijk op het gebed begrijpen. Daarvoor heeft de Heilige Geest ons middelen, methoden, leestechnieken gegeven. Een goede methode is bijvoorbeeld ook dat je tekst met tekst vergelijkt. Waar de ene tekst je soms laat spaak lopen, kan de Heilige Geest door een andere tekst verrassend licht laten schijnen over die ene tekst. Zo komt Gods Woord tot spreken in je leven. Dat is het mooiste van het bijbellezen als je merkt dat de Bijbel zichzelf uitlegt, doordat verschillende teksten samenkomen, op elkaar ketsen, en samensmelten tot een rode draad. Nog mooier is het wanneer jouw leven zich daar als een draadje mee verweeft.

nog geen bij de tekst passende uitleg. Gezien de kwalijke afbuiging, ook in de Geest-vervulde mens, hebben we in het gebed dan ook blijvend om de verlichting

De Geest brengt ons ook tot waarheid door middelen en andere personen.

Verder heeft de Geest ook anderen (broeders en zusters) binnen de (wereld)kerk gegeven. Dat een ander iets zinnigs in kan brengen waar jij je voordeel mee kunt doen, mag zorgen voor openheid en zelfrelativering. Vandaag staat dat luisteren naar elkaar erg onder druk. Door het hoge tempo van veranderingen in onze cultuur nemen verschillen onderling toe en neemt ook het ongeduld met de positie van de conservatieve of de progressieve ander toe. Een sympathieke open houding is nodig richting de ander, waarbij dit tegelijk samengaat met een juist onderscheidingsvermogen of wat die ander zegt ‘uit God’ is (1 Joh. 4:1). Bij de anderen binnen de kerk kunnen we ook denken aan stemmen uit het verleden, die de Bijbel in hun tijd verstonden. Kortom, we lezen de Bijbel niet in een leegte of in een vacuüm. Maar samen met alle (gestorven) heiligen luisteren we naar de Bijbel (Ef. 3:18). C.H. Spurgeon (18341892) zegt: ‘Het is vreemd dat sommige mensen die veel over de Geest praten en wat Hij openbaart, zo weinig denken aan wat de Geest aan anderen heeft geopenbaard.’ Het klinkt wel vroom als je zegt dat je alleen maar uit je Bijbel leest en verder geen andere boeken, maar het is ook hoogmoedig en individualistisch. Ongetwijfeld zal met allerlei middelen nog steeds niet alles van de Bijbel helder worden. Misschien kun je de betekenis van een tekst je niet toe-eigenen vanwege vragen die blijven. Hoewel je je moet afvragen waarom je een tekst parkeert en overleg voorafgaand aan het parkeren met

anderen zinvol is, kun je soms niet anders. Dan zul je de uitleg van een tekst vanuit verlegenheid ‘parkeren’. Het getuigt van wijsheid en nederigheid als we erkennen dat er in de Bijbel teksten blijven waar wij nú niets mee kunnen of die wij nú niet begrijpen en/of toepassen, omdat er bijvoorbeeld in de gehele Bijbel te weinig informatie over gegeven wordt. Daarbij kun je onder andere denken aan geweldsteksten/wraakpsalmen. Wie weet lukt dat begrijpen op een ander moment en/of in een andere context wel. Of wie weet heeft die tekst voor een ander wel betekenis. Gods boodschap in de toenmalige leefwereld is normerend voor de toepassing vandaag. De verantwoordelijke lezer In de postmoderniteit heeft de lezer met zijn eigen persoonlijke beleving en context een belangrijke rol in het interpreteren en toepassen. Het lijkt daarmee of de lezer alles van een tekst kan maken. Maar dat is niet zo. Ook niet in het bijbellezen. Voor het bijbellezen is het van belang dat de Geest-vervulde bijbellezer zoekt naar een betekenis en toepassing van de bijbeltekst die het dichtst ligt bij de bedoeling van de auteur/de betekenis van de tekst in zijn eigen verband of in het verband van de hele Schrift. Daarbij geldt het principe: de bedoelde boodschap van God in de toenmalige leefwereld is normerend voor de toepassing vandaag. Dit is een spannende stelling. Want was Gods boodschap toen

niet door de context bepaald? Dat is soms buitengewoon lastig om te zeggen. Dat weet je soms niet goed. Maar feit is dat je er niet zomaar van uit kunt gaan dat Gods boodschap contextgebonden is. Bepaalde boodschappen van God gaan ook boven culturen uit en gelden voor alle culturen. Dit zal per tekst/onderwerp bekeken moeten worden. Voorbeeld Dat we de heilige kus als contextbepaald zien, maar een huwelijk van man en vrouw weer niet, heeft ook te maken met de hoeveelheid informatie in de Bijbel. Informatie over man-vrouw is talrijker in de Bijbel dan die over de heilige kus. Dat je de kus niet letterlijk overneemt, maar het huwelijk wel, heeft te maken met hoe de Bijbel er zelf over spreekt. De ene uitleg en toepassing van een tekst is geloofwaardiger en snijdt meer hout dan de andere. Dat is ook afhankelijk van de hoeveelheid bijbelgegevens die bij elkaar gebracht kunnen worden en iets laten oplichten. De bijbellezer heeft al met al vandaag een verantwoordelijke rol: hij bidt om de Geest, leest de Bijbel en zijn gehele inhoud met liefde tot Christus, luistert naar toen en nu, zoekt naar betekenis, bestudeert de uitleg, zoekt naar schriftgegevens en is bereid in zijn leven de normatieve betekenis die zich aandient vanuit een bijbeltekst te volgen. Ook als die boodschap moeilijk te bevatten is, schuurt, stoort, verbijstert, vervreemding opwekt en/of hem in verlegenheid brengt.

De andersheid van de tekst zegt iets over God Die de Ander is. Maar vaker nog zal de lezer merken dat zich de inhoud van bijbelteksten toeeigenen juist verrijking, verfrissing en vernieuwing aan zijn leven geeft. De bijbellezer zal merken dat toe-eigening leidt tot verrijking. Tot slot We zien in dit betoog dat de bijbellezer in een crisis verkeert. Het blijkt een worsteling om waarheid te ontdekken in een bijbeltekst. Vele lezers zorgen voor uiteenlopende uitleggingen en heel persoonlijke toepassingen. We vroegen ons af hoe we de normatieve waarheid van een tekst op het spoor konden komen. De postmoderne cultuur bemoeilijkt dit met meerdere trends, maar tegelijk reikt die ook het zinvolle aspect aan van ons voorverstaan. Om voorbij te komen aan ons verkeerde voorverstaan zijn we genoodzaakt: - tot zelfkritiek en eerlijke zelfbeproeving voor Gods aangezicht, - tot gebed om de Heilige Geest, - tot levende omgang met Christus, - tot een welwillende benadering van de op schrift gestelde tekst, - tot respect voor goede inbreng vanuit de wereldkerk van vroeger en nu. Als we zo bezig zijn, zullen we ontdekken dat ons bijbellezen leidt tot persoonlijke ervaringen van waarheid in de Bijbel. Dan zul je ervaren dat je je leven terugvindt in de bijbeltekst.

Dat geeft verwondering. Dit laat uitlopen op de steeds warmere aanbidding van de heerlijke drie-enige God. Wanneer het vinden van waarheid tot die aanbidding leidt, kunnen we, in de crisis waarin de bijbellezer verkeert, zeker spreken van verlossing. God zij dank, dat Hij de bijbellezer verlost! Een aantal praktische leesadviezen/vragen om over door te denken 1. Bijbellezen begint bij jezelf. Het vraagt erom je kaarten en belangen op tafel te leggen. Stel jezelf de vraag: hoe ben ik voorgeprogrammeerd als ik me in dit bijbelse thema verdiep? Dit levert bijvoorbeeld in bijbelkringen interessante inzichten op. 2. Goed bijbellezen kan alleen door de Heilige Geest. Stel jezelf telkens de vraag: Welke rol heeft Hij in mijn bijbellezen? Betrek Hem concreet in je gebed op jouw voorverstaan. Dat zijn we niet gewend. Bid Hem om correctie waar nodig en bevestiging waar dat mag. 3. Het is de kunst om bij de uitleg van een bijbeltekst oog te houden voor het onderscheid tussen wat de tekst zelf zegt en wat de context inhoudt. Vraag je af of bij een veelvuldig beroep op de context de tekst zelf niet ondersneeuwt. 4. De Heilige Geest heeft ons niet alleen gebed, maar ook tal van middelen, methoden, leestechnieken en anderen gegeven om de boodschap

van een bijbeltekst te ontvangen. Waar maak jij gebruik van? 5. Onze postmoderne cultuur geeft ons oog voor de persoonlijke beleving van de waarheid van de bijbeltekst. Het is waardevol om te zien dat culturele trends soms ook iets positiefs kunnen inbrengen voor persoonlijk bijbelgebruik. 6. Wie als lezer zoekt naar waarheid en eenheid in de bijbeluitleg, benadert de bijbeltekst welwillend en nederig en zoekt in de eerste plaats naar de boodschap van de tekst/auteur toen. Je kunt van een bijbeltekst niet alles maken. In de vertolking van die boodschap naar nu is Geest-verlichte denkkracht nodig en bereidwilligheid om ook eventueel een ‘verstorende’ boodschap toe te eigenen. 7. Om verbonden te blijven met de ander die een andere betekenis en toepassing vindt naar aanleiding van bijbeltekst, is het belangrijk om sympathiek verbonden te blijven. Behoed jezelf voor dominant denken, zeker als de Schrift weinig informatie lijkt te delen over dat onderwerp. Werk dan nog meer vanuit het basisbesef: ‘Hij zou weleens gelijk kunnen hebben.’ Probeer door de bijbeltekst te verbinden met andere teksten met elkaar in open gesprek te blijven. 8. Het zegenrijke van bijbellezen is dat de waarheid die je ontvangt, jou vernieuwt en brengt tot de aanbidding van de heerlijke drie-enige God. Ds. J.W. Verboom, Groot-Ammers

HSV LIMITED EDITION (10 x 15) De Herziene Statenvertaling bestaat 10 jaar! Ter ere van dit jubileum is eind december 2020 deze bijzondere limited edition verschenen, met exclusief ontwerp en extra content uit diverse andere HSV-uitgaven die via een QR-code kunnen worden bekeken. In deze uitgave in compact formaat (10x15 cm) vind je de complete bijbeltekst van de HSV, plus de berijmde Psalmen 1773, enige gezangen, de geloofsbelijdenissen en formulieren. Het flexibele leren omslag is ontworpen met een knipoog naar het verleden: de verdeling in twee kleuren en en de lijnen in de hoeken kwamen in eerdere edities al voorbij. De Bijbel heeft zilversnee en wordt geleverd in bijpassende koker.

VERSCHENEN IN DE AFGELOPEN

10 JAAR:

HSV Kinderbijbel

Gespreksbijbel

(ISBN 9789065394385)

(ISBN 9789065394392)

Het geven van een kinderbijbel bij de geboorte of doop van een (klein)kind is een waardevol gebaar. Deze uitgave is extra bijzonder door de uitzonderlijk fraaie illustraties van Marjolein Hund. Bij elk verhaal: - Een tekst uit de Herziene Statenvertaling om te lezen en aan te leren - Vragen om samen over door te praten - Warme en sfeervolle illustratie Het geheel van deze kinderbijbel kenmerkt zich door aandacht voor de doorgaande lijn van de heilsgeschiedenis. Bij een aantal verhalen wordt een kernwoord uit de geloofsleer uitgelegd, zoals hoop, bekering, wonder.

De Gespreksbijbel helpt gezinnen bij het regelmatig lezen van de Bijbel en het spreken met kinderen over de bijbeltekst. De uitgave bevat de volledige bijbeltekst van de Herziene Statenvertaling. In ieder hoofdstuk staan een leesprikkel, een gespreksonderwerp en een stukje uitleg om samen over te praten. Ieder bijbelboek bevat kleurenillustraties en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s. Achter in de Gespreksbijbel zijn diverse opdrachtjes opgenomen om als gezin samen te doen. Gericht op gezinnen met kinderen van ca. 8-12 jaar.

HSV-jongerenbijbel

HSV-Studiebijbel

(ISBN 9789065393739)

(ISBN 9789065393746)

Deze unieke uitgave bevat de complete bijbeltekst van de HSV, met daarbij heel veel extraâ&#x20AC;&#x2122;s voor jongeren. Waaronder enkele honderden stukjes met uitleg, verwerking en verdieping, die jou als jongere handvatten geeft om de Bijbel beter te begrijpen. In ieder bijbelboek een of meerdere landkaartjes en illustraties. En tientallen kleurenfotoâ&#x20AC;&#x2122;s. De complete Heidelbergse Catechismus is achterin opgenomen. Gebonden in een flexibel omslag die gemakkelijk open blijft liggen.

De Studiebijbel bevat de complete tekst van de Herziene Statenvertaling, aangevuld met aantekeningen, inleidingen, kaartjes en artikelen. Een betrouwbaar, verstaanbaar en verdiepend hulpmiddel bij het lezen en bestuderen van de Bijbel. Onmisbaar bij het opdiepen van inzichten uit het Woord van God. Gebonden editie met hardcover en leeslinten.

HSV-Studiebijbel – luxe editie

HSV Bijbel in een jaar

(ISBN 9789065394897)

(ISBN 9789065394941)

Deze luxe, limited edition van de Studiebijbel in Herziene Statenvertaling heeft een flexibele, echt leren band. Duurzaam en slijtvast, een waardevol cadeau!

Met deze HSV Bijbel in een jaar heb je een complete Bijbel in handen, verdeeld in 365x drie passages. Het lezen van deze drie passages per dag zorgt ervoor dat je de hele Bijbel in één jaar kunt doorlezen. Deze editie in de Herziene Statenvertaling biedt een frisse kijk en nieuwe inzichten door haar unieke opzet. Elke dagelijkse lezing bestaat uit: - een vertellend/verhalend gedeelte (weergegeven in drie kolommen) - een onderwijzend gedeelte (weergegeven in twee kolommen) - een gedeelte uit de poëzie- of wijsheidsboeken (weergegeven in één kolom) Een prachtige stimulans om de oude gewoonte van regelmatig de gehele Bijbel te lezen weer nieuw leven in te blazen!

DE BIJBEL ALS ZEKERHEID IN EEN CRISIS Essays bij het tienjarig bestaan van de Herziene Statenvertaling

ds. L.A. den Butter en ds. J.W. Verboom