ILJA VISSER IN HET RIJKSMUSEUM
EEN ONTMOETING MET PIERRE CUYPERS NO
EEN ONTMOETING MET PIERRE CUYPERS "Even terug naar 1885. Het jaar waarin Pierre Cuypers de bouw van het Rijksmuseum te Amsterdam voltooide. Met bijzondere aandacht voor de constructie en decoraties als onderdeel van de architectuur heeft hij een gesamtkunstwerk gecreĂŤerd. Toen de tijdgeest echter sober en strak dicteerde, verdwenen de decoraties. Jaren van technische ontwikkelingen en nieuwe bouwkundige inzichten volgden. En nu, aan het begin van de 21e eeuw: de verbouwing van het Rijksmuseum, waarbij de decoraties van Cuypers op ambachtelijke wijze worden gerenoveerd. Tijdens een Hard Hat Tour door het Rijksmuseum wordt Ilja Visser getroffen door de originele motieven en kleuren van Cuypers' decoraties. Ze herkent de liefde voor het ambacht en de gedrevenheid om iets bijzonders te creĂŤren. Dankzij een stipendium van het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft Ilja Visser een speciale collectie kunnen ontwerpen. Met trots presenteert Ilja Visser 'Ambacht, een ontmoeting met Pierre Cuypers'."
2
ANNA VAN GREVENSTEIN pagina 4
ILJA VISSER pagina 8
PRINS BERNHARD CULTUURFONDS pagina 10
PIERRE CUYPERS pagina 6
3
INHOUDSOPGAVE
BRIEVEN AAN CUYPERS pagina 12
pagina 13
pagina 20
pagina 21
pagina 24
pagina 22
pagina 32
pagina 40
pagina 66
pagina 67
pagina 68
pagina 74
pagina 90
pagina 72
pagina 75
pagina 89
pagina 91
4
ANNE VAN
GREVENSTEIN
5
ANNE VAN GREVENSTEIN
DE RESTAURATIE EN RECONSTRUCTIE VAN CUYPERS' DECORATIESCHEMA WORDT UITGEVOERD DOOR DE STICHTING RESTAURATIE ATELIER LIMBURG ONDER LEIDING VAN PROF. ANNE VAN GREVENSTEIN, DE VOORMALIG DIRECTEUR. ALS HOOGLERAAR CONSERVERING EN RESTAURATIE IS ANNE VAN GREVENSTEIN VERBONDEN AAN DE UVA.
O
mdat het Rijksmuseum in
hebben de restaurateurs met een
de afgelopen eeuw steeds
vergrootglas en een scalpel de
meer expositieruimte
verf op een klein oppervlak
nodig had en het tijdsbeeld
laag voor laag weggekrast. Op
voorschreef dat kunstwerken
deze manier is achterhaald of de
in een strakke witte ruimte
ontwerpen ook inderdaad op de
gepresenteerd worden, zijn de
bedoelde plaats en in de aan-
oorspronkelijke structuur en
gegeven kleuren zijn uitgevoerd.
decoraties zo goed als verdwe-
Zoals Cuypers ambachtslieden
nen. Gelukkig heeft Cuypers zijn
door middel van ‘training on the
ontwerpen minutieus vastgelegd,
job’ opleidde en inzette om zijn
zodat zijn archief een schat aan
ontwerp te realiseren, bekwamen
informatie biedt. Om een duide-
nu leerlingen van de schilders-
lijk beeld van het oorspronke-
opleiding Sint Lucas in Boxtel
lijke motief en de kleur van de
zich in het vak bij het herstel-
decoraties te krijgen, hebben
len van de decoraties. Ze werken
de restaurateurs twee methoden
met dezelfde kleuren, schilder-
toegepast. Ten eerste hebben zij
technieken en penseelvoering als
met strijklicht langs de muur
in de 19e eeuw. Ook wordt de verf
geschenen om de teksten te
op dezelfde manier als destijds
ontcijferen waarbij elk reliëf
aangebracht door handgesneden
een letter opleverde. Daarnaast,
sjablonen en doorstuiftekeningen
om de patronen te ontdekken,
te gebruiken.
6
PIERRE CUYPERS
7
PIERRE CUYPERS
PIERRE CUYPERS (1827 – 1921) WAS DE ARCHITECT VAN HET RIJKSMUSEUM IN AMSTERDAM. HIJ HAD, NAAST EEN VOORLIEFDE VOOR NEOGOTIEK, DE WENS OM HET AMBACHT WEER TERUG TE BRENGEN IN ZIJN VAKGEBIED.
E
n, zo meende hij, als
Nederland. Het gebouw zelf moest
eenmaal uiting is gegeven
bovendien de schoonheid reflecte-
aan het vakmanschap dan mag
ren van de objecten die erin
het ook worden bewonderd;
tentoongesteld werden. Bij de
gemetselde stenen gewelven en
opening in 1885 was het museum
decoratie maken onderdeel uit van
dan ook niet alleen het grootste
de architectuur van een gebouw.
bakstenen gebouw van Nederland,
Cuypers, geïnspireerd door de
het werd ook overvloedig
Arts & Craftsbeweging, was nauw
gedecoreerd met ornamenten,
betrokken bij de oprichting van
tegeltableaus, wandkleden en
vakmanscholen en leidde zelf
schilderingen; ‘een gesamtkunst-
de ambachtslui op die het
werk’. Want architectuur, vorm en
Rijksmuseum bouwden. Pierre
kleur weerspiegelden tezamen de
Cuypers zag zijn ontwerp van het
rijke vaderlandse geschiedenis en
Rijksmuseum als een hommage aan
de rol daarin van kunst
de kunsten en de geschiedenis van
en cultuur.
8
9
ILJA VISSER
ILJA VISSER
MEER DAN EEN DECENNIUM GELEDEN ALWEER STARTTE ILJA VISSER ALS STUDENT MODEVORMGEVING AAN DE KUNSTACADEMIE IN ARNHEM. ILJA LIEP STAGE IN NEW YORK BIJ DONNA KARAN EN MARIA CORNEJO EN LEERDE HIER DE FIJNE KNEEPJES VAN HET VAK KENNEN.
N
a haar afstuderen
label aangevuld met een eigen
verhuisde Ilja naar
prêt-a-porter lijn, ‘Ready to
Milaan om daar de
fish_’. In 2009 is de Ilja
oorsprong van mode, textiel
Visser Group opgericht.
en inspirerende ontwerpen te
Het atelier, de showroom en de
ontdekken. Hier ontstond de
Ready to fish_ brandstore vormen
basis van haar ambitie die in
nu één creatief bolwerk in een
2005 realiteit werd met het
monumentaal pand aan de
introduceren van haar eigen
Prinsengracht te Amsterdam.
couturelijn. Al snel werd dit
10
PRINS BERNHARD CULTUURFONDS
HET PRINS BERNHARD CULTUURFONDS STIMULEERT CULTUUR EN NATUURBEHOUD IN NEDERLAND – OP GROTE EN OP KLEINE SCHAAL. BIJZONDERE INITIATIEVEN, BEVLOGENHEID EN TALENT MOEDIGT HET FONDS AAN MET FINANCIËLE BIJDRAGEN, OPDRACHTEN, PRIJZEN EN BEURZEN.
D
oor actieve fondsenwerving
Met een landelijk fonds en twaalf
en inkomsten uit loterijen
provinciale afdelingen is het
kan het fonds jaarlijks
Cultuurfonds een van de grootste
ruim 3.500 projecten en perso-
particuliere cultuurfondsen van
nen ondersteunen op het gebied
Nederland. In 2010 bestond het
van theater, muziek, beeldende
Prins Bernhard Cultuurfonds 70
kunst, geschiedenis, letteren,
jaar.
monumentenzorg en natuurbehoud.
11
PRINS BERNHARD CULTUURFONDS
CULTUURFONDS MODE STIPENDIUM
Het Cultuurfonds is actief als
Het Prins Bernhard Cultuurfonds
intermediair voor het mecenaat
stelt jaarlijks een bedrag van
en als partner voor particulie-
â‚Ź 50.000 beschikbaar om een
ren, stichtingen en bedrijven die
jonge, talentvolle modeontwer-
cultuur een warm hart toedragen,
per gelegenheid te geven zich
zoals ook het geval is bij deze
opnieuw primair op artistieke
anonieme schenker van het
verdieping en reflectie te rich-
stipendium.
ten. Het betreft een eenmalig
Een bijzondere vorm van geven aan
project voor een modeontwerper
cultuur is het CultuurFonds op
die al commerciĂŤle collecties
Naam. Particulieren (bij leven
heeft uitgebracht. Het Cultuur-
of via een nalatenschap),
fonds Mode Stipendium werd begin
bedrijven en stichtingen kiezen
2010 toegekend aan Ilja Visser.
voor deze schenkingsvorm van-
Het Cultuurfonds Mode Stipendium
wege het administratieve gemak
wordt mogelijk gemaakt dankzij
en de uitgebreide mogelijkheden.
een anonieme schenking.
Het CultuurFonds op Naam biedt instellers de mogelijkheid een
CULTUURFONDS OP NAAM OF ANONIEM
geliefde vorm van cultuur of
Om initiatieven als het Cultuur-
natuurbehoud te steunen en draagt
fonds Mode Stipendium mogelijk
een zelfgekozen naam, in veel
te maken is het Prins Bernhard
gevallen een fantasienaam of
Cultuurfonds afhankelijk van
bijvoorbeeld de naam van een
fondsenwerving en ondersteuning
overleden familielid, en soms
vanuit het private kapitaal.
zelfs geheel anoniem.
12
Lieve meneer Cuypers, schoenen aan om Morgen is een speciale dag, ik trek m’n mooiste dere werken, het een kijkje te gaan nemen bij één van jouw bijzon wing, wat mij Rijksmuseum. Ik hoor zoveel verhalen over de verbou Hat Tour doen, Hard ontzettend nieuwsgierig maakt. Daarom ga ik een voor staat. ik wil wel eens met eigen ogen zien hoe het er
13
BRIEVEN AAN CUYPERS
Ik ben stomverbaasd! Hoe konden ze! Hoe konden ze! Al die bijzondere muurdecoraties die jij voor de Eregalerij, de Voorhal, de Nachtwachtzaal en in de trappenhuizen had ontworpen, zijn wit geplamuurd! Waarom? Ik kan gewoon niet geloven dat die mooie patronen, jouw idee, al die jaren onder een laag witte verf hebben gezeten! Wat dacht die directeur toen hij deze beslissing nam?!
14
Het was wel erg bijzonder. Ik kwam vanmorgen aan, moest meteen mijn hoge hakken uit en kreeg hele grote schoenen met metalen neuzen! Jouw kunstwerk is namelijk als bouwput in beheer van de aannemer en mijn hoge hakken zijn niet veilig genoeg! Ik kreeg ook een lichtgevend hesje aan en een 'hard hat'. Het stond me mighty fine! Je had me moeten zien, ik leek Bob de Bouwer wel!
15
BRIEVEN AAN CUYPERS
Ik ben zo onder de indruk! Ik heb zo enorm veel ideeĂŤn en kennis opgedaan. Die gewelven, de hoogte, hoe je met licht hebt gespeeld de verschillende ruimtes. Je neogotische vormen en je liefde voor pure materialen. Ik voelde me een elfje toen ik binnen was en in gedachten zweefde ik naar jouw tijd, wat een romantisch idee! Ik kan er echt niet over uit! Ik begreep dat Schmidt-Degener, de museumdirectuur destijds, meteen na jouw dood de muren wit heeft gesaust om niets te laten afleiden van de kunstwerken!
in
16
Wat je waarschijnlijk nog niet wist en daarom schrijf ik je; als onderdeel van de verbouwing komen al die prachtige muurdecoraties weer terug. Heel voorzichtig worden kleine deeltjes verf verwijderd om te kunnen zien welk patroon je had bedacht. Gelukkig is er in de bibliotheek een archief van al je werk. Dus met enig meet- en denkwerk is het mogelijk geweest om elke muur weer zo te krijgen zoals jij hem hebt ontworpen. En tjonge jonge jonge... wat is het mooi aan het worden.
17
BRIEVEN AAN CUYPERS
18
19
BRIEVEN AAN CUYPERS
20
Eenmaal thuisgekomen hield het me erg bezig. Ik ben me wat meer in je gedachtegoed gaan verdiepen. Zo kwam ik er achter dat je architecten hebt opgeleid op een locatie vlak bij het Rijksmuseum en ook echte vaklui kweekte op de werkvloer van de bouw. Super zeg! En jij trendsetter, de “Cuypersacademie” is helemaal retro! Anne van Grevenstrein heeft jonge talenten gezocht én gevonden en leidt ze op tot sjabloneerders en lijntrekkers, dat moet je toch zeer aanspreken.
21
BRIEVEN AAN CUYPERS
Ik ben zo door je geïnspireerd, ik wil dat iedereen ziet hoe bijzonder je werk is! Daarbij komt dat ik het fascinerend vind dat het leek alsof een deel van je werk voor altijd was verdwenen maar dat het nu weer springlevend wordt dankzij echt vakmanschap! Het ambacht herstelt cultuurgoed en dat in deze tijd, dat is toch fantastisch. Tegenwoordig draait alles om snelheid en cijfers, ook in mijn vak. Elk jaar moet ik een aantal collecties maken, die ook nog goed moeten lopen. Ik heb bijna geen tijd meer om stil te staan bij mijn oorsprong: het echte ambachtelijke handwerk van de couture. Maar ik ben toch niet de enige die er zo over denkt‌
22
Vandaag was een zeer belangrijke dag. Ik was uitgenodigd door het Prins Bernhard Cultuurfonds. Wauw! Ik kan het bijna niet geloven! Ik heb een Cultuurfonds Mode Stipendium ontvangen! Ik ben zo ongelooflijk blij. Het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft een anoniem Cultuurfonds dat er grote waarde aan hecht dat creativiteit bij modevormgevers niet verloren gaat omdat ze zoveel aandacht moeten besteden aan de bedrijfsvoering. Hoe fijn! Vakmanschap wordt dus nog steeds gewaardeerd! En echt een eer, ik ben de eerste die dit stipendium in ontvangst mag nemen. FinanciĂŤle ondersteuning om me weer te storten op wat mij het allermeest inspireert: creĂŤren! Hoe mooi kan het leven zijn!
23
BRIEVEN AAN CUYPERS
24
Uiteindelijk is het dan zover, ik mag beginnen. Ik heb een aantal van jouw motieven als inspiratie gebruikt. Ik ben er mee gaan schetsen. Hoe jij de vorm en ruimte hebt samengebracht is zeer bijzonder. Ik ben aan het kijken of het me lukt om, net als jij hebt gedaan, tweedimensionale patronen in balans te brengen met ruimtelijke vormgeving. Jij werkte weliswaar met muur en verf en ik gebruik stoffen en spelden, maar zo’n zelfde evenwicht te bereiken in mijn eigen vakgebied lijkt me een uitdaging.
25
BRIEVEN AAN CUYPERS
26
27
BRIEVEN AAN CUYPERS
28
29
BRIEVEN AAN CUYPERS
30
31
BRIEVEN AAN CUYPERS
32
Ben nu met de stofproeven bezig. Hoekige vormen gecombineerd met te ronde vormen. Het is een uitdaging om er een kloppend beeld van maken, dat ook één geheel vormt. Door jou werk ik anders dan anders. Het is me namelijk opgevallen dat jij in al je werken op een ”. bijzondere manier rust creëert. Niks “de kunst van het weglaten Jij combineert alles maar door zorgvuldig afgewogen ruimtelijke verhoudingen behoud je orde. Ik vind dat een mooi streven. Ik wil dan ook een aantal van jouw motieven combineren met mijn eigen stukken. Vlechten, laag op laag, knopen... twee- en driedimensionale combinaties! En dan zo dat ik een verloop tussen de verschillende patroondelen bereik! In het klein lukt het, de testen zijn o.k. Nu nog in het groot!
33
BRIEVEN AAN CUYPERS
34
35
BRIEVEN AAN CUYPERS
36
37
BRIEVEN AAN CUYPERS
38
39
BRIEVEN AAN CUYPERS
40
Vandaag gaan we de eerste toile doorpassen. Ik ben erg benieuwd hoe hij valt. Het is altijd het spannendst om de eerste vertaling van het papieren ontwerp naar de stoffen versie te zien. Het leuke is wel dat ik het dit keer in mijn eigen atelier heb vervaardigd. Wellicht heb je stiekem al een kijkje genomen vanaf boven, over de Prinsengracht, door de ramen naar binnen, mooi he!?!
41
BRIEVEN AAN CUYPERS
42
43
BRIEVEN AAN CUYPERS
Mmm... het beeld komt over, wel is de pasvorm nog zeker niet wat het moet zijn. Laat ik het zo zeggen; "het is nog geen twitter moment"‌ (tja, dat leg ik je later nog wel een keer uit!).  Ik werk hem bij, zowel de toile als het patroon, maar daarbij moet ik zorgen dat ik jouw motieven behoud.
44
45
ANNE VAN GREVENSTEIN
46
47
BRIEVEN AAN CUYPERS
48
49
BRIEVEN AAN CUYPERS
50
51
BRIEVEN AAN CUYPERS
52
53
BRIEVEN AAN CUYPERS
54
55
BRIEVEN AAN CUYPERS
56
57
BRIEVEN AAN CUYPERS
58
59
BRIEVEN AAN CUYPERS
60
61
BRIEVEN AAN CUYPERS
62
63
BRIEVEN AAN CUYPERS
64
65
BRIEVEN AAN CUYPERS
66
Vandaag komen ook de eerste testen van de borduursels binnen. Het was een mega klus, met naald en draad zijn er wel duizend knopen op een lapje van tien bij tien centimeter genaaid. Je zou de overgave waarmee geknoopt wordt zeer waarderen!
67
BRIEVEN AAN CUYPERS
Ik ontmoet vandaag de schoenspecialist. Ongelooflijk spannend, want ik heb voor het eerst bij mijn collectie ook eigen schoenen ontworpen. Dit is absoluut een ander vakgebied maar ik heb me goed laten inlichten! Ook hiervoor heb ik weer veel geschetst. Het is leuk om in een presentatie twee disciplines te hebben; kleding en schoenen. Die moet ik uiteraard wel met elkaar in verband brengen. Zie het een beetje zoals jij vloer en plafond met elkaar verbindt. Het mag anders, maar het is mooi als het een geheel vormt en tegelijkertijd moet toch elk onderdeel zijn eigenheid behouden.
68
Vandaag hebben we casting gehad. Maar liefst 110 langbenige dames gezien. Ze komen echt van heinde en verre. Het was geen gemakkelijke keuze. Los van de juiste maten heb ik me voornamelijk gericht op hun uitstraling. Kunnen zij de motieven die jij hebt ontworpen en die ik heb vertaald in mijn patronen op een perfecte manier uitdragen? Lopen ze gracieus, maar niet te overdreven? Of eigenlijk, past de outfit als een “vloeibaar jasje”? Ze hebben allemaal prachtige benen en ‘bone structures’, hoe was dat in jouw tijd? Werden de modellen
69
BRIEVEN AAN CUYPERS
toen misschien gecast op genoeg vetjes? Hoe breder de heupen, hoe beter? Veel borsten of weinig borsten? Weet je; dat is nu een veelbesproken punt. Hedendaagse modellen zijn vaak te mager. Maar wij hebben in elk geval een aantal toppers!
70
71
BRIEVEN AAN CUYPERS
72
De schoenen zijn klaar! Geweldig! Jemig, wat maakt dit het beeld compleet zeg!
73
BRIEVEN AAN CUYPERS
74
Nou, het begint langzaam allemaal samen te vallen. Vorm en structuur worden één. Ik probeer een mooi palet te maken van de kleuren die jij ook hebt gebruikt. Ze zijn sterk en zeer bijzonder, voor deze collectie kies ik er een paar uit. De materialen zijn puur… dit zal je waarschijnlijk goed bevallen. Ik weet dat jij je hard maakte voor steen, geen pleisterwerk of geschilderd hout. Alleen natuurlijke materialen. Wel zijde, geen viscose, alleen steen, en geen pleisterwerk is ons motto, toch?
75
BRIEVEN AAN CUYPERS
76
77
BRIEVEN AAN CUYPERS
78
79
BRIEVEN AAN CUYPERS
80
81
BRIEVEN AAN CUYPERS
82
83
BRIEVEN AAN CUYPERS
84
85
BRIEVEN AAN CUYPERS
86
87
BRIEVEN AAN CUYPERS
88
89
BRIEVEN AAN CUYPERS
Nou, de collectie is klaar. Jee! Bizar zeg! Wat een inspiratie en wat ben ik trots op mijn vertaalslag. Ik vind het reuze spannend. Er staat een beeld waar jij hopelijk ook trots op bent. Ik ben moe en opgelucht tegelijk. Vandaag ga ik alle sets fotograferen om te kijken wat de puntjes op de i zijn. Hier heb ik nog een heel klein beetje tijd voor. Het is namelijk al bijna 13 januari, de dag van de presentatie. Ik hoop dat je een gaatje in je hemel-agenda hebt vrijgehouden!
90
Vandaag ga ik me klaarmaken voor de presentatie. Jawel, in jouw huis, het Rijksmuseum. De meiden moeten mooi gemaakt worden en de collectie moet naar het Rijksmuseum. Gedurende de verbouwing mogen we niet allemaal tegelijkertijd naar binnen, is er geen kleedruimte en zijn er nog tig haken en ogen waarmee we rekening moeten houden. Een hele klus die geklaard moet worden, kan ik je vertellen! Maar stel je voor: gracieuze modellen in ontwerpen die zijn ge誰nspireerd op jouw decoraties lopen een show in de bijna herstelde cultuurtempel!
91
BRIEVEN AAN CUYPERS
92
93
BRIEVEN AAN CUYPERS
94
95
BRIEVEN AAN CUYPERS
Dank aan: ing, Barbara de Back, Liliane A. Bann en wijk Kool en Jorg Drukkerij Pascal, Arthur Westerop
Ontwerp: Jorgen Koolwijk (uncoated.nl)
96
ILJA VISSER IN HET RIJKSMUSEUM
ILJA VISSER, 2011