Karol Wolski*
PREFEROWANE STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ MŁODZIEŻY A SPECYFIKA KORZYSTANIA Z INTERNETU
WPROWADZENIE Większość prowadzonych do tej pory badań dotyczących związku aktywności internetowej z funkcjonowaniem w świecie realnym, dotyczyła wpływu (impact) aktywności w sieci na funkcjonowanie w świecie realnym (Bargh i McKenna, 2004). Badania te poczynając od klasycznego już eksperymentu Krauta i współpracowników (Kraut, Lundmarka, Pattersona, Kiesler, Mukopadhyay i Scherlis, 1998) poprzez ich kontynuację (Kraut, Kiesler, Boneva, Cummings, Helgeson i Crawford, 2002) aż po najnowsze prace (Bargh i McKenna, 2004), nie pozwoliły jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie o wpływ internetu na jego użytkownika. W pierwszym eksperymencie Krauta (Kraut et al., 1998) uzyskano wyniki świadczące o negatywnym oddziaływaniu internetu na osoby z niego korzystające, w kolejnym przeciwnie, część osób badanych skorzystała na użytkowaniu sieci. Osoby te deklarowały między innymi wyższy poziom zaangażowania społecznego, spadek poczucia osamotnienia oraz zwiększenie ilości interakcji z rodziną (Kraut et al., 2002; Leszczyńska, 2006). Sprzeczne ze sobą wyniki skłaniają do ponownego przeanalizowania pytania badawczego oraz metody zastosowanej w powyższych pracach. Zadając pytanie o wpływ internetu na użytkownika pomija się wiele istotnych zmiennych mogących relację te zapośredniczać i modyfikować. Użytkownik zaś, traktowany jest jako biernie odbierający znajdujące się w internecie treści. Pomijanie aspektu motywacyjnego oraz wolicjonalnego w badaniach nad mediami prowadzić może w najlepszym przypadku do niemożliwości znalezienia odpowiedzi na zadane pytanie badawcze, w najgorszym zaś, do wykrycia relacji nieistniejących. Problem ten poruszany przez badaczy telewizji, należących do nurtu użytkowania i korzyści, *
Uniwersytet Jagielloński. Instytut Psychologii. wolski.karol@gmail.com
1
wnieść może również wiele do badań nad internetem (Winterhoff – Spurk, 2007). Pytanie o wpływ internetu na dobrostan psychiczny, czy jeszcze ogólniej, na funkcjonowanie w świecie realnym, w oderwaniu od zmiennych mogących związek ten zapośredniczać, może nie mieć sensu. Nie powinno się więc pytać o wpływ internetu (impact), powinno się raczej konstruować, a potem weryfikować modele zależności, uwzględniające całe bogactwo zmiennych mogących mieć wpływ na ten związek. Zdając sobie sprawę z pojawiających się trudności w badaniach nad skutkami użytkowania internetu, podjęto próbę opisania sytuacji internauty w szerszym kontekście psychologicznym, uwzględniając dodatkowe czynniki mogące sytuację tę modyfikować. Należały do nich: charakterystyka okresu rozwojowego w jakim znajdują się badani (dorastanie), specyfika korzystania z internetu oraz preferowane przez użytkowników style komunikowania się. Charakterystyka wieku dorastania Okres dorastania a szczególnie adolescencji jest jednym z najważniejszych w rozwoju każdej jednostki. Jest to okres, w którym młoda osoba musi sprostać wielu zmianom zachodzącym w jej życiu, zarówno fizjologicznym, powstałym pod wpływem oddziaływania mechanizmów neuroendokrynnych, jak i psychospołecznym, związanym z rozwojem funkcji psychicznych (Obuchowska, 2006). Według Havighursta (za: Namysłowska, 2004) każda młoda osoba w okresie dorastania staje przed następującymi zadaniami rozwojowymi: osiągnięcie niezależności osobistej; rozwijanie postaw wobec grup społecznych i instytucji; osiąganie bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci; ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej; osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych; przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie; przygotowanie do kariery zawodowej i niezależności; rozwijanie własnego systemu wartości oraz dążenie do postawy odpowiedzialnej społecznie. Powszechna opinia na temat dorastania ukazuje je jako okres burzy i naporu, podejmowania trudnych decyzji, buntu oraz trudności emocjonalnych. Dorastanie młodego człowieka jest procesem niezaprzeczalnych zmian biologicznych, mających swoje odbicie w psychicznym 2
funkcjonowaniu jednostki, a tym samym, skazujących ją na trudności i konieczność radzenia sobie z nimi (Namysłowska, 2004). Jednocześnie, adolescencja jest okresem poszukiwania nowych dróg, eksperymentowania, smakowania życia, jak metaforycznie ujmuje to Obuchowska (2006). Internet jest środowiskiem, które sprzyja takim poszukiwaniom, z racji swojej specyfiki, polegającej na dostępności różnego rodzaju treści. Młodzież w sieci – specyfika korzystania z internetu Wielu autorów nazywa młode osoby, urodzone pomiędzy rokiem 1977 a 1997, generacją internetu, czy też net – generacją (Leung, 2004) w przeciwieństwie do tak zwanej generacji BC (before computers), która wzrastała w okresie, kiedy komputery nie były jeszcze powszechnie dostępne (Wallace, 2003). Generacja internetu to osoby dorastające w epoce komputerów, mające na co dzień kontakt z nowoczesnymi technologiami. Dla nich obsługa komputerów jest jedną z podstawowych umiejętności, nabywaną w sposób intuicyjny i nie wymagający formalnej nauki. Osoby te to najczęściej młodzi dorośli oraz adolescenci. Młodzież to grupa najczęściej obecna w cyberprzestrzeni. Jak pokazują badania firmy Gemius (2007) prawie 34% polskich internautów to osoby w wieku 15-24 lata. Jest to grupa wiekowa korzystająca z internetu najaktywniej (generująca największy ruch w zasobach sieci). Okazuje się, że obecność w rodzinie osoby uczącej się (uczeń lub student) jest w Polsce istotnym czynnikiem wpływającym na dokonanie zakupu komputera oraz podłączenie go do sieci (Batorski, 2007). Internet daje młodzieży olbrzymie możliwości edukacyjne, pozwala na wyszukiwanie najnowszych informacji, które w podręcznikach szkolnych pojawią się dopiero za kilka lat. Jednak sieć, nie jest dla młodych osób jedynie biblioteką, jest również miejscem rozrywki, nawiązywania kontaktów oraz eksplorowania świata i próbowania aktywności, do których dostęp w świecie realnym jest niemożliwy lub utrudniony. Używając słów Obuchowskiej, sieć może być i jest miejscem, w którym młodzi mają możliwość „smakować świat”. Intuicję tę potwierdzają badania
3
Batorskiego (2007)1pokazujące, że wśród celów korzystania z sieci 37% osób w wieku 16-24 lata wskazuje na rozrywkę, 16% na szukanie informacji w internecie, 10% zaś na podtrzymywanie kontaktów. Oczywiście edukacyjny cel jest w tym wieku najważniejszy – 39% badanych wskazało naukę jako główny cel korzystania z internetu, jednak nie jest ona jedynym istotnym obszarem aktywności online w tej grupie wiekowej. Dokładnych danych na temat korzystania z internetu przez młodzież dostarczają badania Jaszczak (2008). Autorka pytała badanych o to, jak często korzystają z poszczególnych form aktywności online. Odpowiedź korzystam często pojawiała się w 81% przypadków w pytaniu o komunikatory internetowe, które okazały się najpowszechniejszą aktywnością w internecie. Dalej na liście najpopularniejszych aktywności znalazły się: przeglądanie stron www dla przyjemności – 77%, korzystanie z forów – 66%, ściąganie plików muzycznych i filmów – 63%, wyszukiwanie informacji przydatnych w pracy lub nauce – 56% i informacji przydatnych życiu codziennym – 49%. Do mniej popularnych aktywności należały: gry w sieci, erotyka, uzupełnianie oprogramowania oraz zakupy w sieci. Poniżej progu dziesięciu procent wskazań znalazły się takie aktywności jak: korzystanie z czatów, serwisów randkowych, przeglądanie lub prowadzenie blogów oraz hakerstwo. Wzorzec najczęściej wykonywanych czynności online jest podobny w różnych badaniach, jednak nie zawsze rozkłada się on tak samo dla obojga płci (Rudnicka, 2007, Szmigielska, 2008a; 2008b). W przypadku najpopularniejszych aktywności online: przeglądanie www, korzystanie z poczty elektronicznej oraz komunikatorów, nie odnotowano różnic pomiędzy płciami. Jednak w przypadku takich aktywności jak czatowanie i/lub platforma irc, korzystanie z programów ftp, grup dyskusyjnych (Usenet News), gier online oraz aukcji internetowych, stwierdzono różnice pomiędzy chłopcami i dziewczętami. Chłopcy istotnie częściej korzystali z wymienionych aktywności online. Dziewczęta ogólnie korzystały z mniejszej ilości usług dostępnych w internecie i wykorzystywały go głównie w celu komunikowania się z innymi, unikały również działań uznawanych za 1
Odsetki nie sumują się do 100 ponieważ badani mieli możliwość podania dwóch równorzędnych celów korzystania z sieci.
4
ryzykowne (aukcje, zakupy online). Większość istotnych różnic dotyczyła tych aktywności i usług, które są stosunkowo trudne do konfiguracji: irc, programy ftp, niektóre gry online. Rudnicka (2007) interpretuje uzyskane wyniki w kategoriach luki technologicznej pomiędzy płciami, której przyczynami może być między innymi pragmatyzm dziewcząt, używających internetu w celu zaspokojenia określonych potrzeb i rezygnujących tym samym z eksplorowania różnych możliwości. Eksploracja może okazać się w pewnych okolicznościach niepraktyczna i utrudniać realizację potrzeby. Korzystanie z określonych usług jest również kwestią wyboru, może wynikać z tego, co w danym momencie jest ważniejsze, jak również z tego, jaką aktywność preferuje dana jednostka. Podsumowując można stwierdzić, że młodzi internauci najczęściej wykorzystują sieć do kontaktowania się z innymi osobami, pozyskiwania informacji oraz zapewnienia sobie rozrywki. Duża popularność usług internetowych pozwalających nawiązywać i podtrzymywać relacje interpersonalne jest szczególnie interesująca z psychologicznego punktu widzenia i zachęca do włączenia aspektu komunikowania się do opisu relacji użytkownik – internet. Style komunikacji interpersonalnej W prezentowanych badaniach w celu opisania sposobów porozumienia się osób badanych wykorzystano teorię Thomasa Holtgravesa (1997) oraz wymiary zawarte w Skali Aktywności Komunikacyjnej (SAK) Nęckiego (2005). Holtgraves (1997) w swoich rozważaniach dotyczących komunikacji koncentruje się na umiejscowieniu jednostki na wymiarze określającym jej skłonność do posługiwania się komunikatami, których znaczenie przynajmniej częściowo pochodzi z kontekstu. Górny biegun tego wymiaru wskazuje na posługiwanie się informacjami zawartymi w kontekście komunikacyjnym oraz umiejętność ich dekodowania. Osoby porozumiewające się w ten sposób zwracają uwagę na dodatkowe informacje płynące z otoczenia, mowę ciała, mimikę, poszukują ukrytych motywacji w wypowiedziach innych, uważają wreszcie, że przynajmniej część znaczenia komunikatu jest ukryta. Tworząc wypowiedzi zawierają w nich dodatkowe informacje, często 5
niejednoznaczne. Holtgraves określa tak opisany styl komunikacji mianem kontekstowego (indirect). Na drugim biegunie według autora znajdują się osoby preferujące wypowiadanie się wprost, przekazywanie treści głównie za pomocą słów, bez ukrytego znaczenia. Osoby te nie mają w zwyczaju zbyt długo zastanawiać się nad docierającą do nich informacją, odczytują ją bezpośrednio i nie poszukują ukrytych w niej sensów. Holtgraves określa taki styl komunikowania się jako bezpośredni (direct). Jak słusznie zauważa autor każdy przynajmniej w niewielkim stopniu zmuszony jest do posługiwania się kontekstem podczas komunikowania się, natomiast największe różnice w tym zakresie, można zauważyć dokonując porównań międzykulturowych. To właśnie badania międzykulturowe oraz teoria aktów mowy były podłożem rozważań Holtgravesa (Searle, 1975 za: Holtgraves, 1986; Nęcki, 2000). Autor wywodzi swe rozumienie kontekstu w komunikacji między innymi z rozważań Halla (1978) dotyczących wysokiego i niskiego kontekstu oraz rozważań Marcus i Kitayamy (1991) na temat ja kolektywnego i indywidualistycznego. Oprócz różnic międzykulturowych obserwuje się również zmienny stopień nasycenia wypowiedzi informacjami kontekstowymi w obrębie jednej kultury (Holtgraves, 1997). Różnice te dotyczą głównie częstości, skuteczności oraz preferencji do porozumiewania się w określony sposób. Tak rozumiane style komunikacyjne mogę mieć szczególnie znaczenie podczas użytkowania internetu, którego specyfika często wymusza na użytkownikach poszukiwanie dodatkowych informacji, które w świecie realnym przekazywane są na przykład przez gesty czy mimikę (Grzenia, 2006). Inne podejście do problemu komunikowania się zaproponował Nęcki (2005, 2008). Wyróżnił on dziesięć czynników, za pomocą których opisać można proces komunikacji danej jednostki. Są to płynność komunikacyjna (rozumiana jako łatwość dobierania słów, wypowiadania się, zabierania głosu), empatia (łatwość wczuwania się w cudze stany psychiczne), pobudliwość, maskowanie się (łatwość ukrywania swoich myśli i uczuć), wrażliwość na wygląd zewnętrzny, umiarkowany egocentryzm, otwartość (szczerość w komunikacji), łatwość w kontakcie 6
(bezproblemowe nawiązywanie kontaktów), swoboda wypowiedzi oraz cierpliwość. Całkowity poziom komunikacji danej osoby zależy od poziomu rozwoju każdego z wymienionych czynników. Młody człowiek w cyberprzestrzeni Oddziaływanie internetu na użytkownika wydaje się być zapośredniczane przez wiele zmiennych, zaś do zrozumienia tego oddziaływania, nie wystarczy pojęcie wpływu (impact). Opis współzależności człowieka i internetu wymaga umieszczenia go w szerszym kontekście wzajemnych oddziaływań, takich zmiennych jak specyfika korzystania z sieci, motywy w niej realizowane, czy choćby predyspozycje osobowościowe użytkownika. Jednak na aktualnym poziomie rozwoju badań nad internetem, niemożliwym jest jednoczesne uchwycenie wszystkich istotnych czynników, które tworzą skomplikowaną sieć zależności. Warto jednak, podejmować próby przynajmniej częściowego opisu i wyjaśnienia zjawiska korzystania z internetu oraz konsekwencji jakie z niego wynikają, uwzględniając możliwie wiele zmiennych zjawisko to zapośredniczających. Hipotetyczną sytuację młodego człowieka korzystającego z sieci zobrazować można w sposób pokazany na Rysunku1.
7
Rysunek 1. Hipotetyczna sytuacja użytkownika internetu (opracowanie własne). Legenda: w pogrubionych ramkach czynniki analizowane w poniższym badaniu. Czarne linie ze strzałkami na obu końcach obrazują możliwe oddziaływania pomiędzy internautą a wymienionymi czynnikami. Linie szare obrazują możliwe powiązania pomiędzy czynnikami. Pytania badawcze Celem badań było zebranie danych na temat funkcjonowania młodzieży online w kontekście jej zachowań komunikacyjnych w świecie realnym. Postawiono następujące pytania badawcze: 1. Czy wśród młodzieży korzystającej z internetu można wyróżnić typy użytkowników, różniące się sposobem korzystania z internetu oraz potrzebami jakie w ten sposób zaspokajają. 2. Czy, a jeśli tak to w jaki sposób, specyfika korzystania z internetu powiązana jest z preferowanymi przez badanych stylami komunikacyjnymi w świecie realnym. 3. Czy poszczególne aktywności online są ze sobą powiązane i układają się w określone wzorce użytkowania. METODA Osoby badane W badaniu wzięło udział 55 uczniów (43 dziewczęta oraz 12 chłopców) jednego z łódzkich liceów ogólnokształcących. Wiek badanych zawierał się w przedziale od 16 do 18 lat (M=17,2; SD= 0,71). Braki danych usuwano parami. Przebieg badań oraz zastosowane narzędzia W badaniach zastosowano 1) Skalę Aktywności Komunikacyjnej – SAK (Nęcki, 2005), 2) skalę Holtgravesa (1997) oraz 3) Kwestionariusz Aktywności Komunikacyjnej w Internecie autorstwa własnego. Skala Aktywności Komunikacyjnej – SAK (Nęcki, 2005) składa się z 38 pytań, odpowiedź na każde z nich punktowana jest od 0 do 4. Rozkład teoretyczny uwzględnia wynik minimalny 38X0 czyli 0 punktów oraz maksymalny 38X4 czyli 152 punkty (Nęcki, 2008). Ogólny wynik 8
świadczy o poziomie aktywności komunikacyjnej danej osoby, składają się na niego wyniki następujących podskalach: płynność komunikacyjna, empatia, pobudliwość, maskowanie się, wrażliwość na cechy wyglądu zewnętrznego, umiarkowany egocentryzm, otwartość, łatwość w kontakcie, swoboda wypowiedzi oraz cierpliwość. Drugim zastosowanym narzędziem była skala stworzona przez Thomasa Holtgravesa (1997) w polskim tłumaczeniu Krystyny Adamskiej. Jest to narzędzie mające na celu określenie w jakim stopniu badany zwraca uwagę na kontekst podczas porozumiewania się. Skala składa się z 16 pozycji podzielonych na dwa czynniki: interpretacja i produkcja. Pierwszy z nich wskazuje na skłonności do poszukiwania znaczeń w kontekście wypowiedzi innych osób. Drugi zaś diagnozuje skłonność osoby do wytwarzania komunikatów, których znaczenie, a przynajmniej jego część ukryta jest w kontekście. Trzecie użyte w badaniu narzędzie – Kwestionariusz Aktywności Komunikacyjnej w Internecie zawiera 46 pytań dotyczących specyfiki korzystania z internetu. Pytania te dotyczą preferowanych i najczęściej wykorzystywanych usług oraz powodów korzystania z internetu. OPIS WYNIKÓW W pierwszym etapie analizie poddano dane dotyczące częstości oraz specyfiki korzystania z internetu przez osoby badane. Okazało się, że wszyscy badani korzystali z internetu, nie wszyscy jednak z tą samą częstotliwością. Większość osób – ponad 69%, łączy się z siecią codziennie, 18,2% osób robi to co drugi dzień, rzadziej z internetu korzysta zaledwie siedmiu badanych (Tabela 1.). Tabela 1. Częstotliwość korzystania z internetu.
codziennie co drugi dzień dwa razy w tygodniu raz w tygodniu rzadziej niż raz w tygodniu
Ilość osób 38 10 4 1 2
Procent 69,09 18,18 7,27 1,82 3,64
9
Badani korzystają z internetu średnio od czterech lat (M=4,09) spędzając w nim dziennie prawie trzy godziny (M=2,49) tygodniowo zaś ponad siedemnaście godzin (M=17,10). Najczęściej wskazywanym miejscem, z którego uczniowie korzystają z internetu jest ich własny dom, na drugim miejscu znajduje się szkoła. Trzecim najpopularniejszym miejscem są domy znajomych. Pozostałe lokalizacje takie jak kawiarenka internetowa, biblioteka cieszą się bardzo małą popularnością. Najczęstszymi aktywnościami przejawianymi w sieci były przeglądanie stron www, korzystanie z komunikatorów internetowych oraz serwisów społecznościowych. Dane dotyczące wszystkich ujętych w badaniu aktywności online prezentuje Rysunek 2. przeglądanie WWW komunikatory internetow e serw isy społecznościow e video online pobieranie plików poczta fora gry w sieci gazety online zakupy w sieci korzystanie z czatów serw isy randkow e Second Life e-banki hakerstw o materiały erotyczne 1.00
1.50
2.00
2.50
3.00
3.50
4.00
4.50
5.00
5.50
6.00
średnia
Rysunek 2. Częstość korzystania przez badanych z poszczególnych usług dostępnych w internecie. Najczęstszym powodem korzystania z sieci okazało się podtrzymywanie kontaktu ze znajomymi, które wskazywane było częściej niż poszukiwanie informacji. Różnica ta znalazła się jednak na granicy poziomu istotności t(54)=1,92; p=0,60. Równie często jak poszukiwanie informacji, badani wskazywali rozrywkę w sieci jako powód łączenia się z internetem. Pozostałe motywy okazały się mieć mniejsze znaczenie (Rysunek 3.).
10
w celu podtrzymyw ania kontaktów w celu szukania informacji w celach rozryw kow ych w celu zabicia w olnego czasu w celu popraw ienia sobie nastroju w celu poznania now ych osób w celu poszukiw ania materiałów pornograficznych 1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
średnia
Rysunek 3. Powody, dla których badani korzystają z internetu. Badani zapytani o narzędzia jakich używają do komunikowania się w internecie, wskazywali najczęściej gadu-gadu t(102)= 2,28; p=0,02. Na drugim miejscu z taką samą średnią plasują się serwisy społecznościowe oraz poczta elektroniczna. Pozostałe formy komunikowania się za pośrednictwem komputera używane były przez badanych zdecydowanie rzadziej (Rysunek 4.). Gadu Gadu serw isy społecznościow e e-mail Skype fora internetow e tlen czat e-telefon listy dyskusyjne MSN inne 0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
średnia
Rysunek 4. Częstość używania poszczególnych form komunikowania się przez internet.
Zanotowano również istotne statystycznie różnice pomiędzy płciami w korzystaniu z 11
różnych usług w sieci oraz form komunikowania się. Chłopcy częściej niż dziewczęta robili zakupy w sieci t(53)=3,00; p<0,05, pobierali pliki t(53)=2,20; p<0,05, zajmowali się hakerstwem t(53)=3,60; p<0,05 oraz spędzali czas w Second Live t(53)=3,60; p<0,05. Dziewczęta zaś częściej niż chłopcy korzystały z takich form komunikacji jak gadu-gadu t(53)=-2,82; p<0,05 oraz serwisy społecznościowe t(53)=-3,46; p<0,05. Chłopcy wskazując komunikator jako ulubioną formę kontaktu w sieci częściej niż dziewczynki wybierali Tlen t(53)=2,85; p<0,05. W przypadku powodów korzystania z sieci jedyna istotna różnica dotyczy poznawania nowych osób, to dziewczęta zdecydowanie częściej niż chłopcy korzystały z sieci w tym celu t(53)=2,67; p<0,05. Mimo wystąpienia różnic płciowych pomiędzy poszczególnymi aktywnościami w sieci, wyniki te trzeba traktować z dużą dozą ostrożności z racji nierównomiernego rozkładu płci w grupie badawczej (43 dziewczęta oraz 12 chłopców). Kolejnym etapem analizy wyników było poszukiwanie związków pomiędzy specyfiką korzystania z internetu a preferowanymi przez badanych stylami komunikacji. W tym celu poddano analizie korelacji wyniki w podskalach SAK oraz odpowiedzi na pytania w Kwestionariuszu Aktywności Komunikacyjnej w Internecie. Uzyskane korelacje są raczej niewielkie i zawierają się w przedziale od -0,33 do 0,44. Tylko część z nich okazała się istotna statystycznie na poziomie p<0,05. Wyniki analiz prezentuje Tabela 2.
Tabela 2. Współczynniki korelacji pomiędzy poszczególnymi wymiarami SAK a zmiennymi określającymi specyfikę korzystania z internetu. Umiar
Zwraca Umiar
Łatwoś
Płynnoś
Swobo kowan Pobu Masko
ć
Empati
komuni
a
nie
kowan
ć Otwa
y
dliwo wanie uwagi
y
da w
rtość egocen
ść
się
na
egocent
kontak
kacyjna Czas I Czas II
0,27 0,24
Cierpliwość wypo wiedzi
-0,17 -0,11
tryzm 0,14 0,10 0,08 0,04
wygląd 0,29* 0,30* 0,22 0,34*
ryzm 0,12 0,07
0,22 0,18
cie 0,28* 0,29*
0,26 0,22
-0,08 -0,08 12
Staż w sieci Przeglądanie
0,07
-0,09
-0,12 -0,32* 0,01
-0,09
-0,05
0,00
0,24
0,08
0,06
0,11
0,17
0,03
0,13
0,14
0,28*
0,07
0,23
0,03
0,39*
-0,07
WWW E-mail Serwisy
0,15
0,25
0,06
-0,02
0,13
0,26
0,10
0,29* 0,21*
0,12
0,17
społecznościow
0,13
0,31*
-0,07
0,17
-0,04
0,32*
-0,07 0,44*
0,13
-0,01
-0,02
0,15
0,17
-0,14 -0,11 0,34* 0,25**
-0,16
0,02
0,11
-0,10
-0,19
0,30*
0,10
0,11
-0,05
0,14
0,26
0,14
0,23
0,14
0,30*
0,11
0,29*
0,24
-0,02
0,17
0,38*
0,35*
0,05
0,26
0,08
-0,04
-0,12
0,07
-0,01
-0,08
0,18
0,28*
-0,04
-0,08
0,11
0,06
0,12
-0,08
0,08 -0,17 0,03
-0,10 0,07 -0,09
0,16 -0,08 -0,03 -0,22 0,13 0,00
0,11 0,23 0,08
-0,05 0,03 0,04
0,17 0,03 0,12
0,01 -0,23 -0,15
0,23 -0,21 -0,12
0,26 -0,22 -0,04
0,02 -0,09 0,28*
0,37*
-0,02
0,04
-0,00 0,29*
0,14
0,05
0,14
0,29*
0,06
0,12
0,08
-0,15
0,26
0,11
0,17
0,02
0,22
0,07
0,23
-0,10
-0,00
0,21
0,2
-0,01 -0,01
0,13
0,25
-0,03
0,16
0,40*
-0,04
-0,08
e Korzystanie z czatów Komunikatory internetowe Gazety online Materiały erotyczne Zakupy w sieci E-banki Fora Pobieranie plików Gry w sieci Serwisy
randkowe Hakerstwo 0,15 -0,21 -0,03 -0,33* 0,23 -0,01 0,12 -0,00 0,15 0,04 Wideo online 0,08 -0,13 -0,00 -0,2 -0,10 -0,14 -0,01 0,01 0,06 -0,02 Second Life -0,06 -0,08 0,08 -0,14 0,11 -0,10 0,03 -0,14 0,11 0,04 *p<0,05; czas I – czas spędzany w sieci w ciągu jednego dnia; czas II – czas spędzany w
0,01 0,06 0,06
sieci w ciągu tygodnia
Podobnej analizie poddano wyniki uzyskane przez badanych w Skali Holtgravesa, Analizie korelacji zostały poddane dwie podskale oraz wynik sumaryczny. Tabela 3 przedstawia szczegółową macierz współczynników r Pearsona dla poszczególnych zmiennych.
13
Tabela 3. Współczynniki korelacji pomiędzy wynikami w Skali Holtgravesa a zmiennymi określającymi specyfikę korzystania z internetu. Wynik sumaryczny Interpretacja Produkcja Czas I 0,07 0,06 0,06 Czas II 0,13 0,14 0,08 Staż w sieci 0,05 0,03 0,06 Przeglądanie WWW 0,05 -0,01 0,10 E-mail 0,31* 0,35* 0,19 Serwisy społecznościowe 0,32* 0,23 0,32* Korzystanie z czatów 0,28* 0,27* 0,22 Komunikatory internetowe 0,33* 0,32* 0,25 Gazety online 0,06 0,03 0,08 Materiały erotyczne 0,23 0,15 0,24 Zakupy w sieci 0,12 0,10 0,11 E-banki 0,23 0,2 0,21 Fora 0,03 0,05 0,00 Pobieranie plików 0,10 0,11 0,06 Gry w sieci -0,02 -0,13 0,11 Serwisy randkowe 0,22 0,12 0,26 Hakerstwo 0,16 0,07 0,2 Wideo online 0,03 0,00 0,04 Second Life 0,01 -0,10 0,12 *p<0,05; czas I – czas spędzany w sieci w ciągu jednego dnia; czas II – czas spędzany w sieci w ciągu tygodnia W kolejnym etapie analizie poddano odpowiedzi na pytania dotyczące powodów korzystania z internetu. Aby dowiedzieć się czy wśród osób badanych istnieją grupy, charakteryzujące się różną częstością korzystania z internetu z określonych powodów, przeprowadzono analizę skupień metodą k-średnich. Zgodnie z oczekiwaniami udało się wyodrębnić dwie prawie równoliczne grupy badanych (29 i 26 osób). We wszystkich uwzględnionych zmiennych z wyjątkiem poszukiwania informacji oraz materiałów pornograficznych zanotowano istotne statystycznie różnice pomiędzy średnimi w obu skupieniach. Obie grupy badanych równie często korzystają z internetu aby zdobyć informacje lub materiały erotyczne. Osoby zaś, znajdujące się w skupieniu pierwszym oprócz tych dwóch 14
powodów, równie często podają inne, takie jak poznawanie nowych osób, utrzymywanie kontaktu ze znajomymi, spędzanie wolnego czasu, poprawianie sobie nastroju, czy po prostu znajdują w sieci rozrywkę. Zatem osoby ze skupienia pierwszego otrzymują w ich subiektywnym odczuciu od sieci dużo więcej, różnica ta nie jest widoczna tylko w przypadku poszukiwania informacji, które wydaje się być równie ważnym powodem korzystania z sieci dla wszystkich użytkowników. Brak różnicy pomiędzy skupieniami w przypadku poszukiwania materiałów pornograficznych może wynikać z bardzo rzadkiego zaznaczania przez badanych tej odpowiedzi w obu grupach (Rysunek 5. oraz Tabela 4.). Tabela 4. Wyniki analizy wariancji dla analizy skupień metodą k-średnich.
w celu podtrzymywania kontaktów w celu szukania informacji w celach rozrywkowych w celu zabicia wolnego czasu w celu poprawienia sobie nastroju w celu poznania nowych osób w celu poszukiwania materiałów
df 1 1 1 1 1 1
df 53 53 53 53 53 53
F 1,00 17,14 5,34 40,11 70,02 44,07
p 0,321 0,001 0,025 0,001 0,001 0,001
1
53
0,01
0,930
pornograficznych
15
1 ,5 1 ,0 0 ,5 0 ,0 -0 ,5 -1 ,0
w c e lu p o s z u k iw a n ia m a te r ia łó w p o r n o g r a fic z n y c h
w c elu poz nania now y c h os ób
w c e lu pop r aw ien ia s ob ie na s tr oju
w c elu z abic ia w olnego c z as u
w c elac h roz ry w k ow y c h
w c e lu s z u k a n ia in fo r m a c ji
w c e lu p o d tr z y m y w a n ia k o n ta k tó w
-1 ,5
S ku p i e n . 1 S ku p i e n . 2
P o w o d y ko rz y sta n i a z i n te rn e tu
Rysunek 5. Częstotliwości wskazywania poszczególnych powodów korzystania z internetu w dwóch skupieniach przypadków. W dalszych analizach sprawdzano czy wśród użytkowników sieci można wyodrębnić takich, którzy korzystają częściej z większej ilości usług. Podobnie jak w przypadku pytania o powody przeprowadzono analizę skupień metodą k-średnich uwzględniając w niej wszystkie aktywności online, w które angażowali się uczestnicy badania. Okazało się, że w przypadku większości z nich można zaobserwować istotne różnice średnich pomiędzy skupieniami (Tabela 5.). Można więc stwierdzić, że wśród badanych istnieją dwie grupy użytkowników, pierwsza charakteryzująca się większą częstotliwością korzystania z poszczególnych usług w sieci, druga, charakteryzująca się mniejszą częstotliwością (Rysunek. 6).
Tabela 5. Wyniki analizy wariancji dla analizy skupień metodą k-średnich. 16
df 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Przeglądanie WWW E-mail Serwisy społecznościowe Korzystanie z czatów Komunikatory internetowe Gazety online Materiały erotyczne Zakupy w sieci E-banki Fora Pobieranie plików Gry w sieci Serwisy randkowe Hakerstwo Wideo online Second Life
df 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53 53
F 9,49 32,43 1,08 7,47 27,39 1,32 0,01 19,52 1,21 10,13 36,33 5,38 2,48 0,22 1,52 0,40
p 0,003 0,000 0,304 0,009 0,000 0,256 0,913 0,000 0,277 0,002 0,000 0,024 0,121 0,639 0,224 0,529
1 ,0 0 ,8 0 ,6 0 ,4 0 ,2 0 ,0 -0 ,2 -0 ,4 -0 ,6 -0 ,8 -1 ,0 S e c o n d L if e
W id e o o n lin e
H a k e rs tw o
S e rw is y ra n d k o w e
G ry w s ie c i
P o b ie ra n ie p lik ó w
F o ra
E -b a n k i
Z a k u p y w s ie c i
M a t e ria ły e ro t y c z n e
G a z e t y o n lin e
K o m u n ik a t o ry in t e rn e t o w e
K o rz y s t a n ie z c z a t ó w
S e r w is y s p o łe c z n o ś c io w e
E - m a il
P rz e g lą d a n ie W W W
-1 ,2
S ku p ie n . 1 S ku p ie n . 2
Rysunek 6. Częstotliwość korzystania z różnych usług internetowych w dwóch skupieniach przypadków. Ostatnim etapem analizy wyników było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie czy przynależność osób badanych do określonych skupień ma związek z wynikami uzyskiwanymi przez nich w skali SAK oraz skali Holtgravesa. Do obliczenia różnic pomiędzy poszczególnymi 17
skupieniami użyto ogólnego modelu liniowego (GLM). W przypadku wyników uzyskiwanych w SAK istotny statystycznie okazał się efekt główny czynnika częstotliwości poszczególnych powodów korzystania z sieci F(1, 48)=5,10; p<0,05 (Rysunek 7). Nieistotne zaś okazały się efekt czynnika różnorodności czynności wykonywanych w sieci oraz efekt interakcyjny. Warto jednak zwrócić uwagę, że w przypadku różnorodności korzystania z internetu poziom istotności różnić wyniósł p=0,13. Jest to wynik nieistotny statystycznie, jednak z uwagi na małą ilość osób badanych warto o nim pamiętać oraz powtórzyć analizę na większej grupie. W celu określenia efektów prostych przeprowadzono serię porównań zaplanowanych. Jedynym istotnym efektem okazała się różnica pomiędzy osobami przynależącymi do skupienia wskazującego na większą częstotliwość wskazywania poszczególnych powodów korzystania z sieci w grupie dużej różnorodności korzystania z usług internetowych. Osoby, które częściej wskazywały na większą ilość powodów korzystania z sieci, uzyskały istotnie wyższe wyniki w skali SAK od osób, rzadziej wskazujących dużą ilość powodów F(1, 48)= 9,54; p<0,05.
94
92
S u m a w y n ik ó w S A K
90
88
86
84
82
80 duża
m a ła
C z ę sto tl i w o ść w ska z y w a n i a n a p o sz c z e g ó l n e p o w o d y ko rz y sta n i a z si e c i .
18
Rysunek 7. Wyniki uzyskiwane w SAK w zależności od częstotliwości wskazywania na wymienione w badaniu powody korzystania z sieci. W przypadku wyników w skali Holtgravesa nie odnotowano istotnych statystycznie różnic w zależności od skupienia, do którego należeli badani, podobnie nie odnotowano takich różnić po włączeniu do modelu podksal interpretacji oraz produkcji. DYSKUSJA WYNIKÓW Zgodnie z oczekiwaniami wszyscy badani korzystali z internetu, większość z nich robiła to codziennie lub co drugi dzień. Jest to wynik zgodny z innymi badaniami nad młodzieżą korzystającą z sieci (Rudnicka, 2007) oraz z powszechnymi opiniami na temat nastolatków określanych coraz częściej mianem generacji internetu, czy net-generacji. Młodzi internauci spędzają w sieci prawie trzy godziny dziennie, co również nie jest wynikiem zaskakującym biorąc pod uwagę obraz współczesnego nastolatka korzystającego z sieci zarówno w celach rozrywkowych jak i w celu zdobycia niezbędnych informacji. Podobnie jak w innych badaniach (Jaszczak, 2008, Rudnicka, 2007) młodzież najczęściej loguje się do sieci z domu, na drugim miejscu zaś znajduje się szkoła. Fakt ten zapewne tłumaczy coraz powszechniejszy dostęp do tak zwanych stałych łącz internetowych związany ze zmniejszającymi się cenami tej usługi (Batorski, 2007). Również w większości szkół uczniowie mogą korzystać z internetu dzięki europejskim i rządowym programom komputeryzacji (Pulak, 2008). Nie dziwi więc, że wraz z biegiem czasu i wzrostem ilości komputerów podłączonych do internetu w gospodarstwach domowych oraz szkołach, spada popularność kawiarenek oraz bibliotek jako miejsc pozwalających na dostęp do internetu (Batorski, 2007). Preferowane i najczęstsze aktywności młodzieży w sieci nie odbiegają znacząco od tych z innych badań (Jaszczak, 2008; Rudnicka, 2007; Szmigielska, 2008a; 2008b). Młodzież w badanej próbie najczęściej przegląda strony www oraz kontaktuje się z innymi osobami używając zarówno portali społecznościowych jak i komunikatorów internetowych. Specyfika korzystania z sieci jest 19
więc zbliżona do tej uzyskanej w innych badaniach (Jaszczak, 2008; Rudnicka, 2007). Różnice pomiędzy poszczególnymi badaniami dotyczą kilku punktów procentowych w poszczególnych aktywnościach i zapewne wynikają ze specyfiki konkretnej próby badawczej. Pomijając je zarówno w tym badaniu jak i w cytowanych już wcześniej pracach Jaszczak (2008) oraz Rudnickiej (2007), internauci najczęściej oprócz przeglądania stron www, korzystają z serwisów społecznościowych (np. nasza-klasa.pl) oraz komunikatorów. Odbicie tego wzorca użytkowania sieci znaleźć można w wynikach dotyczących powodów korzystania z internetu. Najczęściej wymienianym powodem jest podtrzymywanie znajomości ze świata realnego, który wyprzedza, nawet tak charakterystyczną dla internetu, możliwość zdobywania informacji. Zatem wśród młodzieży powody społeczne korzystania z sieci są równie ważne a może nawet ważniejsze od zdobywania informacji. Wyniki te wydają się być zgodne z tym co wiadomo na temat rozwoju człowieka młodego i coraz ważniejszych w tym okresie życia kontaktów rówieśniczych, które w XXI wieku nawiązywać i podtrzymywać można również w świecie wirtualnym (Obuchowska, 2006). Wyniki te pokazują, że w dzisiejszych czasach internet nie jest już wielką biblioteką, z której prawie każdy może bez przeszkód korzystać. Jest on czymś więcej, wirtualnym miejscem spotkań, rozrywki, miejscem gdzie młodzież realizuje różne potrzeby, począwszy od zdobywania informacji, przez poznawanie nowych osób i rozrywkę po edukację seksualną (Jaszczak, 2008). Do komunikowania się z innymi młodzi ludzie najczęściej używają gadu-gadu oraz serwisów społecznościowych. Również poczta elektroniczna, pomimo swej asynchronicznej formy, nadal jest jednym z głównych narzędzi umożliwiających porozumiewanie się. Rzadziej młode osoby korzystają z drugiego najbardziej popularnego w Polsce komunikatora tekstowego jakim jest Tlen (Gemius, 2006). Stosunkowo mało popularne okazało się komunikowanie za pomocą czatów. Narzędzie to, kiedyś powszechnie wykorzystywane, wydaje się powoli wychodzić z użycia, co zapewne związane jest z pojawieniem się komunikatorów mogących pełnić tę samą funkcję, przy jednoczesnym zapewnieniu większej kontroli (Błachnio, 2003). Jak słusznie zauważyła Rudnicka (2007) komentując mniejsze zainteresowanie dziewczynek kanałami irc, nie ma potrzeby 20
korzystania z czegoś co jest bardziej skomplikowane skoro można osiągnąć ten sam rezultat w prostszy sposób. W tym przypadku nie ma potrzeby wchodzenia na czat, który często wymaga dodatkowego oprogramowania dla przeglądarki, skoro na komputerze zainstalowany jest komunikator. Pragmatycznym podejściem dziewcząt w stosunku do kanałów irc, o którym wspomniała Rudnicka (2007) można próbować wytłumaczyć część różnić między chłopcami a dziewczętami, które ujawniły się w tym badaniu. Dziewczęta korzystały częściej z gadu-gadu niż z komunikatora Tlen, co mogło być wynikiem czysto praktycznego spojrzenia na problem - w jakim celu używać i konfigurować mniej popularny program jakim jest tlen skoro równie łatwo dostępne jest dużo popularniejsze narzędzie – gadu-gadu. Podobnie jak we wspomnianym badaniu Rudnickiej (2007) różnice płciowe pojawiły się również w częstotliwości korzystania z usług sieciowych wymagających większych umiejętności technicznych oraz wiążących się z większym ryzykiem podczas korzystania z nich. Dziewczęta rzadziej robią zakupy w sieci, pobierają pliki, korzystają z Second Life czy przyznają się do hakerstwa. Kupowanie w sieci bardzo często kojarzone jest z podwyższonym poziomem ryzyka oraz niepewnością dotyczącą towaru, który mamy otrzymać. Korzystanie z programów do wymiany plików czy Second Life wymaga dużo większych umiejętności komputerowych niż przeglądanie www. Usługi te często wiążą się z przejściem przez skomplikowany proces konfiguracji programu. Podobnie w przypadku nie tylko skomplikowanego technicznie ale trudnego w moralnej ocenie hakerstwa2. Wydaje się zatem, że część różnic dotyczących sposobu korzystania z internetu przez obie płci może wynikać z chęci podejmowania ryzyka oraz umiejętności komputerowych. Taka interpretacja może być jednak krzywdząca dla dziewcząt i wynikać ze stereotypów płciowych, dlatego warto w kolejnych badaniach uwzględnić nie tylko aktywności jakie obie płci przejawiają w sieci, ale również poziom i specyfikę umiejętności komputerowych. Pamiętać należy również o tym, że aktywność człowieka w
2
Wyniki dotyczące hakerstwa należy traktować z dużą ostrożnością ze względu na bardzo rzadkie pojawianie się tej odpowiedzi, co mogło mieć związek ze zmienną aprobaty społecznej oraz różnorodnym rozumieniem przez badanych tego terminu.
21
internecie jest natury wolicjonalnej, a różnice płciowe mogą wynikać z preferencji w stosunku do określonych form korzystania z sieci (Rudnicka, 2007). Ostatnią istotną statystycznie różnicą międzypłciową było korzystanie z internetu w celu poznawania nowych osób. Dziewczęta zdecydowanie częściej deklarowały, że internet służy im do poznawania nowych osób. Różnica ta wydaje się interesująca z perspektywy rozwoju młodych osób i nawiązywania przez nie relacji rówieśniczych. Dziewczęta wcześniej niż chłopcy dojrzewają emocjonalnie i społecznie (Obuchowska, 2006). Możliwe, że różnica ta wynika z większej otwartości dziewcząt na nowe znajomości, będącej skutkiem wcześniejszego dojrzewania społecznego. W dalszej części analiz poszukiwano związków pomiędzy preferowanymi stylami komunikowania się a specyfiką korzystania z sieci. Okazało się, że czas spędzany w internecie koreluje pozytywnie z łatwością nawiązywania kontaktów, maskowaniem się oraz zwracaniem uwagi na wygląd zewnętrzny. Wyniki te pokazują, że korzystanie z sieci może być w jakiś sposób związane z poprawą funkcjonowania komunikacyjnego, a dokładnie łatwością nawiązywania kontaktów. Jednocześnie osoby deklarują częstsze maskowanie swoich uczuć i poglądów. Wyniki te korespondują z tym co wiadomo o komunikacji zapośredniczonej przez komputer, która pozwala na większą otwartość, swobodę wypowiedzi, jednocześnie zaś, na - przynajmniej częściową anonimowość (Grzenia, 2006; Joinson, 2003). W internecie często łatwiej nawiązywać kontakty nawet przy braku umiejętności społecznych, łatwiej też ukryć swoją tożsamość i maskować uczucia. Możliwe zatem, że sieć sprzyja właśnie takiemu stylowi komunikacji, pozwala na wykształcenie pewnych umiejętności i jednocześnie wymaga ich od internautów. Związki pomiędzy poszczególnymi aktywnościami online a preferowanymi stylami komunikowania się w większości przypadków układają się w specyficzny wzorzec wynikający najprawdopodobniej z samej istoty komunikacji internetowej oraz społecznego charakteru tego medium. Pozytywny związek pomiędzy przejawianą empatią a częstotliwością korzystania z serwisów społecznościowych czy pomiędzy płynnością komunikacyjną a korzystaniem z 22
komunikatorów, podobnie jak opisane w poprzednim paragrafie związki najprawdopodobniej wynikają ze specyfiki komunikacji w sieci. Wniosek ten potwierdzają również dodatnie korelacje korzystania z poczty elektronicznej, serwisów społecznościowych, czatów oraz komunikatorów z wynikami skali w Holtgravesa wskazującymi na umiejętność i preferencję danej osoby do korzystania ze wskazówek zawartych w kontekście komunikacyjnym. Korzystanie z tych form komunikacji wymaga od internautów posiadania określonych umiejętności np. odczytywania wskazówek kontekstowych lub produkowania komunikatów posiadających takie wskazówki, jednocześnie zaś internet daje tym osobom możliwość ćwiczenia takich umiejętności. Używanie komunikatora będzie zatem wymagało płynności wypowiedzi, otwartości czy odczytywania intencji autora z niepełnych informacji, jednocześnie pozwoli jednak na trenowanie tych umiejętności w bezpieczny, zapewniający anonimowość i kontrolę sposób. Część uzyskanych zależności jest trudna do zinterpretowania, szczególnie te, które dotyczą wydawałoby się neutralnych z punktu widzenia relacji społecznych aktywności w sieci, jakimi są czytanie gazet online czy pobieranie plików. Możliwe, że kryją się za nimi niepoznane w jeszcze mechanizmy psychologiczne, możliwe jest jednak również, że są one artefaktami wynikającymi ze zbyt małej próby badawczej lub jej niewłaściwego doboru. Zgodnie z oczekiwaniami udało się wyodrębnić dwa skupienia badanych ze względu na częstotliwość wskazywania poszczególnych powodów korzystania z internetu. Do pierwszego skupienia zaklasyfikowani zostali badani, którzy wskazują częściej na większą ilość powodów, do drugiego zaś ci, dla których głównym powodem korzystania z sieci jest zdobywanie informacji oraz materiałów pornograficznych. Można powiedzieć, że osoby ze skupienia pierwszego czerpią z internetu o wiele więcej, właściwie w większości powodów korzystania z sieci z wyjątkiem poszukiwania informacji oraz materiałów pornograficznych średnie w skupieniu pierwszym są wyższe. Zatem osoby te logują się do sieci nie tylko po to, aby uzyskać informacje, chcą tam również poznawać nowe osoby, utrzymywać zawarte już znajomości i bawić się. Badani należący do drugiego skupienia używają internetu głównie w celach informacyjnych i rzadziej zgłaszają inne 23
powody, które popychają ich do skorzystania z tego medium. Materiały pornograficzne, które w obu skupieniach uzyskały podobną średnią nie różnicują obu skupień. Wydają się one jednak, być zmienną podatną na aprobatę społeczną szczególnie w przypadku badania ankietowego, odbywającego się w obecności innych osób. Świadczyć może o tym fakt, że respondenci bardzo rzadko w porównaniu do innych badań zaznaczali odpowiedź dotyczącą tej potrzeby (Jaszczak, 2008). Drugą analizę skupień przeprowadzono na wynikach wskazujących na specyfikę korzystania z internetu osób badanych. Tak jak w poprzednim przypadku wyodrębniono dwa skupienia: pierwsze charakteryzujące się większą różnorodnością w korzystaniu z internetu, oraz drugie, charakteryzujące się mniejszą różnorodnością. Do pierwszego skupienia trafiły osoby korzystające z szerszego wachlarza dostępnych w internecie usług. Również tym razem wyniki dotyczące materiałów erotycznych, a także hakerstwa, Second Life oraz oglądania video online nie różnicowały skupień. Możliwe, że wynika to w przypadku materiałów erotycznych i hakerstwa ze wspominanej już zmiennej aprobaty społecznej, oraz w przypadku Second Life stosunkowo małej popularności tej usługi w naszym kraju. W badaniu wyodrębniono następujące grupy użytkowników: korzystających z sieci w sposób różnorodny oraz mniej różnorodny, a także podających więcej oraz mniej powodów, jako istotnych dla korzystania z sieci. W badaniu poszukiwano odpowiedzi na pytanie o to czy przynależność badanych do któregokolwiek z wyróżnionych skupień ma związek z preferowanymi stylami porozumiewania się. Wyniki nie pozwalają w tym momencie na udzielenie wiążącej odpowiedzi. Z jednej strony osoby należące do skupienia wykazującego większą różnorodność powodów korzystania z sieci uzyskują wyższe wyniki w skali SAK, co świadczy o wyższym poziomie aktywności komunikacyjnej. Z drugiej jednak strony, nie notuje się takich różnic dla różnorodności aktywności online. Dodatkowo, zależność pomiędzy różnorodnością powodów korzystania oraz poziomem aktywności komunikacyjnej, ujawnia się jedynie w grupie osób korzystających z większej ilości usług 24
internetowych. Zatem wyższy poziom aktywności komunikacyjnej występuje u osób należących jednocześnie do dwóch skupień: wskazujących na większą różnorodność powodów i korzystających z większej ilości usług. Przynależność do któregokolwiek skupienia nie ma miała związku z preferowanym poziomem kontekstu podczas komunikowania się. Może się to wiązać z inną specyfiką mierzonych przez skalę Holtgravesa zachowań komunikacyjnych. W skali tej osiągnięcie wyższego wyniku świadczy o częstszym korzystaniu z wskazówek kontekstowych podczas porozumiewania się, w przypadku SAK zaś wynik sumaryczny wskazuje na rozwój różnych mniej lub bardziej powiązanych ze sobą aktywności komunikacyjnych. Różnorodność zachowań w sieci nie musi zatem jednoznacznie wpływać na wynik osoby badanej w skali Holtgraves, przeciwnie różne aktywności będą wymagać różnych stylów komunikacji, zatem mogą one wręcz uśredniać wynik osoby badanej wymuszając na niej różnorodny sposób działania. Podsumowując można stwierdzić, że specyfika korzystania przez młodzież z internetu jest w pewien sposób powiązana z poziomem umiejętności komunikacyjnych. Trudno jednak rozstrzygać o kierunku i sile takiej zależności. Najprawdopodobniej internet i specyfika komunikacji zapośredniczonej przez komputer wymaga od użytkowników określonych umiejętności i zachowań komunikacyjnych, jednocześnie pozwala również na ich doskonalenie i bezpieczne podejmowanie prób nowych zachowań. Problem ten do tej pory nie został jeszcze dogłębnie opisany i wymaga dalszych pogłębionych analiz a prezentowane tu wyniki mogą stać się podłożem do stawianie kolejnych hipotez badawczych. LITERATURA CYTOWANA Bargh, J. A., McKenna, K.Y. (2004). The Internet and Social Life. Annual Review of Psychology, 55, 573 – 590. Batorski, D. (2007). Uwarunkowania i konsekwencje korzystania z technologii informacyjnokomunikacyjnych. [W:] T. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2007: Warunki i jakość życia Polaków. (s. 274-295). Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego. Znaleziono 2 stycznia 2009 pod adresem: http://www.diagnoza.com/files/diagnoza2007/diagnoza200725
html.html Błachnio, A. (2003). Czat – nowe miejsce spotkań. Lepiej wirtualnie czy realnie? Znaleziono 20 grudnia 2008 r. pod adresem: http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=29 Gemius (2006). Internet 2006. Znaleziono 20 grudnia 2008 r. pod adresem: http://pliki.gemius.pl/Raporty/2006/Gemius_SA_Internet_2006.pdf. Gemius (2007). Dzieci aktywne online. Znaleziono 20 grudnia 2008 r. pod adresem: http://gemius.pl/pl/raporty/2007-10/01. Grzenia, J. (2006). Komunikacja językowa w internecie. Warszawa: PWN. Hall, E.T. (1978). Ukryty wymiar. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Tłumaczenie: Teresa Hołówka. Holtgraves, T. (1986). Language Structure in Social Interaction: Perceptions of Direct and Indirect Speech Acts and Interactants Who Use Them. Journal of Personality and Social Psychology, 2, 305 – 314. Holtgraves, T. (1997). Styles of Language Use: Individual and Cultural Variability in Conversational Indirectness. Journal of Personality and Social Psychology, 3, 624 – 637. Jaszczak, A. (2008). Cyberedukacja seksualna i cyberseks młodzieży. [W:] B. Szmigielska (red.), Całe życie w sieci (s. 95 – 136). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Joinson, A. (2003). Uderstanding the Psychology of Internet Behaviour. Virtual Worlds, Real Lives. New York: Palgrave Macmillam. Kraut, R., Kiesler, S., Boneva, B, Cummings, J., Helgeson, V. i Crawford, A. (2002). Internet Paradox Revisited. Journal of Social Issues, 58, 49-74. Kraut, R., Patterson, M., Lundmark, V., Kieslar, S., Mukopadhyay, T. i Scherlis, W. (1998). Internet Paradox. A Social Technology that Reduces Social Involvement and Psychological WellBeing American Psychologist, 53, 1017 – 1031. Leszczyńska, J. (2006). Czy internet odbiera nam szczęście? Wpływ korzystania z internetu na dobrostan psychiczny użytkowników. [W:] D. Batorski, M. Marody, A. Nowak (red.), 26
Społeczna przestrzeń internetu. (s.183 – 208). Warszawa: Wydawnictwo Academica. Leung, L. (2004). Net-Generation Attributes and Seductive Properties of the Internet as Predictors of Online Activities and Internet Addiction. CyberPsychology & Behavior, 3, 333 – 348. Markus, H. R., i Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, 98, 224-253. Namysłowska, I. (2004). Adolescencja – wiek dorastania. [W:] I. Namysłowska (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży (s. 231 – 246). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Nęcki, Z. (2000). Komunikacja międzyludzka. Kraków: Antykwa. Nęcki, Z. (2005). Skala Aktywności Komunikacyjnej. Kraków. Nęcki, Z. (2008). Informacja uzyskana podczas rozmowy z autorem. Nęcki, Z., Tucholska, K., Fiedor, M. (2008). Poczucie własnej skuteczności a aktywność komunikacyjna trenerów sportowych i nauczycieli realizujących programy edukacyjno – zdrowotne. [W:] B. Aouil i W.J. Maliszewski (red.), Media – Komunikacja – Zdrowie. Wyzwania – Szanse – Zagrożenia. (s. 129 – 139). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. Obuchowska, I. (2006). Adolescencja. [W:] B. Harwas – Napierała i J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia t.2 (s. 163 – 201). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Pulak, I. (2008). Dzieci i młodzież w sieci. Aspekt pedagogiczny. [W:] M. Kowalski (red.), Internet między edukacją, bezpieczeństwem a zdrowiem. (s. 16 – 33). Tychy: Maternus Media. Rudnicka, P. (2007). Analiza porównawcza wzorców korzystania z Internetu dziewcząt i chłopców. Chowanna, 1, 107 – 118. Szmigielska, B. (2008a). Korzystanie z internetu w świetle wybranych cech osobowości młodzieży. [W:]. P. Bury i D. Czajkowska – Ziobrowska (red.), Edukacja bez granic – mimo barier. Przestrzeń tworzenia T1. (s. 335 – 442). Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa. Szmigielska, B. (2008b). Skutki nadmiernego korzystania z internetu w ocenie młodzieży. [W:] T. 27
Smal i A. Zduniak (red.), Edukacja bez granic – mimo barier. Przestrzeń tworzenia T2. (s. 469 – 476). Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa. Wallace, P. (2003). Psychologia internetu. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS. Tłumaczenie: Tomasz Hornowski. Winterhoff – Spurk, P. (2007). Psychologia mediów. Kraków: Wydawnictwo WAM. Tłumaczenie: Piotr Włodyga OSB.
28