Son for web by Kadir Kartal

İŞLETMELERDE VERİMLİLİK YUNUS EMRE AKSU

Kapak Tasarımı ve Dizgi Kadir Kartal Basım Yeri Doğuş Ofset Matbaa ESKİŞEHİR 2014 Bu kitabın basım yayın ve satış hakları Yunus Emre AKSU’ya aittir ve tüm hakları saklıdır. İzin almaksızın kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi veya başka şekilde çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

İŞLETMELERDE VERİMLİLİK YUNUS EMRE AKSU

2014

Yunus Emre Aksu

ÖNSÖZ Bu çalışma ile, verimlilik kavramının ve iş etüdünün ayrıntılı olarak açıklanması ve verimlilik artırmada zaman etüdü yönteminin, bir üretim firmasında uygulanarak, etüdün verimliliğe etkilerinin araştırılması amaçlanmaktadır.Düşük verimlilik ulusal ekonomide büyük olumsuzluklar yaratmaktadır. Ancak şu nokta çok önemlidir; verimlilik artışının asıl sağlandığı yer işletmelerdir. Ulusal ekonomilerin çekirdeğini oluşturan işletmelerin verimsiz çalışmaları halinde ulusal ekonomide verimlilikten söz edilemez.Günümüzde gelişmişlik ya da ekonomik sistem farklılığı olmaksızın tüm ülkelerde, verimliliğin ulusal refahın artırılmasında büyük önemi olduğu düşüncesi kabul görmektedir. Verimlilik artışı ekonomik büyüme ve kalkınmanın ana kaynaklarından biri olarak görülürken; “düşük verimlilik tuzağı” ekonomideki durgunluk ya da enflasyonun ana nedenlerinden biri olarak görülmektedir. Ülkelerin küresel ekonomiye entegrasyonunda, verimlilik artışının hayati bir rolü vardır. Küreselleşmenin getirdiği üretim ve ticaretteki büyüme fırsatları ve artan rekabet, verimlilik artışını gerekli kılmaktadır. Globalleşmenin etkisiyle tüm sektörlerde mevcut olan rekabet ortamında işletmelerin rekabet üstünlüğü yakalayabilmesi açısından verimliliğin önemi oldukça fazladır. Kaynaklar her geçen gün azalırken, ihtiyaçlar sürekli olarak artmaktadır. Bu da işletmelerde kaynakların verimli kullanılması gereğini artırmaktadır. Uygulamada, verimlik artışı sağlamaya yönelik pek çok etkili yöntem mevcuttur. İş etüdü tekniği bu tekniklerden biridir ve bünyesinde “ İş Ölçümü” ve “Metot Etüdü” tekniklerini barındırmaktadır. İş etüdü, üretim faktörlerinin kullanım etkinliğini yükseltmekte ve özellikle emeğin verimliliğini artırmada yaygın şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca zaman etüdü tekniğinin maliyetinin oldukça düşük olmasına karşın ciddi verimlilik artışları sağlayabiliyor olması, bu tekniği özellikle küçük boyutlu işletmeler için gerekli ve faydalı kılmaktadır. Bu çalışmada, verimlilik konusunun önemi sade bir dille açıklanmaya çalışılmış ve işletme düzeyinde verimliliği artırmaya yönelik olarak “ İş Etüdü” tekniği ayrıntılı şekilde incelenmiştir. Son olarak “Zaman Etüdü” uygulamasına yer verilmiştir. Bu çalışmanın gerek metin bölümünün gerekse uygulama bölümünün, konuyla ilgili herkese yardımcı olacağı düşünülmektedir.

İşletmelerde Verimlilik

Teşekkür Çalışmalarım boyunca değerli yardım ve katkılarıyla beni yönlendiren hocam Dumlupınar Üniversitesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Cengiz DURAN’a Engin bilgi, birikim ve tecrübelerinden faydalandığım değerli işverenim Anka Danışma Grubu A.Ş Yönetim Kurulu Üyesi Abdurrahman GÜRBÜZ’e Etüd uygulamasını gerçekleştirdiğim Toprak Enerji Cam Fabrikası Müdürü Sebahattin GÜLENER’ e Çalışmamın başlangıcından sonuna kadar büyük bir sabırla destek veren sevgili eşim Fatma AKSU’ ya ve çalışmam süresince ihmal ettiğim oğlum Alperen Nadir AKSU’ ya Beni bugünlere getiren, her zaman sabır gösteren ve emek veren babam Adil Nadir AKSU’ ya Teşekkür eder, şükranlarımı sunarım. Yunus Emre AKSU

vii

Yunus Emre Aksu

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.................................................................................................................. v GİRİŞ......................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM......................................................3 1. VERİMLİLİK KONUSUNA GENEL BİR BAKIŞ........................................3 . 1.1 Verimlilik Tanımı........................................................................................ 3 . 1.2 İşletmelerde Verimliliğin Önemi ve Amaçları.......................................... 5 . 1.3 Verimliliğin Evrimi..................................................................................... 5 . 1.4 Verimliliğin Bazı Kavramlarla lişkisi........................................................ 8 . 1.4.1 Verimlilik ve Kar..................................................................................... 8 1.4.2 Etkenlik ve Etkililik.................................................................................... 8 . 1.4.3 Verimlilik ve Kalite............................................................................... 10 . 1.4.4 Verimlilik ve Performans..................................................................... 10 . 1.4.5 Verimlilik ve Maliyet Kısıntısı............................................................. 11 . 1.4.6 Verimlilik ve Teknoloji.......................................................................... 12 . 1.5 Verimlilik Türleri...................................................................................... 12 . 1.5.1 Kısmi ve Toplam Verimlilik................................................................. 13 . 1.5.2 Fiziki ve Parasal Verimlilik.................................................................. 14 . 1.5.3 Ortalama ve Marjinal Verimlilik......................................................... 14 . 1.6 Verimlilik Ölçümü..................................................................................... 15 . 1.6.1 Verimlilik Ölçme Nedenleri.................................................................. 15 . 1.6.2 Çıktı ve Girdi Ölçütleri........................................................................ 16 . 1.7 Verimliliği Etkileyen Faktörler................................................................ 16 . 1.8 Verimlilik Artırma Teknikleri.................................................................. 18 . 1.9 Türkiye’de Verimlilik............................................................................... 20 . 1.9.1 Genel Durum......................................................................................... 21 . 1.9.2 Milli Prodüktivite Merkezi................................................................... 21

viii

İşletmelerde Verimlilik

. İKİNCİ BÖLÜM.......................................................23 2. İŞ ETÜDÜ........................................................................................................ 23 2.1 İş Etüdü Tekniğinin Tarihçesi......................................................................23 . 2.1.1 Frederick W. Taylor.............................................................................. 23 . 2.1.2 Frank ve LillianGilbreth...................................................................... 24 2.2 İş Etüdü Tekniğinin Tanımı, Önemi ve Amaçları.................................. 25 . 2.3 İş Etüdü Tekniğinin Temel Özellikleri.................................................... 26 . 2.4 Türkiye’deİş Etüdü Tekniklerinin Uygulanma Düzeyi......................... 26 . 2.5 İş Etüdü Tekniğinin Aşamaları................................................................ 27 2.6 İş Etüdü Teknikleri ve Birbirleri İle İlişkileri........................................ 28 . 2.7 Metot Etüdü............................................................................................... 29 2.7.1 Metot Etüdünün Tanımı ve Amaçları.................................................. 29 . 2.7.2 Metot Etüdünün Aşamaları ................................................................. 29 . 2.7.2.1. Metot Etüdü Yapılacak İşin Seçimi................................................. 29 2.7.2.2. İşin Mevcut Yapılış Yönteminin Belirlenerek Kayıtlanması............... 30 . 2.7.2.3. Metot Etüdü Yapılacak Olan İşin Analizi....................................... 30 . 2.7.2.4. Yeni Yöntemin Geliştirilmesi........................................................... 31 . 2.7.2.5. Çözümün Uygulamaya Konması ve Hedef Kontrolü.................... 31 . 2.7.2.6. Yeni Yöntemin Kullanımında Devamlılığın Sağlanması............... 32 . 2.7.3 Metot Etüdünün Uygulanma Alanları................................................ 32 . 2.7.3.1 Çalışma Yeri ve İşlem Düzenleme.................................................... 32 . 2.7.3.1.1. Ergonomik Açıdan Çalışma Yeri Düzenleme............................. 32 . 2.7.3.1.2. Hareket Akışlarını Düzenleme..................................................... 33 . 2.7.3.1.3. Örgütsel Çalışma Yeri Düzenleme............................................... 33 . 2.7.3.1.4. Teknolojik Tasarım ve Mekanizasyon......................................... 33 . 2.7.3.1.5. Üretim Araçlarının Kullanımı..................................................... 34 . 2.7.3.2. İş Akışı Düzenleme............................................................................ 34 . 2.7.4. Metot Etüdünde Kullanılan Araçlar................................................... 35 . 2.7.4.1. Süreç Akış Şemaları.......................................................................... 35 . 2.7.4.2. Çok Faaliyetli Şemalar..................................................................... 35 . 2.7.4.3. Sağ-Sol El Şemaları.......................................................................... 37 . 2.7.4.4. SIMO Şemaları.................................................................................. 37

Yunus Emre Aksu

. 2.7.5. Metot Etüdünün Faydaları.................................................................. 39 . 2.8. İş Ölçümü................................................................................................... 39 2.8.1. İş Ölçümünün Tanımı........................................................................... 40 . 2.8.2. İş Ölçümünün Amacı............................................................................ 40 . 2.8.3. İş Ölçümünün Faydaları...................................................................... 40 . 2.8.4. İş Ölçümü Teknikleri............................................................................ 41 . 2.8.4.1. Zaman Etüdü..................................................................................... 41 2.8.4.2. İş Örneklemesi................................................................................... 41 . 2.8.4.3. Önceden Belirlenmiş Zamanlar Sistemi (PMTS)........................... 45 . 2.8.4.4. Karşılaştırma ve Tahmin.................................................................. 46 . 2.8.4.5. Plan Zamanlar Sistemi..................................................................... 47 . 2.9.1. Zaman Etüdünün Tanımı, Önemi ve Kullanım Alanları.................. 48 . 2.9.2. Zaman Etüdü Araçları......................................................................... 48 . 2.9.3. Zaman Etüdünün Aşamaları............................................................... 50 . 2.9.3.1. Etüt Edilecek İşin Seçimi................................................................. 50 . 2.9.3.2. İşgörenin Seçilmesi............................................................................ 51 . 2.9.3.3. Bilgilerin Toplanması ve Kaydedilmesi........................................... 52 . 2.9.3.4. İşin Öğelerine Ayrılması................................................................... 53 . 2.9.3.4.1. İşin Öğelere Ayrılmasında Uyulması Gereken Kurallar.............. 53 . 2.9.3.4.2. İş Öğesi Türleri............................................................................. 54 2.9.3.5. Gerekli Gözlem Sayısının Hesaplanması........................................ 55 . 2.9.3.6. Her Öğenin Zamanının Ölçülmesi.................................................. 57 . 2.9.3.7. Derecelendirme................................................................................. 59 2.9.3.7.1. Derecelendirme Kavramının Tanımı ve Önemi......................... 59 . 2.9.3.7.2. Standart Derecelendirme ve Standart Performans................... 59 . 2.9.3.7.3. Diğer Derecelendirme Metotları.................................................. 62 . 2.9.3.8. Etüt Analiz Formunun Düzenlenmesi............................................. 64 . 2.9.3.9. Temel Zamanın Hesaplanması......................................................... 65 . 2.9.3.10. Temsili Zamanın Seçilmesi............................................................. 65 2.9.3.11. Payların Belirlenmesi..................................................................... 66 . 2.9.3.12. Standart Zamanın Hesaplanması................................................. 68 . 2.9.4. Makine İşleri İçin Standart Zamanların Saptanması....................... 68

İşletmelerde Verimlilik

. 2.9.4.1.Makine Süreleri.................................................................................. 68 . 2.9.4.2. İşçi ve Makine.................................................................................... 70 . 2.9.4.3. Dinlenme Paylarının Hesaplanması................................................ 71 . 2.9.4.4. Standart Zaman................................................................................ 71 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM.......................................................73 3. CAM SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ............................................................73 . 3.1. Cam Sektörü Tanımı................................................................................. 75 . 3.2. Cam Üretim Süreç ve Teknolojileri......................................................... 77 3.2.1 Düzcam .................................................................................................. 81 . 3.2.2 Cam Ev Eşyası . ..................................................................................... 85 . 3.2.3 Cam Ambalaj ........................................................................................ 86 . 3.3. Dünya Cam Sanayi....................................................................................90 . 3.3.1. Dünya Cam Üretimi............................................................................... 90 . 3.3.2. Avrupa Birliği Cam Üretimi, İhracat ve İthalatı................................ 99 . 3.3.3. Dünya Cam İthalatı............................................................................. 104 3.4. Dünya Cam İhracatı............................................................................... 106 . 3.5. Dünya Cam Sektörünü Etkileyen Yapısal Dinamikler........................ 108 3.6. Türkiye Cam Sanayi............................................................................... 109 3.6.1 Cam Sektörünün Alt Sektörleri......................................................... 116 3.6.2 Cam Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler............................ 119 . 3.7.Türkiye Cam Sektörü Dış Ticareti......................................................... 119 . 3.7.1.Türkiye Cam İhracatı.......................................................................... 120 3.7.2.Türkiye Cam İthalatı........................................................................... 124 3.8. Türkiye Cam Sanayinin Önemi............................................................. 128 . 3.8.1 Türkiye Cam Üretimi.......................................................................... 128 . 3.8.2 Sektörün Maliyet Bileşenleri............................................................... 129 . 3.8.3 Sektörün Üretim Endeksi ve Kapasite Kullanımları........................ 132 . 3.9. Türkiye Cam Sektörünün SWOT Analizi............................................ 133 . 3.9.1 Türkiye Cam Sektörünün Güçlü Yönleri.......................................... 133 . 3.9.2.Türkiye Cam Sektörünün Zayıf Yönleri .......................................... 134 . 3.9.3.Türkiye Cam Sektörünün Önündeki Fırsatlar................................. 135

Yunus Emre Aksu

. 3.9.4. Türkiye Cam Sektörünün Önündeki Tehditler . ............................. 136 . 3.10. AB Uyum Sürecinde Karşılaşılan Uyum Sorunları.......................... 137 . 3.10.1.Teknik Mevzuat Uyumu.................................................................... 137 3.10.2. ArGe ve İnovasyon, Tasarım............................................................ 137 3.10.3. Eğitim................................................................................................. 138 . 3.10.4. Ticaret/Gümrük................................................................................ 138 . 3.10.5. Vergi................................................................................................... 139 . 3.10.6. İstihdam............................................................................................. 139 . 3.10.7. Sınai Mülkiyet Hakları..................................................................... 139 . 3.10.8. Ulaştırma........................................................................................... 140 . 3.10.9. Enerji Maliyetleri.............................................................................. 141 . 3.10.10. Çevre Düzenlemeleri....................................................................... 142 . 3.10.11. KOBİ................................................................................................ 142 . 3.10.12. Devlet Yardımları............................................................................ 143 . 3.11. Çevre Mevzuatına Yönelik Yapılması Gerekenler............................. 145 . 3.11.1. Denetim Mekanizmasında Görülen Aksaklıklar............................ 145 . 3.11.2. Mevzuat Sınır Değerleri................................................................... 145 . 3.11.3. Atık ve Atıksu Bertarafındaki Kapasite Yetersizliği...................... 145 . 3.11.4. Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesi............................................... 146 . 3.11.5. Devlet Teşvik Mekanizmalarının Kullanılması.............................. 147 . 3.11.6. Kayıt Dışı İşletmeler......................................................................... 147 . 3.11.7. Atıkların Geri Kazanımı................................................................... 148 . 3.11.8. Enerji Verimliliği Kanunu ve İlgili Yönetmelikler......................... 151 . 3.12. Genel Değerlendirme ve Sonsöz.......................................................... 152 . 3.13. Sektörel Yapılanma............................................................................... 155 3,14. TÜRKİYE ŞİŞE ve CAM FABRİKALARI A.Ş. 2013 FAALİYET RAPORU................................................................ 157 3.15. TÜRKİYE ŞİŞE VE CAM FABRİKALARI A.Ş. KONSOLİDE FİNANSAL TABLOLAR .......................................... 215

xii

İşletmelerde Verimlilik

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM..................................................333 4. TOPRAK ENERJİ CAM FABRİKASINDA BİR UYGULAMA..............333 . 4.1 Üretim Kapasitesi ve Yerleşim Planı..................................................... 333 . 4.2. Araştırmanın Amacı................................................................................ 334 . 4.3. Araştırmanın Yöntemi............................................................................ 334 . 4.4. Varsayımlar............................................................................................. 334 . 4.5. Araştırmanın Hipotezi............................................................................ 335 . 4.6. Araştırmanın Sınırlılıkları..................................................................... 335 . 4.7. Zaman Etüdü Uygulaması..................................................................... 335 . 4.7.1. Zaman Etüdü Uygulaması Yapılacak Olan İşin Seçimi.................. 335 . 4.7.2. İşin Öğelerine Ayrılması..................................................................... 335 SONUÇ VE ÖNERİLER:.................................................................................343 KAYNAKÇA.......................................................................................................345

KISALTMALAR GSYH HTTP ILO IMF KOBİ MDS MPM MTM REFA SMÇS TOBB WWW SIMO PMTS

: Gayri Safi Yurt İçi Hasıla : Hypertext Transfer Protocol (www’nin standardili) : International LabourOrganization : International Money Fund : Küçük ve Orta Boyutlu İşletmeler : Makine Denetimli Süre : Milli Prodüktivite Merkezi : Methods Time Measurement (Zaman Ölçümü Metotları) : İş Tasarımı İşletme Organizasyonu ve İş Geliştirme Birliği : Standart Makine Çalışma Süresi : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği : World Wide Web : SimultaneusMotiones(EşAnlı Hareket) : Predetermined Motion Time Systems (Önceden Belirlenmiş Zamanlar Sistemi)

Yunus Emre Aksu

GİRİŞ Günümüzün rekabetçi piyasa koşullarında hiç bir şirket ya da teşkilat, verimlilik konusunu dikkate almadığı ve bu konuda belirli bir düzeye ulaşmadığı sürece varlığını sürdüremez. Bu gerçeğin farkına varamayan şirketler ise önce durgunluğa daha sonra da iflasa mahkumdurlar. Verimlilik, sadece örgütlerin ve. bireylerin başarısı için değil, ulusal ekonomik ve toplumsal kalkınma için de uzun dönemde en önemli kaynaklardan biridir. Ayrıca verimlilik kavramı, oldukça geniş bir kapsama sahip olan ve bir işletmede her türlü alanda karşımıza çıkan bir başarı ölçütüdür. Bu geniş kapsam nedeniyle verimliliğe ulaşma konusunda, verimlilik artırma tekniklerinden zaman etüdü tekniği incelenmiştir. Düşük verimlilik ulusal ekonomide büyük olumsuzluklar yaratmaktadır. Ancak şu nokta çok önemlidir; verimlilik artışının asıl sağlandığı yer işletmelerdir. Ulusal ekonomilerin çekirdeğini oluşturan işletmelerin verimsiz çalışmaları halinde ulusal ekonomide verimlilikten söz edilemez. Düşük verimliliğin sebep olacağı tüm bu olumsuz sonuçlardan uzak durabilmek için pek çok verimlilik artırırcı yöntem geliştirilmiştir. Farklı kapsamda ve çok sayıda teknik vardır. Bu teknikler farklı kişiler tarafından farklı şekillerde kategorize edilmiştir. Bunlardan biri “Endüstri Mühendisliği Teknikleri” ve “Davranışsal Teknikler” şeklinde yapılan tanımdır. İş etüdü tekniği endüstri mühendisliği tekniklerinden biridir. İş etüdü, insanların çalışmasını incelemek ve verimi etkileyen faktörleri belirlemek için kullanılan iki grup tekniğin; metot etüdünün ve iş ölçümünün bileşimidir. iş etüdü çok az bir sermaye ile veya hiç sermaye yatırımı yapmaksızın, belirli miktardaki kaynaklardan elde edilecek çıktı miktarını artırmaya yönelik çalışmalar için kullanılmaktadır. Metot etüdü, insanın performans ve gereksinimlerini de dikkate alarak, iş sistemlerinin amaca uygun organizasyonu yoluyla, insan, üretim aracı ve üzerinde çalışılan nesne arasında göreve uygun bir ortak etkimenin sağlanmasıdır. İş ölçümü ise; nitelikli bir işçinin, belli bir işi, standart bir çalışma hızıyla yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla geliştirilmiş tekniklerin uygulanmasıdır. İş ölçümünde kullanılan başlıca teknikler: “Zaman Etüdü”, “ iş Örneklemesi”, “Önceden Belirlenmiş Zamanlar Sistemi”, “Karşılaştırma Tahmin”, “Plan Zamanlar Sistemi” dir. Bu çalışmada incelenecek

İşletmelerde Verimlilik

olan yöntem “Zaman Etüdü” dür. Zaman etüdü; belirli koşullar altında yapılan belirli bir işin öğelerinin zamanını ve derecesini kaydederek ve bu yolla toplanan verileri çözümleyerek, o işin tanımlanan bir çalışma hızında yapılabilmesi için gereken zamanı saptamakta kullanılan bir iş ölçme tekniğidir. Bu çalışma ile, verimlilik kavramının ve iş etüdünün ayrıntılı olarak açıklanması ve verimlilik artırmada zaman etüdü yönteminin, bir üretim firmasında uygulanarak, etüdün verimliliğe etkilerinin araştırılması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede birinci bölümde verimlilik kavramı açıklanmaya çalışılmıştır. Çeşitli yönlerden ele alınan verimlilik kavramının tanımlanmasındaki bir diğer amaç ise bu kavramı kendisine benzer diğer kavramlardan ayırt etmektir. İkinci olarak, iş etüdü ve aşamaları incelenmiş, daha sonra zaman etüdü detaylı şekilde açıklanmıştır. Son olarak da bir cam üretim fabrikasında zaman etüdü uygulamasına yer verilmiş ve bu işletmede nasıl daha verimli çalışılacağı konusunda öneriler geliştirilmiştir.

Yunus Emre Aksu

BİRİNCİ BÖLÜM 1. VERİMLİLİK KONUSUNA GENEL BİR BAKIŞ

1.1 Verimlilik Tanımı

“Genel bir tanımlama yapılırsa, verimlilik, bir üretim ya da hizmet sisteminin ürettiği çıktı ile bu çıktıyı yaratmak için kullanılan girdi arasındaki ilişkidir. Yüksek verimlilik, aynı miktardaki girdi ile daha fazla çıktı elde etmek ya da aynı miktarda çıktı için daha az girdi kullanmaktır. Bu ilişki genelde aşağıdaki gibi ifade edilmektedir” (Prokopenko, 2003: 3).

Verimlilik = Fiziki Çıktı / Fiziki Girdi

Başka bir deyişle verimlilik, eldeki kaynaklarla en çok üretimi gerçekleştirme uğraşısıdır. Refah düzeyini yükseltmek isteyen her toplumun temel hedefi, mevcut kaynaklarını en yararlı yerlerde ve en yararlı biçimde kullanarak üretimini en çoğa çıkarmak olacağından, bu ülkeler için verimlilik önemli bir kavramdır. Özellikle, ülkemiz gibi kıt kaynaklarla kalkınma çabasında olan ülkeler için verimliliğin anlamı çok daha büyüktür (Doğan, 1989: 13). Geçmişten günümüze kadar verimlilik kavramı farklı yazarlar tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır; • Littre (1883) “Üretme yeteneği”, Early (1900’ler) “Ürünler ile onun üretiminde kullanılan kaynaklar arasındaki ilişki”, • Davis (1955) “Kullanılan üretim faktörlerine göre elde edilen ürün miktarındaki değişim”, • Kendrick (1965) “Kısmi, toplam faktör ve toplam verimlilik kavramları ile yapılan tanımlar”, • Sumanth (1979) “Toplam verimlilik, gerçekleşen çıktının kullanılan girdiye oranıdır”, • Bain (1982) “Çıktıların kendileriyle ilgili birtakım girdilere oranıdır”, (Kuruüzüm, 1992: 4).

İşletmelerde Verimlilik

Yukarıda anlatıldığı ölçüde çok yalın bir anlamı olan verimlilik, toplumsal olarak böylesine açık değildir. Verimlilikten işçiler başka, işverenler başka, hükümetler de başka bir anlam çıkarma eğilimi sergilemektedir. İşçiler yönünden “ücret karşılığı olmaksızın daha çok çalışma” biçiminde anlamlandırıldığı için olumsuz karşılanan verimlilik işverenler yönünden “karlılıkta bir yükselme”, hükümet yönünden ise “vergilerdeki bir artma” şeklinde anlaşılabilmektedir. Ancak bütün bu yorumlar, verimliliğin çok farklı tanımları olduğunu değil, yalnızca çok farklı kesimleri ilgilendiren bir kavram olduğunu göstermektedir (Verimlilik Ölçme, Verimliliği Arttırıcı Yaklaşım Ve Teknikler Dizisi, 1997: 3). Bazen verimlilik emek ve makine gibi kaynakların daha yoğun kullanımı olarak görülmektedir. Oysa doğru şekilde ölçüldüğünde bunlar performans ya da verimi göstermektedir. Verimlilik artışı sadece daha çok çalışma ile sağlanmaz. İnsanın fiziki kısıtlılığı nedeniyle, daha çok çalışmak ancak sınırlı ölçüde bir verimlilik artışı sağlamaktadır. ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) yıllardır emeğe ek olarak tüm kaynakların; sermaye, arazi, malzeme, enerji ve bilginin etkili ve verimli kullanımına dayanan bir verimlilik anlayışının benimsetilmesine çalışmaktadır. Böyle bir verimlilik anlayışı yerleştirilmeye çalışılırken, verimlilik konusundaki bazı yanlış anlamalarla savaşılması gerekmektedir (Prokopenko, 2003: 4). Verimlik kavramına getirilen yanlış yorumlardan yola çıkarak, aslında verimliliğin ne olmadığı şu şekilde özetlenebilir;

• Üretim”, “verimlilik” değildir.

• Karlılık” ,“verimlilik” değildir.

• Maliyetleri kısmak, her zaman verimliliği artırmaz.

• Verimlilik yalnız üretime uygulanmaz.

• Kısmi verimlilik iyileştirme yeterli değildir.

• “verimlilik”, “kalite” ile aynı şey değildir.

• Çevre kirliliğine rağmen temiz üretim yapmamak “verimlilik” değildir.

Yunus Emre Aksu

“Bu yanlış anlamalar verimliliğin artık yalnızca “Girdilerin hangi etkenlikle çıktıya dönüştüğü” ifadesi ile tam olarak tanımlanamayacağını göstermektedir. Günümüzde artık “verimlik” kavramına bazı boyutların eklenmesi gerektiği açıktır. Güncel bir yaklaşımla verimlilik; pazar için doğru ürünü, doğru miktarda, doğru zamanda, çevreye zarar vermeden, insan kaynaklarını gözeterek, beklenen kalitede ve daha çok katma değer sağlayacak biçimde ve en az maliyetle üretmek olarak tanımlanabilmektedir” (Büyükkılıç, 2001:4).

1.2 İşletmelerde ve Ulusal Düzeyde Verimliliğin Önemi ve Amaçları Verimlilik bir sektörün veya bir işletmenin ekonomik anlamda büyüme ve gelişme düzeyinin tespitinde en nesnel ölçütlerden birisi olarak kullanılmaktadır (Yercan, Abay, Ardıç, 1991: 4). Çünkü serbest rekabete dayanan bir ekonomik düzende, işletmelerin varlığını devamlı kılmak bir nevi verimliliği artırma yarışında derece almaya bağlıdır. Modern toplumların ekonomik etkinlikleri kitle halinde üretim ve tüketime yönelmiştir. Böyle bir ortamdaki endüstriler için verimlilik ile ilgili tedbirlerin alınması zorunludur (Haftacı, 1994: 299). İşletme bazında verimliliğe, üretim sürecinde kullanılan ilkmadde ve malzeme, iş gücü, arazi, bina, makine, donanım ve enerji gibi kaynakların ne ölçüde etken kullanıldığını belirleyen bir gösterge olarak bakılmaktadır. Bilindiği gibi, üretim sürecinde iş gücünün yanı sıra başka üretim girdileri de kullanılmaktadır. Bu nedenle, iş gücünün yanında diğer girdilerin üretimle ilişkilerini belirleyen kendi verimlilik oranlarının bilinmesi ve bunların değişik koşullar altında eğilimlerinin izlenmesi, gerektiğinde bir ya da birkaçının nitelik ve niceliğini değiştirip diğerleri yerine konulması, en iyi girdi bileşimi ile en yüksek üretim düzeyine ulaşılmasına olanak sağlamaktadır (Doğan, 1989: 15). İşletmelerde büyüme ve gelişmenin en önemli göstergelerinden biri olan verimlilik, çıktı değerinin girdi değerinden daha yüksek kılınması olarak tanımlanabilmektedir. Daha az girdi ile aynı miktarda veya daha çok çıktının elde edilmesi üretim maliyetinin etkili bir kontrolünü de gerçekleştirmektedir.

1.3 Verimliliğin Evrimi

“İnsanların, belki de toplayıcılık ve avcılık dönemleri bir yana bırakılırsa, bütün tarihleri boyunca verimliliği artırma kaygısı taşıdıklarını ve bu yönde çaba harcadıklarını söylemek mümkündür. Ancak birkaç yüzyıl öncesine kadar

İşletmelerde Verimlilik

insanlar, bu çabalarının “verimliliği artırmak” olduğunun farkında değillerdi” (Odabaşı, 1997: 141). Mikro açıdan, tek tek işletmeler bazında olaya bakıldığında, verimlilik artırma çabalarının çok eskilere dayandığı söylenebilir. Ancak verimlilik kuruluşlarının ulusal düzeyde örgütlenişinin yaygınlaşması, ancak İkinci Dünya Savaşı’nın yarattığı büyük ekonomik yıkımın hemen sonrasında başlamıştır. Verimliliğin gelişimini beş dönemde ele almak mümkündür. İlk dönem “sanayileşme” olarak adlandırılan 1900–1939 arasındaki dönemdir. Bu dönem boyunca pek çok örgütün ölçeği ve kapsamı aşırı genişlemiştir. İş süreçlerinin rasyonelleşmesi üzerine verimlilik stratejileri genellikle Taylor’un geliştirdiği “Bilimsel Yönetim” çerçevesinde tartışılmıştır. 1912’de tanımlanan bu yaklaşımın amacı, en iyi iş deneyimini tanımlayarak süreçlerin etkenlik ve etkililiğini artırmaktır. II.Dünya Savaşı, özellikle üretimde iyileştirilmiş performansı ve güvenilirliği gerektirmiştir. Yerli üreticiler savaş zamanı geliştirilen yeni kalite kontrol tekniklerini toplu üretimlere uyarlamışlardır. Ancak bu yaklaşımlar savaştan hemen sonra devam edememiştir. Bununla birlikte bu stratejiler Japon firmaları tarafından rafine edilmiş ve 1970’lerin sonunda ABD’de “Toplam Kalite Yönetimi” olarak tanıtılmıştır (Büyükkılıç, 2002: 42).

Yunus Emre Aksu Tablo 1. Verimliliğin Evrimi (Büyükklç, 2002:42)

Tablo 1. Verimliliğin Evrimi (Büyükkılıç, 2002:42) Dönem 1900- 1939 “Sanayileşme”

1939-1945 “II. Dünya

Sorun

� Örgütlerin büyümesi

Seçilen Stratejiler � Hiyerarşik tasarm � İş süreçlerinin rasyonelleşmesi � Çalşanlarn denetimi ve motivasyonu

Yöneticilerin işlevi

� Kaliteli ürünler

� Kaliteli üretim ve kontrol

Savaş” 1945-1965 “Savaş Sonras Büyüme”

1965-1980 “Program Analizi”

� Büyümenin kontrolü � Çalşanlarn motivasyonu

� Program etkenliği ve

etkinliğin artmas,

� Çalşanlarn motivasyonu

1980’den günümüze “Kalite Paradigmas”

� Örgütlenme ile etkenliğin

ve etkililiğin artmas,

� Paydaşlarn güveni

� Program ve performans bütçeleri � Araştrma: Y Teorisine karşlk X

Teorisi

� � � �

Yöneylem araştrmas, Maliyet fayda analizi Stratejik planlama Örgütsel gelişme

� � � � � �

İşi dşarya yaptrma, Ortaklklar, Yaln organizasyonlar, Bilgi teknolojileri kullanm Geniş tabanl stratejik planlama, Toplam kalite yönetimi ve bununla ilgili stratejiler

II.Dünya II.Dünya Savaş’nn Savaşı’nın bitimini bitimini izleyen izleyen bu bu yllarda, yıllarda, verimliliği verimliliği artrma artırma çabalarının ulusal düzeyde eşgüdümlendirilip özendirilmesini amaçlayanamaçlayan kuruluşlar, çabalarnn ulusal düzeyde eşgüdümlendirilip özendirilmesini “verimlilik” sözcüğünü adında barındırarak ya da başka adlar altında ama benzer kuruluşlar, “verimlilik” sözcüğünü adnda barndrarak ya da başka adlar amaçlarla, önce Avrupa’da daha sonra da Japonya ve Hindistan’da ortaya çıkmaya altnda ama benzer amaçlarla, başlamıştır (Odabaşı, 1997: 142). önce Avrupa’da daha sonra da Japonya ve Hindistan’da ortaya çkmaya başlamştr (Odabaş, 1997: 142).

Üçüncü dönem, “Savaş Sonrası” olarak adlandırılmakta ve 1945-1965 Üçüncü dönem, “Savaş Sonras”kamu olarak adlandrlmakta önemli ve 1945-1965 dönemini kapsamaktadır. Bu dönemde harcamalarındaki yükseliş karşısında, kontrol için yenikamu bütçe stratejileri geliştirilmiştir. Bu dönemini maliyetleri kapsamaktadr. Bu dönemde harcamalarndaki önemli yükseliş dönemde araştırmacılar, çalışanların motivasyonunun verimliliği artırdığını da fark karşsnda, maliyetleri kontrol için yeni bütçe stratejileri geliştirilmiştir. Bu ederek bu alana yönelmişlerdir. Maslow (1954), “ İhtiyaçlar Hiyerarşisi” görüşünü dönemde araştrmaclar, verimliliği artrdğn ileri sürmüştür. McGregor Xçalşanlarn Teorisi’ne motivasyonunun karşılık, Y Teorisini tartışmıştır. Bu teoriler

İşletmelerde Verimlilik

1970’ler boyunca süregelen deneyimlerin temeli olmuştur (Büyükkılıç, 2002: 44). Dördüncü dönem, 1965 ile 1980’leri kapsamaktadır. Bu dönemdeki gelişmelerden ilki yöneylem araştırması üzerinedir. İkinci gelişme, ekonomik tekniklerin çevre yönetimi ve alt yapı yatırım kararlarında kullanılması ile olmuştur. Üçüncü gelişme, programların etkililiğini değerlendirecek tekniklerde olmuştur. Bu teknikler çok geniş ve hantal oldukları için başarısız kalmışlardır. Dördüncü gelişme, örgüt ve strateji arasındaki ilişkinin dikkate alınmasında olmuştur. Böylece stratejik planlama gelişmiştir. 1980’lerde başlayan son dönem, “Kalite Paradigması” olarak adlandırılmaktadır. Müşteri ilişkileri ve hizmet kalitesi olguları, pek çok örgütü toplam kalite yönetimine yönlendirmiştir. Son dönem aynı zamanda örgütsel tasarımı yeniden gözden geçirmeyi de içermektedir ( Büyükkılıç, 2002: 44).

1.4 Verimliliğin Bazı Kavramlarla lişkisi

Verimlilik kavramının; kar, etkenlik, etkililik, kalite, performans, maliyet kısıntısı ve teknoloji gibi kavramlarla yakından ilişkili olması sebebiyle, bu kavramları detaylı şekilde incelemek yararlı olacaktır.

1.4.1 Verimlilik ve Kar

Verimlilik ve kar iki ayrı kavramdır; ancak bu durum her zaman çok iyi anlaşılmamaktadır. Çoğunlukla karla verimliliğin aynı yönde değişim gösterdiği düşünülür. Uzun dönemde bu düşüncenin doğruluğundan söz edilebilir ancak kısa dönemde her zaman gerçeği yansıtmaz. “ İki kavram arasındaki temel fark, kar fiyat unsurunu olaya katarken; verimliliğin, kavramsal olarak kaynakların fiziki kullanımı açısından tanımlanmasıdır. Verimlilik, fiyat değişikliklerini soyutlarken, fiyat değişiklikleri karın temel belirleyicilerinden biridir” (Rivest, 1991: 81).

1.4.2 Etkenlik ve Etkililik

Etkenlik ve Etkililik, farklı anlamlar içermelerine rağmen sıkça birbirinin yerine kullanılan kavramlardır. Özellikle ticari olmayan işletmelerde bu iki kavram arasındaki farklılık daha da önem kazanmaktadır.

Yunus Emre Aksu

Etkenlik, yararlı çıktıların üretilmesi için kullanılan işçilik, hammadde ve malzeme, dışardan sağlanan fayda ve hizmetler gibi kaynakların ne denli etken kullanıldığını anlatan bir kavramdır. Bu tanımdaki “yararlı” kavramı, sağlanan mal ve hizmetlerin gerçekten gereksinilen mal ve hizmetler olduğunu anlatmaktadır. Kaynakların etken kullanımı ile kastedilen şey ise; fiili değer standart değer ile karşılaştırıldığında kaynak kullanımında gerçekleşen performansın ne olduğudur (Lawor, 1985: 36). Daha genel bir ifadeyle, yapılan her işte, verimli sonuç elde etmeye yarayan yöntemlere tümüyle “etkenlik” denmektedir. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, etkenlik ve verimlilik birbirine çok yakın kavramlardır. Aradaki fark, etkenliğin bir kabiliyeti, bir tutum tarzını, olumlu netice almayı amaçlayan bilinçli davranışı, akla dayalı tüm insan davranış ve çabalarını ifade etmesidir. Verimlilik ise; ortaya konmuş maddi sonuçlar kıyaslanarak belirtilmektedir. Birisinde maddi bir artış vardır, diğerinde aynı sonucu doğuran tutum ve davranışlar söz konusudur (Gürsoy, 1985: 42- 44). Etkenlik hesaplaması aşağıdaki basit örnek üzerinde daha kolay anlaşılabilir. Bir işin standart düzeyde yapılmasına ilişkin standart süre 2 saat ise ve bu iş bir işgören grubu tarafından 3 saatte başarılırsa etkenlik şu şekilde hesaplanır;

Etkenlik = Standart değer / Fiili Değer = 2 / 3 = 0,66 yani %66 ‘dır.

Etkenlik oranının 1 değerinin altında kalması, faaliyet sonucunun istendiği gibi gerçekleşmediğini gösterir. Oranın 1 değerini aşması, söz konusu faaliyetin gerçekleştirilmesinde hedefin üzerinde bir performans gösterildiğini ifade eder (Baş, Artar, 1990: 34). Etkenliğin mevcut kaynakların kullanımıyla ilgili olmasına karşın, etkililik amaçlarla daha doğrusu çıktılarla ilgili bir kavramdır. Bir teşebbüs etken olmakla birlikte etkili çalışmayabilir, ya da tam tersi olarak etkili çalışmakla birlikte etken çalışmayabilir. Etkililik kavramı ulaşılacak bir çıktı hedefi, yeni bir performans standardının başarılması veya bütün kısıtlamalar kaldırıldığında olanaklı olan ideal potansiyeli içermektedir (Baş, Artar, 1990: 34). Etkililiğin ölçülmesini bir örnek ile açıklamanın konunun anlaşılması açısından faydalı olacağı düşünülmektedir. Planlanan çıktının 120 birim, gerçekleşen çıktının ise 90 birim olduğu bir durumda etkililik; Etkililik = Gerçekleşen Çıktı / Planlanan Çıktı = 90 birim / 120 birim = %75 olur.

İşletmelerde Verimlilik

Özetle, etkenlik bir şeyin doğru yapılması olarak düşünülürken, etkililik doğru şeyin yapılmasını ifade etmektedir. Yani bir işletmenin çıktısı hem etkenlik hem de etkililik düzeyinin bir ölçüsü olarak kabul edilebilir (Rivest, 1991: 85) .

1.4.3 Verimlilik ve Kalite

Kalite ve verimlilik, daha kapsamalı bir kavram olan performansın iki önemli boyutunu oluşturmaktadır. Hangi terimin kullanıldığı çok önemli değildir. Asıl önemli olan, bu iki kavramın da üretim sistemini oluşturan insan ve makine unsurları ile olan bağlantısını ve aralarındaki güçlü ilişkiyi anlamaktır (Kaydos, 1991: 22-23) . “Bir ürünün veya hizmetin spesifikasyonlarında yapılacak herhangi bir değişiklik, üretim fonksiyonundaki girdiler yoluyla verimliliği ve sonunda da karı ve yatırım getirisini etkileyecektir. Bekleneceği gibi artan kalite sonucunda süreç maliyetleri azalmakta ve verimlilik artmaktadır” (Muğan, 1997: 429 ). Özetle, kalite yatırımları verimliliği artırmakta, dolayısıyla azalan maliyetler pazar payı artışına yol açmaktadır. Çokuluslu Kanada şirketi olan NorthernTelecom, verimliliği; kalitenin, maliyet etkenliğinin ve zamanlamanın birleştirilmesi biçiminde tanımlamaktadır. Bir şirketin nihai çıktısının büyüklüğü , şirketin mallarının ya da hizmetlerinin kalitesine ve ürünleri zamanında sevk etme kabiliyetine göre belirleneceğinden bu tanım son derece anlamlıdır (Rivest, 1991: 85).

1.4.4 Verimlilik ve Performans

Bu iki kavram genelde birbirleri ile karıştırılmaktadır. Bir işletmenin performansı söz konusu olduğunda faaliyet alanındaki tüm etkinliklerin değerlendirilmesi anlaşılmalıdır. Genel bir ifade ile performansın, verimlilik artışı, etkenlik artışı ve kuruluşun öneminin artışı gibi üç ana kavramı kapsadığı söylenebilir. Verimlilik artışı özetle; düşük işletme maliyeti, makine ve işçilik zamanlarından tasarruf ve daha az malzeme firesi gibi faktörlerden ibarettir. Etkenlik artışı ise aşağıda belirtilen konuları kapsamaktadır;

Yunus Emre Aksu

• Toplam gelirdeki artış,

• Karlılık artışı,

• Daha iyi karar verme ve uygulama yeteneği,

• Üretimin kalitesini artırmak,

• İş kazalarını en aza indirmek.

Kuruluşun önemini artırmak söz konusu olduğunda da işgücü güvenliği ve iş tatmini sağlamak, beşeri ilişkiler ve kuruluşlar arası ilişkiler anlaşılmalıdır. Verimlilik çok geniş kapsamlı bir terimdir. Çünkü ekonomik çevre, pazar, teknik yaklaşımlar, örgütsel değişim, bilgi akış sistemi, teşvikler ve yönetim, verimliliğin artmasına ya da azalmasına etki eden faktörlerdir. Daha genel bir ifade ile tüm bu faktörler, işletmeye ilişkin performansı belirlemektedir. Günümüzde birçok işletmede sadece verimliliği artırmaya yönelik çalışmalar, giderek kuruluşun tüm performansını artırıcı çalışmalar şekline dönüşmektedir (Tezeren, 1985: 31).

1.4.5 Verimlilik ve Maliyet Kısıntısı

İşletmelerde girdi maliyetlerinin kısılması yoluyla verimliliğin arttırılması sağlanabilmektedir. Ancak verimlilik ile maliyet kısıntısının aynı anlama geldiği düşünülmemelidir. Verimlilik ve maliyet kısıntısı kavramları birbirine çok yakın olmakla birlikte aralarında iki önemli fark mevcuttur. lk olarak, maliyet kısıntısının verimliliği artırması için, kısılan maliyetin üretimde bir azalma yaratmaması gerekmektedir. Genellikle maliyet kısıtlamasında amaç, kısa dönemli tasarruf sağlamaktır. Yönetici bu yüzden üretimin azalmasına razı olmak durumundadır. Verimlilik konusunun geniş anlamda ele alınmamasından ve maliyet sistemlerinde gereğince değerlendirilmemesinden dolayı işletme, bir alanda yapılan maliyet kısıtlarının bir diğer alanda maliyetleri arttırdığının farkında olmamaktadır. İkinci fark ise, verimliliğin, tüm yönetim işlevlerini tamamlayıcı bir nitelik taşımasıdır. Verimliliğin tamamlayıcı olma özelliği ile ilgili ilkeler aşağıda özetlenmiştir;

İşletmelerde Verimlilik

• Verimlilik konusundaki çalışmalar firmanın amaçları ile uygunluk içinde olmalıdır.

• Verimlilik çalışmaları, uzman ve danışman kadrolarca değil yönetimin doğrudan sorumluluğunda olmalıdır.

• Bu çalışmalar firma için önem taşıyan özel amaçları çok yakından izlemelidir.

• Verimlilik ile ilgili program ve faaliyetlere kesin bir öncelik tanınmalıdır (Grene, 1988: 18-20).

1.4.6 Verimlilik ve Teknoloji

İşletmelerde kullanılan teknoloji ile verimlilik düzeyi arasında yakın bir ilişki mevcuttur. Teknoloji fiziksel bir kavramdır. Üretimde kullanılan girdiler ve bu girdileri önceden belirlenmiş kalitede çıktıya dönüştüren işlemlerin tümü “üretim teknolojisi”ni oluşturur. Verimlilik değişimi, teknolojik değişimin önemli bir göstergesi olduğu için; verimlilik ölçümünün, teknolojik değişimlerin etkilerini değerlendirmedeki rolü oldukça önemlidir. Teknolojik değişimin etkilerini yansıtacak en etkili gösterge “toplam faktör verimliliği”dir. Teknolojik değişim, üretimde kullanılan bilimsel tekniklerin ve mühendisliğin fiziksel olarak ölçülmesi temeline dayanan bir kavramken; toplam faktör verimliliği, teknolojik değişimin ekonomik etkilerini ölçmektedir. Sadece teknolojik değişimin maliyetinin değil, bu maliyetin değişik girdi ve çıktı kalemleri arasında ne şekilde dağıldığını görmek oldukça önemlidir. Ulusal politikalar, uluslararası rekabet ve makroekonomik durum; teknolojik değişim ve verimliliği etkilemektedir (Norsworhty ve Jang, 1992: 8-11).

1.5 Verimlilik Türleri

Verimliliğin, pek çok farklı amaca yönelik olarak uygulanabilecek türleri mevcuttur. En çok kullanılan verimlilik türlerini açıklamanın faydalı olacağı düşünülmektedir.

Yunus Emre Aksu

1.5.1 Kısmi ve Toplam Verimlilik

“Kısmi verimlilik, elde edilen çıktının belirli bir girdiye oranı şeklinde tanımlanırken toplam verimlilik oranı net çıktının emek ve sermaye ile ilgili girdiler toplamına oranı olarak tanımlanmaktadır” (Kuruüzüm, 1992: 8). Verimlilik, üretime katılan temel girdilerden (işgücü ve sermaye) veya ara girdilerden (hammadde, yarımamul, enerji vb.) her biri için tek tek ölçülebilir. Bunun için toplam üretim, üretim işlemine katılmış olan her bir girdiye ayrı ayrı bölünecektir. Bu şekilde ölçülen verimlilik oranına “Kısmi Verimlilik” adı verilmektedir (MPM, Sanayi şletmelerinde Verimlilik Ölçüm ve Analizi Seminer Notları, 1986: 7). Örneğin;

İşgücü Verimliliği : Toplam Üretim / İşgücü

Sermaye Verimliliği: Toplam Üretim / Sermaye

Hammadde Verimliliği : Toplam Üretim / Hammadde

Bugün en yaygın kullanılan verimlilik göstergeleri, kısmi verimlilik göstergeleridir. Kısmi göstergelerin sakıncalı yönü, işletmenin toplam görüntüsünü yeterince göstermemesidir (Akal, 1994: 26). Toplam verimlilik veya toplam faktör verimliliği adı verilen verimlilik kavramı ise, toplam üretimin tek tek girdilere oranlanması yerine, üretime katılan girdilerin toplamına oranlanması ile elde edilmektedir (MPM, Sanayi şletmelerinde Verimlilik Ölçüm ve Analizi Seminer Notları, 1986: 7). Özetle şu şekilde ifade edilebilir; Toplam Verimlilik = (Toplam Üretim) / ( İşgücü+Sermaye+Hammadde) Üretim faktörlerinden hiçbiri tek başına verimlilikteki değişmeleri tümüyle açıklayamadığından, böylesi bir ölçü, bir firmanın performansı için ideal bir ölçü olarak kabul edilebilir. Bununla birlikte, toplam verimlilik ölçülerini hesaplamak zordur; çünkü tüm üretim faktörlerinin ortak bir ölçü birimi altında toplanmasını gerekmektedir (Rivest, 1991: 81).

İşletmelerde Verimlilik

1.5.2 Fiziki ve Parasal Verimlilik

Verimlilik çeşitlerinin sınıflandırmasında yapılabilecek başka bir ayrım, verimlilik oranının pay ve paydasında yer alan değişkenlerin homojenlik derecesine göre yapılan fiziki ve parasal verimlilik ayrımıdır. Eğer hem girdi hem çıktı homojen fiziki birimlerden oluşuyorsa, bunların ortalaması sonucu elde edilen verimlilik de girdinin fiziki verimliliğini verecektir. Örneğin;

Verimlilik = Çıktı (kg) / Girdi (saat)

Hemen belirtmek gerekir ki; fiziki verimlilik oranı en kaba ve basit oran olmakla birlikte kapsamı, anlamı ve yorumu en tartışmasız olan verimlilik tanımıdır. Ancak verimlilik oranının kullanım amacına göre, çıktı ve girdi toplamını her zaman tek bir fiziki birim ile ölçebilme olanağı olmayabilir. Girdi ve çıktı birimlerinin homojenlik niteliğinin azaldığı durumlarda, heterojen birimlerin bir araya toplanması için fizik birimleri kullanma olasılığı kalmayacaktır. Bu durumda toplama işinin değer birimleri ile yapılması gerekir. Değer birimleri parasal ifadelerdir ve girdi ile çıktı toplamlarına giren birimlerin fiyatlarından oluşmaktadır. Verimlilik = Çıktı (TL) / Girdi (TL) Bu şekilde parasal ifadelerle verimlilik ölçümleri yapılırken fiyat değişimlerinin dikkate alınması gerekmektedir (MPM Sanayi şletmelerinde Verimlilik Ölçüm ve Analizi Seminer Notları, 1986: 10-13).

1.5.3 Ortalama ve Marjinal Verimlilik

Belli bir dönem için verimlilik oranı o dönemin toplam çıktısının, girdinin dönem içinde kullanılan toplamına oranlanmasıyla elde edilebilmektedir. Buna “ortalama verimlilik” denir. Verimlilik oranı, dönem içinde çıktıda görülen artışın, yine aynı dönem içinde girdide görülen artışa oranlanması ile elde edilebilmektedir. Buna da “marjinal verimlilik” denir. Görüldüğü gibi verimlilik ölçümü toplamlar açısından yapılırsa ortalama; değişmeler açısından yapılırsa marjinal verimlilik oranlarına ulaşılmaktadır. Uygulamada kullanılan genellikle ortalama verimlilik oranıdır. Marjinal verimlilik ise daha çok soyut bir kavramsal araç olarak ekonomi biliminde önemli yer tutan kuramsal modellerde yer almaktadır (MPM, Sanayi şletmelerinde Verimlilik Ölçüm ve Analizi Seminer Notları, 1986: 16).

Yunus Emre Aksu

1.6 Verimlilik Ölçümü

“Verimlilik ölçümü bir işletmede yönetimin gerçek yeterliliğini ölçebilmede etkili bir ölçüt olup, aynı zamanda işletme içinde farklı bölümlerdeki yönetimlerle diğer işletmelerdeki yönetimler arasında karşılaştırmalar yapmayı sağlayan bir ölçüttür. Böylece verimlilik işletmenin katkıda bulunduğu her çabayı içermekte; işletmenin denetimde bulunamadığı her şeyi dışarıda bırakmaktadır” (Pazarcık, 1990: 14).

1.6.1 Verimlilik Ölçme Nedenleri

Verimlilik ölçme nedenleri şu şekilde özetlenebilir;

• Bir şirketin harekete geçmeden önce bulunduğu yeri tam olarak bilmesi son derece önemlidir.

• Ölçüm bir kuruluş içindeki daha zayıf işlemlerin belirlenebilmesini sağ lamaktadır. • Ölçme, yeni ekipman alımı ve görevlendirme gibi önemli konulardaki karar alma sürecinde yöneticilere yol göstermektedir.

• Ölçme aynı zamanda yönetimin mevcut işlemleri genişletmenin ne derece istenir olduğu konusunda rasyonel bir değerlendirme yapmasına yardımcı olmaktadır.

• Ölçme, amaç belirleme ve performans değerlendirmede bir temel sağlamaktadır.

• Ölçme işçi ücretlerinin görüşülmesinde daha objektif bir temel oluşturabilmektedir.

• Ölçme süreci, işlemlerin her yönünün baştan sona gözden geçirilmesini ve kavranmasını gerekli kıldığından, yönetimin, kuruluşun bütün parçalarını tanımasına yardımcı olmaktadır (Rivest, 1991: 86). Günümüzde verimlilik, karlılık, yenilik ve kalite gibi performans boyutlarını birlikte değerlendirebilmek oldukça önemlidir. Verimlilik, hem nicel hem de nitel boyutları olan bir kavramdır ve bir yaşam felsefesidir. İşletme

İşletmelerde Verimlilik

düzeyinde bu felsefenin benimsenmesi, uzun dönemde rekabet gücü ve istikrarlı bir karlılık açısından gereklidir (Özdamar, 1993: 8).

1.6.2 Çıktı ve Girdi Ölçütleri

Verimlilik maddi bir işle ilgili olduğundan, çıktıların üretilen ürün sayısı gibi maddi terimlerle ifade edilmesi gerekmektedir (Rivest, 1991: 88). Gerçek çıktılar, belli bir dönem içinde gerçekten satılan mal ve hizmetlerden ve bunlara ilişkin fiyat değişikliklerinden bağımsız olarak, üretilen tüm ürünleri ve gerçekleştirilen hizmetleri içermektedir. Bir işletme için ortak çıktı ölçütleri şunlar olabilir;

• Cari değerlerle satışlar,

• Sabit değerlerle satışlar,

• Fiziksel ürün,

• Hizmet verilen müşteri sayısı,

• Ağırlıklandırılmış ürün miktarı,

• Katma değer (Akal, 1994: 32).

Verimlilik ölçümünde kullanılacak girdilerden en önemlileri emek ve sermayedir. Emek, maddi olarak ölçülmelidir. Fiilen çalışılan saatlerin, çıktıların üretimiyle yakından ilgili olması bakımından, emek girdisi için en iyi ölçüm olduğu düşünülebilir. “ İşletmelerde girdi ve çıktı unsurlarının çeşitliliği sonucu birçok farklı toplam ve kısmi verimlilik oranları hesaplanabilmektedir. Çıktı ve girdi unsuru olarak farklı farklı faktörlerin seçilmesi, işletmeye karşılaştırmalı analiz yoluyla verimlilik ölçümüne esneklik kazandırmakta, sorun alanlarının belirlenmesine yardımcı olmaktadır” (Sönmez, 2003: 25).

1.7 Verimliliği Etkileyen Faktörler

Firma düzeyinde, ekonomik ve toplumsal düzeylerde verimliliği etkileyen faktörler oldukça geniş bir yelpazeye sahiptir. Bu çeşitlilik, verimliliğin değişik düzeylerinden ve araştırmacı yazarların verimliliğe kendi bakış açılarından kaynaklanmaktadır.

Yunus Emre Aksu

Verimliliği toplumsal düzeyde etkileyen en önemli faktörler, kültürel yapı ve eğitim düzeyine ilişkin olanlardır. Genel ekonomi düzeyinde verimliliği etkileyen faktörler ise; sahip olunan üretim faktörlerinin özelliklerine, hükümet program ve uygulamalarına, dünya ekonomisi ile olan ilişkilere bağlıdır. Firma düzeyinde verimliliği etkileyen faktörler ise üretim kaynaklarının kullanımıyla ve yönetim politikalarıyla ilgilidir. Prokopenko (2003, 12) verimliliği etkileyen faktörleri içsel ve dışsal olarak ikiye ayırmıştır. “ İşletme verimliliğini etkileyen iç faktörler işletme tarafından kontrol edilebilen faktörlerdir. Kimi iç faktörler daha kolay değişebileceğinden bunlar katı faktörler ve esnek faktörler olmak üzere ikiye ayrılır. Bu sınıflama öncelikleri hangi faktörlerin kolayca ele alınabileceği, hangilerinin daha güçlü mali ve kurumsal müdahale gerektirdiğinin belirlenmesine yardımcı olmaktadır. Dış faktörler de işletmenin verimliliğini etkilemekte; ancak işletme bunları denetleyememektedir. Bu faktörler bilinmeli ve yönetim, verimlilik programlarının planlanması ve uygulanması sırasında bunları dikkate almalıdır” (Prokopenko,2003: 11-18). Teknoloji düzeyi verimliliği etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Yüksek teknolojileri üreten ve uygulayan ülkelerdeki verimlilik düzeyleri, öteki ülkelerdeki verimlilik düzeylerine göre ezici bir üstünlüğe sahiptir. Emeğin kalitesinin de verimlilik üzerindeki etkisi teknoloji düzeyi kadar önemlidir. İnsanlarda yarattığı yabancılaşma sorununa çok dikkat çekilmiş olmasına rağmen, uzmanlaşma yüksek verimlilik düzeylerine ulaşmada önemli bir araçtır.

İşletmelerde Verimlilik

İşletmelerde Verimlilik Faktörleri

İç Faktörler

Dş Faktörler

Kat Faktörler

Esnek Faktörler

� Ürün

� İnsan

� Fabrika ve Teçhizat

� Organizasyon ve sistemler

� Teknoloji

� Çalşma Metotlar

� Malzeme ve enerji

� Yönetim Biçimleri

Doğal Kaynaklar

Yapsal Düzenlemeler

� Ekonomik Değişmeler

� İnsangücü

� Nüfus ve Sosyal Değişim

� Arazi � Enerji � Hammadde

Hükümet ve Altyap � Kurumsal Mekanizmal ar � Politika ve Stratejiler � Altyap � Kamu İşletmeleri

Şekil 1. İşletme Verimlilik Faktörlerinin Bütünleşmiş Modeli (Prokopenko, 2003:12) Şekil

1.İşletme

Verimlilik

Faktörlerinin

Bütünleşmiş

Modeli

(Prokopenko, Örgütlenme yapısı verimlilikteki değişmeleri derinden etkileyen bir diğer 2003:12) unsurdur. Örgütlenme biçiminin verimliliğe katkısı olup olmadığını saptayabilmek Örgütlenmeyöntem, yaps verimlilikteki değişmeleri derinden etkileyen diğer için uygulanacak öteki etkenler değişmezken örgüt yapısınıbirdeğiştirmek biçimininTeknoloji verimliliğedüzeyi, katks olup olmadğnen saptayabilmek ve unsurdur. sonuçlarıÖrgütlenme karşılaştırmaktır. değiştirilmesi güç etkenlerden biridir. Emeğin kalitesini zor olmakla birlikte eğitim yoluyla ve için uygulanacak yöntem, iyileştirmek öteki etkenler de değişmezken örgüt yapsn değiştirmek deneyimlerin artırılmasıyla gerçekleştirilebilir. Örgütlenme yapısını değiştirmek ve sonuçlar karşlaştrmaktr. Teknoloji düzeyi, değiştirilmesi en güç etkenlerden ise göreli olarak daha kolaydır (Verimlilik Ölçme, Verimliliği Arttırıcı Yaklaşım ve biridir. Emeğin kalitesini Teknikler Dizisi, 1997: 9). iyileştirmek de zor olmakla birlikte eğitim yoluyla ve deneyimlerin artrlmasyla gerçekleştirilebilir. Örgütlenme yapsn değiştirmek

ise göreli daha kolaydr (Verimlilik Ölçme, Verimliliği Arttrc Yaklaşm ve 1.8olarak Verimlilik Artırma Teknikleri

Teknikler Dizisi, 1997: 9).

Verimlilik artırma teknikleri ile ilgili çalışmalar yapan değişik disiplinlerdeki (endüstri, sistem, bilgisayar ve makine gibi mühendislikler, işletme 1.8 Verimlilik Artırma Teknikleri ve ekonomi, psikoloji ve davranış bilimleri vb.) araştırmacı yazarlar, verimliliği artrma teknikleri ile ilgili değişik disiplinlerdeki arttırmaVerimlilik ya da geliştirme konusunda farklıçalşmalar teknikleryapan önermektedirler. Ancak bunları ortak özelliklerine göre sınıflandırmak mümkündür (Kuruüzüm,1992: 22). (endüstri, sistem, bilgisayar ve makine gibi mühendislikler, işletme ve ekonomi,

psikoloji ve davranş bilimleri vb.) araştrmac yazarlar, verimliliği

Yunus Emre Aksu

Prokopenko verimlilik artırma tekniklerini “Endüstri Mühendisliği Teknikleri” ve “Davranışsal Teknikler” olmak üzere iki başlık altında incelemiştir (Prokopenko, 2003: 149-184).

Mühendislik Teknikleri: • İş Etüdü • İş Basitleştirme • Pareto Analizi • Tam Zamanında Üretim Yöntemleri • Değer Analizi • Maliyet-Fayda Analizi • Sıfır Bazlı Bütçe • Maliyet-Verimlilik Tahsisi

Davranışsal Teknikler • Örgüt Geliştirme • Beyin Fırtınası • Güç Alanı Analizi • Nominal Gruplama Tekniği

Verimlilik artırma teknikleri, teknolojik yenilik içerip içermemesine bağlı olarak iki başlık altında incelenebilmektedir. Birinci gruptakiler uzun dönemde bireysel ve toplumsal refah düzeyinin artışında tek etken olan teknolojik yenilikleri gerektirir. Bu vesileyle ya bilinen ürünlerin üretim yöntemlerinde bir değişim olmakta; ya da yeni ürünler üretilmektedir. Teknolojik değişim içerenler de dahil olmak üzere verimlilik artışı sağlayan ve en yaygın kullanılan onbir yöntem, aşağıda sıralanmıştır. Bunların ilk ikisi yeni teknoloji üretimi gerektiren, geri kalan dokuzu ise yeni teknoloji gerektirmeyen yöntemlerdir.

İşletmelerde Verimlilik

• Yeni Üretim Yöntemi • Yeni Ürünler ve Üretim Yöntemleri • Teknoloji Transferi • Yeniden Yapılanma • Üretimin Reorganizasyonu • Kapasite Kullanımını Arttırma • Vardiyalı Çalışma • Kaynakların Yeniden Dağılımı • Eğitim ve Beceri Düzeyini Arttırma • İşyerinde Mesleki Eğitim ve Deneyim • İşyeri Sağlık – Güvenlik Koşullarının yileştirilmesi • İşletmede Demokrasi (Gürak, 2003: 25).

Verimliliğin arttırılması, özellikle sanayi kesiminde ülkenin gelişimini sürdürebilmesi açısından oldukça önemlidir. Daha önce de belirttiğimiz gibi verim düşüşü, mevcut enflasyon seviyesini ve işsizliği önemli ölçüde etkilediği gibi şirket düzeyinde düşük karlılık ve uluslararası rekabet gücünü azaltıcı etkiler yapmaktadır. Nüfusu altı milyara yaklaşan ve doğal kaynakları her gün azalan dünyamızda varolmamız ve rahat yaşama şansımız verimlilik ilkelerine bağlı davranışlar, politikalar ve teknikler üretip uygulamamıza bağlıdır. Verimlilik arttırıcı tekniklerden yeterince yaygın ve etken olarak yararlanabilmek için alınması gereken önlemler şu şekilde özetlenebilir;

• Çalışanların maddi ve manevi özendiriciler yoluyla verimli çalışmaya yöneltilmesi, • İşe alma ve yerleştirmede kişisel yeteneklerin göz önüne alınması, • Eğitim sistemimizin aksayan yönlerinin düzeltilmesi, • Verimlilik attırıcı teknikeri bilen, işletmecilik ve yöneticilik fonksiyonlarını uygulayabilecek yetenekli kişilerin yönetici kadrolarına girmesi, • İşletme içindeki araştırma çabalarına önem verilmesi (Usta, 1991:678).

Yunus Emre Aksu

1.9 Türkiye’de Verimlilik

Türkiye’de verimlilik konusunu makro ekonomik açıdan ele aldıktan sonra, Milli Prodüktivite Merkezi’nin genel özelliklerini açıklamanın faydalı olacağı düşünülmektedir.

1.9.1 Genel Durum

Büyüme ve kalkınma çabası içinde olan ve Gümrük Birliği’ne girilmesiyle dış rekabete daha da açık hale gelen Türk ekonomisinde, verimlilik daha da önem kazanmıştır. Kalkınma planlarında da istikrarlı bir büyüme ve kalkınma düzeyini yakalayabilmek ve sürdürebilmek için verimliğin önemi büyüktür. Türkiye’de 1980 sonrasından itibaren izlenen dışa açık, liberal ekonomik politikalarla kapasite kullanımında sağlanan artışlar verimliliği olumlu yönde etkilemiş bulunmaktadır. Ancak üretim kapasitesini arttıracak yeni yatırımların gerçekleştirilmesi ve yüksek enflasyon nedeniyle iç talebi daraltmaya yönelik uygulamalar, verimlilik artışını olumsuz yönde etkilemektedir. Ekonomik ve siyasi istikrarın sağlanamaması ise verimlilik arttırma çabalarını olumsuz yönde etkileyen en önemli faktördür (Anahtar, Mart 1997,10). Aynı üretim girdileri ile daha fazla mal ve hizmet üretmeye “verimlilik” adı verilmektedir. IMF (Uluslararası Para Fonu) destekli istikrar programı, Türkiye’de enflasyonsuz büyümenin verimlilik artışına dayalı olarak gerçekleşeceğini varsaymaktadır. Oysaki Türkiye’de genel olarak verimlilik, gelişmiş ülkelere göre 3 - 4 kat daha düşüktür. Sektörler itibariyle verimlilik ölçüleri farklıdır. Türk ekonomisinde büyük ağırlığı olan hazır giyim, gıda, ayakkabı, ağaç mobilya gibi emek yoğun sektörlerde verimlilik çok düşüktür. Oysa ki bu sektörler, Türkiye’nin toplam ihracatında büyük ağırlığı olan sektörlerdir (Uras, 2003 : 14).

İşletmelerde Verimlilik

1.9.2 Milli Prodüktivite Merkezi

MPM (Milli Prodüktivite Merkezi) 1965 yılında kurulmuştur. Merkezin temel misyonu; yurt ekonomisinin prodüktivite esaslarına uygun olarak gelişmesine yarayacak tedbirleri araştırmak, bu tedbirlerin uygulanmasına çalışmaktır. Merkez 35 yıldır bu doğrultuda araştırma, eğitim, danışmanlık, yayın ve bilinçlendirme faaliyetleri gerçekleştirmektedir. MPM 1965-1980 yılları arasında yoğun olarak araştırma kurumu olarak çalışmış ve bu dönemde verimlilikle ilgili çok sayıda araştırma projesini sonuçlandırarak bunların sonuçlarını kamuoyuna açıklamıştır. MPM, 1980 yılında yeniden yapılanmaya gitmiş ve bunun sonucunda uzun bir dönemde elde ettiği bilgi birikimi ve deneyimini işletmelere ve kuruluşlara aktarmak üzere danışmanlık ve eğitim faaliyetlerine öncelik vermiştir. Bunun sonucu olarak, verimlilik artırma tekniklerinin yaygın ve etken kullanımını sağlamak üzere çok sayıda işletme yönetimine, iş etüdü ve işletme organizasyonu konularında danışmanlık projeleri gerçekleştirilmiştir. Merkez, verimlilik tekniklerini öğretmek ve verimlilik bilincini yaymak amacıyla seminer, kongre, kurs, konferans, panel, çeşitli yarışma ve ödüller gibi bir dizi etkinliklerde de bulunmaktadır. MPM 1998 yılından beri ülkenin gelişme potansiyeli yüksek bazı illerinde (Gaziantep, Denizli, Çorum, Kayseri, Afyon) ağırlıkla KOB (Küçük ve Orta Boyutlu şletmeler)’ler olmak üzere işletmelerde ölçme, izleme, araştırma, eğitim, danışmanlık ve bilinçlendirme çalışmaları yürütmüş ve bu illerde bir “verimlilik” ateşi yakabilmiştir. Öte yandan MPM, toplumda verimlilik bilincini oluşturmak ve geliştirmek, verimlilikle ilgili konuları ülke gündemine taşımak ve verimlilik artırıcı yöntemleri araştırarak bunları işçi, işveren, bilim ve meslek kuruluşlarını ulaştırmak amacıyla; üç ayda bir yayımlanan Verimlilik Dergisi, her ay yayımlanan Anahtar Gazetesi ile her ay hazırlanarak ülke genelinde 600 dolayındaki yerel basın kuruluşlarına gönderilen Verimlilik Bülteni çıkarmaktadır. MPM belirtilen hizmetlerine ek olarak üniversitelerde yapması ve konusu verimlilikle ilgili olan yüksek lisans ve doktora tezlerine de parasal destek, yayın ve kaynak destekleri vermektedir (Düzenli, 2001: 16).

Yunus Emre Aksu

İKİNCİ BÖLÜM 2. İŞ ETÜDÜ İş etüdü verimlilikle doğrudan ilişkilidir. Sahip olunan kaynaklar ile daha fazla çıktıya ulaşmak iş etüdü tekniği ile mümkün olabilmektedir. Bu nedenle iş etüdü tekniği tüm dünyada en yaygın şekilde kullanılan verimlilik artırma tekniklerinden biridir.

2.1 İş Etüdü Tekniğinin Tarihçesi

İş etüdü tekniğinin tarihçesi, zaman etüdünün kurucusu kabul edilen Taylor ve metot etüdünün yaratıcıları kabul edilen Gilbreth’ler hakkında detaylı bilgi verilerek açıklanacaktır.

2.1.1 Frederick W. Taylor

İş etüdünün iki bileşeninden ilki olan “Zaman Etüdü”nün ve Bilimsel Yöntemin babası olarak nitelendirilen Taylor, 1856 yılında Philadelphia’da zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Harward Üniversitesi’ne dereceyle girmiş ancak sağlık problemlerinden dolayı hukuk eğitimini yarıda bırakmış ve endüstriye basit bir işçi olarak girmiştir. İşçi olarak girdiği Midvale Çelik Fabrikası’nda kısa sürede ustabaşılığa yükselen Taylor, bu esnada gece okuluna giderek mühendislik eğitimini tamamlamış ve 31 yaşında Midvale Çelik Fabrikası’nın baş mühendisi olmuştur (Meyers, 1992: 6). Fabrikadaki israf, kayıplar, kötü yönetim ve koordinasyon eksikliği Taylor’un dikkatini çekmiştir. İşçiler ve yöneticiler arasındaki uyumu ve işbirliğini engelleyen başlıca sorunun, yöneticilerin bir günlük normal iş miktarını belirlememeleri olduğunu tespit etmiştir. Bir işçinin en az sürede en çok ne kadar iş yapabileceğini değil, bir günlük normal iş miktarını belirlemeye çalışmış ve bir işi yapmanın en iyi yolunu bulmamanın gerekliliğini vurgulamıştır (Barnes, 1980: 1213). Taylor, yaptığı çalışmalarda, verimliliği artırmak için standart iş yöntemlerinin geliştirilmesi ve standartlaştırılması gibi önlemlerin alınması gerektiğine inanmış ve bunu savunmuştur. Bu nedenle çalışmalarında standart iş süreleri ve yöntemleri belirlemiştir. Taylor, yöneticilerin yeni görevleri olarak nitelendirdiği “Bilimsel Yönetim”in temel esaslarını şu şekilde özetlemiştir;

İşletmelerde Verimlilik

• Geleneksel iş görme yöntemleri yerine, bilimsel yönteme dayalı olarak belirlenmiş iş görme yöntem ve tekniklerinin geliştirilmesi, • Çalışanların bilimsel yöntemle seçilmesi, eğitilmesi ve işbirliğinin geliştirilmesi, • Bilimsel yönteme dayalı olarak belirlenen iş görme yöntemlerinin işçiler tarafından benimsenmesi için çalışanlarla işbiriliği yapılması, • İş ve sorumlulukların işçiler ve yöneticiler arasında eşit şekilde dağıtılması (Alpugan, Oktav, 1997; 126).

2.1.2 Frank ve LillianGilbreth

Frank ve LillianGilbreth, “işetüdü”nün diğer bileşeni olan “metot etüdü”nün yaratıcıları olarak nitelendirilmektedirler. Hayatları boyunca belirli bir işi yapmanın en iyi yöntemini araştırmış ve pek çok teknik geliştirmişlerdir. Frank Gilbreth’in mühendislik, LillianGilbreth’in ise psikoloji eğitimi görmüş olması onların çok güçlü bir takım olmalarını sağlamıştır (Meyers, 1992; 9). 1885 yılında henüz 17 yaşında olan Frank Gilbreth, bir müteahhidin yanında çalışmaya başlamış, hızlı bir şekilde yükseldikten sonra 20. yüzyılın başında kendi işini kurmuştur. Çalışmaları esnasında ilk olarak, her bir işçinin kendine özgü yöntemiyle iş yaptığını ve her bir işçinin yönteminin bir diğerinden farklı olduğunu gözlemlemiştir. Bu gözlemleri Frank Gilbreth’i “Bir işi yapmanın en iyi yolu”nu bulmaya sevk etmiştir. Bu çalışmaların iyi sonuçlar vermesi üzerine Gilbreth, kurduğu inşaat işini, kendini hareket etüdüne adamak için bırakmıştır (Barnes, 1980; 9). Frank Gilbreth, çalışanların teknik açıdan verimli çalışmalarıyla ilgilenirken, LillianGilbreth, iş görenlerin psikolojik ve sosyolojik durumunun önemini fark etmiş ve ücretler gibi işçilerin motivasyonunu doğrudan etkileyen unsurların yanı sıra motivasyonu dolaylı olarak etkileyen iş tatmini gibi unsurların önemini vurgulamıştır. LillianGilbreth’in bu çalışmaları, Frank Gilbreth’in “ İş Standardizasyonu”, “ İş Basitleştirme” ve “Teşvikli Ücret Sistemini” geliştirmesine yardımcı olmuştur. Ayrıca, LillianGilbreth, işgörenler üzerindeki stres ve yorgunluğun etkilerinin önemini ilk fark eden kişilerden biri olmuştur (http://www. gilbrethnetwork.tripod.com/bio.html). Eşi Frank Gilbreth 1924 yılında öldükten sonra çalışmalarına yalnız devam eden LillianGilbreth, Amerika Makine Mühendisleri Derneği’nin ilk kadın üyesi olmayı başarmıştır. Kurucusu olduğu danışmanlık firması başta General Motors

Yunus Emre Aksu

olmak üzere pek çok firmayla çalışmış, pek çok mutfak ve ev aletleri tasarımına imza atmış ve engelli kadınların günlük işlerini kolaylaştıracak cihazlar geliştirmiştir. 1966 yılında Amerika İnşaat Mühendisleri Derneği’nin Hoover Ödülünü almış ve 92 yaşında hayatını kaybetmiştir (http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/gilbreth. html).

2.2 İş Etüdü Tekniğinin Tanımı, Önemi ve Amaçları

“ İş etüdü, mevcut kaynaklardan bilinen yöntemlerle sağlanan üretimi, çok az yatırımla ya da hiç yatırım gerektirmeksizin artırmak amacıyla kullanılmakta ve temelde mevcut sistemleri inceleyerek gereksiz etkinliklerinin kaldırılması, işin en kısa zamanda, en az enerji harcanarak, en düşük maliyetle yapılması amacını gütmektedir. İş etüdü, verimliliği artırma sorununa, mevcut işlemlerin, süreçlerin ve yöntemlerin etkinliğini artırarak çözüme yaklaşmaktadır. Ana amaç; “Yapılan işi kolaylaştırmak yapılışı için daha ekonomik yöntemler geliştirmek ve işin ne kadar zamanda yapılacağını belirlemek” şeklinde özetlenebilmektedir” (Tezeren, 1990: 11). İş etüdü, “hareket etüdü” ve “iş ölçümü” olmak üzere başlıca iki grupta toplanan çalışmalardan meydana gelmektedir. Bu tekniklerin uygulanmasıyla mevcut iş gücü, malzeme, makine, araç gereç ve işyeri imkanlarından daha fazla yararlanmak mümkün olabilecektir. Bunun sonucunda işgücü, makine, araç gereç ve işyeri kullanımında etkinlik ve verimlilik sağlanarak maliyetlerde önemli düşüşler meydana gelecektir. İş etüdü ile işçilik maliyetlerinin kontrolü ve azaltılabilmesi mümkün olacaktır (Tekin, 1996: 142). Etüdün genel amacı kısaca mevcut üretim sistemlerinde verimliliği artırmaktır. Bu amaca ulaşmak için bazı faaliyetleri yerine getirmek gerekmektedir. Bu faaliyetler;

• Gereksiz faaliyetlerden kurtulmak, • Gerekli faaliyetleri mümkün olan en ekonomik şekilde düzenlemek, • Uygun çalışma yöntemlerini standartlaştırmak, • İş ile ilgili doğru zaman standardını saptamak, • Üretimde kullanılan faktörlerden yararlanma oranını artırmak, • İşgücünü eğitmek, • Mevcut çalışma koşullarından daha iyi çalışma koşullarına geçmek olarak sıralanabilmektedir (Kuruüzüm, 1992: 32).

İşletmelerde Verimlilik

2.3 İş Etüdü Tekniğinin Temel Özellikleri

İş etüdünün temel özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür;

• İş etüdü mevcut kaynaklardan faydalanarak işi yeniden düzenlemekte ve bu yolla verimliliği artırmaktadır. Dolayısıyla çok az yatırım gerektirmekte bazı durumlarda ise hiç yatırım harcaması gerektirmemektedir.

• İş etüdü sistematiktir. Etüt edilen işlemi etkileyen faktörlerden hiçbirinin gözardı edilmemesini ve işlemle ilgili tüm olayların göz önünde bulundurulmasını sağlamaktadır.

• Etken bir üretim planlama ve kontrolü için temel sayılan zaman standartlarının saptanmasında bugüne kadar geliştirilmiş en doğru yoldur. Her yerde uygulanabilen bir tekniktir. Yalnızca imalat alnında değil, ofislerde, laboratuarlarda ve hizmet üretilen yerlerde de kullanılmaktadır (İş Etüdü, Verimliliği Artırıcı Teknikler Dizisi, 1997; 2).

2.4 Türkiye’deİş Etüdü Tekniklerinin Uygulanma Düzeyi

İşletmelerde verimlilik artıma aracı olarak yararlanılabilecek olan iş etüdü çalışmalarının, işletmelerin iç ve dış piyasalardaki rekabet ortamlarında varlıklarını sürdürebilmeleri için, maliyetinin çok düşük olmasına karşın önemli faydalar sağladığı açıktır. Bu yargı, 1996 yılında MPM tarafından gerçekleştirilen araştırma bulguları ile de büyük ölçüde desteklenmektedir. Örneğin, araştırmanın yapıldığı TOBB’a (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği) kayıtlı işletmelerin sadece %9’unun, alınan hizmetlerin hiçbir yararı olmadığını ve %10 gibi az bir kısmının alınan hizmetler karşılığı talep edilen ücretin yüksek olduğunu belirtmesi, bu yargıyı güçlendiren bulgulardır. Bununla birlikte araştırmaya katılan işletmelerin %60’ı iş etüdü ile ilgili olarak eğitim ve danışmanlık hizmeti almadıklarını belirtmişlerdir. Bunun nedenlerinin başında “Hizmet veren kuruluşların yeterince tanınmaması” (%26) gelmektedir. Bu da gösteriyor ki işletmeler ile iş etüdü konusunda eğitim ve danışmanlık hizmeti veren kuruluşlar arasında ciddi bir kopukluk bulunmaktadır.

Yunus Emre Aksu

Söz konusu iletişim eksikliğini aşmada MPM İş Etüdü ve İşletme Organizasyonu Başkanlığı bir dizi çalışma başlatmıştır. Bu çalışmalardan biri, “Etkileşimli İş Etüdü Eğitimi Bilgisayar Paket Programı”nın hazırlanmasıdır. Hizmete hazır halde bulunan bir diğer çalışma ise, bilgisayarda zaman ölçümü ve değerlendirmesi paket programıdır. Bütün bu çalışmalarla, işletmelerle daha yakın temas ve sıcak ilişkiler kurulacağı düşünülmektedir (Öncer, Özkanlı, 1997: 8).

2.5 İş Etüdü Tekniğinin Aşamaları

İş etüdü metot etüdü ile başlamakta ve iş ölçümü ile tamamlanmaktadır. İş etüdü ile ilgili çalışmaların aşağıdaki sıraya uygun olarak tamamlanması gerekmektedir;

• İş etüdü uygulanacak olan işlerin seçilmesi,

• Mevcut yönteme göre bütün faaliyetlerin direkt gözlemle iş akışı şemasına kayıt işleminin yapılması,

• Kayıt işlemi yapılan faaliyetlerin ve işlemlerin ayrıntılı bir şekilde incelenerek; işin amacı, yapılacağı yer, yapılma sırası, yapan kişi ve yapıldığı yol bakımından yeniden gözden geçirilmesi,

• Mevcut üretim faktörleri ve imkanlara göre en ekonomik ve en etkin yöntemin geliştirilmesi,

• Seçilen yönteme göre yapılaması gerekli işlerle ilgili ölçme işleminin sonucuna göre standart zamanın belirlenmesi,

• İşletme yönetimi tarafından en uygun yöntemin seçilerek uygulamaya konulması,

• Yeni yöntemle ilgili etkin bir kontrol sisteminin geliştirilmesi (Tekin, 1996: 144).

İşletmelerde Verimlilik

2.6 İş Etüdü Teknikleri ve Birbirleri İle İlişkileri

İş etüdü, “ İş Ölçümü” ve “Metot Etüdü” tekniklerini kapsamaktadır. Bu tekniklerin birbirleri ile ilişkileri Şekil 2’de gösterilmiştir. Metot etüdü ve iş ölçümü birbirlerine çok bağlıdırlar. Metot etüdü, işlemin iş kapsamının azaltılmasıyla ilgilenirken, iş ölçümü ise, metot etüdü ile belirtilen iş kapsamına dayanarak etken olmayan sürenin incelenmesi ve azaltılması ve işlem için31standart zamanların konması ile ilgilenmektedir (Kanawaty, 2004: 33). METOT ETÜDÜ İşi kolaylaştrmak ve yaplş için daha ekonomik yöntemler geliştirmek

İŞ ETÜDÜ İŞÖLÇÜMÜ İşin ne kadar zamanda yaplacağn saptamak

YÜKSEK VERİMLİLİK

ŞEKİL-2. İş EtüdüİşTeknikleri ve Birbirleri ile İlişkileri (Kanawaty, 2004:36) ŞEKİL-2. Etüdü Teknikleri ve Birbirleri ile lişkileri (Kanawaty, 2004:36)

2.7 Metot Etüdü Gilbreth çifti tarafndan geliştirilen metot etüdü, işin yaplş yöntemlerinin iyileştirilmesi ile ilgili detayl konular kapsamaktadr. 2.7.1 Metot Etüdünün Tanm ve Amaçlar

Yunus Emre Aksu

2.7 Metot Etüdü

Gilbreth çifti tarafından geliştirilen metot etüdü, işin yapılış yöntemlerinin iyileştirilmesi ile ilgili detaylı konuları kapsamaktadır.

2.7.1 Metot Etüdünün Tanımı ve Amaçları

Metot etüdü, daha kolay ve etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla, bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların sistematik olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir. Frank Gilbreth tarafından ortaya atılan “hareket etüdü”, “metot etüdü” ile aynı alanı kapsamakla birlikte, bugünkü uygulamada hareket etüdü yerine çok daha yaygın olarak “metot etüdü” terimi kullanılmaktadır (Kanawaty, 2004: 83).

2.7.2 Metot Etüdünün Aşamaları

Metot etüdünü oluşturan aşamaları, altı başlık altında özetlemek mümkündür.

2.7.2.1. Metot Etüdü Yapılacak İşin Seçimi

Metot etüdü yapılacak olan işin seçimine karar verirken göz önünde bulundurulması gereken üç faktör söz konusudur. • Ekonomik Faktörler : Metot etüdünün her aşamasında ekonomikfaktörler önemli rol oynamaktadır. Etüdü yapılacak olan işler, ekonomik olmak ve zaman ayırmaya değmek kaydıyla analiz işlemine tabi tutulmalıdır (Tekin,1996: 147). Yöntem geliştirmenin işletmeye yüklediği maliyetlerden dolayı, işletmedeki tüm işler için bu çalışmayı yapmak yerine, sadece buna ihtiyaç gösteren işlerin seçimi yoluna gidilmelidir (Niebel, 1993: 207). • Teknik Görüşler : Metot etüdünün uygulanabilmesi için yeterli teknikbilgiye sahip olunması gereklidir. Yöntem değişikliğini engelleyen teknik nedenler bulunabileceğinden, bu değişiklik yapılmadan önce teknik bilgi ve görüşler değerlendirilmelidir.

İşletmelerde Verimlilik

• Kişisel Tepkiler : İşletmede çalışan personel, metot etüdüsonucunda yapılacak olan değişikliklere olumsuz tepki gösterebilir. Bu durdum yeni yöntemin uygulanmasında güçlüklere neden olacaktır. Bu olumsuzluğu ortadan kaldırmak için, sendika temsilcileri ve işçiler yeni tekniğin genel ilkeleri ve amaçları doğrultusunda eğitilmeleri gerekmektedir (Tekin, 1996: 149).

2.7.2.2. İşin Mevcut Yapılış Yönteminin Belirlenerek Kayıtlanması “Bu aşamada üzerinde çalışma yapılacak olan işin tüm ayrıntıları belirlenmeli ve kayıtlanmalıdır. Kayıtlanan bilgiler işgücü, malzeme, araç-gereç ve makine-teçhizat kullanımının bütün yönlerini kapsamalıdır. Kayıtlama amacıyla, işin ne şekilde yapıldığını gösteren şemalar, grafikler ve yazılı açıklamalar kullanılabilmektedir. “Süreç AkışŞeması”, “ İnsan-Makine Şeması”, “Sağ-Sol El şlemŞeması”, “Eş Anlı Hareket (SIMO) Şeması” metot etüdünde kullanılan şemalardır. Süreç akışşemaları, çalışanların ve malzemenin hareketini analiz etmek amacıyla; insan-makine şemaları, işgörenlerle makinelerin birbirleriyle etkileşimli çalışma düzeyini incelemek amacıyla; simoşemaları ise vücut hareketlerinin analizi amacıyla kullanılmaktadırlar” (Üreten, 2002: 457).

2.7.2.3. Metot Etüdü Yapılacak Olan İşin Analizi

Metot etüdünün bu üçüncü aşaması, metot geliştirme çabalarının başlangıcını oluşturmaktadır. Bu aşamada soruşturma tekniği kullanılmaktadır. Soruşturma tekniği, sırasıyla her etkinliği sistematik ve ilerleyen bir soru dizisi ile eleştirerek inceleyen bir araçtır. Soruşturma tekniğinin birinci aşamasında her etkinliğin amacı, yeri, sırası, kişisi ve yolu sistematik bir soruşturma ile kaydedilmekte ve her cevap için bir neden araştırılmaktadır (Acar, 1989: 43). Faaliyetlere ilişkin bu tür soruları, amaç, yer, sıra, kişi ve biçim faktörleri için aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür (Üreten, 2002: 457); Amaç: Ne yapılıyor? Neden yapılıyor? Başka ne yapılabilir? Neyapılmalı? Yer: Nerede yapılıyor? Neden orada yapılıyor? Başka nerde yapılabilir? Nerede yapılmalı? Sıra: Ne zaman yapılıyor? Neden o zaman yapılıyor? Başka ne zamanyapılabilir? Ne zaman yapılmalı? Kişi: Kim yapıyor? Neden o kişi yapıyor? Başka kim yapabilir? Kimyapmalı?

Yunus Emre Aksu

Yol: Nasıl yapılıyor? Neden o yoldan gidilerek yapılıyor? Başka nasıl yapılabilir? Nasıl yapılmalı? Bu basamakta, iş düzenleme işleminin asıl yaratıcılık fonksiyonu görülmektedir. İdeal yöntem ile ilgili fikirlerin ortaya atılması için kısıtlar ve asgari istekler dikkate alınmamaktadır. Böylelikle; hayal gücü ile düşünülebilen tüm çözüm imkanları, düzenleme için ortaya konabilmektedir (Yıldırım, 1989a: 65).

2.7.2.4. Yeni Yöntemin Geliştirilmesi

Dördüncü aşamada, sistematik bir yaklaşımla bilgiler değerlendirilerek yeni bir yöntem geliştirilmektedir. Yeni bir yöntem geliştirilmesi, mevcut yöntemde birtakım değişiklikler yapılmasıyla olabileceği gibi, işletmede ilk defa kullanılacak olan yeni bir yöntemin uygulanmasıyla ilgili faaliyetler şeklinde de olabilmektedir. Yeni yöntemle ilgili çalışmalar, iş akımı şemasına kaydedilerek mevcut yöntemle karşılaştırma yapılabilmektedir (Tekin, 1996: 155).

2.7.2.5. Çözümün Uygulamaya Konması ve Hedef Kontrolü

Yeni çözümün uygulamaya konması ile yönetimin kararı gerçekleşir. Ancak bu yeni durum teknik ve psikolojik açıdan incelenmelidir.

• Teknik Düşünceler • Yöntem bir bütün olarak mı, yoksa bölüm bölüm mü uygulanmaya konmalıdır? • Yöntem işletme içinde mi, yoksa dışarıdaki uzmanlara mı yaptırılmalıdır? • Yöntem değişikliği ile ilgili olarak üretim programındaki duraklamalar nasıl önlenebilir? • Yöntemin uygulamaya konmasıyla ilgili zamansal akış nasıl olmalıdır? • Gerekli işgücü nasıl yerleştirilmelidir? • Psikolojik Düşünceler • Geliştirme teklifleri değerlendirilmiş midir? • Planlanan yöntem değişikliği, ilgili çalışanlara bildirilmiş midir?

Yukarıdaki düşünceler ışığında uygulamaya konan çözüm önerisi, periyodik olarak kontrol edilmelidir. Böylece iş tekniği, çalışma yöntemi ve planlanan verim, garanti altına alınabilecektir (Yıldırım, 1989b: 106).

İşletmelerde Verimlilik

2.7.2.6. Yeni Yöntemin Kullanımında Devamlılığın Sağlanması

Yeni yöntemin geliştirme ve uygulama işlemi ile birlikte bu yöntemin kullanımının devamlılığının da sağlanması gerekmektedir. Özellikle işgücünün, yeni yöntemin kullanımında önceleri birtakım uyum zorlukları göstermeleri beklenebilmektedir. Ancak zamanla bu zorlukların aşılarak, yeni yöntemin yaygın olarak kullanımında süreklilik sağlanabilir. Geliştirilen yöntem, ne kadar üstün özelliklere sahip olursa olsun, uygulamada devamlılık sağlanamadığı sürece, metot etüdünde başarılı sonuçlar sağlanamayacaktır (Tekin,1996: 155).

2.7.3 Metot Etüdünün Uygulanma Alanları

Metot etüdünün konusu, iş sistemleridir. Sadece bir çalışma yeri söz konusu ise “çalışma yeri düzenleme”den, birden çok ve birbiri ile ilişkili çalışma yerleri varsa “iş akışı düzenleme” den söz edilmektedir ( ş Etüdü, Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 5) .

2.7.3.1 Çalışma Yeri ve İşlem Düzenleme

Çalışma yeri ve işlem düzenleme çalışmalarında, ergonomik açıdan çalışma yeri düzenlemesi, hareket akışlarının düzenlenmesi, örgütsel çalışma yerinin düzenlenmesi, teknolojik tasarım ve üretim araçlarının kullanımı olmak üzere toplam beş adet düzenlemeden söz edilebilir.

2.7.3.1.1. Ergonomik Açıdan Çalışma Yeri Düzenleme

Çalışma yerlerinin insana uyumunun sağlanması için yapılan çalışmalar, ergonomik çalışma yeri düzenleme olarak adlandırılmaktadır. Bu sahada yapılan çalışmalar beş grupta toplanmaktadır (Yıldırım, 1989b: 115) . • Antropometrik Düzenlemeler: Çalışma yerinin insan boyutları ile uyumlu hale getirilmesi için yapılan düzenlemeleri kapsamaktadır. • Fizyolojik Düzenlemeler: İnsan vücudunun fizyolojik açıdan daha azzorlanması için iş yükü ve çevre koşullarında yapılan düzenlemelerdir. • Psikolojik Açıdan Düzenlemeler: Çalışanların motivasyonunuartıracak rahat bir çevre oluşturacak düzenlemeleri kapsamaktadır.

Yunus Emre Aksu

• Bilgi Alma Konusundaki Düzenlemeler: Çalışma sırasındakullanılan bilgilerin en etken şekilde algılanabilmesi için yapılan düzenlemeleri içermektedir. • Güvenlikle lgili Düzenlemeler: Çalışanları kaza ve hastalıklardankorumaya yönelik düzenlemeleri içermektedir ( İş Etüdü, Verimliliği artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 7) .

2.7.3.1.2. Hareket Akışlarını Düzenleme

Hareket akışı, el ile yapılan işlerdeki iş akışı anlamında kullanılmaktadır. Hareket akışının düzenlenmesi de genellikle “hareket etüdü” olarak adlandırılmaktadır. Hareket etüdü, büyük miktarlarda seri üretim yapılan, çok sayıda parçadan oluşan küçük parça imalatında önem kazanmaktadır (Yıldırım, 1989b: 117). Hareket akışlarının incelenmesi, analiz edilmesi ve bilgilerin kaydedilmesinde, “Zaman Ölçümü”, “Çubuk Diyagram”, “Ağ Planı”, “ İş AkışŞeması”, “Akış Diyagramları” Yerleştirme Düzeni Planları”, “ İp Diyagramları”, “Filmler” gibi çeşitli yöntemlerden faydalanılmaktadır ( İş Etüdü, Verimliliği artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 6-7).

2.7.3.1.3. Örgütsel Çalışma Yeri Düzenleme

Örgütsel çalışma yeri düzenleme, insanın çalışma yerindeki zamana ve iş akışına bağlı davranışlarını incelemektedir. Çalışanların işlerinden memnun kalmaları dolayısıyla verim artışının sağlanması bakımından çalışma yeri düzenlemelerine gidilmektedir. Çalışma yeri düzenleme ile ilgili olarak, iş genişletme, iş zenginleştirme, iş değiştirme ve grup çalışması olmak üzere dört uygulama şekli mevcuttur (Yıldırım,1989b: 120).

2.7.3.1.4. Teknolojik Tasarım ve Mekanizasyon

Çalışma yerinin ergonomi ilkelerine göre düzenlenmesi ve hareket etüdünün yanı sıra çalışma tekniğinin doğru seçimi ve uygulanması da iş akışlarının ekonomikliğini artırmaktadır. Doğru tekniğin belirlenmesinde; ürünün şekil ve ölçüleri, kalite düzeyi, üretim miktarı, üretim aracının insana uygunluğu gibi özellikler göz önünde bulundurulmalıdır ( ş Etüdü, Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 6-7) .

İşletmelerde Verimlilik

2.7.3.1.5. Üretim Araçlarının Kullanımı

Üretim araçlarının tam kapasite ve verimli çalışmaları işletme açısından çok önemlidir. Üretim araçlarının kullanımı ile ilgili olarak, “zamansal faydalanma” ve “teknik faydalanma” esastır. Zamansal faydalanama, yeterli sipariş olmaması, planlama hataları, işçi eksikliği ve arızalanma gibi sebeplerle azalmaktadır. Üretim araçlarının teknik gücüne uygun işlerde kullanılmaması ise teknik faydalanmayı azaltmaktadır (Yıldırım, 1989b: 122). Üretim araçlarının zamansal ve teknik kullanımlarının düşük olduğu durumlarda; hazırlık zamanlarının kısaltılması, ek kullanımların azaltılması ve aksamaların ortadan kaldırılması gibi önlemler alınabilmektedir ( İş Etüdü, Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 7).

2.7.3.2. İş Akışı Düzenleme

Çalışma yerleri arasındaki iş akışının düzenlenmesinde hammadde alımından, son ürünün oluşturulması aşamasına kadarki üretim süreci boyunca ürünün ve malzemenin en düşük maliyette, en kolay akışını ve olanaklar elverdiğince az dolaşımını sağlayacak bir planlama ve yerleştirme yapılmaktadır. Bir ürün ya da sürece ilişkin olarak akış geliştirmekte kullanılan en genel yol iş akışşemaları ile birlikte akış diyagramlarının kullanılmasıdır. İş akışşeması, ürün ya da yöntemle ilgili tüm olayların akışını uygun semboller kullanarak sıralamaktadır. Akış diyagramı ise makinelerin konumlarını, çalışma yerlerini ve buradaki hareketleri gösteren ölçekli planlardır. Bu şemalara gerekli bilgilerin kaydedilmesinin ardından yapılan eleştirerek inceleme sonucu yeni yöntem geliştirilmektedir. Malzeme alışının düzenlenmesinde taşıma araçlarının ve türlerinin doğru seçimi de çok önemlidir. Konveyör, endüstriyel araba, vinçler ve kaplar olmak üzere dört gruba ayrılan taşıma araçlarının seçiminde, malzeme özellikleri, bina ve yerleşim düzeni, üretim akışı ve maliyet göz önüne alınmaktadır ( İş Etüdü, Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 9).

Yunus Emre Aksu

2.7.4. Metot Etüdünde Kullanılan Araçlar

Metot etüdünde, süreç akışşemaları, çok faaliyetli şemalar, sağ sol el şemaları ve Simoşemaları en yaygın olarak kullanılan araçlardandır.

2.7.4.1. Süreç AkışŞemaları

Metot etüdünde kullanılan süreç şemaları şu şekilde özetlenebilmektedir (Tekin, 1996: 152);

• Temel Süreç Şemaları • İş Akımı Şeması- İşçi Tipi • İş Akımı Şeması- Malzeme Tipi • İş Akımı Şeması- Donatım Tipi

Süreç şemalarında herhangi bir işin ya da işlemin kaydedilmesi beş standart simgenin kullanılması ile oldukça kolaylaştırılmıştır. Bu simgelerin her biri, her fabrikada veya büroda gerçekleşen olayları göstermektedir. Bu süreçteki etkinlikler Tablo 2.’de gösterilmiştir.

2.7.4.2. Çok Faaliyetli Şemalar

“Üretim sürecinde bazı durumlarda işgücü ve makinelerin birlikte kullanılması gerekli olup, işgücü ve makinelerin çeşitli şekilde dağıtımları yapılabilmektedir. Bu şemalar, işgücünün makinelere ve tezgahlara dağıtımında kullanılmaktadır. Çok faaliyetli şemalar aracılığıyla işgücünün optimum dağıtımı yapılarak, işletmede işgücü etkinliğini ve verimliliğini artırmak mümkün olabilecektir” (Tekin, 1996: 152).

İşletmelerde Verimlilik

Tablo 2. Süreç Şeması Simgeleri (Kanawaty, 2004:93-94) İşlem: Süreç, yöntem ya da işlemdeki asal basamakları gösterir. İşlem sırasında herhangi bir parça, malzeme ya da ürün değişikliğe uğrar, düzeltilmektedir. Yoklama: Nitelik ve nicelikle ilgili olarak yapılan yoklamaları göstermektedir

Taşıma: İşçileri, malzemelerin ya da araçların bir yerden bir yere hareketleriniya da taşınmalarını göstermektedir.

Gecikme/Geçici Depolama: Olayların akışı sırasında oluşan gecikmelerigöstermektedir.

Sürekli Depolama: Bir kayıt ya da yetkiye bağlı olarak malzemenin depoyagirişi ya da çıkışındaki denetimli bir depolama; ya da örnek olarak tutuma amacı ile bir nesnenin saklanmasını göstermektedir. Birleşik Etkinlikler: Aynı işyerinde, aynı işçi tarafından, aynı zamandayapılan etkinlikler gösterilmek istendiğinde, bu etkinlikler ile ilgili simgeler birleştirilmektedir.

Yunus Emre Aksu

2.7.4.3. Sağ-Sol El Şemaları

Sağ-sol el işlem şeması, işin daha iyi yapılış yönteminin belirlenmesi için yapılan hareket etüdü çalışmasında kullanılan bir araçtır. Genellikle, kısa süreli ve tekrarlanan işlerin analizinde kullanılmaktadır. Bu şemalar, sabit konumda çalışan bir işgörenin kullandığı el hareketlerini gösteren mikroanalitik araçlardır. Bu şemalarda büyük ve küçük yuvarlaklardan yararlanılarak, belli bir işlemin yerine getirilmesi sırasında iki elin hareketlerinin ayrıntılı analizi gerçekleştirilmektedir. Sağ-sol el şemasında, büyük yuvarlak elle yapılan belli bir işlemi; küçük yuvarlak ise taşıma veya elin bir hareketini göstermektedir. ki elin hareketlerini bu tür bir şema ile incelemenin amacı; üzerinde çalışılan işi iyileştirme yollarını bulmaktır. Başka bir deyişle, bu analiz sonucunda iş yönteminin basitleştirilmesi, el hareketlerinin kolaylaştırılması veya azaltılması amaçlanmaktadır (Üreten, 2002: 466).

2.7.4.4. SIMO Şemaları

Simoşemaları, insan gücü en küçük ayrıntılarının geçirilmesine yarayan sistematik ve sembolik çizelgelerdir. Bu şemalarda hareketler en küçük parçalara bölünmüştür. Bu şemalar çoğunlukla tek işyerinde yapılan çalışmalar için kullanılmakta ve hareket ekonomisine dayanmaktadır. Simoşemalarının kullanımı ile iş sırasında çokça tekrarlanan ve gereksiz olan hareketler saptanmaktadır (Himmetoğlu, 1972: 29). Simoşemaları; işin mevcut yapılış yönteminin, sağ-sol el şemaları ile gösterilenden daha ayrıntılı şekilde incelenmesini sağlamaktadır. Üzerinde çalışılan işin filme alınması ve daha sonra filmin her karesinin teker teker incelenerek her bir elin yaptığı hareketlerin belirlenmesi gerekir. Belirlenen hareketler, “Therblig”1 adı verilen temel el hareketleri cinsinden ifade edilerek simoşemasına kaydedilmektedir. Tablo 3’de gösterilen Therblig’ler temel hareketlerdir ve toplam 17 adettir (Üreten, 2002: 466)

Gilbreth’in tersten okunuşudur.

İşletmelerde Verimlilik

Tablo 3. Therbligler (http://www.gilbrethnetwork.tripod.com/bio.html).

Yunus Emre Aksu

Simoşemaları bütün bir vücut için hazırlanacağı gibi yalnızca el veya parmaklar için de hazırlanabilmektedir. Bazı işler çok küçüktür ve bazen sadece parmaklarla yapılır. Bu tip işler için düzenlenecek simoşemalarında therblig sayısı daha çok olacaktır (Himmetoğlu, 1972: 29).

2.7.5. Metot Etüdünün Faydaları

Metot etüdü çalışmaları ile üretim kaynaklarının kullanımındaki işletme içi kısıtlayıcı koşullar ortadan kaldırılarak sistemde performans artışı sağlanmaktadır. Sağlanan performans artışları mevcut kapasiteyle sınırlıdır. Uzun ve orta dönemde yeni yatırımlar ve teknolojik değişimlerle sağlanacak performans artışları, metot etüdünün uygulama kapsamı dışındadır. Metot etüdü bu gelişmelere sadece ışık tutabilecek nitelik taşımaktadır. Ancak metot etüdünde süreklilik vardır. Yeni koşullar ortaya çıktıktan sonra bu kez yeni ortamda görevini sürdürür. Metot etüdü çalışmaları ile;

• Süreç ve çalışma yöntemleri, • İş yeri yerleşim düzeyleri, • Malzeme taşıma işlemleri, • Çalışma koşulları, sağlık ve güvenlik koşulları, • Son ürün tasarımı, belirlemeleri ve kalitesi geliştirilir.

Sonuçta, işgücünün, makine ve malzemelerin kullanımında her yönden tasarruf sağlanarak israflar önlenmekte, maliyetler düşürülerek üretim artırılmakta; buna bağlı olarak da verimlilik, etkenlik ve karlılık artırılmaktadır (Akal, 2005: 259).

2.8. İş Ölçümü

Daha önce de belirtildiği gibi, iş ölçümü tekniği, metot etüdünden sonra, iş etüdü tekniğinin ikici bileşenini oluşturmaktadır.

İşletmelerde Verimlilik

2.8.1. İş Ölçümünün Tanımı

İş ölçümü, nitelikli bir işçinin, belli bir işi, belli bir çalışma hızıyla, yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla geliştirilmiş tekniklerin uygulanmasıdır. Tanımdaki nitelikli işçi, elindeki işi saptanmış nicelik, nitelik ve emniyet kurallarına uygun olarak yerine getirebilmek için, gerekli fiziki yeteneğe, eğitime, bilgi ve beceriye sahip olan kimsedir. Belli bir çalışma hızıise “Belli bir yöntemi bilmeleri için özendirilmiş olmaları koşulu ile nitelikli işçilerin, aşırı bir çaba göstermeden, bir iş günü süresince doğal olarak erişebileceği ortalama üretim oranı”dır (Kanawaty, 2004: 199) .

2.8.2. İş Ölçümünün Amacı

Düşük verimliliğe sebep olan iki temel etmen vardır. Bunlardan birisi “ek iş kapsamı” diğeri ise “zaman kaybı”dır. Metot etüdü ek iş kapsamını en alt düzeye indirerek verimliliği artırmaktadır. İş ölçümünün amacı ise; bir işin yapılmasında harcanan zamanı, zaman kaybını ortaya çıkaracak şekilde ölçerek yönetime bu ölçüleri vermektir. Bu yolla, daha önce işin toplam süresi içerisinde gizlenmiş olan zaman kaybının varlığı, niteliği ve derecesi, bütün açıklığı ile ortaya konularak yönetimin harekete geçmesi sağlanmaktadır. İş ölçümü sonucu saptanan standart zamanlara göre yapılacak iş, üretim, kontrol vb planlar, işçiden ve yönetimden kaynaklanan zaman kayıplarının en alt düzeye indirilmesini ve verimliliğin artırılmasını sağlamaktadır (Timur, 1984: 25).

2.8.3. İş Ölçümünün Faydaları

İş ölçümünün temel amacı, zaman kaybını ve nedenlerini ortaya çıkarmak ve önlem alınmasını sağlamaktır. Bu temel amaca ek olarak iş ölçümünden aşağıdaki konularda da yararlanma olanağı vardır; • Bazı yönetim teknikerinin iyi bir biçimde uygulanabilmesi için gerekli veriler ancak iş ölçümü ile sağlanabilmektedir. Performans standartları yalnız iş ölçümü tekniği ile konabilmektedir. • Verimlilik öğesine dayanan ücret sistemlerinin uygulanabilesi için gerekli olan standart zamanları saptamada iş ölçümünden yararlanılmaktadır (Timur, 1984: 26-27).

Yunus Emre Aksu

2.8.4. İş Ölçümü Teknikleri

İş ölçümünün uygulamada en yaygın olarak kullanılan, zaman etüdü, iş örneklemesi, plan zamanlar sistemi, karşılaştırma ve tahmin ve PMTS olmak üzere beş türü mevcuttur.

2.8.4.1. Zaman Etüdü

“Zaman etüdü belirli koşullar altında yapılan belli bir işin öğelerinin zamanını ve derecesini kaydederek, bu yolla toplanan verileri çözümleyerek, o işin tanımlanan bir çalışma hızında yapılabilmesi için gereken zamanı saptamakta kullanılan bir iş ölçme tekniğidir” (Kanawaty, 2004: 219).

2.8.4.2. İş Örneklemesi

Etkinlik örneklemesi, gecikme oranı metodu, ani okuma yöntemi gibi isimlerle de anılan iş örneklemesi, adından da anlaşılacağı gibi bir örnekleme tekniğidir. “ İş örneklemesi, belli bir etkinliğin oluş yüzdesini istatistiki örnekleme ya da rasgele gözlemler yolu ile saptama yöntemidir. Masraflı ve pek pratik olmayan sürekli gözlem yönteminden farklı olarak, örnekleme temelde olasılık kuramına dayanmaktadır” (Kanawaty, 2004: 207). İş örneklemesinin zaman etüdü tekniğine göre sağladığı bazı avantajlar mevcuttur. Bu avantajlar kısaca şu şekilde özetlenebilir; • Zaman etüdü ile yapılması imkansız ya da çok pahalı olan ölçümler iş örneklemesi ile kolaylıkla yapılabilmektedir. • Farklı kişiler ve makineler için iş örneklemesi tek bir gözlemci ile yapılabilmekte ancak; zaman etüdünde, her bir makine ve kişi için ayrı bir etütçüye ihtiyaç duyulmaktadır. • İş ölçümü için harcanacak zaman, zaman etüdü için harcanacak olandan daha kısadır. • Gözlemciler sürekli olarak çalışanların yanında olmadıkları için çalışanlar kendilerini baskı altında hissetmezler ve bu baskıdan doğan yanıltıcı sonuçlar elde etme ihtimali daha azdır. • İş ölçümü ile istenilen emniyet derecesi ve göreceli hata önceden tayin edilebilmektedir.

İşletmelerde Verimlilik

İş örneklemesi tüm bu avantajların yanı sıra zaman etüdü karşısında birtakım dezavantajlara da sahiptir. Bunlar; • İş ölçümü metodu, tek bir makine ya da işçinin incelenmesinde veya çok geniş bir alana dağılmış makine ve işçilerin etüdünde ekonomik değildir. • Zaman etüdü ile daha ince ölçümler yapılabilmektedir. İş ölçümü genellikle zaman ölçümü kadar detaylı bilgi vermemektedir. • İş ölçümü ile bir grubun çalışması incelendiğinde grubu meydana getiren kimseler hakkında teker teker bilgi edinilememektedir. • Yöneticiler ve çalışan kimseler iş ölçümünün istatistik temellerini zaman etüdünü anladıkları kadar anlamayabilmektedirler (Özok, Çelebioğlu, Eren, 1986: 8-10). İş örneklemesi, gerçekleştirilmektedir.

sekiz

basamaklı

bir

iş

sırası

esas

alınarak

1. Hedef Belirleme : Öncelikle işörneklemesi ile ulaşılmak istenenamaç tanımlanmalıdır. Amacın belirlenmesi ile bağlantılı diğer işlemler, iş sistemlerinin seçilmesi ve gözlemlenecek insan ve üretim araçlarının saptanmasıdır. Toplam etüt giderlerini mümkün olduğu kadar fazla iş sistemine dağıtabilmek için, iş örneklemesi planlanırken mümkün olduğu kadar çok iş sistemi kapsanmaya çalışılmaktadır. Bu nedenle iş örneklemesinin uygulanabileceği, başka amaçların varolup olmadığı mutlaka gözden geçirilmeli ve bunların genel amaç-görev tanımı içine alınıp alınmayacağı incelenmelidir (MPM-REFA ş Etüdü Yöntem Bilgisi, 1988: 238). 2. İş Akışı Türlerinin Tanımı ve Tespiti: Bu aşamada etüdün kullanımamacına uygun olarak iş akış türleri tespit edilerek yapılacak gözlemin daha sağlıklı gerçekleşmesi sağlanmaktadır (Yıldırım, 1989b: 161). Akış türleri saptanırken kısa süreli gözlemler ile kolayca tanınabilir olmalarına dikkat edilmelidir. Örneğin çalışan bir insanın gözetim mi yaptığı, yoksa faaliyetine akış gereği ara mı verdiğini anlamak zordur. Bu nedenle ayırt edilecek akış türlerinin adı ile asla yetinilmemeli, ek olarak ayrıca basit ve yanlış algılanmayacak tanıtıcı özellikler de belirtilmelidir (MPM-REFA ş Etüdü Yöntem Bilgisi, 1988: 238).

Yunus Emre Aksu

3. Tur Planının Belirlenmesi : Yapılacak gözlem için, üçüncü adımdaetüt yerinin krokisi üzerinde bir dolaşma planının belirlenmesi gerekmektedir. Bu dolaşma planına uygun olarak gözlemler yapılmaktadır. Ayrıca “gözlem sırası” ve “gözlem noktasının” da bu aşamada tespiti gereklidir (Yıldırım, 1989b: 161). Gözlem yeri; iş sisteminin yakınından geçerken her bir gözlemin yapılacağı yerdir. Gözlemlerin birbirini nasıl izleyeceği ise gözlem sırası ile verilmektedir. Tur, saat yönünde ya da tersi yönünde gerçekleştirilebilmekte ve çeşitli gözlem noktalarından başlatılabilmektedir (MPM-REFA ş Etüdü Yöntem Bilgisi, 1988: 238). 4. Gözlem Sayısının Tespiti : Örnekleme ile yalnızca belli doğrulukderecelerine ilişkin sonuçlar sağlanması mümkündür. Elde edilecek sonucun, kitlenin tamamının incelenmesi ile bulunacak sonuca eşit olacağı iddia edilemez. Dolayısıyla, bir örnekleme çalışması ile belli bir hata düzeyine razı olmak durumunda kalınmaktadır. İş ölçümü amacıyla örnekleme çalışması yapılabilmesi için yöneticilerden arzuladıkları güven düzeyini ve kabul edebilecekleri hata derecesini belirlemeleri istenmektedir. Daha sonra örnek büyüklüğü şu denklem ile hesaplanabilmektedir; n z p n e

= [z2 (1 – p)] / [e2 (p)] = arzulanan güven derecesinin elde edilmesi için gerekli standart sapma sayısı = ilgilenilen sonuç sayısının toplam içindeki yüzde payı = örnek büyüklüğü = arzulanan doğruluk derecesi

Denklemden de anlaşılacağı gibi arzulanan güven düzeyi arttıkça ya da kabul edilebilir hata derecesi azaldıkça daha büyük örneklerle çalışmak gerekmektedir. Bu istatistiksel yöntem dışında, iş örneklemesinde örnek büyüklüğünün hesaplanması amacıyla belli güven ve doğruluk düzeyleri için hazırlanmışnomogram ve tablolardan da yararlanılmaktadır (Üreten, 2002: 509).

İşletmelerde Verimlilik

5. Tur Zamanlarının Belirlenmesi : Bu aşamada her turun başlangıç zamanı saptanmaktadır. Burada önemli olan bu anların rastsal bir biçimde elde edilmesidir. Böylece hem istatistiksel koşullar yerine getirilmekte hem de gözlemcinin sonuçları bilinçsiz de olsa etkileyebilme olasılığı ortadan kalkmaktadır. Tur zamanlarının belirlenmesinde şu yol izlenmektedir (MPM-REFA İş Etüdü Yöntem Bilgisi, 1988: 238);

nt = n / t

nt = günlük gözlem sayısı n = gerekli gözlem sayısı t = iş örneklemesinin uygulanma süresi

6. Etüdün Uygulanması : Uygulama sırasında dolaşma planına kesinolarak uyulmalı, çalışma koşulları devamlı kontrol edilmeli, anormal arızalar tespit edilmeli, çalışma yerinde etüdü etkileyen herhangi bir aksama olup olmadığı kontrol edilmeli ve gerekirse gözleme ara verilmelidir (Yıldırım, 1989b: 162). 7. Ara Değerlendirme : Yapılan gözlemler sonucunda bir ara değerlendirme yapılarak istenen güvenlik kontrol edilmektedir. Güvenilirlik alanı bu amaçla geliştirilen nomogram yardımı ile kontrol edilmektedir. Güvenilirlik alanının yeterli olmadığı hallerde gözlem sayısı kesin olarak hesaplanarak etüde devam edilmektedir (Yıldırım, 1989b: 162).

8. Son Değerlendirme : Son değerlendirme,şu aşamalardan oluşmaktadır;

• Her akış türü ile ilgili toplam gözlem sayısının hesaplanması, • Her akış türü için p payının hesaplanması, • Ulaşılan mutlak güven aralığının her akış türü için tespiti, • Sonuçların, sonuç formunda toplanması, • Her akış türünün pay değerine ait güven aralığının iş örneklemesi sırasında daralmasını belgeleyebilmek amacıyla kontrol kartlarının hazırlanması, • İş örneklemesinin kullanılabilirliği konusunda karar verilmesi (MPMREFA İş Etüdü Yöntem Bilgisi, 1988: 258).

Yunus Emre Aksu

2.8.4.3. Önceden Belirlenmiş Zamanlar Sistemi (PMTS)

Önceden saptanmış zaman standardı, temel beden hareketleri için hesaplanmış zamanlardan (bunlar hareketin doğal özelliğine ve yapıldığı andaki koşullara göre sınıflandırılmıştır) yararlanarak belli bir performans düzeyinde yapılan bir işin zamanının saptanmasında kullanılan bir iş ölçme tekniğidir (Kanawaty, 2004: 333). Günümüze kadar çok sayıda değişik, önceden belirlenmiş zamanlar sistemi geliştirilmiştir. Bunlar içinde en yaygın kullanılanı MTM (Methods-TimeMeasurement) yöntemidir. MTM Yönteminde iş akışları, bazı standart hareket öğeleri ile ifade edilmektedir. Bunların en önemlileri; uzanma, hareket ettirme, kavrama, düzeltme, yerleştirme ve bırakma hareketleridir. MTM tablolarında bu hareket öğelerinin değişik sınıflarına ve etkileyen faktörlerine göre hesaplanmış zaman değerleri bulunmaktadır. Yöntemin aşamaları şu şekildedir;

1. İncelenecek iş akışı, hareket öğelerine ayrılır, 2. Her hareket öğesinin sınıfı belirlenir, 3. Hareketleri etkileyen faktörler ve bunların değerleri belirlenir, 4. MTM tablolarından, hareket, sınıf ve faktör bilgileri kullanılarak zaman değerleri bulunur, 5. Hareket öğelerinin zaman değerleri toplanır ve toplam zaman elde edilir ( İş Etüdü, Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 12).

En basit haliyle beş aşamadan oluşan PMTS sistemlerinde ayrı ayrı tartışılabilecek dört amaç vardır; • Derecelendirmedeki öznelliği azaltarak iş ölçümlerindeki kesinliği geliştirmek: Klasik iş ölçümü tekniklerinin (zaman etüdü) en çok eleştiri aldıkları nokta derecelendirmedir. Derecelendirme işleminde her zaman belli bir düzeyde öznellik vardır. PMTS sistemlerinde ise derecelendirmeler daha tutarlıdır. Çünkü bu sistemde derecelendirmeler bir defada ve tüm olarak belirlenmiştir. Pek çok kuruluş zaman etütçülerinin PMTS eğitimi görmelerinin, derecelendirmede tutarlılıklarını geliştirmek için yararlı bir yol olarak görmektedir. • Dikkati iş analizlerine yoğunlaştırarak, metot etüdü çalışmalarını geliştirmek: Metot etüdünün ele aldığı görev kapsamı ne olursa olsun, işçi tarafından uygulanan hareket biçimleri ana faktör olmaktadır. PMTS sistemlerini bu hareket biçimleri belirlenmedikçe uygulamak imkansızdır. Metot etütleri yeni metotların bulunması için önemli bir araçtır.

İşletmelerde Verimlilik

• Beden hareketlerine ilişkin yöntemlerin ve sürelerin önceden belirlenmesini sağlamak: PMTS ile özellikle kısa devreli işlerde hareket düzenleri belli bir kesinlikte belirlenebilmekte, böylece işyeri ve iş akışı düzenlemeleri ile ilgili çeşitli alternatifler arasında uygulamaya geçmeden önce sağlıklı kararlar verilebilmektedir. • İşlerde öğeler düzeyine kadar inerek, sentez yolu ile iş ürelerinin tahminini kolaylaştırmak: PMTS ile dakikanın ¼ üne kadar inen kısa iş devrelerinin zamanını çok küçük hata payları ile tahmini olarak hesaplanabilmektedir (Akal, 1986: 95-96). Faydalı sonuçlara ulaşılmasına karşın PMTS tekniğinde eleştirilen bazı noktalar da mevcuttur. PMTS sitemleri oldukça karmaşıktır ve öğrenilmesi zordur. Bir iş etüdü uzmanı bu tekniği doğru olarak uygulayabilmek için çok fazla uygulama yapmalıdır. PMTS sistemleri metot etüdü ve iş örneklemesi gereksinimini ortadan kaldırmamaktadır. Makine süreleri, süreç süreleri ve bekleme süreleri PMTS ile ölçülemezler. Arızi ve rasgele oluşan öğelerin diğer tekniklerle ölçülmesi ise çoğunlukla daha ekonomik olmaktadır. Söz konusu tekniğin eleştirilen diğer bir tarafı ise; bireysel küçük hareket zamanlarını PMTS sistemlerindeki gibi birbirine eklemenin geçersiz oluşudur, çünkü belli bir hareketin yapılması için gereken zaman ondan önceki ve sonraki hareketlerden etkilenmektedir (Kanawaty, 2004: 336).

2.8.4.4. Karşılaştırma ve Tahmin

Karşılaştırma ve tahmin özellikle sık tekrarlanmayan işlemlerde, küçük işletmelerde, bakım onarım faaliyetlerinde, kalite kontrol işlemlerinin zamanlamasında kullanılmaktadır ( iş Etüdü, Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 13) . Yapılacak işin veya işlemin, benzeri ile yan yana getirilerek farklılık ve benzerliğin tespit edilmesine “karşılaştırma” olarak; kantitatif verilerin aşağı yukarı tespit edilmesi “tahmin” olarak tanımlanmaktadır. Karşılaştırma ve tahmin yönteminde aşağıdaki sıra takip edilmektedir;

Yunus Emre Aksu

• İş ödevlerinin tanımlanması ve aranan sürelerin kullanım amacının belirlenmesi, • Benzer iş objelerine ait dokümanların aranması, • Çalışma koşullarının karşılaştırılması, • İş akış dilimlerindeki ayrılıkların araştırılması, • İş akış dilimlerinin sürelerinin bulunması, • İlave payların belirlenmesi ve eklenmesi, • Bulunan (gerekli) sürenin kullanılması (Yıldırım, 1989b: 165).

2.8.4.5. Plan Zamanlar Sistemi

Plan zamanlar sisteminde, önceden yapılmış etütlerde değişik akış dilimleri için saptanmış zamanlardan yaralanılarak bir işin zamanı belirlenmektedir. Bu sistemin uygulanabilmesi için önceden yapılmış etütlerin plan zamanlar kataloğu şeklinde düzenlenmiş olması gerekmektedir ( İş Etüdü, Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi, 1997: 14) .

Plan zamanların özellikleri şu şekilde özetlenebilmektedir:

• Plan zamanlarda çalışma yöntem ve teknikleri tam anlamıyla tanımlanmıştır. Bu özellikleri, plan zamanların çok yönlü kullanılır olabilmelerinin ilk koşullarından biridir. • Çalışma ile ilgili teknik ve yöntem ve koşulların tanımında, faktörler ve zaman saptanmasında gösterilecek titizlik, bunların kullanım amaçlarına bağlıdır. Her kullanım amacına göre ayrı ayrı veri geliştirmek olanağı olmadığına göre, kural olarak amacın gerektirdiği kesinlikte olmaları; yani ne kadar sık kullanılıyorsa, hata paylarının da o kadar küçük, ancak en çok yarar getiren güvenilirlikte olmaları gerektiği söylenebilmektedir. • Eşit dilimli, tekrarı olmayan akış sıralarına ilişkin plan zamanların saptanması daha büyük anlam taşımaktadır. Benzer fakat aynı sırayı izlemeyen akış dilimlerinin, değişik durumlarda plan zamanların saptanması büyük yarar sağlamaktadır (Cesur, 1996: 4).

İşletmelerde Verimlilik

2.9. Zaman Etüdü

Daha önce de belirtildiği gibi, zaman etüdü tekniği, yatırım harcaması gerektirmeyen ve ciddi verimlilik artışları sağlamaya yardımcı olan bir iş ölçümü tekniğidir.

2.9.1. Zaman Etüdünün Tanımı, Önemi ve Kullanım Alanları

Zaman etüdü, belirli koşullar altında yapılan belirli bir işin öğelerinin zamanını ve derecesini kaydederek ve bu yolla toplanan verileri çözümleyerek, o işin tanımlanan bir çalışma hızında yapılabilmesi için gereken zamanı saptamakta kullanılan bir iş ölçme tekniğidir (Kanawaty, 2004: 219). Zaman etüdü ile belirli bir çalışma yeteneğine ve tecrübesine sahip vasıflı bir işçinin bir işi ne kadar süre içinde yapabildiği bir takım zaman standartları kullanılarak tespit edilmektedir. Günümüzde işletmelerde, etkili bir yönetim aracı olan zaman etüdü aşağıdaki alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır; • İş programlarının tespitinde ve işin planlanmasında, • Standart maliyetlerin tespitinde ve işletme bütçelerinin hazırlanmasında, • Üretime başlamadan önce bir mamulün maliyetinin hesaplanmasında, • Bir işçinin kaç makineyi çalıştırabileceğinin tespitinde, • Teşvikli ücrete esas olarak alınacak zaman standartlarının tespitinde, • Dolaylı işçilik maliyetlerinin kontrolünde temel alınacak zaman standartlarının belirlenmesinde (Tekin, 1996: 162).

2.9.2. Zaman Etüdü Araçları

Maliyeti oldukça düşük olan zaman etüdü tekniğinde, temel olarak bir kronometre ve etüt altlığı yeterli olabilmekle birlikte, daha karmaşık ya da işlem süreleri çok kısa olan işler için başka araçlara ihtiyaç duyulabilmektedir.

Kronometre

Genellikle zaman etüdünde, geriye dönüşlü ve geriye dönüşsüz olmak üzere iki tür kronometre kullanılmaktadır. Bunlar arasında en yaygın olanı, geriye dönüşlü ondalık dakikalıkronometrelerdir. Bu tür kronometrelerin üzerinde, biri küçük biri büyük olmak üzere iki türlü kadran vardır. Büyük kadran dakikanın yüzde birine göre, küçük kadran ise otuz dakikaya göre bölümlenmiştir. Bu tür kronometrelerin

Yunus Emre Aksu

üzerinde iki düğme mevcuttur. Bunlardan kurma çarkının sol tarafında olan düğme yardımı ile kronometre çalışmaya başlatılmakta ve durdurulmaktadır. Kurma çarkının üstündeki diğer düğmeye basıldığında ise ibreler sıfır noktasına gelmektedir. İleride de görüleceği gibi zaman etüdünde “sürekli zamanlama” ve “geriye dönüşümlü zamanlama” olmak üzere iki temel yöntem söz konusudur ve bu kronometreler her iki çeşit zamanlamada da kullanılabilmektedirler (Timur, 1984: 64-65).

Gözlem Altlığı

Gözlem altlığı, kontrplaktan veya uygun bir maddeden yapılan bir altlık olup, zaman etüdü formları ile kronometrenin üzerine yerleştirilerek rahatça gözlem yapılmasında kullanılmaktadır. Altlık, etüt uzmanının sol eliyle hem gözlem altlığını tutmasına hem de kronometreyi çalıştırıp durdurmasına imkan verecek şekilde hazırlanmalıdır. Gözlem altlığı, ne çok uzun ne çok kısa olmalıdır. Her ikisi de yorgunluğa sebep olabilmektedir. iş ölçümü uzmanlarının çoğu kendi kol uzunluklarına göre yaptırdıkları ya da ayarlanabilen gözlem altlıklarını kullanmayı tercih etmektedirler (Timur, 1984: 65).

Zaman Etüdü Formları

Zaman etüdü formlarının çok çeşitli şekilleri mevcuttur ve sayıları oldukça fazladır. Standart bir form geliştirmek hemen hemen imkansızdır çünkü bu formlar etüdün amacına göre geliştirilmektedirler. Zaman etüdünde kullanılan formlar başlıca iki sınıfa ayrılmaktadırlar. Birincisi, zaman etüdü yapılırken gözlem yerinde kullanılanlar, ikincisi ise etüt sonrasında kullanılanlardır. Gözlem esnasında, “zaman etüdü ön formu” ve “zaman etüdü devam formu” kullanılmaktadır. Ön form, ilk sayfa olup etüt ile ilgili temel bilgiler, işlemin öğeleri ve öğelerin bitiş noktaları ile ilgili bilgileri içermektedir. Etütle ilgili her bilgiyi verecek bir başlık içermekte yalnız işyeri düzeninin taslağı verilmemektedir. Eğer işyeri planı çok basitse sayfanın arkasına çizilebilmekte değilse başka bir kağıda çizilerek eklenebilmektedir. Devam formu ise, daha sonraki devrelerin kaydı için kullanılmaktadır.

İşletmelerde Verimlilik

Etüt sonrasında ise “çalışma formu”, “etüt özet formu” ve “etüt çözümleme formu” gibi formlar kullanılmaktadır (Kanawaty, 2004: 229).

Diğer Etüt Araçları

Kronometre, genellikle bir işyerinde yapılacak ilk birkaç yıllık zaman etüdü çalışmaları için yeterli görülmektedir. Aynı iş yerinde daha sonra yapılacak zaman etüdü çalışmalarında daha doğru ölçümler isteniyorsa, “sabit hızla işleyen film makinesi” ve “zaman etüdü makinesi”nden yararlanılabilmektedir. Film makinesi yalnız zamanlamanın doğruluk derecesini artırmakla kalmaz, ayrıca zaman etüdü uzmanı ya da başak bir kimse tarafından zamanlamanın tekrar incelenmesine varsa anlaşmazlıkların çözümlenmesine de yardımcı olmaktadır. Kronometreyi okumak, sonuçları hatasız kaydetmek için etüt uzmanının deneyimli olması gerekmektedir. Etütçünün bu zor görevini hafifletmek için zaman etüdü makinesi geliştirilmiştir. Bu makine, hem çok kısa süreli kayıt etme imkanını sağlamakta, hem de uzmanın devamlı olarak makinenin başında bulunmasını ve not almasını gerektirmemektedir. Böylece etüt uzmanı işi devamlı olarak gözlemek ve işçiyi en doğru şekilde derecelendirmek imkanına sahip olabilmektedir (Timur, 1984: 66-69).

2.9.3. Zaman Etüdünün Aşamaları

Bir zaman etüdünün tamamlanması için 12 temel aşamaya ihtiyaç duyulmaktadır.

2.9.3.1. Etüt Edilecek İşin Seçimi

Etüt uzmanı tarafından bir fabrikaya ya da bir bölüme giderek etüt etmek üzere bir işin seçilmesi çok az rastlanan bir durumdur. Bir işin etüt edilmesinde neden olacak bir takım unsurlar söz konusudur. Bu unsurlar genellikle şunlardır:

• İş, önceden yapılmayan bir iştir bu nedenle daha önce üzerinde zaman etüdü çalışması yapılmamıştır.

• İşin malzemesinde veya yapılış yönteminde bir değişiklik söz konusudur ve bu sebeple yeni zaman standartlarının belirlenmesi gerekmektedir.

Yunus Emre Aksu

• Bir işçi ya da iş temsilcisinden işe ayrılan zaman standardı hakkında şikayet gelmiştir.

• İş belli bir darboğaz meydana getirerek sonraki işlerin birikmesine neden olmaktadır.

• Özendirme programlarına geçmek için, işin standart zamanının saptanması gerekmektedir.

• İşin maliyetinin çok yüksek olduğu düşünülmektedir.

• Düşük üretimin nedenleri araştırılmak istenmektedir.

“Eğer zaman etüdünün amacı, performans standartlarının konması ise yeterli bir metot etüdü yapılıncaya kadar bu konuya başlanmamalıdır. Çünkü bir işi yapmak için en iyi yöntem bulunmamış ise, o iş için konan standart zamanlar, sonradan işin yapılış yönteminin değişmesi ile çok düşük seviyelere indirilebilirler. Bu durum ise yeni yeniden standart zamanın konmasını gerektirecektir” (Timur, 1984: 69-70).

2.9.3.2. İşgörenin Seçilmesi

“Zaman etüdü çalışmasında gözlemlenmek üzere seçilecek işgörenin mükemmel ya da başarısız bir işgören olmamasına özen gösterilmelidir. Seçilen işçinin fazla hızlı ya da aşırı yavaş çalışmaması, başka bir deyişle normale yakın bir hızla çalışması, başarı değerlendirme aşamasını kolaylaştıracaktır” (Üreten, 2002: 497). İşin çok sayıda işçi tarafından yapıldığı yerlerde nitelikli işçiler üzerinde etüt yapmak önemlidir. Nitelikli işçi; elindeki işi belirlenmiş güvenlik, nitelik ve nicelik standartlarına uygun olarak yerine getirebilmek için gerekli fiziki yeteneklere, zeka ve eğitime, beceri ve bilgiye sahip olan kimsedir. Zaman etüdü çalışmalarında, temsili işçi ile nitelikli işçi arasında bir ayrım yapılmaktadır. Temsili işçi, belli bir grup içinde ortalama beceriye performansa sahip olan işçidir. Fakat temsili işçi her zaman nitelikli işçi olmayabilmektedir. Nitelikli işçi seçimi üzerinde yapılan bu ısrarın bir sebebi vardır. Özellikle özendirme amacıyla kullanılacak zaman standartları konurken, hedef olarak alınan standart, işine uygun ve alışkın bir nitelikli işçi tarafından erişilebilecek ve onda ek bir yorgunluğa neden olmadan

İşletmelerde Verimlilik

sürdürülebilecek olan standarttır. Yavaş ya da niteliksiz işçilerin etüdü, zaman standartlarının fazla uzun ya da kısa olmasına yol açacaktır (Kanawaty, 2004: 236). Seçilecek işgörenin tüm bu özelliklere ek olarak işinde deneyim sahibi olması da önemlidir. Üretim sürecine yabancı bir işgörenin ilk üretimi gerçekleştirmesi için gerekli süre oldukça uzundur. Böyle bir işçinin gözlemlenmesi ile elde edilecek sonucun sağlıklı olmayacağı açıktır (Üreten, 2002: 497).

2.9.3.3. Bilgilerin Toplanması ve Kaydedilmesi

Ölçülecek işi tanıtan; iş istasyonuna, imalat departmanına, üzerinde işlem yapılan iş parçasına ilişkin bilgiler gözlem sonuçlarının analizinde kullanılmaktadır. Bunların düzenli biçimde toplanarak kaydedilmesi gerekmektedir. Kayıtlar genlikle zaman etüdü gözlem formunda ayrılan yerlerde tutulmaktadır. Toplanacak bilgilerin nitelikleri söz konusu etüdün amaçlarına ve üretimin genel özelliklerine bağlı olarak değişmektedir. Tipik bir imalat işletmesinde yapılacak zaman etüdünde toplanan bilgiler şu şekilde olabilir;

Etüde lişkin Bilgiler

• Etüt ve gözlem formu sayfa numaraları, • Gözlemcinin adı ve soyadı, • Gözlemin yapıldığı tarih, başlangıç ve bitiş süreleri, • Etüdü kontrol eden ve onaylayan kişilerin adları, İşlem Gören Parçayı Tanıtıcı Bilgiler

• Parça ve mamulün cinsi ve kod numarası, • Teknik resim numarası veya basitleştirilmiş kroki, • Malzeme,

Proses, İmalat Yönetimi, İşstasyonunu Tanıtıcı Bilgiler

• İşlemin yapıldığı departman, • İşlemin ve ilgili faaliyetlerin tanımı, • Tezgahın cinsi ve önemli karakteristikleri, • Takım, alet, aparat ve ölçme cihazları, • İş istasyonunun basit fakat ölçekli bir krokisi,

Yunus Emre Aksu

İşçiyi Tanıtıcı Bilgiler

• Adı ve soyadı, • İşçi kod numarası,

Çalışma Şartlarına lişkin Bilgiler

• Aydınlatma, sıcaklık, nem, gürültü, vb. rahatsız edici unsurlar.

2.9.3.4. İşin Öğelerine Ayrılması

Bir öğe bir işin gözlemini, ölçümünü, çözümlenmesini kolaylaştırmak için seçilmiş o işe ait bağımsız bir parçadır. Bir iş devresi ise, bir işin yapılabilmesi ya da bir birim üretimin elde edilmesi için gerekli öğeler dizisidir. Bu dizi içinde ara sıra ortaya çıkan öğeler de bulunabilmektedir (Kanawaty, 2004: 241). Ölçümü kolaylaştırmak için işlem öğelerine ayrılmalıdır. Etütçü işi öğelerine ayırmak için işgören tarafından gerçekleştirilen çok sayıda iş devresini gözlemlemelidir. İş devresi otuz dakikadan fazla ise, etüt uzmanı gözlem esnasında da işi öğelerine ayırabilmektedir (Niebel, Freivalds, 2003: 385).

2.9.3.4.1. İşin Öğelere Ayrılmasında Uyulması Gereken Kurallar

İşlemin düzgün bir şekilde öğelerine ayrılması oldukça önemlidir. Bunu sağlamak için uyulması gereken başlıca kurallar şu şekildedir: • İşlem ölçülmesi mümkün olabilecek en küçük elemanlarına ayrılmalıdır. Zaman etüdü uzmanlarının deneyimlerine göre bu süre 0.04 dakikadan daha kısa olmamalı ve takip eden öğe bu süreden daha uzun olmalıdır aksi takdirde insan gözünün daha kısa bir süreyi takip edip düzgün şekilde ölçmesi mümkün değildir. • Öğelerin bitiş noktaları açıkça tanımlanmalıdır. Zaman etüdünde, öğelerin başlangıç ve bitiş noktaları, farklı ses ya da hareketlerle ayırt edilebilir olmalıdır (Doty, 1989: 86). Bunlara ayırma noktaları denmektedir. Ayırma noktası, bir çalışma devresinde bir öğenin bitip diğer öğenin başladığı an olarak kabul edilmektedir (Kanawaty, 2004: 243).

İşletmelerde Verimlilik

• İşlemler, her bir öğe tamamen sabit ya da tamamen değişken olacak şekilde öğelere ayrılmalıdır. Öğeler hem sabit hem değişken bölümleri içerecek şekilde ayrılırsa bunlar standart zaman hesaplamada kullanılmazlar. • Standart veri olarak kullanılabilmeleri için elle çalışılan süreyle, makine ile gerçekleşen işlemlerin süreleri birbirinden ayrılmalıdır (Doty, 1989: 86).

2.9.3.4.2. İş Öğesi Türleri

Ölçümleri kolaylaştırmaya yardımcı olabilecek sekiz ayrı öğe tipi bilinmektedir. Bu öğelerin her birine ait “ ingiliz Standartları Enstitüsü”nün hazırladığı İş Etüdü Terimleri Sözlüğünde verilen tanımlar şu şekildedir; Yinelenen Öğe: İşin her çalışma devresinde oluşan öğedir.Ara Sıra Oluşan Öğe: Her çalışma devresinde düzenli ya da düzensizaralıklarla oluşan öğedir. Durağan (Değişmez) Öğe: Ne zaman yapılırsa yapılsın temel zamanı değişmeyen öğedir. Değişken Öğe: Temel zamanı, ürün donatımının ya da sürecinözelliğine göre değişen öğedir. El le Yapılan Öğe: İşçi tarafından yapılan öğedir. Makine ile Yapılan Öğe: Bir makine tarafından otomatik olarak yapılanbir öğedir. Yöneten Öğe: Aynı anda kendisi ile birlikte yapılan diğer öğelerdendaha uzun zaman alan öğedir. Yabancı Öğe: Etüt sırasında gözlenen fakat çözümlemelerden sonraişin gerekli bir parçası olmadığı anlaşılan öğedir. Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı üzere, yinelenen bir öğe aynı zamanda durağan ya da değişken bir öğe olabilmektedir (Kanawaty, 2004: 242243).

Yunus Emre Aksu

2.9.3.5. Gerekli Gözlem Sayısının Hesaplanması

“Belli bir işi tekrarlamalı olarak yapan bir işgörenin, bu işi her seferinde aynı sürede yapması beklenemez. Verilerdeki değişkenlik nedeni ile birden fazla gözlem yapmak gerekmektedir. Gözlenen çalışma devresi sayısı ne kadar çok olursa, sonuçlar gerçeğe o kadar yakın olacaktır. Ancak tüm kitlenin incelenmesi söz konusu olamayacağı için, arzulanan güven ve doğruluk derecesini veren örnek büyüklüğünün belirlenmesi çalışmanın önemli bir aşamasıdır” (Üreten, 2002: 498). İhtiyaç duyulan gözlem sayısını hesaplamak için istatiksel yöntem kullanılmaktadır. İstatiksel yöntemde önce birkaç ön gözlem (n’) yapılmalıdır. Daha sonra 95.45 güvenlik düzeyi ve ± %5 hata payı için aşağıdaki formül çözümlenmelidir;

√n’∑ x 40

2 2

-x∑n’

∑x

n = Saptanmak istenen örnek büyüklüğü n’ = Ön etütle alınan gözlem (okuma) sayısı ∑ = Değerlerin toplamı x = Okumaların değeri

İşletmelerde Verimlilik

Bir örnekle konu açıklanacaktır. Belli bir öğe için beş okuma yapılmıştır ve ilgili veriler aşağıdadır; x x2 7 49 6 36 7 49 7 49 6 36 ∑ x= 33 ∑ x2 = 219 n = 5 okuma Bu değerler formülde yerine koyulursa; n=8,81 ya da 9 olacaktır. Yapılan ön okuma sayısı gereken örnek sayısından küçük olduğuna göre örnek büyüklüğü artırılmalıdır. Yapılan beş ön okumaya dört okuma daha eklenerek gözlem sayısı en az dokuza çıkartılmalıdır. Bu kez formülde n’ yerine dokuz konarak aynı işlem tekrar yapılmalıdır. Gereken gözlem sayısı dokuzdan küçük çıkarsa bulunan değer yeterli kabul edilmeli, çıkmazsa aynı işlem tekrar edilmelidir (Kanawaty, 2004: 246). General Electric Şirketi, Tablo 4’te görüldüğü üzere, çalışma devrelerinin uzunluğuna göre tavsiye edilen gözlem sayısını belirten bir çizelge hazırlayarak, gerekli gözlem sayısını formülle hesaplama külfetini ortadan kaldırmıştır (Timur, 1984: 77)

61 57

Yunus Emre Aksu

Tablo 4. Çalışma Devrelerinin Uzunluğuna Göre Tavsiye Edilen Gözlem Sayısı Tablo1984:78) 4. Çalşma Devrelerinin Uzunluğuna Göre Tavsiye Edilen (Timur, GözlemSays (Timur, 1984:78)

Dakika Olarak

Tavsiye Edilen

Devre Zaman

Gözlem Says

.10

200

.25

100

.50

.75

1.00

2.00

4.00-5.00

5.00-10.00

10.00-20.00

20.00-40.00

40.00 ve üzeri

2.9.3.6. Her Öğenin Zamannn Ölçülmesi

2.9.3.6. Her Öğenin Zamanının Ölçülmesi

Zaman ölçümünde gözlemler tecrübeli bir etütçü tarafndan iş

istasyonunda Zaman ölçümünde gözlemler tecrübeli bir etütçü iş istasyonunda yaplmaktadr. Etütçü gözlem kayt tarafından formunu ve kronometreyi yapılmaktadır. Etütçü gözlem kayıt formunu ve kronometreyi taşıyan tabla ile taşyan tabla ile beraber uygun bir yerde durarak işi gözlemeye başlar. beraber uygun bir yerde durarak işi gözlemeye başlar. Etütçünün mümkünse işçinin mümkünse işçinin yan tarafnda, iyi izleyebilecek arkaEtütçünün yan tarafında, hareketleri iyiarka izleyebilecek fakat hareketleri işçiyi engellemeyecek bir konumda durmasına dikkat edilmelidir (Kobu, durmasna 1989: 382).dikkat edilmelidir (Kobu, fakat işçiyi engellemeyecek bir konumda

1989: 382). Kronometre ile zamanlamann “geriye dönüşümlü” ve “sürekli” olmak üzere iki temel yolu vardr. � Sürekli Zamanlama Etüt süresince kronometre sürekli çalştrlmaktadr. Zamanlanacak ilk çalşma devresinin ilk öğesinin başlangcnda zamanlamaya başlanmakta ve

İşletmelerde Verimlilik

Kronometre ile zamanlamanın “geriye dönüşümlü” ve “sürekli” olmak üzere iki temel yolu vardır.

Sürekli Zamanlama

Etüt süresince kronometre sürekli çalıştırılmaktadır. Zamanlanacak ilk çalışma devresinin ilk öğesinin başlangıcında zamanlamaya başlanmakta ve bütün etüt tamamlanıncaya kadar kronometre durdurulmamaktadır. Her öğenin sonunda kronometre verisi kaydedilmektedir. Her bir öğeye ait süre, etüt tamamlandıktan sonra yapılan ard arda çıkarma işlemleri ile elde edilmektedir. Bu işlemin amacı, işin gözlendiği süredeki bütün zamanların etüde kaydedilmesini sağlamaktır. ILO Kurulunun, zaman etüdünün öğretiminde ve uygulanmasında elde ettiği denemeler genelde sürekli zamanların öğretilmesi ve kullanılması gerekliliğini ortaya koymuştur. Bunun nedenleri şu şekilde özetlenebilir; 1. Denemeler göstermiştir ki, stajyerler sürekli yöntemde, kronometrenin kullanılmasında daha çabuk ustalık kazanmaktadırlar. 2. Deneyimsiz gözlemcilerin bazen herhangi bir öğe süresini gözden kaçırmalarının fazla bir önemi yoktur; çünkü etüdün toplam süresi etkilenmeyecektir. 3. İşçinin çalışma hızını saptarken, sadece kronometre verileri kaydedildiğinden, derecelendirmeyi, öğeye harcanan zamana göre saptamak olasılığı daha azdır (Kanawaty, 2004: 249).

Geriye Dönüşümlü Zamanlama

Bu teknikte, her öğenin bitiminde ibre sıfıra döndürülmekte ve hemen tekrar başlatılmakta böylece her öğeye ait zaman doğrudan elde edilmektedir. Kronometrenin işleyişi hiç durdurulmamaktadır (Kanawaty, 2004: 247). Her bir öğenin birbirinden bağımsızmış gibi ölçümünün bazı dezavantajları vardır, çünkü aslında her bir öğe kendinden önceki ve sonraki öğeye bağımlıdır. Geriye dönüşümlü zamanlama, gecikmeler ve yabancı öğelerin gerektiği şekilde değerlendirilmesine olanak vermemektedir. Ancak pek çok uzman etütçüye göre, uzun zamanlı öğeleri olan işlerin zamanlamasında, geriye dönüşümlü zamanlama, sürekli zamanlamadan daha uygundur (Niebel, 2003: 388).

Yunus Emre Aksu

2.9.3.7. Derecelendirme

Yapılan gözlemlerin, gerçeği yansıtması için, İşçinin gerçek çalışma hızının önceden saptanan standart hız kavramına göre değerlendirilmesi gerekmektedir.

2.9.3.7.1. Derecelendirme Kavramının Tanımı ve Önemi

Standart zaman kavramı, her zamanki yöntemi ile çalışan ve işinde ilerlemek için yeterince özendirilmiş ortalama nitelikteki bir işçinin normal olarak ulaşabileceği bir işe ait zamandır. Bu nedenle, işetütçüsü, etüdü için ortalama nitelikte bir işçi aramalıdır. Tam bir ortalama işçi, düşünsel bir kavramdır. Dünyada hiç kimse bir diğerine benzememektedir. Bu durum işçilerin performansı için de geçerlidir. Tüm çalışanlar için ayrı ayrı zamanlar elde etmek, hem oldukça maliyetli hem çok fazla zaman alan bir işlem olacaktır. Eğer çalışan işçilerin her biri için ayrı ayrı zamanlar elde edilme imkanı olsaydı, bu zamanlar normal dağılım eğrisine uygun bir şekilde karşımıza çıkacak ve güvenli bir standart zaman elde etmek mümkün olacaktı. Ancak bunun gerçekleşme olasılığı çok azdır. Bu durumda, etüt uzmanı, gözlediği işçinin çalışma hızını değerlendirmek ve bu hızla standart hız arasında bir ilişki kurabilmek için bazı araçlara gereksinim duymaktadır. Bunu sağlayacak yol, “Derecelendirme” olarak bilinmektedir. Derecelendirme; gözlemcinin standart hız kavramına göre, işçinin çalışma hızını değerlendirmesidir (Kanawaty, 2004; 256). Derecelendirme faktörünün belirlenmesinde etütçü, işlemin bütünü için ya da işlemin her bir elemanı için ayrı ayrı değerlendirme faktörü belirleyebilir (Üreten, 2002: 502).

2.9.3.7.2. Standart Derecelendirme ve Standart Performans

Derecelendirme, iş etüdü uzmanının, aklında tuttuğu bir standart hız kavramı ile işçinin gözlenen çalışma hızını karşılaştırmasıdır. Bu standart düzey, nitelikli işçilerin doğal bir çalışma ile ulaşabilecekleri ortalama bir hızdır. Bu hız, “standart derece” olarak tanımlanmakta ve derecelendirme cetvelinde (Tablo 5) 100 olarak gösterilmektedir. Eğer standart hız sürdürülürse ve uygun dinlenme sağlanırsa, bir işçi çalışma günü veya vardiya süresince standart performansa ulaşabilir.

İşletmelerde Verimlilik

Standart performans, belli bir yöntemi bilmeleri ve uygulamaları, işlerine kendilerini verebilmeleri için özendirilmiş olmaları koşulu ile nitelikli bir işçinin aşırı çaba göstermeksizin bir iş günü süresince, doğal olarak ulaşabilecekleri ortalama üretim düzeyidir. Bu standart performans, derecelendirme ve performans cetvellerinde 100 olarak gösterilmektedir (Kanawaty, 2004: 256). Standart hız ile işin gözlenen hızı arasında bir karşılaştırmanın etkili bir şekilde yapılabilmesi için, değerlendirmenin yapılmasında temel alınan bir sayısal ölçeğin bulunması zorunludur. Böylece derecelendirme, gözlenen zamanla çarpılarak temel zamanın elde edilmesinde bir etmen olarak kullanılabilmektedir. Tablo 5’de sözü geçen ölçekler üzerinde değişik çalışma derecelendirmelerine ait örnekler görülmektedir. 100-133, 60-80, ve 75-100 ölçeklerinde, alt sınır rakamları, zaman esasına göre ücret ödenen bir işçi çalışma hızını, bu sınırdan 1/3 oranında daha yüksek olan üst sınırlar ise standart hızı belirlemektedir. Bu varsayım, özendirici sistemle çalışan işçilerin diğerlerine göre ortalama olarak 1/3 dolayında daha etken çalışacaklarını belirtmektedir. Bu varsayım yıllar boyu uygulamalarda doğrulanmıştır. En yeni 0-100 ölçeği, çok açık olan önemli yararlarından dolayı, İngiliz Standardı olarak belirlenmiştir ve en yaygın şekilde kullanılmakta olan ölçektir. Bu ölçekte, 0; hiçbir etkinliğin olmadığını ve 100; standart hızı yani; işinde özendirilmiş nitelikli işçinin doğal çalışma hızını göstermektedir (Kanawaty, 2004: 264-265). Uygulamada standart derecelendirme yöntemi en etkili yöntem olarak kabul görmekte ve etütçülere önerilmektedir. Bununla birlikte farklı kişiler tarafından geliştirilmiş pek çok derecelendirme metodu mevcuttur.

2004: 264-265). Uygulamada standart derecelendirme yöntemi en etkili yöntem olarak kabul görmekte ve etütçülere önerilmektedir. Bununla birlikte farkl kişiler tarafndan geliştirilmiş pek çok derecelendirme metodu mevcuttur.

Yunus Emre Aksu Tablo

Değişik

Çalşma

Hzlarna

Ait

Derecelendirme

Tablo 5. Değişik Çalışma Hızlarına Ait Derecelendirme Ölçekleri(Kanawaty, Ölçekleri(Kanawaty, 2004: 265) 2004: 265) Ölçekler

Tanm

Karşlaştrlabilir yürüme hz

60-80

75-100

100-133

0-100

Km/ saat

Mil/ saat

Etkinlik yok

Çok yavaş; beceriksiz, kararsz hareketler, işçi yar uyur gibi görünür, işle ilgili değildir.

3.2

100

Dengeli, düşünceli, kaygsz performans, parça baş sisteminde çalşmayan ama iyi bir denetim altnda çalşan işçi gibi, gözlem srasnda yavaş çalşyor görünür ancak zaman isteyerek israf edilmemektedir.

4.8

100

133

100

Canl, düzenli performans, parça baş sisteminde çalşan ortalama bir nitelikli işçide olduğu gibi, gerekli kalite standard ve doğruluk güvenle elde edilir.

6.4

100

125

167

125

Çok hzl; işçi eğitilmiş ve ortalama işçinin çok üzerinde bir güven, beceri ve hareketlerine uyum gösterir.

8.0

120

150

200

150

Son derece hzl; çok fazla çaba ve dikkat gerektirir ve uzun zaman sürdürülmesi olanakszdr, ancak son derece yetenekli birkaç işçinin ulaşabileceği “üstün” düzeyde bir performanstr.

9.6

İşletmelerde Verimlilik

2.9.3.7.3. Diğer Derecelendirme Metotları

İşçinin performansının değerlendirilmesini, bir takım somut kurallara bağlamak için çeşitli derecelendirme yöntemleri geliştirilmiştir.

• Bedaux Sistemi

“Bu sisteme göre; normal tempo ile çalışan işçinin saatte 60 bedaux’luk (B) iş yapması beklenmektedir. Gözlem esnasında işçinin yetenek ve çabası da takdir edilerek 60’tan küçük ya da büyük Bedaux puanları verilmektedir. Bu sayı temel zamanın hesaplanmasında kullanılmaktadır. Örneğin normal tempoda çalışan bir işçinin puanı 60B, %25 hızlı çalışan bir işçinin temposu ise 75B olarak hesaplanmaktadır” (Kobu, 1989: 387).

• Westinghouse Sistemi

Westinghouse Elektrik Şirketi tarafından geliştirilen bu sistem dört faktöre dayandığı için buna “dört faktör sistemi” de denmektedir. Faktörler; hüner, çaba, şartlar ve tutarlılıktır. Hüner, kişinin belli bir metodu uygulamadaki uzmanlığıdır. Kişinin uzmanlığı, büyük ölçüde onun deneyimlerine ve doğuştan gelen yeteneğine bağlıdır. Çaba, kişinin etkili olarak çalışma arzusudur. Şartlar; ışıklandırma, ısı, havalandırma gibi işçiyi etkileyen faktörlerdir. “Tutarlılık, hüner, çaba ve şartlar dışında kalan diğer faktörleri kapsamaktadır. Tablo 6’da her faktöre verilen sayısal değerler yer almaktadır. Etüt uzmanı, zamanlamayı yaparken bu dört faktörü derecelendirmektedir. Faktörlerin aritmetiksel toplamına 1.0 eklenerek performans faktörü elde edilmektedir. Öğenin zamanlaması sonucu elde edilen zaman, performans faktörü ile çarpılarak temel zaman hesaplanmaktadır” (Timur,1984:80).

Yunus Emre Aksu 6 Westinghouse Performans Derecelendirme Tablosu Tablo

(Timur,1984: 81) Performans Derecelendirme Tablosu (Timur, 1984: 81) Tablo 6. Westinghouse HÜNER + 0.15

+ 0.13

+ 0.11

+ 0.08

+ 0.06

+ 0.03

0.00

- 0.05.

- 0.10

- 0.16

- 0.22

ÇABA Üstün Çok yi yi

+ 0.13

+ 0.12

+ 0.10

+ 0.08

+ 0.05

+ 0.02

0.00

Orta Zayf

Çok Zayf

- 0.04

- 0.08

- 0.12

- 0.17

Üstün Çok yi yi Orta Zayf

Çok Zayf

TUTARLILIK

ŞARTLAR + 0.06

deal

+ 0.04

Mükemmel

+ 0.06

Çok ideal

+ 0.03

Çok yi

+ 0.02

+ 0.01

0.00

Orta

0.00

Orta

- 0.03

Zayf

- 0.02

Zayf

- 0.07

Çok Zayf

- 0.04

Çok Zayf

•

Sentetik Derecelendirme

Derecelendirmede, etüt uzmannn kişisel yargsna dayanmayan bu yöntem R. L. Morrow tarafndan ortaya atlmştr (Timur, 1984: 82). İşlemin ölçülen ortalama zaman kendisini oluşturan faaliyetlerin daha önceden tespit edilmiş bulunan standart zamanlar ile oranlanarak bulunmaktadr (Kobu, 1989: 388). D= Önceden Bulunan Standart Zaman / Ölçülen Ortalama Zaman

İşletmelerde Verimlilik

• Sentetik Derecelendirme

Derecelendirmede, etüt uzmanının kişisel yargısına dayanmayan bu yöntem R. L. Morrow tarafından ortaya atılmıştır (Timur, 1984: 82). İşlemin ölçülen ortalama zamanı kendisini oluşturan faaliyetlerin daha önceden tespit edilmiş bulunan standart zamanları ile oranlanarak bulunmaktadır (Kobu, 1989: 388).

D= Önceden Bulunan Standart Zaman / Ölçülen Ortalama Zaman

• Objektif Derecelendirme

Bu teknikte önce ölçülen işin güçlük derecesine bakılmadan sadece gözlem esnasındaki çalışma hızı göz önüne alınarak tempo takdir edilmektedir. Bundan sonra işin güçlük derecesine göre tespit edilen bir ayarlama faktörü ile asıl tempoya geçilmektedir. İşin güçlük derecesi; bedenin kullanılma miktarı, ayak pedalları, kolların kullanılması, göz-el koordinasyonu, taşıma miktarı, taşınan ağırlık gibi faktörlere göre düzenlenen tablolardan alınan rakamlarla belirlenmektedir. Böylece; ölçülen zaman, takdir edilen tempo ve tablodan bulunan ayarlama katsayısı çarpılarak temel zaman elde edilmektedir (Kobu, 1989: 388).

• Fizyolojik Derecelendirme

İşçinin çalışma esnasındaki fizyolojik reaksiyonları, temposunun bir göstergesi olabilmektedir. Örneğin; kalp atış hızı, oksijen tüketimi, kandaki laktik asit birikimi vb. ölçülebilir belirtiler ile tempo arasında yeterli bir korelasyon vardır. Bu alanda pek çok bilimsel araştırma yapılmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Ancak, varılan sonuçların zaman etütlerinde derecelendirme amacı ile kullanılması birkaç denemeden öteye gitmemiştir (Kobu, 1989: 389).

2.9.3.8. Etüt Analiz Formunun Düzenlenmesi

İlk olarak, etüdün başlama zamanından bitiş zamanı çıkarılarak “geçen süre” hesaplanarak özet formuna yazılmaktadır. Geçen zamandan “gözlem öncesi” ve “gözlem sonrası” zamanların toplamı çıkarılarak “net zaman” elde edilmektedir. Daha sonra etüt özet formuna yinelenen öğeler yazılmaktadır. Yinelenen öğelerin bazıları değişken olabilmektedir. Bu değişken öğeler, yinelenen öğeler listesinin altına kaydedilmektedir. Değişken öğelerin altına arasıra oluşan öğeler ve arızi olarak oluşan öğeler sıralanmaktadır. Son olarak, varsa etken olmayan süreler ve yabancı öğeler belirtilmektedir. Bu işlemlerden sonra, etüt sırasında gözlemlenmiş olan her şeyin özeti form üzerinde gösterilmiş olmaktadır.

Yunus Emre Aksu

Etüt özet formunda listelenen öğelerin karşısına oluş çoklukları kaydedilmektedir. Yinelenen öğeler işlemin her devresinde en az bir kez oluşmaktadırlar. Bu nedenle yinelenen öğeler bir devredeki oluş sırasına göre 1/1, 2/1 vb. şeklinde gösterilmektedirler. 1/1; öğenin bir devrede bir kez, 2/1; bir devrede iki kez gerçekleştiğimi ifade etmektedir. Arasıra oluşan öğeler pek çok devrede bir kez meydana gelmektedir. Bu durum kayıtlara, 1/10, 1/50 şeklinde geçirilmektedir (Kanawaty, 2004; 270).

2.9.3.9. Temel Zamanın Hesaplanması

Temel zaman, kalifiye bir işgörenin, normal hızda çalışması halinde, elli bir işlem elemanının yapılması için gerekli zamandır. Burada seçilen zamanın, gözlenen işçinin hızına göre düzeltilmesi gerekmektedir (Üreten, 2002: 503). 100 sayısı, standart performansı göstermektedir. Eğer etütçü, işin standarttan daha düşük bir hızda yapılmakta olduğunu görürse, 100’den daha düşük, örneğin; 90 gibi; çalışma hızının standardın üstünde olduğunu görürse 100’den daha büyük örneğin 110, 115 ya da 120 gibi bir etmeni saptayabilmektedir. Derecelendirme sonuçları genellikle ölçek üzerinde beşin katlarına yuvarlanmaktadır. Deneyimsiz etütçülerin ise onun katları ile derecelendirme yapmaları beklenmektedir (Kanawaty, 2004: 266). Normal zaman aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır;

Temel Zaman = Gözlenen Zaman x ( Derece / Standart Derece)

2.9.3.10. Temsili Zamanın Seçilmesi

Temsili zaman, bir öğeye ait bir dizi zaman içinden temsili özelliğe sahip olarak seçilen zamandır. Zaman etüdü formlarına her öğe için kaydedilen bütün temel zamanlardan, temsili bir zaman seçilmesi zorunludur. Bu zaman etüt özet formuna öğe tanımlarının yanına kaydedilecek ve daha sonra da etüt çözümleme formuna geçirilecektir. Bu amaçla, öğe için hesaplanan tüm temel zamanlar toplanır ve gözlem sayısına bölünür.

temel zamanlar toplanr ve gözlem saysna bölünür. 2.9.3.11. Payların Belirlenmesi 66

İşletmelerde Verimlilik Standart zamann saptanmas üç aşamadan oluşmaktadr. Bunlardan

zamanlanmas, ikincisi zamanlanan işin derecelendirmesi suretiyle ilki işin2.9.3.11. Payların Belirlenmesi

normal zamann bulunmas, üçüncüsü ise normal zamana gerekli paylarn Standart zamanın saptanması üç aşamadan oluşmaktadır. Bunlardan ilki eklenmesi ile standart zamann saptanmasdr (Timur, 1984: 87). işin zamanlanması, ikincisi zamanlanan işin derecelendirmesi suretiyle normal zamanın bulunması, üçüncüsü ise bir normal zamana payların eklenmesi Normal zaman, herhangi gecikme ya gerekli da kesinti olmakszn birileişin standart zamanın saptanmasıdır (Timur, 1984: 87). yaplmas için gerekli süre olarak tanmlanmştr. Dolaysyla, normal zamann

hesaplanmasnda, Normal zaman, herhangi bir gecikme ya da olmaksızın işin sadece üretken zaman gözkesinti önüne alnmş,bir kişisel yapılması için gerekli süre olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla, normal zamanın gecikmeler, önlenemez gecikmeler ve dinlenmeler için zaman ayrlmamştr. hesaplanmasında, sadece üretken zaman göz önüne alınmış, kişisel gecikmeler, Dolaysyla,gecikmeler normal zamann bilinçli için olarak hesaplanmş eklerle artrlmas önlenemez ve dinlenmeler zaman ayrılmamıştır. Dolayısıyla, normal zamanın bilinçli olarak hesaplanmış eklerle artırılması gerekmektedir. gerekmektedir. Bu eklere “paylar” denilmektedir (Üreten, 2002: 503-504). Bu eklere “paylar” denilmektedir (Üreten, 2002: 503-504). İşletmelerde çalşanlara iki türlü pay verilmektedir. Bunlardan biri, İşletmelerde çalışanlara iki türlü pay verilmektedir. Bunlardan biri, durağan durağan vepaylardan değişkenoluşan paylardan oluşan dinlenme diğeri altında de baz ve değişken dinlenme payları, diğeri depaylar, bazı koşullar koşullar altnda verilen arzi, politik oluşan ve özeldiğer paylardan oluşan diğer paylardr. verilen arızi, politik ve özel paylardan paylardır. Kişisel İhtiyaçlar Temel Yorgunluk Bask ve Zorlama Çevresel Etkiler

Durağan Paylar Dinlenme Paylar Değişken Paylar

Arzi Paylar Politika Paylar Özel Paylar

Toplam Paylar

Şekil Şekil3.3.Paylar Paylar(Kanawaty,2004: (Kanawaty,2004:284) 284)

Temel Zaman

İş Kapsam

Yunus Emre Aksu

• Dinlenme Payları

Dinlenme payları, Durağan paylar ve değişken paylar olmak üzere iki kalemden meydana gelmektedir. Kişisel ihtiyaçlar ve temel yorgunluk, durağan payları oluştururken, baskı ve çevresel etmenler, değişken payları oluşturmaktadır. Kişisel İhtiyaçlar: Bu paylar, işçilerin tuvalete gitmek, su içmek gibidoğal gereksinimlerini karşılamak için verilen paylardır. Normal çalışma koşullarının bulunduğu bu işyerinde %5-%10 oranında kişisel ihtiyaç payları yeterli görülmektedir (Timur, 1984: 88). Temel Yorgunluk: Bu pay sabittir.şin yapılışı için harcanan gücükarşılamak ve işçiyi tekdüzelikten kurtarmak için verilmektedir. Genel rakam, temel zamanın %4’üdür. Değişken Paylar: Baskı, zorlama ve çevresel faktörlerden oluşandeğişken paylar, değişmez paylara eklenmektedirler. Değişken payların saptanmasında nesnel bir yaklaşım geliştirmek amacıyla çok çeşitli örgütlerce sayısız araştırmalar yapılmıştır ve uygulamada faydalı olabilecek pek çok çizelge mevcuttur. Dinlenme payları temel zamanın bir yüzdesi olarak verilmekte ve her bir öğe için ayrı ayrı saptanmaktadır. Eğer işin öğeleri arasında yoruculuk yönünden önemli bir ayrım bulunmuyorsa, önce öğelerin temel zamanları toplanmakta ve daha sonra bu toplama tek bir yüzde olarak dinlenme payı eklenmektedir (Kanawaty, 2004: 286).

• Arızi Paylar

Bu paylar, ara sıra oluşan ek çalışmalardan doğan yorgunlukla, beklenmeyen gecikmeleri önlemek amacıyla verilmektedir. Fakat iş ölçümü uzmanı, standartları gevşetme ihtimalini göz önünde bulundurarak, arızi payın verilmesini gerektiren konunun ortadan kaldırılmayacağına kesinlikle inanmadıkça arızi pay verilmemelidir. Ayrıca, arızi payın neden verildiği açıkça belirtilmeli ve hiçbir zaman %5’ten fazla olmamalıdır (Timur, 1984: 90-91).

İşletmelerde Verimlilik

• Politika Payları

Politika payı, olağanüstü durumlarda, belirlenen bir performans düzeyinde çalışan bir işçiye yeterli bir kazanç sağlamak için, standart zamana eklenen prim payından ayrı bir paydır. Politika payları, zaman etüdünün temel bir parçası değildir ve sadece açıkça belirlenmiş durumlarda çok dikkatlice kullanılmalıdır (Kanawaty, 2004: 287).

• Özel Paylar

Bu paylar, işin başarıyla yapılması için gerekli herhangi bir etkinlik için verilmektedir. Örneğin, işçinin makinesine iyi bakması için verilen “bakım payı”, herhangi bir iş ya da zorunlu bekleme zamanı için kullanılan süreyi kapsamak üzere verilen “başlangıç yapı payı”, üretim tamamlandıktan sonra makine ya da süreçte değişiklik yapmak ihtiyaç duyulan zamanı kapsamak üzere verilen “sökme payı” verilen özel paylardandır (Timur, 1984: 91).

2.9.3.12. Standart Zamanın Hesaplanması

Bir işin standart performansla yapılması için gerekli olan zamana “standart zaman” denmektedir. Normal (temel) zamanın, saptanan pay yüzdesi ile çarpılması sonucunda elde edilen rakam, normal zamana eklenerek standart zaman bulunmaktadır.

2.9.4. Makine İşleri İçin Standart Zamanların Saptanması

Endüstriyel işlerde, kimi işler işçi tarafından, kimileri ise makineler tarafından yapılmaktadır. Makine ile yapılan işler sırasında işçiler ya boş durmakta ya da başka bir işi izlemektedirler. Bu tür işlemlerde zaman standardı koymak için daha farklı yöntemler kullanılmaktadır.

2.9.4.1.Makine Süreleri

Altı çeşit makine süresi tanımlanabilmektedir. Bu süreler ve aralarındaki ilişkiyi açıklayıcı diyagram, Şekil 4’te gösterilmiştir. En Uzun Makine Süresi: Belli bir devre içinde, bir makineninçalışabileceği en uzun süredir.

Uzun

Makine

Süresi:

Belli

bir

devre

içinde,

bir

makineninçalşabileceği en uzun süredir. Yunus Emre Aksu Kullanlabilir Makine Süresi: Devam

süresi

içinde

69 bir

Kullanılabilir Makine süredir. Süresi: Devam süresi içinde bir makinenin makineninçalşabileceği çalışabileceği süredir. Boş Makine Süresi: Makinenin üretim ya da diğer yan işlerinyaplmasna hazr olmasna karşn, iş malzeme ya da işçi

Boş Makine Süresi: Makinenin üretim ya da diğer yan işlerin yapılmasına yokluğundan çalştrlamadğ hazır olmasına karşın,dolay iş malzeme ya da işçi süredir. yokluğundan dolayı çalıştırılamadığı süredir. Makine Hazrlk Süresi: Makinenin, değiştirmeler, ayar, temizlik gibinedenlerle geçici olarak üretimde kullanlmadğ süredir.

Makine Hazırlık Süresi: Makinenin, değiştirmeler, ayar, temizlik gibi nedenlerle geçici olarak üretimdeSüresi: kullanılmadığı süredir. bozulma, Makine Duruş Makinenin, bakm gereksinimlerinedeniyle kullanlmadğ süredir.

Makine Duruş Süresi: Makinenin, bozulma, bakım gereksinimleri Çalşma Süresi: Makinenin gerçekten çalştğ süredir. nedeniyleMakine kullanılmadığı süredir.

Makinelerin çalşr durumda olmalar, en iyi biçimde çalştklar

Makine Çalışma Süresi: Makinenin gerçekten çalıştığı süredir.

anlamna gelmemektedir. Bu nedenle, “Standart Makine Çalşma Süresi

kavramçalışır önemlidir. SMÇS, bir makinenin, en çalıştıkları uygun koşullarda (SMÇS)” Makinelerin durumda olmaları, en iyi biçimde anlamına gelmemektedir. Bu nedenle, “Standart Makine Çalışma Süresi (SMÇS)” kavramı çalşmas durumunda üretebileceği çkt miktar için çalşma süresidir önemlidir. SMÇS, makinenin, en uygun koşullarda çalışması durumunda (Kanawaty, 2004:bir 296). üretebileceği çıktı miktarı için çalışma süresidir (Kanawaty, 2004: 296). En Uzun Makine Süresi

Kullanlabilir Makine Süresi Ek Çalşma Süresi

İşGünü / Haftas

Makine Çalşma Süresi

Standart Makine Çalşma Süresi

Boş Makine Süresi

Makine Hazrlk Süresi

Makine Duruş Süresi

Düşük Performans

Şekil 4. Makine Süreleri (Kanawaty, 2004: 293) Şekil 4. Makine Süreleri (Kanawaty, 2004: 293)

Çalşlmayan Süre

İşletmelerde Verimlilik

2.9.4.2. İşçi ve Makine

İşçinin, bir makine kullanarak gerçekleştirdiği işlerde “makine denetimli süre (MDS)”, “dış iş”, “iç iş” ve “uğraşılmayan süre” kavramları önemlidir. Bu kavramlar arsındaki ilişki Şekil 5’te gösterilmektedir. Makine Denetimli Süre: Bir çalışma devresi içinde, makineye ait tekniketmenlere bağımlı olan bir bölümün tamamlanması için gereken süredir. Dış İş: İşçi tarafından kesinlikle makine denetimli süre dışında yapılmasıgereken işlerdir. İç İş: İşçinin makine denetimli süre içinde yapabileceği öğelerdir. Kısıtlanmış iş: İşçinin çıktısının, kendi denetimi dışındaki nedenlere bağımlı olduğu iştir. Uğraşılmayan Süre: Makine denetimli süre içinde, işçinin iç işlere harcadığı süre ve yasal olarak kullandığı dinlenme süresi dışında kalan süredir.

Makine Denetimli Süre

Dış İş

İç İş

Uğraşılmayan Süre

Şekil 5. İç İş, Dışİş, Makine Denetimli Süre ve Uğraşılmayan Süre Arasındaki İlişki (Kanawaty, 2004:294))

Yunus Emre Aksu

2.9.4.3. Dinlenme Paylarının Hesaplanması

Kısıtlanmış işlerde, kişisel ihtiyaç paylarının ve yorgunluk paylarının birbirinden ayrı olarak hesaplanması gerekmektedir çünkü kişisel ihtiyaç payları, iş devresi içinde bulunan el işlerine ait öğelere dayanarak değil, bütün bir iş devresine göre hesaplanacaktır. Bunun içine makine denetimli süre de girecektir. Hesaplanacak yüzde rakamı, gerçekten işe ayrılacak zamanı değil işyerinde geçirilen zamanı temel alarak hesaplanmaktadır. Diğer taraftan, yorgunluk payı, işin gerektirdiği bir gereksinme olup, işe ait temel zamanın üzerinden hesaplanmaktadır. Bu ayrımın dışında dinlenme payları, daha önce anlatıldığı biçimde hesaplanmaktadır (Kanawaty, 2004: 298).

2.9.4.4. Standart Zaman

Toplam uğraşılmayan süreler, gerçek dakika olarak hesap edilmektedir. Uğraşılmayan süreler; makine denetimli süreden, iç işe ait bütün devrelerin toplamı ve makine denetimli süre içinde alınan dinlenme payları çıkarılarak hesaplanmaktadır. Kısıtlanmış bir işin standart zamanını hesaplamak için, işin kapsamını basitçe hesaplamak ve gecikmeler için bazı küçük arızi paylar eklemek yeterli olacaktır (Kanawaty, 2004: 300).

Yunus Emre Aksu

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. CAM SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ Cam insanoğlunun keşfettiği ve ürettiği en eski suni maddelerden biridir. Şimdiye değin arkeolojik kazılarda bulunan en eski cam ürün M.Ö. 5500 yıllarına ait olup, Mısır’da bulunmuştur. Özellikle M.Ö.1500 yıllarında cam sanatı Mısır’da muhtemelen en parlak devrini yaşamıştır. Mısır’a komşu olan Babil’de de cam sanatı oldukça ileri düzeyde olup bulunan bir kil tablet üzerinde bilinen ilk cam reçetesi kazındığı görülmüştür; reçetede 60 ölçü kum,180 ölçü alg ve deniz yosunu külü,5 ölçü güherçile ve 3 ölçü tebeşir (kireçtaşı) kullanılması yazılıdır. Cam yapımında ilk adım, hammadde karışımını içindeki bütün maddeler eriyip birbiriyle kaynaşıncaya kadar ısıtmaktır. Eski çağlarda bu eritme işi,odun ocaklarının üzerine oturtulan kil kaplarda yapılırdı. Oysa bugün genellikle mazot, gaz ya da elektrikle ısıtılan özel eritme fırınları kullanılır. Karışım eridiği zaman macun kıvamında bir cam hamuruna dönüşür. Bu sıcak hamura istenen biçim verildikten sonra, camın soğurken gerilerek kopmasını ya da kırılmasını önlemek için ağır ağır soğutulması, yani tavlanması gerekir. Tavlama fırını uzun bir tünel biçimindedir. Cam eşya bu tünelden geçerken sıcaklık derece derece, öylesine yavaş düşürülür ki, camın soğuması açık havada kendi kendine soğumasından çok daha uzun bir süre alır. 19.yüzyılın sonuna kadar hemen her çeşit cam eşya el işçiliğiyle üretilirdi. Oysa bugün, bazı özel parçalar dışında, bütün cam işleri çok hızlı makinelerde seri üretimle yapılır. Ama her iki yöntemde de model tasarımı çok önemlidir. El işçiliğinde cam ustası modeli önceden tasarlamış olsa bile yapım sırasında değiştirebilir. Makine üretiminde ise model tasarımı mutlaka önceden yapılır ve üretim sırasında değiştirme şansı yoktur. Günümüzde cam modern ve çok yönlü bir maddedir. Çoğunlukla saydam veya yarı saydam halde kullanılan, genellikle sert, kırılgan olan ve sıvıların korunmasına imkan veren cam, şeffaflığı, şeklinin bozulmaması, koku ve tat vermemesi ve çoğu kimyasala karşı dayanıklı olması nedeniyle yiyecek, içecek, kozmetik ve ilaç gibi pek çok ürünün ambalajlanmasında tercih edilmekte, en basit araç gereçten iletişime ve uzay teknolojilerine kadar çok yaygın bir kullanım alanı bulunmaktadır.

İşletmelerde Verimlilik

Cam, yerkabuğunda bolca bulunan silika (kum), soda külü ve kireç, feldspat ve iz elementlerden üretilir. Bu hammaddelerden silika çok önemlidir ve temin edilmesi aslında sınırsızdır. Soda külü, tuz kullanımı ile kimyasal olarak üretilebilir ve doğal olarak mineral oluşumu ile bulunabilir. Kireç ise bolca bulunan bir maddedir. Cam ani soğutulmuş alkali ve toprak alkali metal oksitleriyle, diğer bazı metal oksitlerin çözülmesinden oluşan akışkan bir malzeme olup amorf yapısını koruyarak katılaşır. Üretim sırasında hızlı soğuma nedeniyle kristal yapı yerine amorf yapı oluşur. Bu yapı cama sağlamlık ve saydamlık özelliğini kazandırır. Camın amorf bir sıvı olması nedeniyle yer yer yapı olarak sıvı halde bir maddeye benzer. Sıvı maddelerin genel özelliklerinden olan viskozite, camda da bulunan bir özelliktir. Camlar, katılar kadar belirgin erime sıcaklığı olmayan, sıvı davranış gösteren katı bir faz olarak da nitelendirilebilir. Cam yapımı için kum, kalker, feldspat, dolomit, soda ve sodyum sülfat üretilmek istenen cama göre belli reçetelerde bir silo içinde karıştırılıp cam fırınlarında 1500˚C 1600˚C’de eritilir. Bu akışkan malzeme, üfleme, dökmesilindirleme, pres, haddeleme, yüzdürme, savurma veya akıtma yöntemlerinden biri kullanılarak istenen şekle sokulur. Biçimlendirme sonrasında üretilen cam, kullanılacak niteliklere sahip olmayabilir, bunu takiben kesim, temperleme, renklendirme gibi işlemlere tabi tutulur. Kullanım alanlarına bağlı olarak, aşağıda da açıklanacağı gibi başlıca düzcam, cam ev eşyası, cam ambalaj, cam elyaf ve diğer alanlarda üretimi yapılır.

Yunus Emre Aksu

3.1. Cam Sektörü Tanımı

Cam sektörü ürünleriyle inşaat, otomotiv, beyaz eşya, gıda, içki, meşrubat, ilaç, kozmetik, turizm, ikram, mobilya, boru, elektrik ve elektronik, enerji gibi birçok sektöre ve ev kesimine girdi veren temel sanayi alanlarından biri olup, ülke ekonomisi açısından büyük önem taşımaktadır. Harmandan veya cam kırığından izabe (ısıtma/eritme) yolu ile üretilen her tür cam ile bunların çeşitli işlemlere tabi tutulması sonucu elde edilen ürünler sektörün kapsamına girmektedir. Cam sektörü temel olarak Gümrük Giriş Tarife Cetveli, Pozisyon 70’de yer alan cam ürünlerinden oluşmakta olup, ana üretim alanlarına göre şu şekilde sınıflandırılmaktadır: • Mimari Camlar: Düzcam, Kaplamalı Camlar, Isıl İşlem Uygulanmış Camlar, Yalıtım Camı Üniteleri, Laminasyonlu Camlar, Opaklaştırılmış Camlar, Buzlu Camlar, Aynalar, Telli Camlar, Cam Tuğla, Cam Parke

• Otomotiv Camları: Lamine Camlar, Temperli Camlar, Özel Camlar

• Enerji Camları

• Beyaz Eşya Camları

• Cam Ev Eşyası

• Cam Ambalaj

• Cam Elyafı (cam yünü, cam keçe, fitil, iplik, kırpılmış demet vb)

• Diğer (cam kırığı, cam bilya, cam ampüller, elektrik lambaları, katod ışın tüpleri, camdan iç gövdeler, sinyalizasyon camları ve camdan optik elemanlar, saat ve gözlük camları, cam tuğla, karo, kiremit, mozaik, camdan laboratuar ve eczane eşyası, cam boncuk vb) Cam ürünlerinin Gümrük Tarife cetvelindeki Pozisyon Numaraları ve açıklamaları aşağıda verilmektedir.

İşletmelerde Verimlilik

Tablo 7. Cam Ürünleri GTİP Numara ve Tanımları Pozisyon No: Ürün Tanımı 70 01 Cam kırıkları ve diğer cam döküntü ve artıkları; külçe cam 70 02 İşlenmiş cam bilyaları (70 18 pozisyonundaki cam kürecikler hariç) çubuklar veya borular 70 03 Dökme cam ve haddeden geçirilmiş cam 70 04 Çekme veya üfleme cam (yaprak halinde) (emici veya yansıtıcı ya da yansıtıcı olmayan bir tabakası olsun olmasın, fakat başka şekilde işlenmemiş) 70 05 Float cam ve yüzeyi cilalanmış veya parlatılmış cam 70 06 70 03, 70 04 veya 70 05 pozisyonlarındaki camların kavislendirilmiş, kenarları işlenmiş, hakkedilmiş, delinmiş, emaye yapılmış veya başka şekilde işlenmiş, fakat diğer maddelerle çevrelendirilmemiş veya donatılmamış olanlar 70 07 Emniyet camları (sertleştirilmiş veya lamine edilmiş) 70 08 Çok katlı yalıtım camları 70 09 Cam aynalar 70 10 Cam damacana, kavanoz, şişe, çanak, tüp, serum ampulleri veya diğer kaplar, camdan konserve kavanozları, camdan tıpa, kapak ve benzerleri 70 11 Açık cam zarflar (ampuller, tüpler) ve bunların camdan parçaları (elektrik lambaları, katod ışın tüpleri,...) 70 12 İzole edici kaplar ve diğer vakumlu kaplar için camdan iç gövdeler 70 13 Sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzeri işler için cam eşya (70 10 ve 70 18 hariç..) 70 14 Sinyalizasyon camları ve camdan optik elemanlar 70 15 Saat camları, benzeri camlar, gözlük camları 70 16 Bina veya inşaat için dökme veya kalıp camdan kaldırım blokları, tuğlalar, karolar, kiremitler ve diğer eşya, mozaik, cam küpler ve diğer küçük cam eşya, vitray halinde birleştirilmiş camlar, çok hücreli cam (cam köpüğü) (blok, pano, levha ve benzeri şekillerde) 70 17 Camdan laboratuvar ve eczane eşyası ile sağlığı koruyucu eşya 70 18 Cam boncuk, taklit inciler, kıymetli ve yarı kıymetli taş taklitleri, 70 19 Cam lifleri (cam yünü dahil) ve bunlardan eşya (iplik, dokunmuş mensucat gibi..) fitiller, iplikler ve kırpılmış iplikler 70 20 Camdan diğer eşya

Yunus Emre Aksu

Tablodaki kodlara göre düzcam ürünleri için 70 03 70 09 aralığı, cam ev eşyası ürünleri için 70 13, cam ambalaj ürünleri için 70 10, cam elyaf ürünleri için 70 19 kodlu ürünler dikkate alınmaktadır. Bu kodlar dışında kalan ürünler diğer cam ürünleridir.

3.2. Cam Üretim Süreç ve Teknolojileri

Cam üretimi hammadde, harman, eritme gibi temel üretim süreçlerinin yanı sıra, şekillendirme ve soğutma gibi ikincil işlemleri de izleyen süreçlerde gerçekleştirilir. Bu süreçler kısaca şöyledir: Hammadde: Çoğu silis esaslı malzemeler olan kum, kalker, feldspat, dolomit, soda, sodyum sülfat gibi malzemeler eritmeye uygun hale getirilir, temizlenir, stoklanır. Harman: Üretilmek istenen cama göre, yukarıda anılan malzemeler belli reçeteler gözetilerek karıştırılır. Eritme: Harman doğalgaz, fueloil veya elektrik kullanılarak özel fırınlarda 1500°C – 1600 °C ye kadar ısıtılarak eritilir. Şekillendirme: Yine ürünün özelliğine göre eritilmiş cam şekillendirme bölümlerine alınır. Üfleme, dökme, çekme, yüzdürme, savurma, akıtma, vb. yöntemlerden biriyle istenen forma sokulur. Aşağıda bu yöntemlerden bazıları bilgi vermek açısından kısaca açıklanmaktadır. Üfleme (Şişirme) Yöntemi: Camcılıkta “pipo” denilen uzun içi boş olan çubuğun ucuna alınan erimiş cam, bir miktar şişirilerek fıska denilen minik bir top şekline getirilir ve soğuktan çok fazla etkilenip çatlamayacak kadar soğutulur. Daha sonra yapılacak cam ürününün ağırlık ve boyutları dikkate alınarak fıskanın ucuna tekrar erimiş cam alınır. Alınan erimiş cam, kalıp kullanılacaksa kalıptan bir miktar küçük boyutta şişirilip kalıba sokulur. Kalıp içerisinde üflemeye devam edildiğinde kalıbın şekil boy ve desenlerine göre cam elde edilir. Kalıp kullanılmayacaksa sallama, uzatma gibi yöntemlerle cama şekil verilir. Bu durumda çeşitli araç gereç kullanılarak cam soğuyup sertleşene kadar istenilen şekillere sokulabilir.

İşletmelerde Verimlilik

Dökme - Silindirleme Yöntemi:

Bu yöntemde cam hamurunun düzlem bir masaya dökülmesi ve daha sonra bu cam hamurunun üzerinden bir silindir geçirilerek levha haline getirilmesi ile uygulanır. Camın kalınlığını masanın iki kenarına yerleştirilen ve üzerinde cam hamurunu yayan yuvarlandığı iki metal çıta belirler. Bu yöntem ile üretilen camların bir yüzü düz diğer yüzü desenlidir. Bazı hallerde camın iki yüzü de desenli olabilir. Döküm masası üzerinde yuvarlanan silindirin üzerinde girinti ve çıkıntı şeklinde elde edilen desenler çok çeşitli olmakla birlikte hepsi bir anlamda baskı yolu ile sağlandığından bu camlara emprime camlar denir.

Çekme Yöntemi:

Bu biçimlendirme yöntemine, her ne kadar “çekme” denilirse de “akıtma” da denebilir. Çünkü eritilip sıvılaşmış cam, zaten akmaya hazırdır. Akan bir malzeme, uygun araçlarla kesilebilir, ezilebilir, çekilebilir. Bu yolla yapılan biçimlerden, şişirme işlemi olmadığı için, genellikle kalın levha veya silindire yakın ürünler elde edilmiştir. Örneğin: cam boru, cam çubuk, tabaka camlar gibi. Çekme yönteminde uygulanan bazı işlemler vardır. Bu işlemler sırası ile yapılmalıdır. Öncelikle, madeni boru erimiş cama daldırılır. Boru döndürülerek, uç kısmına cam toplanması sağlanır. Çubuğun ucundaki cam dışarı çıkarılır ve kabaca biçimlendirilir. Bu sıcak kütleye soğuk bir çubuk yapıştırılarak, ya da özel araçlarla tutup çekilerek uzatılır. Cam sıcak olduğu sürece uzatılabilir ve biçimlendirilebilir. Sıcak kütle geç soğuduğu için, tümüyle bitinceye kadar çekilebilir.

Yüzdürme Yöntemi (Float)

Günlük hayatın büyük bir kısmında yer eden pencere camlarının üretiminde bu yöntem kullanılmaktadır. Büyük boyutlarda ve her iki yüzeyi düz olan evofis camları ısıcamların üretiminde kullanılan yüzdürme yöntemi, ergimiş camın yoğunluğu camın yoğunluğundan daha ağır ve erime derecesi daha düşük olan sıvı kalayın üstüne kontrollü bir şekilde dökülüp yüzdürülmesiyle şekillendirme yöntemidir.

Yunus Emre Aksu

Presleme Yöntemi

Pres tezgahlarında manuel olarak cam işçisi tarafından “fonga” denilen ucu top şeklindeki uzun bir çubuk ile bırakılan erimiş cam, otomatik ve el preslerine bağlanan küçük boyutlardaki kalıplara bırakılır. Uygulanan basınçla sıkışan erimiş cam, iç ve dış kalıbın içerisinde soğutularak cama dönüşür. Maksimum 2,5 kg’a kadar pres yöntemi ile üretim yapılabilir, büyük boyutlarda pres yönteminin kullanılmasında çeşitli sakıncalar bulunur.

Lif Haline Getirme Yöntemi

Camın lif haline getirilmesi için önceden bilye haline getirilmiş olan cam, altında küçük delikler bulunan uzun bir tekne içine konulur. Isıtılarak eritilen cam bilyeler, teknenin altındaki deliklerden aşağı doğru akarken büyük bir yüzey gerilim kazanarak çok incelir ve lif haline gelir. Lif haline gelen ve soğuyan cam alttaki bir silindir üzerine salınır. Daha sonra silindir üzerinden alınan cam lifleri ile değişik nitelikte malzemeler üretilir. Yukarıdaki tekneden eriyerek akan ve lif haline gelen cam üzerine basınçlı buhar üflendiğinde cam lifleri savrularak birbirine karışır ve adeta pamuk görünüşü alır. Buna cam pamuğu denir. Savrulan cam pamuğu malzemeye cam yünü adı verilir. Cam liflerinin dokumacılıkta kullanılacak şekilde üretilen türüne ise cam ipeği denir.

Köpük Haline Getirme Yöntemi

Köpük haline getirmede cam, saf karbonla birlikte ısıtılarak karbonun gaz çıkarması sağlanır ve cam kökü oluşur. Köpük haline getirilen cam çok değişik fiziksel kimyasal özellikler göstermektedir. Bunlar yeterli basınç mukavemeti, yanmazlık, hafiflik, yüksek seviyede ısı tutuculuk, boyutsal değişmezlik vb. olarak özetlenebilir. Bu yöntem oldukça yeni bir teknolojidir.

Savurma Yöntemi

Bu yöntemde 500900 devir arasında moment verilmeye müsait tezgahlara bağlı kalıplar içerisine farklı tarzlarda bırakılan akıcı biçimdeki cam, dönüş esnasında santrifüj kuvvetin etkisiyle dışa doğru açılma eğilimi gösterirler. Tabak, bazı bardak çeşitleri, avizeler, meyvelikler ve bu tarzdaki cam çeşitleri bu yöntemle elde edilirler.

İşletmelerde Verimlilik

Soğutma: Doğal haliyle çok kırılgan bir malzeme olan cam kontrollü bir şekilde yeniden ısıtılıp soğutularak iç tansiyonlarından arındırılır. Böylelikle malzeme daha dayanıklı bir hale getirilir. Stoklama/Depolama: Organizasyon, pazar, ürün gibi özelliklere bağlı olarak cam ürünü özel ambalaj ve stoklama teçhizatları ile depolanır. Sevkiyat: Cam dökme ve kaba bir yük olmadığından nakliyesi de özel araçlar gerektirir. Bu amaca uygun üretilmiş kamyon ve taşıma teçhizatları ile camın nakliyesi sağlanır. Yapı sektöründe camla ilgili gelişmeler, çevre koruma ve enerjinin verimli kullanımı bağlamında özellikle kaplamalı camlar alanında yoğunlaşmaktadır. Bu eğilimler performansı yüksek kaplamalı yalıtım camı üniteleri ve Tentesol ve Tentesol T gibi kaplamalı güneş kontrol camlarını ön plana çıkarmakta olup, tüketiciye daha fazla enerji tasarrufu sağlayan çevre dostu ürünler sunmaktadır. Sektör cam elyaf üretiminde pazara, alev dağılımlı polyester, düşük çekmeli reçineler, düşük stiren emisyonlu polyester reçine gibi yeni ürünler sunmaya ve bor madenini kullanarak otomotiv, inşaat ve altyapı, elektrik, sporeğlence, ulaştırma, nakliye ve savunma sanayi sektörlerine yönelik üretim yapmaktadır. Bunun yanında dekorasyon ve tasarım alanında görülen gelişmeler de, üreticileri, cam ev eşyasında özel tasarım ürünlerin, dekor ürünlerinde cam kapıların, lavaboların ve dekorların üretimine yönlendirmektedir. Sonuç olarak tüketici talepleri doğrultusunda temel üretim süreçleri, alt ürün grupları bazında olduğu gibi, aynı ürün grupları içindeki ürünler bazında da değişkenlik göstermekte, dolayısıyla farklı ürünler için farklı teknolojiler uygulanmaktadır. Genel anlamda cam üretim teknolojisinde köklü bir değişimin beklenmediği bugünkü ortamda, ülkemizde, en ileri teknolojiler ile üretim gerçekleştirilmektedir.

Yunus Emre Aksu

3.2.1 Düzcam Düzcam, sektörel büyüklüğünün yanı sıra girdi sağladığı inşaat ve otomotiv sektörleri başta olmak üzere mobilya ve beyaz eşya sektörleri için de önem arz eden bir üründür. Dünya düzcam talebi yılda ortalama %4 %5 oranında büyümekte olup gelişmekte olan ülkelerde bu oran daha yüksektir. Global düzcam talebinin %76’sını Avrupa, Kuzey Amerika ve Çin oluştururken üretim de yine ağırlıklı olarak bu bölgelerde yapılmaktadır. Çin ve Hindistan’ın da içinde yer aldığı AsyaPasifik Bölgesi, dünya düzcam üretiminin yarısını gerçekleştirmektedir. Doğu Avrupa, Rusya, Türkiye ve Balkanlar hızlı tüketim artışları ve yüksek büyüme potansiyelleri ile dinamizmin en fazla yaşandığı bölgeler olarak dünya düzcam sanayindeki önemlerini her geçen gün artırmaktadırlar. Bölgenin en büyük pazarı olan Rusya hızlı artan tüketimi ve arz açığı nedeniyle son yıllarda tüm düzcam firmalarının ilgi odağı konumundadır. Başlıca düzcam çeşitleri ve üretim teknolojileri ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. Float Cam : “Float cam”, mimari amaçlarla cam kullanımının temel ürünüdür. Float cam, cam eriyiğinin erimiş kalay üzerinde yüzdürülmesi (floating) suretiyle üretilir. Bu prosesi İngiliz Pilkington firması geliştirmiş ve 1959 yılında uygulamaya geçirmiştir. Float cam üretiminde %56 silis kumu, %18 soda, %26 dolomit, feldspat, kalker ve sülfat gibi yardımcı malzemeler 2050 °C’de eritilerek dinlenme bölgesinden geçer. Dinlenme bölgesinde sıcaklığı 1550 °C’ye gerileyen cam ergimiş, sıvı kalayın üzerinde yüzdürülür. Bu banyo altta refrakter kaplı bir hazne ve üstte azot/hidrojen karışımı bir atmosferi barındıran kapalı bir çelik bölümden oluşmaktadır. Cam, ergimiş kalay banyosunun üstünde kontrollü şekilde ilerler ve soğuyarak tavlama tünelinde rulolar üstünde hareket edecek şekilde yönlendirilir. Tavlama tünelinden akan cam hat üstünde soğuyarak, otomatik kesim ve mamul toplama bölümüne gelir; burada nihai ürün kesilmiş ve ambalajlı şekilde toplanır. Bu proses camın iki yüzünün birbirine paralel ve hatasız olmasını sağlar. T.S. 10288 standardında üretim gerçekleşir.

İşletmelerde Verimlilik

Başlıca özellikleri; • Üstün kalitede düz camı 2 mm’den 25 mm kalınlık aralıklarına kadar renksiz ve renkli olarak üretme imkanı, • Kapasite sınırı olmaması ve yüksek tonajda cam çeken tesislerin bu prosesi kullanabilmeleri, • Kalınlık ve ebat değişimlerinin asgari üretim kaybı ile yapılabilmesi, üretim kayıplarının sadece şerit kenarlarında ince bir kısımdan ibaret olması, • Ufak bakımların dışında, tüm kampanya döneminde bu prosesle kesintisiz olarak üretim yapılabilmesi, • İşgücü ihtiyacının asgari olması, komple üretim hattının otomatik kontrol imkanı, • Yüzey kaplama proseslerinin hat üstü takibine imkan vermesi, • İkincil işlemlere tabi tutularak değişik özelliklerde kaplamalı düz cam ürünleri yapılmasıdır. Ülkemizde float cam üretimi 2010 yılına kadar tek düzcam üreticisi olarak Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.’ne bağlı Trakya Cam tarafından yapılmış olup, 2010 yılında Düzce Cam Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin düzcam faaliyetine başlaması ile float cam üretici sayısı ikiye yükselmiştir. Türkiye’de düz cam üretiminde daha eski bir teknoloji olan Pittsburghdikey çekme prosesi ile sheet cam üretimine 1997 yılında son verilmiş ve düz cam üretiminde dünyada uygulanmakta olan en yeni teknoloji ile (float yöntemi) üretime devam edilmektedir. Günümüzde dünyada düz cam alanında yapılan yatırımların hemen tümü float yöntemine dönüktür. Ülkemizde bu yöntemle Avrupa üreticilerinin kalitesinde düz cam üretimi yapılmaktadır.

BuzluTelli Camlar :

Yatay düzcam çekme prosesi kullanılarak cam eriyiğin biri desenli olan iki merdane arasından geçirilmesi suretiyle üretilen buzlu camların bir yüzü düz, diğeri desenlidir. Çeşitli renk ve desenlerde üretilen buzlu ve telli camlar inşaat ve özellikle son yıllarda enerji sektöründe pazarlanmaktadır. Işık ve gizliliğin bir arada önem kazandığı banyo, yatak odası gibi yapı bölümlerinde kapı camı veya iç mekan camı, beyaz eşya sektöründe buzdolabı camı olarak kullanılan bu ürün güneş pilleri sektöründe pv camı (fotovoltaik) olarak da kullanılmaktadır.

Yunus Emre Aksu

Çift Camlar :

Enerji tasarrufu ve ses yalıtımı sağlamak üzere ve iç mekanlarda konfor arayışının bir sonucu olarak düzcamların çeşitli çiftcam uygulamalarına verilen addır. İstenilen ölçüde iki cam arası çıtalanarak hazırlanır. Çeşitli düzcam türleriyle teknik uygulamaları vardır.

Kaplamalı Camlar :

Float teknolojisi ile üretilen düzcamlara özellik kazandırmanın en önemli yolu yüzey kaplama teknolojileridir. Bu alanda hat üstü ve hat dışı olmak üzere birçok teknik kullanılabilmektedir. Enerji tasarrufu ve çevreye yönelik olarak üretilen ‘’güneş ve ısı kontrol camları’’ dünyada özellikle gelişmiş ülkelerde, artık düzcamın yerini alan ürünlerdir. Günümüzde büyük düzcam üreticileri enerji tasarrufunu arttırmaya yönelik güneş ve ısı kontrol camlarını üretmekte, yüksek performanslı camlar gibi katma değeri yüksek ürünlere ağırlık vermekte ve ürün çeşitlerini arttırmaktadır. Türkiye düzcam sektöründe rekabet gücünü korumak adına bu paralelde yüksek teknolojiye dayanan ve değer artışı meydana getiren bu ürünlere ağırlık vermektedir. Yüksek performansa sahip nitelikli yalıtım camları ‘’lowe’’ ve ‘’solar lowe’’, ısı kayıplarını tek cama göre %77, klasik çift cama göre ise %50 oranında azaltmaktadır. Ülkemizde mevcut tüm konutlarda nitelikli yalıtım camlarının kullanılması durumunda, Türkiye’de her yıl 2,5 milyar $’lık tasarruf sağlanabileceği öngörülmektedir. Yeni binalarda yalıtımlı camların kullanımını teşvik eden ‘’TS 825 Isı Yalıtım Kuralları Standardı”nın 2008’de yürürlüğe girmesiyle enerji tasarrufu sağlayan ürünlerin kullanımı yaygınlaşmaktadır.

Emniyet Camları:

Sertleştirilmiş ya da temperlenmiş cam yapımında sıcaklık, cam plastik hale gelmeye başlayıncaya kadar düzenli olarak artırılır. Sonra hemen fırından çıkarılır, uygun aletlerle gerekli yerlerden kıvrılır ve üstüne kuvvetle üflenen soğuk havayla düzgün olarak soğutulur. Böylece cam yüzeyi kırıcı kuvvetlere karşı normalden çok daha fazla direnç kazanır, kırılırsa da dağılmaz.

İşletmelerde Verimlilik

Emniyet camları üretim şekline göre başlıca ikiye ayrılır;

Temperlenmiş camlar: Özel ısıtma sistemlerinde camlar yumuşak hale gelmeye başlayıncaya kadar ısı düzenli olarak artırılarak 620 °C 645 °C arasındaki seviyelere getirilir. Sonra hemen fırından çıkarılır, uygun aletlerle gerekli yerlerden kıvrılır ve üstüne kuvvetle üflenen soğuk havayla düzgün olarak soğutulur. Isıl işleme (ısıtma ve ani soğutma) tabi tutulan cam düz ve bombeli olarak şekillendirilir. Otomotiv, inşaat ve beyaz eşya sektörlerinde kullanılır. Temperleme işlemi ile verilen mekanik dayanım temperlenmiş camın normal camlara göre 5 kat daha güçlü olmasını sağlar. Cam yüzeyi kırıcı kuvvetlere karşı normal camdan çok daha fazla direnç kazanır, kırılma halinde ufak parçalara ayrılır ve bundan dolayı yaralanma risklerini en asgariye inmesi sağlanır. Camlar temperli cam haline getirildikten sonra kesme, taşlama gibi işlemler yapılamamaktadır. Yapılarda dış cephe camı, kapı camı, dükkan, vitrin camı, durak camı, banyolarda duşküvet camı olarak inşaat sektörüne, buzdolabı camı ve fırın camı olarak beyaz eşyaya yönelik temperlenmiş cam çeşitleri üretilmekte olup, enerji alanında güneş enerjisinden yararlanarak sıcak su üreten güneş kolektörleri ile elektrik üreten güneş pillerinde (fotovoltaikPV) temperli camlar kullanılmaktadır. Lamine camlar, renkli veya renksiz özel bağlayıcı polivinil butiral (PVB) tabakalar yardımıyla iki veya daha fazla cam plakanın ısı ve basınç altında birleştirilmesi ile üretilir. Kırılma halinde parçaları yerinde tutarak yaralanma risklerini azaltır. Bu özelliği nedeniyle lamine camlar güvenlik camı olarak kabul edilir. Lamine camlar düz ve bombeli olarak inşaat ve otomotiv sektörlerinde kullanılmaktadır. Ayrıca binalarda güvenlik ihtiyacı olan alanlarda güvenlik camı kullanımı 2010’da “TS 13433 Cam Yapılarda Kullanılan İnsan Çarpmasıyla İlgili Güvenlik için Uygulama Kuralları” standardı ile zorunlu hale getirilmiştir. Bu standart ile güvenlik ihtiyacı olan alanlarda lamine cam kullanımı zorunlu olmaktadır.

Aynalar :

Camın tarihsel gelişimi içinde en eski yüzey kaplama türüdür. Metal tuzu püskürtülerek ve diğer bir indirgen çözelti tatbik edilerek uygun sıcaklıkta yüzeyde metal çözeltiler (örneğin gümüş) uygulanmaktadır. İnşaat, mobilya, dekorasyon, otomotiv sektörleri ile çeşitli optik uygulamalarda kullanım alanı bulmaktadır. Ayrıca yapılan çalışmalar sonucunda çevre dostu ayna üretimi de sağlanmıştır.

Yunus Emre Aksu

Cam Tuğla :

Cam tuğla, ışık geçirebilen ve duvar örülebilecek şekilde özel olarak şekillendirilmiş camlardır. Cam duvar tuğlaları, presleme yöntemi ile şekillendirilen, iki adet yarım cam tuğlanın kenarlarının sıcakta eritilerek birbirine yapıştırılması ile elde edilmektedir. Arada bulunan hapsedilmiş kuru havanın varlığı sayesinde iyi bir ısı tutucudur. Bu camlara çok değişik desenler yapılmak suretiyle farklı ısı geçirgenliklerine sahip olan cam tuğlalar elde edilir

3.2.2 Cam Ev Eşyası

Cam eritme fırınlarında hazırlanan cam, ya el üretimi yapılan bölmelerden çeşitli el aletleri kullanılarak alınır, şekillendirilir veya yaygın şekilde uygulanıldığı üzere otomatik üretim hatlarında çeşitli ev eşyası haline getirilir.

Başlıca cam ev eşyası üretim teknikleri aşağıda verilmiştir.

Otomatik Üretim:

Cam ev eşyası üretiminde belirleyici olan otomatik üretimde belli başlı prosesler; pres, presüfleme, üflemeüfleme, savurma, ayaklı bardaklar (çekme ve takma ayaklı bardaklar), presüfleme gıda kabı prosesleridir. Ülkemizde tüm bu prosesler en yeni teknolojilerin desteğinde kullanılmaktadır. Kullanılan teknolojiler, ABD ve AB ülkelerinde kullanılan en üst düzey teknolojiler ile benzerdir. Ayrıca çamaşır makinesi gözetleme camı, cam tuğla – parke gibi yapı malzemesi, mutfak robotu camı, tencere cam kapağı gibi endüstri kesimine yönelik ürünler de otomatik üretim prosesinde üretilmektedir.

El İmalatı :

El imalatında da dünyadaki güncel teknolojik olanaklardan faydalanılmaktadır. El imalatında kristal hediyelikler, dekoratif ve masaüstü ürünler yapılmakta, pazarın üst kesimine hitap edilmektedir. Temelde cam ev eşyasında teknolojiler aynı olmasına karşın, dünyadaki firmalar arasındaki farklılıklar bu teknolojileri kullanma becerisinde ve bu teknolojilere destek veren yan teknolojilerin (elektronik sanayi, yazılım gibi) yeterliliğinde kendini göstermektedir. Dolayısıyla firmaların knowhow birikimi ve bulundukları ülkelerdeki yan teknoloji desteği büyük önem kazanmaktadır.

İşletmelerde Verimlilik

Cam Çubuk: Türkiye’deki cam çubuk üretimi yöntemi Danner prosesidir. Danner prosesinde, şartlandırma kanalından geçen uygun kıvamdaki cam bir orifisten, yatay düzleme 1525 derece meyilli bir döner refrakter mandrele verilir. Bu sistemde kapalı bir mufl içerisinde gaz veya elektrikle istenilen ısı dağılımı sağlanır. Uç kısmına gelen cam bir çekme sistemi ile alınır; Danner’den üflenen hava ile çapı kontrol edilir. Çekme hızı ile hava miktarı, et kalınlığı ile iç çapı belirler. Rulolar üzerinde soğuyarak kesme ve uç parlatma işlemlerine geçilir. Avize ve süs eşyası yapımında kullanılan cam çubuk üretiminde Çek Cumhuriyeti ve Almanya önemli rakiplerdir. Dünya cam ev eşyası üretimi 5 milyon ton düzeyini korumakta ve %1%3 düzeyinde bir büyüme göstermektedir. Dünya pazarının %39’u sektörde en büyük üç firma olan Arc International (Fransa), Libbey (ABD) ve Paşabahçe (Türkiye) tarafından paylaşılmaktadır.

3.2.3 Cam Ambalaj:

Cam eritme fırınından istenilen renkte, genelde beyaz, yeşil veya bal renginde alınan cam, dinlendirme bölgesi sonuna yerleştirilmiş olan ‘forehearth’ ve ‘feeder’ olarak tanımlanan kanaldan geçirilerek üretim makinesine beslenir. Forehearth’ın esas fonksiyonu, uzun zaman aralığında camın şartlandırılarak benzer ağırlık ve sıcaklıkta sürekli beslenmesini sağlamaktır. Çeşitli en ve uzunluklarda ihtiyaca göre inşa edilmekte olup, 150 ton / gün kapasiteye kadar çıkan kanallar vardır. Cam, çanağın alt kısmındaki orifisten belli stroklarla bir plancerin itmesi ile akar, kesme bıçakları ile istenilen ağırlıkta damlalar kesilerek oluklar ve kepçe vasıtası ile makineyi besler. Cam ambalaj üretimi ‘IS’ makinesinde gerçekleştirilir. Bu makine, yan yana monte edilen bağımsız seksiyonlardan oluşmaktadır. Her seksiyonda basınçlı hava ile çalışan mekanizmalar mevcuttur. Bu seksiyonları bir tahrik şaftı birleştirir ve zaman tamburu ayarına bağlı olarak çalıştırır. Damlanın her seksiyona bağlı kalıp içine zaman ayarlı düşmesi ile üretim sürdürülür.

Yunus Emre Aksu

Makinede üretim şekillendirmeyi iki kademede gerçekleştirir. Üretilecek cam ambalaj türüne göre ‘’üflemeüfleme’’ (blowblow), ‘’presüfleme’’ (pres blow) veya ‘’dar boyunlu presüfleme’’ (narrow neck press blow NNPB) yöntemleri uygulanır ve istenilen şekle uygun şekillendirilir. Üretilen ürünler konveyör ile tavlama fırınlarından geçirilir, çeşitli ikincil işlemler yapılır, kalite kontrolü tamamlanan ürünler hat sonunda ambalajlanır. Cam ambalaj üretiminde, yeni teknoloji yaratacak radikal gelişmeler beklenmemekte, bunun yerine makine ve buna bağlı üretim hatlarında iyileştirmeler yapılmaktadır. İyi bir cam dağılımı sağlayan NNPB yöntemiyle üretimin yaygınlaşması ürün ağırlıklarını azaltmakta ve maliyet düşüşü sağlamaktadır. Ülkemizde de NNPB yöntemiyle üretim yapılmaktadır. Pazar beklentileri ve müşteri memnuniyetinin sürekliliğini sağlamaya yönelik seri ve kaliteli üretim yapan ileri teknoloji ürünü IS makineleri ile üretim modernize edilmektedir. Ayrıca, ürün hafifleşmesi paralelinde fırınlarda atıl kalan kapasitenin tamamının kullanılmasına yönelik olarak makine kapasiteleri arttırılmaktadır. Cam ambalaj üretiminde; gerek üretim, gerek kalite kontrol ve gerekse ambalajlama ünitelerinde dünyadaki en güncel teknolojiler yaygın olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde üreticiler penisilin şişesinden gıda kavanozlarına kadar geniş bir ürün gamıyla çok çeşitli sektörlere hizmet vermektedirler. Ürün geliştirme faaliyetleri sonucu daha beyaz cam üretimi için yeni kompozisyon kullanımı ile süt şişesinde %28, meyve suyu şişesinde %30 daha hafif olan “ultra hafif şişe” üretimi gerçekleştirilmiştir. Yılda ortalama %1 %2 düzeyinde büyüyen dünya cam ambalaj üretimi, AsyaPasifik ve Doğu Avrupa gibi gelişmekte olan ekonomilerin bulunduğu bölgelerde ortalamanın üzerinde bir hızla büyümektedir. Ancak gerek cam ambalaj üreticilerinin uyguladıkları proaktif politikalar ve gerekse sürekli gelişen ikame ambalajlar nedeniyle pazardaki rekabet gün geçtikçe yoğunlaşmaktadır. Cam kalitesine ve maliyete olumlu etkisi ve de sağladığı enerji tasarrufu ile genel ekonomiye katkısı nedeniyle üretimde “Cam Kırığı Kullanımı”nın artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmakta, ayrıca çevre kirliliğinin önlenmesine katkıda bulunmak amacıyla cam ambalajın toplanmasını ve geri dönüşümünü sağlayacak yöntemler geliştirilmektedir.

İşletmelerde Verimlilik

3.2.4

Cam Elyafı :

Cam eritme ve üretimi, bir fırında kum, kalker, kolemanit vs. girdilerin tartımlı karışımlarının ergitilmesi ile başlar. Elyaf üretimi gelişme süreci içinde belli başlı iki yöntem mevcuttur. İlki erimiş cam damlalarından meyilli yivli oluklardan şekillendirilerek elde edilen cam bilyalardan elyaf çekme yöntemidir. Bugün dünyadaki ve Türkiye’deki modern uygulamalarda girdilerin otomatik olarak kapalı sistem ile tartım sonrasında başlayan ergitme işlemi kontinu (kesintisiz) olarak üretim yapan “unit melter”de devam etmektedir. Kontinu sistem ile yapılan üretimde sağlanan stabil ürün kalitesi, bilya üretiminde sağlanamamaktadır. Elyaf çekme işlemi, elektrikle ısıtılan platin/rodyum karışımı bushingler vasıtası ile bushing üzerinde bulunan 200 veya bu sayının katları kadar fazla sayıda nozullardan yapılır. Bu şekilde elyaf çekimi sonucunda elde edilen bobinler :

• Fitil • Dokunmuş fitil •Kırpılmış demet • Keçe

Cam iplik ürünlerini meydana getirmek için kullanılır.

Fitil:

Bükülmeden sarılmış elyaf demetleridir. Kullanım yerlerine göre, sarılan tel sayısı, birlikte sarılan demet adedi ve üzerine aplike edilen bağlayıcı formülasyonu değişmektedir. Püskürtme, elyaf sarma veya kırpma metotları ile CTP (Cam Takviyeli Plastik) üretiminde kullanılır.

Dokunmuş Fitil:

Aynı veya değişik ağırlıkta fitillerin atkı ve çözgüde kullanılarak dokunması ile elde edilir. Keçe ile birlikte çeşitli açık kalıplama, pres kalıplama ve reçine enjeksiyonu ile kalıplama uygulamalarında kullanılır.

Kırpılmış Demet:

Yunus Emre Aksu

Elyaf üreticisi tarafından elyaf çekme sonrasında elde edilen bobinlerin ikinci bir proses ile 3mm 24 mm arasında kırpılarak satışa hazır duruma getirilen ürün grubudur. Polyester gibi termoset veya polyamid, polypropilen gibi termoplastik reçinelerin içerisine karıştırılarak pres ve enjeksiyon kalıplama metodu ile üretimlere uygun termoset ve termoplastik bileşik halinde hazırlanır. Keçe: Elyaf üreticisi tarafından elyaf çekme sonrasında elde edilen fitil bobinlerinin ikinci proses ile keçe makinesinde 20 mm 50 mm uzunluğunda yatay düzlemdeki taşıyıcı bant üzerine kırpılarak istenilen gram/m2’ye ulaşılacak şekilde serpiştirilir. Toz veya sıvı bağlayıcı ile birbirine bağlanır. Hat sonunda, fırından da geçen ürün karton miğferler üzerine sarılarak satışa hazır ürün halinde alınır. Keçe halindeki cam elyafı, el yatırması metodu ile üretilen CTP ürünlerinde veya makine ile üretilen ışık geçirgen ve opak levhalarda kullanılır. Günümüzde mühendislik malzemesi olarak öne çıkan cam elyafı ve polyester ürünleri, kırılgan yapıdaki plastik türevi ürünlerin fiziksel dayanım özelliklerini artırmak amacıyla altyapı (boru), otomotiv, inşaat, denizcilik, endüstriyel ürünler ve şehir mobilyaları uygulamalarında yaygın kullanım alanı bulmaktadır. Mukavemet değer, hafiflik, korozyon dayanımı, ucuz maliyet avantajı ile cam elyaf ürünleri tercih edilen malzeme olarak konumunu gün geçtikçe güçlendirmektedir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yenilenebilir enerji sektörüne ve küresel ısınma kapsamında sulama projelerine yönelik girişimlerin artması nedeniyle polyester ve cam elyafı talebinin de arttığı görülmektedir.

İşletmelerde Verimlilik

3. 3. Dünya Cam Sanayi

Dünya cam sektörü global ekonomiye paralel bir gelişmeyle yılda ortalama %2 - %4 düzeyinde büyümektedir. Dünyada ölçek büyüklükleri görünümünü etkileyen en önemli unsur pazar hakimiyetini elde etme doğrultusunda cam üretiminin giderek konsolide hale gelmesidir. Böylelikle özellikle ana üretim alanlarında daha az sayıda cam kuruluşu kendi alanlarına hakim olmaktadır. Uluslararası rekabet, cam fırınları ancak belli kapasitelerin üzerindeyse mümkün olabilmekte, küçük kapasiteli tesisler niş piyasalarda varlığını sürdürmektedir. Öte yandan girdi alınan sektörlerin olgunlaşmaması, entegre ve büyük kapasiteli tesis yatırımını, dolayısıyla sermaye ihtiyacını büyütmektedir. Son olarak kar marjlarındaki düşme sürekli büyüme ihtiyacı yaratmaktadır. Yatırımlar hızlı büyüme gösteren Orta ve Doğu Avrupa, Uzakdoğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde yoğunlaşmaktadır. Çin’de ve Rusya’da eski teknolojilere sahip olan kuruluşlar yerini en son teknolojiye sahip ve ölçek ekonomisinde kurulan yeni tesislere bırakmaktadır. Dünya pazarlarındaki yoğun rekabet nedeniyle üreticiler, rekabet güçlerini arttırarak pazarlarını korumak ve geliştirmek için verimliliği arttırmaya, maliyetleri düşürmeye, katma değeri yüksek ürünlerin üretimine ve dağıtım kanalı etkinliğine ağırlık vererek fark yaratmaya çalışmaktadırlar. İleri teknoloji ürünü olan düz ekran camları (TV, diz üstü ve masa üstü bilgisayar, mobil telefon) hızlı bir büyüme göstermektedir. Yatırımlar ağırlıklı olarak Çin ve Tayvan’da gerçekleştirilmektedir.

3. 3. 1.Dünya Cam Üretimi

Dünya yıllık cam üretim kapasitesinin miktar olarak yaklaşık 180 milyon ton, değer olarak da 130 140 milyar $ düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu üretim kapasitesinin miktar olarak, %45’ini düzcam, %44’ünü cam ambalaj %11’ini cam ev eşyası, cam elyaf ve diğer camlar oluşturmaktadır.

Yunus Emre Aksu

Tablo 8. Dünya Cam Üretim Kapasitesi

Üretim Kapasitesi

(MilyonTon)

Pay (%)

Düzcam

81,0

45%

Cam Ambalaj

79,0

44%

Cam Ev Eşyası

Cam Elyaf ve

Diğer

Toplam

20,0

11%

180,0

100%

Kaynak: Şişecam Cam Sektörü Raporu

Düzcam:

81 milyon ton düzeyinde olan dünya düzcam üretim kapasitesi, inşaat, otomotiv, beyaz eşya, enerji başta olmak üzere pek çok sektörde hem ham, hem de işlenmiş cam olarak kullanılmaktadır. Dünya üretiminin %90’dan fazlası float teknolojisiyle üretilmekte, sheet teknolojisi terk edilmektedir. Tüm gelişmiş ülkelerde %100 float teknolojisiyle üretim yapılmaktadır.

İşletmelerde Verimlilik

Tablo 9. Dünya Düzcam Üretiminin Sektörlere Dağılımı

Sektör Yapı - Yeni inşaat - Yenileme - İç mekan

Milyon Ton 64,8

Otomotiv - Sanayi üretim - Yedek Parça

8,1

TeknikÖzellikli Ürünler - Güneş Enerjisi - Diğer Toplam

8,1

% 80 40 40 20 10 80 20 10 10 90

81,0

Kaynak: Şişecam Cam Sektörü Raporu ve NSG Flat Glass Report 2011

Dünya düzcam pazarının 20122015 döneminde yılda ortalama %3 oranında büyümesi beklenmektedir. Pazarın gelişimi enerjiyi koruma tedbirlerine ve diğer sektörlerin gelişmesine, ekonomik büyümeye, otomotiv sektörünün gelişimine ve alt ve üst yapı yatırımlarındaki gelişmelere bağlı olacaktır. Düzcam üretiminde Asya / Pasifik bölgesi lider konumda, Avrupa ikinci, Kuzey Amerika üçüncü konumdadır.

Yunus Emre Aksu

Tablo 10. Dünya Düzcam (Float Cam) Üreticileri Sıralaması (Üretim Kapasitesine Göre)

Sıralama

Firma

Ülke

1 2 3 4 5 6 7 8

AGC Saint Gobain NSG Guardian Taiwan Glass Şişecam China Southern PPG Diğer Toplam

Japonya Fransa Japonya ABD Tayvan Türkiye Çin ABD

(*) 2010 yılı kapasiteleridir. Kaynak : NSG Flat Glass Report 2010

Float Cam Üretim Kapasitesi (Milyon Ton)(*) 5,8 5,2 4,8 4,2 1,4 1,3 0,9 0,5 8,9 33,0

İşletmelerde Verimlilik

Tablo 11. Dünya Düzcam (Float Cam) Üreticileri (Milyon $) (Cam Satışlarına Göre)

Sıralama

Firma

Ülke

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

AGC Saint Gobain NSG Guardian Samsung Corning Corning NEG Fuyao China Southern Xinyi PGW PPG Farun Taiwan Glass CGC Şişecam China Glass SYP Jinjing Kibing Float Centrosolar Glas

Japonya Fransa Japonya ABD Kore ABD Japonya Çin Çin Çin ABD ABD Çin Tayvan Japonya Türkiye Çin Çin Çin Çin Almanya Almanya

2011 Düzcam Satışları (*) 11.479 7.160 6.905 5.062 4.802 3.066 2.886 1.464 1.392 1.359 1.128 980 930 860 788 751 478 372 320 298 258 90

(*) 2011 yılı satışları tahmini değerlerdir. Kaynak : Research in China Global Advanced Flat Glass Report 20102011

2010 Düzcam Satışları 11.366 6.918 6.575 4.928 4.856 3.011 2.925 1.257 1.144 967 956 985 933 875 804 720 466 397 333 281 243 102

Yunus Emre Aksu

Toplam float cam satışlarının %62’si dört büyük üretici olan Asahi Glass Corp. (Japonya), Saint Gobain (Fransa), NSGPilkington (Japonya), ve Guardian (ABD) firmaları tarafından yapılmaktadır. Düzcam alanında, float camın önemli bir kısmı işlenmiş camlar (otomotiv, temperli, lamine, kaplamalı cam ve ayna) üretiminde kullanılmakta olup, dünya düzcam pazarında standart düzcamın yerini artık işlenmiş camlar almaktadır. Dünya otomotiv camı pazarı 2011’de yaklaşık 15 milyar $ hacminde bulunmakta, bunun 13 milyar $’ı sanayi pazarından (OEoriginal equipment), 2 milyar $’ı oto yenileme pazarından (AMaftermarket) oluşmaktadır. Sanayi pazarında üretimin ve satışların %86’sı NSGPilkington (Japonya), Saint Gobain (Fransa), Asahi (Japonya), Fuyao (Çin) ve PGW (ABD) firmaları tarafından yapılmaktadır. Fuyao şirketinin yeni bir otomotiv camı üretim tesisi kurması beklenmektedir. (Kaynak: Research in China) Tablo 12. Dünya Otomotiv Camı Üreticileri (Milyon $) Sıralama

Firma

Ülke

1 2 3 4 5 6 7 8 9

NSG Saint Gobain AGC Fuyao PGW Guardian Xinyi SYP Diğer

Japonya Fransa Japonya Çin ABD ABD Çin Çin

2011 Satışları (*) 2010 Satışları 3.176 2.819 2.652 1.318 1.068 708 358 188 543

3.008 2.542 2.824 1.118 956 908 306 227 511

(*) 2011 yılı satışları tahmini değerlerdir.Kaynak : Research in China Global Advanced Flat Glass Report 20102011

Camın yüzeyine uygulanan kaplamalar ile düzcama ısı ve güneş yalıtımı, kendi kendini temizleme özelliği gibi birçok fonksiyon katılmaktadır. Özellikle ısı ve güneş kontrolü sağlayan (Low –e cam) enerji tasarrufu ve çevrenin korunmasına sağladığı katkı ile başta gelişmiş ülkeler olmak üzere tüm dünyada vazgeçilmez bir ürün konumuna gelmiştir. Lowe camı kullanımı Avrupa ve Amerika’da son 7 yılda %85 oranına ulaşmıştır. Son yıllarda Çin’de görülen inşaat artışı Lowe cam

İşletmelerde Verimlilik

pazarının bu ülkede canlanmasına yol açmış, 2010 yılına göre %38 artışla 87 milyon m2 üretim yapılmıştır. (Kaynak : Research in China) Bu camların kullanımının yaygınlaştırılmasına hükümetler özel önem vermekte ve birçok ülkede bu camların kullanımı kanunlarla zorunlu hale getirilmekte ısı yalıtımına ilişkin standartlar yenilenmektedir. Aşağıda ülkelerin baz aldığı pencere camı standart değerlerine yer verilmektedir. Tablo 13. Ülkelerin Pencere Camı Yalıtım Standartları (w/m2k) Almanya -Yeni inşaat -Yenileme A.B.D. -Konut (Yeni inşaat) -Konut dışı (Yeni inşaat) Kore -Konut (Yeni inşaat) -Konut dışı (Yeni inşaat) Japonya -Yeni inşaat/ Yenileme Türkiye -Konut (Yeni inşaat) -Konut dışı (Yeni inşaat)

Zorunlu Zorunlu Zorunlu Zorunlu Zorunlu Zorunlu Tavsiye edilen Zorunlu Zorunlu

2009 1,11,3 1,3 2010 2,27 2,67 2009 1,8 3,0 1999’dan bugüne 2,336,51 1999 2,8 2,8

2012 0,71,0 0,81,1 2013 1,82 2,04 2010 1,4 2,1

2008 2,4 2,1

Kaynak :NSG Flat Glass Report 2010, TSE 825 Standart değerleri

Birçok ülke bu standart değerleri daha aşağıya çekmek için girişimlerde bulunmaktadır. Türkiye’de Enerji Verimliliği Kanunu kapsamında TS 825 Isı Yalıtım Kuralları Standardı uygulanmakta ve yeni yapılacak olan binalarda pencere camı olarak “Isı Kontrol Kaplamalı” camların kullanımı gerekmektedir. Mevcut binalarda ise 2017 yılına kadar geçiş süresi verilmiştir.

Yunus Emre Aksu

Lowe camlar pazarında PPG (ABD), Guardian (ABD) ve Saint Gobain (Fransa) lider üreticilerdir. Çin’in 2011 yılı Lowe camı üretim kapasitesi yılda 100 milyon m2 düzeyindedir ve yılda 2 ila 10 milyon m2 üretim kapasiteli 20 hattın inşasına devam edilmektedir. (Kaynak: Research in China) Güneş enerjisi alanında, tüm dünyada elektrik üreten güneş pillerinin (fotovoltaikPV) kurulumları önemli oranda artmış, bu pazardaki lider üretici kuruluşlar NSG (Japonya) ve AFG (ABD) olmuşlardır. Avrupa, Amerika, Hindistan ve diğer ülkelerin Uzakdoğu menşeli ürünlere 2012’de uyguladıkları ek vergilerle Çin ürünlerinin satışı %40 azalmıştır.(Kaynak: Research in China) Elektronik ürünlerin ekran camları (LCD ekranlar TV, diz üstü ve masa üstü bilgisayar, mobil telefon, ipad ekranları , güneş pili camları, dokunmatik ekran camları) pazarı 2011’de yaklaşık 15,8 milyar $ seviyesinde iken 2012’de LCDTV satışlarındaki düşüş nedeniyle, LCD ekran camları satışı 13,5 milyar $ ‘a gerilemiştir. 2013 yılı satışlarının da 2012’ye göre %9 azalacağı beklenmektedir. İleri üretim teknolojisi gerektiren bu pazarda Corning (ABD), Samsung Corning (Kore), AGC (Japonya) ve Nippon Electric Glass (Japonya) üretim gerçekleştirmekte ve 2012 yılında Corning %21, Samsung Corning %23, AGC %27 ve NEG %28’lik pazar payına ulaştıkları tahmin edilmektedir. (Kaynak: Research in China)

Cam Ambalaj :

79 milyon ton üretim kapasitesi ile dünya cam üretiminin %44’ünü oluşturan cam ambalaj sanayi yaklaşık %2 düzeyinde bir yıllık büyüme sergilemektedir. Bölgesel çalkantılar ve teknolojik değişikliklerden etkilenen dünya cam ambalaj pazarı, gelen talebe uyum sağlayacak yenilikleri hayata geçirerek bu durumu atlatması beklenmektedir. Bölgeler arasında gelişmeler eşit olmayacak, gelişmekte olan pazarlar gelişmiş ülkelere göre daha hızlı büyüme göstermesi öngörülmektedir. Hızlı büyüme beklenen bölgeler BRIC ülkeleri (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin) ile Kolombiya, Endonezya, Vietnam, Mısır ve Türkiye’dir. Bu ülkelerde tüketilebilir gelir seviyesinde yükselme beraberinde kozmetik, gıda ve meşrubat tüketimini de arttıracağından pazarda hızlı büyüme beklenmektedir. Aynı şekilde dünyadaki demografik değişiklikler, yaşlı nüfusun artması cam ambalaj sektörü yapısını da dizayn ve tüketici alışkanlıkları yönünden değiştirecek, özellikle sağlık ürünlerine yönelik cam ambalaj pazarının büyümesine neden olacaktır. Dünya cam ambalaj pazarı 2011’de 33,1 milyar $ düzeyinde olmuş, 2012’de pazarın 34,8 milyar $’a ulaştığı, 2013’de ise 37 milyar $’a ulaşacağı tahmin edilmektedir. (Kaynak:Visiongain)

İşletmelerde Verimlilik

İkame ambalaj ürünleri (plastik, metal, karton) ile rekabetine yoğun bir şekilde devam etmekte olan cam ambalaj toplam dünya ambalaj pazarında %8 paya sahiptir. Nitelikli ürünlerin ambalajı konumunda olan cam ambalajın ikameler karşısında payı, ağırlık, kırılganlık gibi özelliklerinden dolayı kitlesel tüketimi hedefleyen sektörlerin dinamiklerine bağlı olarak son yıllarda gerilemiştir. (Kaynak: JEC)

Şarap, bira ve diğer alkollü içecekler pazarının yükselişe geçmesi ve camın kendine has özelliklerinin nitelikli ürünler pazarında tercih edilmesi ile cam ambalaj geçmiş yıllardaki pazar payına tekrar kavuşması beklenmektedir. Ayrıca gıda ve sağlık sorunları, sağlıklı ve organik gıdaya yönelim, etnik yiyecekler, geri kazanılabilir ve ekolojik yapıya uygun malzemelerin tercih edilmesi, yaşlı nüfusun tercihleri, gelişmekte olan pazarlarda alkollü içecek tüketiminin ve kozmetik ürün kullanımının artması gibi faktörler cam ambalaj pazarının önümüzdeki dönemde yükseliş trendi içerisinde olacağının göstergeleridir. (Kaynak:Visiongain) Son dönemde üreticiler mevcut şirketleri satın alarak ya da yeni fabrikalar kurarak özellikle hızlı gelişen Hindistan, Brezilya ve Asya/Pasifik ülkelerinde faaliyetlerini yoğunlaştırmakta, ayrıca ürün hafifleştirmenin yanı sıra özgün tasarımlara, renkli ve baskılı ürünlere ağırlık vererek uygun maliyette nitelikli cam ambalaj üretme kabiliyetlerini geliştirmektedirler. Global cam pazarında faaliyet gösteren en büyük kuruluşlar Owens Illinois (ABD), Saint Gobain (Fransa), Ardagh (Luxemburg) ve Vitro (Meksika)’dur. Anadolu Cam da bugün ulaştığı büyüklükle dünyanın ilk 5 cam ambalaj şirketi arasında yer almaktadır.

Cam Ev Eşyası:

Dünya cam ev eşyası üretimi 5 milyon ton düzeyini korumakta ve çok yavaş bir büyüme göstermektedir (%1%3). Gelişmiş pazarlarda durgunluk gözlenirken, yükselen pazarlarda dinamik pazar gelişimi sürmektedir. Başta ABD ve Avrupa olmak üzere tüm dünya pazarlarına hızla nüfuz eden Çin ürünleri, fiyatların düşmesine yol açmıştır. Tüketimin yoğun olduğu ABD ve Batı Avrupa’da kapasiteler küçülürken, yatırımların Doğu Avrupa (Rusya dahil), Ortadoğu ve Asya gibi hem pazar büyüme potansiyeli yüksek hem de maliyet avantajına sahip bölgelere kayışı devam etmektedir. Maliyet avantajı sağlayan bölgelerde gerek global, gerek yerel üreticilerin yatırımlarıyla fiyat rekabetinin artarak sürmesi beklenmektedir. Dünya pazarının %39’u sektörde en büyük üç firma olan Arc International (Fransa),

Yunus Emre Aksu

Libbey (ABD) ve Paşabahçe (Türkiye) tarafından paylaşılmaktadır. Global oyuncu olan bu firmalar, tasarım, fiyat ve markaya ağırlık vermekte, perakendecilere doğrudan satışlarla nihai tüketici eğilimini yakalamaya çalışmaktadırlar.

Cam Elyaf:

Cam Takviyeli Plastiklerin (CTP) hammaddesini oluşturan cam elyafı başta altyapı, otomotiv, inşaat, denizcilik, endüstriyel ürünler, şehir mobilyaları gibi sektörler olmak üzere çok sayıda alanda kullanılmaktadır. 2000 2010 yılları arasında düzenli artış gösteren dünya cam elyaf pazarı, yıllık ortalama % 4,9 düzeyinde büyümektedir. 2011’de dünya cam elyafı üretimi yaklaşık 4,26 milyon ton, tüketimi ise 4,13 milyon ton civarında olmuş, üretim tüketimi ancak karşılamıştır. 2012’de gelişmekte olan pazarlardaki talep artışı ile talebin %6 artarak 4,29 milyon ton seviyesine geldiği düşünülmektedir. (Kaynak: JEC Magazine)

Cam elyaf tüketiminin %24’ü Avrupa’da, %32’si Amerika’da, %38’i Asya/Pasifik ülkelerinde gerçekleştirilmektedir. Çin yeni cam elyaf yatırımları ile üretimini arttırmış, üretiminin %35’ini ihraç eder duruma gelmiştir. Dünya cam elyaf üretiminin %89’u en büyük 6 firma tarafından yapılmaktadır. Endüstri transferi yaparak Çin 2011’de dünya cam elyaf üretiminin %60’ını (2,7 milyon ton) üreterek en büyük cam elyaf üreticisi konumuna gelmiştir. Owens Corning VetrotexOCV (ABD) 1,24 milyon ton kapasite ile lider konumdadır. İkinci büyük üretici ise 935 bin ton kapasite ile China Fiberglass’tır. PPG (ABD), Johns ManvilleJM (ABD), Chongqing Polycomp (Çin) ve Taishan Fiberglas (Çin) ise diğer büyük üreticilerdir.

3.3.2. Avrupa Birliği Cam Üretimi, İhracat ve İthalatı

27 üyeli Avrupa Birliği, dünya cam üretiminde %30 düzeyinde bir paya sahip olup, 2011 yılında toplam AB27 üretiminin %63’ünü cam ambalaj, %29’unu düzcam, %3’ünü cam ev eşyası, %2’sini cam elyaf ve %3’ünü diğer camlar oluşturmuştur. AB’nde yaklaşık 160 fabrikada, 50.000 çalışan tarafından her tür cam ambalaj üretilmekte, hem Avrupa hem de dünya pazarına ulaştırılmaktadır. AB’nde 9 şirket tarafından, 58 float üretim hattında 17.000 çalışanla düzcam üretimi yapılmaktadır. Özellikle inşaatlarda (pencere ve cephe kaplaması), otomotiv sektöründe (otocamı, ön ve arka far camı, sunroof camı), güneş enerjisi uygulamalarında (fotovoltaik camlar ve termal enerji panelleri), beyaz eşyalar, aynalar ve seralarda kullanılmak üzere düzcam üretimi yapılmaktadır. AB’deki

100

İşletmelerde Verimlilik

yıllık düzcam üretim kapasitesi yaklaşık 12,4 milyon tondur. Cam ev eşyası üretimi 300 tesiste, sofra camı ürünlerinden ( bardak, tabak, kase, borcam vs) dekoratif ürünlere (vazo, süs eşyaları) kadar her tür eşya üretilmektedir. Otomotivden uçak yapımına, rüzgar enerjisinden iletişim sektörüne, elektrik ve elektronik malzeme üretiminden spor ve eğlence malzemeleri yapımına kadar her alandaki kullanımı ile cam elyaf ürünleri Avrupa’da 5.500 çalışan tarafından üretilmektedir.

101

Yunus Emre Aksu

Tablo 14. AB27 Yıllar İtibariyle Cam Üretimi (Bin Ton) Yıllar 2011 2010 2009 2008 2007 2006

Düzcam 9.514 9.405 8.965 9.865 10.119 9.981

Cam Ambalaj 20.788 19.957 19.366 21.270 21.621 20.967

Cam Ev Eşyası 1.090 1.016 1.041 1.440 1.547 1.526

Cam Elyaf 831 713 476 823 821 796

Diğer Cam 1.031 1.005 946 966 1.214 1.162

Toplam 33.254 32.096 30.794 34.364 35.322 34.432

Kaynak: CPIV (Standing Comittee of the European Glass Industries) ve GAE (Glass Alliance Europe) verileri

AB27 ülkelerine ait 2010 ve 2011 yılı üretim, ihracat ve ithalat rakamları aşağıdaki tabloda görülebilir. 2012 yılına ilişkin veriler bu raporun hazırlanış tarihinde henüz yayınlanmamıştır. Tablo 15. AB27 Cam Üretimi, İhracat ve İthalatı (Bin Ton) 2011 yılı Üretim

2010 yılı

Tüketim

İhracat

İthalat

İhracat / İthalat

Üretim

Tüketim

İhracat

İthalat

İhracat / İthalat

Düzcam

9.514

8.979

1.052

517

2,03

9.405

8.732

1.181

507

2,33

Cam Ambalaj

20.788

20.442

814

467

1,74

19.957

19.531

780

425

1,84

Cam Ev Eşyası

1.090

1.148

347

405

0,86

1.016

1.119

334

438

0,76

Elyaf

831

1.156

170

495

0,34

713

994

176

456

0,39

Diğer Cam

1.031

1.115

441

525

0,84

1.005

1.097

438

530

0,83

Toplam

33.254

32.840

2.824

2.409

1,17

32.096

31.473

2.909

2.356

1,23

Kaynak: CPIV (Standing Comittee of the European Glass Industries) ve GAE (Glass Alliance Europe) verileri

102

İşletmelerde Verimlilik

AB27 düzcam ve cam ambalajda ağırlıklı ihracatçı, cam ev eşyası, cam elyaf ve diğer cam çeşitlerinde ithalatçı konumdadır. AB27’nin diğer dünya ülkelerine 2011 yılı toplam ihracatı 2010’a göre %3 azalarak 2,8 milyon ton, ithalatı ise %2 artışla 2,4 milyon ton olmuştur. AB27’nin düzcam üretimi 910 milyon ton düzeyindendir. Üretim seviyesinde büyüme gözlenmeyen, doyuma ulaşmış bir yapıya sahip olan Avrupa pazarının büyüklüğü de yaklaşık 9 milyon tondur. Pazarda otomotiv camı, kaplamalı cam ve lamine cam gibi işlenmiş ürünlerin payı oldukça yüksektir. En büyük üreticiler Saint Gobain, NSGPilkington ve Asahi olup pazarın yaklaşık %70’ini kontrol etmektedirler. Cam ambalaj üretimi yaklaşık 20 milyon tondur. En büyük üreticiler Saint Gobain, Owens Illinois, Vetropack, Ardagh’tır. AB27’de cam ev eşyası üretimi 11,5 milyon tondur. Pazarda ucuz maliyetli ve taklide dayalı Çin ve Uzakdoğu ülkeleri ürünlerinin payı %30 olmuştur, ithalat düzeyi artan AB’de en büyük üretici Arc International’dır. Cam elyafı üretimi 700800 bin ton düzeyindedir. 2009 yılında düşüş göstererek 476 bin tona gerileyen cam elyaf üretimi 2010 yılında 713 bin tona, 2011’de 831 bin tona ulaşmıştır. Cam elyafta AB ülkelerinde Vetrotex –Saint Gobain, Owens Corning, PPG ve Skloplast en büyük üreticilerdir.

103

Yunus Emre Aksu

Tablo 16. AB27 Cam Ürünleri İthalatı ve İhracatı (Milyon $) Yıllar

Düzcam

2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005

10.019 11.981 10.545 9.683 12.711 12.046 9.596 8.453

Yıllar

Düzcam

2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005

10.644 12.244 10.722 10.187 13.352 12.377 10.178 8.801

Cam Ev Eşyası 2.667 2.932 2.796 2.634 3.348 3.198 2.642 2.624

Cam Ambalaj 4.081 4.406 3.799 3.577 4.280 3.613 2.877 2.673

Cam Elyaf 4.671 5.092 4.462 3.926 5.624 5.004 4.216 3.818

Cam Ev Eşyası 3.700 4.004 3.688 3.397 4.478 4.370 3.797 3.700

Cam Ambalaj 5.021 5.223 4.641 4.385 5.126 4.645 3.960 3.478

Cam Elyaf 4.534 4.844 4.322 4.530 6.166 5.743 4.791 4.231

Diğer 2.485 2.888 2.663 2.454 2.977 2.875 2.528 2.643

Diğer 3.175 3.301 3.024 2.820 3.585 4.113 3.997 3.985

Toplam İthalat 23.923 27.299 24.265 22.274 28.940 26.736 21.859 20.211

Toplam İhracat 27.074 29.616 26.397 25.319 32.707 31.248 26.723 24.195

Kaynak: : International Trade Center, Trade Map

AB ülkeleri 2012 yılı toplam cam ithalatı içerisinde değer olarak en yüksek pay %41,9 ile düzcam ürünlerine aittir. Daha sonra %19,5 ile cam elyaf, %17,1 ile cam ambalaj ürünleri gelmektedir. İhracatta ise %39,3 ile düzcam ürünleri yine ilk sırada, %18,5 ile cam ambalaj ikinci, %16,7 ile cam elyaf ürünleri üçüncü sıradadır. AB ülkelerine Türkiye’nin 2012 yılı cam ürünleri ihracatı 467 milyon $ düzeyinde olmuştur. Türkiye’nin ihracatı içinde % 42,8 pay (200 milyon $) ile cam ev eşyası ilk sırada, %37,6 (176 milyon $) ile düzcam ikinci, %12,3 (57 milyon $) ile cam elyaf üçüncü sıradadır.

104

İşletmelerde Verimlilik

2008 yılında cam sektöründe AB27 içinde toplam istihdam 214.179 kişi iken 2009’da 204.000’e, 2010’da 199.073’e, 2011’de 189.758 kişiye gerilemiştir. Küresel ekonomik krizden etkilenen sektör rekabet gücünü dengelemek için mevcut tesislerde verimlilik artışına, maliyet düşürmeye ve katma değeri yüksek ürünlerin üretimine ağırlık verilmiş, kişi başına üretim değerleri 150160 ton seviyelerinden 2011’de 175,2 ton seviyesine yükselmiştir.

3.3.3. Dünya Cam İthalatı

Tablo 17. Dünya Cam İthalatı (Milyon $) İthalatçı Ülkeler Çin ABD Almanya Kore Fransa Tayvan Japonya Kanada İngiltere Hong Kong İtalya Belçika Türkiye Dünya Cam İthalatı AB27 Cam İthalatı

2012 7.278 6.378 5.129 3.844 3.488 2.609 2.568 2.391 2.170 2.066 1.927 1.818

2011 6.268 6.106 5.845 3.735 3.694 2.584 2.671 2.307 2.362 1.841 2.294 2.034

2010 4.871 5.733 5.199 3.290 3.474 2.667 2.359 2.153 2.162 1.563 2.113 1.833

2009 3.029 4.642 4.662 2.455 3.251 1.692 1.919 1.873 1.843 1.156 1.874 1.699

2008 3.420 5.970 5.226 2.560 4.073 2.054 2.521 2.093 2.385 1.363 2.453 2.196

2007 3.273 6.242 4.635 2.469 3.757 1.846 2.200 2.031 2.374 1.394 2.297 2.058

643

705

616

474

594

618

72.538

64.587

53.583

65.711

61.001

27.299

24.265

22.274

28.940

26.736

75.000 (*) 23.923

(*) Yaklaşık değerdir. Kaynak : International Trade Center, Trade Map

Yunus Emre Aksu

105

Dünya cam ve cam mamulleri ithalatında 2010 yılından beri Çin, ABD ve Almanya en fazla cam ithal eden ilk üç ülkeyi oluşturmakta, Türkiye 2012 yılında 643 milyon $ tutarında cam ithalatı yapmış bulunmaktadır. Dünyada cam ithalatı yapan ülkeler arasında 19. sırada yer almıştır. Türkiye 2012 yılında 27. sırada yer almıştır. Tüm dünyada gerçekleşen toplam ithalat değeri 233 ülkeden alınan verilerine göre 2011 yılında 18.137 milyar $ olmuş, Türkiye tüm sektörlerde yaptığı 240,8 milyar $’lık toplam ithalat ile dünya ülkeleri arasında 19. sırada yer almıştır. Türkiye’nin tüm sektörlerde yaptığı ithalat içerisinde cam ithalatının payı binde 2,9 oranında olmuştur. 2011 yılında dünyada cam ithalatı yapan ülkeler sıralamasında ilk sırada bulunan Çin’in cam itha- latının toplam yaptığı ithalat içindeki payının binde 3,6, ABD’nin binde 2,7, Almanya’nın binde 4,6, Kore’nin binde 7,1, Fransa’nın binde 5,3, Japonya’nın binde 3,1 seviyelerinde olduğu görülmektedir. 2012 yılında Türkiye tüm sektörlerde 236,5 milyar $ ithalat yapmış, cam ithalatı payı binde 2,7 oranında olmuştur. 2012’de Çin’in cam ithalat payının binde 4’e, Kore’nin binde 7,3’e yükseldiği, ABD’nin ve Fransa’nın aynı oranda kaldığı, Almanya’nın cam ithalat payının binde 4,4’e, Japonya’nın ise binde 2,9’a gerilediği görülmektedir.

106

İşletmelerde Verimlilik

3.4. Dünya Cam İhracatı Tablo 18. Dünya Cam İhracatı (Milyon $) İhracatçı Ülkeler Çin Almanya Japonya ABD Fransa İtalya Tayvan Belçika Hong Kong Çek Cumhuriyeti Meksika Polonya Türkiye

2012 14.903 6.518 6.197 5.292 3.382 2.782 2.529 2.414 2.090 1.823 1.569 1.499

2011 12.604 6.734 6.687 5.325 3.681 3.071 2.186 2.860 1.689 1.942 1.480 1.552

2010 10.325 6.107 6.527 4.984 3.459 2.737 1.592 2.642 972 1.736 1.472 1.285

2009 7.597 5.867 4.504 4.145 3.265 2.515 1.129 2.603 619 1.621 1.170 1.132

2008 9.070 6.891 4.683 5.088 4.281 3.247 1.165 3.489 696 2.186 1.395 1.545

2007 7.250 6.437 4.136 4.829 4.245 3.107 1.116 3.385 704 2.084 1.351 1.434

956

978

903

839

1.017

829

63.120 53.714

65.313

60.174

26.397 25.319

32.707

31.248

Dünya Cam İhracatı 72.000 (*) 71.036 (*) AB27’den Dünyaya 27.074 29.616 Cam İhracatı

(*) Yaklaşık değerdir. Kaynak : International Trade Center, Trade Map

Yunus Emre Aksu

107

Dünya cam ve cam mamulleri ihracatında 2009 yılından bu yana Çin, Almanya ve Japonya en fazla cam ihraç eden ilk üç ülkeyi oluşturmaktadır. Türkiye 2012 yılında 956 milyon $ cam ihracatı gerçekleştirerek dünyada cam ihracatı yapan ülkeler arasında 19. sırada yer almıştır. Dünya toplam ihracatı 2011 yılında 233 ülkeden alınan ihracat verilerine göre 17.856 milyar $ olmuş, Türkiye tüm sektörlerde gerçekleştirdiği 134,9 milyar $’lık ihracat ile dünya ülkeleri arasında 32. sırada yer almıştır. Türkiye’nin tüm sektörlerde yaptığı ihracat içerisinde cam ihracatının payı binde 7,2 oranında olmuştur. 2011 yılında dünya cam ihracatı yapan ülkeler sıralamasında ilk sırada bulunan Çin’in toplam ihracatı içerisindeki cam ihracatının binde 6,6, Almanya’nın binde 4,5, ABD’nin binde 3,6, Japonya’nın binde 8,1, Fransa’nın binde 6,3 seviyelerinde olduğu görülmektedir. 2012 yılında Türkiye tüm sektörlerde 152,6 milyar $ ihracat yapmış, cam ihracatı payı binde 6,3 oranında olmuştur. 2012’de Çin’in cam ihracat payının binde 7,3’e, Almanya’nın binde 4,6’ya yükseldiği, Japonya’nın cam ihracat payının binde 7,8’e, ABD’nin binde 3,4’e, Fransa’nın ise binde 5,9’a gerilediği görülmektedir.

108

İşletmelerde Verimlilik

3.5. Dünya Cam Sektörünü Etkileyen Yapısal Dinamikler

Cam sektörü, izabe teknolojisine dayanan, enerji yoğun bir üretim alanıdır. Bu sektörün ilk yatırım maliyetleri yüksek olduğu gibi, cam eritme fırınlarını belli aralıklarla yenileme zorunluluğu nedeniyle sürekli yatırım ihtiyacından kaynaklanan sermaye yoğun özelliği bulunmaktadır. Cam sektöründe başa baş noktasının yüksek olması, yüksek kapasitede çalışmayı zorunlu kılmakta ve arz fazlasını marjinal maliyete inerek satmak zorunluluğu getirerek fiyat kırma (damping) uygulamalarına neden olmaktadır. Ayrıca sektörde ürün çeşidinin fazlalığı, kullanım alanlarının genişliği gibi nedenlerle, yeni ürün geliştirme çalışmaları önemlidir. Cam ürünleri küresel niteliğe sahip olduğundan cam sektörüne yönelik politikalarda hammaddeden, son tüketiciye varana kadar bütün aşamalarda birbirini bütünleyen bir anlayış ile hareket edilmesi gerekmekte, entegre ve büyük kapasiteli tesis yatırımları sermaye ihtiyacını büyütmektedir. (Kaynak: DPT Cam Sanayinin Türk Ekonomisindeki Yeri) Üretimin ve pazarın büyük kısmı az sayıdaki uluslararası cam kuruluşlarına aittir. Üreticiler daralan kâr marjlarının baskısı altında rekabet güçlerini korumaya ve geliştirmeye odaklanarak pazara hakim olabilmek için maliyet avantajına ve büyüme potansiyeline sahip gelişmekte olan ülkelerde üretime ağırlık vermekte, yeni yatırımlar için Doğu Avrupa, Güneydoğu Asya ve Uzak Doğu ülkelerinde yoğunlaşmaktadırlar. Özellikle enerji fiyatlarının artması kar marjları üzerinde önemli bir baskı unsuru olmaktadır. Enerji ve işgücü maliyet avantajı yanında ihracat desteği olan ülkelerin üreticileri arz fazlalarını ucuz fiyatla ihraç ederek dünya piyasalarında fiyatların düşmesine ve haksız rekabetin doğmasına neden olmaktadırlar. Çevre ve enerji kullanımı ile ilgili yasalar ve bunun getirdiği yatırım ihtiyacı özellikle gelişmiş ülke üreticileri üzerinde büyük baskılar oluşturmakta, önemli miktarda kaynak tahsisi bu alandaki yatırımlara ayrılmaktadır. Çevre yasalarını uygulama etkinliğinin ülkeler arasındaki farklılığı, yine aynı üretici ülkeler arasındaki haksız rekabetin bir diğer kaynağını oluşturmaktadır.

Yunus Emre Aksu

109

3.6. Türkiye Cam Sanayi

Türk Cam Sanayi, Atatürk’ün İş Bankası’na Türkiye’de Cam Sanayini kurma ve geliştirme talimatları doğrultusunda, Paşabahçe’de 3 bin ton kapasiteli, ilk cam tesisinin kurulması ile başlamıştır. Yaklaşık 80 yıllık bir geçmişe sahip olan Türk Cam Sanayi bu sürede gelişmesini ve büyümesini sürdürmüştür. 1960 yıllarından itibaren ihracata yönelik yatırımlarla bu büyümeyi yurt dışında markalaşma yoluna giderek desteklemeye başlamıştır. 1960’lara kadar tek tesiste cam ambalaj ve cam ev eşyası üretimi sürdürülmüş, 19601980 döneminde, ülkenin temel cam ürünleri gereksinimini karşılamak üzere faaliyetlerini genişletmiş ve ürün çeşitlendirmesine yönelmiştir. 1960’lardan itibaren dünya pazarlarına girmeye başlamış, 19701980 döneminde ürün çeşitlendirme, teknolojik gelişmeler, ArGe’nin kurumsallaştırılması ile dünya pazarlarında kendine yer edinmiş ve hızlı bir büyüme gerçekleştirmiştir. 90’lı yıllar ve sonrasında Türk cam sanayi bölgesel liderliğe yönelik bir büyüme ve gelişme göstermektedir. Düzcam, cam ev eşyası, cam ambalaj, cam elyafı ve cam işleme alanında komple yeni, modernizasyon ve tevsi yatırımları yaparak sürekli bir büyüme ve gelişme içerisinde olan sektör bugün en ileri teknolojilerle faaliyet göstermektedir. Cam üretiminde kullanılan en önemli girdiler, kum soda, dolomit, kuartz maddeleridir. Ülkemizin bu kaynaklar açısından zengin olması nedeniyle, Türk cam sanayi %98 oranında yerli hammadde kullanılmaktadır. Dünya ve Avrupa pazarlarında rakipleriyle yoğun bir rekabet içerisinde olan Türk cam Sanayi her geçen yıl büyümesini sürdürerek performansını arttırmaktadır. Ülkemiz cam üretim kapasitesi yaklaşık 3,7 milyon ton/yıldır. Üretim kapasitesinin %90’ı Şişecam Topluluğu şirketleri tarafından karşılanmaktadır. Yurt içi üretim kapasitesinin %50’si düzcam, %32’si cam ambalaj, %16’sı cam ev eşyası, kalan yaklaşık %2’lik kesim de cam elyaf kapasitesinden oluşmaktadır. (Kaynak : T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayii Genel Müdürlüğü Cam Sektörü Raporu 20113)

Sektördeki, büyük kuruluşlar Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. (Şişecam) bünyesinde Paşabahçe Cam, Trakya Cam, Trakya Yenişehir Cam, Anadolu Cam, Cam Elyaf, Denizli Cam ile Düzce Cam, Güral Cam, Marmara Cam ve İzocam’dır. Ayrıca cam işleme alanında üretim yapan çok sayıda firma vardır. Şişecam Topluluğu düzcam, cam işleme (inşaat, otomotiv, beyaz eşya, enerji), cam ev eşyası, cam ambalaj ve cam elyaf üretim tesislerine sahiptir. Düzce Cam düzcam, Güral Cam ve Toprak Cam cam ev eşyası, Marmara Cam, Güral Cam cam ambalaj, İzocam cam yünü ve taş yünü alanlarında üretimlerini sürdürmektedir. Düzcam

110

İşletmelerde Verimlilik

ikincil işlemlerde Schott Orim, Yıldız Cam, Star Grup, Erdem Dış Tic. (Kutaş Cam), Hatipoğlu Cam ve Gürsan Cam gibi firmalar bulunmaktadır. Otomotiv camlarına yönelik olarak ise başta Kutaş (Tamcam), Olimpia Cam, Başkent Cam, Dora Cam olmak üzere çeşitli firmalar üretimlerini sürdürmektedir. Tablo 19. Türkiye Cam Sektöründeki Önemli Kuruluşlar Kuruluşun Adı

Yeri

Üretim Konusu

Düzcam Trakya Cam Sanayii A.Ş .

Kırklareli (Lüleburgaz) ve Mersin (Tarsus)

Trakya Yenişehir Cam San.A.Ş.

Bursa

(*)Trakya Polatlı Cam San. A.Ş. (2013’de devreye alınması programlanıyor)

Düzce Cam Sanayi ve Tic.A.Ş.

20122013 Yılı Kapasitesi

Düzcam

955.000 ton/yıl

Buzlu cam

85.000 ton/yıl

Otomotiv Camı

6,3 milyon m2/yıl

Enerji Camları

3 milyon m2 / yıl

Ayna

14 milyon m2 /yıl

Düzcam

500.000 ton/yıl

Çalışan Sayısı

1.935

Kaplamalı Cam

5 milyon m2/yıl

Lamine Cam

4,5 milyon m2/yıl

412

Ankara (Polatlı)

Düzcam

290.000 ton/yıl

Yatırım aşamasında

Düzce

Düzcam

185.000 ton/yıl

v.y.

111

Yunus Emre Aksu

Isıcam ve İşlenmiş Cam Schott Orim Cam Sanayii ve Ticaret Bolu (Çerkezköy) A.Ş.

Emniyet Camları

6 milyon m2/yıl

605

Yıldız Cam Sanayii ve Ticaret A.Ş.

İstanbul

Emniyet Camları

3 milyon m2/yıl

450

Erdem Dış Ticaret A.Ş.(Kutaş)

İstanbul

İşlenmiş Camlar

2.5 milyon m2/ yıl

180

Tam Cam Otocam Sanayii A.Ş.

İstanbul

Otomotiv Emniyet Camı Ayna

2.5 milyon m2/ yıl

250

Hatipoğlu Cam Sanayii A.Ş.

Eskişehir

Emniyet Camları

2 milyon m2/yıl

270

Okandan Cam Sanayii ve Tic.A.Ş.

Kayseri

Emniyet Camı Temperli Cam

1.8 milyon m2/ yıl

v.y

Star Grup Hadımköy Cam İşleme Ür.San.A.Ş.

İstanbul

Emniyet Camları

1.75 milyon m2/ yıl

430

Uğurlu Otocam Sanayii ve Ticaret A.Ş.

Denizli

Otomotiv Emniyet Camı

1.65 milyon m2/ yıl

550

Anadolu Cam Sanayii ve Ticaret Ltd.Şti.

İstanbul

Emniyet Camları

1.25 milyon m2/ yıl

160

İstanbul (Gebze) Ankara

Otomotiv Emniyet Camı

1.14 milyon m2/ yıl

310

Olimpia Oto

Yukarıdaki Tabloda 1 milyon m2/yıl üzerinde üretim yapan kuruluşlara yer verilmiştir. Burada yer alan şirketler dışında Okan Cam, Başkent Otocam, Gürsan Cam, Resman Cam, Salt Cam, Gülsan Cam , Güneydoğu Cam gibi kuruluşlar da sektörde faaliyet göstermektedir.

112

İşletmelerde Verimlilik

Cam Ambalaj Anadolu Cam Sanayii A.Ş.

Bursa (Yenişehir) Mersin (Tarsus) (*)İstanbul (Topkapı) (2012 sonunda faaliyetine son verildi, Eskişehir fabrikası 2013’de faaliyete geçecek)

Şişe,kavanoz, gıda kapları

Gürallar ArtCraft

Kütahya

Şişe,kavanoz, gıda kapları

80.000 ton/yıl

600

Marmara Cam Sanayii ve Ticaret A.Ş.

Kırklareli

Şişe,kavanoz, gıda kapları

50.000 ton/yıl

200

(*) Park Cam Sanayii - Ciner Grup ( 2013’de üretime geçmesi planlanıyor)

Bilecik (Bozüyük)

Şişe,kavanoz, gıda kapları

465.000 ton/yıl

Yatırım aşamasında

480.000 ton/yıl 260.000 ton/yıl

1.383

180.000 ton/yıl

(*) Anadolu Cam Eskişehir Fabrikası ile Park Cam Sanayii’nin 2013 yılında üretime geçmesi planlanmaktadır.

Cam Ev Eşyası

Paşabahçe Cam Sanayii

Kırklareli, Mersin ve Eskişehir

Otomatik Cam Ev Eşyası

500.000 ton/yıl

2.900

Gürallar ArtCraft

Kütahya

Otomatik Cam Ev Eşyası

100.000 ton/yıl

1.000

Denizli Cam

Denizli

El Üretimi Cam Ev Eşyası

7.000 ton/yıl

641

Toprak Cam

Bilecik

Cam Ev Eşyası

4.000 ton/yıl

v.y.

Arda Cam

İstanbul

Cam Ev Eşyası

5.000 ton/yıl

150

Akcam

İstanbul

Cam Ev Eşyası

3.000 ton/yıl

250

Termocam

İstanbul

Cam Ev Eşyası

6.000 ton/yıl

200

113

Yunus Emre Aksu

Cam Elyafı, Cam Yünü, Kaya Yünü Cam Elyaf Sanayii A.Ş. İzocam Ticaret ve Sanayii A.Ş. İzotoprak

Kocaeli Mersin (Tarsus) Eskişehir

Cam Yünü

74.000 ton/yıl

Cam Yünü

55.000 ton/yıl

Cam Yünü

75.000 ton/yıl

Cam Yünü

11.000 ton/yıl

622 436 v.y

Bilgiler sektördeki şirketlerin basın açıklamaları, faaliyet raporları ve çeşitli sektör raporlarından ve firmaların web sayfalarından derlenmiştir.

İstanbul Sanayi Odasının geleneksel olarak her yıl hazırladığı ve üretimden satışlara göre Türkiye’nin en büyük 500 kuruluşunun sıralandığı listede cam sektöründe faaliyet gösteren firmalar da yer almaktadır. 2009, 2010 ve 2011’de ilk 500 ve ikinci 500 kuruluş listelerinde yer alan cam sektörü kuruluşları aşağıda gösterilmiştir. Tablo 20. ISO İlk 500 ve İkinci 500 Kuruluş İçerisindeki Cam Sektörü Kuruluşları (2011 yılı sonuçlarına göre) Kuruluş Adı

2011 Üretimden Satış (Milyon TL)

2011 yılı Sıra No

2010 Üretimden Satış (Milyon TL)

2010 yılı Sıra No

2009 Üretimden Satış (Milyon TL)

2009 yılı Sıra No

Trakya Cam Sanayii

727,0

606,1

492,5

Paşabahçe Cam Sanayii

568,1

122

469,6

118

496,6

Anadolu Cam

396,3

193

336,7

167

318,4

154

Paşabahçe Eskişehir

309,8

249

282,3

212

265,7

187

Anadolu Yenişehir

297,8

257

291,4

205

217,1

230

İzocam

280,2

282

242,6

252

202,9

241

Cam Elyaf(*)

159,6

144,0

426

132,3

373

Schott Orim Cam (**)

117,8

168

107,3

101,1

493

Düzce Cam A.Ş.(***)

116,5

179

Yıldız Cam (***)

87,2

370

65,1

378

363

(*) Cam Elyaf 2009 ve 2010’da ilk 500 kuruluş içerisinde yer almışken 2011’de ikinci 500 kuruluş içerisindedir. (**) Schott Orim 2009 yılında ilk 500 kuruluş içerisinde yer almışken 2010 ve 2011’de ikinci 500 kuruluş içerisindedir. (***) Düzce Cam ve Yıldız Cam ikinci 500 kuruluş içerisindedir.

114

İşletmelerde Verimlilik

ISO 500 Kuruluş listesinde yer alan Trakya Cam, Anadolu Cam ve İzocam ile Denizli Cam ve Şişecam halka açık firmalar olup hisse senetleri İMKB’de işlem görmektedir. İMKB’de işlem gören tüm cam kuruluşları ve halka açıklık oranları aşağıdaki tabloda görülebilir. Tablo 21. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Cam Kuruluşları Firma Adı

Anadolu Cam Sanayii A.Ş. Denizli Cam Sanayii A.Ş. İzocam Ticaret ve Sanayii A.Ş. Trakya Cam Sanayii A.Ş. T.Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

Ağırlıklı Ortalama İşlem Fiyatı (*) 2,92

Halka Açıklık Oranı (%)

Piyasa Değeri Piyasa Değeri (Milyon $) (Milyon TL)

20,88%

634,1

1.166,7

9,25

34,79%

30,0

55,2

36,86

4,93%

488,0

898,0

3,13

30,15%

1.164,9

2.143,5

3,23

26,83%

2.633,2

4.845,0

(*) Mayıs 2013 ağırlıklı ortalama işlem fiyatları dikkate alınmıştır.

Son dönemde Türk cam sanayi hızlı bir büyüme göstermiş, şirketler bölgesel liderlik ve büyüme stratejisi paralelinde yurt içinde olduğu kadar yurt dışında da yeni yatırımlar gerçekleştirmiştir. Türk cam sektörünün yurt dışında Bulgaristan, Rusya Federasyonu, Gürcistan, Ukrayna ve Mısır’da yatırımları bulunmaktadır. Cam sanayinin ortalama %4 büyüme gösterdiği dünya cam sektöründe, Türkiye cam sektörü 4,3 milyon ton/yıl üretim kapasitesi ile (Türkiye ve yurtdışı) dünyada önemli bir konuma sahiptir. Cam üretiminin %35’i yurt dışında gerçekleştirilmektedir.

115

Yunus Emre Aksu

Tablo 22. Türk Şirketlerinin Yurt Dışında Bulunan Cam Sanayi Yatırımları Faaliyet Alanı

2012-2013 Yılı Kapasitesi

Çalışan Sayısı

Düzcam

240.000 ton/yıl

289

Ayna

3,4 milyon m2/yıl

Beyaz Eşya Camları

2,4 milyon m2/yıl

144

Otomotiv Camları

1,3 milyon m2/yıl

133

Saint Gobain Glass Egypt

Düzcam

230.000 ton/yıl

v.y.

Trakya Glass Rus ZAO (yatırım aşamasında, Saint Gobain ile %70 ortaklık)

Düzcam

230.000 ton/yıl

Yatırım aşamasında

Automotive Glass Alliance Rus AO

Otomotiv Camları

800.000 araç/set

Yatırım aşamasında

Romanya

Glass Corp SA

Beyaz Eşya ve Otomotiv Camları

v.y.

133

Almanya, Macaristan, Slovakya

Fritz Holding Gmbh

Enkapsüle Camlar

v.y.

1.310

Hindistan (%50 oranında HNG ortaklığıdır)

HNG Float Glass Limited

Düzcam

185.000 ton/yıl

v.y.

Ülke

Bulgaristan Targovishte

Mısır (%30 oranında Saint Gobain ortaklığıdır.)

Düzcam

Rusya Federasyonu

Üretim Yeri

Trakya Glass Bulgaria EAD

Üretim Konusu

Ruscam Gorokhovets Rusya Federasyonu Cam ambalaj Cam Ev Eşyası

300.000 ton/yıl

Ruscam Pokrovsky Ruscam Ufa Ruscam Kirishi

200.000 ton/yıl Şişe,kavanoz, gıda kapları…

360.000 ton/yıl

2.803

195.000 ton/yıl

Ruscam Kuban

120.000 ton/yıl

Gürcistan

Mina

30.000 ton/yıl

263

Ukrayna

Merefa

85.000 ton/yıl

342

Rusya Federasyonu

Posuda

Otomatik Cam Ev Eşyası

75.000 ton/yıl

500

Bulgaristan Targovishte

Trakya Glass Bulgaria

Otomatik Cam Ev Eşyası

76.650 ton/yıl

683

Bilgiler sektördeki şirketlerin basın açıklamaları, faaliyet raporları ve çeşitli sektör raporlarından derlenmiştir.

116

İşletmelerde Verimlilik

3.6.1 Cam Sektörünün Alt Sektörleri ve Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler Son yıllarda yaşanan küresel ekonomik krizler tüm diğer sektörlerde olduğu gibi cam sektöründe de talebin yavaşlamasına ve ertelenmesine neden olmuştur. Ancak Türkiye ekonomisinde son dönemde görülen hane halkı tüketim harcamalarındaki artış ile kişi başına milli gelirdeki artışın olumlu etkisi ve cam ürünleri fiyatlarının reel olarak düşmesi sonucunda yurt içinde cam talebi ve tüketimi artmıştır. Cam ürünlerine tek tek bakıldığında talebin daha çok katma değeri yüksek ürünlere yöneldiği görülmektedir. Örneğin düzcamı girdi olarak kullanan inşaat sektörü ham cam yerine, çift cam, kaplamalı cam, lamine cam gibi işlenmiş cam ürünlerini talep etmektedir. Cam ev eşyasında klasik şekil ve renkteki ürünler yerine farklı tasarımlar ön plana geçmektedir. Cam ambalajda farklı tasarımın yanı sıra hafifleştirme ve dayanıklılığı arttırma çalışmaları talebi yönlendirmektedir. Cam elyafı, cam yünü ve diğer cam ürünleri pek çok alanda sürekli farklılaşan ve zenginleşen uygulamalarda yer almaktadır.

Cam sektörü ürünleriyle birçok sektör ve yan sanayi ile ilişkidedir.

• Düzcam ve işlenmiş cam ürünleri inşaat, tarım (seracılık) otomotiv, enerji, beyaz eşya, ve mobilya sektörlerine, • Cam ambalaj gıda, içecek (su, süt, meşrubat, maden suyu), alkollü içkiler (şarap, bira, vb.) ilaç, kozmetik sanayilerine, • Cam ev eşyası ev kesimi, turizm (otel, lokanta, kafe gibi), gıda, promosyon ve perakende sektörlerine, • Cam elyaf, cam takviyeli plastik (CTP) ürünlerine girdi olmakta, CTP ürünleri ise inşaat, taşıt araçları (kara, deniz, demiryolu), mobilya, boru, elektrik ve elektronik sanayilerine girdi vermektedir. Bu sektörlerin kalite, renk, tasarım, baskı taleplerine cevap verilmekte, taleplerine yönelik makine, donamı ve teknoloji yatırımları gerçekleştirilmekte, ayrıca yeni ürünler geliştirilerek sektördeki yeniliklere öncülük yapılmaktadır.

Yunus Emre Aksu

117

İnşaat Sektörü :

Türkiye’de iç talepteki yavaşlama tüm alt sektörlere durgunluk veya daralma şeklinde yansımış, en çok etkilenen sektörlerden biri de inşaat sektörü olmuştur. 2009 yılında yaşanan daralma sonrası dönemde inşaat sektöründe hızlı bir seyir izleyen büyüme, 2012 yılında %1 gibi düşük bir seviyede kalmıştır. Ancak 2012 yılında %22 oranında artan yapı ruhsatlarının, %4,6 oranında artan konut satışlarının ve kentsel dönüşüm projelerinin sektörü canlandırması ve önümüzdeki dönemde düzcam tüketimini de olumlu yönde etkilemesi eklenmektedir. Ayrıca, yeni binalarda enerji kimlik belgesinin aranması, bina yenilemelerinde ve yeni bina yapımlarında ısı yalıtımı sağlayan daha nitelikli camların kullanılmasını da beraberinde getirecektir.

Otomotiv Sektörü:

Türkiye, otomotiv üretimi açısından dünyada 16’ncı, Avrupa’da Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa ve İspanya’nın ardından 6’ncı büyük otomotiv pazarıdır. Türkiye büyük otomotiv üreticilerinin üretim üslerinden birisi konumundadır. Sanayideki bu gelişme paralelinde, Türkiye otomotiv pazarı gelinen noktada küresel pazarın bir parçası olmuş ve uluslararası markaların hemen hemen tamamının rekabet ettiği büyük bir pazar halini almıştır. Türkiye’de faaliyet gösteren otomotiv firmalarının tamamına yakını oto camı tedariklerini yurt içindeki otomotiv camı üreticilerinden sağlamaktadır. Türkiye ekonomisinin büyümesindeki yavaşlama, kredi maliyetlerinin değişkenliği ve ÖTV’deki artışlar, Türkiye otomobil ve hafif ticari araç pazarının daralmasına neden olmuş ve bu kapsamda Türkiye otomotiv pazarı 2011 yılına göre %10 oranında azalmıştır. Batı Avrupa kaynaklı olmak üzere, Avrupa otomotiv pazarında, ekonomik krize bağlı olarak daralma devam etmiştir. Batı Avrupa otomotiv pazarında %8’lik bir küçülme söz konusu iken Doğu Avrupa pazarında daha olumlu bir tablo gerçekleşmiştir. Dünya otomotiv sektörünün potansiyeli yüksek pazarlarından olan Rusya’da, otomotiv pazarının büyüklüğünün kriz öncesi seviyelerine gelmeye başladığı görülmektedir.

118

İşletmelerde Verimlilik

Avrupa pazarında yaşanan %8’lik daralma, Türkiye otomotiv ihracatını da aynı oranda etkilemiştir. 2012 yılında otomotiv araç ihracatı 2011 yılına göre %8 oranında azalmıştır. İç ve dış pazarlardaki talep daralması otomotiv üretimini de doğrudan etkilemiş ve 2012 yılı toplam otomotiv üretimi bir önceki yıla göre %10 düzeyinde bir düşüş göstermiştir.

Enerji Sektörü:

Güneş enerjisinden elektrik üreten güneş pilleri kurulu kapasitesi, tüm dünyada 2011 yılında yaşanan hızlı büyümenin ardından kurulumların 2012 yılında yatay bir seyir izlemesiyle toplamda 100 GW’lık bir seviyeye ulaşmıştır. Dünya güneş enerjisi pazarında, Türkiye, güneş enerjisinden yararlanma alanında önemli bir potansiyel taşımaktadır. Enerji Bakanlığı’nın 20102014 yıllarını kapsayan planına göre “Enerji tüketiminin %30’unun yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanması” hedeflenmektedir. Bu doğrultuda, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK), güneş enerjisi santralleri için 2013 Haziran ayında yapacağı 600 MW ‘lık lisans dağıtımı ile birlikte, Türkiye’deki güneş enerjisi kurulu gücünde ve dolayısıyla enerji camları pazarında canlanma beklenmektedir. Diğer yenilenebilir enerji kaynakları gibi güneş enerjisi sektörü de tüm dünyada ve ülkemizde yüksek büyüme potansiyeli vaat etmektedir. Ülkemiz cam üreticileri de güneş enerjisi sistemlerinin verimini arttırmaya katkı sağlayan cam ürünlerini geliştirmek ve çeşitlendirmek amacıyla çalışmalarını sürdürmektedirler.

Beyaz Eşya Sektörü:

Beyaz eşya sektöründe Türkiye’de üretim 2011 yılına göre %8 oranında artmıştır. Trakya Cam’ın girdi verdiği segmentler olan buzdolabı üretimi %12, fırın üretimi ise %4 oranında büyüme göstermiştir. Avrupa beyaz eşya üretimi ise 2011 yılı ile aynı seviyede bir üretim hacmini sürdürmüştür.

Gıda Kozmetik Sektörü:

Cam ambalaj alanında özellikle gıda ve kozmetik sektöründe gelişen ürün çeşitleri ve dağıtım kanallarında ambalajın önem kazanması, sektörü hareketlendirmektedir. Cam sektörü müşteri odaklı üretim ve pazarlama anlayışı ile girdi verdiği sektörlerdeki gelişmelere ve taleplere paralel olarak, mevcut ürünlerini geliştirecek, mevcut üretimine yeni ürünler ekleyerek talepleri karşılamayı sürdürecektir.

Yunus Emre Aksu

119

3.6.2 Cam Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler

Ülkemizde cam üretim faaliyetleri, önceleri sadece Marmara ve Doğu Akdeniz ile sınırlıyken, coğrafi açıdan giderek daha yaygın bir yapı kazanarak Ege ve İç Anadolu bölgelerini de içine alacak şekilde genişlemiştir. Ölçek ekonomileri düzeyinde faaliyet gösterilen ana üretim alanlarında (düzcam, cam ambalaj, otomatik cam ev eşyası) sektör yurt içinde Orta Anadolu bölgesinde (Eskişehir) ve Bursa ilinde büyümektedir. İşlenmiş camlarda ise Ege, Kayseri ve Orta Anadolu (Ankara) gelişmektedir. Cam sanayi, ülkenin cam ihtiyacını karşılamak üzere yeni kapasiteler oluşturmakta, gelişen talebi zamanında karşılamak amacıyla ve lojistik maliyetleri minimize edecek şekilde optimum lokasyonlarda büyümeyi hedeflemektedir. Gerek üretim faaliyetlerinin çeşitliliği ve sayısı gerekse üretici ve kapasite miktarı açısından en yoğun cam ve cam ürünleri üretim faaliyetlerinin yaşandığı şehir İstanbul’dur. İstanbul’u takiben Kırklareli, Mersin, Bursa, Eskişehir, Kayseri, Ankara, İzmir, Konya gibi şehirler yine üretim çeşitliliği, üretici sayısı ve üretim kapasiteleri ile göze çarpan şehirlerdir. Türk cam sanayi gerek kapasite artışları gerekse yeni ürünlerin pazara sunulmasıyla bugüne kadar gelişimini hızla sürdürmüş olup, henüz doymamış bir pazar olma niteliği ile gelecekte de önemli bir büyüme potansiyeli taşımaktadır. Gerek taşıdığı bu pazar potansiyeli gerekse genişleyen kaliteli ürün yelpazesi ile küresel rekabete açılan Türkiye cam sektörü dış ticaret hacminde önemli bir ivme sergilemektedir.

3.7.Türkiye Cam Sektörü Dış Ticareti

Cam ürünlerinin 2012 yılı dış ticaret hacmi 1,599 milyon $ ve 1,1 milyon ton düzeyindedir. Bu da Türkiye’nin dış ticaret hacminde binde 4,1’lik bir paya karşılık gelmektedir. Yıllar itibariyle cam sektörünün ihracat, ithalat ve toplam dış ticaret içerisindeki payları aşağıdaki tablolarda görülebilir.

120

İşletmelerde Verimlilik

Tablo 23. Türkiye Cam Sektörü Dış Ticareti ( Milyon $ ve Bin ton) 2012

2011

2010

2009

Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Toplam Cam İhracatı

956

641

978

710

903

720

839

635

Toplam Cam İthalatı

643

485

705

521

617

547

475

395

1.599

1.126

1.683

1.231

1.520

1.267

1.314

1.030

Toplam Cam Dış Ticareti

2012 yılında toplam cam ve cam ürünleri ihracatı 956 milyon $ ve 641 bin ton, cam ve cam ürünleri ithalatı ise 643 milyon $ ve 485 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Tablo 24. Türkiye Dış Ticaretinde Cam Sektörünün Payı ( Milyon $ ve %)

Toplam İhracat

2011

2010

2009

2008

2007

152.560

134.915

113.979

102.139

132.002

107.272

Toplam Cam İhracatı

956

978

903

839

1.017

829

Cam Sektörü Payı (%)

0,63

0,72

0,79

0,82

0,77

236.537

240.839

185.541

140.869

201.861

170.063

Toplam İthalat Toplam Cam İthalatı

643

705

617

475

594

618

Cam Sektörü Payı (%)

0,27

0,29

0,33

0,34

0,29

0,36

389.097

375.754

299.520

243.008

333.863

277.335

Toplam Cam Dış Ticareti

1.599

1.683

1.520

1.314

1.611

1.447

Cam Sektörü Payı (%)

0,41

0,45

0,51

0,54

0,48

0,52

Toplam Dış Ticaret

2012

3.7.1.Türkiye Cam İhracatı

Türk cam sanayii ihracatı, 2012 yılında 956 milyon $ düzeyinde olmuş, ihracat, ürün çeşidi artırılmış, katma değeri yüksek yeni ürün ve tasarımlarla desteklenmiş ürünlerin payı artırılarak sürdürülmektedir. Cam sektörü, bugün geldiği noktada ülkemiz ihracatında yaklaşık binde 6,3’lük paya sahiptir.

121

Yunus Emre Aksu

Tablo 25.Türkiye Cam İhracatı ( Milyon $ ve Bin ton) 2012 Ürün Grubu

2011

2010

Değer Miktar Değer Miktar Değer

2009

Miktar Değer Miktar

Düzcam

313

250

344

347

322

365

279

287

Cam Ev Eşyası

461

250

470

252

424

243

402

240

Cam Ambalaj

Cam Elyaf

104

100

Diğer

903

720

839

635

Toplam Cam İhracatı 956 641 978 710 Kaynak: Trademap ve Şişecam Dış Ticaret Raporu, 2012

Türk cam sektörü Türkiye’deki yatırımlarının yanı sıra Türkiye dışında da çok önemli yatırımlar gerçekleştirmekte, bölgesel bir güç haline gelmektedir. 2008 yılında 1 milyar $’ın üzerinde ihracat gerçekleştiren sektör 2008 yılının son çeyreğinden itibaren derinleşen ve 2009 yılında tüm sektörlerde etkisi hissedilen ekonomik kriz nedeniyle 2009 yılında 2008 verilerine göre değerde %17,5 oranında azalmıştır. 2010 yılından itibaren piyasaların düzelmesiyle tekrar toparlayan sektör bir önceki yıla göre değerde 2010’da %7,6, 2011’de %8,3 oranında ihracatını artırmış, 2012 yılı ihracatı ise 2011 seviyesinden %2,2 düşük gerçekleşmiştir. Miktarlara göre ise 2010 yılında %13,4 cam ihracatı artmış,2011 yılında %1,4, 2012 yılında ise %9,7 azalma bulunmaktadır. 2009 yılında yaşanan krizin ardından 2010 ve 2011 yılında toparlanma sürecine giren cam sektöründe, 2012 yılında döviz kurlarında yaşanan artışın ve geleneksel pazarlardaki talep olumsuzluğunun cam ürünleri ihracatını etkilediği görülmektedir.

122

İşletmelerde Verimlilik

Düzcam yıllar itibariyle miktar olarak en fazla cam ihracatının gerçekleştiği cam grubu olmuş, cam ihracatının 2012 yılında %39’u, 2011 yılında %48’i, 2010 yılında %50’si, 2009 yılında ise %45’i bu gruptan yapılmıştır. Düzcamda,

Yunus Emre Aksu

123

Türkiye ve Avrupa pazarlarında görülen daralmanın yarattığı olumsuz etkilere ve Avrupa genelindeki üreticilerin arzlarını önemli ölçüde kısmasına rağmen düzcam ihracatı 2012 yılında değerde %9, miktarda %28 oranında azalmıştır. Ekonomik durgunluğun en çok yaşandığı bölgelerden biri olan Balkanlar ve Doğu Avrupa’da satışların miktar olarak azalmasına karşın müşteri sayısı ve Pazar payı artırılmış; ekonomik durgunluğa ek olarak politik istikrarsızlığın olumsuz etkilerini taşıyan Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da da satışlar pazar şartları doğrultusunda kontrollü bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Türkiye düzcam ihracatına bakıldığında 2012 yılı düzcam ihracat değerinin %60,3’ünün (188,7 milyon $) işlenmiş cam ve emniyet camları ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. İşlenmiş cam ve emniyet camlarının cam ihracatı içerisindeki payı 2011’de %57,6 (198,2 milyon $), 2010’da %57,8 (186,1 milyon $), 2009’da %61,6 (171,9 milyon $ ) düzeyinde olmuştur. Düzcam ihracatı kriz dönemi öncesi performansını yakalamış gözükmektedir. Önümüzdeki dönemde düzcam ihracatının hem miktar hem de değer olarak artması beklenmektedir. Cam ev eşyası yıllar itibariyle değer olarak en fazla cam ihracatının gerçekleştiği sektör olmuş, cam ihracatının 2008, 2011 ve 2012 yılında %48’i, 2010 yılında ise %47’si bu gruptan yapılmıştır. Cam ev eşyası ihracatı 2009 yılında değerde %9, miktarda %4 oranında azalmış, cam eşya tüketiminin artmasıyla 2010’da değerde %5,5, miktarda %1,3, 2011 yılında değerde %10,8, miktarda %3,7 oranında yükselmiştir. 2012 yılında ise değerde %1,9 oranında azalmış, miktarda ise yaklaşık aynı seviyede kalmıştır. Cam ambalaj ihracatı 2009 yılında önceki yıla göre değerde %9, miktarda %4 oranında azalmış, 2010 yılında değerde %11,1 azalmış, miktarda %2 oranında artmış, 2011 yılında değerde %3,1 azalmış, miktarda bir önceki yılla aynı seviyede kalmıştır. 2012 yılında ise değerde %19,4, miktarda %34,6 oranında artmıştır. Cam elyaf ihracatı diğer gruplarda olduğu gibi 2009 yılında değerde %18,1, miktarda %4,1 2008’e göre azalmış, 2010’da değerde %20,8, miktarda %8,5 artmış, 2011 yılında değerde %7,5 artmış, miktarda ise 2010 ile aynı seviyede kalmıştır. 2012 yılında ise değerde %4, miktarda %20 oranında artmıştır. Cam ihracatının yapıldığı ilk 8 ülke toplam cam ihracatının %45,6’sını oluşturmakta olup, Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa, Irak ve ABD 2011 yılı cam ihracatında ilk sırada gelen ülkelerdir.

124

İşletmelerde Verimlilik

Tablo 26. Cam İhracatının En Fazla Yapıldığı Ülkeler (Milyon $) İthalatçı Ülkeler

2012

2011

2010

2009

2008

2007

Almanya

101

İngiltere

İtalya

Fransa

Irak

ABD

Bulgaristan

Rusya Federasyonu

Azerbaycan

İspanya

Türkiye Cam İhracatı

956

978

903

839

1.017

829

Türkiye’den AB27’ye Cam İhracatı

467

480

447

418

550

455

Türkiye’nin Toplam İhracatı 152.560 134.915 Kaynak : International Trade Center, Trade Map

113.979 102.139 132.002

107.272

2012 yılında Türkiye’den cam ithal eden ülkeler arasında ilk sırada yer alan Almanya’nın, 43 milyon $ ile en fazla işlenmiş düzcam ve emniyet camı ithalatı yaptığı, ikinci sıradaki İngiltere’nin 42 milyon $ tutarında cam ev eşyası ve üçüncü sıradaki İtalya’nın ise yine 21 milyon $ tutarında cam ev eşyası ithal ettiği görülmektedir.

3.7.2. Türkiye Cam İthalatı

1996 Gümrük Birliği’nin ardından, Türkiye cam tüketimindeki büyümeye de bağlı olarak, cam ithalatı 2011 yılına kadar sürekli artış göstermiş, 2012 yılında %8,8 oranında azalarak 643 milyon $ seviyesinde, miktarda ise %6,9 oranında azalarak 485 bin ton seviyesinde gerçekleşmiştir. Cam sektörü ithalatı ülkemiz toplam ithalatı içinde yaklaşık binde 2,7’lik paya sahiptir.

125

Yunus Emre Aksu

Tablo 27. Türkiye Cam İthalatı (Milyon $, Bin Ton) 2012 Ürün Grubu

Değer

2011

2010

Miktar Değer Miktar Değer

2009

Miktar

Değer

Miktar

Düzcam

268

271

284

261

263

305

201

247

Cam Ev Eşyası

123

Cam Ambalaj

Cam Elyaf

158

147

118

Diğer

Toplam Cam İthalatı

643

485

705

521

617

547

475

395

Kaynak : Trademap ve Şişecam Dış Ticaret Raporu, 2012

2008 2009 ekonomik krizi nedeniyle Türkiye cam ithalatı 2009 yılında 2008 verilerine göre değerde %20, miktarda ise %9,6 oranında azalmıştır. 2010 yılında toparlanma sürecine giren cam sektöründe ithalat 2009 verilerine göre değerde %29,9, miktarda %38,5 artış göstermiş, 2011’de ise değerde %14,3 artmış, miktarda ise %4,8 oranında 2010 yılına göre düşüş kaydetmiştir.

126

İşletmelerde Verimlilik

Düzcam yıllar itibariyle değer ve miktar olarak en fazla cam ithalatının gerçekleştiği ürün grubu olmuş, 2012 yılında düzcamda cam ithalatının değerde %41,7’si, miktarda %55,9’u 2011 yılında değerde %40’ı, miktarda %50’si, 2010 yılında değerde %42’si, miktarda %56’sı, 2009 yılında değerde %42’si, miktarda %63’ü bu gruptan yapılmıştır. Düzcam ithalatındaki bu gelişmenin altında krizin ardından 2010 yılından bu yana büyüme gösteren inşaat, otomotiv, enerji ve beyaz eşya sektörlerinin etkilerinin olduğu söylenebilir. Cam ithalatında 2012 yılında önceki yıla göre en fazla artış gösteren ürün grubu ise cam elyaf olmuş, değerde %7,5, miktarda %14,5 oranında cam ev elyaf ürünleri ithalatında artış yaşanmıştır. Cam ambalajda 2012’de değerde %4,8, miktarda %6,2

127

Yunus Emre Aksu

oranında, cam ev eşyasında ise 2011 yılı sonlarında görülen ithalat daralması devam etmiş ve 2012 yılında değerde %38,2, miktarda %55,3 oranında düşüş olmuştur. Aşağıdaki tabloda Türkiye cam ithalatının en fazla yapıldığı ülkeler 2011 yılı dış ticaret verilerine göre sıralanmıştır. Cam ithalatının yapıldığı ilk 8 ülke toplam cam ithalatının %70,4’ünü oluşturmakta olup, Çin, Almanya, Fransa, İtalya, Romanya, Belçika, ABD ve İspanya 2011 yılı cam ithalatında ilk sırada gelen ülkelerdir. Tablo 28. Cam İthalatının En Fazla Yapıldığı Ülkeler (Milyon $) İhracatçı Ülkeler

2012

2011

2010

2009

2008

2007

Çin

207

221

169

113

133

110

Almanya

Fransa

İtalya

Belçika

ABD

Çek Cumhuriyeti

İngiltere

Romanya

Hindistan

Türkiye Cam İthalatı

643

705

617

475

594

618

Türkiye’ye AB27’den Cam İthalatı

313

340

319

357

Türkiye’nin Toplam İthalatı 236.537 240.839 Kaynak : International Trade Center, Trade Map

304

266

185.541

140.869

201.861 170.063

2012 yılında Türkiye’ye cam ihraç eden ülkeler arasında ilk sırada Çin yer almakta, Türkiye’nin Çin’den yaptığı ithalatın 89 milyon $’lık kısmını cam elyafı, 38,2 milyon $’lık kısmını da cam ev eşyası oluşturmaktadır. İkinci sırada yer alan Almanya, Türkiye’ye 35,9 milyon $ ile en fazla düzcam ve işlenmiş düzcam ürünleri ihracatı yapmakta, üçüncü sıradaki Fransa’nın ise Türkiye’ye Almanya gibi 22,1 milyon $ tutarında düzcam ve işlenmiş düzcam ihracatı gerçekleştirdiği görülmektedir.

128

İşletmelerde Verimlilik

3.8. Türkiye Cam Sanayinin Önemi

Dünya ve Avrupa pazarlarında rakipleriyle yoğun bir rekabet içinde olan Türk cam sanayii büyümesini sürdürerek performansını arttırmakta, özellikle içinde bulunduğu coğrafi bölgede konumunu pekiştirmektedir.

3.8.1 Türkiye Cam Üretimi

Tablo 29. Türkiye Cam Üretimi (Bin Ton) 2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

Cam Üretimi 3.683 3.757 3.437 2.693 3.483 3.018 2.518 2.200 2.007 1.837 1.544 Kaynak: Şişecam faaliyet raporları

Türkiye cam sektörü 2002-2012 yılları arasında üretimini %138,5 arttırarak dünya cam sektöründe etkin konuma gelmiştir. Ülke üretiminin %90’ı Şişecam tarafından karşılanmaktadır. Yurt içi üretim kapasitesinin %50’si düzcam, %32’si cam ambalaj, %16’sı cam ev eşyası ve %2’si ise cam elyafı kapasitelerinden oluşmaktadır. Türkiye ile birlikte 8 ülkede üretim gerçekleştiren Türk cam sektörü Rusya Federasyonu ve Bulgaristan’da büyük yatırımcı konumunda bulunmakta, Bosna Hersek, İtalya, Ukrayna, , Gürcistan ve Mısır’da üretim faaliyetlerini sürdürmekte, Hindistan’da %50 ortaklıkla düzcam üretimi yatırımı yapmaktadır. Cam üretiminin %35’i yurt dışındaki tesislerde Şişecam tarafından yapılmakta ve yurt içi ve yurt dışında bulunan tesislerin yıllık toplam üretim kapasitesi 4,7 milyon tona yaklaşmaktadır. Uzakdoğu ve ABD pazarlarına girebilmek için yeni yatırım bölgeleri arayışlarında olan Türk cam sanayicileri özellikle rekabet gücü sağlayacak, maliyet açısından uzun vadeli açılım yaratabilecek Avrupa’nın yeni gelişmekte olan ve gelecek vaat eden ülkelerine yoğunlaşmaktadırlar. Tablo 30. Türk Cam Sektörünün Uluslararası Konumu

Cam Ev Eşyası Cam Ambalaj Düzcam Cam Elyaf

Dünya 3 5 6 12

Kaynak: Şişecam Cam Sektörü Raporu

Avrupa 2 4 4 5

Yunus Emre Aksu

129

2012 yılında dünya cam sektörü büyüklüğü miktar olarak yıllık yaklaşık 136 milyon ton, değer olarak da 130 – 140 milyar $ düzeyinde bulunmakta, bu büyüklük içerisinde Türk cam sektörü üretim kapasitesi olarak cam ev eşyasında dünyada 3., cam ambalajda 5., düzcamda 6., cam elyafta 12. konumda bulunmaktadır. Türk cam sektörü kuruluşları yurtdışında yaptıkları atılımlarla bölgede önemli bir güç haline gelmiş olup, Rusya’da cam ambalaj alanında 5 fabrika ile lider konumdadırlar. Ayrıca yine Rusya’da, cam ev eşyası alanında bir fabrikaları, Bulgaristan’da düzcam, ayna, işlenmiş camlar ve cam ev eşyası fabrikaları bulunmakta olup, bölgedeki yatırımlarını hızla sürdürmektedirler. Bu yatırımlara ilişkin tablo önceki bölümde yer almaktadır.

3.8.2 Sektörün Maliyet Bileşenleri

Türkiye cam sektörü üretim girdilerinin tamamına yakınını yurt içinde sağlayan, sermaye ve enerji yoğun ve aynı zamanda yüksek kapasite ile çalışma zorunluluğu olan bir sektördür. Bir ton cam üretimi için gerekli olan girdiler cam alt ürün grupları itibariyle aşağıda verilmiştir. Girdilerin büyük bir kısmı yurt içinden sağlanmaktadır. Ancak son yıllarda kum ithalatı yapılmaktadır. Ayrıca çok az miktarda kullanılan kobalt oksit, çinko selenit, alüminyum oksit gibi maddeler de ithal edilmektedir.

130

İşletmelerde Verimlilik

Tablo 31. Birim Üretim Girdileri (Kg/Ton) Girdiler

Düzcam

Cam Ev Eşyası

Cam Ambalaj

Kum

727

723

700

Soda

219

228

200

Kalker

Dolamit

199

173

150

Sodyum Sülfat

Kömür

Cam Kırığı

407

40,67

Feldspat

Boraks

Alüm.Oksit

Pirit

Seryum

0,31

Kobalt Oksit

0,0004

Çinko Selenit

0,02

Diğer

Toplam (*) 1.253,00 1.704,00 1.200,00 (*) Bir ton üretim için gereken hammadde miktarları toplamıdır. Kaynak : Şişecam Cam Sektörü Raporu

Bu temel girdilerin dışında ergitme (izabe) teknolojisi için çoğunlukla doğal gaz kullanılmakta olup bir ton cam hazırlamak için bu amaçla yaklaşık 207 Nm3 doğal gaz gerekmektedir. Bir diğer temel girdi de elektriktir. Bu girdiden de ton başına yaklaşık 160 Kwh kullanılmaktadır. Cam üretiminde kullanılan enerji miktarlarını azaltmak amacıyla ArGe çalışmaları yapılmakta, fırınların teknolojileri yenilenmektedir. Cam üretim maliyetlerinin %90’ını oluşturan sınai maliyetler içinde enerji, hammadde ve işçilik önemli girdi kalemleridir. Yurt içinden temin edilmekte olan bu girdi kalemlerinin toplam maliyetler içindeki payı yüksek oranlara ulaşmaktadır. Bu nedenle, yurt içi girdi kalemlerindeki fiyat oluşumu, sektörün maliyet yapısını yakından belirlemekte, pahalı enerji fiyatları (doğalgaz, elektrik) ve işçilik nedeniyle yüksek üretim maliyetleri ile çalışılmaktadır.

Yunus Emre Aksu

131

Tablo 32. Hammadde/Malzeme, Enerji ve İşçilik Maliyetlerinin Sınai Maliyetler içindeki payı (*) Düzcam Cam Ev Cam Cam Elyaf Eşyası Ambalaj Hammadde ve Malzeme 37% 36% 28% 52% Enerji 28% 19% 28% 16% İşçilik 22% 32% 20% 20%

(*) DPT Dokuzuncu Kalkınma Planı (20072013) Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler Özel İhtisas Komisyonu Raporu verilerinden faydalanılmıştır. Burada verilen oranlar yıl içerisindeki kullanıma ve birim fiyatlara göre farklılık gösterebilir.

Cam üretiminde kullanılan hammadde ve malzeme, enerji ve işçilik maliyetlerinin cam sınai maliyetleri içindeki yaklaşık payları cam alt ürün grupları itibariyle yukarıdaki tabloda görülmektedir. Hammadde ve malzeme maliyetinin cam sınai maliyet içindeki payının %28 ile en düşük seviyede cam ambalajda olduğu gözlenmekte, cam elyafta bu oran %52’ye çıkmaktadır. Enerji maliyetinin sınai maliyet içindeki payı ise en düşük seviyede %16 ile cam elyafta görülürken bu oran %28 ile düzcam ve cam ambalajda en yüksek seviyede olmaktadır. İşçilik maliyetlerinin payı ise %32 ile en yüksek cam ev eşyasında, %20 ile en düşük cam ambalaj ve cam elyafta olmaktadır. Sektörün enerji tüketimine bir örnek vermek gerekirse, 2008 yılı verilerine göre Şişecam ve diğer cam kuruluşları da dahil olmak üzere düzcam, cam ambalaj, cam ev eşyası ve cam elyaf toplamında yaklaşık olarak 670 milyon m3 doğalgaz tüketilmiş olup, bu miktar 2008 yılı Türkiye toplam doğalgaz tüketiminin %2’sini, toplam sanayi tüketiminin %9’unu oluşturmuştur. Ayrıca yine 2008 yılında cam üretiminin ana hammaddeleri olarak yaklaşık 500 bin ton soda ve 1,3 milyon ton kum cam üretiminde kullanılmıştır. İşlenmiş cam ürünleri üretimi başta olmak üzere 2012 yılında toplam kullanılan elektrik 830,4 milyar Kwh civarındadır. (Kaynak :

Şişecam Cam Sektörü Raporu)

132

İşletmelerde Verimlilik

Cam üretiminin büyük kısmını standart ürünler oluşturmaktadır. Bu ürünlerdeki rekabette belirleyici unsur fiyat olmakta, maliyet avantajına ve devlet desteğine sahip ülkeler teknolojiye rahatça sahip olup standart ürünleri üreterek dünya fiyatlarının altında pazara arz etmektedirler. Bu ülkelere karşı standart ürünlerde rekabet gittikçe zorlaşmış, uluslararası üreticilerin maliyet düşürme, verimlilik artırma ve katma değeri yüksek ürünleri üretmeye ağırlık vermeleri, yüksek yakıt, enerji ve işgücü maliyetleri, yüksek vergi ve reel faizlerle mücadele eden Türkiye cam sektörünün rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir. Cam sektörü pek çok sektörden girdi almaktadır. Bunlar arasında refrakter, maden, kimya, makine, elektrikelektronik, enerji kalıp, bilgi teknoloji, kağıtkarton ambalaj ve yedek parça başta gelmektedir. Bilgi teknolojisi, kağıt, karton, makine, kalıp ve hammadde sektörlerindeki teknoloji ve kalite gelişmeleri cam sektöründe de verimliliği ve kaliteyi arttıran unsurlardandır. Hizmet sektörlerinden taşımacılık sektöründen (kara, deniz) yaygın bir hizmet alınmakta olup bilişim sektöründeki gelişmeler de diğer sektörlerde olduğu gibi cam sektörünün etkinliğini arttırmaktadır.

3.8.3 Sektörün Üretim Endeksi ve Kapasite Kullanımları

2005 yılı baz alınarak 2010, 2011 ve 2012 yıllarına ilişkin aylık ve yıllık ortalama üretim endeks değerleri aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 33. Cam Sektörü Üretim Endeksleri Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık Ort. 2010 80,5

79,5

89,9 96,8 100,1 95,1 94,9 90,8 99,6 107,5

97,5

98,7

2011 106,1 102,6 113,2 105,4 110,1 106,7 109,1 104,1 99,8 102,8

89,7

101,0 104,2

96,3

105,1

2012 101,6 97,5 99,0 95,5 105,8 96,0 96,9 91,4 97,1 Kaynak: TÜİK verileri

91,7

94,2 97,8

2011 yılında Kasım ve Aralık ayı dışında tüm aylarda üretim endeksinin geçtiğimiz son üç yıl içerisinde en yüksek değerlere ulaştığı görülmektedir. En yüksek endeks değeri 2011 yılı Mart ayında gerçekleşmiş, en düşük endeks değeri ise 2010 yılı Şubat ayında görülmüştür.

133

Yunus Emre Aksu

Cam sektörüne ilişkin yıllar itibariyle kapasite kullanım oranlarına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir. Tablo 34. Cam Sektörü Kapasite Kullanım Oranları (%) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık Ort. 2010

2011

2012 85 83 85 83 90 Kaynak : Şişecam cam sektörü verileri

Son 4 yılda cam sektöründe en yüksek kapasite kullanımı 2011 yılında gerçekleşmiştir. (2009 yılı ortalama kapasite kullanımı %70 seviyesinde olmuştur). En yüksek kapasite kullanımı %95 ile 2011 yılı Temmuz ayında olmuş, en düşük kapasite kullanımı ise %70 ile 2010 Şubat ayında gerçekleşmiştir.

3.9. Türkiye Cam Sektörünün SWOT Analizi

3.9.1 Türkiye Cam Sektörünün Güçlü Yönleri

Cam sektörü;

• Teknoloji, üretim, pazarlama ve satış bilgisine hakim insan kaynağına,

• Ölçek ekonomisinde ve en son teknolojilerle üretim yapan kuruluşlara,

• İç ve dış pazarlarda müşteri nezdinde üretim, ürün çeşidi, kalite ve dağıtım bakımından güvenilirliğe, •Kişi başına cam tüketiminin düşük olduğu, ancak büyüyen ve gelişen bir iç pazara,

• 1960’lı yıllarda başladığı ihracat geçmişiyle dış ticaret birikimine,

• Kurumsallık düzeyi yüksek, çağdaş yönetim ilkeleriyle yönetilen ve yurt dışında üretim yapan dünya şirketine, • Halen daha maliyet düşürme, verimliliği arttırma ve ihracatını geliştirme potansiyeline,

134

İşletmelerde Verimlilik

• Hammadde ve yardımcı hammadde kullanımında yeterli kaynaklar sahiptir.

3.9.2.Türkiye Cam Sektörünün Zayıf Yönleri

• Sektörün hammaddesi olan cam üretiminin yapısal özellikleri itibariyle izabeye dayalı enerji yoğun bir üretim olması nedeniyle, sektör, enerji ve yakıt fiyatlarına karşı çok duyarlıdır. Bu bağlamda yüksek enerji fiyatları sektörü olumsuz yönde etkilemektedir. • Ölçek ekonomisi gereği tam kapasite ve kesintisiz üretim gerekliliği vardır.

• Firmaların büyük kısmında kurumsallaşma yetersizdir.

• Özellikle izabeye dayanan cam sanayilerinin kurulumlarında büyük sermaye gerekmektedir. Küresel üreticiler, bu nedenle yatırımlara en iyi cevabı veren ülkeleri seçmeyi tercih etmektedirler. Bu kapsamda ülkelerin kuruluşlara tanıdıkları “ teşvikler” büyük önem taşımaktadır. Türkiye’de diğer bazı gelişmekte olan ülkelere göre teşvikler yetersiz kalmaktadır. • ArGe faaliyetlerine ayrılan kaynaklar yeterli düzeyde değildir. ArGe desteğini güçlendirme (proses, alternatif hammadde geliştirme ve uygulama, enerji tasarrufu sağlama, katma değeri yüksek yeni ürünler geliştirme), endüstri ilişkilerinin daha da geliştirilmesi, bilgi teknolojisinin olanaklarından azami ölçüde yararlanma ve kaliteli insan kaynağı barındırma, verimliliğin dolayısı ile rekabet gücünün arttırılması için en önemli unsurlar olarak sayılabilir.

• Uluslararası pazarda marka bilinirliği henüz istenilen düzeye ulaşmamıştır.

• Özgün tasarımlar yaratmada önemli altyapı eksiklikleri mevcuttur.

• İleri teknoloji ve katma değeri yüksek düz ekran görüntü camları ürünleri ( televizyon, dizüstü bilgisayar, masa üstü bilgisayar, cep telefonu) üretilmemektedir.

• Sabit giderler yüksektir. •Kalifiye eleman sıkıntısı mevcuttur.

Yunus Emre Aksu

135

• Sürekli büyüme ve modernizasyon yatırımları gerekliliği yatırım ve üretim maliyetlerini arttırmaktadır • Sektörde, sigortasız olarak çalıştırılan personelin çokluğu ve aynı zamanda faturasız satışın fazlalığı haksız rekabete yol açmaktadır. • Hammaddelerde artan kalite ihtiyacı ve rekabet ortamı sonucu son yıllarda yerli hammadde kullanımı büyük oranda terk edilmiş ve önemli miktarda ithal edilmeye başlanmıştır. • Sektörün yatırım maliyetleri (Örneğin; sektör için gerekli makine maliyetleri) çok yüksektir. • Markalaşmanın olmaması, marka ürünlerin kullanımının yaygınlaştırılması kayıt dışılığı önleyecektir. • Navlun giderleri (denizde mal taşıtma giderlerinin yüksekliği) çok yüksektir. Özellikle düzcam ürünlerinde özel lojistik yatırımları gerekmektedir. • İstihdam üzerindeki yüksek vergi ve primler nedeniyle işçilik maliyetleri çok yüksektir.

• Ülke riski nedeniyle kredi maliyetleri yüksektir.

3.9.3.Türkiye Cam Sektörünün Önündeki Fırsatlar

• Gelişen pazarlara (Balkanlar, Orta ve Doğu Avrupa, Rusya ve diğer BDT ülkeleri, Orta Doğu) yakınlık nedeniyle hem bu pazarlara katma değeri yüksek ürünleri ihraç ederek hem de bu bölgede yatırım yaparak (tek başına, ortaklık veya satın alma yoluyla) büyüme imkanları mevcuttur. • Türkiye’de düşük olan cam tüketiminin ülkenin ekonomik ve sosyal gelişmesine paralel olarak artması, diğer taraftan dünyadaki teknolojik gelişmelerin hem cama yeni kullanım alanları açması, hem de katma değeri yüksek ürün ihtiyacını arttırması nedeniyle camın gelişme ve yatırım olanakları bulunmaktadır. • Katma değeri yüksek ileri teknoloji ürünleri olan düz ekran camları özellikle düzcam firmaları için ürün çeşitlendirme ve yeni pazarlara girme adına bir iş fırsatıdır.

136

İşletmelerde Verimlilik

3.9.4. Türkiye Cam Sektörünün Önündeki Tehditler

• Rekabete açık olan sektörde çok ucuz girdi maliyetleriyle üretim yapan ve kendilerine sağlanan sübvansiyonlarla arz fazlası ürünlerini düşük fiyatla ihraç ederek iç ve dış pazarlarda haksız rekabet yaratan üreticiler pazarı bozmayı sürdürmektedirler. Çin, Doğu Avrupa ve İran, Irak gibi Orta Doğu ülkelerinden yapılan ucuz, düşük kaliteli ve tasarımlarımızı kopyalayan özellikle cam ev eşyası ürünlerin ithalatı, dampinge açık olan sektörü çok zor durumda bırakmaktadır. Bu tür ithalata karşı mevzuatımızdaki önlemlerin hızla uygulanabilmesi için özel sektör ile kamu kuruluşları arasındaki koordinasyon, gümrüklerden başlayarak daha etkin hale getirilmelidir. Gümrüklerde değer kontrollerinin etkinleştirilmesi ile hem ülkenin vergi kaybı hem de yaratılan haksız rekabet önlenebilecektir. Ayrıca, standart ve düzenlemelerin AB ile uyumlaştırılması haksız rekabetin önlenmesine katkı sağlayacaktır. • Uluslararası dev cam kuruluşlarının pazar hakimiyeti stratejileri doğrultusunda büyük bir pazar olan Türkiye’ye yatırım yapmaları ve çevre ülkelerde devam eden cam yatırımlarının sektörün performansını olumsuz etkilemesi beklenmelidir. • Bölgesel ticaret alanlarının kurulması ve üye olmayan ülkelere yüksek gümrük vergisi uygulamaları bu bölgelerdeki ülkelere ihracatı olumsuz etkilemektedir. Bu etki, Arap ülkeleri arasında yapılan anlaşmalar yanı sıra, AB’nin de Arap ülkeleri ve diğer üçüncü ülkelerle yaptığı anlaşmalarda ortaya çıkmaktadır. Bilindiği üzere, Türkiye, Gümrük Birliği gereğince AB’nin üçüncü ülkelerle yapmakta olduğu Tercihli Ticaret Anlaşmalarını tedricen üstlenmektedir. Ancak Türkiye’nin Serbest Ticaret Anlaşmaları müzakerelerine AB ile eş zamanlı başlayamaması ya da bu anlaşmaların AB ile eş zamanlı olarak yürürlüğe girememesi, yurt dışı pazarlarda Türkiye ve AB’ye uygulanan tarifeler arasında fark yaratmaktadır. Nitekim, söz konusu ülkelerle Serbest Ticaret Anlaşması müzakereleri uzun zaman almakta, imzalanan anlaşmaların 35 yıl içinde yürürlüğe girdiği dikkate alındığında, Türk üreticisi için söz konusu pazarlara giriş AB’deki rakiplere göre dezavantaj yaratmaktadır. Söz konusu anlaşmalar yürürlüğe girse dahi, bu anlaşmalarda öngörülen kademeli gümrük vergisi indirimi, AB’nin bugüne kadar almış olduğu yol karşısında Türkiye’yi yine de dezavantajlı bırakacaktır. Bu itibarla, AB’nin serbest ticaret anlaşması müzakerelerine başladıktan sonra değil, bu yönde girişimlerini planlama aşamasında Türkiye’ye bilgi vermesi, müzakerelere eş zamanlı olarak başlanması gerektiği hususu üzerinde durulmalıdır. Böylece, Türkiye’nin AB ile aynı zamanda ve eşit koşullarda pazara girişine imkan sağlanmalıdır.

Yunus Emre Aksu

137

• Dünya ve Türkiye ekonomisinin büyüme hızını düşürecek risklerin ( terör, savaş, politik gelişmeler, petrol fiyatlarındaki artış vb.) meydana gelmesi sektörün büyümesini ve mali performansını olumsuzlaştıracaktır. • Üretim ilişkilerinde taraflar arasında uyumsuzluk rekabet gücünü gerilecektir. Kaynak : Şişecam Cam Sektörü Raporu

3.10. Sektörün AB Uyum Sürecinde Geldiği Nokta ve Karşılaşılan Uyum Sorunları AB müzakere sürecinde sağlanacak ilerlemenin sektöre olumlu etkiler yaratması beklenmektedir. Aşağıda alt başlıklar altında AB müzakere sürecinde uyumlaştırılması taahhüt edilen alanlarda sektörün genel durumu ve uyumlaştırılan mevzuatın etkileri ele alınmaktadır.

3.10.1.Teknik Mevzuat Uyumu

Gümrük mevzuatının ve üretim standartlarının AB’ye uyumu sektörde şeffaflığı arttırarak sektöre olumlu etkiler getirecektir. Gıda güvenliği ile tüketici sağlığı ve güvenliğinin garanti altına alındığı bir üretim, cam ürünlerinin pazarda daha yaygın bir kullanım bulmasına yol açacaktır. Standartlara uyumun sektörler arası işbirliğini arttırması, idari yapıların güçlendirilmesi ve bunların AB normlarına uygun alt yapıya kavuşturulması gerekmektedir.

3.10.2. ArGe ve İnovasyon, Tasarım

Hükümetin resmi hedefine göre 2013 yılına kadar araştırma ve geliştirme alanındaki harcamaların GSYİH’nin %2’sine ulaşması gerekirken, 2010 yılında gerçekleşen hedef %0.84’de kalmıştır. (Kaynak : Türkiye İlerleme Raporu2012). Türkiye koşullarına göre cam sektöründe satışlardaki %1’lik ArGe payı ile Şişecam

138

İşletmelerde Verimlilik

Topluluğunun göreceli olarak ArGe yatırımları fazladır. Ancak, ülke genelinde bakıldığında ArGe yatırımlarının halen gelişme aşamasında olduğu ortadadır. Bu bağlamda hem devlet teşvikleri olarak, hem de özel sektör girişimiyle ArGe, inovasyon ve tasarım alanlarında gerekli çalışmaların ve yatırımların yapılması büyük önem taşımaktadır.

3.10.3. Eğitim

Eğitimli insan ve işgücü hızla büyüyen ve kalkınmakta olan Türk Ekonomisinin en büyük ihtiyaçlarından biridir. Bu durum, özellikle cam sektörü için önemli bir handikap’tır. Cam sanayinde çalışma standartları ve işgücü maliyetleri Türkiye ortalamasının üzerindedir. İşe yerleştirmede yüksek niteliğe sahip işgücü tercih edilmekle birlikte, yeni istihdam ancak iş içi eğitimle sağlanabilmektedir. İşgücü piyasasının esnek olmayan yapısı, genelde işgücünün yetersizliği ve en önemlisi istihdam üzerindeki yükler (sosyal güvenlik primleri, vergi yükü, zorunlu istihdam), katı çalışma mevzuatı özellikle ikincil işlemlerde (düzcamı girdi olarak kullanan cam işleme, el işçiliğinin yüksek olduğu cam ev eşyası) istihdamı kayıt dışına itmektedir. Bu durum, üreticiler arasında haksız rekabet oluşturmakta, üreticilerin verimlilik artışına ve maliyet düşürme konularına yoğunlaşmasına yol açmaktadır. Rekabet gücü ve verimliliğin sağlanabilmesi için konusunda uzman ve teknolojik yenilikleri takip edebilen kalifiye işgücü eksikliği rakip ülkelere nazaran ülke sektörünü olumsuz yönde etkilemektedir. Bu anlamda, cam sektörüne yönelik Meslek Teknik Lisesi ve Yüksek okullarının sayı ve kalite (kadro, teknik donanım) açısından geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Ayrıca resmi eğitim sistemi de bu okullara yönelimi teşvik edecek şekilde düzenlenmelidir.

3.10.4. Ticaret/Gümrük

Cam sektörü düşük girdi maliyetleriyle sektörde ucuz, düşük kaliteli ve mevcut tasarımları kopyalayan ithal ürünler karşısında haksız rekabete maruz kalmaktadır. Önlem niteliğinde gümrük idaresinin etkinliği artırılarak gümrüklerde değer kontrollerinin etkinleştirilmesi önem arz etmektedir.

Yunus Emre Aksu

139

3.10.5. Vergi

Yetkili kuruluşlar firmaların piyasaya girişi ve faaliyet göstermesi önündeki idari engelleri azaltarak; gelir ve kurumlar vergilerini azaltarak ve basitleştirerek; vergi idaresinin ve kurumsal yönetiminin etkinliğini iyileştirerek; devletin sahip olduğu birçok firmayı özelleştirerek; kurumsal yönetimi iyileştirmeye odaklanarak yatırım ortamını iyileştirmişlerdir. Ancak, halen istihdam üzerindeki vergi yükü ve sosyal güvenlik primleri ve zorunlu istihdam gibi yükler kaldırılmamıştır. Kurumlar vergisi oranları, yakın zamanda indirilmiş olmasına rağmen, yüksek ve karmaşıktır. Aşağıda istihdam bölümünde de belirtileceği üzere iş gücü üzerindeki vergiler de görece olarak yüksektir. Cam sektörünün en önemli girdilerinden olan enerji üzerindeki yükler azaltılmamıştır. Ülkemizdeki enerji fiyatları rakiplerimize göre yüksektir. En büyük enerji sağlayıcısı olan kamu, özellikle akaryakıtta (kamu maliyesinin finansmanı için) yüksek vergilemeye gitmektedir. Cam sektöründe adil rekabet koşullarının sağlanabilmesi için yakıt üzerindeki vergiler kaldırılmalı veya oranı düşürülmelidir.

3.10.6. İstihdam

Emeğin istihdamında ücret dışı maliyetlerin yüksekliği devam etmektedir. İş gücü üzerindeki vergiler (gelir vergileri ve sosyal güvenlik primleri) de görece olarak yüksektir. Bu sistem serbest meslek girişimcilerinin kayıt dışında kalmasını teşvik etmiştir. Gelir vergisi tavanı %40’dan %35’e, vergi dilimlerinin sayısı 4’e düşürülmüş olmakla beraber genel olarak, iş gücü piyasasında zorluklar devam etmekte, bu alanda oluşturulan politikaların sağladığı çözümler kısıtlı kalmaktadır. Bölgesel asgari ücret uygulaması halen yaygınlaştırılmamıştır.

3.10.7. Sınai Mülkiyet Hakları

Fikri Mülkiyet Hakları konusunda, yasal düzenlemelerin etkin bir şekilde AB mevzuatına uyumlaştırıldığı gözlemlenmiştir. Ancak, yaptırım ve denetim mekanizmalarının halen çok etkin olmadığı ve sektör işletmeleri arasında sınai mülkiyet hakları konusunda geniş çaplı bir bilinçlenmenin olmadığı gözlemlenmektedir. Aynı zamanda, markalaşmış ürünlerin tasarımlarının

140

İşletmelerde Verimlilik

kopyalanarak dış görünümüyle benzer ancak ürün kalitesi açısından yetersiz ve mevcut standartlara uymayan birçok sahte ürünün dampingli fiyatlarla da pazara sürülmesi sektörü olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durum hem haksız rekabete neden olmakta hem de tüketici güvenliği açısından tehdit teşkil etmektedir. Ayrıca, ithalatta örneğin Uzakdoğu’dan gelen taklit mallar da yerli üreticinin rekabet avantajını bozmaktadır.

3.10.8. Ulaştırma

Büyüyen iç ve dış pazar olanaklarına rağmen, artan üretim maliyetleri ihracatı olumsuz etkilemekte olup, bu noktada ihracatın önündeki en önemli sorunlardan biri olan demiryollarının ve ihraç limanlarının yetersizliğinin çözülmesi gerekmektedir. Toplam enerji tüketimimizin yaklaşık %20’sinin ulaştırma sektöründe tüketildiği, bunun da %85’den fazlasının karayolu taşımacılığına ait olduğu tahmin edilmektedir. Öte yandan II.Ulusal Demiryolu Kongresi çalışmalarına göre, Türkiye’nin son 25 yıldaki büyüme eğilimlerinin sürmesi durumunda, 2020 yılında yolcu trafiğinin bugünkü düzeyinin yaklaşık 3,3 katına çıkarak 540 milyar yolcukm, yük trafiğinin ise 2,5 katına çıkarak 300 milyar ton/km hacmine ulaşacağı beklenmektedir. Ülkemiz mevcut ulaştırma hacmi ve geleceğe yönelik gelişme potansiyelleri göz önünde bulundurulduğunda, özellikle yurt içinde, demiryolu taşımacılığının sektördeki payının arttırılmasının önemi anlaşılmaktadır. Akaryakıt tüketimi dışında, gaz emisyonları, çevre ve gürültü kirliliği, alt yapı yatırım ve bakım maliyetleri gibi kriterler demiryolu taşımacılığının tercih edilmesini ve geliştirilmesini öne çıkartmaktadır. Ayrıca liman alt ve üst yapılarının yetersizliği iç piyasanın yanı sıra özellikle ihracatın ağırlıklı olarak çok maliyetli olan kara taşımacılığı ile yapılmasına yol açmaktadır. Yüksek taşıma maliyetleri ihracatın önünde engel teşkil etmektedir. AB mevzuatına uyum sürecinde getirilen düzenleyici çerçeveye rağmen hükümet yetkilileri taşımacılık sektöründe fiyatları belirleme eğilimine sahiptir. Ulaştırma sektörünün serbest piyasa mekanizmasının dinamiklerine bırakılması gereklidir. Cam sanayi kütlesel üretim yapan, büyük miktarlarda hammadde ve ürün taşıyan bir sektör olduğundan, demiryolu nakliyesi yanında denizyolu nakliyesi de geliştirilmeli, ulaştırma ve lojistik altyapısı kuvvetlendirilmeli ve ihracatı artırmaya yönelik politikalar izlenerek liman altyapı yatırımlarına ve liman hizmetleri kalitesinin yükseltilmesine öncelik verilmelidir.

Yunus Emre Aksu

141

3.10.9. Enerji Maliyetleri

Üretim maliyetlerinde önemli bir paya sahip olan enerji girdi fiyatlarının dünya fiyatlarının %20%30 üzerinde olması, Türk cam sanayini ucuz enerji maliyetlerine sahip olan rakip Avrupa, ABD ve Çin gibi Uzakdoğu ülkeleri karşısında dezavantajlı konuma sokmaktadır. Maalesef, AB’ye uyum sürecinde enerji sektörünün yeniden yapılandırılması ve liberalleşmesine yönelik çabalar da takvimin gerisinde kalmıştır. Elektrik dağıtım varlıklarının özelleştirilmesi henüz tamamlanamamıştır. Teşvik esaslı fiyatlandırma mekanizması gerektiği şekilde uygulanamamaktadır. Elektrik Piyasası Kanununda değişiklik yapılması gerekmektedir. Doğalgaz Piyasası Kanununun revize edilmesi ve yeni bir gaz stratejisi geliştirilmesi yönünde bir ilerleme kaydedilmemiştir. Enerji verimliliği konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmekle birlikte mevzuatın AB ile uyumlu hale getirilmesi için daha fazla ilerleme sağlanmalıdır. Üretim maliyetlerini en çok arttıran faktör olan enerji fiyatları konusunda maliye politikaları yeniden düzenlenmelidir. Bu bağlamda enerji alanında aşağıdaki hususlarda önemle durulması gerekmektedir; • Enerji piyasasının liberalleştirilmesi, doğal gaz ve elektrikte dağıtım bölgelerinde özelleştirmenin tamamlanarak bu piyasaların serbest rekabete açılması • Elektrikte sanayiciyi ilgilendirmeyen maliyetlerin (kaçak, kayıp) bir yük olarak sanayiciye dönüşünün önlenmesi, alınan payların kaldırılması • Elektrik üretimi yatırımlarının yapılması • Ucuz yakıt ithali yapılabilecek farklı ülkelerin araştırılması • Doğal kaynak ve enerji tasarrufu ile ilgili çalışmaların yapılması • Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılabilmesi için gereken yatırımların çok yüksek maliyetlerde olması nedeniyle devlet teşviki ile desteklenmesi • Enerji tasarrufunun ve verimliliğinin arttırılması bağlamında, çeşitli teşvik ve düzenlemelerle binalarda enerji performansı standart uyumlaştırılmasının, kaplamalı camlar kullanımının ön plana çıkarılması • Enerji verimliliği konusunda eğitimler düzenlenmesi, sektörün çevre bilincinin arttırılması ve maliyet avantajlarının belirlenmesi sağlanmalıdır.

142

İşletmelerde Verimlilik

3.10.10. Çevre Düzenlemeleri

Kyoto Protokolü ve AB Çevre Mevzuatı’na uyum süreci sektörün üzerinde durulması gereken en önemli sorunlarından biridir. Bu süreçte, sektör büyük teknolojik yatırımlar yapmak ve yeni arıtma tesisleri kurmak zorunda kalacaktır. Tüm bu harcamalar ve yatırımlar için finansman ve zaman en büyük sorun olarak sektörün önünde olacaktır. Enerjinin yoğun olarak kullanıldığı cam üretiminde, sera gazlarının azaltılmasına yönelik en önemli tedbir enerji tasarrufu olmaktadır. Enerji tasarrufuna yönelik alınan bütün önlemler direkt olarak sera gazları (CO2) salınımının azalmasını sağlamaktır. Bu kapsamdaki önemli parametrelerden bir tanesi de geri kazanılmış cam kırığının cam üretiminde yeniden kullanılmasıdır.

3.10.11. KOBİ

Türkiye’de KOBİ’ler tüm işletmelerin %99,8’ini, istihdamın %76,7’sini oluşturmaktadır. Bununla birlikte, KOBİ’lerin payının sermaye yatırımlarında yalnızca %38, katma değerde %26, ihracatta %10 ve banka kredilerinde %5 düzeyinde kalmasının nedeni, düşük iş gücü verimliliği, mali imkanlara erişimdeki yetersizlik ve yabancı piyasalara girişteki engellerdir. Kayıt dışılık tüm sektörlerde yaygın olmakla birlikte özellikle KOBİ’ler arasında daha da önemli bir sorundur. Kayıt dışılık kanun yaptırım ve düzenleme mekanizmalarının da uygulanamaması ile hükümetin ekonomi politikalarının ve reformlarının etkin bir şekilde uygulanmasını engellemektedir. Netice itibariyle; kanun ve düzenlemelere doğru bir şekilde uyan ve yapısını yeni mevzuat ve düzenlemelere göre adapte eden işletmelerle kayıt dışı işletmeler arasında haksız rekabet doğmaktadır. KOBİ’lerin rekabet edebilirliğini sağlamak amacıyla finansman, istihdam, eğitim, ArGe, danışmanlık, pazarlama, ihracat ve ileri teknoloji gibi alanlarda destekler mevcut olmakla birlikte AB ile karşılaştırıldığında halen çok yetersizdir. Bu bağlamda, Türkiye cam sektöründe de oldukça fazla olan KOBİ’lere daha geniş olanaklar sunan AB mevzuatına uyumun sağlanabilmesi yolundaki çabaların hızlandırılması büyük önem taşımaktadır.

Yunus Emre Aksu

143

3.10.12. Devlet Yardımları

Devlet yardımları konusunda, Türkiye’nin bölgesel bazda Gümrük Birliği ile Avrupa Birliği mevzuatına uyumlaşma ve üst ölçekte Dünya Ticaret Örgütü kurallarına uyumlaşma sürecinin gerekleri de dikkate alınarak mevcut teşvik sistemimizin etkinleştirilmesine yönelik aşağıdaki hususlar önerilmektedir; Ülkemizde devlet yardımı kavramı daha çok ‘’teşvik’’ kavramıyla özdeşleşmiştir. Ancak Avrupa Birliği terminolojisinde ‘’Devlet yardımı’’ kavramı daha geniş kapsamda farklı uygulama ve aktörleri bünyesinde barındırmaktadır. Devlet yardımı 3 farklı kapsamda ve geniş bir yelpazede ele alınmaktadır; 1) Yardımı veren birim – Devletin kendisi, bölgesel ya da yerel otoriteler, kamu bankaları veya kuruluşları, devletin kendisi tarafından görevlendirilmiş kamu veya özel aracı banka veya kuruluşları, vakıf ve dernekleri, vb. 2) Yardım türü – Doğrudan veya dolaylı yardımlar, hibeler ve ucuz kredilere verilen garantiler, kefaletler, sermaye katılım ortaklıkları, avantajlı mal ve hizmet sunumu, vb.

3) Amaç – Bölgesel kalkınma, çevre, eğitim, araştırma geliştirme, istihdam.

Bu bağlamda AB’de devlet yardımı kavramı Kamu ve özel ayrımı olmaksızın bütün sektörleri kapsayan bir uygulama alanı bulunmaktadır. BDDK’nın Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu hakkında aldığı bir karar, T.C. Merkez Bankası’nın bir bankaya likidite sağlama kararı, bir yerel yönetimin arazi tahsisi, kamuya ait bir arazinin piyasa fiyatlarının altında bir işletmeye satışı, bir firmanın arazisini piyasa fiyatlarının üzerinde bir fiyatla kamuya satması ya da kiralaması, Bakanlar Kurulu’nun belirli sektörleri hedef alacak şekilde vergi kolaylığı getirmesi gibi ülkemizde her biri farklı faaliyetler olarak ele alınan konular Avrupa Birliği’nde devlet yardımı kapsamında yer almaktadır. Bölgesel bazda büyük yatırım projelerine kısıtlı da olsa teşvik sağlanabilmesi amacıyla, devlet yardımlarının AB’nin NUTS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması) esasına dayalı bölgesel mevzuatına oturtulması yönündeki çabaların hızlandırılması, mevcut geleneksel sınıflandırmanın ötesinde AB kriterlerine uygun hale gidilmesi, AB ile uyumlu yardım programlarının ivedilikle hazırlanması ve uygulamaya geçilmesi büyük önem taşımaktadır.

144

İşletmelerde Verimlilik

Nitekim, AB’nin bölgesel yardım mevzuatına ve hesaplama tekniklerine göre, Türkiye’nin devlet yardımları konusunda en fazla müsaade alma olasılığı bulunduğu düşünülmektedir. Yine kişi başına gayri safi yurt içi hasıla sıralamasına göre Türkiye’deki pek çok ilin yardım verilebilir bölge kapsamına girme olasılığı bulunmaktadır. Bu sistemin yerleştirilmesi, sadece devlet yardımları için değil, ileride topluluk bütçesinden alınacak olası fonlar için de gereklidir. Ancak söz konusu kriterlerin ve hesaplama tekniklerinin oluşturulması, sistemin yerleştirilmesi geniş bir uyum çalışması gerektirmektedir. Ülkemizde devlet yardımı tanımı altında bulunan uygulamalar farklı yasalara tabi olmakta ve uygulama birden çok bağımsız birim tarafından yürütülmektedir. Söz konusu kurumlar arasında yeterli koordinasyon olmayışı, çoğu kez uygulanan devlet yardımlarının birbirinin tamamlayıcısı olması yerine birbirinin tekrarı olması sonucunu doğurmaktadır. Bu durum, AB’nin devlet yardımlarına ilişkin kuralları çerçevesinde ‘’ölçülebilirlik ‘’ ve ‘’yardımın kümülasyonu’’ ya da ‘’yardımların toplamı’’ gibi yaklaşımların oluşmasını engellemekte, Türkiye’nin fayda sağlayabileceği bölgesel yardım sistemlerinin yerleştirilmesini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle aynı konuda destekler içeren değişik mevzuatın bir araya getirilmesi ve tamamlayıcı mahiyette olması, uygulamacı kurum ve kuruluşların karşılaştırma ve analize elverişli veri tabanı oluşturmasını gerektirmektedir. Türkiye’nin sadece AB’nin devlet yardımı uygulama kriterlerini değil, aynı zamanda uygulama birimlerinin uygulamalarını kontrol ve takip eden, sonuçlarını değerlendiren denetimden sorumlu bağımsız otorite kurması beklenmektedir. Bu kapsamda, 6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve Denetlenmesi Hakkında Kanun hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. Söz konusu Kanun’un amacı; Devlet desteklerinin Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki anlaşmalara uygun olarak düzenlenmesini ve ilgili mercilere bildirimini sağlamak üzere, ilke ve esasların belirlenerek desteklerin izlenmesi ve denetlenmesine ilişkin usul ve esasları tespit etmek olarak ortaya konulmuştur. Bu bakımdan, devlet yardımlarını sağlayan kurumlardan bağımsız, devlet yardımlarını hiçbir etki altında kalmaksızın sadece piyasa koşullarını dikkate alarak denetleyebilecek, rekabet koşullarının denetimi konusunda yetki ile donatılmış Devlet Desteklerini İzleme ve Denetleme Kurulu’nun çalışmaları önem arz etmektedir. Devlet desteği kavramının salt teşvik uygulaması ile sınırlı olmaması, kamu ve özel sektör dahil tüm kuruluşlara uygulanan yardım türlerini, yardım veren birimleri ve yardımın amacını kapsayan bu geniş kavramın kaynakların etkin kullanımına yardımcı bir araç olduğu ve bu aracın uygulamada piyasadaki rekabet

Yunus Emre Aksu

145

koşullarını olumsuz etkilememesi ve ekonomide verimsizliğe yol açmaması için denetlenmesi de gerektiği, ayrıca bölgesel ve sosyal sorunların giderilmesine yönelik politikalara olumlu katkı sağlaması açısından uluslar arası platformda uygun görülen bölgesel yardımları da kapsaması öncelikli olarak dikkate alınması gereken unsurlardandır. Kaynak : Şişecam Cam Sektörü Raporları

3.11. Çevre Mevzuatına Yönelik Yapılması Gerekenler

3.11.1. Denetim Mekanizmasında Görülen Aksaklıklar

etki ve izin karmaşası, denetleyenler arasında görülen iletişim eksiklikleri, Çevre Kanunu’nun uygulanmasına yönelik verimli bir denetimi zorlaştırmaktadır. Etkin olamayan denetimler, kanunlarda öngörülen yaptırımların tam olarak uygulanamaması veya bu eksikliklerden dolayı yöresel olarak farklı uygulamalara neden olmaktadır. Çevre Kanunu’nun uygulanmasına dönük etkin ve standart bir denetim mekanizması kurulamadığı takdirde, yükümlülüklerini yerine getirenler ve getirmeyenler arasındaki haksız rekabet giderek daha da artacaktır. Bu açıdan, denetim mekanizmasının kontrol, ölçüm, personel gibi konularda geliştirilmesi, denetleyen merciler arasında sağlıklı iletişimin ve denetleme standardının sağlanması büyük önem taşımaktadır.

3.11.2. Mevzuat Sınır Değerleri

İlgili kirletici parametrelere sınır değer getirilirken yurt dışındaki çeşitli sınır değerlerin baz alınması bu sınır değerlere uyulmasını zorlaştırmaktadır. Her ülke sınır değerlerini kendi mevcut üretim tekniklerine ve kirlilik yüklerine göre belirlemektedir. Ülkemizde sektör bazında mevcut kirlilik seviyeleri envanteri oluşturulmadan ve ülkemizin koşulları dikkate alınmadan getirilecek düşük sınır değerleri, kademeli düşüşü sağlamayı engelleyecek ve bunun yerine yurt dışından ithal edilecek olan arıtma tesislerinin kurulmasına sebep olacaktır.

3.11.3. Atık ve Atıksu Bertarafındaki Kapasite Yetersizliği

Atık yönetimi özellikle ilgili mevzuatın uygulanması bakımından, en problemli konulardan biridir. Yürürlükteki “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için, tehlikeli atıkların bertaraf (yakma, geri dönüşüm ve düzenli depolama) edildiği tesis sayısının arttırılması, bertaraf maliyetlerinin düşürülmesi gerekmektedir.

146

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye’de yıllık 2,5 milyon tona yakın tehlikeli atık çıkmaktadır. Ancak Türkiye’nin tek tehlikeli atık bertaraf tesisi olan İzaydaş’ın yakma ünitesinin yıllık kapasitesi 52.500 ton, tehlikeli atık düzenleme sahasının kapasitesi ise 970 bin m3’tür. Dolayısıyla ülke genelinde büyük miktarda tehlikeli atığın akıbeti meçhuldür. Tıbbi atıklar ve sanayileşme ile birlikte artan tehlikeli atıkların bahis konusu olan büyük kısmı herhangi bir önlem alınmadan ve büyük ölçüde evsel atıklarla birlikte bertaraf edilmektedir. Tek tehlikeli atık bertaraf tesisimizin kapasite yetersizliği yüzünden tehlikeli atıkları geri çevirmesi sanayiciyi zorlamakta, Çevre Kanunu’na aykırı bertaraf yolunu seçenlerin tespit edilememesi ve cezalandırılmaması kanun ve mevzuatlara uyan sanayi kuruluşlarının mevzuatların uygulanabilirliğine olan güvenini azaltmaktadır. Bu nedenle tehlikeli atık bertaraf tesislerinin sayısının arttırılması gerekmektedir. Atık bertaraf tesislerinin Türkiye çapında yaygınlaştırılması ve böylece tehlikeli atıkların depolanma ve yakılma işlerinde bu sistemin işler hale gelmesi sağlanmalıdır. Ayrıca izinli bertaraf tesis kapasitelerinin yetersiz kalması nedeniyle bertaraf edilmesi gereken atıkların işletmelerde bekletilme zorunluluğu doğmaktadır. Sınırlı alanları bulunan işletmeler için bu durum çevre ve insan sağlığı açısından sorun yaratabilecek koşullara yol açabilir. Bu bağlamda, endüstriyel tesislerin yoğun olarak bulunduğu bölgelerde lisans almış bertaraf kuruluşlarının sayısının arttırılması ve/veya ara toplama istasyonlarının oluşturulması önem arz etmektedir. Atık nakliyesi sırasında ortaya çıkabilecek olumsuz çevre etkilerinden kaçınmak amacıyla, atığın mümkün olduğunca üretim yerine yakın bir yerde bertarafına yönelik yöntem ve uygulamaların geliştirilmesi gerekmektedir.

3.11.4. Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesi

Ülkemizin alt yapı eksikliği çevreye yönelik sanayi yatırımlarının, altyapı ile birlikte çok yüksek maliyetlerde olmasına yol açmaktadır. Aynı zamanda kayıt dışı üretim, standartlara uygun olmayan yerli ve ithal ürünler, pazarda haksız rekabete neden olmaktadır. Neticede, çevre yatırımları yapan ve işletme maliyetine katlanan sanayiciler, bunları uygulamayan gerek yerli gerek yabancı üreticilere nazaran rekabette dezavantajlı konuma düşmektedir. Kayıt dışı ekonominin getirdiği sıkıntılar neticesinde, ilgili çevre standartlarına uyan ve kirletme bedeli ve emisyon ücreti gibi yükümlülükleri yerine getiren kayıtlı işletmelerle, kayıt dışı işletmeler arasında haksız rekabet oluşmaktadır.

Yunus Emre Aksu

147

Yenilenebilir enerji kaynaklarının ve temiz teknolojilerin teşviki konusunda devlet desteği çok yetersizdir. Hava kalitesi açısından öngörülen emisyon limitleri, ithal edilmesinden başka bir yolu olmayan arıtma tesislerinin kullanılmasını gerektirecektir. Bu nedenle, çevrenin korunmasına yönelik altyapı teknolojilerinin yurt dışından getirilmesi için büyük bir ihtiyaç bulunmaktadır. Bu tesislerin ithali işletmelere çok ağır maliyetler getirmektedir.

3.11.5. Devlet Teşvik Mekanizmalarının Kullanılması

Türkiye’de özel sektör çok güçlü bir sermaye yapısına ulaşamamış olduğundan üretime dönük yatırımlarını dahi çok zor şartlarda gerçekleştirmektedir. Atıkların geri kazanımı ve çevresel etkilerinin azaltılması konusunda önemli yükümlülüklere tabii tutulan yatırımcının, bu bağlamda devlet desteğine büyük ihtiyacı bulunurken, mevcut Çevre Kanunu yatırımcıları özendirecek, teşvik edecek araçlar oluşturmak yerine cezai yaptırımlara dayanmaktadır. İşletmelerden kaynaklanan her tür atığın bertaraf edilmesi (arıtma, taşıma, işçilik, enerji vb.) için karşı karşıya olunan maliyetler işletmeler için sıkıntı yaratır boyutlara ulaşmaktadır. İşletmelerin çevreye yönelik yatırımlarında devlet teşviki kullanmaları yasalarla koruma altına alınmış bir konu olmasına rağmen, bu kapsamdaki devlet teşvik mekanizmalarının yeterli düzeyde uygulamaya konmadığı görülmektedir. Bu amaçla, devlet teşvik mekanizmalarının güçlendirilerek etkin kullanımının sağlanması ve Avrupa Birliği hibe ve fon programları gibi bölgesel ve/ veya uluslararası nitelikteki olanakların araştırılması ve bütün bu mekanizmaların kamuoyu nezdinde görünür ve ulaşılabilir kılınması gereklidir.

3.11.6. Kayıt Dışı İşletmeler Nedeniyle Yaşanan Haksız Rekabet Koşulları Bakanlık kayıtlarında bulunmayan kayıt dışı bir çok işletme çevresel etki değerlendirme raporu vermeden projeler yürütmektedir. Bir an önce bu kayıt dışılığın önlenerek sektördeki bütün firmaların ilgili yükümlülükleri yerine getirmeleri sağlanmalıdır. Buna yönelik cezai yaptırımların güçlendirilmesi gerekmektedir.

148

İşletmelerde Verimlilik

3.11.7. Atıkların Geri Kazanımı

Ülkemizdeki cam ambalaj atığı toplama ve geri dönüşüm faaliyetlerinin etkin şekilde yürütülememesi nedeniyle, başta cam ambalaj sektörü olmak üzere, çeşitli üretim faaliyetlerinde hammadde olarak kullanılan ve yüksek miktarda doğal kaynak, enerji ve karbon emisyonu tasarrufu sağlama potansiyeli olan cam kırığı istenen miktarlarda temin edilememektedir. Cam kırığı, birçok ülkede cam ambalaj üreticileri için ana hammadde haline gelmişken, ülkemizde toplanan atık miktarının çok düşük olması halen doğal kaynaklara bağımlı durumda kalmamıza neden olmaktadır. AB mevzuatı ile uyum çerçevesinde benimsenerek yürürlüğe koyulmuş olan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda; il, ilçe ve ilk kademe belediyelerin, piyasa sürenlerin, yetkilendirilmiş kuruluşların, lisanslı kuruluşların, ambalaj atığı üreticilerinin (satış noktaları, nihai kullanıcılar gibi) yükümlülüklerini açıkça ifade etmektedir. Ancak, alt yapı eksikliği, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında yeterli koordinasyonun ve işbirliğinin sağlanamaması Yönetmelikte belirtilen geri kazanım hedeflerinin tutturulmasında zorluklara yol açmaktadır. Özellikle Cam Ambalaj Atığı, geri dönüşümü ve kazanımı en uygun malzeme olmasına rağmen, yukarıda bahsedilen hususlar çerçevesinde Şişecam’ın kurduğu ve ÇEVKO’ya devrettiği kumbara sistemi dışında kaynağında ayrı toplama çok düşük seviyelerde gerçekleşmektedir. Oysa cam kırıklarının toplanıp yeniden dönüştürülmesi halinde, hammaddeden üretime nazaran %25 daha az enerji kullanımı sağlamakta ve neticede daha az karbon salımı olmaktadır. Cam geri dönüşümü, cam ambalaj üretiminde özellikle hem hammadde ve enerji tasarrufu sağlayarak çevre korumasına yönelik önemli bir katkı yaratacaktır. Tablo 35. Cam Geri Kazanımıyla Sağlanan Tasarruflar %100 geri dönüştürülmüş cam atık kullanımıyla) Enerji tüketiminde azalma Karbon emisyonlarında azalma Maden atığında azalma Su tüketiminde azalma Korunulan doğal kaynaklar

%25 %50 %80 %50 Kum, soda, kireç

Yunus Emre Aksu

149

Bilindiği gibi, “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” kaynağında ayrı toplama sistemini destekleyecek şekilde tasarlanmıştır. Öncelikle, mevcut toplama sisteminde sorun bulunmaktadır. Belediyeler, atıkları çöp sıkıştırma istasyonlarında toplamaktadır. Sıkıştırıp gömme metodu, kaynağında ayrı toplama olmadığı için geri dönüşüm oranlarını büyük ölçüde düşürmektedir. Ülkemizde çöp içindeki geri kazanılabilir madde oranı yaklaşık %12’dir. Cam şişelerin Türkiye genelindeki geri kazanım oranı %20 seviyesindedir. Oysa teorik olarak cam kaplar kalite kaybı olmadan neredeyse %100 oranında eski camdan imal edilebilir. ÇEVKO, ‘’Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’’ uyarınca, Bakanlığın 31.03.2005 tarihli kararı ile her çeşit ambalaj atığının geri kazanımı konusunda ‘’Yetkilendirilmiş Kuruluş’’ olmuş ve bu alanda bazı girişimlerde bulunmakla birlikte bu girişimlerin çok yetersiz kaldığı görülmektedir, belediyeler nezdinde, etkin olarak kaynağında ayrı toplama sistemi halen kurulamamıştır. Mevcut sistemler de halkın yeterli katılımının sağlanamaması nedeniyle işlerliğini sürdürememektedir. Örneğin, cam atıkları için oluşturulmuş bir kumbara sistemi uzun yıllardır mevcut olmasına rağmen geçen süre içerisinde halk halen cam atıklarını bu kumbaralara atmamaktadır. Bu konuda bilinçlendirme çalışmaları ile paralel olarak cam ambalaj atığı toplama konteynerlerinin (cam kumbaraları) sayısı artırılmalı, halkın erişimi kolaylaştırılmalıdır. Hollanda gibi düşük nüfuslu bir ülkede yaklaşık 25.000 adet cam kumbarası ile %80 seviyesinde cam geri dönüşümü sağlanırken, tüm Türkiye’de toplam 4.400 civarında kumbara bulunmaktadır. Ayrıca ilçe belediyelerinin, sözleşmeli ambalaj atığı toplama firmalarına camı da toplatması, toplatamıyorsa bir alt protokol vb. ile cam ambalaj atıkları için ayrı bir toplama firmasıyla çalışması sağlanabilir. Bazı belediyeler ambalaj atıklarının sokak toplayıcıları tarafında toplanmasına izin vermektedir. Halk sağlığı açısından değerlendirildiğinde, bu çok tehlikeli bir yaklaşımdır ve çeşitli hastalıklara yol açabilir. Evsel nitelikli atıkların kaynağında ayrı toplanmasına yönelik uygulama ve düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. Ancak uygulamada sorunlar vardır. Bakanlığın ve yerel yönetimlerin bir an önce bu konuda harekete geçmesi gerekmektedir. Cam ambalaj atıklarının evsel atıklara ve diğer ambalaj atıklarına karışması önlenerek, düzenli depolama sahalarında ve vahşi çöp depolama alanlarında son bulması engellenmeli, geri kazanım ve geri dönüşüm oranının arttırılmasına yönelik tedbirlerin acil oluşturulması önem taşımaktadır. Böylece atıkların çöpe karışmadan geri kazanımı güvence altına alınmış olacaktır. Aşağıdaki haritada 2011 yılında Avrupa Birliği ülkelerinde cam ambalaj atığı toplama ve geri kazanım oranları ülkeler bazında yer almaktadır.

150

İşletmelerde Verimlilik

AVRUPA'DAKİ ÜLKELERİN CAM AMBALAJ GERİ DÖNÜŞÜM ORANLARI (%)

Kaynak: FEVE Statistic

Yunus Emre Aksu

151

Görüldüğü gibi İsviçre %94,18, Luxemburg %93,76, İsveç %92,94 ile en yüksek geri dönüşüm oranı sağlayan ülkeler olmakta, AB27 ülkeleri ortalaması %70,28’e ulaşmakta ve maalesef Türkiye %25,81 ile en alt sırada yer alan ülkelerden biri olmaktadır. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ndeki cam ambalaj atığı toplama hedefleri, 2020 yılında %60 geri kazanım oranına ulaşacak şekilde sürekli bir gelişme gerektirmektedir. Bu doğrultudaki beklentilerin realize edilebilmesi, agresif ve ısrarcı politikaların sistemin tüm taraflarınca benimsenmesini gerektirmektedir. Cam atıkları ile ilgili bir diğer husus da cam üretim veya cam işleme tesislerinden kaynaklanan üretim firesi camların, “Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanım Tebliği”nden muaf tutulmaması nedeniyle, bu atıkları hammadde olarak kullanan cam üreticilerinden “geri kazanım lisansı” istenmesidir. Cam üretimi ve/veya cam işleme tesislerinden kaynaklanan ve niteliği nedeniyle aynı tesis içinde tekrar kullanılma imkanı olmayan üretim firesi camlar, bir başka cam üretim tesisinde veya uygun bir başka üretimde özel bir işleme tabi tutulmadan hammadde olarak kullanılabilmektedir. Ancak Tebliğ’in yürürlüğe girmesiyle birlikte bu camlar atık olarak nitelendirilerek, bu camları kullananlardan geri kazanım lisansı istenmeye başlanmıştır. Yürürlükteki mevzuatta da net olarak tanımlandığı üzere “çevreye atılan veya bırakılan madde” niteliğinde olmadığı için “atık” olarak nitelendirilmesi mümkün olmayan üretim firesi camları alan ve ikincil hammadde olarak kullanan tesislerin, geri kazanım tesisi olarak görülmemesi ve bu tesislerden lisans talep edilmemesi gerekmektedir. Hiç bir çevresel kazanım sağlamayan bu talep, bu tür camları hammadde olarak kullanabilen üreticilere bürokratik bir yük getirmektedir.

3.11.8. Enerji Verimliliği Kanunu ve İlgili Yönetmelikler

Ülkemizde Enerji Verimliliği Kanunu kapsamında uygulanan “Binalarda enerji Performans Yönetmeliği” yapı malzemelerinin yalıtım değerleri ve hesap yöntemleri için TS 825 Isı Yalıtım Kuralları Standardı’nı referans olarak almaktadır. TS 825 standardı gereği (Tüm Türkiye için Up = 2,4 Wm2/K ) yeni yapılacak olan binalarda pencere camı olarak “Isı Kontrol Kaplamalı” camların kullanımı gerekmektedir. Mevcut binalarda ise 2017 yılına kadar geçiş süresi verilmiştir. Yeni binalarda etkin yapı denetimi yapılmaması sonucunda ısı kontrol kaplamalı camlar

152

İşletmelerde Verimlilik

yaygın olarak kullanılmamaktadır. Mevcut binalarda ise 2017 yılına kadar geçiş süresi verildiği için yenileme oranı kısıtlı kalmaktadır. Kamu ve özel sektör yeni bina projelerinde ilgili standardın uygulanması ve yapı denetim kuruluşları tarafından etkin olarak denetlenmesi, ülkemizdeki enerji verimli inşaat malzemelerinin yaygınlaşması için, kanun ve yönetmeliklere ek olarak, teşvik sisteminin oluşturulması, enerji verimli inşaat malzemelerinde %18 olan KDV oranının düşürülmesi için bir değerlendirme yapılması faydalı olacaktır. Oluşturulacak cazip teşvik sistemleri ile mevcut binalarda yenileme süresinin 2017 yılından öne çekilmesi ve cari açığın en büyük kalemlerinden biri olan enerji ithalatının azaltılması mümkündür. Kaynak : Şişecam Cam Sektörü Raporları

3.12. Genel Değerlendirme ve Sonsöz

Türkiye ekonomisinde 2008 sonrası 2009 ve 2010’da tek haneli olarak gerçekleşen enflasyon (%6,53 ve %6,40) 2011 yılında yeniden çift haneye yükselmiş (%10,45), 2012’de yeniden tek haneye inerek % 6,16 seviyesinde olmuş ve bu durum 2013’ün ilk dört ayında da devam etmiştir. 2012 yılı Aralık ayını 97,9 değeri ile tamamlayan Reel Kesim Güven Endeksi, 2013 yılının Ocak ayında 102,1, Şubat ayında 107,5, Mart ve Nisan aylarında ise 112’ye yükselmiştir. Bu yükselişte gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı, son üç aydaki toplam sipariş miktarı, gelecek üç aydaki üretim hacmi, mevcut mamul mal stok miktarı, mevcut toplam sipariş miktarı, gelecek üç aydaki toplam istihdam ve genel gidişata ilişkin değerlendirmelerin iyileşmesi etkili olmuştur. Aralık 2012’de 89 olan Tüketici Güven Endeksi 2013 Ocak ayında 75,8, Şubat ayında 76,7, Mart ayında 74,9 ve Nisan ayında 75,6 seviyesinde olmuştur. Tüketici güven endeksindeki artışta gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum, işsiz sayısı ve hanenin maddi durumuna ilişkin beklentilerin iyileşmesi etkili olmuştur Türkiye cam sektörü yaklaşık 2 milyar dolar düzeyindeki üretim değeri ile Türkiye ekonomisinin binde 3’ünü üretmektedir. Cam ürünlerinin dış ticaret hacmi de 1,6 milyar $ düzeyindedir. Ana cam ürünleri üretiminde çalışan sayısı yaklaşık 10 bin kişi olup, ikincil işlemler ve kayıt altına alınmamış faaliyet alanlarındaki istihdamla birlikte bu rakamın 20 bin düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu da 25 milyonluk işgücünün yaklaşık binde 1’ine karşılık gelmektedir. Türkiye cam sektörü satış cirosu, taşıma cirosu ve dışarıdan aldığı hizmetler toplamında yaklaşık 2,8 milyar $ düzeyinde bir iş hacmi yaratmaktadır.

Yunus Emre Aksu

153

Dokuzuncu Kalkınma Planı, Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler Özel İhtisas Komisyonu Raporunda belirtildiği gibi, ekonomik ve yapısal özellikleri bakımından ölçek ekonomisinde faaliyet göstermek durumunda olan sermaye yoğun izabe sanayinde, yatırımların yurt içi talebin üzerinde oluşturulması ve pazara arzın basamaklı olarak sunulması gerektiğinden, karlılığın ve üretimin güvence altında tutulabilmesi, yurt içi talebin belirli bir büyüme hızında olmasına bağlıdır. Camın en büyük alt alanlarından biri olan düz camda yurt içi talebi belirleyen temel sektörler otomotiv, inşaat ve beyaz eşya sanayileridir. 2012 yılında bu alt sektörlerden inşaatın cam talebi ortalama %10 artarken, otomotivde ve beyaz eşyada %8 oranında bir önceki yıla göre cam talebi artış göstermiştir. Cam ev eşyasında değişen yaşam tarzında cama daha geniş yer verilmesi, harcanabilir gelirin artması, turizm sektörünün hızlı bir büyüme trendi içinde olması, cam ev eşyasını girdi olarak kullanan diğer ikram ve promosyon kesimlerindeki büyüme, fiyatı da düşen cam ev eşyası talebini ortalama ekonomik büyümenin üzerinde geliştirmektedir. Cam ambalajda sektör ikame ürünlerin ağır rekabet baskısı altındadır. Cam, giderek daha pahalı olan ürünlerin ambalajlanmasında kullanılmakta, gelecekte cam ambalajın tasarım işlevsellik, çevreye uyum gibi faktörler açısından ayrıcalıklı bir yere sahip olması beklenmektedir. Cam elyafı pazarı ise ürünü girdi olarak kullanan sektörlerdeki gelişmeler paralelinde büyüyecek, cam elyaf inşaat ve otomotive, cam yünü ise inşaata bağlı olarak hızlı bir büyüme içerisinde olacaktır. Ancak asıl anlamlı büyümenin işlenmiş camlar ve nitelikli camlar alanında gerçekleşmesi beklenmektedir. Daha çok işlev üstlenmiş, daha üstün nitelikli, daha katma değeri yüksek ürünlerin geleneksel ürünleri ikame etmesi, dolayısıyla üretim organizasyonunun da daha karmaşıklaşması doğal bir sonuç olacaktır. Artan rekabet baskısını azaltmak ve pazarlarda rekabetçi avantajlar sunabilmek amacıyla ileri teknoloji kullanımı yaygınlaşacak, verimlilik savaşları esas olacak, maliyet kaygısıyla en kaliteli girdiyi en ucuza sağlamak amacıyla gerekirse yurt dışı kaynaklar daha yoğun kullanılacaktır. Türk cam sanayi, dışsal ekonomilerde, içinde bulunulan ekonomik, sosyal ve siyasi alanlarda önemli bir kriz yaşanmaması halinde, verimliliği en üst düzeye taşımak, katma değeri yüksek ürünlere yönelmek, teknolojisini geliştirmek, yönetim ve girişim becerilerini en üst düzeyde kullanmak hedefleri paralelinde büyümeye devam edecek, bölgesinde hakim sanayicilerden biri olacaktır. Türk cam sanayicileri 2020 yılında dünyadaki cam üreticileri arasında ilk üçe girmeyi hedeflemektedirler.

154

İşletmelerde Verimlilik

İhracat Projeksiyonu açısından çok merkezli bir üretim yapısı oluşmaktadır. Değişik coğrafyaların talebi, en yakın üretim merkezlerinden karşılanmakta, bunun için de genellikle Türkiye dışındaki kapasiteler kullanılmaktadır. İhracat talebi Türkiye ve Türkiye dışında oluşturulan kapasitelerin belli bir optimizasyon içinde müştereken kullanılması ile karşılanacaktır. Bu anlamda Balkanlar, Doğu Avrupa ve Rusya, Orta Doğu’yu içeren yakın coğrafyamızda ciddi kapasiteler oluşturulmuş ve oluşturulmaya devam edilmektedir. Cam üretiminin uluslar arası boyut kazanması neticesinde cam sanayimiz bölgesinde daha hakim bir yapıya kavuşacaktır. Diğer tarafta sektör talep artışının giderek ithalat ile karşılanması, üretimin gerileyerek çevre ülkelere kaymaya devam etmesi ve ihracatın dezavantajlı kılınmasının sürdürülmesi ile karşı karşıya kalabilir. Navlun maliyetleri ve yurt içinde kurumsal satış ve pazarlama organizasyonlu avantajlarıyla beraber ithalat talebinin yerel kaynaklardan karşılanması olanağı güçlenmektedir. Yine de ucuz girdi maliyetlerine sahip ülkelerden (İran, Çin, Rusya gibi) yapılan ithalat çok hızlı bir artış göstermiştir. Bu ülkelerin bir kısmının ucuz girdi maliyetlerine sahip olması karşısında sektör pazarlardaki rekabet gücünü/ avantajını yitirmektedir. Ucuz üretim maliyetine sahip ülkelerden yapılan düşük kaliteli cam ürünleri ithalatı, dampinge açık olan sektörü zaman zaman zor durumda bırakmaktadır. Tüm diğer sektörler için olduğu gibi, cam sanayi açısında da ekonomik ve siyasi olarak istikrarlı bir ortamda sürdürülebilir büyümenin, güvenli ve öngörü yapılabilir bir yatırım ortamının sağlanması önem arz etmektedir. Bu bakımdan, yatırım ortamının iyileştirilmesi genelde sektörün lehine olup, sektörü olumlu etkileyecektir. Ülkemizde sanayi yatırımlarında, özellikle Doğu Avrupa’daki rakip ülkelerin önerdiği şartların karşılanamaması, enerji ve ulaşım alt yapı olanaklarının yetersizliği, kamusal yüklerden kaynaklanan maliyet yüksekliği, istihdam maliyetlerinin ve enerji fiyatlarının yüksekliği, yatırımların bu ülkelere kaymasına yol açmaktadır. Diğer bir anlamda, cam sanayi özelinde maliyet, alt yapı eksiklikleri ve haksız rekabete neden olan ülkelerden yapılan ithalat sorunları gündemde bulunmaktadır. Daha önce de değinildiği gibi, izabe teknolojisine dayalı bu sektörde fiyat hassasiyeti oldukça yüksektir. Ülkemizde enerji fiyatlarının yüksek olması, sektörün rekabet gücünü hem doğrudan hem de dolaylı olarak olumsuz etkilemektedir. Benzer şekilde, ücretler üzerinden alınan yüksek vergi ve primlerin yanı sıra sendikaların aşırı ücret talepleriyle artan işgücü maliyeti hem sektörün rekabet gücünü yitirmesine yol açmakta, hem de büyüme suretiyle istihdamın artmasına

Yunus Emre Aksu

155

engel olmaktadır. Artan işgücü maliyeti firmaları kayıt dışına iterek firmalar arasında haksız rekabetin doğmasına neden olmaktadır. Ayrıca, İş Kanunu’nda yapılan son düzenlemelerle işletmelerde verimi ve esnekliği gözeten bazı iyileşmeler sağlanmış olmakla birlikte, bunların hayata geçirilmesinde ciddi engeller ortaya çıkmaktadır. Türk cam sanayi de küreselleşen dünya ekonomisi ve sürekli kızışan rekabet içinde, ülkemiz koşullarının yarattığı engeller, kısıtlar ve darboğazlar nedeniyle haksız rekabetle karşı karşıyadır. Başta Çin olmak üzere İran, Rusya, Endonezya ve Tayvan, Doğu Avrupa ve Orta Doğu ülkelerinden yapılan ucuz, düşük kaliteli ve tasarımlarımızı kopyalayan ürünlerin ithalatı, dampinge açık olan sektörü zor durumda bırakmaktadır. Son yıllarda yaşanan küresel krizden sonra uygulanan makro ekonomik politikalı ve uzun dönemli istikrar sağlamayı amaçlayan yapısal reformlar ekonominin hızlı bir şekilde toparlanmasını ve yatırım ortamının iyileştirilmesini sağlamıştır. Sektörde yabancı sermaye payı düşük olmakla birlikte yatırım ortamının iyileştirilmesi yabancı sermayenin Türk Cam sektörüne olan ilgisini arttıracaktır.

3.13. Sektörel Yapılanma

TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği)

Sektör İçindeki Dernekler :

İMSAD (İnşaat Malzemeleri Sanayicileri Derneği)

İZODER (Isı, Ses ve Su İzolasyonları Derneği)

TAYSAD (Taşıt Yan Sanayicileri Derneği)

Kimya Sanayicileri Derneği

CTPSANDER (Cam Elyaf Tav.Plast.San.Derneği)

Uluslar arası Nakliyeciler Derneği

Türk Dış Ticaret Derneği

Türkiye Cam ve Cam Ürünleri Sanayi Meclisi

156

İşletmelerde Verimlilik

İthalat ve İhracat Birliklerine Üyelikler:

Orta Anadolu Çimento ve Toprak Ürünleri İhracatçılar Birliği

Çeşitli İllerin Sanayi ve Ticaret Odaları

Vakıflara Üyelikler:

ÇEVKO (Çevre Koruma Vakfı)

Yurt Dışı Örgütlere Üyelikler:

ICG International Commission on Glass

EGM European Glass Container Manufacturers’ Committee

CPIV Comite Permanent des Industries du Vere Europeennes

FEVE Federation Europeenne De Vere D’Emballage

EDG European Domestic Glass Committee

ESAPA European Soda Ash Producers’ Association

CEFIC Conseil Europeen de I’industrie Chimique

APFE European Glass Fiber Producers Association

DEİK İş Konseyleri

Yunus Emre Aksu

3,14. TÜRKİYE ŞİŞE ve CAM FABRİKALARI A.Ş. 2013 FAALİYET RAPORU

157

ŞİŞECAM 2013 FAALİYET RAPORU

2010

2011

2009

2010

20,5

18,8

18,1

25,4

24,2

Net Finansal Borçlar/ Toplam Kaynaklar 2009

2010

2011

2012

2013

2009

2.693

1.347

1.696

1.894

1.827

1.968

3.757 3.437

2011

3.683

3.612

2010

2012

2013

Cam Üretimi (000 Ton)

2012

13,7

16.837

2009

2010

2011

2012

2013

2009

2010

2011

2012

2013

2009

2010

2011

2012

2013

2009

2010

2011

2012

2013

2009

2010

2011

2012

2013

112

428

381

689

305

830

412

432

1.009

1.717

1.016

632

1.674

2.801

1.267

1.223

2.430

2.319

4,979

965

1.981

3.656

4.206

5.954 5.320

Ana Ortaklık Kârı (m TL)

2013

5,8

11,1

2009

18.065

Çalışan Sayısı

2009

7,2

20.241

6.615

17.838

5.156

5.606

17.850

3.711

4.147

913

2011

596

2010

2012

2013

2009

2010

2011

2012

2013

2009

392

1.631

Yatırımlar (m TL)

2010

2011

Özkaynaklar/ Toplam Kaynaklar

2012

14,2

61,3

55,5

2011 2010

968

Uluslararası Satışlar (m TL)

2013

2009

64,3

3,1

Dönem Varlıklar/Kısa Vadeli Yükümlülükler

62,5

57,6

2,8

2012

2013

Özkaynaklar (m TL)

2011

2,5

Net Finansal Borçlar (m TL)

2012

1,8

Satış Gelirleri (m TL)

2013

2009

2010

2011

2012

2013

158 İşletmelerde Verimlilik FAVÖK (m TL)

Soda Üretimi (000 Ton)

F İ N A N S A L ORANLAR (%)

FAVÖK/Satış Gelirleri

159

Yunus Emre Aksu

FİNANSAL GÖSTERGELER Özet Finansal Durum Tabloları

2013 m TL

2012 m USD

m TL

m USD

Dönen Varlıklar

4.686

2.195

3.449

1.935

Duran Varlıklar

6.797

3.185

5.273

2.958

Toplam Varlıklar

11.483

5.380

8.722

4.893

Kısa Vadeli Yükümlülükler

1.840

862

1.908

1.070

Uzun Vadeli Yükümlülükler

3.028

1.419

1.208

678

Özkaynaklar

6.615

3.099

5.606

3.145

5.494

2.574

4.636

2.601

1.121

525

970

544

11.483

5.380

8.722

4.893

Ana Ortaklığa Ait Özkaynaklar Kontrol Gücü Olmayan Paylar Toplam Kaynaklar

Özet Kar Zarar Tablosu Hasılat Satışların Maliyeti

2013

2012

m TL

m USD

m TL

m USD

5.954

3.129

5.320

2.969 (2.185)

(4.460)

(2.344)

(3.916)

Ticari Faaliyetlerden Brüt Kâr

1.494

785

1.404

784

Faaliyet Giderleri

(973)

(511)

(955)

(533)

Esas Faaliyet Kârı

521

274

449

251

Yatırım Faaliyetlerinden Gelirler

114

635

334

449

251 (40)

Finansman Gideri Öncesi Faaliyet Kârı Finansman (Giderleri)(Net)

(155)

(82)

(72)

Sürdürülen Faaliyetler Vergi Öncesi Kârı

480

252

377

211

Sürdürülen Faaliyetler Vergi Gideri

(26)

(13)

(45)

(25)

(132)

(69)

(95)

(53)

106

454

239

332

186

Dönem Vergi Gideri Ertelenmiş Vergi Geliri Dönem Kârı Dönem Kârının Dağılımı -Kontrol Gücü Olmayan Paylar

-Ana Ortaklık Payları

432

227

305

171

Faiz,Vergi Öncesi Kar (FVÖK)(*)

635

334

449

251

Amortismanlar

588

309

516

288

1.223

643

965

539

547

288

727

406

1.631

764

968

543

Faiz,Amortisman Ve Vergi Öncesi Kar (FAVÖK)(*) İşletme Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit Net Finansal Borçlar

Finansal Oranlar Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yükümlülükler

2013

2012

2,5

1,8

Özkaynaklar / Toplam Kaynaklar

57,6

64,3

Toplam Yükümlülükler / Özkaynaklar

73,6

55,6

Net Finansal Borç / Toplam Kaynaklar

14,2

11,1

Net Finansal Borç / Özkaynaklar

24,7

17,3

Brüt Kar / Satış Gelirleri

25,1

26,4

FAVÖK(*) / Satış Gelirleri

20,5

18,1

FVÖK(*) / Satış Gelirleri

10,7

8,4

1,3

1,0

Net Finansal Borçlar / FAVÖK(*) * FVÖK ve FAVÖK hesaplanmasında finansman gideri öncesi faaliyet kârı dikkate alınmıştır.

ŞİŞECAM 2013 FAALİYET RAPORU

160

İşletmelerde Verimlilik

DÜZCAM GRUBU 1978 yılında Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. iştiraki olarak kurulan ve Şişecam Topluluğu içinde düzcam alanındaki faaliyetleri yürüten Trakya Cam Sanayii A.Ş., üretim kapasitesiyle kendi alanında dünyada 6’ncı ve Avrupa’da 4’üncü büyük firma konumundadır. 1981 yılında devreye aldığı tesisle Doğu Avrupa, Balkanlar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika ekseninde, modern float teknolojisi ile üretim yapan ilk firma olan Trakya Cam, o tarihten bugüne sektöründe birçok ilke imza atmış ve hem Türkiye’de, hem de bölgede düzcam sanayinin gelişmesine öncülük etmiştir. Günümüzde toplam 8 fl hattı ile üretim yapan Trakya Cam, faaliyetlerini 4 ana segmentte sürdürmektedir: • Temel camlar (düzcam, buzlu cam, ayna, lamine cam ve kaplamalı cam) • Otomotiv ve diğer ulaşım araçları camları

• Beyaz eşya camları

2000’li yılların ikinci yarısında, bölgesel liderlik vizyonu ve çok odaklı üretim anlayışı çerçevesinde faaliyetlerini ilk kez Türkiye sınırları dışına taşıyan Trakya Cam, 2006 yılında Bulgaristan’daki Trakya Glass Bulgaria EAD ile Balkanlar’daki ilk float hattını, ardından ayna ve beyaz eşya camı tesislerini ve 2010 yılında Bulgaristan Otocam Fabrikası’nı devreye sokmuştur. Şirket, 2009 yılında ise stratejik bir adımla Mısır ve Rusya’daki düzcam faaliyetlerini, sektörün dünyadaki en büyük oyuncularından biri olan Saint-Gobain ile ortaklaşa geliştirme kararı almıştır. Aynı paralelde, 2007 yılında Bursa Yenişehir’de iki float ve bir kaplamalı cam hattını, devreye alarak yurt içinde de büyümesini sürdüren Trakya Cam, en son olarak Hindistan’da bir ortaklık ile Avrupa’da Richard Fritz firmasının satın alımını gerçekleştirmiştir. Günümüzde 8 farklı ülkedeki üretim tesisleri, ortaklıkları ve genişleyen ürün yelpazesi ile inşaat, otomotiv, enerji ve beyaz eşya sektörlerinin güçlü bir cam tedarikçisi olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

Yunus Emre Aksu

161

CAM EV EŞ YASI GRUBU

Şişecam Topluluğu’nun kurduğu ilk şirket olan Paşabahçe Cam, bugün cam ev eşyası sektöründe dünyanın en büyük firmaları arasında yer almaktadır. 1935 yılında Beykoz Paşabahçe’de kurulan üretim tesisinde el üretimi yöntemiylesoda camı ev eşyası üretimine başlamış olan şirket; 1955 yılında bugünkü otomatik üretim teknolojisinin ilk aşaması olarak kabul edilen makine üretimi ve 1974 yılında ısıya dayanıklı cam ev eşyası üretimi ile hızlı bir büyüme sergilemiştir. İlk ihracatını 1961 yılında gerçekleştiren Paşabahçe Cam, 1980- 2000 yılları arasında artan yurt içi talebi karşılamanın yanı sıra ihracata yönelik büyüme stratejisini benimsemiş; portföyüne bir yandan yeni ürün çeşitleri eklerken, bir yandan da yeni kapasite ve fabrikaları devreye alarak üretim hacmini genişletmiştir. Gelişmiş ve rekabetin yoğun olduğu pazarlara yönelmenin gereği olarak kalite ve verimlilik artışı sağlayacak teknolojik gelişmelere büyük önem veren Paşabahçe Cam, 2000’li yıllarda yurt dışındaki yatırım hamlelerini başlatmıştır. Paşabahçe Cam, cam üretim faaliyetlerini Türkiye’de Kırklareli, Mersin, Eskişehir ve Denizli fabrikalarında, yurt dışında ise Bulgaristan ve Rusya Federasyonu’ndaki tesislerinde gerçekleştirmektedir. Geniş ürün yelpazesiyle, sofra ve mutfak eşyaları zincir mağazacılığı alanında ülkemizin lider kuruluşu olan Paşabahçe Mağazaları A.Ş. ve kağıt-karton ambalaj alanında Türkiye’nin önde gelen kuruluşlarından olan Camiş Ambalaj Sanayi A.Ş., Cam Ev Eşyası Grubu bünyesinde yer alan diğer önemli kuruluşlardır. Tasarım, üretim ve pazarlama faaliyetlerini; ev, ikram ve endüstri olmak üzere üç farklı pazar kesimine yönelik olarak gerçekleştiren Paşabahçe Cam; otomatik ve el imalatı teknojilerini kullanarak gerçekleştirdiği 20.000’in üzerindeki ürününü kullanıcıların beğenisine sunmaktadır. Paşabahçe Cam, Rusya ve Bulgaristan tesislerinde gerçekleştirdiği kapasite artışlarıyla ve önümüzdeki dönemde yeni coğrafyalardaki büyüme fırsatlarını değerlendirerek global pazardaki etkinliğini artırmak ve bu doğrultuda dünyanın lider cam ev eşyası firması olmak yönündeki vizyonuna ulaşmak için kararlı adımlarla ilerlemektedir.

162

İşletmelerde Verimlilik

CAM AMBALAJ GRUBU

Gıda, içecek, ecza ve kozmetik sektörlerine çeşitli hacim ve renklerde tasarımlı cam ambalaj üreten Cam Ambalaj Grubu’nun geçmişi, Beykoz Paşabahçe’de ilk üretim tesisinin kurulduğu 1935 yılına kadar uzanmaktadır. Yaklaşık 35 yıl meşrubat sanayiinin çok hızlı gelişmesi, ilaç Fabrikası’nda cam ev eşyası üretimine ağırlık verilmesi nedeniyle 1969 yılında Topkapı Şişe Fabrikası’na taşınmış ve bu tarihten sonra şirket hızlı ve istikrarlı bir büyüme sürecine girmiştir. Gelişme zincirinin önemli bir halkası olarak 1976 yılında Mersin’de Anadolu Cam Sanayii A.Ş. şirketi satın alınmış ve 1988 yılında bir kilometre taşı olan NNPB (hafi şişe) üretim teknolojisi ilk defa bu fabrikada uygulanmaya başlamıştır. 2000 yılında, Cam Ambalaj Grubu’na bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmekte olan tüm şirket ve tesisler Anadolu Cam çatısı altında toplanmıştır. Grubun Türkiye’deki üretim tesislerine 2006 yılında Bursa Yenişehir Fabrikası da eklenmiştir. Topkapı Fabrikası, 2012’nin son günlerinde kapatılmış, 2013 başında Eskişehir’de kurulan 180 bin ton/yıl kapasiteli modern tesiste üretime başlanmıştır. Diğer taraftan şirket, çevre ülkelerde gerçekleştirilecek yatırım ve işbirliği girişimleriyle bölgesel bir lider ve cirosunun yarısını yurt dışı faaliyetlerden sağlayan uluslararası bir cam ambalaj tedarikçisi olma hedefi doğrultusunda, yurt dışındaki ilk yatırımını 1997 yılında Gürcistan’daki Mina Fabrikası’nı alarak yapmıştır. Bu yurt dışı yatırımını, Rusya pazarının dinamik yapısının 2002’de Gorokhovets, 2004’te Pokrovsky, 2005’te Ufa, 2009’da Kuban ve 2008’de Leningrad Bölgesi’ndeki Kirishi fabrikaları izlemiştir. Anadolu Cam, son olarak 2011 yılında Ukrayna Merefa’da bulunan mevcut bir yurt dışı üretim kapasitesini 1,3 milyon ton/yıl’a yükseltmiştir. Günümüzde toplam 2,2 milyon ton/yıl üretim hacmiyle dünyanın 5’inci ve Avrupa’nın 4’üncü büyük cam ambalaj üreticisi olan Anadolu Cam, yurt içindeki faaliyetlerini Mersin, Bursa Yenişehir ve Eskişehir’deki fabrikalarında, yurt dışında ise Gürcistan, Rusya ve Ukrayna pazarlarında, toplam 10 üretim tesisiyle sürdürmektedir.

Yunus Emre Aksu

163

KİMYASALLAR GRUBU

Şişecam Topluluğu’nun dört ana işkolundan birini temsil eden Kimyasallar hammaddelerinden biri olan soda üretmek üzere 1969 yılında kurulan Soda Sanayii A.Ş. oluşturmaktadır. Mersin’de faaliyet gösteren Soda Fabrikası’nda ve 1982 yılında gruba katılan Kromsan Krom Bileşikleri Fabrikası’nda üretilen kimyasallar, cam dışında deterjandan kimya sanayisine, dericilikten ilaç üretimine kadar 100’den fazla üründe ana girdi olarak kullanılmaktadır. 1997 yılında özelleştirilen Bulgar soda üreticisi Sodi’ye Solvay (Belçika) ve EBRD ile birlikte ortak olunmuş, sonraki yıllarda ortaklık payı % 25’e çıkarılmıştır. 1998 yılında Camiş Egypt Mining Ltd. Co. Mısır’da endüstriyel hammaddeler üretimi yapmak üzere kurulmuştur. 2005’te krom kimyasalları alanında faaliyet gösteren İtalyan Cromital fi ortak olunmuş, 2011’de ise şirketin tamamı Soda Sanayi bünyesine katılmıştır. 2006’da ise Bosna Hersek’te soda üretim tesisi Lukavac Soda Fabrikası satın alınmıştır. Mersin ve Bosna tesisleri ile Bulgaristan’da üretim ortaklığı olan Solvay Sodi tesisinde, yaklaşık 2 milyon ton soda üretimi gerçekleştiren kuruluş, Avrupa’da en büyük 4’üncü ve dünyada 10’uncu üretici konumundadır. Krom Kimyasallarında ise Kromsan Krom Bileşikleri Fabrikası ve İtalya’da bulunan Cromital SpA ile kuruluş dünyadaki en büyük sodyum bikromat, en büyük bazik krom sülfat ve üçüncü en büyük kromik asit üreticisi olarak pazarda önemli bir konumdadır. Günümüzde üretimini soda ve krom kimyasalları dışında cam elyafı, endüstriyel hammaddeler, elektrik, vitamin K3 türevleri, sodyum metabisülfi ve ağır sanayi makineleri alanında da sürdüren grup, 6 ülkede faaliyet göstermektedir. Soda Sanayi A.Ş., faaliyetlerini, kimya sanayisine özgü gönüllü bir uygulama olan “Üçlü Sorumluluk Taahhüdü” altında çevre, sağlık ve iş güvenliği yönetim sistemlerine uygun olarak yürütmektedir. Çevre konusuna sürekli yatırım yapan ve bu yönüyle sorumlu bir tavır sergileyen kuruluş, bünyesindeki enerji üretim merkeziyle kendi enerji ihtiyacını karşılamanın yanında yılda 1.8 milyar kWh elektrik enerjisi satışı gerçekleştirmektedir.

164

İşletmelerde Verimlilik

2013 YILINA GENEL BAKIŞ

Küresel ekonomideki belirsizliklerin etkisiyle, inşaat sektörü ve düzcam tüketiminde gelişmekte olan ülkelerde büyümede yavaşlama gözlenmiş, gelişmiş ülkelerde ise durgunluk veya talep daralması yaşanmıştır. Avrupa’da devam eden ekonomik durgunluğun etkisiyle pazarlarda 2013 yılında yeterli düzeyde toparlanma kaydedilememiştir. Birçok pazarda inşaat sektörü beklenen büyümeyi gerçekleştirememiştir. Avrupa düzcam tüketiminde beklenen artışın yaşanmaması sonucu, 2012’de olduğu gibi 2013 yılında da bazı üreticiler düzcam hatlarında faaliyeti durdurma yoluna gitmiş, ancak beklenen arz-talep dengesi tam anlamıyla oluşamamıştır. Yıl genelinde, pazarda beklenen düzeyde hareketlenme olmaması nedeniyle fiyat artışları sınırlı düzeyde kalmıştır. Orta ve Doğu Avrupa pazarlarında Euro bölgesindeki krizden daha az etkilenen ülkelerde, sektör yavaş da olsa toparlanmaya başlamıştır. Balkanlar’da AB fonları destekli altyapı inşaatlarındaki büyümenin orta vadede devam etmesi ve bunun konut inşaatlarına olumlu yansıması beklenmektedir. Düzcam sektörünün en büyük pazarlarından Rusya, zengin enerji kaynakları, güçlü ekonomisi ve coğrafi konumu nedeniyle, önümüzdeki dönemde bölgenin en önemli inşaat merkezlerinden biri olacaktır. Ancak, yılın ilk yarısındaki olumlu ekonomik ve sektörel göstergelere karşın, ekonomik büyüme beklentilerin çok altında kalmıştır. Sektörde öngörülen hareketlilik yaşanmamış, pazara durgunluk hakim olmuştur. Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da ise devam eden siyasi olumsuzluklar, birçok pazarda ve inşaat sektöründe büyümeyi yavaşlatmış, düzcam tüketim artışı beklentilerin gerisinde kalmıştır. Çevre pazarlardaki durgunluğa karşılık Türkiye düzcam pazarı büyümesini sürdürmüş ve bu paralelde düzcamın tüketildiği tüm sektörlerde de büyüme yaşanmıştır. Düzcam tüketiminin önemli bir kısmını oluşturan inşaat sektörü 2013 yılında ekonomik büyümenin yaklaşık 1.5 katı üzerinde büyüme göstermiştir. Otomotiv sektöründe Avrupa pazarında daralma kısmen azalmaya başlamış; 16.1 milyon adet araç üretimi ile küçülme - % 1,2’de kalmıştır. Türkiye otomotiv pazarında % 9, otomotiv ihracatında % 14 büyüme yaşanmış ve bunun sonucu olarak otomotiv üretimi de % 5 artmıştır.

Yunus Emre Aksu

165

Avrupa Beyaz eşya sektörü 2013 yılını bir önceki yıla göre daha iyi bir seviyede kapamış, ancak toparlanma sınırlı kalmıştır. Türkiye beyaz eşya sektöründe Şişecam Düzcam Grubu’nun girdi verdiği segmentlerden buzdolabı üretimi % 5 azalmış, fırın üretimi ise % 6 büyüme göstermiştir.

2013 YILINDA DÜZCAM GRUBU

Trakya Cam, dünya pazarlarında farklı gelişmelerin yaşandığı ve belirsizliğin hakim olduğu 2013 yılında, esnek ve dinamik yapısıyla tüm ürün gruplarının satış ve kârlılığını artırarak, değişen ekonomik şartlar karşısında önemli bir başarı kaydetmiştir. Bu başarının temelinde; pazar ve müşteri odaklı faaliyetleri, enerji odaklı maliyet düşürme çalışmaları, işletme sermayesini etkin kullanımı, katma değerli ürünlere doğru hızla gelişen ürün yelpazesi, sürekli gelişme ve yenilikçilik yaklaşımı yer almıştır. Trakya Cam, faaliyetlerinden elde ettiği başarının ötesinde, ekonomik ortamda yaşanan belirsizliğe rağmen, vizyonu çerçevesinde küresel bir firma olma yönünde emin adımlarla ilerlemiştir. Bu kapsamda, mevcut coğrafyalarda büyüme ve yeni coğrafyalarda konumlanmaya yönelik başlattığı yatırımları istikrarlı bir şekilde sürdürmüş, bir yandan da inorganik büyüme hedefi doğrultusunda, değişik coğrafyalarda tesis ettiği ortaklık ve satın almalarla önemli somut adımlar atmıştır. Trakya Cam büyümesini; katma değerli ürün gamı, müşterilerini odak noktasına alan güçlü organizasyonel yapısı, tüm süreçlerindeki verimlilik artışı, entegre IT teknolojileriyle yalınlaşan iş süreçleri ve etkin karar alma mekanizmalarıyla sürekli desteklemektedir. SEKTÖRLER BAZINDA GELİŞMELER İnşaat sektörü segmentinde Trakya Cam 2013 yılında toplam temel cam satışlarını % 18 artırmış, katma değerli ürünler bu artışa önemli bir katkı sağlamıştır. 2013 yılı genelinde uluslararası pazarlardaki satışlar; fiyat seviyesi, kârlılık ve kapasite paralelinde dengelenerek gerçekleştirilmiştir. Olumsuz pazar koşullarına rağmen, Trakya Cam, uluslararası temel cam satışlarını bir önceki yıla göre TL bazında % 16 arttırmıştır.

166

İşletmelerde Verimlilik

Avrupa bölgesine yönelik satışları, kârlılıklar gözetilerek gerçekleştirilmiş, Bulgaristan ve Romanya’da mevcut satış kanalını güçlendirmek ve genişletmek amacıyla faaliyetler yoğunlaştırılmış, Sofya, Polonya, Hırvatistan, Sırbistan ve Macaristan’da satış ofisleri faaliyete geçmiştir. Trakya Cam Rusya’da da 2014 yılında Saint Gobain ortaklığı ile devreye alınacak float hattı yatırımı kapsamında, güçlü bir konumlanma sağlamak için 2013 yılında hazırlık faaliyetlerini sürdürmüştür. Bu bölgelerin yanı sıra, 2013 yılında deniz aşırı bölgelere olan satışlarında da artışlar gerçekleştirmiştir. Türkiye düzcam pazarındaki büyümeye paralel olarak Türkiye temel cam satışlarımız da % 18 artırılmış, binalarda ısı yalıtımına yönelik önemin ve bilinirliğin artması ile özellikle kaplamalı cam satışlarında rekor seviyede büyüme gerçekleşmiştir. Binalarda Isı Yalıtım Standardı TS 825’in revizyonunda, üyesi olduğumuz STK’lar aracılığıyla aktif rol alınarak, enerjinin verimli kullanılmasında önemli yeri olan pencerelerdeki ısı yalıtım değerinin (U pencere değeri) 2,4 W/m2K’den 1,8 W/ m2K’e düşürülmesine katkı sağlanmıştır. 18.12.2013 tarihinde yayınlanan revize standartla, pencerelerde kaplamalı cam kullanılması kaçınılmaz hale gelmiştir. Böylece binalarda ısı kaybının % 30’unun gerçekleştiği pencerelerde, enerji tasarrufuna katkı anlamında önemli bir gelişme kaydedilmiştir. Bu kapsamda önümüzdeki dönemde binalarda kaplamalı cam kullanımındaki hızlı artışın sürmesi öngörülmektedir. Otomotiv camlarında iddialı büyümesini sürüdüren Trakya Cam, Türkiye ve Avrupa pazarında başlayan yeni araç projelerinden artan payı ile 2013 yılında toplam satışlarını 2012 yılına oranla % 12 arttırmıştır. Toyota, Hyundai ve Ford firmalarının Türkiye ve İspanya’daki yeni projelerine başlamış, 2014 yılında da bu alanda yeni projelere başlamak üzere altyapı hazırlıklarını tamamlamıştır. Şirketimiz önümüzdeki dönemde Romanya ve Rusya’da devreye alacağı yeni fabrikaları ve Fritz Holding GmbH firması ile yaratılan sinerji ile müşteri ve ürün portföyünü genişletmekte olup, yeni projeler üzerinde görüşmelerini sürdürmektedir. Trakya Cam, Avrupa beyaz eşya pazarındaki hızlı büyümesini 2013 yılında önemli bir sıçrama ile sürdürmüş, satışlarını bir önceki yıla oranla % 41 artırmıştır. Beyaz eşya sektöründe enerji verimliliği, tüm ürünler için ön planda olmaya devam etmektedir. Enerji verimliliğinin yanı sıra tüketicinin hayatını kolaylaştıracak çözümler sunan akıllı ürünlerin tüketiminde giderek daha fazla yaygınlaşma beklenmektedir. Trakya Cam bu alandaki müşteri ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çalışmalarını sürdürmektedir.

Yunus Emre Aksu

167

Güneş enerjisi camları pazarında, güneş paneli ve cam üretiminin ağırlıkla Çin ve Uzakdoğu kaynaklı devam etmesi nedeniyle, hedeflenen satış seviyesi 2012 yılından bu yana gerçekleştirilememiştir. Ancak, Avrupa Birliği’ne Çin’den ithal edilecek camlar için konulan anti damping vergisi ve Türkiye’de güneş paneli üretiminin önemli oranda artma eğiliminde olması ile birlikte, Trakya Cam önümüzdeki dönemde enerji camlarında satışlarını artırmayı hedeflemektedir. Bu hedef yeni geliştirilen yüksek geçirgenlik değerine sahip anti reflektif kaplamalı cam ürünü ile desteklenecektir.

YENİ YATIRIMLAR

Trakya Cam bir yandan Türkiye’de büyümeye devam ederken, bir yandan da Türkiye dışı pazarlarda güçlü konumlanma ve coğrafi yayılma stratejisi ile mevcut ve yeni pazarlarda yatırımlarını ve girişimlerini sürdürmüştür. Trakya Cam büyüme hamlesi ile başlattığı yatırımlarından Bulgaristan kaplamalı cam tesisini ve bir lamine hattını 2013 yılı ikinci yarısında devreye almış olup, üretmeye başladığı yeni ürünler ile nitelikli kaplamalı cam ürün çeşitliliğinde önemli bir atılım gerçekleştirmektedir. Bulgaristan Trakya Cam’ın gerek düzcam gerekse ayna, lamine, kaplama, beyaz eşya ve otomotiv camları ile tüm segmentlerinde önemli bir üretim üssü haline gelmiştir. Düzcam sektörünün potansiyel sergileyen pazarlarında büyüme hedefi doğrultusunda, düzcam sektörünün en hızlı büyüyen pazarlarından olan Hindistan’da da HNG Float Glass Limited firmasına % 50 oranında ortak olmuştur. Trakya Cam bu ortaklık ile farklı bir kıtada daha konumlanmıştır. Düzcam alanında üç float hattı yatırımını yürüten Trakya Cam, Rusya’nın Tataristan Bölgesi’nde % 70 Trakya Cam - % 30 Saint Gobain ortaklığıyla gerçekleştirdiği float hattı yatırımı ile Rusya pazarında güçlü bir konumlanma hedeflemektedir. Aynı zamanda Bulgaristan’daki ikinci float yatırımını sürdüren Trakya Cam, Türkiye pazarında da müşteri taleplerini eksiksiz karşılamak üzere, yeni bir üretim lokasyonu olarak Ankara Polatlı Organize Sanayi Bölgesi’nde Türkiye’deki yedinci float hattını kurmaktadır. Güçlü bir otomotiv camları tedarikçisi olma yönündeki hedefi paralelinde, 2014 yılında devreye almak üzere Rusya ve Romanya’da otomotiv camları tesisi yatırımları devam eden Trakya Cam, enkapsüle camlar alanında Avrupa’da faaliyet gösteren ve otomotiv firmalarının önemli tedarikçilerinden olan Fritz Holding

168

İşletmelerde Verimlilik

Gmbh’ın % 100 hissesini satın almıştır. Trakya Cam dört farklı ülkede sürdürdüğü yatırımlarının tümünü 2014 yılında devreye almayı planlamaktadır.

ÜRETİMLE İLGİLİ GELİŞMELER

Trakya Cam, müşterilerinin ihtiyacını geniş ürün yelpazesi ve yüksek kalite anlayışıyla karşılamış, tam kapasitede üretim gerçekleştirmiştir. Trakya Cam’ın Lüleburgaz Fabrikası’nda soğuk tamire alınan 1 float hattı 2013 yılında tekrar devreye girmiştir. 2013 yılında, etkin toplam maliyet yönetimi kapsamındaki faaliyetlerini yoğunlaştırarak, önemli ölçüde tasarruf sağlamıştır. Çevrenin korunması ve enerji tasarrufu konuların duyarlılığı, sürdürülebilirlik kapsamındaki sorumluluk bilinciyle, tüm üretim proseslerinde enerji tüketiminin azaltılmasına odaklanmıştır. Bu yönde mevcut fabrikalarında gerçekleştirdiği iyileştirmelerin yanı sıra, yeni yatırımlarında enerji kullanımını minimuma indirecek tasarım ve uygulamalar gerçekleştirmiştir. Alternatif enerji kaynakları üzerinde çalışmalar yürüten Trakya Cam, Yenişehir Fabrikası’nda devreye aldığı atık ısıdan elektrik üretimini, tüm fabrikalarında yaygınlaştırmayı amaçlamaktadır. Trakya Cam, maliyet tasarruflarını sadece üretimde değil; süreçlerini ve iş yapış şekillerini geliştirerek toplam giderlerini azaltma yönünde de gerçekleştirmektedir. İşletme sermayesi yönetimine verdiği önemle, tüm tedarik zincirinin etkin yönetimini kapsayacak projeler başlatmaktadır.

YENİ ÜRÜNLER

Trakya Cam, vizyonu doğrultusunda katma değerli ürün portföyünü hızla genişletmeyi; enerji tasarrufu ve çevrenin korunmasına sadece üretim teknolojileriyle değil, geliştirdiği ürünlerle de hizmet etmeyi amaçlamaktadır. Müşterilerinin çözüm ortağı Trakya Cam, topluma katkı sağlaması hedefiyle 2013 yılında pazara sunduğu 7 yeni ürünle, önemli bir atılım gerçekleştirmiştir. Bu kapsamda 2013 yılında; ısı ve güneş kontrol özelliğiyle enerji tasarrufu sağlayan yüksek performanslı kaplamalı camların ArGe faaliyetlerine hız vermiştir. Söz konusu projeler başarıyla tamamlanarak, 6 yeni yüksek performanslı ürün, mimari camlar pazarına sunulmuştur. Yeni kaplamalı camlarla birlikte, bu ürün grubunun satış gelirlerinde % 40 artış sağlanmıştır. Yeni ürünlerden 3’ü, konutlara yönelik Low-E ve Solar Low-E kaplamalı camlar; diğer 3’ü, özellikle ticari binalarda kullanılan ısıl işlem uygulanabilen Solar Low-E kaplamalı camlardır.

Yunus Emre Aksu

169

Solar Low-E kaplamalı camların, yurt dışından ithal edilen ürünleri ikame etmesi planlanmıştır. Enerji camlarına yönelik olarak, güneş pilleri ve termal kolektör sistemlerine yüksek geçirgenlikli cam tedarikinin yanı sıra, geçirgenliği daha da artırmak amacıyla, yansıtmasız (anti reflektif) kaplamalı cam üretimine yönelik altyapı çalışması tamamlanmış ve ticari üretime geçilmiştir. Trakya Cam; Avrupa otomotiv sektöründe CO2 emisyonlarının düşürülmesi, bu amaçla araçların hafifletilmesi, soğutma yükünün azaltılması, yakıt tasarrufu ve kurşunsuz malzeme kullanılması gibi konuların giderek önem arz etmesi paralelinde; otomotiv camları geliştirme çalışmalarına devam etmektedir. Beyaz eşya camına yönelik olarak, farklı işlevsel özelliklere sahip kaplamalı cam geliştirme çalışmaları sürmektedir.

PAZARLAMA İLETİŞİMİ FAALİYETLERİ

2013 yılında, Trakya Cam’ın tüm değer zincirinde; dağıtım kanalı, karar vericiler, profesyoneller, kamu ve nihai tüketiciyle sürekli iletişim sağlanmıştır. Mimaride cam farkındalığının, marka bilinciyle katma değerli ürün satış payının artırılması çalışmaları sürdürülmüştür. Yalıtım camlarına yönelik gerçekleştirilen reklam kampanyasında, pencerelerde doğru camların kullanılmasıyla sağlanacak tasarrufa dikkat çekilmiş, toplumun her kesiminde “enerjinin verimli kullanılması” bilinci pekiştirilmeye çalışılmıştır. “Isıcam Konfor Tasarruf Akademisi” projesi kapsamında, AVM’lerde, özellikle yarının büyükleri çocuklara yönelik, enerji tasarrufu ve enerji tasarrufunda camın önemi temalı etkinlikler düzenlenmiştir. Kamu binalarının enerji verimli hale dönüştürülme projesi “Kamu Özel Elele Enerji Verimliliğine” kapsamında, Sağlık, Çevre ve Şehircilik Bakanlıkları’nın ortak girişimiyle, Trabzon Ahievren Hastanesi “Isıcam Konfor” camlarıyla yenilenmiştir. Profesyoneller nezdinde iletişim, ürün ve marka bilinirliği artırılmış, reklam kampanyası sonrası 1.700 doğramacı, birebir ziyaret edilerek, ürünlerimiz ile ilgili bilgilendirilmiştir.

170

İşletmelerde Verimlilik

Yurt içi ve yurt dışında; Yapı Fuarı, Serbest Mimarlar Derneği organizasyonları, Solarex, IMSAD Kalite Zirvesi, Erke Tasarım Yeşil Rapido organizasyonu, Ulusal Enerji Verimliliği Fuar ve Forumu, SEBBE, MIR Stekla, Intersolar fuarı katılımları gerçekleştirilmiştir. 2013 yılında Temperlenebilir Solar Low-E yeni kaplamalı cam ürünümüz TRC Coolplus’ın Yapı Endüstri Merkezi’nde düzenlenen “Camdan Yansımalar” konferansında lansmanı yapılmıştır.

2014 YILINDA DÜZCAM GRUBU

Trakya Cam, satınalma ve ortaklık adımlarının ardından devam eden yatırımların da devreye alınmasıyla 2014 yılında 11 float hattı, otomotiv segmentinde 8 üretim tesisi ve diğer faaliyetleri ile 9 ülkede faaliyet gösteriyor olacaktır. Global bir firma olma yolunda ilerleyen ve müşterilerini odak noktasına alan Trakya Cam, kaliteli hizmet seviyesi, nitelikli ürün çeşitliliği ve enerji ve çevre konusuna yönelik çalışmalarına 2014 yılında da devam etmeyi ve kaynakların en etkin şekilde kullanımı ile sürdürülebilirliğe katkı sağlamayı hedeflemektedir. Trakya Cam, “Güçlü markaları ile hızlı büyüyen ve yenilikçi çözümler sunan global bir düzcam şirketi olma” vizyonu doğrultusunda ilerlemesine destek verecek adımları sürekli gelişim anlayışı ile daha da sağlamlaştıracaktır.

Yunus Emre Aksu

171

2013 YILINA GENEL BAKIŞ

Başta gelişmiş ekonomiler olmak üzere, tüketicilerin ekonomik kaygıları, global cam ev eşyası pazarının 2013 yılında durağan ve küçülen bir görünüm sergilemesine neden olmuştur. Avrupa ekonomisi 2013 yılının son yarısında belirli bir iyileşme gösterse de, ekonomik krizin yarattığı kırılganlıkların sürmesi ve toparlanmanın zayıf olması, global cam ev eşyası pazarını olumsuz etkilemiştir. ABD ekonomisinin, 2013’ün 3. çeyreğinde beklentilerin oldukça üzerinde büyüme performansı sergilemesi, cam ev eşyası tüketicilerini yeterince harekete geçirememiştir. Diğer yandan Ortadoğu’da; İran, Suriye ve Irak kaynaklı olumsuz konjonktür nedeniyle, cam ev eşyası talebi halen beklenen düzeyde değildir. Rusya ve diğer gelişen pazarlarda ise ekonomik kaygılar ve devletler tarafından alınan önlemler nedeniyle, tüketici talebi 2013 yılında durağan seyretmiştir. Türkiye’de ise, tüketici harcamalarındaki ve ikram sektöründeki gelişmeler; cam ev eşyası pazarına olumlu yansımıştır. Paşabahçe’nin ikinci ana pazarı olan Rusya’daki genel ekonomik durgunluk, son 10 yıldır gelişmekte olan perakende sektörüne darbe vurmuş, ev eşyası tüketimini keskin bir şekilde etkilemiştir. Cam ev eşyası pazarındaki ticaret hacmi; kur dalgalanmaları ve nakit sıkıntısından belirgin şekilde etkilenmiş, olumsuz ekonomik ortam nedeniyle promosyon ve endüstri sektörleri de 2013 yılında potansiyelinin altında kalmıştır. Daralan pazar koşullarından kaynaklanan yoğun rekabet ortamı pek çok cam ev eşyası şirketini olumsuz etkilemiş, finansal sıkıntıya düşen bazı Avrupalı firmalar, üretimde kesintiye gitmiş ve yapısal önlemlere başvurmuştur.

2013 YILINDA CAM EV EŞYASI GRUBU

Dünyanın önde gelen cam ev eşyası şirketlerinden Paşabahçe Cam, 2013 yılında pazarda ekonomik kaygılardan kaynaklanan daralmaya rağmen satışlarını artıran tek büyük şirket olmuş, % 10 düzeyindeki global pazar payını bu seviyenin üzerine çıkarmayı başarmıştır. Özellikle daralan Avrupa pazarından elde ettiği satış gelirlerini % 8 oranında artırarak, önemli bir rekabet avantajı elde etmiştir.

172

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye’de ise Paşabahçe Cam özellikle otel-restaurant kesimine, marketlere ve mağazalara yönelik satışlarındaki artışlar paralelinde pazardaki payını korumuştur. Premium satışlarda 2013 boyunca; tasarım ve pazarlama desteği alınarak geliştirilen projeler, stratejik işbirlikleri, yeni müşteri kazanımları sayesinde, 2012’ye göre önemli bir gelişme kaydedilmiştir. Türkiye’de alkolsüz içecek sektörüne yönelik faaliyet gösteren firmaların, promosyon projelerini azaltıp bunun yerine kendi ürünlerinde fiyat indirimi yapması, promosyon satışlarını olumsuz etkilemiştir. Yurt dışında, bazı büyük firmaların global promosyon projelerinin daralmasına karşılık, alkollü içecek sektörünün önde gelen lokomotif markalarından kazanımlar sağlanmıştır.

YATIRIMLAR

“Dünyanın lider cam ev eşyası şirketi olma” vizyonu çerçevesinde yeni yatırımlarla büyümeyi hedefleyen Paşabahçe Cam, 2013 yılında 2 büyük fırın yatırımı gerçekleştirmiştir. Bulgaristan Fabrikası’ndaki 61 milyon $ tutarındaki 2. fırın yatırımı tamamlanarak yıl sonunda devreye girmiştir. Rusya Fabrikası’nda devam eden 84 milyon $ tutarındaki 3. fırın yatırımı ise 2014 yılının ilk yarısında devreye alınacaktır. Bunlara ilaveten yapılan diğer yatırım çalışmalarının odak noktasında; üretim verimliliğini artırma, maliyetleri düşürme ve ürün kalitesini yükseltme hedefleri yer almaktadır. Müşterilere ve iş ortaklarına daha iyi hizmet vermek, artan katma değerli ürün üretimini desteklemek amacıyla, Mersin Fabrikası’nda 14.000 m2, Kırklareli Fabrikası’nda 16.000 m2 büyüklüğünde otomatik mekik sistemi kullanılarak, adreslemeye olanak sağlayan ileri teknolojili ambar yatırımları tamamlanmıştır. Fabrikalar, yeni yatırımlarla, geleneksel raf sistemine göre birim alanda yaklaşık % 20 daha fazla stoklama hacmine sahip olacaktır. Türkiye’de Kırklareli Fabrikası’nda, otomatik kristalin cam ev eşyası üretimi yapılan fırın, oxy-fuel yakma sistemi dönüşümü gerçekleştirilerek yenilenmiştir. Böylece, cam hatalarının bir önceki döneme göre % 10 - % 15 azaltılması, % 15 oranında enerji tasarrufu elde edilmesi sağlanmıştır. El imalatında cam kalitesiyle en iyiler arasında yer alan Denizli Cam Fabrikası’nda ise 2 no’lu fırının tamiri planlandığı şekilde gerçekleştirilmiştir.

Yunus Emre Aksu

173

MALİYET DÜŞÜRME VE VERİMLİLİK ARTIRMA ÇALIŞMALARI Sürekli gelişim ve iyileştirme prensiplerine sahip olan Paşabahçe Cam, sürdürülebilir büyüme hedefiyle, maliyet düşürme ve verimlilik artırma projelerine 2013 yılında da devam etmiştir. Bu vizyon doğrultusunda; çay bardağı, ayaklı bardak, büyük sınai kaplar ve Borcam ürünlerinde kalite kontrol etkinliğini artırmaya yönelik özel inspection makineleri devreye alınmıştır. Paşabahçe’nin Mersin ve Kırklareli fabrikalarında hayata geçirilen paketleme otomasyonu projesiyle, ürünlerin kutulara otomatik doldurulmasında % 20 düzeyinde artış gerçekleştirilmiştir. Enerji tasarrufuna yönelik çalışmalar kapsamında, Paşabahçe Kırklareli Fabrikası’nda devreye alınan hidrojen tesisi, öncekine göre yaklaşık % 70 oranında maliyet tasarrufu sağlamıştır. Tesislerde elektrik tüketimini azaltacak lambaların kullanılması yaygınlaştırılarak, yüksek tavan armatür, polikarbonat panel montajları yapılarak, atık ısı kazanı ve absorbsiyonlu chiller uygulamalarıyla pano odaları için klimatize hava soğutması gerçekleştirilerek, enerji tasarrufuna önemli katkılar sağlanmıştır. Yönetim süreçlerinde daha iyiye ulaşma prensibine sahip Paşabahçe Cam, 2013 yılında, süreç iyileştirme (SAP-ERP) faaliyetleri kapsamında aşağıdaki projelere başlamıştır: - Yeni ürün geliştirme süreçlerini SAP-ERP ile entegre olarak yönetmeyi mümkün kılacak Enterprise Content Management Projesi, - Yüksek talep tahmini tutarlılığı sağlayarak, minimum stok seviyesiyle en iyi mamul tedarik servis kalitesini sunmaya olanak verecek Talep Planlama Projesi, - Müşterileri beklentilerine ve kurumsal dinamiklerin yarattığı değişkenlere hızla cevap verecek planlanma optimizasyonunu sağlayan Tedarik Zinciri Operasyon Planlama Projesi,

- Bütçe Planlama Projesi.

174

İşletmelerde Verimlilik

ARGE FAALİYETLERİ VE GELİŞTİRİLEN TEKNOLOJİLER

ArGe faaliyetleri kapsamında; Paşabahçe Eskişehir Fabrikası tarafından mekanik ve elektronik kontrol sistemi tasarımı yapılarak projelendirilen, 11” ile 5” kalıp kolu gerektiren ürünlerin dünyada ilk kez aynı makinede üretilebildiği, hidrolik akışkan gücüyle hareket alan pres üfleme makinesi; bu makineden çıkan geniş ağızlı mamulleri kesme özelliğine sahip ağız kesme makinesi hayata geçirilmiştir. Sistem; farklı boyutlardaki ürünlerin üretiminde yaşanan makine değişimi kaynaklı zaman kaybını, yılda 2 kez 7’şer gün (toplamda 14 gün) azaltarak, üretim verimliliğini artırmıştır. Cam ev eşyası sektöründeki liderliğini teknolojik gelişmelerle destekleyen Paşabahçe Cam, Türkiye’nin ilk yerli tork motorunu imal ederek, aşınmalara bağlı üretim duruşunu ortadan kaldırmış, üretim hızında yaklaşık % 5 artış sağlamıştır. Paşabahçe Cam’ın tork motorlu pres üretim hattı projesi ile Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı’nın 11. Teknoloji Ödülleri yarışmasına başvurulmuş ve finale kalınmıştır. 2013 yılında temperleme hattı ve soğuk kesme makinesi modernizasyonları da gerçekleştirilmiştir. CAM EV EŞYASI KOMBİNE GÖSTERGELERİ* m TL

2013

2012

Hasılat Uluslararası Satışlar Ticari Faaliyetlerden Brüt Kâr Finansman Öncesi Faaliyet Kârı Dönem Kârı FAVÖK Net finansal borçlar Özkaynaklar Varlıklar toplamı Yatırımlar Çalışan Sayısı

1.446 790 434 94 64 206 182 1.316 2.005 386 6.404

1.348 732 441 70 64 171 188 1.134 1.788 208 6.169

*Paşabahçe Cam dışında Denizli Cam, Camiş Ambalajı da kapsamaktadır.

175

Yunus Emre Aksu

PAŞABAHÇE CAM KONSOLİDE GÖSTERGELERİ* m TL

2013

2012

1.235 757 361 87 57 177 167 1.080 1.575 304 4.650

1.132 702 383 52 33 137 194 1.045 1.594 138 4.436

*Paşabahçe Cam, Paşabahçe Cam Investment B.V, Paşabahçe Bulgaristan, Posuda Limited, Paşabahçe Mağazaları, Trakya Glass Logistics EAD, Trakya Cam Investment B.V’yi kapsamaktadır.

MARKA, KONSEPT VE YENİ ÜRÜN GELİŞTİRME FAALİYETLERİ 2012 yılında, yeniden yapılandırılmak üzere önemli bir kısmı oluşturulan “marka mimarisi”; 2013 yılında üst segment kullanıcı ve profesyonel kesime hitap eden yeni marka Nude’un yaratılması, kimliklendirilmesi, konumlandırılması ve ürün gamının hazırlanmasıyla tamamlanmıştır. Global bir marka olması hedeflenen NUDE’un lansman faaliyetleri, Türkiye’de ve öncelikli Avrupa pazarlarında 2014 yılının ilk çeyreğinde gerçekleştirilecektir. Yeni ürün geliştirme çabaları kapsamında 2013 yılında lansmanı yapılan yeniliklerden biri; “ısıya dayanıklı fırın kapları” kategorisinde dünya üzerinde bugüne dek başarılamayan, dik açılı kenarlara ve keskin hatlara sahip, modern, minimalist ve özgün tasarımlı Borcam Premium serisidir. Paşabahçe’nin sürekli, nitelikli ve özgün yeni ürün yaratma felsefesi doğrultusunda yarattığı bir diğer önemli inovasyon ise StoreMax saklama kaplarıdır. 2013, yeniliklerin farklı pazarlama enstrümanları kullanılarak satışa sunulduğu bir yıl olmuştur. Gurme Konsepti kapsamında profesyonellerle işbirliği yapılmış, yeni tasarımlar geliştirilmiş, yaratılan sinerji ürün ambalajlarında ve son

176

İşletmelerde Verimlilik

kullanıcı iletişiminde kullanılmıştır. Bu çalışmaların en kapsamlısı; üretici firma, sommelier, blogger ve şarap uzmanlarıyla gerçekleştirilen, Türkiye’de yetişen üzümlerden yapılan şarapların içimine uygun kadehlerin tasarlanmasını kapsayan Türk Şarapları Kadehini Arıyor projesidir.

PAZARLAMA İLETİŞİMİ FAALİYETLERİ

Paşabahçe ve Borcam

Mayıs ve Haziran aylarında, Paşabahçe’nin marka imajını güçlendirmek ve hayatın her anında var olduğunu vurgulamak amacıyla, Paşabahçe Sizi Yansıtır konseptli bir iletişim kampanyası yürütülmüştür. TV, radyo, dergi ve internet mecralarında yayınlanan kampanyanın sosyal medyaki yansımaları çok olumlu gerçekleşmiştir. Reklam filmi ise MediaCat Felis Ödülleri’nde “Yaratıcılık Kategorisi-Kurumsal İmaj, Strateji, İletişim” dalında Başarı Ödülü’ne layık görülmüştür. Borcam markası için, geçen yılın Ramazan ayında TV, açık hava ve dergilerde, geniş kapsamlı bir iletişim kampanyası gerçekleştirilmiştir. Paşabahçe’nin en büyük pazarlarından Rusya’da ilk kez 2011 yılında yapılan, marka bilinirliliğini önemli oranda artıran imaj kampanyasının ikincisi, 2013’ün son aylarında tekrar edilmiştir. Tanıtım Faaliyetleri Günümüzde giderek daha fazla önem kazanan dijital pazarlama faaliyetleri, 2013 yılı boyunca da devam etmiştir. Borcam Premium, StoreMax ve Paşabahçe’nin marka mimarisinde “gerilla” olarak konumlandırılan “glass4you.com”un internet siteleri hazırlanmış ve kullanıma açılmıştır. Yeni Premium marka Nude’un internet sitesi yapım çalışmaları da tamamlanmıştır. Müşteri ve nihai tüketicilerle iletişimin güçlendirilmesi için İngilizce ve Türkçe hazırlanan “Trends” dergisiyle, yeni bir iletişim platformu oluşturulmuştur. Prestijli marka algısını pekiştirmek, Paşabahçe’nin trendler, moda, sofra kültürü, yeme-içme gibi alanlardaki “uzman/danışman marka” konumunu güçlendirmek amacıyla hazırlanan derginin ilk sayısı, Kasım ayında dağıtılmıştır.

Yunus Emre Aksu

177

Paşabahçe Cam, global züccaciye markalarının arenası olan uluslararası fuarlardaki yerini 2013 yılında da korumuştur. İletişim faaliyetlerinde ürün sponsorluklarına devam edilmiştir. Yenilenen ikram sektörü markası Paşabahçe Professional için, Türkiye’de sektör profesyonellerinin düzenlediği ve katıldığı etkinliklere ürün sponsorluklarıyla destek verilmiş ve markanın görünürlüğü artırılmıştır.

Ticari Pazarlama Faaliyetleri

2013 yılında başlanan “Ticari Pazarlama” faaliyetlerinde, büyüyen perakendeden pay almak ve pazarlama stratejileri paralelinde baz satışları artırmak amacıyla, mağaza içi aktivitelere odaklanılmıştır. Bu kapsamda; raf ve teşhirde kategori liderliği yapmak, kârlı satış artışını yönlendirmek, satın alma kararı anında tüketici çekişini artırmak yönünde çalışmalara başlanmıştır. Rusya’da da; tüketicinin karar anında markayı vurgulamak ve çekişi artırmak amacıyla, raf ve teşhirde ticari pazarlama aktiviteleri uygulanmıştır. PERAKENDE MAĞAZACILIK FAALİYETLERİ Cam Ev Eşyası Grubu’nun zincir ihtisas mağazacılığı iş alanını oluşturan Paşabahçe Mağazaları, konusunda ülkemizin lider perakendecileri arasında yer almaktadır. Paşabahçe Mağazaları, Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği (AYD) ve araştırma şirketi GFK tarafından gerçekleştirilen “AVM’lerde Tüketicilerin Seçtiği 1 Numaralı Markalar” araştırmasında, ev dekorasyon kategorisinde tüketicilerin en beğendiği marka olmuştur. 2013 yılı içinde İstanbul’da Brandium, Vialand, Maltepe Park ve Zorlu mağazalarının yanı sıra Samsun, Bodrum Avenue ve Mark Antalya mağazaları hizmete girmiş, faaliyette bulunulan il sayısı 11’e, mağaza sayısı 42’ye çıkmıştır. Müşterilere daha iyi ve özel hizmet vermek amacıyla, mağazaların altyapısında ve teknolojisinde geliştirme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Paşabahçe E-Mağaza, bu yıl 11’incisi düzenlenen Altın Örümcek Web Ödülleri’nde perakende/ mağazacılık kategorisinde 3.lük ödülünün sahibi olmuştur. Tarih-KültürCam Koleksiyonları’nın 12.si “Zevk-i Selim Koleksiyonu”, satışa sunulmuştur.

178

İşletmelerde Verimlilik

Paşabahçe Mağazaları, önümüzdeki dönemde yurt içi ve yurt dışında yeni mağazalar açarak yaygınlaşmayı, yüksek hizmet kalitesiyle, alanında Türkiye’nin lider perakendecisi konumunu pekiştirerek sürdürmeyi hedeflemektedir.

KAĞIT-KARTON AMBALAJ FAALİYETLERİ

Türkiye’nin önde gelen kâğıt-karton ambalaj üreticilerinden Camiş Ambalaj, 2013 yılında toplam üretim satış hacmini % 2 yükseltirken, topluluk dışı ambalaj satışlarında % 15 artış sağlamıştır. Camiş Ambalaj, kağıt-karton ambalaj sektöründe rekabet gücünü korumayı, müşterilerine değer katarak tercih edilen çözüm ortağı olmayı hedeflemektedir. Camiş Ambalaj, ofset baskılı karton ve lamine tüketici ambalajları, yüksek kaliteli flekso baskılı oluklu tüketici ve taşıma ambalajları, otomatik dolum hatları için tava ve çoklu ambalajlar, teşhir üniteleri üretmekte; pazardaki etkinliğini modernizasyon yatırımlarıyla sürdürmeyi hedeflemektedir. Camiş Ambalaj 2013 yılında, Ambalaj Sanayicileri Derneği tarafından düzenlenen “Ambalaj Ay Yıldızları” yarışmasında; Paşabahçe başucu sürahisi ambalajıyla Bronz Ödül, Efes Pilsen 4’lü taşıma saplı şişe ambalajıyla Yetkinlik Ödülü kazanmıştır. Dünya Ambalaj Örgütü’nün (WPO) düzenlediği yarışmada ise Türkiye’den ödüle layık görülen tek kağıt-karton ambalaj üreticisi olmuştur. 2014 YILINDA CAM EV EŞYASI GRUBU ABD ve Avrupa pazarlarında doygunluğa ulaşan cam ev eşyası sektörünün büyüme potansiyeli, ağırlıklı olarak gelişmekte olan pazarlardadır. 2014 yılında hissedilir iyileşme beklenmeyen dünya ekonomisiyle bağlantılı olarak, tüketici talebinin temkinli seyredeceği ve cam ev eşyası talebinde belirgin artış olmayacağı tahmin edilmektedir. Paşabahçe Cam, önümüzdeki dönemde devam etmesi beklenen yoğun rekabet ortamında; katma değeri yüksek, inovatif ve özgün tasarımlı ürünlerinin satışını artırmayı, dağıtım kanallarını etkin kullanmayı, operasyonel açıdan en verimli hizmeti sunarak rakiplerinden ayrışmayı ve 2013 yılında elde ettiği rekabet avantajını sürdürmeyi hedeflemektedir. Şirket, Rusya ve Bulgaristan tesislerinde gerçekleştirdiği kapasite artışlarını ve yeni coğrafyalardaki büyüme fırsatlarını değerlendirerek; önümüzdeki dönemde global pazardaki etkinliğini artırmak ve “dünyanın lider cam ev eşyası firması olma” vizyonuna ulaşmak için kararlı adımlarla ilerlemektedir.

179

Yunus Emre Aksu

ANADOLU CAM

2013’E GENEL BAKIŞ

2013 yılında güvenilir bir büyüme sağlayan küresel cam ambalaj pazarı bir önceki yıla göre % 5 artış göstererek 36,8 Milyar $ seviyelerine yükselmiştir. İçecek ve gıda sektörleri 26 Milyar $ ile toplam pazarın en geniş hacmini oluşturmaktadır. Sağlık ve kişisel bakım en hızlı gelişim sağlayan sektörler olmakla birlikte, büyümenin katalizörü olarak pazarın potansiyelini artırmaya devam edecektir. Gelişen ekonomileri, artan gelir seviyeleri ve kozmetik sektörüne verdiği önemin artmasıyla büyüme potansiyelini tetikleyen Çin, Hindistan ve bira sektöründe hızlı artışın izlendiği Brezilya, cam ambalaj pazarının gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Tüketim alışkanlıkları incelendiğinde, doygun pazarlarda cam ambalaja yönelik ürün çeşitliliği ön plana çıkarken, gelişmekte olan coğrafyalarda özellikle ekonomik rahatlamanın olumlu bir yansıması olarak cam ambalajlı ürün tüketimine talep yoğunlaşmıştır. Özellikle Gürcistan ve Rusya arasındaki siyasi gerilimin yerini olumlu gelişmelere bırakması, Gürcistan cam ambalaj pazarının eski cazibesine kavuşması için fırsat yaratmıştır. Gürcistan’dan Rusya’ya yapılan ihracatın hızla artması bu bölgedeki cam ambalaj taleplerini kısa sürede canlandırmıştır. Rusya cam ambalaj pazarı ise, küresel kriz sonrasında hükümetin alkollü içki tüketimini azaltmaya yönelik girişimleri ve yasal düzenlemeleri karşısında, ani talep düşüşüne maruz kalmıştır. Alkollü içki tüketimine getirilen sınırlamalar birçok dolumcu firmayı etkisi altına alırken bölgedeki büyük oyuncuları küçülmeye veya tamamen pazardan çekilmeye sevk etmiştir. Öte yandan, Türkiye’de cam ambalaj talebinde özellikle maden suyu, su, süt, bira ve şarap sektörlerinde artış görülmüştür. Talepteki bu artışın yanı sıra ürün çeşitliliğine eğilim, cam ambalajın gelişimine katkı sağlamıştır.

2013 YILINDA CAM AMBALAJ GRUBU

Cam Ambalaj Grubu, 2013 yılında da kârlı büyümesini sürdürmüştür. Makro etkilerin yanı sıra yerel pazarda değişen dinamikler, yeni rekabet ortamı, giderek artan sağlık bilincine karşın ikame ambalaj pazarlarında hızla yükselen

180

İşletmelerde Verimlilik

teknoloji ve beraberinde getirdiği maliyet avantajları neticesinde; 2013 yılı Grubun yenilikçi tasarımlar ve müşteri beklentilerinin ötesinde bir yaklaşımı kuvvetle benimsediği bir yıl olarak geride bırakılmıştır. Sürdürülebilir kârlı büyüme yaklaşımının yanında gayrı maddi değerlere verilen önemin arttığı ve küreselleşmeyi hedefleyen yenilikçi stratejilerin yön verdiği başarılı bir mali yılın ardından Türkiye faaliyetleri lider konumda sürdürülmüştür. Anadolu Cam’ın yıllık net cirosu, 2013 yılında 1.523 milyon TL’ye ulaşmış, önceki yıla göre % 4,4 büyüme göstermiştir. Net satış gelirlerinin yaklaşık % 42’sı yurt dışı faaliyetlerinden sağlanmıştır.

Türkiye

Cam Ambalaj Grubu, Türkiye’deki faaliyetlerini “Anadolu Cam” adı altında Eskişehir, Mersin ve Bursa-Yenişehir’de kurulu 3 tesiste bulunan 9 fırınla yürütmektedir. Grubun 1969 yılından beri İstanbul Topkapı’da faaliyet gösteren tesisi bulunduğu yerin sanayi bölgesi vasfını kaybetmesi nedeniyle 31 Aralık 2013 tarihi itibarıyla kapatılmış ve Eskişehir’e taşınmıştır. 2013 başında Eskişehir’de 180 bin ton/yıl kapasiteli 2 fırınla üretime başlanmıştır. Önümüzdeki dönemde, tesise büyüme yatırımları yapılması hedeflenmektedir. Rekabet gücünü artırmaya yönelik çalışmalar, 2013 yılında da öncelikli konulardan biri olarak ele alınmıştır. Cam ambalajların dayanımının artırılması, ürünlerin hafifletilmesi, üretimdeki proses girdilerinin ve atıkların azaltılması, yenilenebilir enerji kullanımı ve cam geri dönüşümünün artırılması gibi konular önemini muhafaza etmiş; yıl içinde yeni çalışmalar başlatılmıştır. Bütün fabrikalarda, enerji tasarrufu başta olmak üzere çeşitli geliştirme ve maliyet düşürme çalışmalarına hız verilmiştir. Rusya Federasyonu 2000’li yıllarda, temel stratejisini “ölçeğini sürekli büyütmek ve yakın coğrafyada lider üretici konumuna gelmek” olarak tanımlayan Anadolu Cam, bu doğrultuda Rusya Federasyonu’nda başlattığı büyüme hareketini, 2002 yılından bu yana “Ruscam” adı altında yürütmektedir. Bölgedeki fırsatları takip eden Grup, Rusya Federasyonu’nun geniş coğrafyasında potansiyel içeren Sibirya Bölgesi’ni, yatırım alternatifleri arasında tutmaktadır.

Yunus Emre Aksu

181

Rusya pazarında sahip olduğu % 22 payı % 25’e çıkarmayı hedefleyen Anadolu Cam, gelişen pazarlarda yapacağı doğrudan yatırım ve satın almalar yoluyla hedeflediği kapasite artışını yaratmayı planlamakta, çalışmalarını bu doğrultuda sürdürmektedir. Grubun Rusya’daki ilk yatırımı, Vladimir bölgesindeki Ruscam Gorokhovets Tesisi’dir. Bunu, ülkenin çeşitli noktalarındaki diğer tesisler izlemiş, Ruscam ülkenin en büyük cam ambalaj tedarikçilerinden biri durumuna gelmiştir. Kapasite artırımı kapsamında son olarak Ruscam Kirishi Fabrikası’nda inşa edilen 2. fırınla, grubun Rusya’daki mevcudiyeti daha da güçlenmiştir. Alkollü içki sektörüne getirilen kısıtlamalara önlem olarak, Ruscam’ın yıllık 200 bin ton/yıl kapasiteyle çalışan Pokrovsky Tesisi’nin faaliyetine, 2013 yılı ortasında ara verilmiştir. Bu sayede, daha güçlü üretim/satış/stok dengesinin oluşturulması hedeflenmektedir. Cam Ambalaj Grubu’nun Rusya Federasyonu’ndaki üretim kapasitesinin artması, kaliteli ve ekonomik kum tedarikini en öncelikli konulardan biri haline getirmiştir. Temel hammadde ihtiyacını güvenli bir kaynaktan karşılayabilmeyi stratejik öncelik olarak gören grubun, Rusya’da, 350 bin tonu cam ambalaj için olmak üzere toplam 800 bin ton/yıl kapasiteye sahip % 50 ortaklı bir kum tesisi bulunmaktadır.

Gürcistan

Anadolu Cam’ın 1997 yılında, ilk yurt dışı yatırımı olarak Gürcistan’da özelleştirme kapsamında satın aldığı Mina üretim tesisi, devreye girdiği 1998’den bu yana 28 bin ton/yıl kapasiteli fırınla faaliyetini sürdürmektedir. Mina’nın, 2013 Kasım ayında yatırım faaliyetlerine başlanan 2. fırını, Anadolu Cam’ın Gürcistan’daki mevcudiyetini daha da güçlendirecektir. Yeni fırın yatırımıyla mevcut pazardaki talep artışı karşılanacak, beklenen büyüme rakamları üzerine genişleme projeleri hız kesmeden devam edecektir.

Ukrayna

Anadolu Cam, uluslararası faaliyetlerini güçlendirme ve yakın coğrafyasında lider üretici olma hedefleri doğrultusunda, Ukrayna’da mevcut bir cam ambalaj tesisini, 2011’in ilk çeyreğinde bünyesine katmıştır. Ülkenin kuzeydoğusundaki Merefa kentinde yer alan Merefa Cam Ambalaj Fabrikası, modern teknolojiyle donatılmış tek fırınıyla, 85 bin ton/yıl üretim kapasitesine

182

İşletmelerde Verimlilik

sahiptir. Tesisin ISO 9000, 1400 ve 1800 belgeleri mevcuttur. Bölgede gözlenen yüksek yakıt maliyetleri, üretim makinelerinde revizyona gidilmesini gerekli kılmaktadır. Mevcut fırının üretim kabiliyetini daha verimli hale dönüştürmek ve maksimum fayda sağlamak adına, gelecek dönemlerde modernizasyon çalışmalarının yapılması planlanmaktadır.

OMCO-İstanbul

Anadolu Cam ve Belçika merkezli OMCO International NV’nin % 50% 50 ortaklığıyla 2001 yılında faaliyete geçen OMCO-İstanbul, cam ambalaj ve cam ev eşyası kalıbı üretmektedir. Şirket, 2013 yılında 61,4 milyon TL’lik satış gerçekleştirerek, bütçe hedeflerinin üzerinde bir performans sergilemiştir. Ürün ve hizmet kalitesiyle büyüyen ve uluslararası pazarda talep gören OMCO-İstanbul, ihracatı artırmaya yönelik çalışmalarını sürdürecektir.

ANADOLU CAM KONSOLİDE GÖSTERGELERİ* m TL

2013

2012

1.523 646 242 132 111 341 934 1.321 3.164 313 4.959

1.459 662 323 134 74 312 867 1.110 2.406 308 5.145

KAP’a açıklanan finansal göstergeleri ifade etmektedir. Anadolu Cam, JSC Mina, Ruscam, Ruscam Holding, Ruscam Glass Packaging Holding, Anadolu Cam Investment B.V, Ruscam Management Company, Ruscam Kuban, Merefa, Ruscam Sibir, Brewery Pivdenna, Balsand B.V, Ruscam Pokrovsky, Anadolu Cam Yenişehir, Anadolu Cam Eskişehir, Omco İstanbul, 000 Balkum, Form Mat, AC Glass Invest BV’yi kapsamaktadır.

Yunus Emre Aksu

183

YATIRIMLAR

Türkiye, Rusya, Ukrayna ve Gürcistan’da devam eden büyüme yatırımlarının yanı sıra modernizasyon ve iyileştirme yatırımlarını da sürdüren Anadolu Cam, 2013 yılında toplam 313 milyon TL tutarında yatırım harcaması yapmıştır. 2013’te maliyet düşürme, üretim verimliliğini yükseltme, hafif şişe üretimi, ürün kalitesinin iyileştirilmesi gibi konular önemini muhafaza etmiştir. Yıl içinde yatırımlara yönelik yeni çalışmalar başlatılmıştır. Bütün fabrikalarda, enerji tasarrufu başta olmak üzere çeşitli geliştirme ve maliyet düşürme çalışmalarına hız verilmiş, bu doğrultuda Türkiye’de yaklaşık 11,1 milyon TL civarında tasarruf sağlanmıştır. Mersin Tesisi’nde var olan üretim verimliliğini artırmak amacıyla, 10 No’lu fırının soğuk tamir çalışmalarına, 2013 Aralık ayında başlanmıştır. İstanbul bölgesine cam ambalaj tedariki sağlayan, toplam 180 bin ton/yıl kapasiteye sahip 2 fırınla faaliyet gösteren Topkapı Tesisi’nin üretim faaliyetleri, 2013 yılı başında durdurulmuştur. Eskişehir Tesisi, 2013 başında, 180 bin ton/yıl kapasiteli 2 fırınla faaliyete başlamıştır. Tesiste, ecza şişesi üretimi için özel “temiz oda” uygulaması ve cam ambalaj üretiminde gelişmelere ön ayak olacak “deneme hattı” yeralmaktadır. Üç yeni makine ile güçlendirilen yeni Dekorlama Tesisi Eskişehir’de faaliyete geçmiştir. Organik boyama, çok renkli ve hassas baskı yapabilen makinelerle donatılmış tesis, otomasyonla güçlendirilmiştir. Pokrov Tesisi’nin cam ambalaj üretim faaliyetleri, 2013 yılı ortasında durdurulmuştur. 2013 yılının Şubat ayında, Gürcistan Mina Tesisi’nde bulunan fırının soğuk tamiri yapılmıştır. Merefa tesisi 2013 yılında idame yatırımlara ağırlık vererek mevcut durumunu korumuştur.

184

İşletmelerde Verimlilik

YENİ ÜRÜN ÇALIŞMALARI Anadolu Cam’ın Ürün Tasarım Merkezi, tüketiciye farklı ve yenilikçi tasarımlar sunmak isteyen müşterilere destek vermektedir. Merkezde; endüstriyel tasarım, ileri mühendislik bilgileri ve yılların verdiği deneyimin yüksek teknolojiyle donatılmasıyla ortaya çıkan tasarımlar, cam ambalajlara yenilikçi ve yaratıcı yaklaşımlar getirmektedir. Ürün Tasarım Merkezi’nde 2013 yılında; 745’i Türkiye, 245’i ise Rusya, Ukrayna ve Gürcistan’daki üretim tesislerine yönelik toplam 990 proje üzerinde çalışılmıştır. Bunlardan 268’i yeni ürün projesidir.

15 Litre Cam Damacana Üretimi

Anadolu Cam, sürekli büyüyen ambalajlı su pazarına yönelik çalışmalarına, 2013 yılında da devam etmiştir. 2010’dan itibaren ambalajlı su sektörüne sunduğu 1 litre ve daha az hacimlerdeki standart ve markalı şişelerin; özellikle otel, restoran ve kafeterya gibi yerinde tüketim noktalarında cam şişeli suyun tekrar yaygınlaşmasında etkisi büyüktür. Anadolu Cam, yalnız evinde değil ofis, restoran vb yerlerde de suyu cam şişeden içmeyi tercih eden kitlenin talebini karşılamak için, 2011 yılından bu yana “büyük hacimli cam damacana” projesini sürdürmektedir. Bu bağlamda; müşteri ve tüketici talepleri doğrultusunda pazara sunduğu 3, 5 ve 8 litrelik cam damacana ailesine; 2013 yılında 15 litrelik cam damacanayı da katmıştır. Eskişehir Fabrikası’na özel olarak alınan büyük hacimli makinede üretilen 15 litre cam damacana, sektör firmaları tarafından talep görmektedir.

ÖNEMLİ KAMPANYA VE ETKİNLİKLER

Anadolu Cam, cam ambalaj, sürdürülebilirlik, geri dönüşüm ve çevre konulu haberleri; web platformu www.hayatacamkat.com üzerinden nihai tüketicilerle paylaşmakta ve her geçen gün ziyaretçi sayısını arttırmaktadır. “Hayata Cam Kat” Facebook sayfası da 2013 yılında toplam takipçi sayısını 2 katına çıkarmıştır.

Yunus Emre Aksu

185

Anadolu Cam, “Biz Camı Hayata Katıyoruz” temasıyla 2013 yılında 19.su gerçekleştirilen Uluslararası Ambalaj Endüstrisi Fuarı’na katılmıştır. Cam ambalajın çevre dostu ve sürdürülebilir bir malzeme olduğunun altı çizilen stand, yerli ve yabancı birçok ziyaretçiyi ağırlamıştır.

Afiş Tasarım Yarışması

Anadolu Cam 2013 yılında; geridönüşüm bilincinin yaratılması ve bu konudaki farkındalığın artırılması amacıyla, Türkiye genelinde bir afiş tasarım yarışması düzenlemiştir. “Cam Şişe ve Sürdürülebilir Gelecek” konulu yarışmaya; 17 üniversitenin Güzel Sanatlar Fakültesi’nde okuyan grafik tasarım ve görsel iletişim tasarımı bölümü öğrencilerinin yaptığı 226 çalışma katılmıştır. Çalışmalar arasından 50 eser, 26 Nisan – 13 Mayıs 2013 tarihleri arasında Rahmi M. Koç Müzesi’nde sergilenmiştir. Çevre Uygulamaları Enerjinin giderek daha fazla önem taşıdığı günümüzde, enerjinin verimli kullanılması esasına dayanan TS EN 50001 Enerji Yönetim Sistemi Belgesi, 2013 yılında Mersin ve Yenişehir Fabrikaları için alınmıştır. Faaliyetine 2013 yılı başında başlayan Eskişehir Fabrikası’nı belgelendirmek için, 2014 yılında başvuru yapılması planlanmaktadır.

Cam Ambalaj Hafifletme Çalışmaları

Dünyanın en sürdürülebilir ve çevreci ambalajının üreticisi Anadolu Cam, enerji tüketimini ve karbon salımını düşürmeyi hedeflemektedir. Üretimde malzeme kullanımını azaltmayı hedefleyen hafifletme çalışmalarıyla, son 3 yılda 37 bin ton cam, 27 bin ton karbon gazı emisyonu tasarrufu sağlamıştır.

“Cam Yeniden Cam” Projesi

Anadolu Cam tarafından ÇEVKO Vakfı ve yerel yönetimlerle yapılan işbirliğiyle 2011 yılında hayata geçirilen ‘Cam Yeniden Cam’ Projesi, Türkiye’nin en kapsamlı sürdürülebilirlik ve sosyal sorumluluk projelerinden biridir. Toplumsal bir davranış değişikliği yaratarak geri dönüşüm toplumuna geçişe destek olmayı amaçlayan proje üç temel hedef doğrultusunda yürütülmektedir;

186

İşletmelerde Verimlilik

- Cam ambalaj geri dönüşümü konusunda farkındalık yaratılması ve toplumun bilinçlendirilmesi

- Cam ambalaj atıklarının toplama alt yapısının geliştirilmesi

Cam Kırığı Geliştirme Çalışmaları

Toplanan cam atıkların hammadde olarak kullanılabilmesi için, geridönüşüm tesisleri tarafından otomatik ayırma cihazlarında işlenmesi gerekmektedir. Geridönüşüm firmalarına bu donanıma sahip olmaları için danışmanlık hizmeti verilirken, şirketler, sağlanan avantajlarla otomatik ayrıştırma cihazlarına yatırım yapmaya özendirilmiştir. Ayrıca, kalite ve miktar primleriyle, geri dönüşüm firmalarının otomatik makinelere yatırım yapması teşvik edilmiştir. Bu teşvikler sonucunda bazı tedarikçiler otomatik ayrıştırma cihazına yatırım yapmaya karar vermiş, Anadolu Cam tarafından toplam 2.820.000 TL tutarında destek sağlanmıştır. Otomatik Kontrol Hatları sayesinde, fabrikaya sevk edilen cam kırığının alım spesifikasyonlarına uygunluğu daha verimli kontrol edilmekte, speklere uygun olmayan malzeme indirimli fiyattan satın alınarak firmaların mağduriyeti engellenmektedir. Yenişehir Fabrikası’na ilave olarak Eskişehir Fabrikası için 549.000 Euro yatırımla gerçekleştirilen Otomatik Kontrol Hattı, 2014 yılının başında devreye alınacaktır. Eskişehir Fabrikası için sipariş edilen ayırma makinesi cam kırığının içindeki alüminyum vs gibi manyetik olmayan metalleri ve farklı renklerdeki cam kırıklarını ayrıştırabilecek şekilde donatılmıştır. Yurt içinde

187

Yunus Emre Aksu

yaptırılan ayırma makinesi, 2014 Ocak ayından itibaren Yenişehir Fabrikası’nda da devreye alınacaktır. Tüm bu çalışmalar neticesinde, 2013 yılında cam ambalaj üretiminde 124.480 ton geri dönüştürülmüş cam kullanılarak, bu konudaki hedefe ulaşılmıştır. 2014 YILINDA ANADOLU CAM Dünyanın en büyük ilk 3 cam ambalaj firmasından biri olmayı amaçlayan Anadolu Cam, vizyonuyla uyumlu genişleme hedefleri çerçevesinde, cam ambalaj tüketiminin artış gösterdiği coğrafyalara yoğunlaşırken; yakın bölgelerdeki yatırım ve birleşme fırsatlarını da değerlendirmeye devam edecektir. Cam Ambalaj Grubu, gelecek dönemde yurt içi ve yurt dışı pazarlarda giderek artan rekabet ortamında; müşteri odaklı stratejilerin yanı sıra, yenilikçi ve özgün tasarımlarla, teknolojisini sürekli geliştirerek daha hafif ve mukavemeti yüksek, katma değerli ürün yapısıyla satışlarını artırmayı hedeflemektedir. SODA SANAYİİ 2013’E GENEL BAKIŞ Tüm dünyada 2012 ve 2013 başlarında derinleşen ekonomik durgunluk, 2013’ün ikinci yarısında toparlanma sürecine girmiş, bu durum küresel soda sektörüne de yansımıştır. Sektördeki büyüme 2012’de olduğu gibi bölgesel farklılıklar göstermiş; yıl içinde Asya, Ortadoğu ve Afrika’daki soda talebinde artış görülürken, Amerika ve Avrupa’da talep durağan seyrine devam etmiştir. Çin ve Hindistan’da ise soda talebi dünya ortalamasının üzerinde büyüme göstermiştir. Bölgesel bazdaki farklılıklara rağmen, 2013 yılında dünya soda sektörü % 3 oranında büyümüştür. 2013 yılında, soda ürünlerinin girdi verdiği sektörlerdeki talep gelişimine bakıldığında; özellikle gelişmiş ülke ekonomilerinde ortaya çıkan kırılganlık, büyümede yavaşlama ve küçülmelerin cam sektörünü olumsuz etkilediği görülmektedir. Avrupa’da durgunluk hakim olurken, dünya ortalamasının üzerinde büyüyen Hindistan ve Çin’deki cam ve deterjan sektörlerinde bir miktar talep artışı yaşanmıştır. Avrupa’da yılın 2. yarısında başlayan ekonomik toparlanma, düzcamın girdi verdiği inşaat sektörüne aynı derecede yansımamış, otomotiv sektöründe ise hafif toparlanmayla daralma azalmıştır. Avrupa deterjan sektöründe ise nispi olumluluk göze çarpmaktadır.

188

İşletmelerde Verimlilik

2013 genelinde yaşanan küresel durgunluk, yurt içinde özellikle tekstil sektöründe etkisini hissettirmiş, ancak 2013’ün son çeyreği itibarıyla tekstil sektörünün soda kullanım oranlarında iyileşmeler yaşanmıştır. Türkiye’de cam sektörünün soda talebi yıl genelinde yatay bir seyir izlerken, son çeyrekte durağanlığın yerini talepte iyileşmeler almıştır. Deterjan sektöründeki talep ise Ortadoğu’ya artan ihracatla canlanma göstermiştir. cam sektörünün soda talebi yıl genelinde yatay bir seyir izlerken, son çeyrekte durağanlığın yerini talepte iyileşmeler almıştır. Deterjan sektöründeki talep ise Ortadoğu’ya artan ihracatla canlanma göstermiştir. Kimyasallar Grubu’nun bir diğer faaliyet alanı olan cam elyafı sektörü, Avrupa’daki ekonomik durgunluğa rağmen büyümesini sürdürmektedir. Dünya cam elyafı pazarı yıllık ortalama % 5 oranında büyüme gösterirken, Türkiye’de sektör, Avrupa’ya parelel bir seyir izlemektedir. Cam elyafı ürünlerinin kullanıldığı başlıca sektörlerin dünya, Avrupa ve Türkiye’deki gelişim trendi incelendiğinde, otomotiv ve rüzgâr enerjisinin en hızlı büyüyen alanlar olarak öne çıktığı görülmektedir.

2013 YILINDA KİMYASALLAR GRUBU

2013 yılında mevcut tesislerdeki yatırımlarıyla büyümesini sürdüren Kimyasallar Grubu; ekonomik konjonktüre rağmen pazar çeşitlemesi ve hedef pazarlardaki penetrasyonla satış gelirlerini artırmış, uluslararası alanda başarılı bir performans sergilemiştir. Grubun yıllık cirosu 2013 yılında 1.769 milyar TL’ye çıkmış, bir önceki yıla göre % 9,4 artmıştır. Grubun uluslararası satışları ise bir önceki yıla göre % 14 artarak 865 milyon TL’ye ulaşmıştır. Grup, gelirlerinin % 49’unu uluslararası satışlardan elde etmiştir. Kimyasallar Grubu’nun lokomotif şirketi olan Soda San. A.Ş., global ölçekte yaşanan durgunluğa rağmen gelişen pazarlarda faaliyetlerini artırarak, 2013 yılında, ürün ve hizmet kalitesi, pazar çeşitlemesi, hedef pazarlardaki penetrasyonuyla istikrarlı ve başarılı bir performans sergilemiştir.

Soda Ürünleri

Küresel ekonomik duruma paralel olarak 2013’ün Türkiye’de de durgun geçmesine rağmen, soda ürünlerinde başarılı bir faaliyet dönemi geride bırakılmış, satış gelirlerinde önceki yıla göre % 15 artış sağlanmıştır. Şirketin Mersin, Bosna

Yunus Emre Aksu

189

ve Bulgaristan’daki üretim ortaklığı Solvay Sodi tesislerinde, yaklaşık 2 milyon ton soda üretimi gerçekleştirilmiştir. Avrupa’da en büyük 4’üncü, dünyada 10’uncu üretici olan Soda Sanayii, bu 3 tesisten yaptığı toplam satışların % 64’ünü uluslararası pazarlara yönelik olarak gerçekleştirmiştir. Mersin Soda Fabrikası’nın katma değerli ürünlerin payını artırmaya yönelik hedefi doğrultusunda, 2013 yılında rafine sodyum bikarbonat ürününde kapasite artışı yatırımı yapılmıştır. Bu kapsamda pazarlama faaliyetleri ve markalaşma çalışmaları sürdürülmektedir. Ayrıca rekabet gücünü artırmak amacıyla, işletme performansını güçlendirmeye, enerji maliyetlerini düşürmeye ve verimliliği artırmaya yönelik yatırımlar devam etmektedir. Soda Sanayii A.Ş., bünyesinde bulunan Kojenerasyon Santralı’yla kendi proses buhar ihtiyacını karşılamaktadır. 252 MW’lık elektrik üretim kapasitesine sahip Kojenerasyon Santralı 2013 yılında 4,1 milyon ton buhar üretimi, 1,8 milyar kWh elektrik üretimi ve satışı gerçekleştirmiştir. Tamamlanan kapasite artışı yatırımları ve artan üretime paralel olarak, pazar penetrasyonunu genişletip kendi hinterlandında lider soda üreticisi konumuna erişen Bosna Fabrikası, Güneydoğu Avrupa pazarındaki yükselişini sürdürmüştür. Bosna Hersek’in en büyük ihracatçılarından biri olan firma, 2013 yılında 2. kez; Bosna Hersek Yabancı Yatırım Teşvik Ajansı tarafından “En İyi Yabancı Yatırımcı” ödülüne layık görülmüştür. Grup, soda sektöründeki büyüme hedefi doğrultusunda; 2014 yılında üretim kapasitesinin optimum seviyelerde kullanılması suretiyle, tratejik öneme sahip, potansiyeli yüksek ve kârlı pazarlarda hakimiyetin artırılmasını planlanmaktadır. Kârlı büyümeye katkı sağlayacak ürün portföyünün genişletilmesi ve coğrafi yayılımın sürdürülmesine yönelik projelere devam edilmektedir. Yükselen girdi fiyatları ve yoğun rekabet ortamında kontribüsyonu artırmaya yönelik katma değerli ürünleri markalaştırma sürecinin tamamlanması, 2014 yılında odak noktası olacaktır.

Krom Bileşikleri

Dünya genelinde krom kimyasallarını girdi olarak kullanan sektörlerde, 2013 yılında, küresel ekonomik durgunluğun etkisiyle talep daralması yaşanmıştır. Grubun krom bileşiklerinde hizmet verdiği deri ve metal kaplama sektörleri, ekonomik durumdan olumsuz etkilenmiştir. Özellikle ABD ve Avrupa’da yaşanan ekonomik durgunluk, bu coğrafyaların önemli bir tedarikçisi olan Çin’de üretim seviyelerinin düşmesine sebep olmuştur.

190

İşletmelerde Verimlilik

2013’teki küresel durgunluk, yurt içi krom kimyasallarındaki etkisini özellikle metal kaplama sektöründe hissettirirken, deri sektörü ise ekonomik açıdan yatay bir seyir izlemiştir. Bu gelişmelere rağmen, 2013 yılında krom kimyasallarında başarılı performans gösterilmiş, satış gelirleri hedeflerin üzerine çıkmıştır. Krom faaliyet alanında, satış gelirlerinin % 81’i uluslararası pazarlardan elde edilmiştir. 2013 itibarıyla tüm tesislerden yapılan satışlarda, ihracat yapılan ülke ve müşteri sayısı artırılmıştır. Ürün kalitesi, üretim teknolojisi ve çevre standartlarıyla dünyanın önde gelen tesislerinden Kromsan Krom Bileşikleri Fabrikası, dünyadaki lider sodyum bikromat ve bazik krom sülfat üreticisi, kromik asitte ise dünyada 3. büyük üretici konumundadır. İtalya’daki Cromital SpA’nın 2011 sonunda tamamen Soda Sanayii A.Ş. bünyesine katılmasıyla, Grup, krom kimyasalları üretim ve satışında Avrupa’nın önemli oyuncularından biri haline gelmiştir. Avrupa pazarının likit bazik krom sülfat talebini karşılayan bir merkez olma yolunda ilerleyen Cromital SpA, katma değeri yüksek özellikli krom III kimyasallarında da önemli bir konuma sahiptir. İtalya’da, kaplama sanayisinden kaynaklanan kromlu atık suları arıtma ve geri kazanma izni verilen tek tesis olan Cromital SpA, geri kazandığı kromu üretiminde tekrar kullanma imkânına da sahiptir. Cromital SpA; yeni bir iş alanı olarak 2013’te başladığı, deri ve baca gazı arıtma sektörüne yönelik sodyum bikarbonat satışlarını da artırarak sürdürmeyi hedeflemektedir. Kimyasal ürünlerin Avrupa Birliği ülkelerine satışı açısından büyük önem taşıyan REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemcials) Tüzüğü’ne, diğer ürünlerimizin yanı sıra krom nitrat ürününün kayıt çalışmaları tamamlanmıştır. Krom Ürün Grubu, kârlı büyüme hedefi doğrultusunda işletme performansını sürekli güçlendirmeye, enerji maliyetlerini düşürmeye ve verimliliği artırmaya yönelik yatırımlarına devam etmiştir. Grup 2013 yılında, krom kimyasalları konusunda All China Leather Fair (Shanghai-Çin), FIMEC Leather Fair (Novo Hamburgo-Brezilya) fuarlarında yer almıştır. Krom sektöründe büyüme vizyonu doğrultusunda, coğrafi yayılımla pazarın genişletilmesi ve gelişmekte olan pazarlarda stratejik işbirlikleri yoluyla büyüme planlanmakta; mevcut tesislerde yaratılan kapasitelerin optimum kullanımıyla, satış gelirlerinin artırılması hedeflenmektedir.

Yunus Emre Aksu

191

Son yıllarda çeşitlendirilmiş ihracat pazarlarında, özellikle gelişmekte olan ülkelere öncelik verilerek, Grubun bu pazarlardaki varlığı güçlendirilecektir. Krom Ürün Grubu, global oyuncu olmanın getirdiği rol ve sorumlulukları çerçevesinde, tüm pazarlama ve satış faaliyetlerinde müşteri odaklılık yaklaşımını sürdürmeye devam edecektir. Ayrıca, çevre dostu teknolojileri destekleyen yeni ürünlerin üretim ve satışı da, Grubun öncelikleri arasındadır.

YATIRIMLAR

Mersin Soda Fabrikası’nda rafine sodyum bikarbonat ürününde artan talep ve yeni kullanım alanlarıyla pazar potansiyelinden faydalanmak amacıyla başlatılan üretim artışı tevsiyatı kapsamında, çalışmalar tamamlanmıştır. 4. buhar türbini yatırımı da tamamlanarak enerji verimliliği artırılmıştır. Kromsan Fabrikası’nda kapasite artış yatırımı kapsamında çalışmalar tamamlanarak, üretim artışı sağlanmıştır. Ayrıca şirketlerin kârlı büyüme hedefi doğrultusunda, işletme performansını güçlendirmeye, enerji maliyetlerini düşürmeye ve verimliliği artırmaya yönelik modernizasyon yatırımları sürdürülmektedir. Şişecam Soda Lukavac Fabrikası’nda 2013 yılında kapasite artışı çalışmaları sürdürülmüş, yıl sonu itibarıyla 420 bin ton/yıl kapasiteye ulaşılmıştır. Rafine sodyum bikarbonat üretim kapasitesi de pazar talebi doğrultusunda artırılmıştır.

ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME FAALİYETLERİ

Şirketin ArGe faaliyetleri; soda ve krom bileşikleri üretimindeki proseslerin çevreye uyumlu düşük maliyetli teknolojilerle geliştirilmesi, ürün portföyünün katma değeri yüksek yeni ürünlerle zenginleştirilmesi, maliyet düşürücü ve verimlilik artırıcı çalışmalarla rekabet gücünün artırılması hedefleri doğrultusunda gerçekleştirilmektedir. 2013 yılında soda ürün grubunda; rafine sodyum bikarbonat ürünü için yeni kullanım alanlarına yönelik projelere devam edilmiş; katma değeri yüksek yeni ürünlerin üretimi için araştırmalar gerçekleştirilmiş; verimlilik artırıcı faaliyetler sürdürülmüştür.

192

İşletmelerde Verimlilik

Krom ürün grubunda; yeni deri tabaklama ürününün verimliliğini artırmaya yönelik araştırmalar yürütülmüş, krom III ürün portföyüyle ilgili faaliyetler devam etmiş, katma değeri yüksek yeni ürünlerin üretilmesi için laboratuvar ve pilot ölçekli çalışmalar gerçekleştirilmiştir.

Cam Elyaf

Kimyasallar Grubu bünyesinde yer alan Cam Elyaf San. A.Ş., kompozit endüstrisinin temel girdilerini oluşturan cam elyafı ürünlerinin üretim ve satışını yapmaktadır. Şirket keçe, tek uçlu fitil, çok uçlu fitil, kırpma ürünleriyle; inşaat, otomotiv, taşımacılık, denizcilik, tekne, boru, endüstriyel tank, tüketim malları ve rüzgâr enerjisi sektörlerine hizmet vermektedir. Cam Elyaf Sanayii A.Ş., 2013 yılında Avrupa’da 6. dünyada ise 12. cam elyafı üreticisi olmuştur. Ana ihracat pazarı Avrupa olan Cam Elyaf’ın 2013 satışlarının % 37’si yurt dışına, % 63’ü ise yurt içine gerçekleştirilmiştir. Şirket, sürdürülebilir kârlılığı sağlama hedefine yönelik, maliyet düşüşü ve verimlilik artışı projelerini devam ettirmektedir. Sektörde rekabetin önemli unsurlarından olan ArGe faaliyetleri; mevcut proses ve teknolojilerin geliştirilmesi, maliyetlerin düşürülmesi, ürün kalitesinin artırılması ve yeni ürün geliştirme projeleriyle, 2013 yılında da aralıksız sürdürülmüştür. Ürün geliştirme kapsamında ağırlıklı olarak otomotiv, inşaat ve altyapı sektörüne hitap eden yeni ürünler geliştirilmiş ve pazara sunulmuştur. Cam Elyaf, kompozit sektörünün yurt dışı pazarlara yönelik en önemli iki etkinliği JEC Show (Paris) ve Composites Europe (Almanya) fuarlarında katılımcı olarak yer almıştır. Yurt içinde ise kuruluş, Türkiye’de bu yıl ilki düzenlenen Türk Kompozit 2013/İstanbul Kompozit Zirvesi’nde yer almış, teknik bir bildiriyle etkinliğin seminer bölümüne katılmıştır. Şirket, 1994 yılından bu yana sahip olduğu ISO 9001 Belgesi’nin eksiksiz devamlılığı sebebiyle, 2013 yılı TSE Kalite Ödülü’nü almıştır.

Camiş Madencilik

Kimyasallar Grubu bünyesinde faaliyet gösteren Madencilik Şirketleri, orta ve uzun vadeli gelişme stratejilerine bağlı olarak; yurt içi ve yurt dışında Şişecam Topluluğu’na bağlı cam, cam elyafı ve soda fabrikalarının hammadde ihtiyacını planlamaya ve karşılamaya yönelik faaliyetlerini sürdürmektedir.

Yunus Emre Aksu

193

Oluşturulan yeni prosesler ve katma değerli ürünlerle ürün gamı sürekli genişleyen Madencilik Şirketleri; seramik, çimento, silikat ve solar cam endüstrisi için gerekli hammaddelerin üretimine devam etmektedir. Şirketler, Türkiye’nin çeşitli bölgeleri, Mısır ve Bosna’da bulunan maden sahaları ve hammadde hazırlama tesislerinde görev yapan 600’ün üzerinde çalışanıyla, 2013 yılında 3,3 milyon ton üretim ve satış gerçekleştirmiştir. 2013’ün ilk çeyreğinde başlanan Karabük Kuvars Kumu Hazırlama Tesisi, Aralık ayında devreye alınmıştır. Şişecam Topluluğu’nun büyüme stratejileri çerçevesinde hammadde teminine devam edecek Madencilik Şirketleri, girdiği yeni pazarlar ve oluşturacağı kapasitelerle, 2014 yılında topluluk dışı satışlarını artırmayı hedeflemektedir.

Oxyvit

Yıllık ortalama % 2 oranında büyüyen dünya Vitamin K3 pazarında, Oxyvit’in payı % 15’tir. Vitamin K3’ün satış miktarları 2013 yılında artırılmış ve hedeflenen seviyenin üzerinde gerçekleşmiştir. Oxyvit, geçen yıl toplam satışlarının % 90’ını uluslararası pazarlara yönelik yapmıştır. 2014 yılında pazar çeşitliliğini artırmaya yönelik çalışmalara devam edilmesi planlanmaktadır. Şirketin diğer faaliyet konusu Sodyum Metabisülfit ürününe yoğun talep göz önüne alınarak, 2013 içerisinde yapılan yeni yatırımla üretim kapasitesi % 30 artırılmıştır. 2012 yılının en büyük pazarları Avrupa ve Kuzey Afrika, 2013’te de bu konumunu sürdürmüştür. Yıl içinde ihracat yapılan müşteri sayısı artırılmış, coğrafi yayılım kapsamında yeni pazarlara satış gerçekleştirilmiştir. Sektörün önde gelen fuarlarına düzenli olarak katılan Oxyvit, 2013 yılında IPE (Atlanta) ve CPhI (Almanya) fuarlarına katılmıştır.

Asmaş

Ağır sanayi makine ve ekipmanları üreten Asmaş, bu alandaki bilgi birikimi, uzman teknik personeli ve kalite anlayışıyla sektörde bölgesel öneme sahip kuruluşlardan biridir. İç ve dış pazarlara hizmet veren Asmaş; komple tesis kurmakta, proje ve teknoloji üretmekte, sanayi sektöründe yaygın kullanılan makine ve ekipmanların imalatını gerçekleştirmektedir. Demir-çelik, çimento, kimya, enerji, taşıma

194

İşletmelerde Verimlilik

ekipmanları ve savunma sanayisi, Asmaş’ın hizmet verdiği önemli sektörleri oluşturmaktadır. 2013 yılında Asmaş, Şişecam Topluluk şirketlerinin iş geliştirme projelerinde yer almış; Türkiye, Rusya, Bulgaristan ve Bosna Hersek‘teki büyüme yatırımlarının ekipman imalatını gerçekleştirmiştir. Şirket, hizmet verdiği dış müşteri portföyünü genişleterek, özellikle hidroelektrik santralları ve demir çelik sektöründe ülkemizin yanı sıra Almanya, Arjantin, Peru, Çin ve Amerika’daki çeşitli projeler için teknolojik makine imalatı gerçekleştirmiştir. Araştırma veTeknolojik Geliştirme

Geleceğin Belirleyicisi ArTeGe

Şişecam 2020 Stratejik Planları’nda cam dünyasında ilk 3’e giren şirketler topluluğu olmayı hedeflemiştir. Bu hedefe doğru yol alırken ürünlerinde ve kullandığı teknolojilerinde son kullanıcısına en iyiyi ve günceli en uygun maliyetlerle sunmaktadır. Şişecam bugünkü rekabet gücünü ve geleceğin ürünlerine ve üretim teknolojilerine sahip olma yarışındaki yerini araştırma ve teknolojik geliştirme faaliyetlerine dayandırmaktadır. 2013 yılında Şişecam Topluluğu kurumsal ArTeGe çalışmalarını toplam personelin % 1’ini aşan uzman ve toplam satış gelirlerinin % 1’ine yaklaşan bütçe ile yürütmüştür.

Fikirden Ürüne ve Üretim Teknolojilerine

Şişecam Topluluğu Kurumsal ArTeGe çalışmaları; merkezde ve üretim grupları bünyesinde yürütülen faaliyetler olmak üzere iki ana eksende yapılmaktadır. Kurumsal ölçekte, geniş bir açıda yürütülen ArTeGe çalışmalarında; ortak yaklaşım, ortak hafıza, ortak metodolojinin benimsenmesi yanında bilgi beceri, yetkinlikler, alt yapı ve donanımlardan ortak yarar sağlayarak verimlilik, etkinlik ve sağlanan katma değer arttırılmaktadır. ArTeGe çabaları birbiri ile koordineli olan üç kabukta yürütülmektedir. Birinci kabuk; Şişecam’ın mevcut ürün ve üretim teknolojilerine yönelik maliyet ve teknoloji optimizasyonu, ikinci kabuk; Şişecam ürün ve üretim teknolojilerine yakın alanlardaki çalışmalar ve üçüncü kabuk; uluslararası cam sektörünün yol haritalarına uygun olarak Şişecam’ın geleceğindeki “dönüşümsel alanlar” içerisindeki ürün ve üretim teknoljilerine yönelik ArTeGe çalışmalarıdır.

Yunus Emre Aksu

195

Süreçlerde Verimlilik ve Maliyet Optimizasyonu Araştırma ve teknolojik geliştirme yarışında kaynakları Şişecam stratejileri doğrultusunda değere dönüştürme vizyonuyla, cam üretiminde, harman maliyetlerinin düşürülmesi ve fırınlarda daha az yakıt tüketilmesini sağlayan cam kompozisyonlarının geliştirilmesi, cam ergitme ve afinasyon aşamalarının yer aldığı cam fırınlarının tasarım ve işletmesinde, cam kalitesinin arttırılması, fırın ömrünü uzatma, çekilen cam miktarını arttırma, enerji tüketimini azaltma ve çevresel etkiler açısından belirlenen atık limitlerinin içinde kalma hedeflerine yönelik araştırma ve geliştirmeler uluslararası rakiplerimizle kıyaslamalı bir yarış içinde sürdürülmektedir. Bunların yanı sıra bütün gruplarımız için üretim randımanının arttırılmasında önemli bir parametre olan cam hatalarının azaltılması ve camdan cama renk geçiş sürelerinin kısaltılması çalışmaları maliyet düşürücü hedefler içinde yer almıştır. Saygın uluslararası araştırma kuruluşlarıyla birlikte rekabet öncesi açık inovasyon anlayışı ile sektördeki rakiplerimizin de yer aldığı konsorsiyumlarda; enerji geri kazanımı (EC Life EcoHeatOX), alternatif enerji kaynakları, yeni yakma teknolojileri (EU-7 CraftM) ve kirliliği kaynağında azaltma konularında etkin olarak faaliyet gösterilmiştir. Bu dönemde farklı cam kompozisyonları için iki yeni “oksijenle yakma” fırınımız tasarlanarak devreye alınmıştır. Ergitme enerjisini teorik değere yaklaştırma çabası ile başlatılan uluslararası “IPGR-Glass 3GJ Projesi” kapsamında, tasarım kriterleri Şişecam matematiksel modeli kullanılarak geliştirilmiş olan bir cam ambalaj fırınımız enerji tüketimi açısından referans olacak en iyi fırınlardan birisi olarak belirlenmiştir. Yapılan araştırma ve teknolojik geliştirmelerle yukarıda sıraladığımız alanlarda toplamda 31 ayrı konuda ölçülebilir maliyet azaltılması sağlanmıştır. Bilgi, Beceri, Donanım ve Bunların Dinamik Bileşkesi Yetkinliklerin Geliştirilmesi Deneysel alt yapımızı güçlendirme doğrultusunda gerçek fırın şartlarını dinamik olarak simüle etme imkânı yaratılmış, hammadelerin ergime kinetiği, köpük ve eriyik oluşumu ile afinasyon mekanizmaları dinamik olarak gözlenebilir hale getirilmiştir. Şişecam matematiksel model programlarının yurt içi akademik kurumlarla yürütülen ortak çalışma ile bilgisayar işletim sistemlerindeki gelişmelerle uyumu sağlanarak çalışma süreleri kısaltılmış, birim zamanda alternatif durumlar için yapılabilen modelleme sayısı arttırılmıştır.

196

İşletmelerde Verimlilik

Kaplama alanında uluslararası üretim teknolojilerine ayak uydurmak için modüler yapıda yeni bir kaplama cihazının sipariş işlemleri tamamlanmıştır. Camın, cam üzerinde yapılan ikinci işlemlerin ve kaplamaların daha iyi anlaşılması için Fourier Transform Infrared Spektrofotometre (FTIR) cihazı, TEYDEB proje desteği alınarak altyapımıza kazandırılmıştır. Yukarıda tanımladığımız her üç kabukta etkin olabilmek için gerekli personel ulusal ve uluslararası kaynaklarlardan sağlanmaya çalışılmış, 1 doktora üstü, 1 doktoralı, 3 yüksek lisans olmak üzere 7 tam zamanlı araştırmacı aramıza katılmıştır. Kongre, konferans, seminer ve yaz okularına katılımlar sağlanmış, eğitim ve seminerler düzenlenmiştir. Prag’ta gerçekleşen Uluslararası Cam Komisyonu (ICG) Konferansı’na Şişecam 11 araştırmacı ile katılmış ve 3 bildiri sunulmuştur. Uluslararası kongre ve sempozyumlara da ev sahipliği yapılmış, ‘Glass Trend’ İstanbul’da toplanmıştır. Şişecam adına toplam 26 katılım olup 2 bildirimiz sunulmuştur. Montpellier-Fransa’daki ICG yaz okuluna toplam 11 kişi katılmıştır. Celsian firmasının her yıl düzenlediği “Glass Science and Technology” eğitimi İstanbul’da organize edilmiştir. Şişecam adına toplam 24 kişi katılmıştır. Şirket genelinde gerçekleştirilen ArTeGe faaliyetlerinin paylaşılması amacı ile 28 yıldır aralıksız olarak yürütülen Cam Sempozyumu bu yıl ilk defa olarak şirket dışı katılımcılara da ulaşma hedefi ile İstanbul Üniversitesi’nde gerçekleştirilmiştir. Şişecam bünyesinden 300 çalışan ve 19 farklı üniversiteden 43 öğretim elemanı ve öğrenci katılımı olmuştur.

Değer Katan Yeni Ürünler / Yeni Teknolojiler

Şişecam’ın ilk temperelenebilir nitelikteki solar low-e ürünü ATGB grubunca geliştirilmiş ve Yenişehir Kaplama hattına aktarılmıştır. Ayrıca, Bulgaristan hattı için laboratuvarlarımızda özgün Low-E ve Solar Low-e ürünleri ile tek gümüş katmanlı Solar Low-e ve temperlenebilir 50/32 performanslı Solar Low-e yeni ürünlerimiz geliştirilerek üretim hattına aktarılmıştır. Antireflektif nitelikte kaplamalar özellikle fotovoltaik sektörü ihtiyaçlarına yönelik geliştirilmiş ve üretim hattına taşınmıştır. Cam Ev Eşyası yelpazesinde promosyon ürünleri oldukça büyük bir paya sahiptir. Bu bağlamda renkli promosyon ürünlerine foreherath’tan renklendirme ile

Yunus Emre Aksu

197

3 yeni renk eklenmiş ve deneysel çalışmaları tamamlanmış 80 farklı renkten oluşan renk kataloğu hazırlanmıştır. Geliştirilen yeni ürün ve teknolojilerin toplam sayısı 21 olarak gerçekleşmiştir.

Ulusal ve Uluslarası İşbirlikleri ve Ortak Ar-Ge Projeleri

18 adet proje destek programları kapsamında yürütülmekte olup TÜBİTAK ve Bakanlık desteklerine 7 yeni başvuru yapılmıştır. Aktif kaplamalardan, “elektrokromik” ve “termokromik” kaplama sistemlerin oluşturulmasına yönelik projeler başlatılmıştır. TUBİTAK destekli elektrokromik projesi Hacettepe Üniversitesi ile birlikte, Amerika National Science Foundation Destekli termokromik projesi Washington Üniversitesi ile birlikte yürütülmektedir. İnce camlara artan talebe paralel günümüzde kullanılmakta olan klasik temperleme yaklaşımlarının zayıf noktalarının varlığı, alternatif yöntemlerin geliştirilmesini önemli kılmaktadır. AB 7. Çerçeve destek programlarından SOLAR ERA.NET ile 5 farklı ülkeden kurumların oluşturduğu bir konsorsiyumda yer alarak ince camların temperlenmesi iş paketinin gerçekleştirilmesi Şişecam tarafından üstlenilmiştir. Cam ev eşyası ve cam ambalaj ürünlerine özellikle sol-jel yöntemiyle uygulanan kaplama işlemleriyle fonksiyonel özellikler kazandırılmaktadır. Sol-jel konusunda yürütülen TUBİTAK ve SANTEZ destekli projelerle laboratuvarımızın daldırma, spreyleme ve karakterizasyon olanakları güçlendirilmiştir. Şişecam ArTeGe faaliyetlerinin tanınırlığı artmış olup, TUBİTAK açacağı çağrılı destek programlarında ilgili konularda Şişecam’ın uzmanlığına başvurmakta ve çağrı oluşturma aşamalarında Şişecam yer almaktadır.

Entellektüel Sermaye

Türk Patent Enstitüsü’ne 4 yeni patent başvurusu yapılmıştır. Ayrıca bu başvuruların Avrupa Patent Ofis’i tarafından da geçerli kılınması için gerekli başvuruları yapılmıştır.

198

İşletmelerde Verimlilik

Kazanılan Ödüller ICG’nin Professor W.E.S. Turner’ın anısına 2002 yılında ihdas edilmiş olan ve yılda bir kez ICG Teknik Komiteleri’ne katkıları ile öne cıkan kişilere verilen “W.E.S. Turner Ödülü’nün” bu yılki sahibi 2. kez yine Şişecam olmuştur.

Yeni Yerleşke “Şişecam Bilim ve Teknoloji Merkezi”

Nisan 2013 tarihinde Çayırova’da temeli atılan “ŞİŞECAM Bilim ve Teknoloji Merkezi”nin inşaatı tamamlanmış olup, tasarım aşamasından başlayarak LEEDS Sertifikasyonu çalışmaları yürütülmektedir. 2014 yılı birinci çeyreğinde Topkapı Cam Araştırma Merkezindeki faaliyetler, Şişecam Merkez’de yürütülen faaliyetler ve Çayırova Cam Elyaf Grubu Ar-Ge faaliyetleri Gold LEED Sertifikalı “ŞİŞECAM Bilim ve Teknoloji Merkezi” çatısı altında toplanacaktır. Çevre ve Enerji

Çevre Politikası

Şişecam’ın çevre konularına ilkesel bakışını açıklayan “Çevre Politikası” 2003 yılında yayınlanmıştır. Çevre Yönetim Sistemi gereklerine uygun yapılanma için temel oluşturan bu Politika kapsamında Şişecam Topluluğu Şirketleri ilk adım olarak, kendi çevre politikalarını belirlemiş ve kendi iç sistemlerini kurmuşlardır.

Çevre Yönetim Sistemi

Her üretim şirketimizde Fabrika Müdürü’ne raporlayan bir Çevre Görevlisi ve Çevre Yönetim Temsilcisi bulunmakta olup, cam üretim gruplarının her birinde merkezi olarak ilgili çalışmaları koordine eden bir Çevre, Kalite ve Teknik Standartlar Müdürü görev yapmaktadır. Bu kapsamda, şirketlerimizin her biri öncelikle önemli çevre konularını tanımlamış, üretim faaliyetleriyle ilişkili çevre boyutlarını (emisyonlar, atıksu, katı atıklar, enerji verimliliği, geri kazanım, kaynakların etkin kullanımı gibi) hedeflerle ele almaya devam etmişlerdir. Bu çerçevede, fabrikalar kendi Çevre Yönetim Sistemleri içerisinde oluşturdukları prosedürler uyarınca aksiyon planlarını uygulamış, iç denetimlerinin yanı sıra alt-yapımcı denetimlerini yapmış, aksayan yönler için düzeltici önleyici faaliyetleri hayata geçirmiş, gelinen aşamayı her

Yunus Emre Aksu

199

yıl sonunda gözden geçirmiş, iyileştirme fırsatlarını değerlendirmiştir. Şişecam Topluluk şirketlerinin % 93’ü ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi sertifikalı olup, bu kapsamda periyodik kontrol veya yenileme sürecine giren bütün şirketlerimizin denetimleri başarıyla sonuçlanmıştır.

Ulusal/Uluslararası Çevre Komiteleri

Hem ulusal hem de uluslararası düzeyde sektörle ilişkili sivil toplum kuruluşlarının çevre komisyonlarında sürdürülen etkin çalışmalara devam edilmiştir. Bu kapsamda ulusal çevre mevzuatının yanı sıra, AB’de uygulanmakta olan çevre mevzuatındaki gelişmeler sürekli izlenmiş, yükümlülükler yerine getirilmiş ve uygulamalardaki aksaklıklarla ilgili oluşturulan görüşlere aktif katılım sağlanmıştır.

Sürdürülebilirlik Esaslı Yapılanma

Organizasyonel yapımız sürdürülebilirlik bakış açısıyla gözden geçirilmiş ve bu çerçevede Sürdürülebilirlik Koordinatörlüğü kurulmuş, öncelikli olarak enerji verimliliği, çevre koruma ve tedarik zinciri konularında kurumsal yaklaşımı esas alan çalışmalara başlanmıştır.

İklim Değişikliği

Enerjinin yoğun kullanıldığı cam sektörünün yanı sıra faaliyet gösterdiğimiz bütün alanlarda, iklim değişikliği ile mücadelemiz enerji verimliliğinin artırılması amacıyla sürdürülen yoğun çalışmalara paralel yürümekte olup, daha iyi performans değerlerini yakalamak için sürekli gelişmeye yönelik aksiyonlarımız devam etmektedir. Bu çerçevede, bir önceki yıla göre % 3 azalan enerji tüketimi kaynaklı toplam karbon salımımız 4 milyon ton CO2 eşdeğeri olarak gerçeklemiştir. Diğer taraftan, ürettiğimiz ısı ve güneş kontrolü sağlayan yalıtım camlarının yanı sıra sıcak su üreten güneş kolektörleri ve elektrik üreten güneş pillerinde kullanılan düzcam ürünlerinin enerji tasarrufuna sağladığı kazanımların, ülkemizin enerji ve iklim değişikliği politikalarının gerçekleşmesine önemli katkısı olmuştur.

200

İşletmelerde Verimlilik

CDP Türkiye

Şişecam, dünyanın en saygın iklim değişikliği ile mücadele girişimlerinden olan CDP’ye 2011 yılından itibaren bilgi sağlamaktadır. Bu çerçevede, enerji, karbon salımı ve iklim değişikliği konularıyla ilgili şirket stratejileri, risk/fayda analizleri, karbon salım miktarları şeffaflık esasıyla ve her yıl genişleyen bir kapsamla açıklanmaktadır. Yurt içindeki cam ve cam dışı üretim tesisleriyle Bulgaristan’daki cam üretim tesislerini içerecek şekilde raporlamanın yapıldığı 2013 yılı için CDP kapsamında açıklanan puanlamaya göre Şişecam, iklim değişikliğine ilişkin konuların en üst düzeyde anlaşılması yönetilmesini ifade eden puan aralığında değerlendirilmiştir.

Çevre ve Enerji Yaklaşımı Ödülleri

Şişecam Topluluğu yurt içi üretim tesislerinin enerji ve su tüketimiyle ilgili kaynak kullanımı, geri kazanım/geri dönüşüm oranları, atık/emisyon azaltımı ve CO2 emisyonlarına ilişkin performansları açısından değerlendirilip her yıl ödüllendirilmektedir.

Enerji Verimliliği Çalışmaları

Şişecam Topluluğu enerji yoğun sektörlerde faaliyet göstermektedir. Fabrika ve tesislerde enerji kullanımı açısından iyileştirilebilecek noktalar sürekli olarak gözden geçirilmekte ve tespit edilen noktalarda hızla önlemler alınmaya devam edilmektedir. Enerjinin ürün maliyetleri üzerindeki yükünün hafifletilmesi amacıyla fabrika ve tesislerimizde stratejik planlar uygulanmakta, bu iyileştirmeleri yaygınlaştırmak amacıyla koordinasyon çalışmalarına devam edilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’ndan hizmet lisansı almış bağımsız denetçi bir firma ile yurt içindeki 7 fabrikamızda enerji verimlilik etüdleri tamamlanmış olup, oluşturulan 8 adet verimlilik arttıcı proje (VAP) Bakanlık tarafından kabul edilmiştir. 2014 yılı içerisinde yurt içerisindeki 5 fabrikamız da bu etüdlere dahil edilerek, yurt içindeki tüm fabrika etüdlerimiz tamamlanmış olacaktır. Enerji çalışmalarının temeli olan ISO 50001 belgesi 10 fabrikamız tarafından alınmış olup, 9 fabrikamızda 2014 yılı içerisinde alabilecek düzeye gelecektir. Cam üretimi sonucunda ortaya çıkan baca gazı, yüksek sıcaklığının

201

Yunus Emre Aksu

bir sonucu olarak önemli miktarda enerji geri kazanım potansiyeli taşımaktadır. Söz konusu enerjinin geri kazanımıyla 17.70 MW elektrik üretimi potansiyeli mevcuttur. Mersin, Yenişehir, Bulgaristan fabrikalarımızda atık ısıdan elektrik üretim projeleri başlatılmıştır. Atık ısıdan elektrik üreten Trakya Cam Yenişehir fabrikamız en başarılı endüstriyel işletme ödülüne layık görülmüştür. Fabrika ve tesislerimizin enerji verimlilik durumunu bir noktadan izlemek ve izleme sonucu alınacak aksiyonlarla sistemi iyileştirme yaklaşımımız çerçevesinde enerji verimlilik izleme sistemi yatırımlarına da ayrıca başlanmıştır. Şişecam Topluluğu üretim şirketlerinde yaklaşık 2 milyon TEP olarak gerçekleşen 2013 yılı enerji tüketimininin % 93’ü doğalgazdan, % 7’si elektrikten karşılanmıştır. İnsan Kaynakları Şişecam Topluluğu 2013 yılı sonu itibari ile toplam 13 ülkede 20.241 çalışanı ile sürdürdüğü faaliyetleri ve 150 ülkeye ihracatı ile dünyanın önde gelen sanayi kuruluşlarındandır. Şişecam Topluluğu’nun global vizyonunu destekleyecek insan kaynakları politika ve stratejilerini geliştiren Topluluk İnsan Kaynakları Sistemleri Direktörlüğü, faaliyetlerini Şişecam Topluluğu’nun sürdürülebilir başarısı için yenilikçi ve birlikte öğrenen kurum kültürünü yaygınlaştıran, global ölçekte değer yaratacak insan gücünü kuruma kazandıran ve elde tutan çözümler yaratarak devam ettirmektedir.

İşe Alım Sistemleri

Çalışanın en çok tercih ettiği firmalardan biri olmak amacı ile faaliyet gösteren işe alım bölümüz, Şişecam markasının güçlü imajını koruyarak, tüm yeni mezun ve profesyonellere ulaşmak ve işveren marka bilinirliğini artırmak için çeşitli çalışmalar yapmaktadır. Rekabetin arttığı ve işe alım sisteminin hızlı bir şekilde yetenek avına dönüştüğü günümüzde hızlı değişen kuşak yapısına uygun sistemleri devreye almak için çalışmalar yapılmaktadır. Mevcut tüm işe alım yöntem ve mecralarını etkin kullanarak yeni mezun ve diğer profesyonelleri kazanmak için faaliyet gösteren İşe Alım Bölümü, Üniversite ve diğer kuruluşlarda çeşitli iletişim faaliyetleri ile bu amacı desteklemektedir. Topluluğumuz seçme

202

İşletmelerde Verimlilik

ve işe alımda küresel bakış açımızı destekleyen yaklaşımlar ile geleceğe yönelik nitelikli işgücü gereksinimini karşılamayı hedeflemektedir. Performans Yönetimi Başarı odaklı performans kültürünü yaygınlaştırmak, kişisel başarının organizasyonel başarıya dönüştürülmesini desteklemek ve organizasyonel hazır oluşu temin etmek amacı ile kullanılan Performans Yönetim Sistemi Topluluğumuzun Vizyon, Misyon ve Stratejileri ile bağlantılı olarak çalışmaktadır. Topluluğun 2010 yılında başlattığı Kurumsal Karne uygulaması kişisel hedeflere indirgenmiş olup Başarı Odaklı Performans Kültürü, Başarı Odaklı Kurum Kültürüne tahvil edilmektedir. Performans Yönetim Sistemi’nin temeli çalışana değer yaratarak, çalışanın yarattığı değeri kurumun gelişim ve sürdürülebilirlik hedeflerine hizmet etmesini sağlamaktır.

Kariyer Gelişimi

Şişecam Topluluğu tüm çalışanlarına kariyerlerini geliştirme, organizasyonel ve kişiler ihtiyaçların önceden planlanarak yükselme ve terfi imkânı sunmaktadır. Performans Yönetim Sistemi’nin bir parçası olan Kariyer Gelişim Modülü ile kişilerin beklentileri ve organizasyonun gereksinimleri her yıl düzenli olarak yapılan kariyer komitelerinde tartışılmakta ve stratejik kariyer haritaları ile grup bazlı kariyer ve yedekleme planları Performans Yönetim Sistemi’nden gelen veriler ışığında hazırlanmaktadır. İlave olarak Saat ve Aylık Ücretli çalışanlarımızın katılabileceği Değerlendirme ve Gelişim Merkezi uygulamaları ile yetkinlik haritaları çıkarılmakta, çalışanlarımıza gelişim planları sunulmaktadır.

Ücret Yönetim Sistemi

Şişecam rekabetçi bir ücretlendirme politikası benimsemiş olup bir yandan ihtiyaç duyulan insan kaynağını bünyesine katmayı hedeflerken, diğer yandan mevcut çalışanlarının bağlılığını yüksek tutup olumlu ve rekabetçi çalışma ortamı tesis etmeyi amaçlamaktadır.

203

Yunus Emre Aksu

Liderlik ve Gelişim Programları

Şişecam’da Topluluğun sürekliliği doğrultusunda, bireyi temel alan liderlik ve kişisel gelişim programları uygulanmaktadır. Yenilikçi ve birlikte öğrenen kurum kültürünü yaygınlaştırmak için 2013 yılında da eğitim, öğrenme ve gelişim faaliyetleri çalışanın, kurum yetkinliklerini ve mesleki gelişim ihtiyaçlarını dikkate alan bir yaklaşım ile sürdürülmüştür. Yetkinlik eğitimleri, mesleki ve teknik eğitimlerin yanı sıra Şişecam Liderlik Akademisi, Satış Akademisi gibi uzun süreli sertifika programları sürdürülmüş; yurt dışı ve yurt içi zirve, sempozyum ve kongrelere katılım sağlanmış; çalışanların yabancı dil ve bilgisayar kullanım becerilerini destekleyecek eğitimlere devam edilmiştir. Şişecam entelektüel bilgi birikiminden yararlanmak amacıyla topluluk bünyesinde eğitimciler yetiştirmek için İç Eğitimci Sertifika Programı başlatılmıştır. 2013 Yılı’nda eğitimlerden yararlanan çalışan sayısı bir önceki yıla göre yaklaşık iki katına çıkmış ve 175.641 adam x saat eğitim faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Yöneticilerimiz 2012 yılında olduğu gibi, 2013 yılında devam eden Harvard Business School‘un Üst Düzey Yöneticilik ve Genel Yöneticilik programlarına iştirak etmişlerdir. Endüstri İlişkileri Şişecam Topluluğu’nda, Topluluk Endüstri İlişkileri Direktörlüğü’nün koordinasyonunda 4 ayrı işkolunda muhatap 7 işçi sendikasıyla endüstri ilişkileri yürütülmektedir.

Toplu İş Sözleşmeleri

Topluluk genelinde 9 fabrikanın dahil olduğu 1 grup toplu iş sözleşmesi ile 2 işletme ve 5 işyeri olmak üzere yurt içinde toplam 8 toplu iş sözleşmesi, yurt dışında ise Bulgaristan’da 4 işyerini kapsayan işletme ve Rusya’da Posuda Fabrikası işyeri toplu iş sözleşmeleri akdedilmektedir. Süresi 1 ile 3 yıl arasında değişen toplu iş sözleşmelerinden süresi sona erenlerin görüşmelerine 2013 yılı sonu ve 2014 yılı başında başlanmış, toplu sözleşme görüşmeleri topluluk çıkarları doğrultusunda iş akışı aksatılmadan sonuçlandırılmıştır.

204

İşletmelerde Verimlilik

Bu çerçevede 2013 yılında; - Anadolu Cam Eskişehir San. A.Ş. için Kristal-İş Sendikası ile 01.01.2013 - 31.12.2015 tarihlerini kapsayan 1. Dönem İşyeri Toplu İş Sözleşmesi görüşmeleri anlaşma ile sonuçlandırılmış ve toplu iş sözleşmesi 25.03.2013 tarihinde imzalanmıştır. - Trakya Yenişehir Cam San. A.Ş. için Kristal-İş Sendikası ile 01.01.2013 - 31.12.2013 tarihlerini kapsayan 3. Dönem işyeri Toplu İş Sözleşmesi görüşmeleri 06.05.2013 tarihinde anlaşma ile sonuçlanmıştır. - Camiş Ambalaj San. A.Ş. için Selüloz-İş Sendikası ile 01.01.2013 31.12.2014 dönemini kapsayan işyeri Toplu İş Sözleşmesi için yapılan görüşmeler anlaşma ile sonuçlanmış ve Toplu İş Sözleşmesi 18.07.2013 tarihinde imzalanmıştır. Yurt dışında kurulu bulunan topluluk işyerlerinde uygulanmakta olan toplu iş sözleşmelerinden süresi sona erenler, işyerlerinin bulundukları ülkenin özellikleri ve topluluk çıkarları göz önünde tutularak sürdürülen görüşmeler sonucunda yenilenmiştir. Bu çerçevede 2013 yılında; - Trakya Glass Bulgaria EAD’de Podkrepa Sendikası ile 01.07.2013 30.06.2014 tarihlerini kapsayan Toplu İş Sözleşmesi görüşmeleri 29.06.2013 tarihinde, - Posuda Ltd. Fabrikası’nda Proofkom Sendikası ile 01.01.2013 31.12.2013 tarihlerini kapsayan Toplu İş Sözleşmesi görüşmeleri 03.09.2013 tarihinde, anlaşma ile sonuçlandırılmış ve toplu iş sözleşmeleri imzalanmıştır. Denizli Cam San. A.Ş.’de yürürlükte olan 15. Dönem Toplu İş Sözleşmesi’nin süresi 31.12.2013 tarihinde sonra ermiş olup yeni dönem toplu iş sözleşmesi görüşmelerine 16.12.2013 tarihinde T.Çimse-İş Sendikası ile yapılan toplantı ile başlanmıştır. Toplu İş Sözleşmesi süreci devam etmektedir. 23. Dönem Cam Grup Toplu İş Sözleşmesi’nin yürürlük süresi 31.12.2013 tarihinde sona ermiş olup 24. Dönem Cam Grup Toplu İş Sözleşmesi görüşmelerine Kristal-İş Sendikası ile 15.01.2013 tarihinde yapılan toplantı ile başlanmıştır. TİS süreci devam etmektedir.

205

Yunus Emre Aksu

Mevzuat ve Koordinasyon Çalışmaları

2013 yılında Endüstri İlişkileri Direktörlüğü koordinasyonunda düzenlenen toplantılarla, ilgili birimlerin gerek iş hukuku gerekse iş sağlığı ve güvenliği alanında mevzuatta meydana gelen değişiklikler hakkında bilgilendirilmesi sağlanmıştır. Gerçekleştirilen koordinasyon toplantılarında, endüstri ilişkileri alanındaki gelişmeler ve uygulamadaki sorunlar değerlendirilerek bilgi alış verişi ve topluluk genelinde uygulama birliği sağlanmaktadır. Yasa, yönetmelik ve toplu iş sözleşmesi hükümlerinin işyerlerinde uygulanmasına yönelik olarak açıklama yapma ve görüş bildirme faaliyetleri 2013 yılında da yoğun olarak devam etmiştir. Endüstri İlişkileri Direktörlüğü tarafından Anadolu Cam Eskişehir San. A.Ş., Paşabahçe Cam San. A.Ş. Eskişehir Fabrikası, Anadolu Cam Yenişehir San. A.Ş. ile Trakya Yenişehir Cam San. A.Ş.’de fabrikaları yöneticileri ile beyaz yakalı çalışanlarına toplu iş sözleşmelerinin uygulanmasına yönelik olarak eğitimler verilmiş, bu işyerlerinde mevcut sorunlar ve çözüm yolları değerlendirilmiştir. Kuruluş faaliyetleri devam eden Trakya Polatlı Cam San. A.Ş.’nin yöneticilerine ve beyaz yakalı çalışanlarına 4857 sayılı İş Kanunu ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu eğitimi verilmiştir. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hakkında 2013 yılında bilgilendirme faaliyetlerine devam edilmiş, düzenlenen toplantı ve seminerlere insan kaynakları yöneticilerinin katılımı sağlanmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği

İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları

İş Sağlığı ve Güvenliği gözlem ve ölçüm çalışmaları kapsamında 2013 yılında Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. bünyesindeki Cam Ev Eşyası Grubu’na bağlı Camiş Ambalaj San. A.Ş. Eskişehir Fabrikası, Cam Ambalaj Grubu’na bağlı Anadolu Cam Eskişehir San A.Ş. Eskişehir Fabrikası, Düzcam Grubu’na bağlı Trakya Yenişehir Cam San. A.Ş. Yenişehir Fabrikası ve Kimyasallar Grubu’na bağlı Bilecik Maden tesisinde İSG ölçüm ve gözlem faaliyetleri gerçekleştirilmiştir.

206

İşletmelerde Verimlilik

2013 yılı 6 aylık ve 1 yıllık İş Kazaları Değerlendirme Raporları hazırlanmış ve ilgili birimlere dağıtımı yapılmıştır. 2013 yılında yayınlanan 2012 yılı İş Kazaları Değerlendirme Raporları’nın sonuçlarına göre ödül dağıtımları, Topluluk Tanıma Takdir Ödülleri ile birlikte Şişecam Günü ödül töreninde yapılmıştır. Mevcut kullanılan İş Kazaları Analizi Takip programının, gelişen ve değişen Şişecam yapısı içinde daha etkin ve detaylı hale getirilmesi için Topluluk Endüstri İlişkileri Direktörlüğü koordinasyonunda kurulan bir proje ekibi oluşturulmuş daha sonra İş Kazaları Analizleri ile paralel ilerlemesi gereken OHSAS 18001 Düzeltici Önleyici Faaliyet süreci de sisteme dahil edilmiştir. İş Kazaları Analizi ve DÖF Takip Sistemi Projesi tamamlanarak, 2014 Ocak ayı itibari ile kullanılmaya başlanmıştır. Yönetim ve satış merkezleri de dahil tüm işyerlerini ve birimlerini kapsayacak sistem iş kazalarının takibini ve kontrolünü sistematik bir şekilde yürütülmesini sağlayacak olup sap sistemi ile entegre biçimde çalışacaktır. Projenin diğer bir ayağı olan DÖF sistemi ise (düzeltici/önleyici faaliyet sistemi) OHSAS 18001, iç ve dış tetkik, yönetimsel vb. sebeplerle ortaya çıkan, iş kazası tehlikesi yaratan tüm uygunsuzlukların sistemli ve doğru bir şekilde, mali boyutlarını da kapsayacak bir biçimde giderilmesini sağlayacaktır. İşyerlerimizde gerçekleştirilen periyodik sağlık kontrollerine ilişkin istatistiki bilgiler sürekli olarak incelenmekte olup bu faaliyetimiz 2013 senesinde de aksatılmadan sürdürülmüştür.

İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri ve Koordinasyon Toplantıları

2013 yılı içinde Direktörlüğümüz koordinasyonunda, Toplulukta görevli tüm İSG uzmanlarının katıldığı Patlayıcı Ortamlar ve Patlamadan Korunma Dokümanı Hazırlanması Eğitimi’nin alınması sağlanmıştır. Ayrıca topluluk bünyesindeki işyerlerindeki görevli tüm İSG mühendislerinin katılımıyla 28 Şubat 2013 tarihinde başlayan 2 gün süreli Kaza Araştırması ve Kök Neden Analizi eğitimi alınması tertiplenmiştir. Endüstri İlişkileri Direktörlüğü koordinasyonunda topluluk bünyesindeki tüm İSG sorumlularının katıldığı 4 adet İSG Koordinasyon toplantısı düzenlenerek, tüm işyerlerini ilgilendiren ortak konular tartışılarak değerlendirmeler yapılmıştır.

207

Yunus Emre Aksu

2013 yılında topluluk bünyesindeki fabrikalarımıza, yangın riski bakımından ön değerlendirme yapılmış ve en yüksek riske sahip 14 fabrikanın İSG Uzmanları ile birlikte Yangın Emniyeti Workshop çalışması yapılmıştır. Yangın emniyeti çalışmaları ile ilgili olarak her fabrika kendi risklerini belirlemiş ve bu konuda el kitapçıkları hazırlanarak fabrikalara gönderilmiştir. İş kazalarının azaltılması amacı ile kaza araştırması kök sebep analizi çalışması çerçevesinde iş kazaları değerlendirme komisyonu kurulmuştur. Komisyonda “İki Nesne Arasına Sıkışma” ve “Cam Batması” sonucu ortaya çıkan iş kazaları tek tek değerlendirilmiştir. Öneri ve örnek çalışmaları içeren Komisyon raporu fabrikalarımızla paylaşılmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği kültürünün tüm işyerlerimizde etkin bir şekilde yerleştirilmesi için, Mayıs ayının ilk haftası olan Ulusal İSG Haftası içinde fabrikalarımızda etkinlikler düzenlenmiştir. Böylece İş Sağlığı Güvenliği kuralları ve uygulamaları çalışanlara eğlenceli ve sosyal yollarla iletilmiştir. İSG temalı tiyatro oyunlarının fabrikalarda gösterimi ile çalışanların eğlenerek bilinçlenmesi, İSG anketi yapılarak konulara dikkat çekilmesi ve anket sonrası küçük ödüller verilerek çalışanların motivasyonu, İSG kültürünün sadece işyerini değil tüm hayatı etkilediğinin gösterilmesi için çalışanlarımızın çocuklarının katıldığı resim yarışması düzenlenerek sosyal olarak da İSG kültürünün yayılması sağlanmıştır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Ürettiği kaliteli, yenilikçi, sürdürülebilir ve ekonomik hizmet veçözümleriyle, Şişecam Topluluğu şirketlerinin kârlı ve hızlı büyümesine çözüm ortağı olarak katkı sağlayan Bilgi Teknolojileri Genel Müdür Yardımcılığı, 2013 yılı faaliyet döneminde katma değerli ve inovasyona yönelik projeleri ile Şişecam Topluluğu’na küresel pazarda rekabet avantajı sağlamaya devam etmiştir. Bilgi Teknolojileri Genel Müdür Yardımcılığı, topluluğun strateji ve planları ile uyumlu, kaliteli, verimli, sürdürülebilir, ekonomik ve bütünleşik çözümleri, küresel pazar rekabetinde topluluk şirketlerine katkı sağlayacak yenilikçi projeler ile desteklemektedir.

208

İşletmelerde Verimlilik

Bu kapsamda;

- Topluluk bünyesinde bilgisayar ve iletişim sistemleri alanında üst yönetimin karar alma ve kontrol sürecine destek olacak yapıları oluşturmak; - Bilgi teknolojileri hizmetlerini ve çözümlerini kurumsal ve uluslararası standartlara uygun hale getirmek; bu ortamların sürekliliğini ve sürdürülebilirliğini sağlamak; - Müşteri ve süreç odaklı yaklaşımlarla müşteri beklentileri, faaliyet alanları ve teknolojik gelişmeleri temel alan, esnek iş süreçleri beklentilerini karşılayan, servis seviyeleri ölçülebilen ve sürekli iyileştirilen hizmetler sunmak; - Teknolojik gelişmelerin takibi ile iş birimlerinin ihtiyaçlarına kaliteli, hızlı, maliyet avantajı sağlayacak çözümler oluşturmak; - Müşteri ve tedarikçilerle B2B/B2C ortamlarında çalışan uygulamaları hayata geçirmek; - Bilgi teknolojileri alanındaki insan kaynağına yatırım yapmak, bu kaynakları geliştirmek ve yedeklemek prensipleri doğrultusunda hareket ederek, bilgi teknolojileri altyapısına yapılan yatırımların hızlı geri dönüşünü sağlama, maliyet avantajı yaratma ve sürdürülebilir gelişmeye katkı sağlama hedeflenmiştir. Kurumsal Sosyal Sorumluluk KÜLTÜREL DEĞERLERE KATKI

Eski Cam Eserler Koleksiyonu

Şişecam’ın kültürel değerleri korumak amacıyla uzun ve titiz bir çalışma sonucu topladığı 527 adet eski cam eserden oluşan koleksiyonu, İstanbul Arkeoloji Müzesi’ne kayıtlı olup, Şişecam’ın merkez binasının özel bir salonunda korunmakta ve sergilenmektedir. Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’nin Cam Salonu, 1985 yılında Şişecam sponsorluğunda dünya insanlarının ziyaretine açılmış olup, Şişecam’ın koruması altındadır.

Yunus Emre Aksu

209

Tarih-Kültür-Cam Koleksiyonları

Şişecam Topluluğu’nun kültürel mirası koruma ve gelecek kuşaklara aktarma misyonu doğrultusunda Anadolu’daki tarih ve kültür birikiminin cama yansıtıldığı Tarih-Kültür-Cam koleksiyonlarının ilki 1999 yılında tarih ve sanatseverlere sunulmuştur. Her biri sınırlı sayıda üretilen ve sanatsal değeri olan cam koleksiyonları kapsamında bugüne kadar 414 eser üretilmiştir. Osmanlı, İslam Camları, Çeşm-i Bülbül, Mozaik, Beykoz, Anadolu Medeniyetleri, Camda Mavi – Beyaz, Camda Sanatlı Yazı, Sabır ve Uzlaşma, Medeniyetler İttifakı, 7’nin Gizemi, Aşure, İstanbul ve Konuşan Paralar-Sikkeler olmak toplam 11 koleksiyonun sunulduğu seriye 2013 yılında Zevk-i Selim Koleksiyonu eklenmiştir. EĞİTİM VE ÖĞRETİME KATKI Şişecam, çalışanlarına ve çalışanlarının öğrenim gören çocuklarına Eğitim Teşvik Bursu vermektedir. Bu kapsamda, 2013 yılında 2.182.751 TL burs verilmiştir. Trakya Fabrikası lojman sahası içerisinde yer alan 6 derslikli ilköğretim okulunda 2012-2013 öğretim yılında 81 öğrenci eğitim almakta, öğrencilerin servis ve gıda ihtiyaçları da topluluk tarafından karşılanmaktadır. Mesleki Eğitim Kanunu çerçevesinde Denizli Cam Fabrikası’nda 1990 yılından bu yana üç yıllık çıraklık eğitimi verilmektedir. 16-21 yaş arasındaki gençler, usta-çırak geleneğine göre kalfa, usta ve usta öğreticiler tarafından teorik ve pratik bilgilerle donatılmaktadır. Halen 126 öğrenci eğitim almaktadır. Mersin Valiliği tarafından yürütülen “Mesleki Eğitimi Geliştirme Projesi”ne destek veren Şişecam daha fazla gencin meslek kazanmasına katkıda bulunmak amacıyla Mersin-Tarsus Organize Sanayi Bölgesi’nde (MTOSB) 24 derslikli ve 1 atölyesi olan Endüstri Meslek Lisesi binası yaptırmıştır, bina 2014 yılı başında teslim edilecektir.

210

İşletmelerde Verimlilik

ÇEVRESEL DEĞERLERE KATKI Türkiye’nin en kapsamlı sürdürülebilirlik ve sosyal sorumluluk projelerinden biri “Cam Yeniden Cam” Projesi Anadolu Cam tarafından ÇEVKO Vakfı ve yerel yönetimlerle yapılan işbirliğiyle 2011 yılında hayata geçirilen ‘Cam Yeniden Cam’ Projesi, Türkiye’nin en kapsamlı sürdürülebilirlik ve sosyal sorumluluk projelerinden biridir. Toplumsal bir davranış değişikliği yaratarak geri dönüşüm toplumuna geçişe destek olmayı amaçlayan proje üç temel hedef doğrultusunda yürütülmektedir; - Cam ambalaj geri dönüşümü konusunda farkındalık yaratılması ve toplumun bilinçlendirilmesi

- Cam ambalaj atıklarının toplama alt yapısının geliştirilmesi

- Cam ambalaj atıklarının toplanarak işlendiği tesislerin modernize edilmesi ve evsel atıklara karışan cam ambalaj atıklarının düzenli depolama öncesinde ayrıştırılması Proje kapsamında, 2011 yılından günümüze toplam 113 bin ilköğretim öğrencisine geri dönüşüm konusunda eğitim verilmiş, 5.150 adet kumbara hibe edilmiş, 300 bin ton cam ambalaj atığının geri dönüşümü sağlanmıştır. Böylece 108 bin otomobilin trafikten çekilmesine eşdeğer karbon emisyonu önlenmiş, geri dönüşüm sayesinde elde edilen enerji tasarrufu, 12.600 konutun ısınma ve sıcak su ihtiyacını karşılayacak seviyeye ulaşmıştır. Bugüne kadar Mersin, Ankara, İzmir, Muğla, Manisa, İstanbul, Edirne, Kocaeli ve Tekirdağ’da toplam 55 ilçe belediyesiyle işbirliği yapılarak; toplumda bilinç oluşturulması, toplama altyapısının geliştirilmesi ve cam geri dönüşüm tesislerinin modernize edilmesi yönünde destek verilmiştir. 2013 yılında İstanbul, Ankara, İzmir, Mersin, Muğla, Kocaeli, Manisa ve Tekirdağ’da seçilen ilçe belediyelerine 2.000 adet 900 litrelik, 750 adet 1.200 litrelik olmak üzere toplam 2.750 adet kumbara hibe edilmiştir. Ayrıca, cam atık oluşturma potansiyeli yüksek olan Şişli ve Marmaris Belediyeleri’ne birer adet cam toplama aracı bağışlanmıştır. Çalışılan belediyelerin sınırları içerisinde yer alan ve cam tüketiminin yoğun olduğu restoranlarda ve otellerde kullanılmak üzere cam kırma makineleri yaptırılmış olup, bu makineler talep edilen tüketim noktalarına verilmektedir.

Yunus Emre Aksu

211

Kazanlı Deniz Kaplumbağalarının Popülasyonunun Korunması Projesi Nesli tehlike altında olan deniz kaplumbağalarının yüzyıllardır Mersin iline bağlı belde sahilini yumurtlama alanı olarak kullandıkları bilinmektedir. Soda Sanayii A.Ş. tarafından 2007 yılından bu yana “Kazanlı Projesi” kapsamında nesli tehlikede olan “Caretta Caretta” ve “Chelonia Mydas” kaplumbağalarının ve yuva alanlarının korunması sağlanırken, bölge halkının bu konuda bilinçlendirilmesi, nesli tehlike altında olan deniz kaplumbağalarının bölgedeki varlıklarının, ekoturizm ile sosyo-kültürel, sosyo-ekonomik yaşama toplumsal katkı ve fayda sağlaması amaçlanmaktadır. Kazanlı Deniz Kaplumbağaları Projesi’ne en önemli katkı yerel genç gönüllüler ve Mersin Üniversitesi Biyoloji bölümü öğrencileri tarafından sağlanmaktadır. Projenin hazırlanmasında görev alan genç gönüllülerin yanı sıra, toplantılar organize edilerek yeni gönüllülerin çalışmaya aktif katılımı teşvik edilmektedir. Projede 2013 yılı; literatürlere Kazanlı Beldesi sahil bandı içerisindeki en fazla yuva sayısının gerçekleştiği yıl olarak geçmiştir.

Ağaçlandırma

Şişecam’a ait tüm tesislerin sınırları içerisinde ortalama 5 ila 10 dönümlük alan ağaçlandırmaya ayrılmakta ve faaliyet gösterilen bölgelerde Şişecam Hatıra Ormanları oluşturulmaktadır. Camiş Madencilik A.Ş. ocak ve tesislerinin bulunduğu Yalıköy bölgesinde 2000 yılında başlattığı ağaçlandırma çalışmalarıyla bugün 368 dönüme ulaşan Şişecam Hatıra Ormanı’na sahiptir. Soda Sanayii A.Ş.’nin 2006 yılında Mersin bölgesinde başlattığı ağaç dikme etkinlikleri yeni alanların ağaçlandırılması amacıyla her yıl geleneksel olarak düzenlenmektedir. Denizli Cam Sanayii ve Ticaret A.Ş. Cankurtaran bölgesinde başlattığı fidan dikme çalışmalarıyla bugün 3 dönümlük bir alanda, gelişmiş ağaçlarıyla mini bir orman oluşturmuştur.

212

İşletmelerde Verimlilik

SPORA KATKI

Şişecam Çayırova Spor Kulübü

Şişecam tarafından Çayırova Yelken İhtisas Spor Klubü Derneği adı altında kurulan Çayırova Spor Kulübü, gençleri spora yönlendirmek, spor terbiyesi ile beden ve ahlaki kabiliyetlerinin gelişimine katkıda bulunmak amacıyla 1982 yılında Çayırova Sosyal Tesisleri’nde faaliyete başlamış ve 1984 yılında T.C Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü nezdinde federe kulüp statüsünü elde etmiştir. Bugün yaklaşık 100 kişilik sporcu ve yönetici kadrosuyla, yelken, kürek ve kano sporları dalında genç sporculara ve sporcu adaylarına hizmet veren kulübümüz, birçok dalda başarılara imza atan milli sporcular yetiştirmektedir.

Kürek branşında

TMOK Deniz Küreği Yarışları’nda ekiplerimiz takım halinde 1. olmuştur. Gençler Türkiye Şampiyonası’nda sporcularımız Genç ve Küçük Kızlar kategorisinde takım şampiyonu, Yıldız Kızlar kategorisinde ikinci; Genç, Yıldız ve Küçük Erkekler kategorisinde üçüncü olmuştur. Sırbistan’ın Belgrad şehrinde yapılan Gençler Balkan Şampiyonası’nda 4 erkek sporcumuz yarışmayı üçüncü olarak tamamlamıştır. Yelken branşında Federasyon Kupası Yelken Yarışları’nda kulübümüzden Optimist 5 sporcumuz, Laser 2 sporcumuz Rank Puanı alarak Türkiye Şampiyonası Finalleri’ne katılmayı hak kazanmıstır. Pirat ligi 75. yıl kupası yelken yarışlarında sporcularımız kategorilerinde üçüncü; Pirat Türkiye Şampiyonası’nda Türkiye 2.’si olarak büyük bir başarı elde etmiştir. Pirat Liginde iki sporcumuz Milli Takım Seçme Yarışları sonucunda 2014 yılında yapılacak olan Pirat Dünya Kupası Yarışlarında Türkiye’yi temsil etme hakkı kazanmıstır.

Kano branşında

Sporcularımız ulusal yarışlarda 28 birincilik, 24 ikincilik, 16 üçüncülük, uluslararası yarışlarda 1 birincilik, 4 ikincilik, 4 üçüncülük almışlardır. 2013 yılında Mersin’de 17. Akdeniz Oyunları’nda 1 bayan sporcumuz bayanlar finalde altıncı, 1

213

Yunus Emre Aksu

erkek sporcumuz erkekler finalde üçüncü olmuştur. (Bu derece Türk Milli Takımının bugüne kadar kano branşında Akdeniz Oyunları’nda aldığı İlk madalyadır.) Risk Yönetimi ve İç Denetim Faaliyetleri 2008 yılından bu yana süregelen küresel krizin yarattığı belirsizlik ortamının yanı sıra yoğun rekabet koşulları, yükselen müşteri beklentileri, sıkılaşan yasal düzenlemeler ve kurumsal yönetim alanındaki gelişmeler; hissedarlar başta olmak üzere tüm paydaşların daha fazla risk güvencesi talep etmesine sebep olmuş, bu gelişmenin bir sonucu olarak şirketler, risk yönetimi ve iç denetim süreçlerinin yeterliliğini sürekli olarak sorgular hale gelmişlerdir. Şişecam Topluluğu da bahis konusu sorgulamayı süreklilik arz edecek şekilde yapmakta, mevcut ve potansiyel riskleri proaktif bir yaklaşımla ele almakta ve denetim faaliyetlerini risk odaklı bakış açısı ile sürdürmektedir. Topluluğun, kurumsal yönetim ilkelerini tüm faaliyetlerinde rehber edindiğinin önemli bir göstergesi olan söz konusu faaliyetlere, 2013 yılı içerisinde uygulamaya alınan “uyum yönetimi” çalışmaları da eklenmiş, bu çalışmalar ile topluluk dahili mevzuatının daha da yaygın şekilde benimsenmesi ve içselleştirilmesinin sağlanması hedeflenmiştir. Şişecam Topluluğu’nda risk yönetimi ve iç denetim faaliyetleri, ana şirket bünyesinde yapılandırılmıştır. Faaliyetler, temel faaliyet alanlarını yöneten grup başkanlıkları ile koordinasyon içerisinde, ana şirket Yönetim Kurulu’na bağlı olarak yürütülmekte, halka açık şirketlerimiz bünyesinde yapılandırılan “Riskin Erken Saptanması Komitesi”, “Denetimden Sorumlu Komite” ve “Kurumsal Yönetim Komitesi” ile yapılan düzenli ve planlı toplantıların sonuçları Yönetim Kurulları’na mevzuata uygun şekilde raporlanmaktadır. Kurumsal bir yapının tesis edilmesi, paydaşlara gereken güvencenin sağlanması, topluluğun maddi ve maddi olmayan varlıklarının korunması, belirsizliklerden kaynaklanan kayıpların en aza indirilmesi ve olası fırsatlardan en fazla faydanın sağlanması amacıyla yapılan çalışmalar esnasında, iç denetim ve risk yönetimi fonksiyonlarının birbirleri ile olan iletişimi en üst seviyede tutulmakta, karar verme sürecinin desteklenmesi ve yönetim etkinliğinin artırılması hedeflenmektedir.

214

İşletmelerde Verimlilik

Şişecam Topluluğu’nda Risk Yönetimi Şişecam Topluluğu’nda risk yönetimi faaliyetleri kurumsal risk yönetimi prensipleri esas alınarak sürdürülmekte, bütünsel ve proaktif bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Risklerin birbirleri ile olan etkileşimi ve topluluğumuzun faaliyet gösterdiği ülkelerin özellikleri de süreç içerisinde göz önünde bulundurulmaktadır. Bu bakış açısı sayesinde, coğrafi dağılım ve risk çeşitliliği önemli bir avantaja dönüştürülmekte; ülke ve/veya iş kolu özelinde karşılaşılan riskler diğer ülkelerde ve iş kollarında gerçekleşmeden risk süreçlerine entegre edilmekte, risklerin birbirleri ile olan etkileşimi izlenerek karar destek süreçlerine yardımcı olunmakta ve kaynakların etkin ve verimli kullanılması sağlanmaktadır. Topluluğumuzda iş kolları bazında hazırlanan risk katalogları topluluk çalışanlarının katılımıyla periyodik olarak güncellenmekte ve riskler önem derecesine göre sıralanmaktadır. Analizi yapılan risklerle ilgili olarak Yönetim Kurulu’nun risk iştahı dikkate alınarak uygulanacak stratejiler belirlenmekte ve gereken önlemler alınmaktadır. Bu çalışmalar finansal ve stratejik riskler ile sınırlı kalmayıp, üretim, satış, iş sağlığı ve güvenliği, acil durum yönetimi, bilgi teknolojileri gibi operasyonel riskleri de kapsamaktadır.

Şişecam Topluluğu’nda İç Denetim

Topluluğumuzda uzun yıllardır sürdürülen iç denetim faaliyetlerinin amacı; Topluluk şirketlerinin sağlıklı bir şekilde gelişmesine ve uygulamada birlik ve beraberliğin sağlanmasına yardımcı olmak, faaliyetlerin iç ve dış mevzuata uygun bir şekilde yürütülmesini ve düzeltici tedbirlerin zamanında alınmasını sağlamaktır. Anılan amaç doğrultusunda, topluluğun yurt içi ve yurt dışı kuruluşları bünyesinde süreklilik arz edecek şekilde denetim çalışmaları yapılmaktadır. İç denetim çalışmaları Yönetim Kurulu tarafından onaylanan dönemsel denetim programları kapsamında yürütülmektedir. Denetim programları oluşturulurken risk yönetimi çalışmalarından elde edilen sonuçlardan da faydalanılmakta, diğer bir deyişle “risk odaklı denetim” uygulamaları hayata geçirilmektedir.

Yunus Emre Aksu

3.15. TÜRKİYE ŞİŞE VE CAM FABRİKALARI A.Ş. 1 OCAK – 30 HAZİRAN 2014 ARA HESAP DÖNEMİNE AİT KONSOLİDE FİNANSAL TABLOLAR VE SINIRLI BAĞIMSIZ DENETİM RAPORU

215

216

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 30 Haziran 2014 ve 31 Aralık 2013 Tarihleri İtibarıyla Konsolide Finansal Durum Tabloları

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

VARLIKLAR Dönen Varlıklar Nakit ve Nakit Benzerleri Finansal Yatırımlar Ticari Alacaklar − İlişkili Taraflardan Ticari Alacaklar − İlişkili Olmayan Taraflardan Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar − İlişkili Taraflardan Diğer Alacaklar − İlişkili Olmayan Taraflardan Diğer Alacaklar Türev Araçlar Stoklar Peşin Ödenmiş Giderler Cari Dönem Vergisiyle İlgili Varlıklar Diğer Dönen Varlıklar

Dipnot Referansları

30 Haziran 2014

31 Aralık 2013

6 7 10,37 37 10 11,37 37 11 12 13 14 35 15,26

4.729.353.690 1.745.244.947 1.315.103.197 31.522.903 1.283.580.294 56.631.874 8.240.388 48.391.486 6.437.653 1.342.591.895 98.594.646 5.664.842 146.181.078

4.686.223.346 1.953.138.390 880.265 1.154.730.742 15.992.500 1.138.738.242 85.137.088 22.458.811 62.678.277 1.243.774.349 76.383.449 5.392.177 149.786.077

4.716.450.132

4.669.222.537

12.903.558

17.000.809

7 11 16 17 8,18 19,20 20 19 14 35 26

7.120.853.423 82.681.947 17.295.634 451.257.158 426.298.791 5.680.822.816 109.905.847 31.289.769 78.616.078 88.859.664 236.878.983 26.852.583

6.796.405.650 82.665.765 2.536.937 449.299.322 426.298.791 5.446.561.260 110.398.766 31.534.049 78.864.717 60.002.528 188.961.418 29.680.863

11.850.207.113

11.482.628.996

Ara Toplam Satış Amaçlı Sınıflandırılan Duran Varlıklar Duran Varlıklar Finansal Yatırımlar Diğer Alacaklar Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlar Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller Maddi Duran Varlıklar Maddi Olmayan Duran Varlıklar − Şerefiye − Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Peşin Ödenmiş Giderler Ertelenmiş Vergi Varlığı Diğer Duran Varlıklar TOPLAM VARLIKLAR

Ekteki dipnotlar bu konsolide finansal tabloların ayrılmaz bir parçasıdır.

217

Yunus Emre Aksu

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 30 Haziran 2014 ve 31 Aralık 2013 Tarihleri İtibarıyla Konsolide Finansal Durum Tabloları

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.) Dipnot Referansları

YÜKÜMLÜLÜKLER Kısa Vadeli Yükümlülükler Kısa Vadeli Borçlanmalar Uzun Vadeli Borçlanmaların Kısa Vadeli Kısımları Ticari Borçlar − İlişkili Taraflara Ticari Borçlar − İlişkili Olmayan Taraflara Ticari Borçlar Çalışanlara Sağlanan Faydalar Kapsamında Borçlar Diğer Borçlar − İlişkili Taraflara Diğer Borçlar − İlişkili Olmayan Taraflara Diğer Borçlar Türev Araçlar Ertelenmiş Gelirler Dönem Karı Vergi Yükümlülüğü Kısa Vadeli Karşılıklar − Çalışanlara Sağlanan Faydalara İlişkin Karşılıklar − Diğer Kısa Vadeli Karşılıklar Diğer Kısa Vadeli Yükümlülükler

Uzun Vadeli Yükümlülükler Uzun Vadeli Borçlanmalar Diğer Borçlar Ertelenmiş Gelirler Çalışanlara Sağlanan Faydalara İlişkin Uzun Vadeli Karşılıklar Ertelenmiş Vergi Yükümlülüğü

8 8 10,37 37 10 24 11,37 37 11 12 14 35 22,24 24 22 15,26

30 Haziran 2014 1.999.056.677 490.416.015 439.531.953 671.905.412 66.375.378 605.530.034 22.729.730 40.153.447 18.169.718 21.983.729 60.897.521 38.861.914 138.226.622 12.297.585 125.929.037 96.334.063

31 Aralık 2013 1.839.569.688 365.531.721 484.865.721 677.579.772 52.111.545 625.468.227 20.722.243 17.466.061 2.328.277 15.137.784 4.154.651 69.461.852 58.987.843 62.790.535 11.397.142 51.393.393 78.009.289

8 11 14 24 35

3.036.354.203 2.741.851.057 2.298.508 3.997.899 257.361.799 30.844.940

3.027.758.041 2.733.799.270 1.486.305 4.158.780 255.604.541 32.709.145

6.814.796.233 5.648.393.491 1.700.000.000 241.425.784 527.051

6.615.301.267 5.494.471.013 1.571.000.000 241.425.784 527.051

343.658.329 365.751.130 (22.092.801)

258.409.893 256.758.374 1.574.256 77.263 70.442.411 2.764.564.193 269.365.830

302.849.554 303.249.106 (461.440) 61.888 60.897.508 2.542.250.282 431.862.505

1.166.402.742

1.120.830.254

11.850.207.113

11.482.628.996

ÖZKAYNAKLAR Ana Ortaklığa Ait Özkaynaklar Sermaye Sermaye Düzeltmesi Farkları Paylara İlişkin Primler Kar veya Zararda Yeniden Sınıflandırılmayacak Birikmiş Diğer Kapsamlı Gelirler veya Giderler − Yeniden Değerleme ve Ölçüm Kazanç/Kayıpları − Kıdem Tazminatı Karşılığı Aktüeryal Kayıp/(Kazanç) Fonu Kar veya Zararda Yeniden Sınıflandırılacak Birikmiş Diğer Kapsamlı Gelirler veya Giderler − Yabancı Para Çevirim Farkları − Riskten Korunma Kazanç/(Kayıpları) − Finansal Varlık Değer Artış Fonu Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler Geçmiş Yıllar Karları Net Dönem Karı

27 27

Kontrol Gücü Olmayan Paylar

TOPLAM KAYNAKLAR

Ekteki dipnotlar bu konsolide finansal tabloların ayrılmaz bir parçasıdır. 2

218

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 ve 2013 Ara Hesap Dönemlerine Ait Konsolide Kar veya Zarar Tabloları

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.) Dipnot Referansları 28 28

Hasılat Satışların Maliyeti (-) Ticari Faaliyetlerden Brüt Kar

Genel Yönetim Giderleri (-) Pazarlama Giderleri (-) Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler Esas Faaliyetlerden Diğer Giderler (-) Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar/Zararlarındaki Paylar

29,30 29,30 29,30 31 31 16

1 Ocak30 Haziran 2014 3.421.369.430 (2.461.836.565)

1 Ocak30 Haziran 2013 2.759.383.599 (2.080.929.132)

1 Nisan30 Haziran 2014 1.783.805.071 (1.316.241.590)

1 Nisan30 Haziran 2013 1.501.919.046 (1.134.067.696)

959.532.865

678.454.467

467.563.481

367.851.350

(318.896.225) (300.918.041) (17.753.930) 156.105.491 (122.475.886)

(265.307.572) (238.041.211) (17.728.186) 110.765.387 (105.077.836)

(162.004.071) (155.297.262) (7.119.660) 78.307.337 (47.844.147)

(136.463.843) (124.691.409) (9.715.749) 85.155.664 (78.540.860)

25.497.468

13.232.117

12.981.863

8.805.100

381.091.742

176.297.166

186.587.541

112.400.253

7.585.645 (676.224)

11.918.870 (10.418.188)

5.795.727 (228.087)

7.615.782 (6.925.180)

388.001.163

177.797.848

192.155.181

113.090.855

696.658.327 (772.750.249)

489.588.772 (516.125.942)

207.323.322 (243.047.505)

337.588.785 (351.283.585)

Sürdürülen Faaliyetler Vergi Öncesi Kar

311.909.241

151.260.678

156.430.998

99.396.055

Sürdürülen Faaliyetler Vergi Gideri/Geliri − Dönem Vergi Gideri 35 − Ertelenmiş Vergi Geliri 35

(18.005.718) (75.577.437) 57.571.719

9.557.171 (53.874.984) 63.432.155

5.531.235 (33.917.073) 39.448.308

(24.293.639) (34.799.097) 10.505.458

Dönem Karı

293.903.523

160.817.849

161.962.233

75.102.416

Esas Faaliyet Karı Yatırım Faaliyetlerinden Gelirler Yatırım Faaliyetlerinden Giderler (-)

32 32

Finansman Gideri Öncesi Faaliyet Karı Finansman Gelirleri Finansman Giderleri (-)

33 33

Dönem Karının Dağılımı − Kontrol Gücü Olmayan Paylar − Ana Ortaklık Payları

27 27

24.537.693 269.365.830

1.764.922 159.052.927

25.433.277 136.528.956

2.427.993 72.674.423

Pay Başına Kazanç

0,1585

0,0936

0,0803

0,0427

Ekteki dipnotlar bu konsolide finansal tabloların ayrılmaz bir parçasıdır.

Pay İhraç Primleri

58.966.447 -

Karşılıklı İştirak Sermaye Düzeltmesi (-)

241.425.784

Sermaye Düzeltme Farkları

30 Haziran 2013 itibarıyla bakiye 1.571.000.000

Sermaye

241.425.784

30 Haziran 2014 itibarıyla bakiye 1.700.000.000

527.051

142.417.363

39.642.204 -

102.775.159

61.888

7.432 -

54.456

48.895.020 2.152.273.912

303.249.106

256.758.374

- (46.490.732) -

365.751.130 (22.092.801)

1.651.519

2.051.071 -

(399.552)

Geçmiş Yıllar Karları

(25.137)

(1.463.465)

1.463.465 (25.137) (15.082.200)

(1.463.465)

Kontrol Gücü Olmayan Paylar 431.862.505 5.494.471.013 1.120.830.254

Ana Net Ortaklığa Dönem Ait Karı Özkaynaklar

(3.691) 70.442.411 2.764.564.193

(3.691)

3.691 269.365.830 5.648.393.491 1.166.402.742

9.544.903 422.317.602 (431.862.505) - 269.365.830 224.926.169 66.038.291 - (129.000.000) - (71.000.000) - (71.000.000) (20.469.494)

60.897.508 2.542.250.282

Geçmiş Yıllar Karları

- 183.366.082 7.482.594 - (71.000.000) (13.052.442)

43.285.506 9.049.320

970.194.797

Kontrol Gücü Olmayan Paylar

159.052.927 5.080.397.191 1.003.341.040

Birikmiş Karlar

60.897.508 2.426.359.712

- 124.399.635 - (71.000.000)

333.774.116 -

305.177.255 4.635.745.595

Ana Net Ortaklığa Dönem Ait Karı Özkaynaklar

Birikmiş Karlar

12.002.488 293.174.767 (305.177.255) - 159.052.927 - (71.000.000) -

Kar veya Zararda Yeniden Kar veya Zararda Yeniden Sınıflandırılmayacak Birikmiş Sınıflandırılacak Birikmiş Diğer Kapsamlı Gelirler Diğer Kapsamlı Gelirler Yabancı Kardan Yeniden Diğer Para Diğer Ayrılan Değerleme Kazanç/ Çevirim Kazanç Kısıtlanmış Kazançları Kayıplar Farkları Kayıplar Yedekler

500.747.759 (22.092.801)

135.071.553 -

365.676.206 (22.092.801)

Ekteki dipnotlar bu konsolide finansal tabloların ayrılmaz bir parçasıdır. 5

Özkaynak değişim tablosuyla ilgili açıklamalar Dipnot 27’de sunulmuştur.

Transfer Toplam kapsamlı gelir Sermaye artırımları 129.000.000 Temettüler Bağlı ortaklıklarda kontrol kaybı ile sonuçlanmayan pay oranı değişikliklerine bağlı artış/(azalış) -

241.425.784

1.571.000.000

1 Ocak 2014 itibarıyla bakiye

527.051

(58.966.447)

241.425.784

1.500.000.000

1 Ocak 2013 itibarıyla bakiye

Transfer Toplam kapsamlı gelir Sermaye artırımları 71.000.000 Pay bazlı işlemler nedeniyle meydana gelen artış Temettüler Bağlı ortaklıklarda kontrol kaybı ile sonuçlanmayan pay oranı değişikliklerine bağlı artış/(azalış) Kontrol gücü olmayan pay sahipleri ile yapılan işlemler -

Sermaye

Sermaye Düzeltme Farkları

Pay İhraç Primleri

Karşılıklı İştirak Sermaye Düzeltmesi (-)

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 ve 2013 Ara Hesap Dönemlerine Ait Konsolide Özkaynaklar Değişim Tabloları

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

6.814.796.233

290.964.460 (91.469.494)

6.615.301.267

Toplam Özkaynaklar

6.083.738.231

(15.107.337)

190.848.676 (84.052.442)

377.059.622 9.049.320

5.605.940.392

Toplam Özkaynaklar

Yunus Emre Aksu 219

220

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 ve 2013 Ara Hesap Dönemlerine Ait Konsolide Nakit Akış Tabloları

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.) 1 Ocak30 Haziran 2014

1 Ocak30 Haziran 2013

341.590.887

107.134.242

293.903.523

160.817.849

Dönem net karı mutabakatı ile ilgili düzeltmeler − Amortisman ve itfa giderleriyle ilgili düzeltmeler 18,19 − Değer düşüklüğü/iptali ile ilgili düzeltmeler 10,11,13 − Karşılıklar ile ilgili düzeltmeler 22,24 − Faiz gelirleri ve giderleri ile ilgili düzeltmeler 8,18,31,33 − Gerçekleşmemiş yabancı para çevirim farkları ile ilgili düzeltmeler 31,33 − İştiraklerin dağıtılmamış karları ile ilgili düzeltmeler 16 − Vergi gideri/geliri ile ilgili düzeltmeler 35 − Duran varlıkların elden çıkarılmasından kaynaklanan kayıp/kazançlar ile ilgili düzeltmeler 31,32 − Temettü gelirleri 32 − Diğer çeşitli gelir tahakkuklarındaki değişim 26

502.739.229 336.251.835 10.864.213 99.485.999 38.901.739 30.050.459 (25.497.468) 18.005.718

342.399.571 276.053.432 9.599.695 51.278.544 46.875.965 (17.094.746) (13.232.117) (9.557.171)

(4.245.418) (11.440) (1.066.408)

(1.454.279) (45.952) (23.800)

İşletme sermayesinde gerçekleşen değişimler − Stoklardaki artış/azalışla ilgili düzeltmeler 13 − Ticari alacaklardaki artış/azalışla ilgili düzeltmeler 10,37 − Faaliyetle ilgili diğer alacaklardaki artış/azalışla ilgili düzeltmeler 11,16,37 − Ticari borçlardaki artış/azalışla ile ilgili düzeltmeler 10 − Faaliyetlerle ilgili diğer borçlardaki artış/azalışla ilgili düzelt. 11,14,26,37 − İşletme sermayesinde gerçekleşen diğer artış/azalışla ilgili düzelt. 14,26 − Alım satım amaçlı elde bulundurulan sözleşmelerle ilgili düzelt. 12,33 − Satış amaçlı duran varlık satışından kaynaklanan nakit girişleri 31,34

(256.447.088) (103.012.541) (172.053.830) 11.541.131 (5.394.119) 16.148.099 (5.025.793) 1.349.965

(276.225.263) (17.664.053) (165.531.419) (18.571.610) (6.941.088) (15.913.950) (58.163.530) (366.300) 6.926.687

540.195.664

226.992.157

(99.272.330) 24.197.683 (101.297.221) (22.232.909)

(40.373.758) 61.076 (57.561.788) (21.983.445)

Dipnot Referansları A. İŞLETME FAALİYETLERİNDEN NAKİT AKIŞLARI Dönem karı

Faaliyetlerden elde edilen nakit akışları

− − − −

Ödenen faiz Alınan faiz Vergi ödemeleri/iadeleri Ödenen kıdem tazminatı

8,31,33,37 31,33,37 35 24

Ekteki dipnotlar bu konsolide finansal tabloların ayrılmaz bir parçasıdır.

221

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 ve 2013 Ara Hesap Dönemlerine Ait Konsolide Nakit Akış Tabloları

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.) 1 Ocak30 Haziran 2014

1 Ocak30 Haziran 2013

(621.107.203)

(635.476.758)

9.773.254

(142.112.543)

38.697.319

54.690.824

(678.637.701) (146.921.952) 117.554.145 28.822.265 30.496.935 (11.118.214)

(662.402.135) (173.345.028) 192.819.668 25.957.636 33.891.232 25.250.334

89.407.786

896.257.797

27 27 27 8 8

654.186.375 (472.294.410)

190.848.676 9.049.320 (15.107.337) 2.057.367.862 (1.252.017.228)

8 27

(1.014.685) (91.469.494)

(9.831.054) (84.052.442)

(190.108.530)

367.915.281

(18.057.011) (13.452.916) (4.604.095)

163.005.409 128.462.852 34.542.557

NAKİT VE NAKİT BENZERLERİNDEKİ NET ARTIŞ/AZALIŞ (A+B+C+D)

(208.165.541)

530.920.690

E. DÖNEM BAŞI NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ

1.950.947.616

1.158.326.783

DÖNEM SONU NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ (A+B+C+D+E)

1.742.782.075

1.689.247.473

Dipnot Referansları B. YATIRIM FAALİYETLERİNDEN KAYNAKLANAN NAKİT AKIŞLARI − Bağlı ortaklıkların kontrolünün elde edilmesine yönelik alışlara ilişkin nakit giriş/çıkışları 3 − Başka işletmelerin veya fonların paylarının veya borçlanma araçlarının edinimi için yapılan nakit çıkışları 7,16 − Maddi ve maddi olmayan duran varlıkların satışından kaynaklanan nakit girişleri 18,19,32 − Maddi ve maddi olmayan duran varlıkların alımından kaynaklanan nakit çıkışları 18,19 − Verilen nakit avans ve borçlar 14 − Verilen nakit avans ve borçlardan geri ödemeler 14 − Alınan temettüler 16,32 − Alınan faiz 6,33 − Diğer nakit girişleri/çıkışları 3,10,11,26 C. FİNANSMAN FAALİYETLERİNDEN NAKİT AKIŞLARI − Pay ve diğer özkayanağa dayalı araçların ihracından kaynaklanan nakit girişleri − Kontrol gücü olmayan payların sermaye katkıları − Kontrol gücü olmayan pay sahipleri ile yapılan hisse alımları − Borçlanmadan kaynaklanan nakit girişleri − Borç ödemelerine ilişkin nakit çıkışları − Finansal kiralama sözleşmelerinden kaynaklanan borç ödemelerine ilişkin nakit çıkışları − Ödenen temettüler

YABANCI PARA ÇEVİRİM FARKLARININ ETKİSİNDEN ÖNCE NAKİT VE NAKİT BENZERLERİNDEKİ NET ARTIŞ/AZALIŞ (A+B+C) D. YABANCI PARA ÇEVİRİM FARKLARININ NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ − Kur değişiminin nakit ve nakit benzerleri üzerindeki etkisi 31,33 − Yabancı para çevirim farklarının etkisi 27

222

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1. Topluluk’ un Organizasyonu ve Faaliyet Konusu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. Topluluğu (“Topluluk”), holding şirketi Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. (“Şirket”) ile 56 bağlı ortaklık, 5 iş ortaklığı ve 3 iştirakten oluşmaktadır. Topluluk, yönetim muhasebesi açısından düzcam, cam ev eşyası, cam ambalaj, kimyasallar ve ithalat, ihracat enerji ve sigorta aracılık hizmetleri yapan şirketleri kapsayan diğer grubu olmak üzere beş faaliyet grubuna ayrılmış olup, fiili faaliyet konusu cam üretimi ve buna yardımcı, tamamlayıcı sınai ve ticari faaliyette bulunmak, her türlü sınai ve ticari kuruluşun sermaye ve yönetimine iştirak etmektir. Şirket, Türkiye’nin en büyük özel ticari bankalarından biri olan Türkiye İş Bankası A.Ş. (“İş Bankası”) tarafından 79 yıl önce Türkiye’de kurulmuştur. Şirket’in hisseleri Borsa İstanbul AŞ’de (“BİAŞ”) eski unvanıyla İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda (“İMKB”) 1986 yılından beri işlem görmektedir. İş Bankası rapor tarihi itibarıyla Şirket’te %65,47’lik paya sahiptir ve yönetimde kontrolü elinde tutmaktadır. Şirket’in Merkez Adresi ve Ortaklık Yapısı Şirket’in ortaklık yapısı Dipnot 27’de sunulmuştur. Şirket Türkiye’de kayıtlıdır ve haberleşme bilgileri aşağıda sunulmuştur: İş Kuleleri Kule 3, 4. Levent 34330, Beşiktaş / İstanbul / Türkiye Telefon:

+ 90 (212) 350 50 50

Faks:

+ 90 (212) 350 57 87

http://www.sisecam.com Şirket’in Ticaret Sicil Bilgileri Kayıtlı olduğu sicil: İstanbul Ticaret Sicil Memurluğu Sicil No:

21599

Mersis No:

0–8150–0344–7300016

Topluluk’ un Personel Yapısı

Aylık ücretli Saat ücretli Toplam

30 Haziran 2014 6.244 14.528

31 Aralık 2013 6.406 13.835

30 Haziran 2013 6.097 13.702

20.772

20.241

19.799

223

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1. Topluluk’ un Organizasyonu ve Faaliyet Konusu (devamı) Konsolidasyona Dahil Edilen Şirketler Konsolidasyona dahil edilen şirketlerin faaliyet konuları ve faaliyet grupları aşağıda verilmiştir: Düzcam Grubu Bağlı ortaklıklar Trakya Cam Sanayii A.Ş. (1) Trakya Yenişehir Cam Sanayii A.Ş.

Faaliyet konusu Kayıtlı olduğu ülke Düzcam, oto camı ve işlenmiş cam üretimi ve satışı Türkiye Düzcam, kaplamalı, lamine ve projeli camlar üretimi ve satışı Türkiye Çayırova Cam Sanayii A.Ş. Ticari faaliyet Türkiye Trakya Polatlı Cam Sanayii A.Ş. Düzcam üretimi ve satışı Türkiye Düzcam, ayna, lamine, kaplamalı, oto cam, beyaz Trakya Glass Bulgaria EAD (2) eşya ve cam ev eşyası otomatik üretimi ve satışı Bulgaristan Trakya Cam Investment B.V. Finansman ve yatırım şirketi Hollanda TRSG Autoglass Holding B.V. Finansman ve yatırım şirketi Hollanda Trakya Investment B.V. Finansman ve yatırım şirketi Hollanda TRSG Glass Holding B.V. Finansman ve yatırım şirketi Hollanda Trakya Glass Rus ZAO Düzcam üretimi ve satışı Rusya Automotive Glass Alliance Rus ZAO Otomotiv camları üretimi ve satışı Rusya Automotive Glass Alliance Rus Trading OOO İthalat ve satış hizmetleri Rusya Trakya Glass Rus Trading OOO İthalat ve satış hizmetleri Rusya Glasscorp S.A. Otomotiv ve beyaz eşya camları üretimi ve satışı Romanya Fritz Holding GmbH Holding hizmeti Almanya Richard Fritz Inc. Cam enkapsülasyonu üretimi ve satışı Amerika Fritz Beteiligungsgesellschaft GmbH Cam enkapsülasyonu üretimi ve satışı Almanya Richard Fritz Spol S.R.O. Cam enkapsülasyonu üretimi ve satışı Slovakya Richard Fritz GmbH+Co. KG Cam enkapsülasyonu üretimi ve satışı Almanya Richard Fritz Prototype+Spare Parts GmbH Cam enkapsülasyonu üretimi ve satışı Almanya Richard Fritz Kft Cam enkapsülasyonu üretimi ve satışı Macaristan İş ortaklıkları HNG Float Glass Limited

Faaliyet konusu Düzcam üretimi ve satışı

Kayıtlı olduğu ülke Hindistan

İştirak Saint Gobain Glass Egypt S.A.E.

Faaliyet konusu Düzcam üretimi ve satışı

Kayıtlı olduğu ülke Mısır

Faaliyet konusu Cam ev eşyası otomatik üretimi ve satışı Cam ev eşyası perakende satışı Kâğıt – karton ambalaj üretimi ve satışı Soda ve kristal cam ev eşyası el üretimi ve satışı Finansman ve yatırım şirketi Cam ev eşyası otomatik üretimi ve satışı

Kayıtlı olduğu ülke Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Hollanda Rusya

Cam Ev Eşyası Grubu Bağlı ortaklıklar Paşabahçe Cam Sanayii ve Tic. A.Ş. Paşabahçe Mağazaları A.Ş. Camiş Ambalaj Sanayii A.Ş. Denizli Cam Sanayii ve Tic. A.Ş. (1) Paşabahçe Investment B.V. OOO Posuda

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait

224 Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

İşletmelerde Verimlilik

1. Topluluk’ un Organizasyonu ve Faaliyet Konusu (devamı) Konsolidasyona Dahil Edilen Şirketler (devamı) Cam Ambalaj Grubu Bağlı ortaklıklar Anadolu Cam Sanayii A.Ş. (1) Anadolu Cam Yenişehir Sanayi A.Ş. Anadolu Cam Eskişehir Sanayi A.Ş. Anadolu Cam Investment B.V. Balsand B.V. OOO Ruscam Management Company OOO Ruscam Glass Packaging Holding OOO Ruscam OOO Ruscam Glass (3) OAO Ruscam Pokrovsky OOO Ruscam Sibir CJSC Brewery Pivdenna Merefa Glass Company Ltd. JSC Mina

Faaliyet konusu Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı Finansman ve yatırım şirketi Finansman ve yatırım şirketi Finansman ve yatırım şirketi Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı Cam ambalaj üretimi ve satışı

Kayıtlı olduğu ülke Türkiye Türkiye Türkiye Hollanda Hollanda Rusya Rusya Rusya Rusya Rusya Rusya Ukrayna Ukrayna Gürcistan

İş ortaklıkları Omco İstanbul Kalıp Sanayii ve Tic. A.Ş. OOO Balkum

Faaliyet konusu Kalıp üretimi ve satışı Kum işleme ve satışı

Kayıtlı olduğu ülke Türkiye Rusya

İştirak OAO FormMat

Faaliyet konusu Kum üretimi ve satışı

Kayıtlı olduğu ülke Rusya

Bağlı ortaklıklar Soda Sanayii A.Ş. (1) Cam Elyaf Sanayii A.Ş. Camiş Elektrik Üretim A.Ş. Camiş Madencilik A.Ş. Madencilik Sanayii ve Tic. A.Ş. Asmaş Ağır Sanayi Makinaları A.Ş. Şişecam Bulgaria EOOD Cromital S.p.A Camiş Egypt Mining Ltd. Co. Şişecam Soda Lukavac D.O.O. Şişecam Chem Investment B.V.

Faaliyet konusu Soda ve krom kimyasalları üretimi ve satışı Cam elyafı üretimi ve satışı Elektrik üretimi ve satışı Cam hammaddeleri üretimi ve satışı Cam hammaddeleri üretimi ve satışı Ağır sanayi makine imalatı ve satışı Soda satışı Krom türevleri Kum işleme ve satışı Soda üretimi ve satışı Finansman ve yatırım şirketi

Kayıtlı olduğu ülke Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Bulgaristan İtalya Mısır Bosna Hersek Hollanda

İş ortaklıkları Oxyvit Kimya Sanayii ve Tic. A.Ş. Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O.

Faaliyet konusu Vitamin-K üreticisi ve satışı Kireç taşı üretimi ve satışı

Kayıtlı olduğu ülke Türkiye Bosna Hersek

İştirak Solvay Şişecam Holding AG

Faaliyet konusu Finansman ve yatırım şirketi

Kayıtlı olduğu ülke Avusturya

Kimyasallar Grubu

225

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1. Topluluk’ un Organizasyonu ve Faaliyet Konusu (devamı) Konsolidasyona Dahil Edilen Şirketler (devamı) Diğer Bağlı ortaklıklar Camiş Limited Şişecam Sigorta Aracılık Hizmetleri A.Ş. Şişecam Dış Ticaret A.Ş. Şişecam Enerji A.Ş. (4) (1) (2) (3) (4)

Faaliyet konusu Yurtdışı alım hizmetleri Sigorta acenteliği Topluluk ürünlerinin ihracatı Doğalgaz depolama ve satışı ile elektrik ticareti

Kayıtlı olduğu ülke İngiltere Türkiye Türkiye Türkiye

Bu bağlı ortaklıklara ait hisse senetleri Borsa İstanbul AŞ’ de (“BİAŞ”) işlem görmektedir. Bu şirketin Cam Ev Eşyası Grubu’na bağlı üretim hattı da bulunmaktadır. OOO Ruscam Kuban’ nın unvanı 28 Mart 2014 tarihinde OOO Ruscam Glass olarak değişmiştir. Kimyasallar grubu içerisinde yeralan Dost Gaz Depolama A.Ş. bağlı ortaklığının Topluluk’taki Şirket dışındaki hisseleri 14 Nisan 2014 tarihinde Şirket tarafından satın alınmış ve şirketin unvanı 26 Mayıs 2014 tarihinde Şişecam Enerji A.Ş. olarak değişmiştir.

Topluluk’ un konsolidasyona dahil edilen şirketlerin sermayeleri içindeki doğrudan ve etkin ortaklık pay oranları aşağıda verilmiştir: Düzcam Grubu Bağlı Ortaklıkları

Şirket Unvanı Trakya Cam Sanayii A.Ş. Trakya Yenişehir Cam Sanayii A.Ş. Çayırova Cam Sanayii A.Ş. Trakya Polatlı Cam Sanayii A.Ş. Trakya Glass Bulgaria EAD Trakya Cam Investment B.V. TRSG Autoglass Holding B.V. Trakya Investment B.V. TRSG Glass Holding B.V. Trakya Glass Kuban OOO (*) Trakya Glass Rus ZAO Automotive Glass Alliance Rus ZAO Automotive Glass Alliance Rus Trading OOO Trakya Glass Rus Trading OOO Glasscorp S.A. Fritz Holding GmbH Richard Fritz Inc. Fritz Beteiligungsgesellschaft GmbH Richard Fritz Spol S.R.O. Richard Fritz GmbH+Co. KG Richard Fritz Prototype+Spare Parts GmbH Richard Fritz Kft

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 69,79 69,79 100,00 74,33 100,00 91,50 100,00 74,33 100,00 77,58 100,00 77,58 100,00 69,79 100,00 69,79 70,00 48,85 100,00 48,85 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 48,85 90,00 62,81 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 69,79 69,79 100,00 74,33 100,00 91,50 100,00 74,33 100,00 77,58 100,00 77,58 100,00 69,79 100,00 69,79 70,00 48,85 100,00 69,79 100,00 48,85 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 48,85 90,00 62,81 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79 100,00 69,79

(*) Yatırım faaliyeti olmayan Trakya Glass Kuban OOO 14 Ocak 2014 tarihinde tasfiye sürecine girmiş ve 5 Mayıs 2014 tarihinde de resmen kapanmıştır.

226

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1. Topluluk’ un Organizasyonu ve Faaliyet Konusu (devamı) Konsolidasyona Dahil Edilen Şirketler (devamı) Düzcam Grubu İş Ortaklığı

Şirket Unvanı HNG Float Glass Limited

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 50,00 34,89

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 50,00 34,89

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 30,00 20,94

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 30,82 21,50

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 99,45 95,77 100,00 86,18 100,00 100,00 51,00 47,83 100,00 95,77 100,00 95,77

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 99,45 95,77 100,00 86,18 100,00 100,00 51,00 47,83 100,00 95,77 100,00 95,77

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 79,12 79,12 100,00 82,27 100,00 82,26 75,92 60,07 51,00 40,35 100,00 40,35 100,00 40,35 99,72 59,91 100,00 40,35 100,00 40,35 100,00 40,35 100,00 40,35 100,00 40,35 99,86 79,01

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 79,12 79,12 100,00 82,27 100,00 82,26 75,92 60,07 51,00 40,35 100,00 40,35 100,00 40,35 99,72 59,91 100,00 40,35 100,00 40,35 100,00 40,35 100,00 40,35 100,00 40,35 99,86 79,01

Düzcam Grubu İştiraki

Şirket Unvanı Saint Gobain Glass Egypt S.A.E. Cam Ev Eşyası Grubu Bağlı Ortaklıkları

Şirket Unvanı Paşabahçe Cam Sanayii ve Tic. A.Ş. Paşabahçe Mağazaları A.Ş. Camiş Ambalaj Sanayii A.Ş. Denizli Cam Sanayii ve Tic. A.Ş. Paşabahçe Investment B.V. OOO Posuda Cam Ambalaj Grubu Bağlı Ortaklıkları

Şirket Unvanı Anadolu Cam Sanayii A.Ş. Anadolu Cam Yenişehir Sanayi A.Ş. Anadolu Cam Eskişehir Sanayi A.Ş. Anadolu Cam Investment B.V. Balsand B.V. OOO Ruscam Management Company OOO Ruscam Glass Packaging Holding OOO Ruscam OOO Ruscam Glass OAO Ruscam Pokrovsky OOO Ruscam Sibir CJSC Brewery Pivdenna Merefa Glass Company Ltd. JSC Mina

227

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1. Topluluk’ un Organizasyonu ve Faaliyet Konusu (devamı) Konsolidasyona Dahil Edilen Şirketler (devamı) Cam Ambalaj Grubu İş Ortaklığı

Şirket Unvanı Omco İstanbul Kalıp Sanayii ve Tic. A.Ş. OOO Balkum Cam Ambalaj Grubu İştiraki

Şirket Unvanı OAO FormMat

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 50,00 39,57 50,00 20,18

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 50,00 39,57 50,00 20,18

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 48,46 19,55

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 48,46 19,55

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 89,70 82,70 99,01 95,63 100,00 84,09 100,00 100,00 100,00 99,52 99,98 85,28 100,00 82,80 100,00 82,88 99,70 99,70 89,30 73,94 100,00 82,80

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 89,70 82,70 99,01 95,63 100,00 84,09 100,00 100,00 100,00 99,52 99,98 85,28 100,00 82,80 100,00 82,88 99,70 99,70 89,30 73,94 100,00 82,80

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 50,00 42,35 50,00 50,00

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 50,00 42,35 50,00 50,00

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 25,00 20,70

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 25,00 20,70

Kimyasallar Grubu Bağlı Ortaklıkları

Şirket Unvanı Soda Sanayii A.Ş. Cam Elyaf Sanayii A.Ş. Camiş Elektrik Üretim A.Ş. Camiş Madencilik A.Ş. Madencilik Sanayii ve Tic. A.Ş. Asmaş Ağır Sanayi Makinaları A.Ş. Şişecam Bulgaria EOOD Cromital S.p.A Camiş Egypt Mining Ltd. Co. Şişecam Soda Lukavac D.O.O. Şişecam Chem Investment B.V. Kimyasallar Grubu İş Ortaklıkları

Şirket Unvanı Oxyvit Kimya Sanayii ve Tic. A.Ş. Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. Kimyasallar Grubu İştiraki

Şirket Unvanı Solvay Şişecam Holding AG

228

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1. Topluluk’ un Organizasyonu ve Faaliyet Konusu (devamı) Konsolidasyona Dahil Edilen Şirketler (devamı) Diğer Grubu Bağlı Ortaklıkları

Şirket Unvanı Camiş Limited Şişecam Sigorta Aracılık Hizmetleri A.Ş. Şişecam Dış Ticaret A.Ş. Şişecam Enerji A.Ş.

30 Haziran 2014 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 100,00 98,73 100,00 99,96 100,00 100,00 100,00 100,00

31 Aralık 2013 Doğrudan ve Etkin dolaylı ortaklık ortaklık oranı (%) oranı (%) 100,00 98,73 100,00 99,96 100,00 100,00 100,00 85,31

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar İlişikteki konsolide finansal tablolar Sermaye Piyasası Kurulu’nun (“SPK”) 13 Haziran 2013 tarih ve 28676 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan Seri II–14.1 No’lu “Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya İlişkin Esaslar Tebliği” hükümlerine uygun olarak hazırlanmış olup Tebliğin 5. Maddesine istinaden Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (“KGK”) tarafından yürürlüğe konulmuş olan Türkiye Muhasebe Standartları / Türkiye Finansal Raporlama Standartları (“TMS/TFRS”) ile bunlara ilişkin ek ve yorumları (“TMS/TFRS”) esas alınmıştır. İşletmeler, TMS 34 standardına uygun olarak ara dönem finansal tablolarını tam set veya özet olarak hazırlamakta serbesttirler. Şirket, bu çerçevede, ara dönemlerde tam set finansal tablo hazırlamayı tercih etmiştir. Topluluk ’un konsolide finansal tabloları ve notları SPK tarafından 7 Haziran 2013 tarihli duyuru ile açıklanan formatlara uygun olarak ve zorunlu kılınan bilgiler dahil edilerek sunulmuştur. Bu kapsamda geçmiş döneme ait konsolide finansal tablolarda gerekli değişiklikler yapılmıştır. SPK, 17 Mart 2005 tarihinde almış olduğu bir kararla, Türkiye’de faaliyette bulunan halka açık şirketler için, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere enflasyon muhasebesi uygulamasının gerekli olmadığını ilan etmiştir. Topluluk finansal tabloları bu karar çerçevesinde hazırlanmıştır. Şirket (ve Türkiye’de kayıtlı olan bağlı ortaklıklar ile iş ortaklıkları), muhasebe kayıtlarının tutulmasında ve kanuni finansal tablolarının hazırlanmasında, Türk Ticaret Kanunu (“TTK”), vergi mevzuatı ve Türkiye Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılan Tekdüzen Hesap Planını esas almaktadır. Yabancı ülkelerde faaliyet gösteren bağlı ortaklıklar, iş ortaklıkları ve iştirakler kanuni finansal tablolarını faaliyet gösterdikleri ülkelerde geçerli olan kanun ve yönetmeliklerine uygun olarak hazırlamıştır. Konsolide finansal tablolar, gerçeğe uygun değerleri ile gösterilen finansal varlık ve yükümlülüklerin dışında, tarihi maliyet esası baz alınarak Türk Lirası olarak hazırlanmıştır. Konsolide finansal tablolar, tarihi maliyet esasına göre hazırlanmış kanuni kayıtlara TMS/TFRS uyarınca doğru sunumun yapılması amacıyla gerekli düzeltme ve sınıflandırmalar yansıtılarak düzenlenmiştir.

229

Yunus Emre Aksu

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı) Kullanılan Para Birimi Topluluk’ un her işletmesinin kendi finansal tabloları faaliyette bulundukları temel ekonomik çevrede geçerli olan para birimi (fonksiyonel para birimi) ile sunulmuştur. Her işletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçları, Şirket’in fonksiyonel para birimi olan ve konsolide finansal tablolar için sunum para birimi olan Türk Lirası (“TL”) cinsinden ifade edilmiştir. Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Finansal Tabloların Düzeltilmesi SPK’ nun 17 Mart 2005 tarih ve 11/367 sayılı kararı uyarınca, Türkiye’de faaliyette bulunan ve SPK Muhasebe Standartları’na (TFRS uygulamasını benimseyenler dahil) uygun olarak finansal tablo hazırlayan şirketler için, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere enflasyon muhasebesi uygulamasına son verilmiştir. Buna istinaden, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren UMSK tarafından yayımlanmış 29 No.lu “Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama” Standardı (“UMS / TMS 29”) uygulanmamıştır. İşletmenin Sürekliliği Varsayımı Konsolide finansal tablolar, Şirket’in ve konsolidasyona dahil edilen iştirak, iş ortaklığı ve bağlı ortaklıkları önümüzdeki bir yılda ve faaliyetlerinin doğal akışı içerisinde varlıklarından fayda elde edeceği ve yükümlülüklerini yerine getireceği varsayımı altında işletmenin sürekliliği esasına göre hazırlanmıştır. Karşılaştırmalı Bilgiler ve Önceki Dönem Tarihli Finansal Tabloların Düzeltilmesi Finansal durum ve performans trendlerinin tespitine imkan vermek üzere, Topluluk’ un cari dönem konsolide finansal tabloları önceki dönemle karşılaştırmalı olarak hazırlanmaktadır. Cari dönem konsolide finansal tabloların sunumu ile uygunluk sağlanması açısından karşılaştırmalı bilgiler gerekli görüldüğünde yeniden sınıflandırılır. Topluluk, SPK’nın 7 Haziran 2013 tarih ve 20/670 sayılı toplantısında alınan karar uyarınca düzenlenecek finansal tablo ve dipnot formatları hakkındaki duyurusuna istinaden geçmiş dönemlere ait konsolide finansal tablolarda cari dönemde yapılan gösterim değişikliklerine uygun olarak aşağıdaki gerekli sınıflandırmaları yapmıştır. Topluluk, önceki dönem konsolide finansal tablolarında 1 Ocak 2013 tarihinden geçerli olmak üzere yeniden düzenlenen TMS 19 “Çalışanlara Sağlanan Faydalar” ve TFRS 11 “Müşterek Anlaşmalar” uyarınca yeniden düzenlemeler yapmıştır. TFRS 10, 11 ve 12’ ye geçiş sürecinde düzeltilmesi gereken önceki dönem finansal tablolara limit getirip karşılaştırması gereken finansal tabloyu bir önceki yıl ile sınırlı tutmaktadır. TMS–19 “Çalışanlara Sağlanan Faydalar” Standardının Etkisi 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren uygulaması zorunlu olmak üzere yayınlanan bu standarda göre; çalışanlara sağlanan faydalara ilişkin aktüeryal kayıp/(kazanç) diğer kapsamlı gelirde muhasebeleşmesi gerekmektedir. Topluluk, 31 Aralık 2012 tarihine kadar çalışanlara sağlanan faydalara ilişkin aktüeryal kayıp/(kazancı) konsolide kar veya zarar tablosunda muhasebeleştirmiştir. İlgili standardın yeniden düzenlenmesi nedeniyle muhasebe politikasındaki söz konusu değişikliği standardın belirlediği şekilde geçmişe dönük olarak uygulamış ve bu doğrultuda önceki dönemlerde konsolide finansal tablolar ve dipnotlarda raporlanmış aktüeryal kayıp/(kazançlar), konsolide kar veya zarar tablolarından çıkarılıp, kapsamlı gelir tablolarında muhasebeleştirilmiştir.

230

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı) TFRS–11 “Müşterek Anlaşmalar” Standardının Etkisi 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren uygulaması zorunlu olmak üzere yayınlanan bu standart TMS–31 “İş Ortaklıklarındaki Paylar” standardını uygulamadan tamamen kaldırmıştır. Müşterek anlaşmaları; müşterek faaliyet ve iş ortaklığı olarak iki kategoriye ayırmakta ve iş ortaklıklarının özkaynak yöntemi ile muhasebeleştirilmesini zorunlu tutmaktadır. Topluluk, 31 Aralık 2012 tarihine kadar müşterek yönetime tabi işletmelerini %50 oransal konsolidasyon yöntemi kullanarak konsolide etmiştir. Topluluk ’un müşterek kontrol edilen işletmeleri Omco İstanbul Kalıp Sanayii ve Tic. A.Ş. , OOO Balkum, Oxyvit Kimya Sanayii ve Tic. A.Ş. ile Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. ilgili standardın yürürlüğe girmesi ile önceki dönem konsolide finansal tabloları özkaynak yöntemi ile muhasebeleştirilmesi suretiyle yeniden düzenlenmiştir. Bu standartlardaki değişikliğe bağlı olarak; “İlişkili Taraf Açıklamaları”, “Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi” ile “Finansal Araçlar (Gerçeğe Uygun Değer Açıklamaları ve Finansal Riskten Korunma Muhasebesi Çerçevesindeki Açıklamalar)” da ki dipnot açıklamaları yeniden düzenlenmiştir. Nakit akış tablosunun TMS 1 "Finansal Tabloların Sunumu" ve TMS 7 "Nakit Akış Tablosu" standardının öngördüğü gösterimlerle uyumlaştırılması ve UFRS/TFRS 3 kapsamında geçici tutarlarla muhasebeleştirilen Fritz Holding GmbH bağlı ortaklığının alım günkü sonuçlanan finansal tablolarla konsolide edilmesi nedeniyle 30 Haziran 2013 tarihi itibarıyla nakit akış tablosunda sınıflandırmalar yapılmıştır. 1 Ocak – 30 Haziran 2013 dönemi nakit akış tablosunun önceden raporlanan finansal tablolarla mutabakatı aşağıdaki gibidir: Nakit Akış Tablosu Daha Önce Raporlanan 1 Ocak30 Haziran 2013 140.638.725 (649.546.021) 911.365.134

Düzenleme (33.504.483) 14.069.263 (15.107.337)

128.462.852

34.542.557

163.005.409

Nakit ve Nakit Benzerleri Üzerindeki Artış/(Azalış) 530.920.690

530.920.690

İşletme Faaliyetlerinden Nakit Akışları Yatırım Faaliyetl. Kaynaklanan Nakit Akışları Finansman Faaliyetlerinden Nakit Akışları Yabancı Para Çevirim Farklarının Nakit ve Nakit Benzerleri Üzerindeki Etkisi

Yeniden Düzenlenmiş 1 Ocak30 Haziran 2013 107.134.242 (635.476.758) 896.257.797

231

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı) Yabancı Ülkelerde Faaliyet Gösteren Bağlı Ortaklıkların Finansal Tabloları Yabancı ülkelerde faaliyet gösteren iştirak, iş ortaklığı ve bağlı ortaklıkların finansal tabloları, faaliyet gösterdikleri ülkelerde geçerli olan kanun ve yönetmeliklere uygun olarak hazırlanmış olup, Topluluk muhasebe politikalarına göre düzenlenmiş finansal tablolarında yer alan; varlık ve yükümlülükleri konsolide rapor tarihindeki döviz kuru, gelir ve giderler ortalama döviz kuru kullanılarak Türk Lirası’na çevrilmiştir. Kapanış ve ortalama kur kullanımı sonucu ortaya çıkan kur farkları özkaynak içerisindeki yabancı para çevirim farkları kalemi altında takip edilmektedir. Konsolidasyon kapsamındaki yurtdışı faaliyetlerinin çeviriminde kullanılan kurlar aşağıdaki gibidir:

Döviz Cinsi ABD Doları Euro Bulgar Levası Mısır Poundu Rus Rublesi Gürcistan Larisi Ukrayna Grivnası Konvertibl Mark Yeni Rumen Leyi Macaristan Foronti Hindistan Rupisi

30 Haziran 2014 Dönem Dönem Sonu Ortalaması 2,12340 2,16285 2,89190 2,96510 1,47860 1,51603 0,29624 0,30814 0,06276 0,06146 1,20027 1,23171 0,17959 0,21037 1,47860 1,51603 0,65528 0,66030 0,00932 0,00966 0,03534 0,03558

31 Aralık 2013 Dönem Dönem Sonu Ortalaması 2,13430 1,90334 2,93650 2,52904 1,50141 1,29308 0,30915 0,27721 0,06478 0,05935 1,22922 1,14423 0,26702 0,23813 1,50141 1,29308 0,65397 0,56879 0,00989 0,00852 0,03448 0,03249

30 Haziran 2013 Dönem Dönem Sonu Ortalaması 1,92480 1,80893 2,51370 2,37524 1,28523 1,21444 0,27506 0,26594 0,05843 0,05792 1,16591 1,09356 0,24081 0,22631 1,28523 1,21444 0,56109 0,53743 0,00853 0,00803 0,03224 0,03288

Konsolidasyona İlişkin Esaslar Konsolide finansal tablolar aşağıdaki maddelerde belirtilen esaslara göre hazırlanan Topluluk hesaplarını içerir. Konsolidasyon kapsamına dahil edilen şirketlerin finansal tablolarının hazırlanması sırasında, SPK Finansal Raporlama Standartları’na uygunluk ve Topluluk tarafından uygulanan muhasebe politikalarına ve sunum biçimlerine uyumluluk açısından, gerekli düzeltme ve sınıflandırmalar yapılmıştır. Bağlı ortaklıkların faaliyet sonuçları satın alma veya elden çıkarma işlemlerine uygun olarak söz konusu işlemlerin geçerlilik tarihlerinde dahil edilmiş veya hariç bırakılmışlardır.

232

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı) Konsolidasyona İlişkin Esaslar (devamı) Bağlı Ortaklıklar Kontrol, bir işletmenin faaliyetlerinden fayda elde etmek amacıyla finansal ve operasyonel politikaları üzerinde kontrol gücünün olması ile sağlanır. Bağlı ortaklıklar, Şirket’in ya (a) doğrudan ve/veya dolaylı olarak kendisine ait olan ve Şirket’in üzerinde oy haklarına sahip olduğu hisseler neticesinde şirketlerdeki hisselerle ilgili oy hakkının %50’den fazlasını kullanma yetkisine sahip olduğu ya da (b) oy hakkının %50’den fazlasını kullanma yetkisine sahip olmamakla birlikte mali ve işletme politikaları üzerinde fiili hâkimiyet etkisini kullanmak suretiyle, mali ve işletme politikalarını Şirket’in menfaatleri doğrultusunda kontrol etme yetkisi ve gücüne sahip olduğu şirketleri ifade eder. Topluluk ’un başka bir şirketi kontrol edip etmediğinin değerlendirilmesinde dönüştürülebilir veya kullanılabilir potansiyel oy haklarının varlığı da göz önünde bulundurulur. 30 Haziran 2014 ve 31 Aralık 2013 tarihleri itibarıyla konsolidasyona tabi tutulan bağlı ortaklıklar, oy hakları ve etkin ortaklık oranları Dipnot 1’de gösterilmiştir. Bağlı ortaklıklar, faaliyetleri üzerindeki kontrolün Topluluk’ a transfer olduğu tarihten itibaren konsolidasyon kapsamına alınır ve kontrolün ortadan kalktığı tarihte de konsolidasyon kapsamından çıkartılır. Bağlı ortaklıklar için uygulanan muhasebe politikaları Topluluk tarafından uygulanan muhasebe politikaları ile tutarlılığın sağlanması amacıyla değiştirilir. Yıl içinde satın alınan veya elden çıkarılan bağlı ortaklıkların sonuçları, satın alım tarihinden sonra veya elden çıkarma tarihine kadar konsolide kapsamlı gelir tablosuna dahil edilir. Bağlı ortaklıklar’ a ait finansal durum tabloları ve kar veya zarar tabloları tam konsolidasyon yöntemi kullanılarak konsolide edilmiş olup Şirket ve bağlı ortaklıkların sahip olduğu payların kayıtlı iştirak değerleri, ilgili özkaynaklar ile karşılıklı olarak netleştirilmiştir. Şirket ile bağlı ortaklıklar arasındaki grup içi işlemler ve bakiyeler konsolidasyon işlemi sırasında netleştirilmiştir. Şirket’in sahip olduğu hisselerin kayıtlı değerleri ve bunlardan kaynaklanan temettüler, ilgili özkaynaklar ve kapsamlı gelir tablosu hesaplarından netleştirilmiştir. Konsolide bağlı ortaklıkların net varlıklarındaki ana ortaklık dışı paylar Topluluk’ un özkaynağının içinde ayrı olarak belirtilir. Ana ortaklık dışı paylar, ilk işletme birleşmelerinde oluşan bu paylar ile birleşme tarihinden itibaren özkaynakta meydana gelen değişikliklerdeki ana ortaklık dışı payların toplamından oluşur. Konsolide edilen bir bağlı ortaklığın ana ortaklık dışı paya düşen birikmiş zararları, söz konusu bağlı ortaklığın ana ortaklık dışı özsermaye tutarını aşabilir. Bu durumda, birikmiş zarar ve ana ortaklık dışı paya düşecek daha sonraki cari yıl zararları, ana ortaklık dışı pay ile ilişkilendirilir. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla finansal pozisyonu ve aynı tarihte sona eren döneme ait faaliyet sonucu, gerek tek başına gerekse topluca, konsolide finansal tablolara göre parasal önemlilik arz etmeyen bağlı ortaklıkların finansal tabloları konsolide edilmemiştir. Bu bağlı ortaklıklar, konsolide finansal tablolarda, satılmaya hazır finansal varlıklar olarak sınıflandırılmışlardır (Dipnot 7).

Konsolide bağlı ortaklıkların net varlıklarındaki ana ortaklık dışı paylar Topluluk’ un özkaynağının içinde ayrı olarak belirtilir. Ana ortaklık dışı paylar, ilk işletme birleşmelerinde oluşan bu paylar ile birleşme tarihinden özkaynakta meydana Türkiye Şişeitibaren ve Cam Fabrikaları A.Ş.gelen değişikliklerdeki ana ortaklık dışı payların toplamından oluşur. Konsolide edilen bir bağlı ortaklığın ana ortaklık dışı paya düşen birikmiş zararları, söz konusu bağlı ortaklığın ortaklık2014 dışı özsermaye aşabilir. 1 Yunus Ocak –Emre 30ana Haziran Ara Hesaptutarını Dönemine AitBu durumda, birikmiş zarar ve ana ortaklık dışı paya 233 Aksu düşecek daha sonraki cari yıl zararları, ana ortaklık dışı pay ile ilişkilendirilir. Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar (Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.) 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla finansal pozisyonu ve aynı tarihte sona eren döneme ait faaliyet sonucu, tek başına gerekse Sunumuna topluca, konsolide finansal tablolara göre parasal önemlilik arz etmeyen bağlı 2. gerek Finansal Tabloların İlişkin Esaslar (devamı) ortaklıkların finansal tabloları konsolide edilmemiştir. Bu bağlı ortaklıklar, konsolide finansal tablolarda, hazır finansal olarak sınıflandırılmışlardır (Dipnot 7). 2.1satılmaya Sunuma İlişkin Temel varlıklar Esaslar (devamı) İş Ortaklıklarındaki Paylar 18 İş ortaklıkları, Şirket ve bağlı ortaklıklar’ ı ile bir veya daha fazla müteşebbis ortak tarafından müştereken yönetilmek üzere, bir ekonomik faaliyetin üstlenilmesi için bir sözleşme dahilinde oluşturulan şirketleri ifade etmektedir. Topluluk, bu müşterek kontrolü, kendisinin doğrudan ya da dolaylı olarak sahip olduğu hisselerden yararlanarak sağlamaktadır. 30 Haziran 2014 ve 31 Aralık 2013 tarihi itibarıyla Topluluk’ un müşterek yönetime tabi işletmelerinin detayı Dipnot 1’de açıklanmıştır. Müşterek yönetime tabi ortaklıklar özkaynak yöntemi kullanılmak suretiyle konsolidasyon kapsamına alınırlar. İştirakler İştiraklerdeki yatırımlar özkaynak yöntemi ile muhasebeleştirilmektedir. Bunlar, Topluluk’ un genel olarak oy hakkının %20 ile %50’sine sahip olduğu veya Topluluk’ un, şirket faaliyetleri üzerinde kontrol yetkisine sahip bulunmamakla birlikte önemli etkiye sahip olduğu kuruluşlardır. Topluluk ile iştirak arasındaki işlemlerden doğan gerçekleşmemiş karlar Topluluk’ un iştirakteki payı ölçüsünde düzeltilmiş olup, gerçekleşmemiş zararlar da; işlem, transfer edilen varlığın değer düşüklüğüne uğradığını göstermiyor ise düzeltilmiştir. Topluluk, iştirak ile ilgili olarak söz konusu doğrultuda bir yükümlülük altına girmemiş veya bir taahhütte bulunmamış olduğu sürece iştirakteki yatırımın kayıtlı değerinin sıfır olması veya Topluluk’ un önemli etkisinin sona ermesi durumunda özkaynak yöntemine devam edilmez. Önemli etkinin sona erdiği tarihteki yatırımın kayıtlı değeri, o tarihten sonra gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebildiğinde gerçeğe uygun değerinden aksi takdirde maliyet bedeli üzerinden gösterilir. Satılmaya Hazır Finansal Varlıklar Topluluk’ un toplam oy haklarının %20’ye kadar veya %20’nin üzerinde olmakla birlikte Topluluk’ un önemli bir etkiye sahip olmadığı veya konsolide finansal tablolar açısından önemlilik teşkil etmeyen; teşkilatlanmış piyasalarda işlem görmeyen ve gerçeğe uygun değerleri güvenilir bir şekilde belirlenemeyen satılmaya hazır finansal varlıklar, maliyet bedelleri üzerinden, varsa, değer kaybı ile ilgili karşılık düşüldükten sonra konsolide finansal tablolara yansıtılmıştır. Topluluk’ un toplam oy haklarının %20’nin altında olduğu veya Topluluk’ un önemli bir etkiye sahip olmadığı ve aktif piyasalarda kote pazar fiyatları olan ve gerçeğe uygun değerleri güvenilir bir şekilde hesaplanabilen satılmaya hazır finansal varlık, gerçeğe uygun değeriyle konsolide finansal tablolara yansıtılmıştır.

234

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.2 TMS’ye Uygunluk Beyanı Topluluk, 30 Haziran 2014 tarihinde sona eren ara döneme ilişkin konsolide finansal tablolarını SPK’nın Seri: II–14.1 No’lu tebliği ve bu tebliğe açıklama getiren duyuruları çerçevesinde, hazırlamıştır. Konsolide finansal tablolar ve notlar, SPK tarafından uygulanması tavsiye edilen formatlara uygun olarak ve zorunlu kılınan bilgiler dahil edilerek sunulmuştur. 2.3 Muhasebe Politikalarında Değişiklikler Muhasebe politikalarında yapılan önemli değişiklikler geriye dönük olarak uygulanmakta ve önceki dönem finansal tabloları yeniden düzenlenmektedir. 30 Haziran 2014 tarihinde sona eren ara döneme ait konsolide finansal tabloların hazırlanması sırasında kullanılan muhasebe politikaları 31 Aralık 2013 tarihinde sona eren döneme ait konsolide finansal tabloların hazırlanması sırasında kullanılan muhasebe politikaları ile tutarlıdır. Topluluk, UMS/TMS 19 (değişiklik), “Çalışanlara Sağlanan Faydalar” standardının revize edilmesi ile ilgili olarak TMS 8’e “Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerindeki Değişiklikler ve Hatalar” uygun olarak geçmişe yönelik düzenlemeler yapmıştır. Düzenlemelerin etkisi Not 2.5’te detaylı olarak anlatılmıştır. 2.4 Muhasebe Tahminlerindeki Değişiklikler ve Hatalar Muhasebe tahminlerindeki değişiklikler, yalnızca bir döneme ilişkin ise, değişikliğin yapıldığı cari dönemde, gelecek dönemlere ilişkin ise, hem değişikliğin yapıldığı dönemde hem de gelecek dönemlerde, ileriye yönelik olarak uygulanır. 30 Haziran 2014 tarihinde sona eren ara döneme ait konsolide finansal tabloların hazırlanması sırasında kullanılan önemli tahminler, 31 Aralık 2013 tarihinde sona eren döneme ait konsolide finansal tabloların hazırlanması sırasında kullanılan tahminlerle tutarlıdır. Tespit edilen önemli muhasebe hataları geriye dönük olarak uygulanır ve önceki dönem finansal tabloları yeniden düzenlenir. 2.5 Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’ndaki (TFRS) Değişiklikler Topluluk cari yılda Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (UMSK) ve UMSK’ nun Uluslararası Finansal Raporlama Yorumları Komitesi (UFRYK) tarafından yayınlanan ve 1 Ocak 2014 tarihinde başlayan yıla ait dönemler için geçerli olan yeni ve revize edilmiş TMS/TFRS’lerdeki değişiklik ve yorumlardan Topluluk’ un finansal tabloları üzerinde etkisi olan değişiklik ve yorumları uygulamıştır 1 Ocak 2014 tarihinde başlayan yıllık dönemler ve yine 1 Ocak 2014 tarihinde 30 Haziran 2014 dönemine ait geçerli olan ve Topluluk ‘un finansal tabloları üzerinde önemli etkisi olan değişiklik ve yorum yoktur.

Yunus Emre Aksu

235

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.5 Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’ndaki (TFRS) Değişiklikler (devamı) a. 1 Ocak 2014 tarihinde başlayan yıllık raporlama dönemleri için geçerli yeni standartlar, değişiklikler ve yorumlar: − TMS/UMS 32’deki değişiklik, “Finansal Araçlar”: varlık ve yükümlülüklerin mahsup edilmesi; 1 Ocak 2014 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu değişiklikler, TMS/UMS 32 “Finansal Araçlar: Sunum” uygulamasına yardımcı olmak için vardır ve bilançodaki finansal varlıkların ve yükümlülüklerin mahsup edilmesi için gerekli bazı unsurları ortaya koymaktadır − TFRS/UFRS 10, TFRS/UFRS 12 ve TMS/UMS 27’deki değişiklik, “Konsolide finansal tablolar”: iştiraklerin konsolidasyonunda istisnalar’; 1 Ocak 2014 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu değişiklik, “Yatırım İşletmesi” tanımını karşılayan bazı farklı karakterdeki işletmelerin konsolide edilmesi yerine gerçeğe uygun değerlerinden muhasebeleştirilip, gerçeğe uygun değer farklarının ise gelir tablosu ile ilişkilendirilmesini içermektedir. − TMS/UMS 36’daki değişiklik, “Varlıklarda değer düşüklüğü” geri kazanılabilir tutar açıklamalarına ilişkin; 1 Ocak 2014 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu değişiklikler, değer düşüklüğüne uğramış varlığın, geri kazanılabilir değeri, gerçeğe uygun değerinden satış için gerekli masrafları düşülmesi ile bulunmuşsa; geri kazanılabilir değer ile ilgili bilgilerin açıklanmasına ilişkin ek açıklamalar getirmektedir. − TMS/UMS 39’daki değişiklik, “Finansal Araçlar”: Muhasebeleştirilmesi ve ölçümü - ‘türev araçların yenilenmesi’; 1 Ocak 2014 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu değişiklik belirtilen şartlar sağlandığı sürece, kanun ve yönetmeliklerden kaynaklanan korunma aracının taraflarının değişmesi veya karşı tarafın yenilenmesi sebebiyle finansal risklerden korunma muhasebesi uygulamasına son verilmeyeceğine açıklık getirmektedir. − TFRYK/UFRYK 21 – TMS/UMS 37, “Zorunlu vergiler”; 1 Ocak 2014 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. “Karşılıklar, koşullu borçlar ve koşullu varlıklar” üzerine bu yorum vergiye ilişkin yükümlülüğün işletme tarafından, ödemeyi ortaya çıkaran eylemin ilgili yasalar çerçevesinde gerçekleştiği anda kaydedilmesi gerektiğine açıklık getirmektedir.

236

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

TFRS/UFRS 2, Hisse Bazlı Ödemeler TFRS/UFRS 3, İşletme Birleşmeleri TFRS/UFRS 8, Faaliyet Bölümleri TFRS/UFRS 13, Gerçeğe Uygun Değer Ölçümü TMS/UFRS 16, Maddi Duran Varlıklar ve TMS/ UMS 38, Maddi Olmayan Duran Varlıklar TFRS/UFRS 9, Finansal Araçlar: TMS/UMS 37, Karşılıklar, Şarta Bağlı Varlık ve Yükümlülükler TMS/UMS 39, Finansal Araçlar - Muhasebeleştirme ve Ölçüm

Yıllık İyileştirmeler 2013; 1 Temmuz 2014 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. İyileştirme projesi 2011–2013 dönem aşağıda yer alan 4 standarda değişiklik getirmiştir: ● TFRS/UFRS 1, “TFRS/UFRS’nin İlk Uygulaması” ● TFRS/UFRS 3, İşletme Birleşmeleri ● TFRS/UFRS 13, Gerçeğe Uygun Değer Ölçümü ● TMS/UFRS 40, Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller

− TFRS/UFRS 11’deki değişiklik, “Müşterek Anlaşmalar”, 1 Ocak 2016 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu değişiklik, ticari faaliyet oluşturmuş bir müşterek ortaklıktan iktisap edilen hisselerin nasıl muhasebeleştirileceği konusunda yol göstermektedir. − TMS/UMS 16 ve TMS/UMS 38’deki değişiklikler, “Maddi duran varlıklar ”, “Maddi olmayan duran varlıklar ”, 1 Ocak 2016 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu değişiklik ile maddi ve maddi olmayan duran varlıkların amortisman ve itfa paylarının hesaplanmasında kullanılan hasılat merkezli yöntem ortadan kaldırılmıştır. − TFRS/UFRS 14, “Düzenleyici Erteleme Hesapları”, 1 Ocak 2016 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Tarife uygulamasını kullanan işletmelere ilk kez uluslarası finansal raporlama standartlarını uygularken daha önce kullandığı muhasebe standartlarına göre uygulamış oldukları muhasebe politikalarına devam etme hakkı vermektedir.

Yunus Emre Aksu

237

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.5 Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’ndaki (UFRS) Değişiklikler (devamı) b. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla yayınlanmış ancak henüz yürürlüğe girmemiş olan standartlar, değişiklikler ve yorumlar (devamı): − TFRS/UFRS 15, “Müşteri kontratlarından doğan hasılat”, 1 Ocak 2017 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu standart ile Uluslarası Muhasebe Standartları Kurulu ve Amerika Muhasebe Standartları Kurulu birlikte çalışarak hasılat standartları üzerinde yeknasaklığı sağlamayı ve mali tablo okuyucularına işlemin; içeriği, tutarı, zamanı ile hasılatın belirsizliği ve müşteri kontratlarından doğan hasılatın nakit akışıyla ilgili bilgi sunmayı amaçlamaktadır. Bu standart ile hasılatın muhasebeleştirilmesinde; kazanç yönteminden, kontrolün transferini esas alan varlıkyükümlülük yöntemine geçilmesi amaçlanmaktadır. − TFRS/UFRS 9 “Finansal Araçlar - sınıflandırma ve ölçüm”; 1 Ocak 2018 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu standart finansal varlık ve yükümlülüklerin, sınıflandırması ve ölçümü ile ilgili TMS/UMS 39 standartlarının yerine geçmiştir. TFRS/UMS 9; itfa edilmiş değer ve gerçeğe uygun değer olmak üzere ölçümle ilgili iki model sunmaktadır. Tüm özkaynak araçları gerçeğe uygun değeri ile ölçülürken; borçlanma araçlarının kontrata bağlı nakit getirisi Şirket tarafından alınacaksa ve bu nakit getiri faiz ve anaparayı içeriyorsa, borçlanma araçları itfa edilmiş değer ile ölçülür. Yükümlülükler için standart, TMS/UMS 39’daki itfa edilmiş maliyet yöntemi ve gömülü türevlerin ayrıştırılması da dahil olmak üzere birçok uygulamayı devam ettirmektedir. Esas önemli değişiklik, finansal yükümlülüklerinin gerçeğe uygun değerden takip edildiği durumlarda; muhasebesel uyuşmazlık olmadığı sürece gerçeğe uygun değer değişimindeki Şirketin kendi kredi riskinden kaynaklanan kısmen artık gelir tablosuna değil, kapsamlı gelir tablosuna yansıtılmasıdır. Bu değişiklik özellikle finansal kuruluşları etkileyecektir. − TFRS/UFRS 9’daki değişiklik, “Finansal Araçlar - genel riskten korunma muhasebesi”. 1 Ocak 2018 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan yıllık raporlama dönemlerinde geçerlidir. Bu değişiklik TFRS/UFRS 9 Finansal Araçlar standardına yer alan riskten korunma muhasebesine önemli değişiklikler getirerek riski yönetimi faaliyetlerinin finansal tablolara daha iyi yansıtılmasını sağlamıştır.

238

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti Gelirlerin Kaydedilmesi Gelirler, mal ve hizmet satışlarından alınan veya alınacak olan bedelin gerçeğe uygun değeri üzerinden tahakkuk esasına göre kayıtlara alınır. Net satışlar, teslim edilmiş malların ve gerçekleşmiş hizmetlerin fatura bedelinin, satış indirimleri ve iadelerinden arındırılmış halidir. Satışların içerisinde önemli bir finansman unsuru bulunması durumunda, gerçeğe uygun bedel gelecekte oluşacak tahsilatların, finansman unsuru içerisinde yer alan faiz oranı ile indirgenmesi ile tespit edilir. Fark, tahakkuk esasına göre esas faaliyetlerden diğer gelirler olarak ilgili dönemlere kaydedilir (Dipnot 28, 31). Malların Satışı Topluluğun mal satışları düzcam, cam ev eşyası, cam ambalaj ve cam elyafı gibi camın tüm temel alanları ile soda ve krom bileşenlerini kapsamaktadır. Bu malların satışından elde edilen gelir, aşağıdaki şartlar karşılandığında muhasebeleştirilir: ● Topluluk’ un mülkiyetle ilgili tüm önemli riskleri ve kazanımları alıcıya devretmesi, ● Topluluk’ un mülkiyetle ilişkilendirilen ve süregelen bir idari katılımının ve satılan mallar üzerinde etkin bir kontrolünün olmaması, ● Gelir tutarının güvenilebilir bir şekilde ölçülmesi, ● İşlemle ilişkili olan ekonomik faydaların Topluluk’ a akışının olası olması ve ● İşlemden kaynaklanacak maliyetlerin güvenilebilir bir şekilde ölçülmesi. Hizmet Sunumu Yıllara yaygın projelere ilişkin sözleşme geliri ve maliyetler, gelir tutarının güvenilir biçimde ölçülebildiği ve sözleşme kapsamındaki proje ile ilgili bir değişiklik varsa değişiklikten kaynaklanan gelir artışının muhtemel olduğu zaman muhasebeleştirilir. Sözleşme geliri, alınan veya alınacak hakedişlerin gerçeğe uygun değeri ile ölçülmektedir. Projeler, sabit fiyatlı sözleşmeler olup sözleşme gelirleri, sözleşmenin tamamlanma oranı metoduna göre hesaplanmaktadır. Toplam sözleşme gelirinin, tamamlanma oranına isabet eden tutarı, ilgili döneme sözleşme geliri olarak kaydedilir. Topluluğun, lojistik, ithalat, ihracat ve sigorta aracılık hizmetleri yapan hizmet şirketleri bulunmaktadır. Faiz Geliri Faiz geliri, kalan anapara bakiyesi ve ilgili finansal varlıktan beklenen ömrü boyunca elde edilecek tahmini nakit girişlerini söz konusu varlığın net defter değerine getiren etkin faiz yöntemi esas alınarak ilgili dönemde tahakkuk ettirilir. Temettü Geliri Hisse senedi yatırımlarından elde edilen temettü geliri, hissedarların temettü alma hakkı doğduğu zaman konsolide finansal tablolara yansıtılır.

239

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Stoklar Stoklar, net gerçekleşebilir değer ya da maliyet bedelinden düşük olanı ile değerlenir. Maliyet, ağırlıklı ortalama maliyet metodu ile hesaplanmaktadır. Stoklara dahil edilen maliyeti oluşturan unsurlar malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderleridir. Kredi maliyetleri stok maliyetlerine dahil edilmemektedir. Net gerçekleşebilir değer, olağan ticari faaliyet içerisinde oluşan tahmini satış fiyatından, tamamlanma maliyeti ve satışı gerçekleştirmek için gerekli satış maliyetlerinin indirilmesiyle elde edilen tutardır. Stoklar, ilk madde ve malzeme, yarı mamuller, mamuller, işletme malzemesi, ticari mallar ve diğer stokları kapsamaktadır (Dipnot 13). Maddi Duran Varlıklar Maddi duran varlıklar, elde etme maliyetinden birikmiş amortismanın ve kalıcı değer kayıplarının düşülmesi ile bulunan net değerleri ile gösterilmektedir. Mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan veya idari amaçlı kullanılacak ve inşa edilme aşamasındaki varlıklar, maliyet değerlerinden varsa değer düşüklüğü kaybı düşülerek gösterilirler. Maliyete yasal harçlar da dahil edilir. Kullanıma veya satışa hazır hale getirilmesi önemli ölçüde zaman isteyen varlıklar söz konusu olduğunda, borçlanma maliyetleri Topluluk’ un ilgili muhasebe politikası uyarınca aktifleştirilir. Bu tür varlıklar, diğer sabit varlıklar için kullanılan amortisman yönteminde olduğu gibi, kullanıma hazır olduklarında amortismana tabi tutulur. Arazi ve yapılmakta olan yatırımlar dışında, maddi duran varlıkların maliyet tutarları, beklenen faydalı ömürlerine göre doğrusal amortisman yöntemi kullanılarak amortismana tabi tutulur. Arazi ve arsalar için sınırsız ömürleri olması sebebi ile amortisman ayrılmamaktadır. Beklenen faydalı ömür, artık değer ve amortisman yöntemi, tahminlerde ortaya çıkan değişikliklerin olası etkileri için her yıl gözden geçirilir ve tahminlerde bir değişiklik varsa ileriye dönük olarak muhasebeleştirilir (Dipnot 18). Finansal kiralama ile alınan varlıklar, beklenen ekonomik ömrü ile söz konusu kiralama süresinden kısa olanı ile diğer maddi duran varlıklarla aynı şekilde amortismana tabi tutulur. Maddi duran varlıkların, tahmin edilen ekonomik ömürleri aşağıdaki gibidir:

Binalar Yer altı ve yer üstü düzenleri Makine ve cihazlar Taşıtlar Döşeme ve demirbaşlar Diğer maddi varlıklar

Ekonomik ömür 10–50 yıl 8–50 yıl 3–25 yıl 3–15 yıl 2–20 yıl 4–15 yıl

240

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Maddi Duran Varlıklar (devamı) Maddi duran varlıklar olası bir değer düşüklüğünün tespiti amacıyla incelenir ve maddi duran varlığın kayıtlı değeri geri kazanılabilir değerinden fazla ise, karşılık ayrılmak suretiyle kayıtlı değeri geri kazanılabilir değerine indirilir. Geri kazanılabilir değer, ilgili maddi duran varlığın mevcut kullanımından gelecek net nakit akımları ile satış maliyeti düşülmüş gerçeğe uygun değerinden yüksek olanı olarak kabul edilir. Maddi bir duran varlığa yapılan normal bakım ve onarım harcamaları, gider olarak muhasebeleştirilmektedir. Maddi duran varlığın kapasitesini genişleterek kendisinden gelecekte elde edilecek faydayı arttıran nitelikteki yatırım harcamaları, maddi duran varlığın maliyetine eklenmekte ve ilgili maddi duran varlığın kalan tahmini faydalı ömrü üzerinden amortismana tabi tutulmaktadır. Maddi duran varlıkların elden çıkarılması ya da bir maddi duran varlığın hizmetten alınması sonucu oluşan kazanç veya kayıp satış hasılatı ile varlığın net defter değeri arasındaki fark olarak belirlenir ve cari dönemde ilgili diğer faaliyet gelirleri ve giderleri hesaplarına yansıtılır. Maddi Olmayan Duran Varlıklar Satın Alınan Maddi Olmayan Duran Varlıklar Satın alınan maddi olmayan duran varlıklar, maliyet değerlerinden birikmiş itfa payları ve birikmiş değer düşüklükleri düşüldükten sonraki tutarlarıyla gösterilirler. Bu varlıklar beklenen ekonomik ömürlerine göre doğrusal itfa yöntemi kullanılarak itfaya tabi tutulur. Beklenen ekonomik ömür ve itfa yöntemi, tahminlerde ortaya çıkan değişikliklerin olası etkilerini tespit etmek amacıyla her yıl gözden geçirilir ve tahminlerdeki değişiklikler ileriye dönük olarak muhasebeleştirilir. Söz konusu maliyetler, alım maliyetlerini kapsamaktadır ve ekonomik ömürlerine göre (3–5 yıl) itfaya tabi tutulur (Dipnot 19). Bilgisayar Yazılımları Satın alınan bilgisayar yazılımları, satın alımı sırasında ve satın almadan kullanıma hazır olana kadar geçen sürede oluşan maliyetler üzerinden aktifleştirilir. Söz konusu maliyetler, ekonomik ömürlerine göre (3–5 yıl) itfaya tabi tutulur. Bilgisayar yazılımlarını geliştirmek ve sürdürmekle ilişkili maliyetler, oluştukları dönemde konsolide kapsamlı gelir tablosuna kaydedilmektedir. Kontrolü Topluluk’ un elinde olan, saptanabilir ve kendine özgü yazılım ürünleri ile direk ilişkilendirilebilen ve bir yıldan fazla süre ile maliyetinin üzerinde ekonomik fayda sağlayacak harcamalar maddi olmayan duran varlık olarak değerlendirilir. Maliyetler, yazılımı geliştiren çalışanların maliyetlerini ve genel üretim giderlerinin bir kısmını da içermektedir. Maddi olmayan duran varlık olarak değerlendirilen bilgisayar yazılım geliştirme maliyetleri, ekonomik ömürleri üzerinden (5 yılı geçmemek kaydıyla) itfaya tabi tutulurlar (Dipnot 19).

Yunus Emre Aksu

241

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Maddi Olmayan Duran Varlıklar (devamı) Müşteri İlişkileri İşletme birleşmesi sonucu sahip olunan müşteri ilişkileri ve sözleşmeleri iktisap tarihindeki makul değerleri üzerinden muhasebeleştirilir. Sözleşmeye bağlı müşteri ilişkileri tahmini sınırlı faydalı ömürleri (3 yıl) üzerinden doğrusal amortisman yöntemi ile amortismana tabi tutulur ve elde etme maliyetinden birikmiş itfa payının düşülmesi ile bulunan değer üzerinden taşınırlar. Müşteri ilişkileri, değer düşüklüğünün varlığını işaret eden şartların olduğu durumlarda değer düşüklüğü testine tabi tutulur. Değer düşüklüğünün olması durumunda müşteri ilişkilerinin kayıtlı değeri, geri kazanılabilir değerine getirilir ve ilgili tutar dönem sonuçlarına gider olarak yansıtılır. İşletme Birleşmesi Yoluyla Elde Edilen Maddi Olmayan Duran Varlıklar İşletme birleşmesi yoluyla elde edilen maddi olmayan duran varlıklar, maddi olmayan duran varlık tanımını karşılaması ve gerçeğe uygun değerleri güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi durumunda şerefiye tutarından ayrı olarak tanımlanır ve muhasebeleştirilir. Bu tür maddi olmayan duran varlıkların maliyeti, satın alma tarihindeki gerçeğe uygun değeridir. İşletme birleşmesi yoluyla elde edilen maddi olmayan duran varlıklar başlangıç muhasebeleştirmesi sonrasında ayrı olarak satın alınan maddi olmayan duran varlıklar gibi maliyet değerlerinden birikmiş itfa ve tükenme payları ve birikmiş değer düşüklükleri düşüldükten sonraki tutar üzerinden gösterilirler (Dipnot 19). Maden Varlıkları Maden sahası geliştirme maliyetleri, yeni cevher damarlarının değerlendirilmesi ile geliştirilmesinin yanı sıra var olan cevher damarlarının üretiminin devam ve geliştirilmesi amaçlı yer altı galerilerinin açılması, kazı yapılması, yolların yapılması gibi maliyetleri de içermektedir. Maden geliştirme maliyetleri, söz konusu madenden gelecekte bir ekonomik faydanın elde edilmesinin kuvvetle muhtemel olduğu, belirli maden alanlar için tanımlanabildiği ve maliyetinin güvenilir bir şekilde ölçülebildiği durumlarda aktifleştirilir. Üretim sırasında katlanılan maliyetler, maden sahasının geliştirilmesiyle birebir ilişkili olduğu sürece aktifleştirilir. Üretimle ilgili maliyetler ise gider olarak konsolide kapsamlı gelir tablosuna yansıtılır. Geliştirme giderlerinin araştırma ve değerlendirme giderlerinden ayrımının yapılamadığı durumlarda, söz konusu geliştirme giderleri oluştukları dönemde konsolide kapsamlı gelir tablosu ile ilişkilendirilir. Maden varlıkları, kapasitelerinin tam olarak kullanılmaya hazır olduğu ve fiziksel durumlarının Topluluk yönetimi tarafından belirlenen üretim kapasitesini karşılayacağı durumlarda amortismana tabi tutulmaya başlanırlar. Maden geliştirme maliyetleri gelecekte ekonomik faydanın elde edilmesinin kuvvetle muhtemel olduğu durumlarda aktifleştirilir ve ekonomik fayda dikkate alınarak amortismana tabi tutulur. Maden geliştirme maliyetleri, ilk kayda alındıkları anda ilgili maden alanları bazında tanımlanabildiği ölçüde bölümlere dağıtılır ve her bir maden sahasındaki bölümler ayrı ayrı ekonomik faydalar göz önünde bulundurularak üretim birimleri yöntemi kullanılarak amortismana tabi tutulur. İlgili madenin ömrü süresince elde edilecek ekonomik faydaların artmasını sağlayacak söz konusu madende yapılan büyük çapta ve önemli revizyon çalışmaları, aktifleştirilir. Bu kapsamda değerlendirilebilecek, büyük çapta ve önemli revizyonlar haricindeki bakım ve onarım giderleri oluştukları dönemin konsolide kapsamlı gelir tablosuna gider olarak kaydedilir. Her bir maden sahasındaki maden geliştirme maliyetleri; dönem içerisinde ilgili madenden çıkarılan toplam ton bazındaki maden miktarının, söz konusu madendeki toplam ton bazındaki görünür ve işlenebilir geri kalan maden rezerv miktarına bölünmesi suretiyle bulunan itfa oranı üzerinden amortismana tabi tutulur. Her bir maden sahasındaki görünür ve mümkün rezerv miktarları, öngörülebilir gelecekte ekonomik olarak çıkarılıp işlenebileceği bilinen ve ölçülebilen kaynağı göstermektedir.

kapasitesini karşılayacağı durumlarda amortismana tabi tutulmaya başlanırlar. Maden geliştirme maliyetleri gelecekte faydanın eldeA.Ş. edilmesinin kuvvetle muhtemel olduğu durumlarda aktifleştirilir ve Türkiye Şişeekonomik ve Cam Fabrikaları ekonomik fayda dikkate alınarak amortismana tabi tutulur. Maden geliştirme maliyetleri, ilk kayda alındıkları anda – ilgili maden alanları tanımlanabildiği 1 Ocak 30 Haziran 2014 bazında Ara Hesap Dönemine ölçüde Ait bölümlere dağıtılır ve her bir maden sahasındaki bölümler ayrı ayrı ekonomik faydalar göz önünde Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar bulundurularak üretim birimleri yöntemi kullanılarak amortismana tutulur. İlgili ömrü olarak süresince edilecek ekonomik faydaların artmasını (Tüm tutarlar aksitabi belirtilmedikçe Türkmadenin Lirası (“TL”) ifade elde edilmiştir.) 242 İşletmelerde Verimlilik sağlayacak söz konusu madende yapılan büyük çapta ve önemli revizyon çalışmaları, aktifleştirilir. Bu kapsamda değerlendirilebilecek, büyük çapta ve önemli revizyonlar haricindeki bakım ve onarım giderleri 2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) oluştukları dönemin konsolide kapsamlı gelir tablosuna gider olarak kaydedilir. Her bir maden sahasındaki maden geliştirme dönem içerisinde 2.6 Önemli Muhasebemaliyetleri; Politikalarının Özeti (devamı)ilgili madenden çıkarılan toplam ton bazındaki maden miktarının, söz konusu madendeki toplam ton bazındaki görünür ve işlenebilir geri kalan maden rezerv miktarına bölünmesi suretiyle bulunan itfa oranı üzerinden amortismana tabi tutulur. Her bir maden Maddi Olmayan Duran Varlıklar (devamı) sahasındaki görünür ve mümkün rezerv miktarları, öngörülebilir gelecekte ekonomik olarak çıkarılıp işlenebileceği bilinen ve ölçülebilen kaynağı göstermektedir. Maden Varlıkları (devamı) Maden işletme hakları ise elde etme maliyetinden finansal tablolara yansıtılmakta olup dönem içerisinde yer altı ve açık ocaktan çıkarılan ton bazındaki maden miktarının, görünür ve mümkün işlenebilir geri kalan ton 27 bazındaki maden rezerv miktarına bölünmesi suretiyle bulunan amortisman oranı kullanılarak itfa edilmektedir (Dipnot 19). Geliştirme Giderleri Yeni ürünlerin geliştirilmesi veya geliştirilen ürünlerin testi ve dizaynı ile ilgili proje maliyetleri, projenin ticari ve teknolojik bakımdan başarılı bir şekilde uygulanabilir olması ve maliyetlerin güvenilir olarak tespit edilebilmesi halinde maddi olmayan duran varlık olarak değerlendirilirler. Diğer geliştirme giderleri ve araştırma giderleri gerçekleştiğinde gider olarak kaydedilmektedir. Önceki dönemde gider kaydedilen geliştirme gideri sonraki dönemde aktifleştirilemez. Aktifleştirilen geliştirme giderleri, ürünün ticari üretiminin başlaması ile 5 yıl içerisinde doğrusal amortisman yöntemi uygulanarak itfa edilmektedir. Dönem itfa ve tükenme payları giderleri gerçekleştiğinde satışların maliyeti ile faaliyet giderlerinde muhasebeleştirilmektedir (Dipnot 28 ve 30). Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller Mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılmak veya idari maksatlarla veya işlerin normal seyri esnasında satılmak yerine, kira elde etmek veya değer kazanması amacıyla veya her ikisi için elde tutulan gayrimenkuller “yatırım amaçlı gayrimenkuller” olarak sınıflandırılır. Yatırım amaçlı gayrimenkuller gerçeğe uygun değer yöntemi kullanılarak finansal tablolara yansıtılmaktadır. Sahibi tarafından kullanılan bir gayrimenkulün, gerçeğe uygun değer esasına göre gösterilecek yatırım amaçlı bir gayrimenkule dönüşmesi durumunda kullanımdaki değişikliğin gerçekleştiği tarihe kadar TMS 16 “Maddi Duran Varlıklar” standardı uygulanır. TMS 16’ya göre hesaplanmış olan gayrimenkulün defter değeri ile gerçeğe uygun değeri arasında transfer tarihinde meydana gelen farklılık TMS 16’ya göre yapılmış bir yeniden değerleme gibi işleme tabi tutulur ve değerleme farkları özkaynaklar ile ilişkilendirilir. Yatırım amaçlı gayrimenkullerin gerçeğe uygun değerinin belirlenmesi, her yıl için konuyla ilgili SPK lisansına ve gerekli mesleki birikime sahip bağımsız değerleme firmaları tarafından yapılmaktadır (Dipnot 17). Sonraki dönemlerde, yatırım amaçlı gayrimenkulün gerçeğe uygun değerindeki değişimden kaynaklanan kazanç veya kayıp, oluştuğu dönemde kâr veya zarar ile ilişkilendirilmektedir.

243

Yunus Emre Aksu

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Satış Amaçlı Sınıflandırılan Duran Varlıklar Varlıklar, kayıtlı değerlerinin kullanılmak suretiyle değil satış işlemi sonucu geri kazanılmasının amaçlandığı durumlarda satış amacıyla elde tutulan duran varlıklar olarak sınıflandırılır. Bu varlıklar; bir işletme birimi, satış grupları veya ayrı bir maddi varlık olabilir. Satılmak üzere elde tutulan duran varlıkların satışının bilanço tarihini takip eden oniki ay içerisinde gerçekleşmesi beklenir. Çeşitli olay veya koşullar satış işleminin tamamlanma süresini bir yıldan fazlaya uzatabilir. Söz konusu gecikmenin, işletmenin kontrolü dışındaki olaylar veya koşullar nedeniyle gerçekleşmiş ve işletmenin ilgili varlığın (veya elden çıkarılacak varlık grubunu) satışına yönelik satış planının devam etmekte olduğuna dair yeterli kanıt bulunması durumunda; satış işlemini tamamlamak için gerekli olan sürenin uzaması, ilgili varlığın (veya elden çıkarılacak varlık grubunun) satış amaçlı elde tutulan varlık olarak sınıflandırılmasını engellemez. Satış amacıyla elde tutulan duran varlıklar kayıtlı değerin veya makul değerin düşük olanı ile değerlenir. Makul değerin kayıtlı değerin altına düştüğü durumlarda oluşan değer düşüklüğü ilgili dönemin konsolide gelir tablosuna gider kaydedilir. Türev Araçlar ve Riskten Korunma Amaçlı Araçlar Türev araçlar ilk olarak sözleşme tarihindeki gerçeğe uygun değerini yansıtan elde etme maliyeti üzerinden kayda alınmakta ve kayda alınmalarını izleyen dönemlerde gerçeğe uygun değer ile değerlenmektedir. Topluluk ’un türev araçlarını ağırlıklı olarak vadeli döviz alım-satım sözleşmeleri ile yabancı para ve faiz oranı swap işlemleri oluşturmaktadır. Söz konusu türev araçlar ekonomik olarak Topluluk için risklere karşı etkin bir koruma sağlamakla birlikte, risk muhasebesi yönünden gerekli koşulları taşımadıkları durumlarda konsolide finansal tablolarda alım-satım amaçlı türev araçlar olarak muhasebeleştirilmekte ve bunlara ilişkin gerçeğe uygun değer değişiklikleri gelir tablosunda yansıtılmaktadır. Topluluk ‘un finansal riskten korunma muhasebesi koşullarını yerine getiren finansal riskten korunma işlemleri ise aşağıda açıklandığı şekilde muhasebeleştirilmektedir: Nakit Akış Riskinden Korunma İşlemleri Topluluk, türev sözleşmesi yapıldığı tarihte, kayıtlı bir varlığın veya yükümlülüğün veya belirli bir riskle ilişkisi kurulabilen ve gerçekleşmesi muhtemel olan işlemlerin nakit akışlarında belirli bir riskten kaynaklanan ve kar/zararı etkileyebilecek değişmelere karşı korunmayı sağlayan işlemleri nakit akış riskinden korunma olarak belirlemektedir. Topluluk, etkin olarak nitelendirilen nakit akış finansal riskten korunma işlemlerine ilişkin kazanç ve kayıplarını özkaynaklarda “Riskten Korunma Kazanç/(Kayıpları)” olarak göstermektedir. Finansal riskten korunan taahhüdün veya gelecekteki muhtemel işlemin bir varlık veya yükümlülük haline gelmesi durumunda özkaynak kalemleri arasında izlenen bu işlemlerle ilgili kazanç ya da kayıplar bu kalemlerden alınarak söz konusu varlık veya yükümlülüğün elde etme maliyetine veya defter değerine dahil edilmektedir. Aksi durumda, özkaynak kalemleri altında muhasebeleştirilmiş tutarlar, finansal riskten korunan gelecekteki muhtemel işlemin konsolide gelir tablosunu etkilediği dönemde konsolide gelir tablosuna transfer edilerek kar veya zarar olarak yansıtılır.

244

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Türev Araçlar ve Riskten Korunma Amaçlı Araçlar (devamı) Nakit Akış Riskinden Korunma İşlemleri (devamı) Gelecekte gerçekleşmesi muhtemel işlemin, gerçekleşmesi artık beklenmiyorsa, önceden özkaynaklar altında muhasebeleştirilen birikmiş kazanç ve kayıplar gelir tablosuna transfer edilir. Finansal riskten korunma aracının, yerine belgelenmiş finansal riskten korunma stratejisine uygun olarak başka bir araç tanımlanmadan veya uzatılmadan, vadesinin dolması, satılması, sona erdirilmesi veya kullanılması veya finansal riskten korunma tanımının iptal edilmesi durumunda, önceden diğer kapsamlı gelir altında muhasebeleştirilmiş kazanç ve kayıplar, kesin taahhüt veya tahmini işlem gelir tablosunu etkileyene kadar özkaynaklar altında sınıflandırılmaya devam eder. Varlıklarda Değer Düşüklüğü Topluluk, şerefiye dışındaki tüm maddi ve maddi olmayan duran varlıkları için, her rapor tarihinde söz konusu varlığa ilişkin değer düşüklüğü olduğuna dair herhangi bir gösterge olup olmadığını değerlendirir. Eğer böyle bir gösterge mevcutsa, o varlığın taşınmakta olan değeri, kullanım veya satış yoluyla elde edilecek olan tutarlardan yüksek olanı ifade eden net gerçekleşebilir değer ile karşılaştırılır. Eğer söz konusu varlığın veya o varlığın ait olduğu nakit üreten herhangi bir birimin kayıtlı değeri, kullanım veya satış yoluyla geri kazanılacak tutardan yüksekse, değer düşüklüğü meydana gelmiştir. Bu durumda oluşan değer düşüklüğü zararları konsolide kapsamlı gelir tablosunda muhasebeleştirilir. Değer düşüklüğünün iptali nedeniyle varlığın (veya nakit üreten birimin) kayıtlı değerinde meydana gelen artış, önceki yıllarda değer düşüklüğünün konsolide finansal tablolara alınmamış olması halinde oluşacak olan defter değerini (amortismana tabi tutulduktan sonra kalan net tutar) aşmamalıdır. Değer düşüklüğünün iptali konsolide kapsamlı gelir tablosunda muhasebeleştirilir. Finansal Kiralamalar a) Topluluk - kiracı olarak Finansal kiralama Topluluk’ un esas olarak mülkiyetin tüm risk ve getirilerini üstüne aldığı maddi duran varlık kiralaması, finansal kiralama şeklinde sınıflandırılır. Finansal kiralamalar, kiralama döneminin başlangıcında finansal kiralama konusu sabit kıymetin rayiç değeri ile kira ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanını esas almak suretiyle maddi duran varlıklara dahil edilmektedir. Kiralamadan doğan finansman maliyetleri kiralama süresi boyunca sabit bir faiz oranı oluşturacak şekilde kira dönemine yayılmaktadır. Ayrıca, finansal kiralama konusu sabit kıymetler faydalı ömürleri esas alınmak suretiyle amortismana tabi tutulmaktadır. Finansal kiralama konusu sabit kıymetlerin değerinde bir azalma tespit edilirse değer düşüklüğü karşılığı ayrılır. Finansal kiralama borçları ile ilgili faiz ve kur farkı giderleri kar veya zarar tablosuna yansıtılmaktadır. Kira ödemeleri finansal kiralama borçlarından düşülür. Faaliyet kiralaması Mülkiyete ait risk ve getirilerin önemli bir kısmının kiralayana ait olduğu kiralama işlemi, faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılır. Faaliyet kiraları olarak (kiralayandan alınan teşvikler düşüldükten sonra) yapılan ödemeler, kira dönemi boyunca doğrusal yöntem ile konsolide kar veya zarar tablosuna gider olarak kaydedilir.

Yunus Emre Aksu

245

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Finansal Kiralamalar (devamı) b) Topluluk - kiralayan olarak Faaliyet kiralaması Faaliyet kiralamasında, kiralanan varlıklar, gayrimenkuller, arsa ve yatırım amaçlı elde tutulan gayrimenkuller hariç, konsolide finansal durum tablosunda maddi duran varlıklar altında sınıflandırılır ve elde edilen kira gelirleri kiralama dönemi süresince, eşit tutarlarda konsolide kar veya zarar tablosuna yansıtılır. Kira geliri kira dönemi boyunca doğrusal yöntem ile konsolide kar veya zarar tablosuna yansıtılmaktadır. Borçlanma Maliyetleri Banka kredileri, alındıkları tarihlerde, işlem maliyetleri düşürülmüş gerçeğe uygun değerleri üzerinden kayda alınırlar. Müteakip dönemlerde etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak iskonto edilmiş bedelleriyle değerlenir ve işlem masrafları düşüldükten sonra kalan tutar ile iskonto edilmiş maliyet değeri arasındaki fark, konsolide kapsamlı gelir tablosuna kredi dönemi süresince finansman maliyeti olarak yansıtılır (Dipnot 8 ve 33). Finansman faaliyetlerinin içerisinde kur farkı gelirleri yer alması durumunda, söz konusu gelirler aktifleştirilmiş bulunan toplam finansman giderlerinden indirilir. Kullanıma ve satışa hazır hale getirilmesi önemli ölçüde zaman isteyen özellikli varlıklar söz konusu olduğunda, satın alınması, yapımı veya üretimi ile ilişki kurulabilen borçlanma maliyetleri, ilgili varlık kullanıma veya satışa hazır hale getirilene kadar varlığın maliyetine dahil edilmektedir. Diğer tüm borçlanma maliyetleri, oluştukları dönemlerde konsolide kapsamlı gelir tablosuna kaydedilmektedir. Banka kredilerine ilişkin kur farkları, faiz giderleri ile ilişkilendirildikleri sürece aktifleştirilirler. Faiz giderleriyle birlikte aktifleştirilecek kur farkı gelir ve giderleri şirketin kendi fonksiyonel para biriminde borçlanması halinde katlanacağı borçlanma giderleri ile hâlihazırda yabancı para cinsinden borçlanma yoluyla katlandığı borçlanma giderleri arasındaki değer farkı göz önünde bulundurularak belirlenir. İlişkili Taraflar Bu konsolide finansal tabloların amacı doğrultusunda, ortaklar, üst düzey yönetim (genel müdürler, grup başkanları, genel müdür yardımcıları, başkan yardımcıları ve fabrika müdürleri) ve yönetim kurulu üyeleri, aileleri ve onlar tarafından kontrol edilen ve önemli etkinliğe sahip bulunulan şirketler ile konsolidasyona dahil edilmeyen bağlı ortaklıklar ve iştirakler “ilişkili taraflar” olarak kabul edilmişlerdir (Dipnot 37). Netleştirme/Mahsup İçerik ve tutar itibarıyla önemlilik arz eden her türlü kalem, benzer nitelikte dahi olsa, finansal tablolarda ayrı gösterilir. Önemli olmayan tutarlar, esasları ve fonksiyonları açısından birbirine benzeyen kalemler itibarıyla toplanarak gösterilir. Varlık ve yükümlülükler, gerekli kanuni hak olması, söz konusu varlık ve yükümlülükleri net olarak değerlendirmeye niyet olması veya varlıkların elde edilmesi ile yükümlülüklerin yerine getirilmesinin eş zamanlı olduğu durumlarda net olarak gösterilirler.

246

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Finansal Yatırımlar Sınıflandırma Topluluk, finansal varlıklarını şu şekilde sınıflandırmıştır: krediler ve alacaklar, satılmaya hazır finansal varlıklar, vadesine kadar elde tutulacak finansal varlıklar. Sınıflandırma, finansal varlıkların alınma amaçlarına göre yapılmıştır. Yönetim, finansal varlıklarının sınıflandırmasını satın alındıkları tarihte yapar. Alacaklar Alacaklar, sabit veya belirli ödemeleri olan, aktif bir piyasada işlem görmeyen ve türev araç olmayan finansal varlıklardır. Vadeleri rapor tarihinden itibaren 12 aydan kısa ise dönen varlıklar, 12 aydan uzun ise duran varlıklar olarak sınıflandırılırlar. Alacaklar finansal durum tablosunda ‘ticari ve diğer alacaklar’ olarak sınıflandırılırlar (Dipnot 10, Dipnot 11). Satılmaya Hazır Finansal Varlıklar Satılmaya hazır finansal varlıklar, bu kategoride sınıflandırılan ve diğer kategorilerin içinde sınıflandırılmayan türev araç olmayan varlıklardır. Yönetim, ilgili varlıkları rapor tarihinden itibaren 12 ay içinde elden çıkarmaya niyetli değilse söz konusu varlıklar duran varlıklar içerisinde sınıflandırılırlar (Dipnot 7). Vadeye Kadar Elde Tutulacak Finansal Varlıklar Vadeye kadar elde tutulacak finansal varlıklar, vadesine kadar saklama niyetiyle elde tutulan ve fonlama kabiliyeti dahil olmak üzere vade sonuna kadar elde tutulabilmesi için gerekli koşulların sağlanmış olduğu, sabit veya belirlenebilir ödemeleri ile sabit vadesi bulunan ve işletme kaynaklı krediler ve alacaklar dışında kalan finansal varlıklardır. Vadeye kadar elde tutulacak finansal varlıklar etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak iskonto edilmiş bedel üzerinden değerlenmektedir (Dipnot 7). Muhasebeleştirme ve Ölçümleme Düzenli olarak alınıp-satılan finansal varlıklar, alım-satımın yapıldığı tarihte kayıtlara alınır. Alım-satım yapılan tarih, yönetimin varlığı alım satım yapmayı vaat ettiği tarihtir. Finansal varlıklar deftere ilk olarak gerçeğe uygun değerine işlem maliyeti eklenmek suretiyle kaydedilir. Finansal varlıklardan doğan nakit akım alım hakları sona erdiğinde veya transfer edildiğinde ve Topluluk tüm risk ve getirilerini transfer ettiğinde, finansal varlıklar defterlerden çıkartılır. Satılmaya hazır finansal varlıklar müteakip dönemlerde gerçeğe uygun değerleriyle muhasebeleştirilmektedirler. Krediler ve alacaklar etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş değerleriyle muhasebeleştirilmektedir.

Yunus Emre Aksu

247

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Finansal Yatırımlar (devamı) Muhasebeleştirme ve Ölçümleme (devamı) Satılmaya hazır olarak sınıflandırılmış yabancı para cinsinden parasal finansal varlıkların gerçeğe uygun değerlerindeki değişikliklerde, finansal varlığın iskonto edilmiş değerindeki değişiklikler ile finansal varlığın kayıtlı değerindeki diğer değişikliklerden oluşan kur farkları analiz edilirler. Parasal finansal varlıklardan oluşan kur farkları kar veya zarar tablosuna, parasal olmayan finansal varlıklardan oluşan kur farkları özkaynaklara yansıtılır. Satılmaya hazır finansal varlıklar olarak kaydedilen parasal ve parasal olmayan finansal varlıkların gerçeğe uygun değerindeki değişimler özkaynaklara yansıtılır. Satılmaya hazır finansal varlıklar olarak sınıflandırılan finansal varlıklar, satıldığında veya değer düşüklüğü oluştuğunda özkaynaklarda gösterilen birikmiş gerçeğe uygun değer düzeltmeleri kar veya zarar tablosuna finansal varlıklardan doğan kar ve zararlar olarak aktarılır. Topluluk satılmaya hazır finansal varlıklara ilişkin temettü ödemelerini almaya hak kazandığında, satılmaya hazır finansal varlıklardan elde edilen temettü geliri, kar veya zarar tablosunda yatırım faaliyetlerinden gelirler içinde gösterilir. Borsada işlem gören satılmaya hazır finansal varlıkların gerçeğe uygun değerleri piyasa alış fiyatlarına göre belirlenmektedir. Finansal varlıklar için aktif bir piyasanın (borsada işlem görmeyen menkul kıymetler) bulunmaması durumlarında, Topluluk ilgili finansal varlığın gerçeğe uygun değerini değerleme yöntemleri kullanarak hesaplamaktadır. Bu yöntemler piyasa verilerinden yararlanılarak muvazaasız benzer işlemlerin kullanılmasını, benzer enstrümanların gerçeğe uygun değerlerinin referans alınmasını indirgenmiş nakit akımları analizini ve opsiyon fiyatlandırma modelleri yöntemlerini içerir. Teşkilatlanmış piyasalarda işlem görmeyen ve gerçeğe uygun değerleri güvenilir bir şekilde belirlenemeyen satılmaya hazır finansal varlıklar, maliyet bedelleri üzerinden, varsa, değer kaybı ile ilgili karşılık düşüldükten sonra konsolide finansal tablolara yansıtılmıştır. Topluluk, rapor tarihinde, finansal varlıklarının değer düşüklüğü ile ilgili nesnel kanıt olup olmadığını değerlendirir. Satılmaya hazır olarak sınıflandırılan hisse senetlerinin gerçeğe uygun değerinin maliyetinin altına önemli ölçüde ve uzun süreli olarak düşmesi değer düşüklüğü göstergesi olarak değerlendirilir. Satılmaya hazır finansal varlıkların değer düşüklüğü ile ilgili nesnel kanıtların varlığı durumunda ilgili finansal varlığın elde etme maliyeti ile gerçeğe uygun değeri arasındaki farktan oluşan toplam zarardan daha önce kar veya zarar tablosuna yansıtılan değer düşüklüğü tutarı çıkarıldıktan sonra kalan zarar özkaynaklardan çıkarılarak kar veya zarar tablosunda muhasebeleştirilir. Sermaye araçları ile ilgili kar veya zarar tablosuna kaydedilen değer düşüklüğü giderleri, takip eden dönemlerde söz konusu değer düşüklüğünün ortadan kalkması durumunda dahi kar veya zarar tablosu ile ilişkilendirilmez.

248

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

Yunus Emre Aksu

249

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Ticari Alacaklar Alıcıya ürün veya hizmet sağlanması sonucunda oluşan ticari alacaklar tahakkuk etmemiş finansman gelirlerinden netleştirilmiş olarak gösterilirler. Tahakkuk etmemiş finansman gelirleri sonrası ticari alacaklar, orijinal fatura değerinden kayda alınan alacakların izleyen dönemlerde elde edilecek tutarlarının etkin faiz yöntemi ile iskonto edilmesi ile hesaplanır. Belirlenmiş faiz oranı olmayan kısa vadeli alacaklar, orijinal etkin faiz oranının etkisinin çok büyük olmaması durumunda, maliyet değerleri üzerinden gösterilmiştir. Tahsil imkânının kalmadığına dair objektif bir bulgu olduğu takdirde ilgili ticari alacaklar için değer düşüklüğü karşılığı ayrılmaktadır. Söz konusu karşılığın tutarı, alacağın kayıtlı değeri ile tahsili mümkün tutar arasındaki farktır. Tahsili mümkün tutar, teminatlardan ve güvencelerden tahsil edilebilecek meblağlar da dahil olmak üzere tüm nakit akışlarının, oluşan ticari alacağın orijinal etkin faiz oranı esas alınarak iskonto edilen değeridir. Değer düşüklüğü karşılığı ayrılmasını takiben, değer düşüklüğüne uğrayan alacak tutarının tamamının veya bir kısmının tahsil edilmesi durumunda, tahsil edilen tutar ayrılan değer düşüklüğü karşılığından düşülerek esas faaliyetlerden diğer gelirlere kaydedilir (Dipnot 10,31). Nakit ve Nakit Benzerleri Nakit ve nakit benzeri kalemler, eldeki nakit, vadesiz mevduat ve vadeleri 3 ay veya 3 aydan daha az olan, nakde kolayca çevrilebilen ve önemli tutarda değer değişikliği riskini taşımayan yüksek likiditeye sahip diğer kısa vadeli yatırımlardır (Dipnot 6). Vadesi 3 aydan daha uzun 1 yıldan kısa olan banka mevduatları kısa vadeli finansal yatırımlar altında sınıflandırılır (Dipnot 7). Finansal Yükümlülükler Finansal yükümlülükler, ilk muhasebeleştirilmesi sırasında gerçeğe uygun değerinden ölçülür. İlgili finansal yükümlülüğün yüklenimi ile doğrudan ilişkilendirilebilen işlem maliyetleri de söz konusu gerçeğe uygun değere ilave edilir. Finansal yükümlülükler özkaynağa dayalı finansal araçlar ve diğer finansal yükümlülükler olarak sınıflandırılır. Özkaynağa dayalı finansal araçlar Ana ortaklık dışı paylara verilen satın alma opsiyonları ile ilgili finansal yükümlülükler söz konusu opsiyonun itfa planına uygun olarak indirgenmiş değeri üzerinden finansal tablolara yansıtılmıştır. Finansal yükümlülüğün indirgenmiş tutarının opsiyona konu olan finansal varlığın gerçeğe uygun değerine yaklaştığı kabul edilmektedir.

250

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Finansal Yükümlülükler (devamı) Diğer finansal yükümlülükler Diğer finansal yükümlülükler sonraki dönemlerde etkin faiz oranı üzerinden hesaplanan faiz gideri ile birlikte etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet bedelinden muhasebeleştirilir (Dipnot 8). Etkin faiz yöntemi; finansal yükümlülüğün itfa edilmiş maliyetlerinin hesaplanması ve ilgili faiz giderinin ilişkili olduğu döneme dağıtılması yöntemidir. Etkin faiz oranı; finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi süresince gelecekte yapılacak tahmini nakit ödemelerini tam olarak ilgili finansal yükümlülüğün net bugünkü değerine indirgeyen orandır. Ticari Borçlar Ticari borçlar, olağan faaliyetler içerisinde tedarikçilerden sağlanan mal ve hizmetlere ilişkin yapılması gereken ödemeleri ifade etmektedir. Ticari borçlar, ilk olarak gerçeğe uygun değerinden ve müteakip dönemlerde etkin faiz yöntemiyle hesaplanan itfa edilmiş maliyetinden ölçülürler (Dipnot 10). İşletme Birleşmeleri ve Şerefiye İşletme birleşmeleri, ayrı tüzel kişiliklerin veya işletmelerin raporlama yapan tek bir işletme şeklinde birleşmesi olarak değerlendirilmektedir. İşletme birleşmeleri, TFRS 3 kapsamında, satın alma yöntemine göre muhasebeleştirilir (Dipnot 3). İktisap maliyeti, alım tarihinde verilen varlıkların gerçeğe uygun değeri, çıkarılan sermaye araçları, değişimin yapıldığı tarihte varsayılan veya katlanılan yükümlülükler ve buna ilave iktisapla ilişkilendirilebilecek maliyetleri içerir. İşletme birleşmesi sözleşmesi gelecekte ortaya çıkacak olaylara bağlı olarak maliyetin düzeltilebileceğini öngören hükümler içerirse; bu düzeltmenin muhtemel olması ve değerinin tespit edilebilmesi durumunda, edinen işletme birleşme tarihinde birleşme maliyetine bu düzeltmeleri dahil eder. Alıma ilişkin maliyetler oluştukları dönemde giderleştirilir. Bağlı ortaklık alımı, iştirak edinimi ve iş ortaklıklarının kurulmasından ortaya çıkan şerefiye ödenen bedelin Topluluk ‘un edinilen işletmedeki net tanımlanabilir varlık, yükümlülük ve koşullu yükümlülüklerin gerçeğe uygun değerinin oranı ve edinilen işletmedeki kontrol gücü olmayan pay tutarını aşan kısmıdır. Değer düşüklüğü testi için şerefiye, nakit üreten birimlere dağıtılır. Dağıtım, şerefiyenin oluştuğu işletme birleşmesinden fayda sağlaması beklenen nakit üreten birimlere veya nakit üreten birim gruplarına yapılır. Şerefiye ’nin dağıtıldığı her bir birim veya birim grubu işletme içi yönetsel amaçlarla, şerefiyenin izlendiği işletmenin en küçük varlık grubudur. Şerefiye faaliyet bölümleri bazında takip edilir. Şerefiyedeki değer düşüklüğü gözden geçirmeleri yılda bir kez veya olay veya şartlardaki değişikliklerin değer düşüklüğü ihtimalini işaret ettiği durumlarda daha sık yapılmaktadır. Şerefiyenin defter değeri kullanım değeri ve satış maliyetleri düşülmüş gerçeğe uygun değerinin büyük olanı olan geri kazanılabilir değer ile karşılaştırılır. Herhangi bir değer düşüklüğü durumunda zarar derhal muhasebeleştirilir ve takip eden dönemde geri çevrilmez. Topluluk tarafından kontrol edilen işletmeler arasında gerçekleşen yasal birleşmeler TFRS 3 kapsamında değerlendirilmemektedir. Dolayısıyla, bu tür birleşmelerde şerefiye hesaplanmamaktadır. Ayrıca, yasal birleşmelerde taraflar arasında ortaya çıkan işlemler konsolide finansal tabloların hazırlanması esnasında düzeltme işlemlerine tabi tutulur. 35

Yunus Emre Aksu

251

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) İşletme Birleşmeleri ve Şerefiye (devamı) Kontrol Gücü Olmayan Paylar İle Yapılan Kısmi Hisse Alış - Satış İşlemleri Topluluk, kontrol gücü olmayan paylar ile gerçekleştirdiği hali hazırda kontrol etmekte olduğu ortaklıklara ait hisselerin alış ve satış işlemlerini Topluluk’ un özkaynak sahipleri arasındaki işlemler olarak değerlendirmektedir. Buna bağlı olarak, kontrol gücü olmayan paylardan ilave hisse alış işlemlerinde, elde etme maliyeti ile ortaklığın satın alınan payı nispetindeki net varlıklarının kayıtlı değeri arasındaki fark özkaynaklar içerisinde muhasebeleştirilir. Kontrol gücü olmayan paylara hisse satış işlemlerinde, satış bedeli ile ortaklığın satılan payı nispetindeki net varlıklarının kayıtlı değeri arasındaki fark sonucu oluşan kayıp veya kazançlar da özkaynaklar içerisinde muhasebeleştirilir. Kur Değişiminin Etkileri Topluluk’ un her işletmesinin kendi finansal tabloları faaliyette bulundukları temel ekonomik çevrede geçerli olan para birimi (fonksiyonel para birimi) ile sunulmuştur. Her işletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçları, Şirket’in fonksiyonel para birimi olan ve konsolide finansal tablolar için sunum para birimi olan Türk Lirası (“TL”) cinsinden ifade edilmiştir. Her bir işletmenin finansal tablolarının hazırlanması sırasında, yabancı para cinsinden (TL dışındaki para birimleri ya da ilgili işletmenin fonksiyonel para birimi dışındaki para birimleri) gerçekleşen işlemler, işlem tarihindeki kurlar esas alınmak suretiyle kaydedilmektedir. Finansal durum tablosunda yer alan dövize endeksli parasal varlık ve yükümlülükler rapor tarihinde geçerli olan kurlar kullanılarak TL’ye çevrilmektedir. Gerçeğe uygun değeri ile izlenmekte olan parasal olmayan kalemlerden yabancı para cinsinden kaydedilmiş olanlar, gerçeğe uygun değerin belirlendiği tarihteki kurlar esas alınmak suretiyle TL’ye çevrilmektedir. Tarihi maliyet cinsinden ölçülen yabancı para birimindeki parasal olmayan kalemler yeniden çevrilmeye tabi tutulmazlar. Topluluk’ un yabancı faaliyetlerindeki varlık ve yükümlülükler, konsolide finansal tablolarda rapor tarihinde geçerli olan kurlar kullanılarak TL cinsinden ifade edilir. Gelir ve gider kalemleri, işlemlerin gerçekleştiği tarihteki kurların kullanılması gereken dönem içerisindeki döviz kurlarında önemli bir dalgalanma olmadığı takdirde (önemli dalgalanma olması halinde, işlem tarihindeki kurlar kullanılır), dönem içerisindeki ortalama kurlar kullanılarak çevrilir. Oluşan kur farkı özkaynak olarak sınıflandırılır ve Topluluk’ un yabancı para çevirim farkları fonuna transfer edilir. Söz konusu çevirim farklılıkları yabancı faaliyetin elden çıkarıldığı dönemde kar veya zarar tablosuna kaydedilir. Yurtdışında faaliyet satın alımından kaynaklanan şerefiye ve gerçeğe uygun değer düzeltmeleri, yurtdışındaki faaliyetin varlık ve yükümlüğü olarak ele alınır ve dönem sonu kuru kullanılarak çevrilir.

252

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Pay Başına Kazanç Konsolide kar veya zarar tablosunda belirtilen pay başına kazanç, ana ortaklık payına düşen konsolide net karın ilgili yıl içinde mevcut hisselerin ağırlıklı ortalama adedine bölünmesi ile tespit edilir. Türkiye’deki şirketler mevcut hissedarlara birikmiş karlardan ve özkaynak enflasyon düzeltmesi farkları hesabından hisseleri oranında hisse dağıtarak (“bedelsiz hisseler”) sermayelerini arttırabilir. Hisse başına kazanç hesaplanırken, bu bedelsiz hisse ihracı çıkarılmış hisseler olarak sayılır. Dolayısıyla pay başına kazanç hesaplamasında kullanılan ağırlıklı hisse adedi ortalaması, çıkarılan bedelsiz hisselerin geriye dönük olarak dikkate alınması suretiyle elde edilir (Dipnot 36). Raporlama Tarihinden Sonraki Olaylar Topluluk, raporlama tarihinden sonra düzeltme gerektiren olayların ortaya çıkması durumunda, konsolide finansal tablolara alınan tutarları bu yeni duruma uygun şekilde düzeltir. Raporlama tarihinden sonra ortaya çıkan düzeltme gerektirmeyen hususlar, finansal tablo kullanıcılarının ekonomik kararlarını etkileyen hususlar olmaları halinde konsolide finansal tablo dipnotlarında açıklanır. Karşılıklar, Koşullu Varlık ve Borçlar Geçmiş olaylardan kaynaklanan mevcut bir yükümlülüğün bulunması, yükümlülüğün yerine getirilmesinin muhtemel olması ve söz konusu yükümlülük tutarının güvenilir bir şekilde tahmin edilebilir olması durumunda finansal tablolarda karşılık ayrılır. Karşılık olarak ayrılan tutar, yükümlülüğe ilişkin risk ve belirsizlikler göz önünde bulundurularak, rapor tarihi itibarıyla yükümlülüğün yerine getirilmesi için yapılacak harcamanın tahmin edilmesi yoluyla hesaplanır. Paranın zaman değeri etkisinin önemli olduğu durumlarda, karşılık tutarı, yükümlülüğün yerine getirilmesi için gerekli olması beklenen giderlerin bugünkü değeri olarak belirlenir. Karşılıkların bugünkü değerlerine indirgenmesinde kullanılacak iskonto oranının belirlenmesinde, ilgili piyasalarda oluşan faiz oranı ile söz konusu yükümlülükle ilgili risk dikkate alınır. Söz konusu iskonto oranı vergi öncesi olarak belirlenir ve gelecekteki nakit akımlarının tahmini ile ilgili riski içermez. Karşılığın ödenmesi için gerekli olan ekonomik faydanın bir kısmı ya da tamamının üçüncü taraflarca karşılanmasının beklendiği durumlarda, tahsil edilecek tutar, ilgili tutarın tahsil edilmesinin hemen hemen kesin olması ve güvenilir bir şekilde ölçülmesi halinde varlık olarak muhasebeleştirilir (Dipnot 22).

Yunus Emre Aksu

253

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Zarara Sebebiyet Verecek Sözleşmeler Topluluk’ un, sözleşmeye bağlı yükümlülüklerini yerine getirmek için katlanılacak kaçınılmaz maliyetlerin bahse konu sözleşmeye ilişkin olarak elde edilmesi beklenen ekonomik faydaları aşan sözleşmesinin bulunması halinde, zarara sebebiyet verecek sözleşmenin var olduğu kabul edilir. Zarara sebebiyet verecek sözleşmelerden kaynaklanan mevcut yükümlülükler, karşılık olarak hesaplanır ve muhasebeleştirilir. Geçmiş olaylardan kaynaklanan ve mevcudiyeti işletmenin tam olarak kontrolünde bulunmayan gelecekteki bir veya daha fazla kesin olmayan olayın gerçekleşip gerçekleşmemesi ile teyit edilebilmesi mümkün yükümlülükler ve varlıklar konsolide finansal tablolara dahil edilmemekte ve şarta bağlı yükümlülükler ve varlıklar olarak değerlendirilmektedir (Dipnot 15). Finansal Bilgilerin Bölümlere Göre Raporlanması Topluluk’ un, Yönetim tarafından performanslarını değerlendirme ve kaynak dağılımına karar vermek için kullandığı bilgileri içeren beş faaliyet bölümü bulunmaktadır. Topluluk’ un bu faaliyet grupları düzcam, cam ev eşyası, cam ambalaj, kimyasallar ve ithalat, ihracat, sigorta ve yatırım şirketlerini de kapsayan diğer grubudur. Bu bölümler risk ve getiri açısından farklı ekonomik durumlardan ve farklı coğrafi konumlardan etkilendikleri için ayrı ayrı yönetilmektedir. Topluluk Yönetimi, bölümlerin performansını değerlendirirken TFRS’ ye göre hazırlanan finansal tablo faaliyet sonuçlarının incelenmesini yöntem olarak belirlemiştir (Dipnot 5). Bölümlere göre raporlama, Topluluk’ un faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili merciine yapılan raporlamayla yeknesaklığı sağlayacak biçimde düzenlenmiştir. Topluluk’ un faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili mercii, bölümlere tahsis edilecek kaynaklara ilişkin kararların alınmasından ve bölümlerin performansının değerlendirilmesinden sorumludur. “Diğer” altında birleştirilen sektörler raporlanabilir bölüm olmak için yeterli sayısal alt sınırları karşılayamamaları nedeniyle bölümlere göre raporlamanın sunumu için birleştirilmiştir. Bir faaliyet bölümünün, raporlanabilir bölüm olarak belirlenebilmesi için, işletme dışı müşterilere yapılan satışlar ve bölümler arası satışlar veya transferler de dahil olmak üzere, hasılatının, işletme içi ve dışı tüm faaliyet bölümlerinin toplam hasılatının %10’unu veya daha fazlasını oluşturması, raporlanan kâr veya zararının %10’u veya daha fazlası olması veya varlıklarının, tüm faaliyet bölümlerinin toplam varlıklarının %10’u veya daha fazlası olması gerekmektedir. Yönetimin bölüme ilişkin bilgilerin finansal tablo kullanıcıları için faydalı olacağına inanması durumunda, yukarıdaki sayısal alt sınırlardan herhangi birini karşılamayan faaliyet bölümleri de raporlanabilir bölümler olarak değerlendirilebilir ve bunlara ilişkin bilgiler ayrı olarak açıklanabilir.

254

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Devlet Teşvik ve Yardımları Devlet bağışları, bağışların alınacağına ve Topluluk’ un uymakla yükümlü olduğu şartları karşıladığına dair makul bir güvence olduğunda gerçeğe uygun değerleri üzerinden kayda alınırlar (Dipnot 21). Maliyetlere ilişkin devlet bağışları, karşılayacakları maliyetlerle eşleştikleri ilgili dönemler boyunca tutarlı bir şekilde gelir olarak muhasebeleştirilir. Maddi duran varlıklara ilişkin devlet bağışları, ertelenmiş devlet bağışları olarak cari olmayan borçlar altında sınıflandırılır ve faydalı ömürleri üzerinden doğrusal amortisman uygulanarak kar veya zarar tablosuna gelir kaydedilir. Dönem Vergi Gideri ve Ertelenen Vergi Vergi gideri, cari dönem vergi giderini ve ertelenmiş vergi giderini kapsar. Vergi, doğrudan özkaynaklar altında muhasebeleştirilen bir işlemle ilgili olmaması koşuluyla, kar veya zarar tablosuna dahil edilir (Dipnot 35). Aksi takdirde vergi de ilgili işlemle birlikte özkaynaklar altında muhasebeleştirilir. Dönem vergi gideri, rapor tarihi itibarıyla Topluluk’ un bağlı ortaklıklarının ve özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımlarının faaliyet gösterdiği ülkelerde yürürlükte olan vergi kanunları dikkate alınarak hesaplanır. Ertelenmiş vergi, yükümlülük yöntemi kullanılarak, varlık ve yükümlülüklerin konsolide finansal tablolarda yer alan değerleri ile vergi değerleri arasındaki geçici farklar üzerinden hesaplanır. Bununla birlikte, işletme birleşmeleri dışında, hem ticari hem de mali karı veya zararı etkilemeyen varlık ve yükümlülüklerin ilk defa finansal tablolara alınması durumunda ertelenmiş vergi varlığı veya yükümlülüğü finansal tablolara alınmaz. Ertelenmiş vergi varlık ve yükümlülükleri, yürürlükte olan veya rapor tarihi itibarıyla yürürlüğe giren vergi oranları ve vergi mevzuatı dikkate alınarak, vergi varlığının gerçekleşeceği veya yükümlülüğünün ifa edileceği dönemde uygulanması beklenen vergi oranları üzerinden hesaplanır. Başlıca geçici farklar, maddi duran varlıkların kayıtlı değerleri ile vergi değerleri arasındaki farktan, hâlihazırda vergiden indirilemeyen/vergiye tabi gider karşılıklarından ve kullanılmayan vergi indirim ve istisnalarından doğmaktadır. Ertelenen vergi yükümlülüğü vergilendirilebilir geçici farkların tümü için hesaplanırken, indirilebilir geçici farklardan oluşan ertelenen vergi varlıkları, gelecekte vergiye tabi kar elde etmek suretiyle bu farklardan yararlanmanın kuvvetle muhtemel olması şartıyla hesaplanmaktadır. Aynı ülkenin vergi mevzuatına tabi olmak şartıyla ve cari vergi varlıklarının cari vergi yükümlülüklerinden mahsup edilmesi konusunda yasal olarak uygulanabilir bir hakkın bulunması durumunda ertelenen vergi varlıkları ve yükümlülükleri karşılıklı olarak birbirinden mahsup edilir.

Yunus Emre Aksu

255

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) Çalışanlara Sağlanan Faydalar Kıdem tazminatı karşılığı, Topluluk’ un Türk İş Kanunu ve bağlı ortaklıkların faaliyet gösterdikleri ülkelerde geçerli olan kanunlar uyarınca personelin emekliye ayrılmasından doğacak gelecekteki olası yükümlülüklerinin tahmini toplam karşılığının bugünkü değerini ifade eder. Türkiye’de geçerli olan çalışma hayatını düzenleyen yasalar ve Türk İş Kanunu uyarınca, Topluluk, en az bir yıllık hizmetini tamamlayan kendi isteği ile işten ayrılması veya uygunsuz davranışlar sonucu iş akdinin feshedilmesi dışında kalan sebepler yüzünden işten çıkarılan, vefat eden veya emekliye ayrılan her personeline toplu olarak kıdem tazminatı ödemekle yükümlüdür. Tanımlanmış sosyal yardım yükümlülüğünün bugünkü değeri ile ilgili ayrılan karşılık öngörülen yükümlülük yöntemi kullanılarak hesaplanır. Tüm aktüeryal karlar ve zararlar konsolide kapsamlı gelir tablosunda muhasebeleştirilir (Dipnot 24). Nakit Akış Tablosu Topluluk, net varlıklarındaki değişimleri, finansal yapısını ve nakit akışlarının tutar ve zamanlamasında değişen şartlara göre yönlendirme yeteneği hakkında finansal tablo kullanıcılarına bilgi vermek üzere, diğer finansal tabloların ayrılmaz bir parçası olarak nakit akış tablosu düzenlemektedir. Döneme ilişkin nakit akışları işletme, yatırım ve finansman faaliyetleri olarak sınıflandırılmaktadır. İşletme faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akışları Topluluk’ un faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akışlarını gösterir. Yatırım faaliyetleri ile ilgili nakit akışları, Topluluk’ un yatırım faaliyetlerinde (sabit yatırımlar ve finansal yatırımlar) kullandığı ve elde ettiği nakit akışlarını gösterir. Finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akışları, Topluluk’ un finansman faaliyetlerinde kullandığı kaynakları ve bu kaynakların geri ödemelerini gösterir. Karşılıklı İştirak Sermaye Düzeltmesi Herhangi bir Topluluk şirketi, ana ortaklığın hisselerini bedelini ödeyerek satın aldığında, el değiştiren hisselerin nominal tutarına denk gelen ödeme tutarı, hisse senedinin iptaline veya yeniden ihraç edilmesine kadar özsermayeden düşülmekte ve karşılıklı iştirak sermaye düzeltmesi kalemi altında gösterilmektedir. Bu hisse müteakip dönemlerde yeniden ihraç edilmesi veya satılması durumunda tahsil edilen tutar yine özsermayede gösterilir. Temettüler Topluluk, temettü gelirlerini ilgili temettü alma hakkı oluştuğu tarihte, konsolide finansal tablolara yansıtmaktadır. Temettü borçları kar dağıtımının bir unsuru olarak beyan edildiği dönemde yükümlülük olarak konsolide finansal tablolara yansıtılır.

256

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.6 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) İnşaat Sözleşmeleri İnşaat maliyetleri, Topluluk tarafından oluştukça muhasebeleştirilir. İnşaat sözleşmesinin sonucunun güvenilir olarak tahmin edilemediği durumlarda, sözleşme hasılatı sözleşme maliyetinin geri kazanılabilen kısmı kadar muhasebeleştirilmektedir. İnşaat sözleşmesinin sonucunun güvenilir olarak tahmin edilebildiği durumlarda ve sözleşmenin karlı olması muhtemel ise, sözleşme hasılatı sözleşme süresi boyunca muhasebeleştirilir. Sözleşme maliyetinin toplam sözleşme hasılatını geçmesi muhtemel ise, beklenen zarar oluştuğu tarihte gider olarak muhasebeleştirilir. Sözleşmeyle belirlenen iş, talepler ve hakediş ödemeleri, müşteri ile anlaşmaya varıldığı ve güvenilir bir biçimde ölçülebildiği durumlarda kontrat gelirlerine eklenir. Topluluk, belirli bir dönemde muhasebeleştirilmesi gereken miktarın belirlenmesinde "tamamlanma yüzdesi yöntemi"’ni kullanmaktadır. Tamamlanma yüzdesi; rapor tarihi itibarıyla oluşan sözleşme maliyetinin her bir sözleşme için tahmin edilen toplam maliyete oranlanması ile hesaplanır. Sözleşme üzerinde gelecekteki faaliyetlerle ilişkili cari yılda yapılan maliyetler, tamamlanma safhasının belirlenmesinde kullanılan sözleşme maliyetlerine dahil edilmez. Bunlar içeriklerine göre; stoklar, peşin ödenmiş giderler veya diğer varlıklar olarak gösterilir. Topluluk, devam eden inşaat sözleşmeleri ile ilgili; henüz hakedişi gerçekleşmemiş maliyetlerini ve kaydedilen gelir/giderlerini “devam eden inşaat sözleşmelerinden alacaklar” olarak varlıklar içerisinde gösterir. Müşteriler tarafından henüz ödenmemiş hakediş bedelleri “ticari ve diğer alacaklar” içerisine dahil edilir. Topluluk, devam eden inşaat sözleşmeleri ile ilgili hakedişlerin maliyetleri ve kaydedilen gelir/giderleri aşan kısımlarını “Devam eden inşaat sözleşmelerine ait yükümlülükler” olarak yükümlülükler içerisinde gösterir. 2.7 Önemli Muhasebe Değerlendirme, Tahmin ve Varsayımları Konsolide finansal tabloların hazırlanması, rapor tarihi itibarıyla raporlanan varlık ve yükümlülüklerin tutarlarını, şarta bağlı varlık ve yükümlülüklerin açıklanmasını ve hesap dönemi boyunca raporlanan gelir ve giderlerin tutarlarını etkileyebilecek tahmin ve varsayımların kullanılmasını gerektirmektedir. Muhasebe değerlendirme, tahmin ve varsayımları, geçmiş tecrübe, diğer faktörler ile o günün koşullarıyla gelecekteki olaylar hakkında makul beklentiler dikkate alınarak sürekli olarak değerlendirilir. Bu tahmin ve varsayımlar, yönetimlerin mevcut olaylar ve işlemlere ilişkin en iyi bilgilerine dayanmasına rağmen, fiili sonuçlar, varsayımlardan farklılık gösterebilir. Gelecek finansal raporlama döneminde, varlık ve yükümlülüklerin kayıtlı değerinde önemli düzeltmelere neden olabilecek tahmin ve varsayımlar aşağıda belirtilmiştir: Topluluk vergiye esas finansal tabloları ile SPK raporlama standartlarına göre hazırlanmış finansal tabloları arasındaki farklılıklardan kaynaklanan geçici zamanlama farkları için ertelenmiş vergi varlığı ve yükümlülüğü muhasebeleştirmektedir. Topluluk şirketlerinin gelecekte oluşacak karlardan indirilebilecek kullanılmamış mali zararlar ve diğer indirilebilir geçici farklardan oluşan ertelenmiş vergi varlıkları bulunmaktadır. Ertelenmiş vergi varlıklarının kısmen ya da tamamen geri kazanılabilir tutarı mevcut koşullar altında tahmin edilmiştir. Değerlendirme sırasında, gelecekteki kar projeksiyonları, cari dönemlerde oluşan zararlar, kullanılmamış zararların ve diğer vergi varlıklarının son kullanılabileceği tarihler ve gerektiğinde kullanılabilecek vergi planlama stratejileri göz önünde bulundurulmuştur.

Yunus Emre Aksu

257

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

2. Finansal Tabloların Sunumuna İlişkin Esaslar (devamı) 2.7 Önemli Muhasebe Değerlendirme, Tahmin ve Varsayımları (devamı) Yapılan değerlendirme neticesinde, 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla vergi indirimlerinden kaynaklanan geçici farklar üzerinden öngörülebilir ve vergi kanunları çerçevesinde vergi indirim hakkının devam edebileceği süre içerisinde yararlanılabileceği sonucuna varılan 106.716.493 TL (31 Aralık 2013: 94.107.150 TL) tutarındaki vergiden mahsup edilecek geçmiş yıl mali zararları ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 32/A maddesi çerçevesinde, indirimli kurumlar vergisinden kaynaklanan geçici farklar üzerinden öngörülebilir ve vergi kanunları çerçevesinde indirimli kurumlar vergisi hakkının devam edebileceği süre içerisinde yararlanılabileceği sonucuna varılan 182.352.229 TL (31 Aralık 2013: 144.227.737 TL) indirimli kurumlar vergisi için ertelenmiş vergi varlığı muhasebeleştirilmiştir (Dipnot 35). Şirket, 31 Aralık 2012 tarihi itibarıyla idari maksatlarla kullanımının sona ermesi sebebiyle Kocaeli İli Gebze İlçesi Çayırova Mahallesinde bulunan Çayırova gayrimenkullerini yatırım amaçlı gayrimenkuller olarak sınıflandırmıştır. Söz konusu gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri 31 Aralık 2012 tarihi itibarıyla 217.707.575 TL olarak belirlenmiştir. SPK lisansına sahip iki ayrı değerleme firması tarafından yapılan değerlemeler sonucu oluşan 202.061.493 TL tutarındaki değer artışı, 10.103.075 TL tutarındaki ertelenen vergi etkisi de dikkate alınarak özkaynaklar altında “Yeniden Değerleme ve Ölçüm Kazanç/Kayıpları” hesabında muhasebeleştirilmiştir. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla, yatırım amaçlı gayrimenkulün makul değerinde önemli bir değişikliğin olmadığı öngörülmektedir (Dipnot 17). Şirket, 30 Haziran 2011 tarihi itibarıyla idari maksatlarla kullanımının sona ermesi sebebiyle İstanbul İli Beykoz İlçesi İncirköy Mahallesinde bulunan Beykoz gayrimenkullerini yatırım amaçlı gayrimenkuller olarak sınıflandırmıştır. Söz konusu gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri 30 Haziran 2011 tarihi itibarıyla 208.591.216 TL olarak belirlenmiştir. SPK lisansına sahip iki ayrı değerleme firması tarafından yapılan değerlemeler sonucu oluşan 200.114.617 TL tutarındaki değer artışı, 10.005.731 TL tutarındaki ertelenen vergi etkisi de dikkate alınarak özkaynaklar altında “Yeniden Değerleme ve Ölçüm Kazanç/Kayıpları” hesabında muhasebeleştirilmiştir. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla, yatırım amaçlı gayrimenkulün makul değerinde önemli bir değişikliğin olmadığı öngörülmektedir. (Dipnot 17). Topluluk’ un borsada işlem görmeyen satılmaya hazır finansal varlıklarından Avea İletişim Hizmetleri AŞ’nin (“Avea”) direkt %0,35 ve Trakya Yatırım Holding A.Ş. aracılığı ile dolaylı %1,14 olmak üzere toplam %1,48’ine sahip olduğu Avea İletişim Hizmetleri A.Ş. hisselerinin borsada işlem görmemesi sebebiyle mevcut piyasa değeri 13 Haziran 2010 tarihinde gerekli mesleki birikime sahip ve telekomünikasyon sektöründe güncel bilgisi bulunan bağımsız ve uluslararası bir değerleme firması tarafından yapılan değerlendirmelere dayanmaktadır. Satılmaya hazır finansal varlığın gerçeğe uygun değeri, değerleme raporunda söz konusu hisseler için mevcut pazar bilgileri temel alınarak; indirgenmiş nakit akım yöntemi, karşılaştırmalı sektör çarpanları ve emsal karşılaştırma yöntemleri kullanılarak belirlenmiştir. Nakit akım analizinde iskonto oranı olarak %12,4 ve sektör çarpanı olarak %7,0 kullanılmıştır. Takip eden dönemlerde, satılmaya hazır finansal varlığın makul değeri, Avea’nın mevcut abone sayısı, pazar payı ve telekomünikasyon sektörüne özgü indirgenmiş nakit akım analizleri ile 2012 ve 2013 yıllarını kapsayacak şekilde sektör karşılaştırmaları göz önünde bulundurularak analiz edilmiş ve bu analizlerin sonucunda makul değerinde önemli bir değişikliğin olmadığı öngörülmüştür.

258

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

3. İşletme Birleşmeleri 1 Ocak – 30 Haziran 2014 döneminde TFRS–3 “İşletme Birleşmeleri” standardı kapsamında işletme birleşmesi olmamıştır. 2013 Yılı içerisinde gerçekleşen işletme birleşmesi: Topluluk, 31 Mayıs 2013 tarihi itibarıyla Fritz Holding GmbH ve bağlı ortaklıklarının tamamını 3.000.000 Euro bedelle satın almıştır. Bu alım ile birlikte Topluluk ’un Avrupa’daki pazarlarda büyüme ve cam enkapsülasyonu üretim ve satış hedefine katkıda bulunulması ve Almanya’da yüksek bir pazar payına ulaşılması amaçlanmıştır. Kayıtlı Değer 85.143.491 17.035.654 28.226.588 28.849.160 737.085 10.295.004 -

Makul Değer 81.771.537 17.035.654 28.339.337 24.278.203 737.085 4.454.571 6.926.687

66.009.653 65.200.883 808.770

69.880.207 48.593.144 21.287.063

151.153.144

151.651.744

Kısa vadeli yükümlülükler Kısa vadeli borçlanmalar Ticari borçlar Diğer borçlar Kısa vadeli karşılıklar Diğer kısa vadeli yükümlülükler

89.703.794 340.432 23.530.927 62.339.717 3.492.718

135.508.629 340.432 22.769.319 62.339.717 35.237.174 14.821.987

Uzun vadeli yükümlülükler Uzun vadeli borçlanmalar Diğer borçlar Uzun vadeli karşılıklar Ertelenmiş vergi pasifi

29.441.748 6.745.131 22.017.454 679.163 -

12.402.977 6.927.018 1.454.403 4.021.556

Toplam Yükümlülükler

119.145.542

147.911.606

Net Varlıklar Toplamı

32.007.602

3.740.138

Dönen varlıklar Nakit ve nakit benzerleri Ticari alacaklar Stoklar Peşin ödenmiş giderler Diğer dönen varlıklar Satış amaçlı sınıflandırılan duran varlıklar Duran varlıklar Maddi duran varlıklar Maddi olmayan duran varlıklar Toplam Varlıklar

Ödenen toplam nakit Alınan nakit ve nakit benzerleri Net nakit çıkışı/(girişi) Hisse alım günkü şerefiye Yabancı para çevirim farkı 31 Aralık 2013 tarihi itibarıyla şerefiye

7.262.400 (17.035.654) (9.773.254) 3.522.262 750.344 4.272.606

Yunus Emre Aksu

259

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

3. İşletme Birleşmeleri (devamı) 2013 Yılı içerisinde gerçekleşen işletme birleşmesi (devamı): Konsolide kar veya zarar tablosunda, iktisap tarihinden 31 Aralık 2013 tarihine kadar elde edilen satış gelirlerinde Fritz Holding GmbH’ın payı 256.539.580 TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, konsolide kontrol gücü olmayan paylar sonrası net dönem karına katkısı 14.565.361 TL’dir. Eğer Fritz Holding GmbH, 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren konsolidasyona dahil edilmiş olsaydı, 1 Ocak – 31 Aralık 2013 döneminde konsolide kar veya zarar tablosunda 164.545.408 TL tutarında ilave satış geliri, kontrol gücü olmayan paylar sonrası net dönem karında ise 144.668 TL artış gerçekleşirdi.

4. Diğer İşletmelerdeki Paylar Topluluk, 31 Aralık 2012 tarihine kadar müşterek yönetime tabi işletmelerini TMS–31 “İş Ortaklıklarındaki Paylar” standardına göre %50 oransal konsolidasyon yöntemi kullanarak konsolide etmiştir. 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren yürürlüğe giren TFRS–11 “Müşterek Anlaşmalar” standardı TMS–31 “İş Ortaklıklarındaki Paylar” standardını uygulamadan tamamen kaldırmıştır. Yeni standart müşterek anlaşmaları; müşterek faaliyet ve iş ortaklığı olarak iki kategoriye ayırmakta ve iş ortaklıklarını özkaynak yöntemi ile muhasebeleştirilmesini zorunlu tutmaktadır. Bu kapsamda Topluluk ’un müşterek kontrol edilen Omco İstanbul Kalıp Sanayii ve Tic. A.Ş. , OOO Balkum, Oxyvit Kimya Sanayii ve Tic. A.Ş. ile Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. TMS–28 “İştiraklerdeki ve İş Ortaklıklarındaki Yatırımlar” standardına göre özkaynak yöntemi ile muhasebeleştirilmesi suretiyle yeniden düzenlemiştir. Bu şirketlere ilişkin açıklamalar Dipnot 16’da verilmiştir. Topluluk, bağlı ortaklıklarındaki sahiplik payında, bağlı ortaklık üzerindeki kontrolün kaybıyla sonuçlanmayacak şekilde meydana gelen değişikliklere ilişkin açıklamaları Dipnot 27’de vermiştir. Topluluk’ un, bağlı ortaklıkları, iş ortaklıkları ve iştiraklerinin unvanı, faaliyet konusu, kayıtlı olduğu ülke ve sahiplik oranına ilişkin bilgiler Dipnot 1’de açıklanmıştır. Bağlı ortaklıklardaki özet finansal bilgiler gruplandırılarak konsolide edilmiş olup, gruplar arası eliminasyon işlemleri öncesi özet finansal bilgiler aşağıda açıklanmıştır.

260

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

4. Diğer İşletmelerdeki Paylar (devamı) 30 Haziran 2014 Tarihi İtibarıyla Özet Finansal Durum Tabloları

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar

Trakya Cam Konsolide 1.560.647.885 2.719.851.915 4.280.499.800

Anadolu Cam Konsolide 1.070.939.821 2.022.472.972 3.093.412.793

Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar

709.869.344 1.097.069.447 1.806.938.791

689.491.955 987.438.974 1.676.930.929

252.271.684 236.589.157 488.860.841

30.548.325 8.254.987 38.803.312

185.773.092

65.050.837

16.173.523

2.287.787.917

1.351.431.027

1.318.397.189

27.586.738

8.421.000

11.635.555

Kontrol gücü olmayan paylar Şirkete ait net varlıklar Kontrol gücü olmayanlara ödenen temettü

Soda Sanayi Denizli Cam Konsolide Solo 866.729.901 41.920.754 956.701.652 24.469.296 1.823.431.553 66.390.050

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Dönemi Kar/Zarar Bilgileri Hasılat

953.049.994

794.496.859

803.448.515

32.968.094

Net dönem karı/(zararı) Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar)

119.981.490 58.882.594 178.864.084

(22.457.873) 161.736.315 139.278.442

149.647.141 (5.461.629) 144.185.512

647.298 169.181 816.479

9.721.000

2.352.982

801.097

189.420.686 (244.901.446) 71.979.456

(13.751.629) (95.718.704) (167.619.879)

185.873.322 (7.815.609) (82.545.040)

2.733.658 (2.812.920) 169.250

16.498.696 (1.948.366)

(277.090.212) (8.878.670)

95.512.673 (4.186.100)

89.988 (108.467)

Nakit ve nakit benzerlerindeki değişim Dönem başı nakit ve nakit benzerleri

14.550.330 804.571.321

(285.968.882) 602.436.318

91.326.573 223.734.921

(18.479) 330.468

Dönem sonu nakit ve nakit benzerleri

819.121.651

316.467.436

315.061.494

311.989

Kontrol gücü olmayan paylar

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Dönemi Özet Nakit Akış Bilgileri İşletme faaliyetlerinden nakit akışları Yatırım faaliyetleri nakit akışları Finansman faaliyetlerinden nakit akışları Yabancı para çevirim öncesi Yabancı para çevrim farkları

261

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

4. Diğer İşletmelerdeki Paylar (devamı) 31 Aralık 2013 Tarihi İtibarıyla Özet Finansal Durum Tabloları

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar

Trakya Cam Konsolide 1.482.943.622 2.402.129.066 3.885.072.688

Anadolu Cam Konsolide 1.247.477.435 1.916.856.345 3.164.333.780

Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar

518.457.308 1.034.497.455 1.552.954.763

796.629.670 1.046.152.112 1.842.781.782

287.945.348 256.132.676 544.078.024

23.355.653 8.047.553 31.403.206

184.473.092

74.333.410

15.376.178

2.147.644.833

1.247.218.588

1.221.012.774

26.770.259

12.231.489

582.167.117

749.902.125

670.816.243

24.135.076

39.280.523 37.679.549 76.960.072

31.295.718 167.069.446 198.365.164

85.299.483 16.324.628 101.624.111

(1.869.820) (13.828) (1.883.648)

7.657.702

(13.146.423)

1.403.394

Kontrol gücü olmayan paylar Şirkete ait net varlıklar

Kontrol gücü olmayan paylara ödenen temettü

6.315.750

Soda Sanayi Denizli Cam Konsolide Solo 800.251.931 36.388.705 980.215.045 21.784.760 1.780.466.976 58.173.465

1 Ocak – 30 Haziran 2013 Dönemi Kar/Zarar Bilgileri Hasılat Net dönem karı/(zararı) Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar) Kontrol gücü olmayan paylar

1 Ocak – 30 Haziran 2013 Dönemi Özet Nakit Akış Bilgileri (Yeniden düzenlenmiş) İşletme faaliyetlerinden nakit akışları Yatırım faaliyetleri nakit akışları Finansman faaliyetlerinden nakit akışları

48.465.459 (333.360.920) 652.523.291

20.630.268 (152.665.713) 266.011.005

(49.435.932) (12.123.494) 52.909.201

492.858 (284.227) (8.066.270)

Yabancı para çevirim öncesi Yabancı para çevrim farkları

367.627.830 65.092.360

133.975.560 19.730.879

(8.650.225) 17.185.205

(7.857.639) (35.230)

Nakit ve nakit benzerlerindeki değişim Dönem başı nakit ve nakit benzerleri

432.720.190 297.923.324

153.706.439 147.472.471

8.534.980 166.895.914

(7.892.869) 8.196.966

Dönem sonu nakit ve nakit benzerleri

730.643.514

301.178.910

175.430.894

304.097

122.295.044 328.060.019 (92.193.841) 215.612.319

Dönem karı / (zararı)

Maddi ve maddi olmayan duran varlık alımları Amortisman, itfa ve tükenme payları

Faiz, amortisman ve vergi öncesi kar (Favök) (*)

119.413.533

167.385.722 (62.487.005)

40.294.813

45.511.671 (5.216.858)

56.926.528 290.908.280 (302.323.137)

54.216.437 2.718.695 (8.604)

155.302.438

135.460.922 (115.472.752)

(21.596.763)

(21.122.116) (474.647)

39.829.686 40.812.536 (101.764.338)

28.287.093 11.691.379 (148.786)

4.101.563

144.195.582 (125.687.923) 23.079.391 (17.401.520)

794.496.859 (650.301.277)

Cam Ambalaj 794.480.093 16.766

243.619.239

38.613.785 (59.838.452)

161.753.848

188.626.934 (26.873.086)

183.780.787 54.396.386 (49.550.239)

181.054.535 2.745.963 (19.711)

21.205.785

252.067.909 (94.463.165) 25.371.721 (23.127.715)

979.963.935 (727.896.026)

Kimyasallar 728.347.234 251.616.701

19.295.595

19.733.364 (6.259.785)

18.260.900

21.021.784 (2.760.884)

13.035.810 48.309.147 (40.323.173)

12.831.620 204.190 -

11.625.482 (1.223.443) 3.096.649 (667.068)

13.818.516 (2.193.034)

Diğer 7.135.504 6.683.012

Konsolide 3.421.369.430 -

(28.990.126)

(27.104.319)

(29.109.337) 2.005.018

(28.990.126) (24.805.388) 24.686.177

(9.964.585) (19.025.541) -

110.554

(16.692.648) 13.630.789 (7.467.010) 453.730

724.252.998

689.253.812 (336.251.835)

293.903.523

311.909.241 (18.005.718)

388.001.163 696.658.327 (772.750.249)

381.091.742 7.585.645 (676.224)

25.497.468

959.532.865 (637.568.196) 156.105.491 (122.475.886)

(296.607.065) 3.421.369.430 279.914.417 (2.461.836.565)

Konsolidasyon düzeltmeleri (296.607.065)

Finansal durum tablosu bilgileri (30 Haziran 2014) Toplam varlıklar - Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımlar Toplam yükümlülükler 4.568.817.835 216.768.516 2.148.712.505

2.205.933.017 878.849.799

2.782.963.312 32.128.357 1.661.938.150

2.264.233.734 201.722.276 562.004.480

3.364.427.209 638.009 867.713.700

(3.336.167.994) 11.850.207.113 451.257.158 (1.083.807.754) 5.035.410.880

(*) Favök; TMS tarafından tanımlanmamaktadır. Topluluk, Favök'ü faiz, amortisman ve vergi öncesi kar olarak tanımlamıştır. Açıklanan Favök tutarları Topluluk yönetimi tarafından Topluluk'un faaliyet performansının daha iyi anlaşılması ve ölçülmesi için ayrı olarak gösterilmiştir.

106.980.305 15.314.739

123.418.478 287.037.366 (303.475.539)

Sürdürülen faaliyetler vergi öncesi karı / (zararı) Dönem vergi geliri/(gideri)

Finansman gelir gideri öncesi faaliyet karı / (zararı) Finansman gelirleri Finansman giderleri

114.666.642 9.250.959 (499.123)

79.566

Esas faaliyet karı /(zararı) Yatırım faaliyetlerinden gelirler Yatırım faaliyetlerinden giderler (-)

259.961.314 (207.475.973) 26.047.643 (24.316.547)

308.375.226 (222.348.481) 85.977.097 (57.416.766)

Ticari faaliyetlerden brüt kar / (zarar) Faaliyet giderleri Esas faaliyetlerden diğer gelirler Esas faaliyetlerden diğer giderler (-) Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların kar/zararlarındaki paylar

821.611.020 (561.649.706)

1.108.086.165 (799.710.939)

Net satış hasılatı Satışların maliyeti

Cam Ev Eşyası 790.637.872 30.973.148

Düzcam 1.100.768.727 7.317.438

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Net Topluluk dışı hasılat Gruplar arası satışlar

a) Faaliyet gruplarına göre raporlama

5. Bölümlere Göre Raporlama

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

262 İşletmelerde Verimlilik

3.669.893.274 188.491.872 1.589.527.989

114.364.834

Faiz, amortisman ve vergi öncesi kar (Favök)

Finansal durum tablosu bilgileri (30 Haziran 2013) Toplam varlıklar - Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımlar Toplam yükümlülükler

268.503.225 (65.760.228)

42.489.754

Dönem karı / (zararı)

Maddi ve maddi olmayan duran varlık alımları Amortisman, itfa ve tükenme payları

52.016.869 (9.527.115)

Sürdürülen faaliyetler vergi öncesi karı / (zararı) Dönem vergi geliri/(gideri)

48.604.606 192.404.092 (188.991.829)

38.267.240 11.184.074 (846.708)

Finansman gelir gideri öncesi faaliyet karı Finansman gelirleri Finansman giderleri

(2.194.422)

Esas faaliyet karı /(zararı) Yatırım faaliyetlerinden gelirler Yatırım faaliyetlerinden giderler (-)

1.846.566.663 587.271.733

93.323.850

103.078.180 (52.739.767)

15.455.005

27.755.187 (12.300.182)

40.584.083 184.771.958 (197.600.854)

40.257.252 353.671 (26.840)

220.826.407 (189.633.607) 27.716.520 (18.652.068)

174.795.898 (146.719.035) 31.247.597 (18.862.798)

703.619.043 (482.792.636)

Cam Ev Eşyası 687.187.271 16.431.772

679.645.120 (504.849.222)

Düzcam 676.093.170 3.551.950

Net satış hasılatı Satışların maliyeti

1 Ocak – 30 Haziran 2013 Net Topluluk dışı hasılat Gruplar arası satışlar

a) Faaliyet gruplarına göre raporlama (devamı)

5. Bölümlere Göre Raporlama (devamı)

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

2.577.385.308 29.693.700 1.594.996.084

129.341.417

227.272.488 (98.513.189)

31.598.226

(17.117.980) 48.716.206

30.828.228 36.092.893 (84.039.101)

27.156.408 12.915.294 (9.243.474)

3.817.340

129.205.555 (113.657.557) 30.903.334 (23.112.264)

749.877.217 (620.671.662)

Cam Ambalaj 749.860.951 16.266

2.085.093.036 164.523.119 563.837.356

149.017.277

55.179.496 (53.080.813)

89.868.126

107.352.657 (17.484.531)

95.936.464 36.680.963 (25.264.770)

94.477.897 1.759.733 (301.166)

11.477.774

155.949.235 (78.420.864) 28.948.195 (23.476.443)

831.973.046 (676.023.811)

Kimyasallar 640.706.565 191.266.481

3.026.917.807 708.513 813.642.381

(10.910.194)

8.368.746 (5.959.435)

2.023.074

2.496.674 (473.600)

(16.869.629) 54.482.695 (35.116.392)

(16.959.099) 89.470 -

131.425

4.940.319 (3.159.969) 2.602.235 (21.473.109)

11.163.632 (6.223.313)

Diğer 5.535.642 5.627.990

Konsolide 2.759.383.599 -

453.851.280

662.402.135 (276.053.432)

160.817.849

151.260.678 9.557.171

177.797.848 489.588.772 (516.125.942)

176.297.166 11.918.870 (10.418.188)

13.232.117

678.454.467 (521.076.969) 110.765.387 (105.077.836)

(2.786.813.884) 10.419.042.204 383.417.204 (813.971.570) 4.335.303.973

(21.285.904)

(20.616.336)

(21.242.729) 626.393

(21.285.904) (14.843.829) 14.887.004

(6.902.532) (14.383.372) -

(7.262.947) 10.514.063 (10.652.494) 498.846

(216.894.459) 2.759.383.599 209.631.512 (2.080.929.132)

Konsolidasyon düzeltmeleri (216.894.459)

Yunus Emre Aksu 263

Faiz, amortisman ve vergi öncesi kar (favök) 9.278.033.604 159.474.088 2.447.056.923

2.155.695.866 2.033.712.608

42.814.721

577.062.583

3.324.801.929 291.783.070 1.348.505.916

103.872.808

188.997.332 (56.027.211)

39.384.590

39.994.011 (609.421)

47.845.597 4.528.752 (12.380.338)

47.648.254 197.343 -

20.605.921

133.108.886 (107.028.905) 10.500.253 (9.537.901)

671.567.869 (538.458.983)

Avrupa 624.702.393 46.865.476

(*) Net satışların coğrafi bölgelere göre dağılımı, satışları gerçekleştiren şirketlerin bulunduğu ülkelere göre verilmiştir.

Finansal durum tablosu bilgileri (30 Haziran 2014) Toplam varlıklar - Özkaynak yöntemiyle değerlenen finansal yatırımlar Toplam yükümlülükler

271.459.414 (71.106.371)

(84.691.306)

(95.290.620) 10.599.314

(28.291.650) 29.552.374 (96.551.344)

228.789.564 (209.085.183)

338.915.341

Dönem karı/(zararı)

Maddi ve maddi olmayan duran varlık alımları Amortisman, itfa ve tükenme payları

366.910.952 (27.995.611)

367.977.400 664.710.284 (665.776.732)

(28.847.670) 713.410 (157.390)

4.891.547 361.290.716 7.205.518 (518.834)

46.637.580 (72.267.671) 46.939.965 (50.157.544)

406.788.709 (360.151.129)

Rusya, Ukrayna ve Gürcistan 354.826.991 51.961.718

783.460.197 (470.613.107) 106.333.113 (62.781.034)

2.524.373.623 (1.740.913.426)

Türkiye 2.441.840.046 82.533.577

Sürdürülen faaliyetler vergi öncesi dönem karı/(zararı) Dönem vergi geliri/(gideri)

Finansman geliri gideri öncesi faaliyet karı/(zararı) Finansman gelirleri Finansman giderleri

Faaliyet karı/(zararı) Yatırım faaliyetlerinden gelirler Yatırım faaliyetlerinden giderler (-)

Net hasılat toplamı (*) Satışların maliyeti

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Net Topluluk dışı hasılat Gruplar arası hasılat

b) Coğrafi bölgelere göre raporlama

5. Bölümlere Göre Raporlama (devamı)

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

Toplam 3.421.369.430 189.812.800

724.031.223

689.253.812 (336.251.835)

293.880.251

311.885.969 (18.005.718)

387.779.388 698.814.995 (774.708.414)

380.339.341 8.116.271 (676.224)

25.497.468

967.617.216 (654.072.195) 163.773.331 (122.476.479)

1.951.179 14.760.482.578 451.257.158 518.202 5.829.793.649

281.111

7.502 (33.070)

271.626

271.626 -

248.041 23.585 -

248.041 -

4.410.553 (4.162.512) -

8.452.029 3.611.182.230 (4.041.476) (2.643.565.014)

Diğer 8.452.029

(2.910.275.465) (794.382.769)

221.775

23.272

23.272 -

221.775 (2.156.668) 1.958.165

752.401 (530.626) -

(8.084.351) 16.503.999 (7.667.840) 593

(189.812.800) 181.728.449

Konsolidasyon düzeltmeleri (189.812.800)

11.850.207.113 451.257.158 5.035.410.880

724.252.998

689.253.812 (336.251.835)

293.903.523

311.909.241 (18.005.718)

388.001.163 696.658.327 (772.750.249)

381.091.742 7.585.645 (676.224)

25.497.468

959.532.865 (637.568.196) 156.105.491 (122.475.886)

3.421.369.430 (2.461.836.565)

Konsolide 3.421.369.430 -

264 İşletmelerde Verimlilik

Faiz, amortisman ve vergi öncesi kar (favök) 8.656.352.593 293.881.504 2.394.364.544

1.549.320.877 1.330.890.940

46.427.196

400.316.802

2.391.835.698 89.535.700 1.066.207.037

39.661.165

107.063.505 (30.019.919)

3.555.452

3.757.058 (201.606)

9.641.246 4.218.889 (10.103.077)

9.299.048 342.198 -

(1.906.097)

63.108.634 (52.779.539) 5.874.231 (4.998.181)

321.457.026 (258.348.392)

Avrupa 297.953.542 23.503.484

(*)Net satışların coğrafi bölgelere göre dağılımı, satışları gerçekleştiren şirketlerin bulunduğu ülkelere göre verilmiştir.

Finansal durum tablosu bilgileri (30 Haziran 2013) Toplam varlıklar - Özkaynak yöntemiyle değerlenen finansal yatırımlar Toplam yükümlülükler

168.935.714 (62.779.064)

(59.444.963)

(72.400.067) 12.955.104

(16.351.868) 5.421.926 (61.470.125)

386.402.916 (183.227.091)

249.501.774

Dönem karı/(zararı)

Maddi ve maddi olmayan duran varlık alımları Amortisman, itfa ve tükenme payları

253.566.771 (4.064.997)

217.089.711 481.971.325 (445.494.265)

Sürdürülen faaliyetler vergi öncesi dönem karı/(zararı) Dönem vergi geliri/(gideri)

Finansman geliri gideri öncesi faaliyet karı/(zararı) Finansman gelirleri Finansman giderleri

15.138.214 190.506.233 32.335.403 (5.751.925)

Faaliyet karı/(zararı) Yatırım faaliyetlerinden gelirler Yatırım faaliyetlerinden giderler (-)

(17.008.061) 5.322.456 (4.666.263)

53.021.873 (64.355.516) 19.901.572 (25.575.990)

378.945.197 (325.923.324)

Rusya, Ukrayna ve Gürcistan 354.789.841 24.155.356

571.992.378 (416.489.659) 94.370.357 (74.505.057)

2.166.626.584 (1.594.634.206)

Türkiye 2.106.640.216 59.986.368

Net hasılat toplamı (*) Satışların maliyeti

1 Ocak – 30 Haziran 2013 Net Topluluk dışı hasılat Gruplar arası hasılat

b) Coğrafi bölgelere göre raporlama (devamı)

5. Bölümlere Göre Raporlama (devamı)

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

Toplam 2.759.383.599 112.235.811

486.691.521

662.402.135 (276.053.432)

194.091.928

185.403.427 8.688.501

210.638.089 491.832.805 (517.067.467)

183.056.220 38.000.057 (10.418.188)

13.232.117

690.348.970 (535.591.799) 120.146.160 (105.079.228)

2.105.118 12.599.614.286 383.417.204 614.016 4.792.076.537

286.358

(27.358)

479.665

479.665 -

259.000 220.665 -

259.000 -

2.226.085 (1.967.085) -

4.590.603 2.871.619.410 (2.364.518) (2.181.270.440)

Diğer 4.590.603

(2.180.572.082) (456.772.564)

(32.840.241)

(33.274.079)

(34.142.749) 868.670

(32.840.241) (2.244.033) 941.525

(6.759.054) (26.081.187) -

(11.894.503) 14.514.830 (9.380.773) 1.392

(112.235.811) 100.341.308

Konsolidasyon düzeltmeleri (112.235.811)

10.419.042.204 383.417.204 4.335.303.973

453.851.280

662.402.135 (276.053.432)

160.817.849

151.260.678 9.557.171

177.797.848 489.588.772 (516.125.942)

176.297.166 11.918.870 (10.418.188)

13.232.117

678.454.467 (521.076.969) 110.765.387 (105.077.836)

2.759.383.599 (2.080.929.132)

Konsolide 2.759.383.599 -

Yunus Emre Aksu 265

266

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

6. Nakit ve Nakit Benzerleri 30 Haziran 2014 408.068 1.744.743.493 150.009.045 1.594.734.448 93.386

31 Aralık 2013 468.531 1.948.361.726 174.154.563 1.774.207.163 14.740 4.293.393

1.745.244.947

1.953.138.390

30 Haziran Vade 2014 Temmuz-Ağustos 2014 1.423.013.348 Temmuz-Ağustos 2014 130.306.872 Temmuz 2014 37.641.726 3.772.502 1.594.734.448

31 Aralık 2013 1.298.641.275 161.340.514 310.579.224 3.646.150 1.774.207.163

Kasa Bankadaki nakit − Vadesiz mevduatlar − Vadesi üç aydan kısa vadeli mevduatlar Repo ve yatırım fonları Diğer hazır değerler

Vadeli mevduatlar Para birimi ABD Doları Euro TL Diğer dövizlerin TL karşılığı

Faiz oranı (%) %2,25-%3,10 %2,20-%3,00 %7,00-%12,00

30 Haziran 2014, 31 Aralık 2013 ve 30 Haziran 2013 tarihleri itibarıyla konsolide nakit akış tablolarında yer alan nakit ve nakit benzeri değerler aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 31 Aralık 30 Haziran 2014 2013 2013 Hazır değerler 1.745.244.947 1.953.138.390 1.690.939.507 Eksi: Faiz tahakkukları (2.462.872) (2.190.774) (1.692.034) 1.742.782.075 1.950.947.616 1.689.247.473

7. Finansal Yatırımlar a) Kısa vadeli finansal yatırımlar

Kısa vadeli finansal yatırımlar Vadesi üç aydan uzun bir yıldan kısa mevduatlar Diğer kısa vadeli finansal yatırımlar

30 Haziran 2014 -

31 Aralık 2013 750.705 129.560 880.265

30 Haziran 2014 81.694.826 663.451 323.670

31 Aralık 2013 81.694.826 663.451 307.488

82.681.947

82.665.765

b) Uzun vadeli finansal yatırımlar

Satılmaya hazır finansal varlıklar Aktif bir piyasası olmayan finansal yatırımlar Konsolide edilmeyen bağlı ortaklıklar Borsa fiyatı ile değerlenen finansal yatırımlar

267

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

7. Finansal Yatırımlar (devamı) b) Uzun vadeli finansal yatırımlar (devamı) Satılmaya hazır finansal varlıkların dönem içi hareketleri aşağıdaki gibidir:

Dönem başı – 1 Ocak Gerçeğe uygun değer değişimi

Borsa fiyatı ile değerlenen finansal yatırımlar İş Finansal Kiralama A.Ş. (*)

Hisse oranı (%) <1

30 Haziran 2014 323.670

30 Haziran 2014 82.665.765 16.182 82.681.947

30 Haziran 2013 82.657.939 7.826 82.665.765

Hisse oranı (%) <1

31 Aralık 2013 307.488

(*) İş Finansal Kiralama A.Ş. BİST’te işlem görmekte olup, BİST bekleyen en iyi alış fiyatı olan 1 TL ile değerlenmiştir (31 Aralık 2013: 0,95 TL). Hisse Aktif bir piyasası olmayan oranı finansal yatırımlar (%) Trakya Yatırım Holding A.Ş. (1) 34,65 Avea İletişim Hizmetleri A.Ş. <1 Nemtaş Nemrut Liman İşletmeleri A.Ş. <1 Diğer -

30 Haziran 2014 51.656.972 29.836.265 188.233 13.356 81.694.826

Hisse oranı (%) 34,65 <1 <1 -

31 Aralık 2013 51.656.972 29.836.265 188.233 13.356 81.694.826

(1) Trakya Yatırım Holding A.Ş., T. İş Bankası AŞ’nin kontrolü altındadır. Topluluk’ un iştirak üzerinde, aşağıdaki hususların varlığı söz konusu olmadığından önemli etkinliği bulunmamaktadır:  Yatırım yapılan işletmenin yönetim kurulu ya da eşdeğer idari organında temsil edilme,  Temettüler ya da diğer dağıtım kararları dahil olmak üzere, işletmenin politika belirleme süreçlerine katılma,  Yatırımcı işletme ile yatırım yapılan işletme arasında önemli işlemlerin gerçekleştirilmesi,  İşletmeler arasında yönetici personel değişimi veya işletme için gerekli teknik bilginin sağlanması.

268

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

7. Finansal Yatırımlar (devamı) b) Uzun vadeli finansal yatırımlar (devamı) Hisse oranı Konsolide edilmeyen bağlı ortaklıklar (%) Paşabahçe Mağazaları B.V. Şişecam Shangai Trade Co. Ltd. Paşabahçe Yatırım ve Pazarlama A.Ş. Mepa Merkezi Pazarlama A.Ş. Paşabahçe Glass GmbH Topkapı Yatırım Holding A.Ş. Paşabahçe Spain SL Paşabahçe USA Inc. Değer düşüklüğü karşılığı (-)

100,00 100,00 100,00 99,71 100,00 80,00 100,00 100,00

30 Haziran 2014 1.451.583 655.449 500.000 212.083 68.699 51.796 42.792 164 (2.319.115) 663.451

Hisse oranı (%) 100,00 100,00 100,00 99,71 100,00 80,00 100,00 100,00

31 Aralık 2013 1.451.583 655.449 500.000 212.083 68.699 51.796 42.792 164 (2.319.115) 663.451

Paşabahçe Glass GmbH, Paşabahçe Spain SL, Paşabahçe USA Inc. Türkiye dışında üretim, pazarlama ve satış faaliyetleri gerçekleştirmek amacıyla kurulmuş bağlı ortaklıklardır. Bu şirketler ile Paşabahçe Yatırım ve Pazarlama A.Ş. ve Topkapı Yatırım Holding AŞ’nin finansal tabloları konsolide finansal tablolar açısından önemlilik teşkil etmemesi nedeniyle konsolidasyona dahil edilmemiştir. Paşabahçe Mağazaları BV, Şişecam Shangai Trade Co Ltd. ve Mepa Merkezi Pazarlama AŞ’nin iştirak tutarlarının tamamına ekli konsolide finansal tablolarda değer düşüklüğü karşılığı ayrılmıştır.

269

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

8. Borçlanmalar Kısa vadeli borçlanmalar Kısa vadeli krediler

30 Haziran 2014 490.416.015

31 Aralık 2013 365.531.721

Uzun vadeli borçlanmaların kısa vadeli kısımları Uzun vadeli kredilerin kısa vadeli anapara taksitleri ve faizleri Çıkarılmış tahvillerin anapara borç ve taksitleri Çıkarılmış tahvillerin ihraç farkı ve komisyonları Finansal kiralama işlerinden borçlar Ertelenmiş finansal kiralama borçlanma maliyetleri (-) Toplam uzun vadeli kredilerin kısa vadeli kısımları

30 Haziran 2014 437.602.081 3.056.440 (1.381.334) 277.280 (22.514) 439.531.953

31 Aralık 2013 479.178.471 6.563.466 (1.361.365) 534.649 (49.500) 484.865.721

Toplam kısa vadeli borçlanmalar

929.947.968

850.397.442

Uzun vadeli borçlanmalar Uzun vadeli kredilerin uzun vadeli kısmı Çıkarılmış tahviller Çıkarılmış tahvillerin ihraç farkları ve komisyonları Finansal kiralama işlerinden borçlar Ertelenmiş finansal kiralama borçlanma maliyetleri (-) Toplam uzun vadeli borçlar

30 Haziran 2014 1.682.441.069 1.061.700.000 (6.744.685) 4.454.803 (130) 2.741.851.057

31 Aralık 2013 1.668.674.311 1.067.150.000 (7.324.234) 5.303.657 (4.464) 2.733.799.270

Toplam borçlanmalar

3.671.799.025

3.584.196.712

Şirket’in kredi derecelendirmesi ile ilgili olarak 24 Nisan 2013 tarihinde uluslararası derecelendirme kuruluşlarından;  

Standart&Poors, TL ve yabancı para cinsinden uzun vadeli kredi notunu “BB+”, kısa vadeli kredi notunu “b”, görünümünü “durağan” Moody’s uzun vadeli kredi notunu “Ba1” görünümünü ise “durağan”

olarak açıklamışlardır. 

Standard&Poors, 26 Mayıs 2014 tarihinde Şirket’in uzun vadeli kredi notunu "BB+", görünümü ise durağan olarak teyit etmiştir.



Moody’s 6 Mayıs 2014 tarihinde Şirket’in uzun vadeli kredi notunu “Ba1”, görünümünü ise “durağan” olarak tekrar teyit etmiştir.

Şirket, SPK tarafından 30 Nisan 2013 tarihinde 15/487 sayılı kararıyla onaylanan ve 3 Mayıs 2013 tarihinde ihraç belgesi verilen 407.210.000 USD için Regulation S ISIN: XS0927634807, 92.790.000 USD için Rule 144A ISIN: US90016AAA88 ISIN kodlu tahvili İrlanda Borsası’nda kote ettirmiştir. Tahvil ihracına Citigroup, BNP Paribas, J.P. Morgan ve HSBC aracılık etmişlerdir. Yurtdışındaki yerleşik nitelikli yatırımcılara satış işlemleri 9 Mayıs 2013 tarihinde tamamlanmıştır. İhraç edilen tahvillerin merkezi saklamacı kuruluşu Euroclear ve Clearstream’dır.

270

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

8. Borçlanmalar (devamı) Topluluğun, rapor tarihi itibarıyla, kredilerinin faiz oranlarındaki değişim riski ve sözleşmedeki yeniden fiyatlama tarihleri aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 872.357.805 1.228.945.064 486.958.296 22.198.000 2.610.459.165

Kredilerin yeniden fiyatlandırma dönemleri 3 aydan kısa 3 ay – 12 ay arası 1 – 5 yıl arası 5 yıl ve üzeri

31 Aralık 2013 722.239.245 1.150.790.810 545.258.989 95.095.459 2.513.384.503

1.056.630.421 TL tutarındaki çıkarılmış tahvillerin kupon faiz oranı %4,25 (Etkin faiz oranı %4,415) olup, kupon faiz ödemeleri altı ayda bir eşit taksitler halinde yapılmaktadır (31 Aralık 2013: 1.065.027.867 TL). 4.709.439 TL tutarındaki finansal kiralama işlerinden borçlar aylık eşit taksitler halinde ödenmektedir (31 Aralık 2013: 5.784.342 TL). İskontolama işleminin etkisinin önemli olmamasından dolayı kısa vadeli kredilerin kayıtlı değerinin gerçeğe uygun değerine yakınsadığı öngörülmektedir. Gerçeğe uygun değerler, ortalama etkin yıllık faiz oranları kullanılarak belirlenmiştir. Uzun vadeli kredilerin genellikle üç ile altı ay arasında yeniden fiyatlandırmaya tabi olmaları ve uzun vadeli kredilerin önemli bir kısmının yabancı para cinsinden kullanılmış olması nedeniyle, etkin faiz oranı yöntemi benimsenerek, kayıtlı değerlerinin gerçeğe uygun değerlerine yakınsadığı öngörülmüştür. Finansal borçlanmaların 1 Ocak – 30 Haziran 2014 dönemi içerisindeki hareketleri aşağıdaki gibidir: Banka kredileri Dönem başı – 1 Ocak Yabancı para çevirim farkları Kur farkı kar/zararı Dönem içinde alınan-ayrılan karşılık Dönem içinde ödenen-iptal edilen karşılık 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla

Anapara 2.500.199.671 (92.380.177) 700.990 656.696.441 (472.294.410) 2.592.922.515

Faiz 16.589.706 (962.777) 81.343.087 (74.285.955) 22.684.061

Komisyon (3.404.874) 70.803 (2.510.066) 696.726 (5.147.411)

Toplam 2.513.384.503 (93.272.151) 700.990 735.529.462 (545.883.639) 2.610.459.165

Çıkarılmış tahviller Anapara Faiz İhraç Farkı Komisyon Toplam Dönem başı – 1 Ocak 1.067.150.000 6.563.465 (6.065.238) (2.620.360)1.065.027.867 Kur farkı kar/zararı (5.450.000) - (5.450.000) Dönem içinde alınan-ayrılan karşılık - 18.723.663 - 18.723.663 Dönem içinde ödenen-iptal edilen - (22.230.688) 355.397 204.182 (21.671.109) 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla 1.061.700.000 3.056.440 (5.709.841) (2.416.178)1.056.630.421 Finansal kiralama Dönem başı – 1 Ocak Yabancı para çevirim farkı Dönem içinde ödenen 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla

Anapara+Faiz 5.838.306 (60.218) (1.046.005) 4.732.083

Faiz (53.964) 31.320 (22.644)

Toplam 5.784.342 (60.218) (1.014.685) 4.709.439

271

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

8. Borçlanmalar (devamı) Finansal borçlanmaların 1 Ocak – 30 Haziran 2013 dönemi içerisindeki hareketleri aşağıdaki gibidir: Banka kredileri Anapara Dönem başı – 1 Ocak 2.094.718.098 Bağlı ortaklık alım etkisi 1.580.298 Yabancı para çevirim farkları 61.047.923 Kur farkı kar/zararı 37.633.217 Dönem içinde alınan-ayrılan karşılık 1.169.952.683 Dönem içinde ödenen-iptal edilen karşılık (1.252.017.228) 30 Haziran 2013 tarihi itibarıyla 2.112.914.991 Çıkarılmış tahviller Dönem başı – 1 Ocak Kur farkı kar/zararı Dönem içinde alınan-ayrılan karşılık Dönem içinde ödenen-iptal edilen 30 Haziran 2013 tarihi itibarıyla

Anapara 65.500.000 896.900.000 962.400.000

Faiz 22.754.648 70.744.357 (39.143.897) 54.355.108

Komisyon Toplam - 2.117.472.746 1.580.298 61.047.923 37.633.217 - 1.240.697.040 - (1.291.161.125) - 2.167.270.099

Faiz İhraç Farkı Komisyon Toplam - 65.500.000 5.774.241 (6.592.215) (2.892.606) 893.189.420 113.904 68.062 181.966 5.774.241 (6.478.311) (2.824.544) 958.871.386

Topluluk 9 Mayıs 2013 tarihinde nominal tutarı 500 milyon ABD Doları ve itfa tarihi Mayıs 2020 olan 7 yıl vadeli, sabit faizli tahvil ihraç etmiştir. Söz konusu tahviller için faiz oranı yüzde 4,25 olarak belirlenmiştir. Anapara ödemesi son vade tarihinde yapılacaktır. İhraç edilen tahvillerin anapara, faiz ve benzeri ödemelerine garanti veren bağlı ortaklıklarımız (Trakya Cam Sanayii A.Ş. 250 Milyon USD, Anadolu Cam Sanayii A.Ş. 100 Milyon USD, Soda Sanayii A.Ş. 50 Milyon USD) hesaplarına 9 Mayıs 2013 tarihinde garanti verdikleri tutarlar aynı koşul ve şartlarda aktarılmıştır. Finansal kiralama Dönem başı – 1 Ocak Bağlı ortaklık alım etkisi Yabancı para çevirim farkı Dönem içinde alınan-ayrılan karşılık Dönem içinde ödenen 30 Haziran 2013 tarihi itibarıyla

Anapara+Faiz Faiz 11.616.692 (1.327.116) 5.687.152 (5.632.951) (11.060.915) 1.229.861 609.978 (97.255)

Toplam 10.289.576 5.687.152 (5.632.951) (9.831.054) 512.723

272

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

8. Borçlanmalar (devamı) Kısa ve uzun vadeli borçlanmalara ilişkin özet bilgiler aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014

Döviz cinsi ABD Doları Euro Rus Rublesi Ukrayna Grivnası Türk Lirası

Vade 2014–2019 2014–2022 2014–2021 2014–2021 2014–2016

Faiz aralığı (%) (*) Libor+1,50–4,50 Euribor+0,819–6,00 8,90–14,00 11,25–27,00 10,04

Kısa vadeli 88.639.918 498.259.496 297.198.986 28.290.564 17.559.004 929.947.968

Uzun vadeli 1.236.913.431 809.532.234 641.967.492 48.375.500 5.062.400 2.741.851.057

Toplam 1.325.553.349 1.307.791.730 939.166.478 76.666.064 22.621.404 3.671.799.025

(*) Alt ve üst oranları ifade etmekte olup, ağırlıklı ortalama maliyeti Euro için Euribor + %2,75, ABD Doları için Libor + %2,59, RUR için Mosprime + %2,62, UAH için %18,60, TL için %10,04’tür (Ortalama etkin yıllık faiz oranı Euro için %3,42, ABD Doları için %4,12, RUR için %10,16, UAH için %16,40 ve TL için %10,04’tür). 31 Aralık 2013

Döviz cinsi ABD Doları Euro Rus Rublesi Ukrayna Grivnası Türk Lirası

Vade 2014–2019 2014–2022 2014–2020 2014–2021 2014–2016

Faiz aralığı (%) (*) Libor+1,50–4,50 Euribor+0,819–6,00 8,65–10,50 8,00–26,00 10,04

Kısa vadeli 85.520.465 432.778.153 247.186.379 73.001.865 11.910.580 850.397.442

Uzun vadeli 1.288.520.815 844.699.500 515.541.781 78.180.648 6.856.526 2.733.799.270

Toplam 1.374.041.280 1.277.477.653 762.728.160 151.182.513 18.767.106 3.584.196.712

(*) Alt ve üst oranları ifade etmekte olup, ağırlıklı ortalama maliyeti Euro için Euribor + %2,80, ABD Doları için Libor + %2,46, RUR için Mosprime + %2,41, UAH için %15,51, TL için %10,04’tür (Ortalama etkin yıllık faiz oranı Euro için %3,17, ABD Doları için %4,07, RUR için %9,54, UAH için %15,51 ve TL için %10,04’tür). Finansal borçların geri ödeme vadeleri aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 929.947.968 472.993.692 649.337.380 206.086.922 194.470.760 1.218.962.303 3.671.799.025

1 yıl içinde ödenecekler 1–2 yıl içinde ödenecekler 2–3 yıl içinde ödenecekler 3–4 yıl içinde ödenecekler 4–5 yıl içinde ödenecekler 5 yıl ve sonrası

Finansal borçların ağırlıklı ortalama vadesi 1.170 gündür (31 Aralık 2013: 1.242 gün). 57

31 Aralık 2013 850.397.442 449.934.362 644.549.661 162.411.779 144.250.664 1.332.652.804 3.584.196.712

273

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

9. Diğer Finansal Yükümlülükler Bulunmamaktadır (31 Aralık 2013: Bulunmamaktadır).

10.Ticari Alacak ve Borçlar Ticari Alacaklar Kısa vadeli ticari alacaklar Alıcılar Alacak senetleri Alacak senetleri reeskontu (-) İlişkili taraflardan ticari alacaklar (Dipnot 37) Diğer ticari alacaklar Şüpheli ticari alacaklar karşılığı

30 Haziran 2014 1.282.713.838 34.801.912 (6.360.790) 31.522.903 5.509.413 (33.084.079) 1.315.103.197

31 Aralık 2013 1.144.508.793 31.529.506 (5.467.269) 15.992.500 2.292.405 (34.125.193) 1.154.730.742

Topluluk’ un yurtiçi satışlarında ana ürün grupları itibarıyla uyguladığı satış vadeleri aşağıda sunulmuştur: Yurtiçi temel cam satışlarının bir bölümü peşin bir bölümünün ise satış vadesi ortalama olarak 90 gün (31 Aralık 2013: 90 gün) olup vadesinden sonraki ödemelerde %2 oranında gecikme faizi uygulanmaktadır (31 Aralık 2013: %1,5). Oto cam ve işlenmiş cam ürünleri ile ilgili satış vadesi ortalama olarak 45 gündür (31 Aralık 2013: 45 gün). Yurtdışı satışların bir bölümü peşin, bir bölümü ise ortalama 45 gün vadelidir (31 Aralık 2013: 60 gün). Otomatik züccaciye ürünleri ile ilgili satış vadesi ortalama olarak 75 gün (31 Aralık 2013: 75 gün) olup, vadesinden sonraki ödemelerde aylık %2 (31 Aralık 2013: %3) gecikme faizi uygulanmaktadır. Cam ambalaj ürünlerini 1 Kasım 2009 tarihinden itibaren peşin fiyatlı satılmaktadır. Müşteri talebine göre 121 güne kadar uygulanan vadeler için aylık %1,25, 121 günü aşan vadeler için aylık %3 vade farkı uygulanmaktadır. Soda ürünleri ile ilgili topluluk içi satış vadesi 30 gün, yurt içi topluluk dışı satış vadesi ortalama 42 gündür (31 Aralık 2013: 43 gün). Vadesinden sonraki ödemelerde %2 gecikme faizi uygulanmaktadır (31 Aralık 2013: %2). Krom ürünleri ile ilgili yurtiçi satış vadesi döviz bazında ortalama 29 gündür (31 Aralık 2013: 25 gün). Vadesinden sonra ödemelerde aylık %1 (31 Aralık 2013: %1) gecikme faizi uygulanmaktadır. Yurtdışı satışlarda ortalama satış vadesi 60 gündür (31 Aralık 2013: 60 gün). Ağır makine satışları ile ilgili alacaklar hakediş planlarına göre tahsil edilmektedir. Topluluk tahsil imkânı kalmayan alacakları için şüpheli alacak karşılığı ayırmıştır. Şüpheli alacak karşılığı geçmiş tahsil edilememe tecrübesine dayanılarak belirlenmiştir. Topluluk, alacaklarının tahsil edilip edilemeyeceğine karar verirken, söz konusu alacakların kredi kalitesinde, ilk oluştuğu tarihten rapor tarihine kadar bir değişiklik olup olmadığını değerlendirir.

274

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

10.Ticari Alacak ve Borçlar (devamı) Topluluk çok sayıda müşteriyle çalıştığından kredi riski dağılmış durumdadır ve önemli bir kredi riski yoğunlaşması yoktur. Dolayısıyla, Topluluk Yönetimi ekli konsolide finansal tablolarda yer alan şüpheli alacak karşılığından daha fazla bir karşılığa gerek olmadığı kanaatindedir. Şüpheli ticari alacaklar karşılığında gerçekleşen hareketler aşağıdaki gibidir:

Dönem başı – 1 Ocak Dönem gideri Tahsilatlar Yabancı para çevirim farkları

30 Haziran 2014 (34.125.193) (6.233.922) 6.146.410 1.128.626

30 Haziran 2013 (24.689.820) (7.493.102) 4.182.496 (312.965)

(33.084.079)

(28.313.391)

Topluluk’ un ticari alacakları için almış olduğu teminatlar aşağıdaki gibidir:

Teminat mektupları Teminat çek ve senetleri Doğrudan borçlandırma sistemi İpotekler Nakit

30 Haziran 2014 229.845.941 104.971.172 94.954.982 20.063.486 17.164.719

31 Aralık 2013 219.305.795 41.305.414 85.503.964 20.625.113 8.282.750

467.000.300

375.023.036

30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla ticari alacakların 202.969.573 TL tutarındaki (31 Aralık 2013: 179.637.304 TL) kısmının vadesi geçmiş olduğu halde, bu alacaklara ilişkin karşılık ayrılmamıştır. Söz konusu alacaklar yakın zamanda tahsil edilememe riski yaşanmamış çok sayıda farklı müşteriye aittir. Bahse konu ticari alacakların yaşlandırması aşağıdaki gibidir:

Vadesi üzerinden 1–30 gün geçmiş Vadesi üzerinden 1–3 ay geçmiş Vadesi üzerinden 3–12 ay geçmiş Vadesi üzerinden 1–5 yıl geçmiş

30 Haziran 2014 130.238.775 43.009.862 16.471.520 13.249.416

31 Aralık 2013 107.651.607 38.785.306 21.656.132 11.544.259

Toplam vadesi geçen alacaklar Teminat ve benzeri garantiler ile güvence altına alınmış kısım

202.969.573 49.841.870

179.637.304 13.147.960

30 Haziran 2014 607.119.127 66.375.378 359.655 (1.948.748)

31 Aralık 2013 627.129.287 52.111.545 7.447 (1.668.507)

671.905.412

677.579.772

Ticari Borçlar

Kısa vadeli ticari borçlar Satıcılar İlişkili taraflara ticari borçlar (Dipnot 37) Diğer ticari borçlar Borç senetleri reeskontu

275

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

11.Diğer Alacaklar ve Borçlar Kısa vadeli diğer alacaklar Diğer çeşitli alacaklar İlişkili taraflardan alacaklar (Dipnot 37) Personelden alacaklar Enerji nakil hattı yatırımı (*) Verilen depozito ve teminatlar Şüpheli diğer alacaklar karşılığı (-)

30 Haziran 2014 47.568.283 8.240.388 4.726.876 2.385.632 (6.289.305) 56.631.874

31 Aralık 2013 60.205.760 22.458.811 3.690.724 3.991.260 2.075.496 (7.284.963) 85.137.088

(*) 31 Aralık 2013 tarihi itibarıyla bu tutarın tamamı, bağlı ortaklıklarımızdan Soda San. A.Ş. Mersin Santralini Ulusal iletim şebekesine bağlamak için yapılan ve ilgili sözleşmeye göre tamamı TEİAŞ’ın ileriki dönemlerde alacağı “Sistem Kullanım Bedeli” inden mahsup edilecek bağlantı yatırımından oluşmaktadır. Şüpheli diğer alacaklar karşılığında gerçekleşen hareketler aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 (7.284.963) 1.001.492 (289.096) 283.262 (6.289.305)

30 Haziran 2013 (6.596.033) (207.717) (948.320) 227.240 (7.524.830)

Uzun vadeli diğer alacaklar Vergi dairesinden alacaklar Verilen depozito ve teminatlar

30 Haziran 2014 14.455.210 2.840.424 17.295.634

31 Aralık 2013 2.536.937 2.536.937

Kısa vadeli diğer borçlar İlişkili taraflara borçlar (Dipnot 37) Alınan depozito ve teminatlar Diğer çeşitli borçlar Diğer borç senetleri reeskontu

30 Haziran 2014 18.169.718 15.792.973 6.281.728 (90.972) 40.153.447

31 Aralık 2013 2.328.277 6.970.216 8.240.983 (73.415) 17.466.061

30 Haziran 2014 1.371.746 926.762

31 Aralık 2013 1.312.534 173.771

2.298.508

1.486.305

Dönem başı – 1 Ocak Yabancı para çevirim farkları Dönem gideri Tahsilatlar

Uzun vadeli diğer borçlar Alınan depozito ve teminatlar Diğer çeşitli borçlar

276

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

12.Türev Araçlar Topluluk, 27 Kasım 2013 tarihinde Rusya’da yerleşik cam ambalaj grubu şirketlerinin pasif yapısının para birimi cinsinden aktif yapısıyla uyumlu hale getirilmesi ve şirketlerin faiz oranlarında olası yükselişe karşı korunması amacıyla HSBC Londra’dan temin ettiği ABD Doları para cinsi ve değişken faizli kredileri crosscurrency ve faiz takası işlemleri ile Ruble’ ye dönmüş, faiz oranını da kredilerin vadesi boyunca sabitlemiştir. Riskten korunma araçları; 3 yıl vadeli 70 milyon ABD Doları olan krediler üzerinden, 3 ayda bir Libor+ %2,55 değişken faiz oranını %9,30 sabit faiz ödemeli faiz swapları ve de anapara ve faizler için ABD Doları alıp, Ruble ödenen çapraz kur sabit faiz swaplarıdır. Topluluk, 16 Mayıs 2013 ile 16 Aralık 2013 tarihleri arasında vadeli döviz alım satım sözleşmesi kapsamında, vade tarihi itibarıyla önceden anlaşılmış işlem fiyatları üzerinden USD cinsinden satış TL cinsinden alış yapmıştır. Türev araçların dönem içindeki işlemleri aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 (4.154.651) 6.261.383 3.878.003 210.294 242.624 6.437.653

30 Haziran 2013 (8.061.300) 366.300 (7.695.000)

30 Haziran 2014 763.065.187 386.080.889 104.505.937 43.473.179 25.070.277 39.277.189 (18.880.763) 1.342.591.895

31 Aralık 2013 730.761.514 361.545.503 71.788.247 39.180.426 18.508.515 39.004.935 (17.014.791) 1.243.774.349

Dönem başı - 1 Ocak Özkaynaklarda muhasebeleştirilen değer farkı Kar zararda muhasebeleştirilen kur farkı geliri/(gideri) Kar zararda muhasebeleştirilen faiz gelirleri Realize olan kur farkı nakit çıkış/(girişleri) Yabancı para çevirim farkları Net varlık/(yükümlülük)

13.Stoklar

Mamuller İlk madde ve malzeme Ticari mallar Yarı mamuller İşletme malzemesi Diğer stoklar Stok değer düşüklüğü karşılığı (-)

Stok değer düşüklüğü karşılığında gerçekleşen hareketler aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 (17.014.791) (4.341.195) 2.329.023 146.200 (18.880.763)

Dönem başı - 1 Ocak Dönem içinde ayrılan karşılık Dönem içinde kullanılan karşılık Yabancı para çevirim farkları

30 Haziran 2013 (17.460.265) (1.158.273) 4.742.283 (96.587) (13.972.842)

277

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

14.Peşin Ödenmiş Giderler ve Ertelenmiş Gelirler Peşin Ödenmiş Giderler Dönen varlıklar içerisindeki peşin ödenmiş giderler Stoklar için verilen sipariş avansları Gelecek aylara ait giderler

30 Haziran 2014 68.997.106 29.597.540 98.594.646

31 Aralık 2013 65.101.228 11.282.221 76.383.449

Duran varlıklar içerisindeki peşin ödenmiş giderler Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar için verilen avanslar Gelecek yıllara ait giderler

30 Haziran 2014 75.556.925 13.302.739 88.859.664

31 Aralık 2013 51.277.742 8.724.786 60.002.528

30 Haziran 2014 28.898.896 29.898.947 2.099.678 60.897.521

31 Aralık 2013 36.612.576 30.854.335 1.994.941 69.461.852

30 Haziran 2014 3.997.899

31 Aralık 2013 4.158.780

Ertelenmiş Gelirler Kısa vadeli ertelenmiş gelirler Gelecek aylara ait gelirler Alınan sipariş avansları Alınan diğer avanslar

Uzun vadeli ertelenmiş gelirler Gelecek yıllara ait gelirler (*)

(*) Trakya Glass Bulgaria EAD’nin Bulgaristan devletinden aldığı devlet yardımından oluşmaktadır.

15.İnşaat Sözleşmeleri 30 Haziran 2014 16.805.566 (16.805.566) -

Devam eden işler üzerindeki maliyetler Eksi: Gerçekleşen hakedişler (-)

31 Aralık 2013 34.419.350 (24.341.695) 10.077.655

Konsolide finansal tablolarda gerçekleşen hakedişler ve maliyetler aşağıdaki gibidir:

Devam eden inşaat sözleşmelerinden alacaklar (Dipnot 26)

30 Haziran 2014 -

31 Aralık 2013 10.077.655

Bu kapsamda, 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla hakedişler için verilen teminatların tutarı 599.549 TL (31 Aralık 2013: 3.489.803 TL) ve alınan avans yoktur (31 Aralık 2013: 3.391.903 TL).

278

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

15.İnşaat Sözleşmeleri (devamı) Topluluk, ağır makine üretimi için yapılan sabit fiyatlı sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesi işleminde “tamamlanma oranı” metodunu kullanır. Tamamlanma oranı her bir sözleşme için tahmin edilen toplam maliyetlerin yüzdesi olarak rapor tarihine kadar olan süre içinde oluşan sözleşme giderlerine göre ölçülür. Söz konusu oranın Topluluk Yönetimi’nin tahmininden %1 oranında farklı olması durumunda gerçekleştirilen oranlar artarsa, dönem içinde muhasebeleştirilecek hasılat tutarı değişmeyecektir (31 Aralık 2013: 169.607 TL).

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların finansal durum tablosunda yer alan net varlık tutarları aşağıdaki gibidir: İş Ortaklıkları

HNG Float Glass Limited Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. Omco İstanbul Kalıp Sanayii ve Tic. A.Ş. Oxyvit Kimya Sanayii ve Tic. A.Ş. OOO Balkum

30 Haziran 2014 123.077.077 16.354.546 13.732.977 6.309.488 5.950.401 165.424.489

31 Aralık 2013 120.384.040 16.288.619 15.859.283 7.048.733 5.914.544 165.495.219

30 Haziran 2014 179.685.604 93.691.439 12.455.626

31 Aralık 2013 190.997.441 80.056.213 12.750.449

285.832.669

283.804.103

451.257.158

449.299.322

İştirakler

Solvay Şişecam Holding AG Saint Gobain Glass Egypt S.A.E. OAO FormMat

Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların dönem içi hareketleri aşağıdaki gibidir:

Dönem başı - 1 Ocak İştiraklerden gelir ve giderler (net) Sermaye artırımı pay ödemesi İştirak alım bedeli İştiraklerden temettü gelirleri Yabancı para çevirim farkları

30 Haziran 2014 449.299.322 25.497.468 17.676.479 (36.269.604) (4.946.507)

30 Haziran 2013 243.333.548 13.232.117 142.112.543 (25.911.684) 10.650.680

451.257.158

383.417.204

279

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İş ortaklıklarının özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur: HNG Float Glass Limited

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar

30 Haziran 2014 49.316.671 359.110.650 408.427.321

31 Aralık 2013 54.123.256 358.332.502 412.455.758

Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar

144.038.578 18.234.589 162.273.167

154.463.504 17.224.174 171.687.678

Şirkete ait net varlıklar (şerefiye dahil)

246.154.154

240.768.080

50,00 34,89

Net varlıklarda Topluluk’ un payı

123.077.077

120.384.040

Hasılat

1 Ocak30 Haziran 2014 89.325.938

1 Ocak 30 Haziran 2013 -

Sürdürülen faaliyetlerden net dönem zararı Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar)

(588.299) 5.974.373 5.386.074

256.012 256.012

Sürdürülen faaliyetlerden kar/(zararın) içindeki Topluluk’ un payı

(294.150)

Topluluk pay oranı (%) − Doğrudan ve dolaylı ortaklık oranı (%) − Etkin ortaklık oranı (%)

Topluluk, potansiyel pazarlarda hızlı büyüme stratejisi kapsamında Hindistan’ da mukim bulunan şirketin %50’ sini 61.149.742 USD bedelle (=142.112.543 TL) 11 Haziran 2013 tarihinde satın almıştır.

280

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İş ortaklıklarının özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur: HNG Float Glass Limited

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar

30 Haziran 2014 49.316.671 359.110.650 408.427.321

31 Aralık 2013 54.123.256 358.332.502 412.455.758

Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar

144.038.578 18.234.589 162.273.167

154.463.504 17.224.174 171.687.678

Şirkete ait net varlıklar (şerefiye dahil)

246.154.154

240.768.080

50,00 34,89

Net varlıklarda Topluluk’ un payı

123.077.077

120.384.040

Hasılat

1 Ocak30 Haziran 2014 89.325.938

1 Ocak 30 Haziran 2013 -

Sürdürülen faaliyetlerden net dönem zararı Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar)

(588.299) 5.974.373 5.386.074

256.012 256.012

Sürdürülen faaliyetlerden kar/(zararın) içindeki Topluluk’ un payı

(294.150)

Topluluk pay oranı (%) − Doğrudan ve dolaylı ortaklık oranı (%) − Etkin ortaklık oranı (%)

281

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İş ortaklıklarının özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur (devamı): Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. 30 Haziran 2014 4.212.324 38.273.993 42.486.317

31 Aralık 2013 3.135.393 39.727.873 42.863.266

9.272.271 504.954 9.777.225

9.669.786 616.242 10.286.028

32.709.092

32.577.238

50,00 50,00

Net varlıklarda Topluluk’ un payı (şerefiye dahil)

16.354.546

16.288.619

Hasılat

1 Ocak30 Haziran 2014 7.687.188

1 Ocak30 Haziran 2013 4.985.117

642.647 (510.793) 131.854

2.381.138 1.898.677 4.279.815

321.324

1.190.569

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar Net varlıklar (şerefiye dahil) Topluluk pay oranı (%) − Doğrudan ve dolaylı ortaklık oranı (%) − Etkin ortaklık oranı (%)

Sürdürülen faaliyetlerden net dönem karı Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar) Sürdürülen faaliyetlerden kar/(zararın) içindeki Topluluk’ un payı

282

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İş ortaklıklarının özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur (devamı): Omco İstanbul Kalıp Sanayii ve Tic. A.Ş.

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar

30 Haziran 2014 30.025.271 9.555.895 39.581.166

31 Aralık 2013 33.591.207 9.557.130 43.148.337

Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar

9.025.285 3.089.928 12.115.213

8.556.245 2.873.527 11.429.772

Net varlıklar

27.465.953

31.718.565

50,00 39,57

Net varlıklarda Topluluk’ un payı

13.732.977

15.859.283

Hasılat

1 Ocak30 Haziran 2014 34.821.088

1 Ocak30 Haziran 2013 33.132.058

Sürdürülen faaliyetlerden net dönem karı Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar)

7.576.273 7.576.273

7.063.506 7.063.506

Sürdürülen faaliyetlerden kar/(zararın) içindeki Topluluk’ un payı

3.788.137

3.531.753

11.828.885

13.050.255

5.914.442

6.525.127

Topluluk pay oranı (%) − Doğrudan ve dolaylı ortaklık oranı (%) − Etkin ortaklık oranı (%)

Geçmiş yıllar karlarından temettü dağıtımları Dağıtılan temettüden Topluluk’ un payı

24 Mart 2014 tarihinde yapılan ortaklar olağan genel kurul toplantısında kar payının 18 Nisan 2014 tarihinde ödenmesi kararlaştırılmıştır.

283

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İş ortaklıklarının özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur (devamı): Oxyvit Kimya Sanayii ve Tic. A.Ş.

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar

30 Haziran 2014 13.154.274 10.589.942 23.744.216

31 Aralık 2013 12.862.015 10.895.049 23.757.064

Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar

7.218.769 3.906.470 11.125.239

5.769.910 3.889.688 9.659.598

Net varlıklar

12.618.977

14.097.466

50,00 42,35

50,00 42.35

6.309.488

7.048.733

1 Ocak30 Haziran 2014 16.577.411

1 Ocak30 Haziran 2013 14.673.333

Sürdürülen faaliyetlerden net dönem karı Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar)

2.152.474 2.152.474

2.592.134 2.592.134

Sürdürülen faaliyetlerden kar/(zararın) içindeki Topluluk’ un payı

1.076.237

1.296.067

Geçmiş yıllar karlarından temettü dağıtımları

3.630.963

1.615.418

Dağıtılan temettüden Topluluk’ un payı

1.815.481

807.709

Topluluk pay oranı (%) − Doğrudan ve dolaylı ortaklık oranı (%) − Etkin ortaklık oranı (%) Net varlıklarda Topluluk’ un payı

Hasılat

24 Mart 2014 tarihinde yapılan ortaklar olağan genel kurul toplantısında kar payının 2.630.963 TL’sinin 15 Nisan 2014 tarihinde kalan 1.000.000 TL’sinin ise 31 Aralık 2014 tarihine kadar ödenmesi kararlaştırılmıştır. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla Topluluk’ un payına isabet eden 500.000 TL nakit temettü henüz tahsil edilmemiştir.

284 Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

İşletmelerde Verimlilik

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İş ortaklıklarının özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur (devamı): OOO Balkum

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar Net varlıklar Topluluk pay oranı (%) − Doğrudan ve dolaylı ortaklık oranı (%) − Etkin ortaklık oranı (%) Net varlıklarda Topluluk’ un payı

Hasılat Sürdürülen faaliyetlerden net dönem karı Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar) Sürdürülen faaliyetlerden kar/(zararın) içindeki Topluluk’ un payı

30 Haziran 2014 5.822.371 10.135.238 15.957.609

31 Aralık 2013 3.201.786 10.533.746 13.735.532

3.335.443 721.363 4.056.806

1.906.445 1.906.445

11.900.803

11.829.087

50,00 20,18

5.950.401

5.914.544

1 Ocak30 Haziran 2014 6.781.558

1 Ocak30 Haziran 2013 7.143.621

431.449 (359.733) 71.716

545.606 68.199 613.805

215.725

272.803

285

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İştiraklerin özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur: Solvay Şişecam Holding AG

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar

30 Haziran 2014 327.471.417 619.043.436 946.514.853

31 Aralık 2013 379.846.164 627.288.840 1.007.135.004

Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler

169.544.241 43.405.928

182.273.965 45.082.796

Toplam borçlar Kontrol gücü olmayan paylar

212.950.169 14.822.270

227.356.761 15.788.480

Şirkete ait net varlıklar

718.742.414

763.989.763

25,00 20,70

Net varlıklarda Topluluk’ un payı

179.685.604

190.997.441

Hasılat

1 Ocak30 Haziran 2014 313.812.468

1 Ocak30 Haziran 2013 221.634.255

42.658.921 37.004.448

36.479.299 -

79.663.369 (10.751.996) 68.911.373

36.479.299 37.270.515 73.749.814

Sürdürülen faaliyetlerden karın içindeki Topluluk’ un payı

19.915.842

9.119.825

Geçmiş yıllar karlarından temettü dağıtımları

77.154.274

70.068.628

Dağıtılan temettüden Topluluk ’un payı (*)

28.539.681

18.578.848

Topluluk pay oranı (%) − Doğrudan ve dolaylı ortaklık oranı (%) − Etkin ortaklık oranı (%)

Sürdürülen faaliyetlerden net dönem karı Dönem karından ödenen avans temettü Sürdürülen faaliyetlerden kar Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar)

Topluluk’un payına isabet eden temettünün 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla 6.958.779 TL’si henüz tahsil edilmemiştir. Solvay Şişecam Holding AG; Bulgaristan Cumhuriyeti yasalarına göre kurulmuş, Bulgaristan – Devnya bölgesinde yerleşik bir anonim şirket olan Solvay Sodi AD ve bağlı ortaklıklarının hisselerine doğrudan ve dolaylı olarak %97,95 oranında sahip olmak ve bu bağlı ortaklığı yönetmek amacı ile Avusturya – Viyana’da kurulmuş bir sermaye şirketidir.

286

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İştiraklerin özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur (devamı): Saint Gobain Glass Egypt S.A.E

Dönen varlıklar Duran varlıklar Toplam varlıklar

30 Haziran 2014 78.069.638 394.191.309 472.260.947

31 Aralık 2013 66.521.780 412.921.798 479.443.578

Kısa vadeli yükümlülükler Uzun vadeli yükümlülükler Toplam borçlar

102.846.503 57.109.647 159.956.150

102.251.430 117.399.917 219.651.347

Net varlıklar (şerefiye dahil)

312.304.797

259.792.231

30,00 20,94

30,82 21,50

Net varlıklarda Topluluk’ un payı (şerefiye dahil)

93.691.439

80.056.213

Hasılat

1 Ocak30 Haziran 2014 74.891.631

1 Ocak30 Haziran 2013 49.228.909

Sürdürülen faaliyetlerden net dönem karı/(zararı) Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar)

1.245.717 (6.355.331) (5.109.614)

(7.121.168) (3.898.475) (11.019.643)

373.715

(2.194.422)

Dönem içinde yapılan sermaye artırımları

57.622.180

Artırılan nakdi sermayeden Topluluk’un payı

17.676.479

Topluluk pay oranı (%) − Doğrudan ve dolaylı ortaklık oranı (%) − Etkin ortaklık oranı (%)

Sürdürülen faaliyetlerden kar/(zarar) içindeki Topluluk’ un payı

Saint Gobain Glass Egypt S.A.E’nin 14 Nisan 2014 tarihinde yapmış olduğu 187.000.000 EGP’lik sermaye artırımına Topluluk 49.250.000 EGP’lik kısmına katılarak iştirakteki payını %30,82’den %30’a düşürmüştür. Sermaye pay ödemesi 1 Ocak 2014 tarihinden önce verilen sermaye avanslarından karşılanmıştır.

287

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

16.İş Ortaklıkları ve İştirakler (devamı) İştiraklerin özet finansal bilgileri aşağıda sunulmuştur (devamı): OAO FormMat 30 Haziran 2014 2.164.969 26.028.562 28.193.531

31 Aralık 2013 1.209.378 26.953.190 28.162.568

2.384.064 106.566 2.490.630

1.762.210 89.073 1.851.283

25.702.901

26.311.285

48,46 19,55

Net varlıklarda Topluluk’ un payı (şerefiye dahil)

12.455.626

12.750.449

Hasılat

1 Ocak30 Haziran 2014 2.640.813

1 Ocak30 Haziran 2013 2.349.814

207.673 (816.057) (608.384)

32.030 12.019 44.049

100.638

15.522

Sürdürülen faaliyetlerden net dönem karı Diğer kapsamlı gelir Toplam kapsamlı kar/(zarar) Sürdürülen faaliyetlerden karın içindeki Topluluk’ un payı

288

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

17.Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller

Maliyet Birikmiş amortisman (-)

30 Haziran 2014 56.442.450 (32.319.769)

31 Aralık 2013 56.442.450 (32.319.769)

Net kayıtlı değer Yeniden değerleme ve ölçüm kazançları Gerçeğe uygun değeri

24.122.681 402.176.110 426.298.791

Şirket, 31 Aralık 2012 tarihi itibarıyla idari maksatlarla kullanımının sona ermesi sebebiyle Kocaeli İli Gebze İlçesi Çayırova Mahallesinde bulunan Çayırova gayrimenkullerini yatırım amaçlı gayrimenkuller olarak sınıflandırmıştır. Söz konusu gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri 31 Aralık 2012 tarihi itibarıyla 217.707.575 TL olarak belirlenmiştir. SPK lisansına sahip iki ayrı değerleme firması tarafından yapılan değerlemeler sonucu oluşan 202.061.493 TL tutarındaki değer artışı, 10.103.075 TL tutarındaki ertelenen vergi etkisi de dikkate alınarak özkaynaklar altında “Yeniden Değerleme ve Ölçüm Kazanç/Kayıpları” hesabında muhasebeleştirilmiştir. Çayırova gayrimenkullerinin gerçeğe uygun değeri, konuyla ilgili SPK lisansına ve gerekli mesleki birikime sahip ve Çayırova gayrimenkullerinin sınıf ve yeri hakkında güncel bilgisi bulunan bağımsız iki farklı değerleme firması tarafından yapılan değerlendirmelere dayanmaktadır. Gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri değerleme raporlarında belirlenen meblağların aritmetik ortalamasının alınması yoluyla hesaplanmıştır. Gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri, ilk değerleme raporunda söz konusu gayrimenkuller için mevcut pazar bilgileri temel alınarak “Emsal Karşılaştırma Yöntemi” ile belirlenmişken, ikinci raporda “İkame Maliyet Yöntemi” belirlenmiştir. Emsal Karşılaştırma Yönetimi’nde taşınmazın değerine etki eden varsayımlar; ulaşım imkânlarının kolaylığı, karayolu ve bağlantı yollarına yakınlığı, çevredeki sanayi ağırlıklı yapılaşma, bölgenin sınai potansiyeli ve parsellerin mevcut imar durumları olarak belirlenmiş ve aynı bölgede üç ayrı emsal değer göz önünde bulundurulmuştur. İkame Maliyet Yönetimi’nde söz konusu taşınmazın rayiç değerinin tespitinde, arsaların değeri ve arsalar üzerindeki inşai yatırımların değeri varsayımları dikkate alınmıştır. İnşai yatırımların değerlendirmeye esas birim bedelleri binaların yapılış tarzları ve nitelikleri ile birlikte hâlihazır fiziksel durumları dikkate alınarak saptanmıştır. Şirket, 30 Haziran 2011 tarihi itibarıyla idari maksatlarla kullanımının sona ermesi sebebiyle İstanbul İli Beykoz İlçesi İncirköy Mahallesinde bulunan Beykoz gayrimenkullerini yatırım amaçlı gayrimenkuller olarak sınıflandırmıştır. Söz konusu gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri 30 Haziran 2011 tarihi itibarıyla 208.591.216 TL olarak belirlenmiştir. Değerlemeler sonucu oluşan 200.114.617 TL tutarındaki değer artışı, 10.005.731 TL tutarındaki ertelenen vergi etkisi de dikkate alınarak özkaynaklar altında “Yeniden Değerleme ve Ölçüm Kazanç/Kayıpları” hesabında muhasebeleştirilmiştir. Beykoz gayrimenkullerinin gerçeğe uygun değeri, konuyla ilgili SPK lisansına ve gerekli mesleki birikime sahip ve Beykoz gayrimenkullerinin sınıf ve yeri hakkında güncel bilgisi bulunan bağımsız iki farklı değerleme firması tarafından yapılan değerlendirmelere dayanmaktadır. Gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri değerleme raporlarında belirlenen meblağların aritmetik ortalamasının alınması yoluyla hesaplanmıştır. Gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri, ilk değerleme raporunda söz konusu gayrimenkuller için mevcut pazar bilgileri temel alınarak “Emsal Karşılaştırma Yöntemi” ile belirlenmişken, ikinci raporda gerçeğe uygun değer, parseller üzerinde otel projesi geliştirilmesi durumunda emsal karşılaştırma analizi ile ulaşılan oda fiyatları ve maliyet analizi ile hesaplanan proje maliyeti dikkate alınarak “Nakit Akımları Analizi” ile belirlenmiştir. Nakit akımları analizinde kira artış oranı olarak %3,0 ve indirgeme oranı olarak %13,0 kullanılmıştır. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla, yatırım amaçlı gayrimenkullerin makul değerinde önemli bir değişikliğin olmadığı öngörülmektedir.

153.404.893 143.858.569

30 Haziran 2014 itibarıyla net defter değeri 110.504.859

31 Aralık 2013 itibarıyla net defter değeri

1.224.635.706

870.204.745

5.446.561.260

5.680.822.816

- (6.248.813.313)

- (6.021.316.142) (16.502.093) 55.217.337 - (325.828.618) 59.616.203

Yapılmakta olan yatırımlar Toplam 1.224.635.706 11.467.877.402 16.502.093 (33.238.758) (141.756.574) 549.876.621 678.157.715 (2.555.328) (91.144.507) (868.513.496) 870.204.745 11.929.636.129

Banka kredileri nedeniyle arazi ve binalar üzerinde ipotek bulunmamaktadır

Dönem amortisman giderinin dağılımı Dipnot 28 ve Dipnot 30’da verilmiştir.

165.598.257

166.592.077

(376.268.371)

(353.008.736) 93.319 4.141.290 (44.564.356) 17.070.112

Diğer maddi varlıklar 518.606.993 (204.592) (6.905.928) 14.486.017 (22.488.627) 39.366.585 542.860.448

(***)

75.945.786

86.338.238

(256.059.309)

(250.071.202) 2.253.434 1.497.622 (13.733.021) 3.993.858

Demirbaşlar 326.016.988 (2.349.088) (2.204.520) 22.958.386 (6.638.647) 4.614.428 342.397.547

Alımların içerisinde 10.616.111 TL finansman gideri aktifleştirilmiştir.

12.715.668

20.914.298

(36.549.219)

(34.356.725) (704.018) 504.733 (2.348.970) 355.761

Taşıtlar 47.072.393 706.349 (711.632) 2.824.762 (419.315) 7.990.960 57.463.517

(**)

2.415.955.219

2.722.335.557

(4.884.601.386)

(4.715.901.499) (18.217.681) 38.168.310 (226.079.654) 37.429.138

Tesis, makine ve cihazlar 7.131.856.718 18.349.424 (69.318.397) 75.413.337 (51.533.875) 502.169.736 7.606.936.943

Topluluk, maddi duran varlıklarını yeniden gözden geçirmiş ekonomik ömrü dolanlar dahil olmak üzere ilgili hesap sınıflama ve netleştirmelerini yapmıştır. Sözkonusu varlıkların kar/(zarar) üzerinde etkisi bulunmamaktadır.

1.308.742.366

1.550.528.149

(529.340.348)

(510.582.635) 61.215 9.849.399 (29.191.314) 522.987

Binalar 1.819.325.001 (2.524.709) (27.402.364) 12.492.662 (7.262.186) 285.240.093 2.079.868.497

(*)

99.109.689

(165.994.680)

30 Haziran 2014 kapanış bakiyesi

(157.395.345) 11.638 1.055.983 (9.911.303) 244.347

Arazi ve Yer altı ve yer arsalar üstü düzenleri 99.109.689 301.253.914 2.524.709 (668.752) (1.306.223) 105.930 (2.182) (244.347) 12.066.104 17.065.590 110.504.859 319.399.573

Birikmiş amortismanlar ve değer düşüklüğü Dönem başı – 1 Ocak Sınıflamalar (*) Yabancı para çevirim farkları Dönem gideri (***) Çıkışlar

Maliyet değer Dönem başı - 1 Ocak Sınıflamalar (*) Yabancı para çevirim farkları Alımlar (**) Çıkışlar Yapılmakta olan yatırımlardan transferler 30 Haziran 2014 kapanış bakiyesi

18.Maddi Duran Varlıklar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

Yunus Emre Aksu 289

136.074.979 144.788.285

30 Haziran 2013 itibarıyla net defter değeri 91.207.026

31 Aralık 2012 itibarıyla net defter değeri

58.943.949

60.923.804

(240.552.328)

124.136.954

139.119.663

(317.065.534)

(284.419.159) (9.944.554) (739.206) (2.043.005) (34.421.635) 14.502.025 -

456.185.197

Diğer maddi varlıklar 408.556.113 9.965.164 1.285.129 2.494.252 13.130.754 (20.389.456) 41.143.241

Toplam 9.814.233.861 (119.875.647) 101.280.338 185.313.735 655.641.233 (90.899.178) (167.832.728) (67.962.103) -

543.720.119

792.481.092

4.142.705.392

4.543.679.316

- (5.766.220.195)

- (5.671.528.469) 119.875.790 (38.186.065) - (136.720.591) - (269.371.433) 37.705.107 149.226.725 42.778.741

792.481.092 10.309.899.511

Yapılmakta olan yatırımlar 543.720.119 4.193.325 21.208.211 1.398.746 623.291.683 (40.905.379) (360.425.613)

Dönem amortisman giderinin dağılımı Dipnot 28 ve Dipnot 30’da verilmiştir.

10.729.457

11.031.844

(32.177.558)

(224.010.106) 10.379.673 (2.741.007) (21.881.790) (10.717.690) 784.491 7.634.101 -

301.476.132

Demirbaşlar 282.954.055 (14.324.020) 3.346.182 24.696.715 9.858.723 (2.788.113) (7.984.537) 5.717.127

(**)

2.051.017.747

2.144.356.211

(4.583.176.049)

(31.898.436) 42.003 (878.588) (414.126) (1.546.709) 873.225 1.645.073 -

43.209.402

Taşıtlar 42.627.893 (42.378) 1.280.247 489.860 548.524 (896.987) (1.679.290) 881.533

Topluluk, maddi duran varlıklarını yeniden gözden geçirmiş, ekonomik ömrü dolanlar dahil olmak üzere ilgili hesap sınıflama ve netleştirmelerini yapmıştır. Söz konusu varlıkların kar/(zarar) üzerinde etkisi bulunmamaktadır.

1.130.223.387

1.168.484.697

(455.304.438)

(4.573.827.490) 123.430.667 (28.552.329) (73.418.424) (192.247.852) 21.491.828 139.947.551 -

6.727.532.260

Tesis, makine ve cihazlar 6.624.845.237 (124.041.033) 51.584.592 90.513.458 7.010.440 (25.211.174) (158.168.901) 260.999.641

(*)

79.145.494

(137.944.288)

30 Haziran 2013 kapanış bakiyesi

(147.353.129) (674) (473.246) (6.125.636) 16.008.397

Birikmiş amortismanlar ve değer düşüklüğü Dönem başı - 1 Ocak Sınıflamalar (*) Yabancı para çevirim farkları Bağlı ortaklık alım etkisi Dönem gideri (**) Çıkışlar Satış amacıyla elde tutulan duran varlıklara transferler Yatırım amaçlı gayrimenkullere transferler (410.020.149) (4.031.325) (4.801.689) (38.963.246) (24.311.911) 53.538 26.770.344

1.623.789.135

274.019.267

30 Haziran 2013 kapanış bakiyesi

91.207.026

Binalar 1.540.243.536 3.720.071 19.026.566 53.875.398 1.687.343 (642.479) (43.420.239) 49.298.939

Arazi ve Yer altı ve yer Maliyet değer arsalar üstü düzenleri Dönem başı – 1 Ocak 79.145.494 292.141.414 Sınıflamalar (*) (88.069) 741.293 Yabancı para çevirim farkları 1.682.386 1.867.025 Bağlı ortaklık alım etkisi 11.845.306 Alımlar 1.839 111.927 Çıkışlar (65.590) Satış amacıyla elde tutulan duran varlıklara transferler Yatırım amaçlı gayrimenkullere transferler (3.079.930) (21.461.934) Yapılmakta olan yatırımlardan transferler 1.700.000 685.132

18.Maddi Duran Varlıklar (devamı)

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

290 İşletmelerde Verimlilik

291

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

19.Maddi Olmayan Duran Varlıklar Maliyet değeri Dönem başı - 1 Ocak Sınıflamalar (*) Yabancı para çevirim farkı Alımlar Çıkışlar

Haklar 109.878.816 (19.243) (757.679) 6.007.299 (39.530)

Maden sahaları 13.135.203 -

Geliştirme giderleri 29.638.632 4.621.181 -

Diğer 14.382.850 (1.073.681) (551.242) 467.617 (950.061)

Toplam 167.035.501 (1.092.924) (1.308.921) 11.096.097 (989.591)

30 Haziran 2014 kapanış bakiyesi

115.069.663

13.135.203

34.259.813

12.275.483

174.740.162

Birikmiş itfa ve tükenme payları Dönem başı – 1 Ocak Sınıflamalar (*) Yabancı para çevirim farkı Dönem gideri (**) Çıkışlar

(64.376.581) 19.243 441.101 (6.156.914) 39.529

(5.871.533) (409.536) -

(10.541.976) (3.164.125) -

(7.380.694) 1.073.681 227.816 (692.642) 668.547

(88.170.784) 1.092.924 668.917 (10.423.217) 708.076

30 Haziran 2014 kapanış bakiyesi

(70.033.622)

(6.281.069)

(13.706.101)

(6.103.292)

(96.124.084)

30 Haziran 2014 itibarıyla net defter değeri 45.036.041

6.854.134

20.553.712

6.172.191

78.616.078

31 Aralık 2013 itibarıyla net defter değeri

45.502.235

7.263.670

19.096.656

7.002.156

78.864.717

Maliyet değeri Dönem başı - 1 Ocak Sınıflamalar (*) Yabancı para çevirim farkı Bağlı ortaklık alım etkisi Alımlar Çıkışlar

Haklar 57.946.893 42.105 771.676 38.221.886 599.885 (39.752)

Maden sahaları 13.135.203 -

Geliştirme giderleri 20.430.652 4.301.250 -

Diğer 8.705.129 (2.435) 335.884 1.362.487 1.859.767 (2.722)

Toplam 100.217.877 39.670 1.107.560 39.584.373 6.760.902 (42.474)

30 Haziran 2013 kapanış bakiyesi

97.542.693

13.135.203

24.731.902

12.258.110

147.667.908

Birikmiş itfa ve tükenme payları Dönem başı – 1 Ocak Sınıflamalar (*) Yabancı para çevirim farkı Bağlı ortaklık alım etkisi Dönem gideri (**) Çıkışlar

(36.082.640) (52.826) (736.287) (17.214.769) (3.599.334) -

(5.052.461) (409.536) -

(5.648.318) (2.218.378) -

(4.332.820) 13.156 (206.820) (1.082.541) (454.751) -

(51.116.239) (39.670) (943.107) (18.297.310) (6.681.999) -

30 Haziran 2013 kapanış bakiyesi

(57.685.856)

(5.461.997)

(7.866.696)

(6.063.776)

(77.078.325)

30 Haziran 2013 itibarıyla net defter değeri 39.856.837

7.673.206

16.865.206

6.194.334

70.589.583

31 Aralık 2012 itibarıyla net defter değeri

8.082.742

14.782.334

4.372.309

49.101.638

(*)

21.864.253

Topluluk, maddi olmayan duran varlıklarını yeniden gözden geçirmiş, ekonomik ömrü dolanlar dahil olmak üzere ilgili hesap sınıflama ve netleştirmelerini yapmıştır. Söz konusu varlıkların kar/(zarar) üzerinde etkisi bulunmamaktadır.

(**) Dönem itfa ve tükenme payları giderlerinin dağılımı Dipnot 28 ve Dipnot 30’da verilmiştir.

292

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

20.Şerefiye

Dönem başı – 1 Ocak Dönem içinde oluşan alım etkisi Yabancı para çevirim farkları

30 Haziran 2014 31.534.049 (244.280) 31.289.769

30 Haziran 2013 22.222.492 3.522.262 2.056.515 27.801.269

21.Devlet Teşvik ve Yardımları 94/6401 sayılı İhracata Yönelik Devlet Yardımları kararı çerçevesinde Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 9 Eylül 1998 tarih ve 98/16 sayılı Kararı’na istinaden yayımlanan 98/10 sayılı AraştırmaGeliştirme Yardımına İlişkin Tebliğ çerçevesinde Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından sanayi kuruluşlarının uzman kurumlar tarafından Ar-Ge niteliğine sahip olduğu tespit edilen projeleri kapsamında izlenip değerlendirilebilen giderlerinin belli bir oranı hibe şeklinde karşılanmakta veya bu projelere geri ödeme koşuluyla sermaye desteği sağlanmaktadır. Maliye Bakanlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından tespit edilen usul ve esaslar doğrultusunda yapılan ihracat işlemleri ile diğer döviz kazandırıcı faaliyetler damga vergisi ve harçlardan istisna edilmiştir. İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kararı’na dayanılarak hazırlanan Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 16 Aralık 2004 tarihli ve 2004/11 sayılı Kararı’na istinaden yurtdışı fuar katılımlarının desteklenmesi amacıyla devlet yardımı ödenmektedir. Bulgaristan’da “Yatırımların Teşviki Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği” ile Avrupa Birliği’nin “Devlet Yardımları Mevzuatı“ çerçevesinde Trakya Glass Bulgaria EAD, Bulgaristan Cumhuriyeti adına Bulgaristan Ekonomi ve Enerji Bakanlığı ile Bulgaristan Maliye Bakanlığınca devlet yardımları için bir memorandum imzalamıştır.

22.Karşılıklar, Koşullu Varlık ve Yükümlülükler Kısa vadeli karşılıklar

Maliyet giderleri karşılığı Çalışanlara sağlanan faydalara ilişkin karşılıklar Diğer kısa vadeli karşılıklar

30 Haziran 2014 124.222.895 12.297.585 1.706.142

31 Aralık 2013 49.815.833 11.397.142 1.577.560

138.226.622

62.790.535

Topluluk aleyhine açılmış ve 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla devam eden davaların toplam tutarı yaklaşık 50.246.698 TL’dir (31 Aralık 2013: 81.321.603 TL). Topluluk, dönem içerisinde olağan faaliyetleri dahilinde birden çok davaya davalı ve davacı olarak taraf olmuştur. Bu kapsamda Topluluk Yönetimi, 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla, bağımsız hukuk ve vergi danışmanlarından alınan görüşler doğrultusunda 50.246.698 TL tutarındaki davalara ilişkin bir zarara uğrama olasılığını düşük olarak değerlendirmektedir.

293

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

22.Karşılıklar, Koşullu Varlık ve Yükümlülükler (devamı) 30 Haziran 2014 ve 31 Aralık 2013 tarihleri itibarıyla Şirket’in teminat/rehin/ipotek (“TRİ”) pozisyonuna ilişkin tabloları aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 Şirket Tarafından Verilen TRİ’ler A. Kendi Tüzel Kişiliği Adına Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

TL karşılıkları

ABD Doları

Euro

Rus Rublesi

Türk Lirası

1.622.766

56.286.227 296.893.930 12.583.683.000

9.029.631

B. Tam Konsolidasyon Kapsamına Dahil Edilen Ortaklıklar Lehine Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

1.776.887.307

C. Olağan Ticari Faaliyetlerin Yürütülmesi Amacıyla Diğer 3.Kişilerin Borcunu Temin Amacıyla Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

Yoktur

889.122.662

400.000.000

13.749.667

Ana Ortak Lehine Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı (*) 889.122.662

400.000.000

13.749.667

Yoktur

456.286.227 310.643.597 12.583.683.000

10.652.397

D. Diğer Verilen TRİ’lerin Toplam Tutarı i.

ii. B ve C Maddeleri Kapsamına Girmeyen Diğer Grup Şirketleri Lehine Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

Yoktur

iii. C Maddesi Kapsamına Girmeyen 3. Kişiler Lehine Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

Yoktur

Toplam

2.667.632.735

Şirket’in vermiş olduğu diğer TRİ’ lerin Şirket’in özkaynaklarına oranı 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla %13,05’dır. (*) Konsolidasyona tabi bağlı ortaklıkların Şirket’e vermiş olduğu TRİ’leri ifade etmektedir.

294

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

22.Karşılıklar, Koşullu Varlık ve Yükümlülükler (devamı) 31 Aralık 2013 Şirket Tarafından Verilen TRİ’ler A. Kendi Tüzel Kişiliği Adına Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

TL karşılıkları

ABD Doları

Euro

Rus Rublesi

Türk Lirası

1.194.336

74.420.204 315.614.052 10.032.674.552

10.717.098

B. Tam Konsolidasyon Kapsamına Dahil Edilen Ortaklıklar Lehine Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

1.746.269.460

C. Olağan Ticari Faaliyetlerin Yürütülmesi Amacıyla Diğer 3.Kişilerin Borcunu Temin Amacıyla Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

Yoktur

922.238.335

400.000.000

23.333.334

Ana Ortak Lehine Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı (*) 922.238.335

400.000.000

23.333.334

Yoktur

474.420.204 338.947.386 10.032.674.552

11.911.434

D. Diğer Verilen TRİ’lerin Toplam Tutarı i.

ii. B ve C Maddeleri Kapsamına Girmeyen Diğer Grup Şirketleri Lehine Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

Yoktur

iii. C Maddesi Kapsamına Girmeyen 3. Kişiler Lehine Vermiş Olduğu TRİ’lerin Toplam Tutarı

Yoktur

Toplam

2.669.702.131

Şirket’in vermiş olduğu diğer TRİ’ lerin Şirket’in özkaynaklarına oranı 31 Aralık 2013 tarihi itibarıyla %13,94’tür. (*) Konsolidasyona tabi bağlı ortaklıkların Şirket’e vermiş olduğu TRİ’leri ifade etmektedir.

23.Taahhütler Topluluk ’un, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı A.Ş. , Shell Enerji A.Ş. , Mersin Organize Sanayi Bölgesi, Aygaz Doğal Gaz Toptan Satış A.Ş., Boru Hatları ve Petrol Taşıma A.Ş. (BOTAŞ) ve Eskişehir Organize Sanayii Bölge Müdürlüğü arasında yapılan sözleşmeler gereği 1 Temmuz 2014–31 Aralık 2014 tarihleri arasında 718.547.169 sm3 doğalgaz alım taahhüdü bulunmaktadır (31 Aralık 2013:1.173.950.163 sm3).

295

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

24.Çalışanlara Sağlanan Faydalar Çalışanlara sağlanan kısa vadeli faydalar kapsamında borçlar

Personele borçlar

30 Haziran 2014 22.729.730

31 Aralık 2013 20.722.243

Çalışanlara sağlanan faydalara ilişkin kısa vadeli karşılıklar Yıllık izin karşılığı

30 Haziran 2014 12.297.585

31 Aralık 2013 11.397.142

Çalışanlara sağlanan faydalara ilişkin uzun vadeli karşılıklar Kıdem tazminatı karşılıkları Yürürlükteki İş Yasası hükümleri uyarınca, çalışanlardan kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde iş sözleşmesi sona erenlere hak kazandıkları yasal kıdem tazminatlarının ödenmesi yükümlülüğü vardır. Ayrıca, halen yürürlükte bulunan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 6 Mart 1981 tarih, 2422 sayılı ve 25 Ağustos 1999 tarih, 4447 sayılı Yasalar ile Değişik 60’ıncı Maddesi hükmü gereğince kıdem tazminatını alarak işten ayrılma hakkı kazananlara da yasal kıdem tazminatlarını ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Emeklilik öncesi hizmet şartlarıyla ilgili bazı geçiş karşılıkları, ilgili kanunun 23 Mayıs 2002 tarihinde değiştirilmesi ile Kanun’dan çıkarılmıştır. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla ödenecek kıdem tazminatı her hizmet yılı için bir aylık maaş üzerinden 3.438,22 TL (31 Aralık 2013: 3.254,44 TL) tavanına tabidir. Topluluk’ un kıdem tazminatı karşılığının hesaplanmasında 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren geçerli olan 3.438,22 TL tavan tutarı dikkate alınmıştır (31 Aralık 2013: 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren geçerli olan 3.438,22 TL). Kıdem tazminatı yükümlülüğü zorunluluk olmadığından dolayı herhangi bir fonlamaya tabi değildir. Kıdem tazminatı yükümlülüğü şirketin çalışanlarının emekli olmasından doğan gelecekteki olası yükümlülüğün bugünkü değerinin tahminine göre hesaplanır. TMS 19 “Çalışanlara Sağlanan Faydalar”, işletmenin yükümlülüklerini tanımlanmış fayda planları kapsamında aktüeryal değerleme yöntemleri kullanılarak hesaplanmasını öngörür. Toplam yükümlülüklerin hesaplanmasında kullanılan aktüeryal varsayımlar aşağıda belirtilmiştir. Aktüeryal kayıp / (kazanç) kapsamlı gelir tablosunda “Değer Artış Fonları” içerisinde muhasebeleştirilmiştir. Esas varsayım her hizmet yılı için azami yükümlülüğün enflasyona paralel olarak artmasıdır. Dolayısıyla uygulanan iskonto oranı gelecek enflasyon etkilerinin düzeltilmesinden sonraki beklenen reel faiz oranını ifade eder. Sonuçta 30 Haziran 2014 ve 31 Aralık 2013 tarihleri itibarıyla ekli konsolide finansal tablolarda yükümlülükler çalışanların emekliliğinden kaynaklanan geleceğe ait olası yükümlülüğün bugünkü değeri tahmin edilerek hesaplanır. Rapor tarihindeki karşılıklar yıllık %5,00 enflasyon (31 Aralık 2013: %5,00) ve %8,37 iskonto oranı (31 Aralık 2013: %8,37) varsayımlarına göre yaklaşık %3,21 olarak elde edilen reel iskonto oranı (31 Aralık 2013: %3,21) kullanılmak suretiyle hesaplanmıştır. İsteğe bağlı işten ayrılmalar neticesinde ödenmeyip Topluluk’ a kalacak olan kıdem tazminatı tutarlarının tahmini oranı da dikkate alınmıştır.

296

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

24.Çalışanlara Sağlanan Faydalar (devamı) Kıdem tazminatı karşılığında gerçekleşen hareketler aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 255.604.541 20.022.005 4.027.907 (59.745) (22.232.909)

30 Haziran 2013 234.869.417 25.164.511 3.712.192 142.815 1.454.403 (21.983.445)

257.361.799

243.359.893

Varlıklarda değer düşüklükleri Şüpheli ticari alacaklar karşılığı Şüpheli diğer alacaklar karşılığı Stok değer düşüklüğü karşılığı Satılmaya hazır finansal varlıklar değer düşüklüğü karşılığı

30 Haziran 2014 33.084.079 6.289.305 18.880.763 158.930.940 217.185.087

31 Aralık 2013 34.125.193 7.284.963 17.014.791 158.930.940 217.355.887

Satılmaya hazır finansal varlıklardaki değer düşüklüklerinin detayı Trakya Yatırım Holding A.Ş. Avea İletişim Hizmetleri A.Ş. Paşabahçe Mağazaları B.V. Şişecam Shangai Trade Co. Ltd. Mepa Merkezi Pazarlama A.Ş.

30 Haziran 2014 99.617.136 56.994.689 1.451.583 655.449 212.083 158.930.940

31 Aralık 2013 99.617.136 56.994.689 1.451.583 655.449 212.083 158.930.940

Dönem başı – 1 Ocak Hizmet maliyeti Faiz maliyeti Yabancı para çevirim farkları Bağlı ortaklık alım etkisi Dönem içinde yapılan ödemeler

25.Varlıklarda Değer Düşüklüğü

297

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

26.Diğer Varlık ve Yükümlülükler Diğer dönen varlıklar Devreden KDV Yurtdışı satışlardan kaynaklanan terkin edilecek KDV Gelir tahakkukları (*) İş avansları Devam eden inşaat sözleşmelerinden alacaklar (Dipnot 15) Diğer

30 Haziran 2014 96.770.889 36.879.105 8.525.187 1.931.638 2.074.259 146.181.078

31 Aralık 2013 79.350.001 54.422.176 258.308 1.071.997 10.077.655 4.605.940 149.786.077

(*) 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla 7.458.779 TL’si iş ortaklığı ve iştirake ait temettü gelir tahakkuklarıdır.

Diğer duran varlıklar Gelecek yıllarda indirilecek KDV Gelecek yıllar ihtiyacı stok Diğer çeşitli duran varlıklar

30 Haziran 2014 23.020.349 3.803.309 28.925 26.852.583

31 Aralık 2013 25.848.182 3.803.309 29.372 29.680.863

Kısa vadeli diğer yükümlülükler Ödenecek vergi ve harçlar Gider tahakkukları Ödenecek SSK primleri Hesaplanan KDV ve diğer yükümlülükler Diğer (*)

30 Haziran 2014 33.874.473 33.842.712 24.362.836 813.058 3.440.984 96.334.063

31 Aralık 2013 35.121.295 17.389.127 19.952.411 2.591.569 2.954.887 78.009.289

(*) Topluluk, Glasscorp S.A. bağlı ortaklığının %90’lık hissesini 3.098.613 Euro değer üzerinden satın almıştır. Topluluk bu tutarın 2.575.493 Euro’ luk kısmını ödemiş olup, bu tutarın bakiyesi olan 523.120 Euro (1.512.810 TL) için yükümlülük kaydetmiştir.

27.Sermaye, Yedekler ve Diğer Özkaynak Kalemleri Özkaynak kalemlerinden “Çıkarılmış Sermaye”, “Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler” ve Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili maddesi gereğince yasal yedek statüsünde olan “Hisse Senedi İhraç Primleri” yasal kayıtlardaki tutarları ile gösterilmiştir. Bu kapsamda SPK Raporlama Standartları çerçevesinde yapılan değerlemelerde ortaya çıkan ve rapor tarihi itibarıyla kar dağıtımına veya sermaye artırımına konu edilemeyen farkların (enflasyon düzeltmelerinden kaynaklanan farklılıklar gibi) çıkarılmış sermaye ile ilgili kısmı çıkarılmış sermaye kaleminden sonra gelen “Sermaye Düzeltmesi Farkları” kalemiyle, “Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler” ve “Hisse Senedi İhraç Primleri” nden kaynaklanan farklar ise “Geçmiş Yıllar Karları / Zararları”’yla ilişkilendirilmiştir.

298

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

27.Sermaye, Yedekler ve Diğer Özkaynak Kalemleri (devamı) a) Sermaye / Karşılıklı İştirak Sermaye Düzeltmesi Şirket’in çıkarılmış sermayesi her biri 1 Kr (Bir Kuruş) itibari değerde 170.000.000.000 adet hamiline yazılı paya bölünmüştür. 30 Haziran 31 Aralık 2014 2013 Kayıtlı sermaye tavanı 2.500.000.000 2.500.000.000 Onaylı çıkarılmış sermaye 1.700.000.000 1.571.000.000

Ortaklar T. İş Bankası A.Ş. T.İş Bankası Mensupları Sos. Güv.Vakfı Efes Holding A.Ş. Anadolu Hayat Emeklilik A.Ş. Diğer (*)

30 Haziran 2014 Pay tutarı Hisse oranı TL (%) 1.113.022.171 65,47 75.766.774 4,46 63.188.280 3,72 816.991 0,05 447.205.784 26,30

31 Aralık 2013 Pay tutarı Hisse oranı TL (%) 1.028.563.430 65,47 70.017.413 4,46 58.393.405 3,72 754.996 0,05 413.270.756 26,30

Nominal sermaye (**) Sermaye düzeltmesi farkları Düzeltilmiş sermaye

1.700.000.000 241.425.784 1.941.425.784

1.571.000.000 241.425.784 1.812.425.784

100,00

(*) Şirket’in diğer halka açık kısmını oluşturmaktadır. (**) Şirket, çıkarılmış sermayesinin; 71.000.000 TL tutarındaki kısmı 2013 yılı karından, 38.494.126,06 TL tutarındaki kısmı gayrimenkul ve iştirak hissesi satış kazançlarından, 19.505.873,94 TL tutarındaki kısmı ise olağanüstü yedek akçelerden karşılanmak üzere 1.571.000.000 TL’den 1.700.000.000 TL’ye artırılması nedeniyle ihraç edilen 129.000.000 TL tutarındaki paylara ilişkin tescil işlemi 27 Haziran 2014 tarihinde tamamlanmış olup, pay dağıtımına 1 Temmuz 2014 tarihinde başlanmıştır. Şirket’in dolaylı yoldan nihai ortakları aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 Pay tutarı Hisse oranı TL (%)

Ortaklar T. İş Bankası A.Ş. Mensupları Munzam Sosyal Güvenlik ve Yardımlaşma Sandığı Vakfı 587.119.621 Atatürk Hisseleri (Cumhuriyet Halk Partisi) 312.832.930 Diğer (*) 800.047.449 Nominal sermaye 1.700.000.000

34,54 18,40 47,06 100,00

31 Aralık 2013 Pay tutarı Hisse oranı TL (%) 541.595.672 289.094.431 740.309.897 1.571.000.000

(*) T. İş Bankası AŞ’nin diğer ortaklarının ve halka açık kısmını temsil etmektedir.

34,47 18,40 47,13 100,00

299

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

27. Sermaye, Yedekler ve Diğer Özkaynak Kalemleri (devamı) b) Kar veya Zararda Yeniden Sınıflandırılmayacak Diğer Kapsamlı Gelirler veya Karlar

Yatırım amaçlı gayrimenkullerin gerçeğe uygun değer farkı fonu Kıdem tazminatı karşılığı aktüeryal kayıp/kazanç fonu

30 Haziran 2014 365.751.130 (22.092.801) 343.658.329

31 Aralık 2013 365.751.130 (22.092.801) 343.658.329

Değer artış fonlarının dönem içerisindeki hareketleri kapsamlı gelir tablosu ve özkaynaklar değişim tablolarında sunulmuştur. Yatırım amaçlı gayrimenkullerin gerçeğe uygun değer farkı fonu Topluluk, İstanbul ili Beykoz ilçesi İncirköy Mahallesinde bulunan Beykoz gayrimenkulleri ile Kocaeli ili Gebze ilçesi Çayırova Mahallesinde bulunan Çayırova gayrimenkullerini önceki dönemlerde maddi duran varlık olarak muhasebeleştirmiş daha sonra kullanım şekillerindeki değişiklik nedeniyle yatırım amaçlı gayrimenkullere transfer etmiştir. İlk transfer esnasında oluşan gerçeğe uygun değer artışını ana ortaklığa ait özkaynaklarda “Yeniden Değerleme ve Ölçüm Kazanç/Kayıpları” olarak muhasebeleştirmiştir. Kıdem tazminatı karşılığı aktüeryal kayıp/kazanç fonu TMS–19 “Çalışanlara Sağlanan Faydalar” standardındaki değişiklikle birlikte kıdem tazminatı karşılığının hesaplanmasında dikkate alınan aktüeryal kayıp kazançların kar veya zarar tablosunda muhasebeleştirilmesine izin vermemektedir. Aktüeryal varsayımların değişmesi sonucu oluşan kayıp ve kazançlar özkaynaklar içerisinde “Değer Artış Fonu” hesabında muhasebeleştirilmiştir. Kıdem tazminatı karşılığı aktüeryal kayıp/kazanç fonu kar veya zararda yeniden sınıflandırılmayacak niteliktedir. c) Kar veya Zararda Yeniden Sınıflandırılacak Birikmiş Diğer Kapsamlı Gelir veya Giderler

Yabancı para çevirim farkları Finansal riskten korunma fonu Finansal varlık değer artış fonu

30 Haziran 2014 256.758.374 1.574.256 77.263 258.409.893

31 Aralık 2013 303.249.106 (461.440) 61.888 302.849.554

Yabancı para çevirim farkları Topluluk ’un Türkiye dışındaki bağlı ortaklık, iş ortaklığı ve iştiraklerin finansal tablolarının TL raporlama para birimine dönüştürülmesi ile oluşan ve özkaynaklara yansıtılan yabancı para çevirim farklarından oluşmaktadır. Finansal riskten korunma fonu Riskten korunulan işlem ile ilgili nakit akım riskinden korunma araçlarının net gerçeğe uygun değerindeki kümülatif değişiminin etkin kısmından oluşmaktadır.

300

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

27. Sermaye, Yedekler ve Diğer Özkaynak Kalemleri (devamı) c) Kar veya Zararda Yeniden Sınıflandırılacak Birikmiş Diğer Kapsamlı Gelir veya Giderler (devamı) Finansal varlık değer artış fonu Finansal varlık değer artış fonu satılmaya hazır finansal varlığın gerçeğe uygun değerinden değerlemesi sonucu ortaya çıkar. Gerçeğe uygun değeriyle değerlenen bir finansal aracın elden çıkarılması durumunda değer artış fonunun satılan finansal varlıkla ilişkili parçası doğrudan kar/zararda muhasebeleştirilir. Yeniden değerlenen bir finansal aracın kalıcı değer düşüklüğüne uğraması durumunda ise değer artış fonunun değer düşüklüğüne uğrayan finansal varlıkla ilişkili kısmı kar veya zarar tablosunda muhasebeleştirilir. d) Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler Kanuni defterlerdeki birikmiş karlar, aşağıda belirtilen kanuni yedeklerle ilgili hüküm haricinde dağıtılabilirler. Türk Ticaret Kanunu’na göre yasal yedekler birinci ve ikinci tertip yasal yedekler olmak üzere ikiye ayrılır. Türk Ticaret Kanunu’na göre birinci tertip yasal yedekler şirketin ödenmiş sermayesinin %20’sine ulaşılıncaya kadar kanuni net karın %5’i olarak ayrılır. İkinci tertip yasal yedekler ise dağıtılan karın ödenmiş sermayenin %5’ini aşan kısmının %10’u oranında ayrılır. Holding şirketleri bu uygulamaya tabi değildir. Halka açık şirketler temettü dağıtımlarını SPK tarafından yayımlanan standartlar ve tebliğlerin öngördüğü esaslar çerçevesinde yaparlar. Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili maddesi gereğince ayrılan “Yasal Yedekler” yasal yedek statüsünde olan “Hisse Senedi İhraç Primleri” ve kar dağıtımı dışındaki belli amaçlar (vergi avantajı elde edebilmek için ayrılan iştirak satış kazançları) için ayrılmış yasal yedekler kayıtlardaki tutarları ile gösterilmiştir. Bu kapsamda TFRS esasları çerçevesinde yapılan değerlemelerde ortaya çıkan ve rapor tarihi itibarıyla kar dağıtımına veya sermaye artırımına konu edilmeyen enflasyon düzeltmelerinden kaynaklanan farklılıkları geçmiş yıllar karları / zararlarıyla ilişkilendirilmiştir.

Ana ortaklığa ait kardan ayrılan kısıtlanmış yedekler Yasal yedekler

30 Haziran 2014 70.442.411

31 Aralık 2013 60.897.508

e) Geçmiş Yıllar Karları Rapor tarihi itibarıyla 2.764.564.193 TL (31 Aralık 2013: 2.542.250.282 TL) tutarındaki konsolide geçmiş yıllar karları içerisinde yer alan ana ortaklığın olağanüstü yedek akçe tutarı 181.370.757 TL’dir (31 Aralık 2013: 200.017.599 TL).

301

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

27. Sermaye, Yedekler ve Diğer Özkaynak Kalemleri (devamı) e) Geçmiş Yıllar Karları (devamı) Kar Dağıtımı Kar dağıtımının SPK’nın Seri: II–19.1 sayılı “Kar Payı Tebliği’nde yer alan esaslar, ortaklıkların esas sözleşmelerinde bulunan hükümler ve şirketler tarafından kamuya açıklanmış olan kar dağıtım politikaları çerçevesinde gerçekleştirilmesine karar verilmiştir. Ayrıca anılan Tebliğ’de, konsolide finansal tablo düzenleme yükümlülüğü bulunan şirketlerin, yasal kayıtlarında bulunan kaynaklarından karşılanabildiği sürece, net dağıtılabilir kar tutarını, Seri: II–14.1 sayılı Tebliğ çerçevesinde hazırlayıp kamuya ilan edecekleri konsolide finansal tablolarında yer alan net dönem karlarını dikkate alarak hesaplamaları gerektiği düzenlenmiştir. Kar dağıtımına konu edilebilecek kaynaklar Şirket’in rapor tarihi itibarıyla yasal kayıtlarında yer alan net dağıtılabilir dönem karı ile kar dağıtımına konu edilebilecek diğer kaynakların tutarı aşağıda belirtilmiştir.

Net dönem karı I. tertip yasal yedek karşılığı Dağıtılabilir net dönem karı Olağanüstü yedek

30 Haziran 2014 105.554.136 (5.277.707) 100.276.429 181.370.757

31 Aralık 2013 190.898.061 (9.544.903) 181.353.158 200.017.599

281.647.186

381.370.757

f) Kontrol Gücü Olmayan Paylar Konsolidasyon kapsamındaki bağlı ortaklıkların ödenmiş/çıkarılmış sermaye dahil bütün özkaynak hesap grubu kalemlerinden ana ortaklık dışı paylara isabet eden tutarlar indirilir ve konsolide finansal durum tablosunda özkaynak hesap grubunda “Kontrol Gücü Olmayan Paylar” kaleminde gösterilir. Konsolidasyon kapsamındaki bağlı ortaklıkların net dönem kar veya zararlarından ana ortaklık dışındaki paylara isabet eden kısım dönem karı / (zararı) kaleminden sonra dönem karı / (zararının) dağılımı altında kontrol gücü olmayan paylar adıyla gösterilir. Kontrol gücü olmayan payların 1 Ocak–30 Haziran 2014 dönemi içerisinde sermaye katkısı olmamıştır. 1 Ocak–30 Haziran 2013 dönemi içerisinde ise; bağlı ortaklıklardan TRSG Glass Holding BV’ nin 12.000.000 EUR sermaye artışına, kontrol gücü olmayan ortak payı oranında (%30’u) katılmıştır. Topluluk şirketlerimizin yeniden yapılandırılması kapsamında 1 Ocak – 30 Haziran 2014 döneminde yapılan işlem: ● Şirket, bağlı ortaklıklardan Soda Sanayii A.Ş. , Camiş Madencilik A.Ş., Şişecam Dış Ticaret A.Ş. ve Şişecam Sigorta Aracılık Hizmetleri A.Ş. portföyünde bulunan toplam 42.500 TL (sırasıyla 42.470+10+10+10) nominal değerli Dost Gaz Depolama A.Ş. hisselerini 14 Nisan 2014 tarihinde satın almıştır. 26 Mayıs 2014 tarihinde ise şirketin unvanı Şişecam Enerji A.Ş. olarak değişmiştir.

302

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

27. Sermaye, Yedekler ve Diğer Özkaynak Kalemleri (devamı) f) Kontrol Gücü Olmayan Paylar (devamı) Topluluk şirketlerimizin yeniden yapılandırılması kapsamında 1 Ocak – 31 Aralık 2013 döneminde yapılan işlemler: ● Topluluk’un kimyasallar grubuna bağlı yurt dışında kurulu bağlı ortaklık ve iştiraklerimizin; çoğunluk hissesine Soda Sanayii AŞ’nin sahip olacağı Hollanda'da kurulu bir şirket bünyesinde toplanarak, finansal ve mali anlamda daha etkin yönetilmelerini sağlayacak şekilde yeniden yapılandırılması kapsamında, Engin Bağımsız Denetim ve Serbest Mali Müşavirlik A.Ş. tarafından hazırlanan 7 Ekim 2013 tarihli rapora göre; − Avusturya'da mukim Solvay Şişecam Holding AG'deki %25 oranındaki payının değeri 105.661.500 Euro, − Bulgaristan'da mukim Şişecam Bulgaria EOOD'deki %100 oranındaki payının değeri 1.124.000 Euro, − İtalya'da mukim Cromital S.p.A'daki % 99,50 payının değeri 14.338.945 Euro, − Bosna Hersek'te mukim Şişecam Soda Lukavac D.O.O.'daki % 89,30 oranındaki payının değeri 62.977.932 Euro, olmak üzere toplam 184.102.377 Euro olarak belirlenmiştir. Soda Sanayii AŞ’nin portföyünde bulunan söz konusu hisseler Hollanda'da mukim Sisecam Chem Investment BV'ye 25 Ekim 2013 tarihinde satılmıştır. Sisecam Chem Investment BV'nin 1.000.000 Euro tutarındaki sermayesinin 184.000.000 Euro artışla 185.000.000 Euro’ya yükseltilmesi kararlaştırılmış ve yapılacak sermaye artışına, söz konusu şirketlerin Soda Sanayii A.Ş. bünyesinde konsolide edilmelerinin sürdürülebilmesini teminen, rüçhan haklarını kullanmayarak katılmayacak olan T. Şişe ve Cam Fabrikaları AŞ'nin yerine, Sisecam Chem Investment B.V. tarafından ihraç edilecek 184.000.000 Euro tutarındaki yeni payların Soda Sanayii A.Ş. tarafından alınması suretiyle ana ortak olunmasına 8 Kasım 2013 tarihli Yönetim Kurulu toplantısında karar verilmiştir. ● Bağlı ortaklığımızın, Rusya'daki otocam yatırımının Trakya Cam Sanayii AŞ'nin inisiyatifi ve tek pay sahipliği altında sürdürülmesine yönelik olarak Saint-Gobain Sekurit France SAS' nin portföyünde bulunan, Hollanda'da mukim TRSG Autoglass Holding BV şirketinin 6 Milyon Euro nominal tutarındaki %30 payını 23 Aralık 2013 tarihinde satın alınmıştır. ● Topluluk ‘un Rusya’da faaliyet gösteren şirketlerinden OOO Ruscam Kuban ve European Bank for Reconstruction and Development (“EBRD”) arasında 31 Mart 2008 tarihinde imzalanan kredi sözleşmesi ve bu sözleşmenin bütününü oluşturan, Hollanda’da yerleşik, Balsand B.V. , Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. , Anadolu Cam Sanayii A.Ş. ve European Bank for Reconstruction and Development (“EBRD”) arasında 14 Nisan 2008 tarihinde, AC Glass Invest B.V. hisselerine ilişkin akdedilmiş Hisse Alım ve Satım Opsiyon Sözleşmesi (“Put and Call Option Agreement”) kapsamında, 15 Kasım 2013 tarihi itibarıyla EBRD’nin AC Glass Invest BV’deki %40 payının opsiyon sözleşmesi uyarınca 10.654.287,13 Euro bedelle bağlı ortaklıklarımızdan Balsand B.V. tarafından satın alınmasına karar verilmiştir. ● Bağlı ortaklıklarımızdan Camiş Ambalaj Sanayii A.Ş. portföyünde bulunan 2.480 TL nominal değerli Şişecam Sigorta Aracılık Hizmetleri A.Ş. hissesi 2.480 TL değerden, 338 TL nominal değerli Paşabahçe Cam Sanayii ve Tic. A.Ş. hissesi 477 TL değerden bağlı ortaklıklarımızdan Şişecam Dış Ticaret AŞ’ye 31 Ekim 2013 tarihinde satılmıştır.

303

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

27. Sermaye, Yedekler ve Diğer Özkaynak Kalemleri (devamı) f) Kontrol Gücü Olmayan Paylar (devamı) Topluluk şirketlerimizin yeniden yapılandırılması kapsamında 1 Ocak – 31 Aralık 2013 döneminde yapılan işlemler (devamı): ● Bağlı ortaklıklarımızdan, Paşabahçe Cam Sanayii ve Ticaret A.Ş. portföyünde bulunan 58.966.446 TL nominal değerli (% 3,93 oranındaki) Şirketimiz paylarının BİAŞ Toptan Satışlar Pazarı'nda +/- %20 oranında marj uygulanmaksızın, Toptan Satışlar Pazarı'nın Kuruluş ve İşleyiş Esasları Genelgesi kurallarına göre, başvuru tarihi itibariyle bir önceki haftanın son iş günü olan 24.05.2013 tarihinden geriye doğru 10 iş günü boyunca oluşmuş ağırlıklı ortalama fiyatların ortalamasının alınması ve en yakın fiyat adımına yuvarlanması suretiyle belirlenen 3,24 TL fiyat üzerinden, Türkiye İş Bankası A.Ş. Mensupları Munzam Sosyal Güvenlik ve Yardımlaşma Sandığı Vakfı'na satılmış ve satış işlemleri sonucunda oluşacak kazancın Kurumlar Vergisi Kanunun 5/1-e maddesi kapsamında değerlendirilmesine karar verilmiştir. Satış işlemi nedeniyle 202.609 TL masraf oluşmuştur. ● Bağlı ortaklıklardan Paşabahçe Cam Sanayii ve Tic. A.Ş. Paşabahçe Eskişehir Cam San. ve Tic. AŞ’ ni devralmak suretiyle 31 Ocak 2013 tarihi itibarıyla birleşmişlerdir. Birleşme sonucu Paşabahçe Cam Sanayii ve Tic. A.Ş. 14.970.000 TL nominal tutarındaki payları Paşabahçe Eskişehir Cam San. ve Tic. AŞ’ nin mevcut ortaklarına vermiştir. ● Paşabahçe Cam Sanayii ve Tic. A.Ş. portföyünde bulunan 10.141.577 TL, Trakya Cam Sanayii A.Ş. portföyünde bulunan 7.559.774 TL tutarındaki toplam (10.141.577+7.559.774=) 17.701.351 TL nominal değerdeki Cam Elyaf Sanayii A.Ş. hisselerinin tamamının Engin Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebecilik Mali Müşavirlik A.Ş. (Grant Thornton) tarafından hazırlanan değerleme raporunda yer alan 199.471.924 TL şirket değeri esas alınarak belirlenen (199.471.924 / 60.000.000=) 3,32 TL beher hisse fiyatı üzerinden (17.701.351 x 3,32=) 58.768.485 TL karşılığında 28 Mart 2013 tarihinde Şirket’e satmışlardır. ● Şirket portföyünde bulunan 3.849.938 TL, bağlı ortaklıklarımızdan Camiş Madencilik A.Ş. ve Şişecam Sigorta Aracılık Hizmetleri A.Ş. portföylerinde bulunan sırasıyla (52+10=) 62 TL olmak üzere toplam (3.849.938+62=) 3.850.000 TL nominal değerdeki Paşabahçe Mağazaları A.Ş. hisselerinin tamamının Engin Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebecilik Mali Müşavirlik A.Ş. (Grant Thorton) tarafından hazırlanan değerleme raporunda yer alan 56.492.689 TL şirket değeri esas alınarak belirlenen (56.492.689 / 5.500.000=) 10,27 TL beher hisse fiyatı üzerinden toplam (3.850.000 x 10,27=) 39.539.500 TL karşılığında 28 Mart 2013 tarihinde Paşabahçe Cam Sanayii ve Tic. AŞ’ye satılmıştır. ● Şirket, bağlı ortaklıklarından Soda San. AŞ’den 1 Euro nominal değerli 5.600 adet (sermayenin %0,5) Cromital S.p.A hissesini 18 Şubat 2013 tarihinde satın almıştır. Yukarıda bahse konu önemli nitelikteki işlemler ilgili şirketlerin iştirak, iş ortaklığı ve bağlı ortaklıklarının efektif sermaye yapılarını da etkilemekte olup, özkaynaklardaki etkisi aşağıdaki gibidir:

Ana ortaklığa ait özkaynak Kontrol gücü olmayan paylar Tahsil edilen / (ödenen) tutar

30 Haziran 2014 (3.691) 3.691

31 Aralık 2013 (20.669.495) 3.566.495

30 Haziran 2013 (1.488.602) (13.618.735)

(17.103.000)

(15.107.337)

304

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

28.Hasılat ve Satışların Maliyeti 1 Ocak30 Haziran 2014 3.615.326.642 5.461.588 (132.496.008) (15.139.685) (51.783.107) 3.421.369.430

1 Ocak30 Haziran 2013 2.907.791.675 1.775.929 (110.841.497) (14.010.086) (25.332.422) 2.759.383.599

1 Nisan30 Haziran 2014 1.883.314.998 4.861.011 (72.073.485) (8.405.925) (23.891.528) 1.783.805.071

1 Nisan30 Haziran 2013 1.590.087.678 1.226.097 (65.199.263) (9.178.754) (15.016.712) 1.501.919.046

Satışların maliyeti İlk madde ve malzeme giderleri Doğrudan işçilik giderleri Genel üretim giderleri Amortisman giderleri Yarı mamul stoklarındaki değişim Mamul stoklarındaki değişim

(1.140.660.838) (192.207.997) (656.643.182) (299.675.569) 4.292.753 32.303.673

(953.164.375) (168.718.954) (584.128.984) (247.828.063) 2.544.036 7.473.128

(589.306.897) (99.074.420) (342.990.827) (150.149.293) (2.049.687) (27.588.948)

(494.965.377) (88.716.282) (312.940.692) (125.023.448) 2.859.732 (49.812.928)

Satılan mamullerin maliyeti

(2.252.591.160) (1.943.823.212) (1.211.160.072) (1.068.598.995)

Satışlar Hasılat Diğer gelirler Satış iskontoları Satış iadeleri Satışlardan diğer indirimler

Satılan ticari malların maliyeti Verilen hizmetlerin maliyeti (*) Diğer maliyetler

(170.986.351) (7.733.974) (30.525.080)

(116.459.071) (8.081.272) (12.565.577)

(82.546.745) (6.033.971) (16.500.802)

(52.275.779) (5.857.882) (7.335.040)

(2.461.836.565) (2.080.929.132) (1.316.241.590) (1.134.067.696) (*) 1 Ocak–30 Haziran 2014 döneminde verilen hizmet maliyeti ve diğer maliyetlerin içerisinde amortisman ve itfa payları giderleri 2.304.921 TL’dir (1 Ocak–30 Haziran 2013: 1.684.034 TL’dir).

29.Genel Yönetim Giderleri, Pazarlama Giderleri, Araştırma ve Geliştirme Giderleri

Genel yönetim giderleri Pazarlama giderleri Araştırma ve geliştirme giderleri

1 Ocak30 Haziran 2014 (318.896.225) (300.918.041) (17.753.930) (637.568.196)

1 Ocak30 Haziran 2013 (265.307.572) (238.041.211) (17.728.186) (521.076.969)

1 Nisan30 Haziran 2014 (162.004.071) (155.297.262) (7.119.660) (324.420.993)

1 Nisan30 Haziran 2013 (136.463.843) (124.691.409) (9.715.749) (270.871.001)

1 Ocak30 Haziran 2013 (8.229.405) (154.431.572) (173.904.076) (157.970.581) (26.541.335) (521.076.969)

1 Nisan30 Haziran 2014 (3.771.508) (89.827.656) (119.967.505) (93.614.586) (17.239.738) (324.420.993)

1 Nisan30 Haziran 2013 (3.801.095) (79.221.120) (93.817.595) (81.199.991) (12.831.200) (270.871.001)

30.Çeşit Esasına Göre Sınıflandırılmış Giderler

Endirekt malzeme giderleri İşçi ve personel ücret giderleri Dışarıdan sağlanan hizmet Çeşitli giderler Amortisman ve itfa payları giderleri

1 Ocak30 Haziran 2014 (8.588.108) (173.486.322) (227.460.659) (193.761.762) (34.271.345) (637.568.196)

305

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

31.Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler ve Giderler 1 Ocak30 Haziran Esas faaliyetlerden diğer gelirler 2014 Esas faaliyetlerle ilgili finansman geliri 102.541.272 Hammadde ve malzeme satış karları 6.495.390 Konusu kalmayan karşılıklar 6.429.672 Sigorta hasar tazminatları 1.690.635 Marka teşvik (Turquality) geliri 1.591.661 Ticari faaliyetlere ilişkin reeskont faiz gelirleri1.171.915 Komisyon gelirleri 649.500 Diğer esas faaliyetlerden gelirler 35.535.446 156.105.491

1 Ocak30 Haziran 2013 83.247.388 4.120.277 4.409.734 691.558 2.081.839 665.608 582.711 14.966.272 110.765.387

1 Nisan30 Haziran 2014 56.331.030 2.971.507 5.118.454 835.201 691.990 (420.109) 649.500 12.129.764 78.307.337

1 Nisan30 Haziran 2013 68.994.625 1.551.802 4.373.493 304.407 1.336.701 (1.123.603) 453.971 9.264.268 85.155.664

1 Ocak 30 Haziran Esas faaliyetlerden diğer giderler 2014 Esas faaliyetlerle ilgili finansman gideri (93.529.125) Karşılık giderleri (6.523.018) Satış amacıyla elde tutulan duran varl. zararı (2.642.082) Ticari faaliyetlere ilişkin reeskont giderleri (1.788.033) Hammadde ve malzeme satış zararı (1.578.615) Komisyon giderleri (981.507) Diğer esas faaliyetlerden giderler (15.433.506) (122.475.886)

1 Ocak30 Haziran 2013 (83.417.931) (8.441.421) (2.225.932) (3.444.661) (147.007) (7.400.884) (105.077.836)

1 Nisan30 Haziran 2014 (30.769.599) (5.934.113) (1.387.239) (135.670) (1.121.460) (863.727) (7.632.339) (47.844.147)

1 Nisan30 Haziran 2013 (69.107.945) (5.563.112) (878.331) (1.810.477) 279.923 (1.460.918) (78.540.860)

1 Ocak30 Haziran 2014 7.563.724 11.440 10.481

1 Ocak30 Haziran 2013 11.872.467 45.952 451

1 Nisan30 Haziran 2014 5.795.558 169

1 Nisan30 Haziran 2013 7.615.502 2 278

7.585.645

11.918.870

5.795.727

7.615.782

1 Ocak30 Haziran 2014 (676.224)

1 Ocak30 Haziran 2013 (10.418.188)

1 Nisan30 Haziran 2014 (228.087)

1 Nisan30 Haziran 2013 (6.925.180)

32. Yatırım Faaliyetlerinden Gelirler ve Giderler

Yatırım Faaliyetlerinden Gelirler Maddi duran varlık satış karları Temettü gelirleri Menkul kıymet satış karları

Yatırım Faaliyetlerinden Giderler Maddi duran varlık satış zararları

306

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

33.Finansman Gelirleri ve Giderleri

Finansman Gelirleri Kambiyo karları - Nakit ve nakit benzerleri - Banka kredileri - Çıkarılmış tahviller - Türev ürünleri - Diğer Faiz gelirleri - Vadeli mevduatlar - Türev ürünler - Diğer

Finansman Giderleri Kambiyo zararları - Nakit ve nakit benzerleri - Banka kredileri - Çıkarılmış tahviller - Türev ürünleri - Diğer Faiz giderleri - Banka kredileri - Çıkarılmış tahviller - Finansal kiralama - Diğer

Finansman Gelirleri / Giderleri (Net) Kambiyo kar/(zararları) - Nakit ve nakit benzerleri - Banka kredileri - Çıkarılmış tahviller - Türev ürünler - Diğer Faiz gelir/(giderleri) - Banka mevduat ve kredileri - Çıkarılmış tahviller - Finansal kiralama - Türev ürünler - Diğer

1 Ocak30 Haziran 2014 665.512.600 582.213.974 37.953.218 32.456.177 3.878.003 9.011.228 31.145.727 30.769.033 210.294 166.400 696.658.327

1 Ocak30 Haziran 2013 455.642.772 440.036.735 15.606.037 33.946.000 33.884.924 61.076 489.588.772

1 Nisan30 Haziran 2014 193.177.189 156.106.101 21.097.456 19.001.177 (9.153.913) 6.126.368 14.146.133 14.123.890 (71.600) 93.843 207.323.322

1 Nisan30 Haziran 2013 316.706.377 319.897.511 (3.191.134) 20.882.408 20.848.587 33.821 337.588.785

1 Ocak30 Haziran 2014 (681.984.770) (595.666.890) (38.654.208) (27.006.177) (20.657.495) (90.765.479) (70.726.976) (18.723.663) (31.320) (1.283.520)

1 Ocak30 Haziran 2013 (438.377.483) (311.573.883) (53.239.254) (65.500.000) (8.061.300) (3.046) (77.748.459) (70.744.357) (5.774.241) (1.229.861) -

1 Nisan30 Haziran 2014 (194.804.008) (206.787.750) 13.787.219 14.198.823 (16.002.300) (48.243.497) (36.582.984) (10.600.353) (14.093) (1.046.067)

1 Nisan30 Haziran 2013 (308.619.358) (197.108.322) (37.946.690) (65.500.000) (8.061.300) (3.046) (42.664.227) (35.788.781) (5.774.241) (1.201.459) 100.254

(772.750.249)

(516.125.942)

(243.047.505)

(351.283.585)

1 Ocak30 Haziran 2014 (16.472.170) (13.452.916) (700.990) 5.450.000 3.878.003 (11.646.267) (59.619.752) (39.957.943) (18.723.663) (31.320) 210.294 (1.117.120)

1 Ocak30 Haziran 2013 17.265.289 128.462.852 (37.633.217) (65.500.000) (8.061.300) (3.046) (43.802.459) (36.859.433) (5.774.241) (1.229.861) 61.076

1 Nisan30 Haziran 2014 (1.626.819) (50.681.649) 34.884.675 33.200.000 (9.153.913) (9.875.932) (34.097.364) (22.459.094) (10.600.353) (14.093) (71.600) (952.224)

1 Nisan30 Haziran 2013 8.087.019 122.789.189 (41.137.824) (65.500.000) (8.061.300) (3.046) (21.781.819) (14.940.194) (5.774.241) (1.201.459) 134.075

(76.091.922)

(26.537.170)

(35.724.183)

(13.694.800)

307

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

34.Satış Amacıyla Elde Tutulan Duran Varlıklar Maliyet bedeli Arazi ve arsalar Binalar Tesis, makine ve cihazlar Taşıtlar Demirbaşlar Diğer duran varlıklar

Birikmiş amortismanlar ve değer düşüklükleri Arazi ve arsalar Binalar Tesis, makine ve cihazlar Taşıtlar Demirbaşlar Diğer duran varlıklar

Net defter değeri

30 Haziran 2014 5.297.961 10.778.111 22.170.529 22.520 464.610 17.287 38.751.018

31 Aralık 2013 5.379.668 10.944.336 108.314.908 1.105.491 6.239.402 2.885.493 134.869.298

2.024.330 7.230.259 16.245.416 22.520 311.877 13.058 25.847.460

2.055.550 7.341.767 98.471.259 1.085.265 6.029.155 2.885.493 117.868.489

12.903.558

17.000.809

Satış amaçlı elde tutulan duran varlıklara sınıflanan net defter değeri 6.082.074 TL olan sabit kıymetler İstanbul İli Zeytinburnu İlçesi Topkapı gayrimenkullerine ilişkindir (31 Aralık 2013: 10.074.122 TL). 6.821.484 TL’lik net defter değerine sahip sabit kıymetler ise Fritz Holding GmbH’ın satmayı planladığı varlıklardır (31 Aralık 2013: 6.926.687 TL). Topluluk yönetimi ilgili gayrimenkulleri derhal satılabilecek durumda ve satış olasılığının yüksek olmasından dolayı söz konusu sabit kıymetler bilanço tarihi itibarıyla TFRS–5 “Satış Amaçlı Elde Tutulan Varlıklar ve Durdurulan Faaliyetler” standardı uyarınca satış amaçlı elde tutulan varlıklara sınıflanmıştır. Satış amacıyla elde tutulan duran varlıkların dönem içi hareketleri aşağıdaki gibidir:

Dönem başı - 1 Ocak Girişler Çıkışlar Yabancı para çevirim farkları

30 Haziran 2014 17.000.809 (3.992.047) (105.204) 12.903.558

30 Haziran 2013 18.606.003 18.606.003

308

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

35. Gelir Vergileri (Ertelenmiş Vergi Varlık ve Yükümlülükleri Dahil) Ertelenmiş Vergi Varlıkları ve Yükümlülükleri Topluluk, vergiye esas yasal finansal tabloları ile SPK Finansal Raporlama Standartları’na göre hazırlanmış finansal tabloları arasındaki farklılıklardan kaynaklanan geçici zamanlama farkları için ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülükleri muhasebeleştirmektedir. Söz konusu farklılıklar genellikle bazı gelir ve gider kalemlerinin vergiye esas tutarları ile SPK Finansal Raporlama Standartları’na göre hazırlanan finansal tablolarda farklı dönemlerde yer almasından kaynaklanmaktadır. Türk Vergi Mevzuatı, ana şirket ve bağlı ortaklıklarına konsolide vergi beyannamesi hazırlamasına izin vermediğinden ekli konsolide finansal tablolarda da yansıtıldığı üzere, vergi karşılıkları her bir işletme bazında ayrı olarak hesaplanmıştır. Bu kapsamda ekli konsolide finansal tablolarda konsolide edilen işletmelere ait ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülükleri de netleştirilmeden ayrı olarak gösterilmiştir.

Ertelenmiş vergi varlıkları Ertelenmiş vergi yükümlülükleri (-) Ertelenmiş vergi varlıkları (net)

Ertelenmiş vergiye baz teşkil eden zamanlama farklılıkları Maddi ve maddi olmayan duran varlıkların değerleme ve ekonomik ömür farklılıkları Yatırım amaçlı gayrimenkullerin değerlemesi İndirimli kurumlar vergisi Vergiden mahsup edilecek geçmiş yıllar zararları Kıdem tazminatı karşılığı Yararlanılacak yatırım indirimi Stokların yeniden değerlemesi Türev araç değerlemesi Diğer

Ertelenmiş vergi varlıkları / (yükümlülükleri) Maddi ve maddi olmayan duran varlıkların değerleme ve ekonomik ömür farklılıkları Yatırım amaçlı gayrimenkullerin değerlemesi İndirimli kurumlar vergisi Vergiden mahsup edilecek geçmiş yıllar zararları Kıdem tazminatı karşılığı Yararlanılacak yatırım indirimi Stokların yeniden değerlemesi Türev araç değerlemesi Diğer

30 Haziran 2014 236.878.983 (30.844.940) 206.034.043

31 Aralık 2013 188.961.418 (32.709.145) 156.252.273

30 Haziran 2014

31 Aralık 2013

694.997.751 402.176.110 (911.761.146) (579.681.890) (257.361.799) (3.028.965) (32.545.654) 6.437.653 (75.870.815) (756.638.755)

680.327.257 402.176.110 (721.138.685) (506.840.065) (255.604.541) (47.573.232) (19.090.587) (4.154.651) (63.923.603) (535.821.997)

30 Haziran 2014

31 Aralık 2013

(134.343.352) (20.108.806) 182.352.229 106.716.493 51.436.643 (310.104) 6.526.447 (1.287.531) 15.052.024

(131.817.188) (20.108.806) 144.227.737 94.107.150 51.085.186 953.596 3.713.267 825.440 13.265.891

206.034.043

156.252.273

309

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

35. Gelir Vergileri (Ertelenmiş Vergi Varlık ve Yükümlülükleri Dahil) (devamı) Ertelenmiş Vergi Varlıkları ve Yükümlülükleri (devamı) Vergiden mahsup edilecek geçmiş yıllar zararlarının vadesi aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 Birinci yılda sona erecek 25.852.280 İkinci yılda sona erecek 10.994.508 Üçüncü yılda sona erecek 20.524.764 Dördüncü yılda sona erecek 88.788.950 Beşinci yılda sona erecek 81.021.931 Altıncı yılda sona erecek 19.853.403 Yedinci yılda sona erecek 32.209.940 Sekizinci yılda sona erecek 105.606.481 Dokuzuncu yılda sona erecek 132.682.731 Onuncu yılda sona erecek 62.146.902

31 Aralık 2013 31.498.233 2.616.913 15.994.588 28.232.041 104.302.700 26.526.028 20.492.407 31.218.341 109.005.542 136.953.272

579.681.890

506.840.065

Mali zararlar, gelecek yıllarda oluşacak vergilendirilebilir kardan düşülmek üzere Türkiye’de maksimum 5 yıl, Romanya’da 7 yıl, Rusya’da ise maksimum 10 yıl taşınabilir. Ancak oluşan zararlar geriye dönük olarak önceki yıllarda oluşan karlardan düşülemez. Ertelenmiş vergi varlığı hesaplanmamış mali zararların tutarı 152.819.689 TL (31 Aralık 2013: 145.935.562 TL)’dir. Ertelenen vergi varlık / (yükümlülüklerinin) hareketleri aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 2014 156.252.273 57.571.719 (1.261.998) (6.527.951) 206.034.043

Dönem başı - 1 Ocak Kar veya zarar tablosu ile ilişkilendirilen Özkaynaklar ile ilişkilendirilen Yabancı para çevirim farkı

30 Haziran 2013 54.613.230 63.432.155 (8.791.223) 1.001.669 110.255.831

Kurumlar Vergisi Topluluk Türkiye’de geçerli olan kurumlar vergisine tabidir. Türk Vergi Kanunu ana şirket ve bağlı ortaklıklarının konsolide bir vergi beyannamesi doldurmasına izin vermemektedir. Dolayısıyla ekteki konsolide finansal tablolarda yansıtılan vergi karşılıkları konsolide edilen şirketleri ayrı tüzel kişilik bazında dikkate alarak hesaplanmıştır. Vergiye tabi kurum kazancı üzerinden tahakkuk ettirilecek kurumlar vergisi oranı ticari kazancın tespitinde gider yazılan vergi matrahından indirilemeyen giderlerin eklenmesi ve vergiden istisna kazançlar, vergiye tabi olmayan gelirler ve diğer indirimler (varsa geçmiş yıllar zararları kullanılan yatırım indirimleri ve Ar-Ge merkezi indirimi) düşüldükten sonra kalan matrah üzerinden hesaplanmaktadır.

310

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

35. Gelir Vergileri (Ertelenmiş Vergi Varlık ve Yükümlülükleri Dahil) (devamı) Kurumlar Vergisi (devamı) Türkiye’deki kurumlar vergisi vergi oranı %20’dir (30 Haziran 2013 : %20). 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla her bir ülkedeki yürürlükteki vergi mevzuatları dikkate alınarak ertelenen vergi hesaplamasında kullanılan vergi oranları (%) aşağıdaki gibidir: Ülke Vergi oranı (%) Bosna Hersek 10,0 Bulgaristan 10,0 Gürcistan 15,0 İtalya 31,4 Mısır 25,0 Romanya 16,0 Rusya (*) 2,0–20,0 Ukrayna 18,0 Almanya 15,0 (*) Rusya’nın-Tataristan bölgesinde vergi oranı %2,0, diğer bölgelerde ise vergi oranı %20,0 olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de geçici vergi üçer aylık dönemler itibarıyla hesaplanmakta ve tahakkuk ettirilmektedir. 2014 yılı kurum kazançlarının geçici vergi dönemleri itibarıyla vergilendirilmesi aşamasında kurum kazançları üzerinden %20 oranında geçici vergi hesaplanmıştır (30 Haziran 2013: %20). Türkiye’de vergi değerlendirmesiyle ilgili kesin ve kati bir mutabakatlaşma prosedürü bulunmamaktadır. Şirketler ilgili yılın hesap kapama dönemini takip eden yılın 1–25 Nisan tarihleri arasında (özel hesap dönemine sahip olanlarda dönem kapanışını izleyen dördüncü ayın 1–25 tarihleri arasında) vergi beyannamelerini hazırlamaktadır. Vergi Dairesi tarafından bu beyannameler ve buna baz olan muhasebe kayıtları 5 yıl içerisinde incelenerek şirketin ödemesi gereken kurumlar vergisi değiştirilebilir. Gelir Vergisi Stopajı Kurumlar vergisine ek olarak, dağıtılması durumunda kar payı elde eden ve bu kar paylarını kurum kazancına dahil ederek beyan eden tam mükellef kurumlara ve yabancı şirketlerin Türkiye’deki şubelerine dağıtılanlar hariç olmak üzere kar payları üzerinden ayrıca gelir vergisi stopajı yapılması gerekmektedir. Gelir vergisi stopajı 23 Temmuz 2006 tarihinden itibaren tüm şirketlerde %15 olarak uygulanmaktadır. Dağıtılmayıp sermayeye ilave edilen kar payları gelir vergisi stopajına tabi değildir. 24 Nisan 2003 tarihinden önce alınmış yatırım teşvik belgelerine istinaden yararlanılan yatırım indirimi tutarı üzerinden %19,8 vergi tevkifatı yapılması gerekmektedir. Bu tarihten sonra yapılan teşvik belgesiz yatırım harcamalarından şirketlerin üretim faaliyetiyle doğrudan ilgili olanların %40’ı vergilendirilebilir kazançtan düşülebilir. Yararlanılan teşvik belgesiz yatırım harcamalarından vergi tevkifatı yapılmamaktadır. Yatırım İndirimi Uygulaması Yatırım indirimi uygulaması 1 Ocak 2006 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak, şirketlerin vergilendirilebilir kazançlarının yetersiz olması sebebiyle, 31 Aralık 2005 tarihi itibarıyla yararlanamadığı yatırım indirimi tutarları ile 1 Ocak 2006 öncesi başlayan ve iktisadi ve teknik bütünlük arz eden yatırımlara ait yatırım indirimi tutarları sonraki yıllarda elde edilecek vergilendirilebilir kazançlardan düşülmek üzere sonraki yıllara taşınabilir.

311

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

35.Gelir Vergileri (Ertelenmiş Vergi Varlık ve Yükümlülükleri Dahil) (devamı) Yatırım İndirimi Uygulaması (devamı) 1 Ağustos 2010 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6009 sayılı Kanun ile yapılan düzenleme gereğince hak kazanılan yatırım indirimi tutarları yıl sınırlaması olmaksızın kullanılabilecektir. Ayrıca indirim sonrası kazanç üzerinden yürürlükteki vergi oranına göre %20 kurumlar vergisi hesaplanacaktır. 6009 sayılı Kanunla yapılan düzenleme 2010 yılı kazançlarına uygulanmak üzere 1 Ağustos 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İndirimli Kurumlar Vergisi Uygulaması 2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar kapsamında büyük ölçekli yatırımlar ile bölgesel uygulama kapsamında gerçekleştirilen yatırımlarda, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 32/A maddesi çerçevesinde, indirimli kurumlar vergisi desteği alınmaktadır. Teşvik belgesinde belirtilen yatırıma katkı oranına göre hesaplanan yatırıma katkı tutarına ulaşılana kadar her yıl ödenecek kurumlar vergisi tutarı eksik ödenmek suretiyle bu teşvikten yararlanılmaktadır. Aynı Karar kapsamında alınan yatırım teşvik belgeleri gereğince KDV ve gümrük vergisi teşvikinden de yararlanılmaktadır. Cari dönem vergisiyle ilgili varlıklar 5.664.842 TL (31 Aralık 2013: 5.392.177 TL)’dir. 30 Haziran 2014 Kurumlar vergisi karşılığı 75.506.450 Peşin ödenen vergi ve fonlar (-) (36.644.536) Finansal durum tablosundaki vergi karşılığı 38.861.914

31 Aralık 2013 134.096.611 (75.108.768) 58.987.843

Cari dönem kurumlar vergisi karşılığı Yabancı para çevirim farkları Ertelenmiş vergi geliri

1 Ocak30 Haziran 2014 (75.506.450) (70.987) 57.571.719

1 Ocak30 Haziran 2013 (53.963.112) 88.128 63.432.155

Kar veya zarar tablosundaki vergi karşılığı

(18.005.718)

9.557.171

Vergi karşılığının mutabakatı Vergi ve ana ortaklık dışı paylar öncesi kar Geçerli vergi oranı

311.909.241 %20

151.260.678 %20

Hesaplanan vergi

(62.381.848)

(30.252.136)

Ayrılan ile hesaplanan vergi karşılığının mutabakatı − Temettü ve vergiden muaf diğer gelirler − İndirimli kurumlar vergisi − Konsolidasyon düzeltmeleri − Kanunen kabul edilmeyen giderler − Vergiden mahsup edilebilecek geçmiş yıllar zararları − Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların kar payları − Farklı vergi oranlarına tabi yurtdışı şirketlerin etkisi − Yabancı para çevirim farkları − Yararlanılacak yatırım indirimleri − Türev araç işlemleri − Diğer

65.522.808 41.713.353 (51.085.577) (16.293.033) (9.528.887) (5.099.494) (1.031.701) 6.562.805 (1.040.659) (886.633) 15.543.148

82.780.918 1.254.109 (80.439.980) (16.876.609) (3.495.517) (2.646.423) (1.050.753) (965.337) 45.240.476 1.539.000 14.469.423

Kar veya zarar tablosundaki vergi karşılığı

(18.005.718)

9.557.171

312

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

36. Pay Başına Kazanç Pay başına kazanç Dönem boyunca mevcut olan hisselerin ortalama sayısı (tam değeri) Ana şirket hissedarlarına ait net dönem karı Pay başına kazanç Ana şirket hissedarlarına ait toplam kapsamlı gelir Toplam kapsamlı gelirden elde edilen pay başına kazanç

1 Ocak30 Haziran 2014 1.700.000.000 269.365.380

1 Ocak30 Haziran 2013 1.700.000.000 159.052.927

0,1585

0,0936

224.926.169

333.774.116

0,1323

0,1963

37.İlişkili Taraf Açıklamaları Topluluk’ un ana ortağı T. İş Bankası AŞ’dir. Şirket ile konsolide edilen bağlı ortaklıkları arasında gerçekleşen işlemler konsolidasyon sırasında elimine edildiklerinden bu notta açıklanmamıştır. Topluluk ile diğer ilişkili taraflar arasındaki işlemlerin detayları aşağıda açıklanmıştır.

İlişkili taraflarda tutulan mevduatlar T. İş Bankası A.Ş. − Vadeli − Vadesiz

İşbank AG − Vadeli − Vadesiz

İlişkili taraflardan kullanılan krediler T. İş Bankası A.Ş. İşbank AG T. Sınai ve Kalkınma Bankası A.Ş.

30 Haziran 2014

31 Aralık 2013

1.506.987.940 36.575.980 1.543.563.920

1.653.071.034 63.258.934 1.716.329.968

2.192.379 23.268.033 25.460.412

6.788.476 6.788.476

1.569.024.332

1.723.118.444

30 Haziran 2014 301.407.358 34.702.800 2.662.016

31 Aralık 2013 335.412.389 35.238.000 2.681.223

338.772.174

373.331.612

313

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

37.İlişkili Taraf Açıklamaları (devamı) İlişkili taraflardan ticari alacaklar Solvay Şişecam Holding AG Oxyvit Kimya San. ve Tic. A.Ş. Şişecam Shangai Trade Co. Ltd. İş Merkezleri Yönetim ve İşletim A.Ş. Omco İstanbul Kalıp San. ve Tic. A.Ş. Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. T. İş Bankası A.Ş. ve İşbank AG Bayek Tedavi Sağlık Hizmetleri ve İşletmeciliği A.Ş. Paşabahçe USA Inc. OOO Balkum Paşabahçe Glass GmbH Kanyon Yönetim İşletim ve Pazarlama Ltd. Şti. Anadolu Anonim Türk Sigorta Şirketi İş Net Elektronik Bilgi Üretim Dağ. Tic. ve İlet. Hiz. A.Ş. İş Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. (1) Camiş Menkul Değerler A.Ş. (2) Anadolu Hayat Emeklilik Sigorta A.Ş. İş Finansal Kiralama A.Ş. Omco International N.V.

30 Haziran 2014 20.908.709 4.049.739 1.523.327 1.500.301 1.399.852 689.149 377.525 311.142 182.706 160.348 156.180 127.066 61.529 35.771 32.486 6.920 98 55 -

31 Aralık 2013 581.853 3.798.398 1.767.200 1.181.810 1.795.397 891.005 438.907 338.653 125.675 161.171 276.049 32.375 33.911 4.546.814 23.282

31.522.903

15.992.500

(1) 2013 yılındaki bakiyenin 4.463.446 TL’si Topkapı gayrimenkullerinin satış bedelinden doğan KDV alacağından oluşmaktadır. (2) Camiş Menkul Değerler A.Ş. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş. ile birleşmiştir.

İlişkili taraflardan diğer alacaklar Saint Gobain Glass Egypt S.A.E (*) Paşabahçe Yatırım ve Pazarlama A.Ş. Sudel Invest S.A.R.L. Yatırım Finansman Menkul Değerler A.Ş. Paşabahçe Mağazaları B.V.

30 Haziran 2014 7.108.098 1.122.857 5.168 4.265 -

31 Aralık 2013 20.233.423 2.182.888 5.248 21.439 15.813

8.240.388

22.458.811

(*) 6.979.278 TL’si Saint Gobain Glass Egypt S.A.E verilen sermaye avansından oluşmaktadır (31 Aralık 2013: 19.984.777 TL).

314

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

37.İlişkili Taraf Açıklamaları (devamı) İlişkili taraflara ticari borçlar Omco İstanbul Kalıp San. ve Tic. A.Ş. Anadolu Anonim Türk Sigorta Şirketi Solvay Şişecam Holding AG Oxyvit Kimya San. ve Tic. A.Ş. Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. OOO Balkum İş Merkezleri Yönetim ve İşletim A.Ş. Avea İletişim Hizmetleri A.Ş. İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş. Paşabahçe USA Inc. Kültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti. İş Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. İş Net Elektronik Bilgi Üretim Dağ. Tic. ve İlet. Hiz. A.Ş. Kanyon Yönetim İşletim ve Pazarlama Ltd. T. İş Bankası A.Ş. ve İşbank AG

İlişkili taraflara diğer borçlar Saint Gobain Glass France S.A. (*) Paşabahçe Glass GmbH Paşabahçe Yatırım ve Pazarlama A.Ş. Paşabahçe Spain SL Denizli Cam San. Vakfı Mepa Merkezi Pazarlama A.Ş. Diğer

(*) Sermaye avansından oluşmaktadır.

30 Haziran 2014 23.171.769 18.224.726 14.745.332 6.942.699 1.134.889 1.112.127 872.891 62.122 54.135 32.362 12.420 8.537 1.369

31 Aralık 2013 20.367.629 5.139.215 18.065.336 6.223.070 854.503 779.354 363.822 52.733 241.675 13.946 1.774 8.488

66.375.378

52.111.545

30 Haziran 2014 15.558.422 587.751 348.815 104.269 19.093 8.135 1.543.233 18.169.718

31 Aralık 2013 759.947 137.932 44.974 11.863 1.373.561 2.328.277

315

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

37.İlişkili Taraf Açıklamaları (devamı) İlişkili taraflarla ilgili gelir ve giderler:

İlişkili taraflarla ilgili faiz gelirleri T. İş Bankası A.Ş. ve İşbank AG Oxyvit Kimya San. ve Tic. A.Ş. Paşabahçe Yatırım ve Pazarlama A.Ş. Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. Paşabahçe Mağazaları B.V. Anadolu Anonim Türk Sigorta Şirketi Bayek Tedavi Sağlık Hizmetleri ve İşletmeciliği A.Ş. İş Net Elektronik Bilgi Üretim Dağ. Tic. ve İlet. Hiz. A.Ş.

İlişkili taraflarla ilgili faiz giderleri T. İş Bankası A.Ş. ve İşbank AG T. Sınai ve Kalkınma Bankası A.Ş. İş Finansal Kiralama A.Ş. Omco İstanbul Kalıp San. ve Tic. A.Ş. Oxyvit Kimya San. ve Tic. A.Ş. Mepa Merkezi Pazarlama A.Ş. Topkapı Yatırım Holding A.Ş. Paşabahçe Yatırım ve Pazarlama A.Ş.

İlişkili taraftan alınan temettü gelirleri İş Finansal Kiralama A.Ş. Nemtaş Nemrut Liman İşletmeleri A.Ş.

1 Ocak30 Haziran 2014 27.589.490 83.233 57.455 24.481 1.163 59 27.755.881

1 Ocak30 Haziran 2013 11.240.511 5.872 26.141 25.906 1.807 679 671 11.301.587

1 Ocak30 Haziran 2014 9.447.183 460.829 31.320 14.735 11.971 507 -

1 Ocak30 Haziran 2013 7.482.723 394.671 54.201 110.202 17.347 1.729 1.391

9.966.545

8.062.264

1 Ocak30 Haziran 2014 11.440 11.440

1 Ocak30 Haziran 2013 45.952 45.952

316

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

37.İlişkili Taraf Açıklamaları (devamı) İlişkili taraflarla ilgili gelir ve giderler (devamı):

İlişkili taraflarla ilgili diğer gelirler Anadolu Anonim Türk Sigorta Şirketi (1) İş Merkezleri Yönetim ve İşletim A.Ş. (2) Omco İstanbul Kalıp San. ve Tic. A.Ş. Oxyvit Kimya San. ve Tic. A.Ş. Bayek Tedavi Sağlık Hizmetleri ve İşletmeciliği A.Ş. (2) Solvay Şişecam Holding AG Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. Paşabahçe Glass Gmbh İş Net Elektronik Bilgi Üretim Dağ. Tic. ve İlet. Hiz. A.Ş. Kanyon Yönetim İşletim ve Pazarlama Ltd. Paşabahçe Usa Inc. Avea İletişim Hizmetleri A.Ş. T. İş Bankası A.Ş. ve İşbank AG İş Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. Anadolu Hayat Emeklilik Sigorta A.Ş. İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. İş Factoring Finansman Hizmetleri A.Ş. Milli Reasürans T.A.Ş. Yatırım Finansman Yatırım Ortaklığı A.Ş. İş Finansal Kiralama A.Ş. İş Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. Nemtaş Nemrut Liman İşletmeleri A.Ş. Bosen Enerji Elektrik Üret. Otopro. Grubu A.Ş. İş Portföy Yönetimi A.Ş. Mepa Merkezi Pazarlama A.Ş. İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş.

1 Ocak30 Haziran 2014 7.525.335 5.506.706 2.632.683 1.982.502 1.464.853 1.167.324 202.038 177.906 158.130 65.962 64.886 52.416 30.532 14.468 8.328 6.476 2.645 1.511 1.067 323 118 59 55 21.066.323

1 Ocak30 Haziran 2013 5.942.929 6.024.094 289.638 783.938 1.679.084 1.361.117 138.336 142.016 13.917 5.627 300.168 1.228 6.000 502 16.688.594

(1) 1 Ocak–30 Haziran 2014 dönemi içinde 6.565.742 TL’lik kısmı Şişecam Sigorta Aracılık Hizmetleri AŞ’nin elde ettiği sigorta acentelik gelirinden oluşmaktadır (1 Ocak – 30 Haziran 2013: 5.271.600 TL). (2) Elektrik satışına ilişkin gelirlerden oluşmaktadır.

317

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

37.İlişkili Taraf Açıklamaları (devamı) İlişkili taraflarla ilgili gelir ve giderler (devamı):

İlişkili taraflarla ilgili diğer giderler Solvay Şişecam Holding AG (1) Omco İstanbul Kalıp San. ve Tic. A.Ş. (2) İş Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. (3) İş Merkezleri Yönetim ve İşletim A.Ş. (4) Rudnik Krecnjaka Vijenac D.O.O. (5) OOO Balkum (5) Anadolu Anonim Türk Sigorta Şirketi Şişecam Shangai Trade Co. Ltd. T. İş Bankası A.Ş. ve İşbank AG Saint Gobain Glass France S.A. Oxyvit Kimya San. ve Tic. A.Ş. T. İş Bankası A.Ş. Mensupları Munzam Sosyal Güv. Ve Yard. Vakfı Kanyon Yönetim İşletim ve Pazarlama Ltd. Şti. Anadolu Hayat Emeklilik Sigorta A.Ş. İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş. Camiş Menkul Değerler A.Ş. (6) Kültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti. Avea İletişim Hizmetleri A.Ş. Paşabahçe Glass GmbH Paşabahçe USA Inc. Paşabahçe Spain SL.

1 Ocak30 Haziran 2014 65.303.886 16.841.281 9.337.328 4.189.313 4.185.707 3.465.604 1.298.075 830.297 661.192 617.370 416.796 416.760 133.637 67.717 54.972 27.146 18.504 58 107.865.643

1 Ocak30 Haziran 2013 42.601.799 28.019.170 7.640.568 3.179.834 2.760.478 1.654.743 3.374.624 387.253 539.787 341.896 384.825 133.836 67.052 1.940.700 28.858 37.900 504 618.357 202.842 123.347 94.038.373

(1) Solvay Sodi AD’ den alınan soda alımlarından oluşmaktadır. (2) Kalıp giderlerinden oluşmaktadır. (3) 1 Ocak – 30 Haziran 2014 dönemi içinde 9.153.290 TL’lik kısmı iş merkezinin bulunduğu İş Kuleleri Kule-3’ün kira giderlerinden oluşmaktadır (1 Ocak – 30 Haziran 2013: 7.502.586 TL). (4) Şirket merkezinin bulunduğu İş Kuleleri Kule-3’ün yönetim ve işletim giderlerinden oluşmaktadır. (5) Camın ana hammaddesi olan kum alım giderlerinden oluşmaktadır. (6) Camiş Menkul Değerler A.Ş. 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş. ile birleşmiştir.

Üst düzey yöneticilere sağlanan faydalar Ana ortaklık (Holding) Konsolidasyona tabi diğer şirketler

1 Ocak30 Haziran 2014 7.201.873 19.460.689 26.662.562

1 Ocak30 Haziran 2013 6.554.315 13.868.316 20.422.631

Şirket’in üst düzey yöneticileri, Yönetim Kurulu Başkanı ve Üyeleri ile genel müdür, grup başkanları, genel müdür yardımcıları, başkan yardımcıları ve fabrika müdürlerinden oluşmaktadır. 1 Ocak- 30 Haziran 2014 ve 1 Ocak – 30 Haziran 2013 dönemlerinde üst yönetime emeklilik sosyal yardımları, işten çıkartma, ayrılma nedeniyle sağlanan faydalar, hisse bazlı ödemeler ve diğer uzun vadeli faydalar sağlanmamıştır.

318

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi a) Sermaye Riski Yönetimi Topluluk sermaye yönetiminde bir yandan faaliyetlerinin sürekliliğini sağlamaya çalışırken diğer yandan da borç ve özkaynak dengesini en verimli şekilde kullanarak karlılığını artırmayı hedeflemektedir. Topluluk’ un sermaye yapısı Dipnot 8 ve 10’da açıklanan kredileri de içeren borçlar, Dipnot 6’da açıklanan nakit ve nakit benzerleri ve Dipnot 27’de açıklanan sırasıyla çıkarılmış sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri ve geçmiş yıl karlarını da içeren özkaynak kalemlerinden oluşmaktadır. Topluluk’ un sermaye maliyeti ile birlikte her bir sermaye sınıfıyla ilişkilendirilen riskler Şirket Yönetimi tarafından değerlendirilir. Şirket Yönetimi değerlendirmelerine dayanarak sermaye yapısını yeni borç edinilmesi veya mevcut olan borcun geri ödenmesiyle olduğu kadar temettü ödemeleri ve yeni hisse ihracı yoluyla dengede tutulması amaçlanmaktadır. Topluluk sermayeyi borç/toplam özkaynak oranını kullanarak izler. Bu oran net borcun toplam özkaynağa bölünmesiyle bulunur. Net borç, nakit ve nakit benzeri değerlerin toplam borç tutarından (finansal durum tablosunda gösterildiği gibi finansal borçlar ve yükümlülükleri, finansal kiralama ve ticari borçları içerir) düşülmesiyle hesaplanır. 30 Haziran 2014 ve 31 Aralık 2013 tarihleri itibarıyla net borç / toplam özkaynak oranı aşağıdaki gibidir: 30 Haziran 31 Aralık 2014 2013 Finansal ve ticari borçlar 4.343.704.437 4.261.776.484 Eksi: Nakit ve nakit benzerleri (1.745.244.947) (1.953.138.390) Net borç 2.598.459.490 2.308.638.094 Toplam özkaynak

6.814.796.233

6.615.301.267

%38

%35

Net borç / özkaynak oranı Topluluk’ un genel stratejisinde önceki dönemden bir farklılık göstermemektedir.

a) Finansal Risk Faktörleri Topluluk faaliyetleri nedeniyle piyasa riski (kur riski, gerçeğe uygun değer faiz oranı riski, nakit akımı faiz oranı riski ve fiyat riski), kredi riski ve likidite riskine maruz kalmaktadır. Topluluk risk yönetimi programı genel olarak finansal piyasalardaki belirsizliğin, Topluluk finansal performansı üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerinin minimize edilmesi üzerine odaklanmaktadır. Topluluk finansal araçlarını Finansal İşlemler Grup Başkanlığı vasıtasıyla merkezi olarak Topluluk’ un risk politikaları çerçevesinde yönetmektedir. Topluluk’ un nakit giriş ve çıkışları günlük olarak, aylık nakit akım bütçeleri haftalık raporlarla, yıllık nakit akım bütçeleri ise aylık nakit raporlarla izlenmektedir. Risk yönetimi Yönetim Kurulu tarafından onaylanan politikalar doğrultusunda merkezi bir Risk Yönetimi Birimi tarafından yürütülmektedir. Risk politikalarına ilişkin olarak ise Topluluk ’un Risk Yönetimi Birimi tarafından finansal risk tanımlanır, değerlendirilir ve Topluluk’ un operasyon üniteleri ile birlikte çalışmak suretiyle riskin azaltılmasına yönelik araçlar kullanılır. Yönetim Kurulu tarafından risk yönetimine ilişkin olarak gerek yazılı genel bir mevzuat gerekse de döviz kuru riski, faiz riski, kredi riski, türev ürünlerinin ve diğer türevsel olmayan finansal araçların kullanımı ve likidite fazlalığının nasıl değerlendirileceği gibi çeşitli risk türlerini kapsayan yazılı prosedürler oluşturulur.

Yunus Emre Aksu

319

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b)

Finansal Risk Faktörleri (devamı)

b.1)

Kredi Riski Yönetimi

Finansal araçları elinde bulundurmak karşı tarafın anlaşmanın gereklerini yerine getirememe riskini de taşımaktadır. Topluluk Yönetimi bu riskleri, her anlaşmada bulunan karşı taraf için ortalama riski kısıtlayarak ve gerektiği takdirde teminat alarak karşılamaktadır. Topluluk’ un tahsilat riski, esas olarak ticari alacaklarından doğmaktadır. Topluluk, bayilerinden doğabilecek bu riski, bayiler için belirlenen kredi limitlerini alınan teminatlar ile sınırlayarak yönetmektedir. Kredi limitlerinin kullanımı Topluluk tarafından sürekli olarak izlenmekte ve müşterinin finansal pozisyonu, geçmiş tecrübeler ve diğer faktörler göz önüne alınarak müşterinin kredi kalitesi sürekli değerlendirilmektedir. Ticari alacaklar Topluluk politikaları ve prosedürleri dikkate alınarak değerlendirilmekte ve bu doğrultuda şüpheli alacak karşılığı ayrıldıktan sonra finansal durum tablosunda net olarak gösterilmektedir (Dipnot 10). Ticari alacaklar çeşitli sektör ve coğrafi alanlara dağılmış çok sayıdaki müşteriyi kapsamaktadır. Müşterilerin ticari alacak bakiyeleri üzerinden sürekli olarak kredi değerlendirmeleri yapılmaktadır.

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Kredi Riski Yönetimi (devamı)

C. Vadesi geçmiş ancak değer düşüklüğüne uğramamış varlıkların net defter değeri − Teminat, vs. ile güvence altına alınmış kısmı

D. Değer düşüklüğüne uğrayan varlıkların net defter değerleri − Vadesi geçmiş (brüt defter değeri) − Değer düşüklüğü (-) − Net değerin teminat vs. ile güvence altına alınmış kısmı − Vadesi geçmemiş (brüt defter değeri) − Değer düşüklüğü (-) − Net değerin teminat vs. ile güvence altına alınmış kısmı

E. Finansal durum tablosu dışı kredi riski içeren unsurlar

104

32.254.300 (32.254.300) 829.779 (829.779) -

202.969.573 (49.841.870)

(*) Tutarın belirlenmesinde, alınan teminatlar gibi, kredi güvenilirliğinde artış sağlayan unsurlar dikkate alınmamıştır.

B. Koşulları yeniden görüşülmüş bulunan aksi takdirde vadesi geçmiş veya değer düşüklüğüne uğramış sayılacak finansal varlıkların defter değeri − Teminat, vs. ile güvence altına alınmış kısmı

1.080.610.721 (417.158.430)

Alacaklar Ticari alacaklar İlişkili Diğer taraf taraf 31.522.903 1.283.580.294 - (467.000.300)

A. Vadesi geçmemiş ya da değer düşüklüğüne uğramamış fin. varlıkların net defter değeri 31.522.903 − Teminat, vs. ile güvence altına alınmış kısmı -

Finansal araç türleri itibarıyla maruz kalınan kredi riskleri 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla maruz kalınan azami kredi riski (*) (A+B+C+D+E) − Azami riskin teminat vs. ile güvence altına alınmış kısmı

b) b.1)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı)

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

8.240.388 -

6.284.663 (6.284.663) 4.642 (4.642) -

65.687.120 -

Diğer alacaklar İlişkili Diğer taraf taraf 8.240.388 65.687.120 -

1.744.743.493 -

Nakit ve nakit benzeri kalemler 1.744.743.493 -

6.437.653 -

Türev araçlar 6.437.653 -

320 İşletmelerde Verimlilik

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Kredi Riski Yönetimi (devamı) Alacaklar Ticari alacaklar İlişkili Diğer taraf taraf 15.992.500 1.138.738.242 - (375.023.036)

C. Vadesi geçmiş ancak değer düşüklüğüne uğramamış varlıkların net defter değeri − Teminat, vs. ile güvence altına alınmış kısmı

E. Finansal durum tablosu dışı kredi riski içeren unsurlar

105

33.469.687 (33.469.687) 655.506 (655.506) -

179.637.303 (13.147.960)

(*) Tutarın belirlenmesinde, alınan teminatlar gibi, kredi güvenilirliğinde artış sağlayan unsurlar dikkate alınmamıştır.

A. Vadesi geçmemiş ya da değer düşüklüğüne uğramamış finansal varlıkların net defter değeri15.992.500 959.100.939 − Teminat, vs. ile güvence altına alınmış kısmı - (361.875.076)

Finansal araç türleri itibarıyla maruz kalınan kredi riskleri 31 Aralık 2013 tarihi itibarıyla maruz kalınan azami kredi riski (*) (A+B+C+D+E) − Azami riskin teminat vs. ile güvence altına alınmış kısmı

b) b.1)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı)

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.

10.277.423 (9.542.751)

12.181.388 -

7.280.172 (7.280.172) 4.791 (4.791) -

65.215.214 -

Diğer alacaklar İlişkili Diğer taraf taraf 22.458.811 65.215.214 (9.542.751) -

1.948.376.466 -

Nakit ve nakit benzeri kalemler 1.948.376.466 -

Türev araçlar -

Yunus Emre Aksu 321

322

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b) b.1)

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Kredi Riski Yönetimi (devamı)

Topluluk’ un müşterilerinden aldığı teminatların toplamı aşağıdaki gibidir:

Teminat mektupları Teminat çek ve senetleri Doğrudan borçlandırma sistemi İpotekler Nakit

30 Haziran 2014 229.845.941 104.971.172 94.954.982 20.063.486 17.164.719

31 Aralık 2013 219.305.795 41.305.414 85.503.964 20.625.113 8.282.750

467.000.300

375.023.036

Vadesi geçmiş ancak değer düşüklüğüne uğramamış ticari alacaklar aşağıdaki gibidir:

Vadesi üzerinden 1–30 gün geçmiş Vadesi üzerinden 1–3 ay geçmiş Vadesi üzerinden 3–12 ay geçmiş Vadesi üzerinden 1–5 yıl geçmiş Toplam vadesi geçen alacaklar

30 Haziran 2014 130.238.775 43.009.862 16.471.520 13.249.416 202.969.573

31 Aralık 2013 107.651.607 38.785.306 21.656.132 11.544.258 179.637.303

Teminat vs. ile güvence altına alınmış kısmı (-)

(49.841.870)

(13.147.960)

b.2)

Likidite Risk Yönetimi

Topluluk, nakit akımlarını düzenli olarak takip ederek finansal varlıkların ve yükümlülüklerin vadelerinin eşleştirilmesi yoluyla yeterli fonların ve borçlanma rezervinin devamını sağlayarak likidite riskini yönetir. Likidite riski tabloları İhtiyatlı likidite riski yönetimi yeterli ölçüde nakit tutmayı yeterli miktarda kredi işlemleri ile fon kaynaklarının kullanılabilirliğini ve piyasa pozisyonlarını kapatabilme gücünü ifade eder. Mevcut ve ilerideki muhtemel borç gereksinimlerinin fonlanabilme riski yeterli sayıda ve yüksek kalitedeki kredi sağlayıcılarının erişilebilirliğinin sürekli kılınması suretiyle yönetilmektedir.

323

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b) b.2)

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Likidite Riski Yönetimi (devamı)

Likidite riski tabloları (devamı) Aşağıdaki tablo, Topluluk’ un finansal yükümlülüklerinin vade dağılımını göstermektedir. Aşağıdaki tablolar, Topluluk’ un yükümlülükleri iskonto edilmeden ve ödemesi gereken en erken tarihler esas alınarak hazırlanmıştır. Söz konusu yükümlülükler üzerinden ödenecek faizler aşağıdaki tabloya dahil edilmiştir. 30 Haziran 2014

Türev olmayan finansal yükümlülükler Banka kredileri Borçlanma senedi ihraçları Finansal kiralama yükümlülükleri Ticari borçlar İlişkili taraflara borçlar Diğer borçlar

Defter değeri 2.610.459.165 1.056.630.421

Sözleşme uyarınca nakit çıkışları toplamı (I+II+III+IV) 2.822.001.801 1.332.433.500

4.709.439 605.530.034 84.545.096 24.282.237

4.732.083 607.478.782 84.545.096 24.373.209

83.142 590.393.717 84.545.096 21.983.729

194.138 17.085.065 -

Toplam yükümlülük

4.386.156.392

4.875.564.471

887.416.824

895.392.923

Defter değeri 6.437.653 -

Sözleşme uyarınca nakit çıkışları toplamı (I+II+III+IV) 6.437.653 -

Üç aydan kısa (I) -

3–12 ay arası (II) -

1–5 yıl arası (III) 6.437.653 -

5 yıldan uzun (IV) -

6.437.653

Türev olmayan finansal yükümlülükler Banka kredileri Borçlanma senedi ihraçları Finansal kiralama yükümlülükleri Ticari borçlar İlişkili taraflara borçlar Diğer borçlar

Defter değeri 2.513.384.503 1.065.027.867

Sözleşme uyarınca nakit çıkışları toplamı (I+II+III+IV) 3.007.414.253 1.361.950.188

Üç aydan kısa (I) 169.642.754 -

3–12 ay arası (II) 845.096.613 45.353.875

5.784.342 625.468.227 54.439.822 16.624.089

5.838.306 627.136.734 54.439.822 16.697.504

285.223 608.497.089 54.439.822 15.137.784

249.426 18.639.645 -

Toplam yükümlülük

4.280.728.850

5.073.476.807

848.002.672

909.339.559

Defter değeri (4.154.641)

Sözleşme uyarınca nakit çıkışları toplamı (I+II+III+IV) (4.154.641)

Üç aydan kısa (I) -

3–12 ay arası (II) -

1–5 yıl arası (III) (4.154.641)

5 yıldan uzun (IV) -

(4.154.641)

Türev finansal yükümlülükler Nakit girişleri Nakit çıkışları

107

Üç aydan kısa (I) 190.411.140 -

3–12 ay arası (II) 832.991.470 45.122.250

1–5 yıl 5 yıldan arası uzun (III) (IV) 1.594.079.713 204.519.478 180.489.000 1.106.822.250 4.378.451 2.389.480

76.352 -

1.781.336.644 1.311.418.080

31 Aralık 2013

1–5 yıl 5 yıldan arası uzun (III) (IV) 1.635.488.389 357.186.497 181.415.500 1.135.180.813 5.303.657 1.559.720

1.823.767.266 1.492.367.310

324

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b) b.3)

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Piyasa Riski Yönetimi

Faaliyetleri nedeniyle Topluluk, döviz kurundaki ve faiz oranındaki değişiklikler ile ilgili finansal risklere maruz kalmaktadır. Topluluk düzeyinde karşılaşılan piyasa riskleri, duyarlılık analizleri esasına göre ölçülmektedir. Cari yılda Topluluk’ un maruz kaldığı piyasa riskinde ya da karşılaşılan riskleri ele alış yönteminde veya bu riskleri nasıl ölçtüğüne dair kullandığı yöntemde, önceki seneye göre bir değişiklik olmamıştır. b.3.1) Kur riski yönetimi Yabancı para cinsinden işlemler, kur riskinin oluşmasına sebebiyet vermektedir. Topluluk, bağlı ortaklıkları ve iştiraklerinin faaliyet gösterdiği ülkelerin ekonomilerine göre geçerli fonksiyonel para birimleri dışında kalan para birimlerini yabancı para olarak kabul etmiştir. Topluluk’ un yabancı para cinsinden parasal ve parasal olmayan varlıkları ile parasal ve parasal olmayan yükümlülüklerinin rapor tarihi itibarıyla dağılımı aşağıdaki gibidir:

325

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b) b.3)

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Piyasa Riski Yönetimi (devamı)

b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı)

1. 2a.

30 Haziran 2014 Tarihi İtibarıyla Döviz Pozisyonu Tablosu TL karşılığı ABD Doları Euro Diğer 360.229.849 90.749.811 52.894.561 14.565.919

2b. 3.

Ticari alacaklar Parasal finansal varlıklar (kasa, banka hesapları dahil) Parasal olmayan finansal varlıklar Diğer

1.593.426.805 30.661.955

676.073.573 5.303.373

52.350.988 6.094.699

6.458.358 1.775.513

4. 5. 6a. 6b. 7.

Dönen varlıklar (1+2+3) Ticari alacaklar Parasal finansal varlıklar Parasal olmayan finansal varlıklar Diğer

1.984.318.609 46.509 46.726.160

772.126.757 20.541 1.319.890

111.340.248 1.000 11.460.672

22.799.790 10.780.389

8. 9.

Duran varlıklar (5+6+7) Toplam varlıklar (4+8)

46.772.669 2.031.091.278

1.340.431 773.467.188

11.461.672 122.801.920

10.780.389 33.580.179

10. 11. 12a. 12b.

Ticari borçlar Finansal yükümlülükler Parasal olan diğer yükümlülükler Parasal olmayan diğer yükümlülükler

77.329.437 239.269.282 21.037.093 -

10.869.726 42.394.863 4.311.965 -

15.143.842 51.608.987 4.019.929 -

10.454.184 255.834 -

13. 14. 15. 16a. 16b.

Kısa vadeli yükümlülükler (10+11+12) 337.635.812 Ticari borçlar Finansal yükümlülükler 1.506.843.400 Parasal olan diğer yükümlülükler Parasal olmayan diğer yükümlülükler -

57.576.554 585.691.870 -

70.772.758 91.007.740 -

10.710.018 -

17. 18.

Uzun vadeli yükümlülükler (14+15+16) 1.506.843.400 Toplam yükümlülükler (13+17) 1.844.479.212

585.691.870 643.268.424

91.007.740 161.780.498

10.710.018

70.000.000

200.198.764

(38.978.578)

22.870.161

123.575.501

(56.533.949)

10.314.259

3.031.767

224.152.573 59.976.765

125.684.360 52.100.001

43.512.212 5.845.677

19.

Bilanço dışı türev araçların net varlık / (yükümlülük) pozisyonu (19a-19b) 148.638.000 19a. Aktif karakterli bilanço dışı döviz cinsinden türev ürünlerin tutarı 148.638.000 19b. Pasif karakterli bilanço dışı döviz cinsinden türev ürünlerin tutarı 20. 21.

22.

23. 24.

Net yabancı para varlık / (yükümlülük) Pozisyonu (9–18+19) 335.250.066 Parasal kalemler net yabancı para varlık / /(yükümlülük) pozisyonu (=1+2a+5+6a– 10–11-12a–14–15-16a) 109.223.951 Döviz hedge’ i için kullanılan finansal araçların toplam gerçeğe uygun değeri 6.437.653 İhracat İthalat

900.987.301 290.048.136

109

326

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b) b.3)

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Piyasa Riski Yönetimi (devamı)

b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı) 31 Aralık 2013 Tarihi İtibarıyla Döviz Pozisyonu Tablosu TL karşılığı ABD Doları Euro Diğer 356.333.360 87.627.014 49.528.764 23.869.809

1. Ticari alacaklar 2a. Parasal finansal varlıklar (kasa, banka hesapları dahil) 2b. Parasal olmayan finansal varlıklar 3. Diğer

1.516.292.971 33.339.466

620.836.171 5.596.062

62.615.655 6.795.726

7.371.460 1.440.142

4. 5. 6a. 6b. 7.

Dönen varlıklar (1+2+3) Ticari alacaklar Parasal finansal varlıklar Parasal olmayan finansal varlıklar Diğer

1.905.965.797 46.778 17.219.270

714.059.247 20.541 535.357

118.940.145 1.000 4.936.042

32.681.411 1.581.971

8. 9.

Duran varlıklar (5+6+7) Toplam varlıklar (4+8)

17.266.048 1.923.231.845

555.898 714.615.145

4.937.042 123.877.187

1.581.971 34.263.382

10. 11. 12a. 12b.

Ticari borçlar Finansal yükümlülükler Parasal olan diğer yükümlülükler Parasal olmayan diğer yükümlülükler

84.442.361 257.074.031 26.213.008 -

17.241.995 40.707.412 5.951.653 -

14.973.005 57.957.501 4.512.768 -

3.674.542 258.652 -

13. 14. 15. 16a. 16b.

Kısa vadeli yükümlülükler (10+11+12) 367.729.400 Ticari borçlar Finansal yükümlülükler 1.616.970.911 Parasal olan diğer yükümlülükler Parasal olmayan diğer yükümlülükler -

63.901.060 607.152.250 -

77.443.274 109.356.671 -

3.933.194 -

17. 18.

Uzun vadeli yükümlülükler (14+15+16) 1.616.970.911 Toplam yükümlülükler (13+17) 1.984.700.311

607.152.250 671.053.310

109.356.671 186.799.945

3.933.194

70.000.000

113.561.835

(62.922.758)

30.330.188

37.430.416

(74.654.526)

27.308.075

(1.946.611)

422.062.689 126.867.131

245.576.991 107.172.846

97.768.852 22.450.914

19.

Bilanço dışı türev araçların net varlık / (yükümlülük) pozisyonu (19a-19b) 149.401.000 19a. Aktif karakterli bilanço dışı döviz cinsinden türev ürünlerin tutarı 149.401.000 19b. Pasif karakterli bilanço dışı döviz cinsinden türev ürünlerin tutarı 20. 21.

22.

23. 24.

Net yabancı para varlık / (yükümlülük) Pozisyonu (9–18+19) 87.932.534 Parasal kalemler net yabancı para varlık / /(yükümlülük) pozisyonu (=1+2a+5+6a– 10–11-12a–14–15-16a) (112.027.202) Döviz hedge’ i için kullanılan finansal araçların toplam gerçeğe uygun değeri (4.154.651) İhracat İthalat

1.522.171.683 534.966.613

110

327

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b) b.3)

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Piyasa Riski Yönetimi (devamı)

b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı) Topluluk, başlıca ABD Doları ve Euro cinsinden kur riskine maruz kalmaktadır. Diğer kurların etkisi önemsizdir. Aşağıdaki tablo Topluluk’ un ABD Doları ve Euro kurlarındaki %10’luk artışa ve azalışa olan duyarlılığını göstermektedir. %10’luk oran, üst düzey yöneticilere Topluluk içinde kur riskinin raporlanması sırasında kullanılan oran olup, söz konusu oran Topluluk Yönetimi’nin döviz kurlarında beklediği olası değişikliği ifade etmektedir. Duyarlılık analizi sadece dönem sonundaki açık yabancı para cinsinden parasal kalemleri kapsar ve söz konusu kalemlerin yılsonundaki %10’luk kur değişiminin etkilerini gösterir. Bu analiz, dış kaynaklı krediler ile birlikte Topluluk içindeki yurt dışı faaliyetler için kullanılan, krediyi alan ve de kullanan tarafların fonksiyonel para birimi dışındaki kredilerini kapsamaktadır. Pozitif değer, vergi öncesi kar / zararda ve diğer özkaynak kalemlerindeki artışı ifade eder. Kur riskine duyarlılık 30 Haziran 2014 Kar / (Zarar) Özkaynaklar Yabancı paranın Yabancı paranın Yabancı paranın Yabancı paranın değer kazanması değer kaybetmesi değer kazanması değer kaybetmesi ABD Doları’nın TL karşısında %10 değerlenmesi halinde 1- ABD Doları net varlık / yükümlülük 2- ABD Doları riskinden korunan kısım (-)

26.240.022 14.863.800

(26.240.022) (14.863.800)

3- ABD Doları net etki (1+2)

41.103.822

(41.103.822)

4- Euro net varlık / yükümlülük 5- Euro riskinden korunan kısım (-)

(16.349.053) -

16.349.053 -

232.294.719 -

(232.294.719) -

6- Euro net etki (4+5)

(16.349.053)

16.349.053

232.294.719

(232.294.719)

7- Diğer dövizler cinsinden net varlık / yükümlülük 1.031.426 8- Diğer dövizlerin riskinden korunan kısım (-) -

(1.031.426) -

24.450.650

(24.450.650) -

9- Diğer dövizlerin net etkisi (7+8)

1.031.426

(1.031.426)

24.450.650

(24.450.650)

25.786.195

(25.786.195)

256.745.369

(256.745.369)

Euro’nun TL karşısında %10 değerlenmesi halinde

Diğer dövizlerin TL karşısında %10 değerlenmesi halinde

Toplam (3+6+9)

111

328

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b) b.3)

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Piyasa Riski Yönetimi (devamı)

b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı) Kur riskine duyarlılık (devamı) 31 Aralık 2013 Kar / (Zarar) Özkaynaklar Yabancı paranın Yabancı paranın Yabancı paranın Yabancı paranın değer kazanması değer kaybetmesi değer kazanması değer kaybetmesi ABD Doları’nın TL karşısında %10 değerlenmesi halinde 1- ABD Doları net varlık / yükümlülük 2- ABD Doları riskinden korunan kısım (-)

7.988.774 14.940.100

(7.988.774) (14.940.100)

3- ABD Doları net etki (1+2)

22.928.874

(22.928.874)

4- Euro net varlık / yükümlülük 5- Euro riskinden korunan kısım (-)

(21.922.302) -

21.922.302 -

234.555.606 -

(234.555.606) -

6- Euro net etki (4+5)

(21.922.302)

21.922.302

234.555.606

(234.555.606)

7- Diğer dövizler cinsinden net varlık / yükümlülük 2.730.808 8- Diğer dövizlerin riskinden korunan kısım (-) -

(2.730.808) -

24.757.481 -

(24.757.481) -

9- Diğer dövizlerin net etkisi (7+8)

2.730.808

(2.730.808)

24.757.481

(24.757.481)

Toplam (3+6+9)

3.737.380

(3.737.380)

259.313.087

(259.313.087)

Euro’nun TL karşısında %10 değerlenmesi halinde

Diğer dövizlerin TL karşısında %10 değerlenmesi halinde

b.3.2) Faiz oranı riski yönetimi Topluluk’ un finansal yükümlülükleri, Topluluk’ u faiz oranı riskine maruz bırakmaktadır. Topluluk’ un finansal yükümlülükleri ağırlıklı olarak değişken faizli borçlanmalardır. Değişken faizli finansal yükümlülüklerin 30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla mevcut finansal durum pozisyonuna göre TL faiz oranlarında %1’lik ve yabancı para faiz oranlarında %0,25’lik bir düşüş / yükseliş olması ve diğer tüm değişkenlerin sabit tutulması durumunda; vergi ve ana ortaklık dışı paylar öncesi kar 1.980.421 TL değerinde artacak/azalacaktır (30 Haziran 2013: 1.634.178 TL).

329

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b)

Finansal Risk Faktörleri (devamı)

b.3) Piyasa Riski Yönetimi (devamı) b.3.2) Faiz oranı riski yönetimi (devamı) Faiz oranı duyarlılığı Topluluk’ un faiz oranına duyarlı finansal araçlarının dağılımı aşağıdaki gibidir:

Finansal varlıklar Nakit ve nakit benzerleri Finansal yatırımlar Satılmaya hazır finansal varlıklar Ticari alacaklar İlişkili taraflardan alacaklar Diğer alacaklar Finansal yükümlülükler Banka kredileri Borçlanma senedi ihraçları Finansal kiralama yükümlülüğü Ticari borçlar İlişkili taraflara borçlar Diğer borçlar

Değişken Faizli 1.643.645.999 1.643.645.999 -

Değişken Faizli 1.603.190.899 1.603.190.899 -

30 Haziran 2014 Faiz Riskine Sabit Maruz Faizli Kalmayan 2.983.765.153 233.192.446 1.594.734.448 150.510.499 82.681.947 1.283.580.294 39.763.291 65.687.120 -

Toplam 3.216.957.599 1.745.244.947 82.681.947 1.283.580.294 39.763.291 65.687.120

2.728.696.819 952.999.592 1.056.630.421 4.709.439 605.530.034 84.545.096 24.282.237

13.813.574 13.813.574 -

4.386.156.392 2.610.459.165 1.056.630.421 4.709.439 605.530.034 84.545.096 24.282.237

31 Aralık 2013 Faiz Riskine Sabit Maruz Faizli Kalmayan 3.017.506.935 261.582.252 1.774.221.903 178.916.487 880.265 82.665.765 1.138.738.242 38.451.311 65.215.214 -

Toplam 3.279.089.187 1.953.138.390 880.265 82.665.765 1.138.738.242 38.451.311 65.215.214

2.669.423.483 902.079.136 1.065.027.867 5.784.342 625.468.227 54.439.822 16.624.089

4.280.728.850 2.513.384.503 1.065.027.867 5.784.342 625.468.227 54.439.822 16.624.089

8.114.468 8.114.468 -

330

İşletmelerde Verimlilik

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

38.Finansal Araçlardan Kaynaklanan Risklerin Niteliği ve Düzeyi (devamı) b) b.3)

Finansal Risk Faktörleri (devamı) Piyasa Riski Yönetimi (devamı)

b.3.3) Diğer fiyat riskleri Özkaynak fiyat duyarlılığı Topluluk ’un konsolide etmediği satılmaya hazır finansal varlığı BİST 100 endeksinde yer almaktadır. Aşağıdaki duyarlılık analizleri raporlama tarihinde maruz kalınan hisse senedi fiyat risklerine göre belirlenmiştir. Raporlama tarihinde, diğer tüm değişkenlerin sabit ve değerleme yöntemindeki verilerin %10 oranında fazla / az olması durumunda: ●

30 Haziran 2014 tarihi itibarıyla, hisse senedi yatırımları, satılmaya hazır varlıklar olarak sınıflandırıldığı ve elden çıkarılmadığı ya da değer düşüklüğüne uğramadığı sürece, net kar / zarar etkilenmeyecektir.

● Diğer özkaynaktaki fonlarda 30.748 TL tutarında artış / azalış (31 Aralık 2013: 30.748 TL) olacaktır. Bu durum esasen, satılmaya hazır hisselerin gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerden kaynaklanmaktadır. Topluluk’ un hisse senedi fiyatları ile ilgili duyarlılığı daha önceki yıla kıyasla önemli bir değişiklik göstermemiştir.

39.Finansal Araçlar (Gerçeğe Uygun Değer Açıklamaları ve Finansal Riskten Korunma Muhasebesi Çerçevesindeki Açıklamalar) Finansal Araçlar Kategorileri

Krediler ve alacaklar

Satılmaya hazır finansal varlıklar

Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlık ve yükümlülükler

Defter Değeri

Not

Finansal varlıklar 1.751.682.600 Nakit ve nakit benzerleri 1.745.244.947 Ticari alacaklar İlişkili taraflardan alacaklar Türev finansal varlıklar 6.437.653 Finansal yatırımlar -

1.323.343.585 1.283.580.294 39.763.291 -

82.681.947 82.681.947

3.157.708.132 1.745.244.947 1.283.580.294 39.763.291 6.437.653 82.681.947

6 10 37 12 7

Finansal yükümlülükler 4.361.874.155 Finansal borçlar 3.671.799.025 Ticari borçlar 605.530.034 İlişkili taraflara borçlar 84.545.096 Türev finansal yükümlülükler -

4.361.874.155 3.671.799.025 605.530.034 84.545.096 -

8 10 37 12

30 Haziran 2014

Etkin faiz yöntemi ile değerlenen finansal varlık ve yükümlülükler

114

331

Yunus Emre Aksu Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

39.Finansal Araçlar (Gerçeğe Uygun Değer Açıklamaları ve Finansal Riskten Korunma Muhasebesi Çerçevesindeki Açıklamalar) (devamı) Finansal Araçlar Kategorileri (devamı)

Krediler ve alacaklar

Satılmaya hazır finansal varlıklar

Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlık ve yükümlülükler

Defter Değeri

Not

Finansal varlıklar 1.954.003.915 Nakit ve nakit benzerleri 1.953.123.650 Ticari alacaklar İlişkili taraflardan alacaklar Türev finansal varlıklar Finansal yatırımlar 880.265

1.177.189.553 1.138.738.242 38.451.311 -

82.665.765 82.665.765

14.740 14.740 -

3.213.873.973 1.953.138.390 1.138.738.242 38.451.311 83.546.030

6 10 37 12 7

Finansal yükümlülükler 4.268.259.412 Finansal borçlar 3.584.196.712 Ticari borçlar 625.468.227 İlişkili taraflara borçlar 54.439.822 Türev finansal yükümlülükler 4.154.651

4.268.259.412 3.584.196.712 625.468.227 54.439.822 4.154.651

8 10 37 12

31 Aralık 2013

Etkin faiz yöntemi ile değerlenen finansal varlık ve yükümlülükler

Finansal Araçların Gerçeğe Uygun Değeri

Finansal varlıklar Satılmaya hazır finansal varlıklar Türev finansal araçlar Vadeye kadar elde tutulacak finansal varlıklar

Toplam 82.681.947 6.437.653 -

Toplam

89.119.600

Finansal varlıklar Satılmaya hazır finansal varlıklar Türev finansal araçlar Vadeye kadar elde tutulacak finansal varlıklar

Toplam 82.665.765 880.265

Toplam

83.546.030

30 Haziran 2014 Kategori 1 Kategori 2 323.670 6.437.653 323.670

Kategori 3 82.358.277 -

6.437.653

82.358.277

31 Aralık 2013 Kategori 1 Kategori 2 307.488 880.265

Kategori 3 82.358.277 -

307.488

880.265

82.358.277

Finansal varlıkların ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri aşağıdaki gibi belirlenir: ● Kategori 1: Finansal varlık ve yükümlülükler, birbirinin aynı varlık ve yükümlülükler için aktif piyasada işlem gören borsa fiyatlarından değerlenmiştir. ● Kategori 2: Finansal varlık ve yükümlülükler, ilgili varlık ya da yükümlülüğün birinci kategoride belirtilen borsa fiyatından başka direkt ya da endirekt olarak piyasada gözlenebilen fiyatının bulunmasında kullanılan girdilerden değerlenmiştir. ● Kategori 3: Finansal varlık ve yükümlülükler, varlık ya da yükümlülüğün gerçeğe uygun değerinin bulunmasında kullanılan piyasada gözlenebilir bir veriye dayanmayan girdilerden değerlenmiştir.

Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. 1 Ocak – 30 Haziran 2014 Ara Hesap Dönemine Ait

Konsolide Finansal Tablolara İlişkin Dipnotlar 332

(Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak ifade edilmiştir.)

İşletmelerde Verimlilik

40.Raporlama Döneminden Sonraki Olaylar ● Şirket Yönetim Kurulu’nun 11 Temmuz 2014 tarihli toplantısında; Ukrayna’da faaliyet gösteren bağlı ortaklıklarımızdan Merefa Glass Company Ltd. şirketimizin EBRD’den 20 Milyon Euro tutarında 2 yıl vadeli kredi alınmasını temin etmek amacıyla Şirketimiz ile Anadolu Cam Sanayii AŞ’nin müşterek ve müteselsilen garantör olunmasına karar verilmiştir.

● Topluluk ’un ve ilişkili şirketlerinden Topkapı Yatırım Holding AŞ’nin portföyünde bulunan Asmaş Ağır Sanayi Makinaları A.Ş. bağlı ortaklık hisselerinin tamamı teklif alma yöntemiyle 15 Temmuz 2014 tarihinde 27.150.000 TL peşin bedelle CTS Demir ve Çelik İç Dış Ticaret Mühendislik Makine Sanayii Ltd. Şti’ne satılmıştır. Satılan bağlı ortaklığın Topluluk ’un faaliyet grupları ve coğrafi bölümlere göre raporlamasında önemli bir etkisi bulunmamaktadır.

● Şirketimiz İle Petrol-İş Sendikası arasında Soda ve Kromsan Fabrikalarımız ile ilgili olarak devam eden ve 01.01.2014–31.12.2015 dönemini kapsayan Toplu İş Sözleşmesi görüşmeleri 12 Ağustos 2014 tarihinde saat 21.00'da anlaşma ile sonuçlanmıştır. Petrol-İş Sendikası'nın İşyerimiz için almış olduğu 13 Ağustos 2014 tarihli Grev Uygulama Kararı kaldırılmıştır.

● Bağlı ortaklıklarımızdan Trakya Cam Sanayii AŞ’nin çıkarılmış sermayesinin tamamının 2013 yılı kar payından karşılanmak suretiyle 710.000.000 Türk Lirası’ndan 739.000.000 Türk Lirası’na artırılması nedeniyle ihraç edilecek 29.000.000.Türk Lira’lık tutarındaki paylara ilişkin tescil işlemi 2 Temmuz 2014 tarihinde tamamlanmış olup, pay dağıtımına 7 Temmuz 2014 tarihinde başlanmıştır.

● Bağlı ortaklıklarımızdan Trakya Cam San. A.Ş. Trakya Fabrikası, Mersin Fabrikası ve Otocam Fabrikası, Trakya Yenişehir Cam San. A.Ş. Yenişehir Fabrikası, Anadolu Cam San. A.Ş. Mersin Fabrikası, Anadolu Cam Yenişehir San. A.Ş. Yenişehir Fabrikası, Paşabahçe Cam San. ve Tic. A.Ş. Kırklareli Fabrikası, Mersin Fabrikası ve Eskişehir Fabrikası ile Cam Elyaf San. A.Ş. Cam Elyaf Fabrikası olmak üzere 10 işyerinde Kristal-İş Sendikası tarafından 20 Haziran 2014 tarihinden itibaren uygulanmakta olan grevin, 18.10.2012 tarihli ve 6356 sayılı Kanunun 63'ncü maddesi hükmü gereğince genel sağlığı ve milli güvenliği bozucu nitelikte görülmesi nedeniyle, Bakanlar Kurulu'nun 25 Haziran 2014 tarihli kararıyla 60 gün süreyle ertelenmesine karar verilmiştir.

● Bağlı ortaklıklarımızdan Anadolu Cam Sanayii AŞ’nin çıkarılmış sermayesinin 1.000.000.000 Türk Lira’lık kayıtlı sermaye tavanı içerisinde kalmak ve tamamı 2013 yılı kar payından karşılanmak üzere 415.000.000,20 Türk Lirası’ndan 444.000.000,20 Türk Lirası’na yükseltilmesine ilişkin tescil işlemi 10 Temmuz 2014 tarihinde tamamlanmış olup, pay dağıtımına 14 Temmuz 2014 tarihinde başlanmıştır.

41.Finansal Tabloları Önemli Ölçüde Etkileyen ya da Finansal Tabloların Açık, Yorumlanabilir ve Anlaşılabilir Olması Açısından Açıklanması Gerekli Olan Diğer Hususlar Finansal Tabloların Onaylanması Şirket’in 30 Haziran 2014 tarihinde sona eren ara döneme ait Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: II–14.1 sayılı Tebliğ hükümlerine göre hazırlanan bağımsız sınırlı incelemeden geçmiş konsolide finansal tabloları, Denetimden Sorumlu Komite’nin görüşü de dikkate alınarak incelenmiş olup; söz konusu konsolide finansal tabloların faaliyet sonuçlarının gerçek durumunu yansıttığına ve Şirket’in izlediği muhasebe ilkeleri ile Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemelerine uygun ve doğru olduğuna, konsolide finansal tabloları Mali İşler Başkan Yardımcısı Mükremin Şimşek ile Merkez Muhasebe Müdürü Murat Yalçın tarafından elektronik ortamda imzalanmasına ve Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemeleri kapsamında gerekli bildirimlerin yapılmasına Şirket Yönetim Kurulu’nun 18 Ağustos 2014 tarihli toplantısında karar verilmiştir. 116

Yunus Emre Aksu

333

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TOPRAK ENERJİ CAM FABRİKASINDA BİR UYGULAMA

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. TOPRAK ENERJİ CAM FABRİKASINDA BİR UYGULAMA 3.1 Üretim Kapasitesi ve Yerleşim Plan

Toprak Enerji-Cam Fabrikas 22 m² cam ergitme kapasitesine sahip

reküperatif 4.1 Üretim Kapasitesi ve Yerleşim Planı tipi frn ile 2 adet üretim hattna sahiptir. Her iki üretim

hattnda da şekillendirme blower-blower T28 makinelerinde yaplmakta olup, kesme Toprakişlemi Enerji-Cam Fabrikası 22 otomatiktir. m² cam ergitme sahip ise sadece 1 hatta Fabrika kapasitesine cam çay reküperatif tipi fırın ile 2 adet üretim hattına sahiptir. Her iki üretim hattında da bardağ üretmektedir. şekillendirme blower-blower T28 makinelerinde yapılmakta olup, kesme işlemi ise Üretim1hatlarnn genel yerleşim plan mevcuttur. sadece hatta otomatiktir. Fabrika camŞekil-6’de çay bardağı üretmektedir. Üretim hatlarının genel yerleşim planı Şekil-6’de mevcuttur.

Şekil 6. Toprak Enerji - Cam Fabrikası Yerleşim Planı ŞEKİL-6 TOPRAK ENERJİ-CAM FABRİKASI YERLEŞİM PLANI

334

İşletmelerde Verimlilik

4.2. Araştırmanın Amacı

Bu çalışma ile; cam bardak üretiminde kullanılankalıpların verimlilik ilkelerine uygun şekilde hazırlanıp hazırlanmadığını saptamak hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda “zaman etüdü” uygulaması ile ulaşılacak olan standart zamanı, gerçekleşen işlem süreleri ile karşılaştırmak ve böylece kaçınılabilir etken olmayan süreleri saptayarak bunun önlenebilmesi için gereken tedbirleri belirlemek amaçlanmıştır.

4.3. Araştırmanın Yöntemi

Araştırma ile ilgili verilerin toplanmasında gözlem yöntemi kullanılmıştır. Belirlenen iş devresi ve iş öğeleri için gözlenen süreler, elektronik kronometre yardımı ile ölçülmüş ve her işlem öğesi için öngörülen derecelerle birlikte “etüt ön formu” kaydedilmiştir. Zamanlama işlemi sona erdikten sonra etüt sonuçları değerlendirilmiş, çıkan süreler saptanmış, çıkan süreler derecelerle çarpılarak “temel süreler” tespit edilmiştir. Temel sürelerden hareketle “temsili zaman” belirlenerek, buna payların da eklenmesi ile “standart süre” ye ulaşılmıştır. Zaman etüdü uygulaması yapılacak olan işçilerin seçiminde ise, fabrika müdürü ve vardiya mühendisi ile yüz yüze görüşme yöntemi kullanılmıştır. Müdür ve vardiya mühendisi ile yapılan görüşmelerde, işini iyi bilen, dengeli ve ortalama bir hızla çalışan işçilerin önerilmesi istenmiş ve zamanlama çalışması yapılacak olan işçiler bu doğrultuda seçilmiştir.

4.4. Varsayımlar

Araştırmanın sürdürülmesinde aşağıdaki varsayımlar kabul edilmiştir;

sonuçların

değerlendirilmesinde

• Saptanan gözlem sayısı, ana kütleyi temsil etmektedir.

• Derecelendirme doğru ve geçerlidir.

• Kronometrede okunan zamanlar doğru ve geçerlidir.

Yunus Emre Aksu

335

4.5. Araştırmanın Hipotezi

Zaman etüdü ile Toprak Enerji-Cam Fabrikası Kalıphanesinde ve üretimde verimlilik artışı sağlanabilir / sağlanamaz.

4.6. Araştırmanın Sınırlılıkları

Standart zamana ulaşmada en önemli aşamalardan biri temel zaman hesaplamalarıdır ve temel zamana dereceler yardımı ile ulaşılmaktadır. Öğeye ait dereceler, gözlem esnasında hemen verilmektedir. Etüdün belki de en çok deneyim gerektiren aşması derecelendirmedir. Bu araştırmadaki en önemli sınırlılık, “Hangi çalışma hızının standart hangisinin standardın altında ya da üstünde olduğuna hemen karar vermenin güçlüğü” olmuştur. Diğer bir sınırlılık ise, gözlendiğini bilen işçinin, zaman zaman gerçek performansının dışına çıkarak daha yavaş olmaya çalışmasıdır.

4.7. Zaman Etüdü Uygulaması

Bir cam çay bardağı üretim fabrikasındakalıp hazırlama süreci için gerçekleştirilen zaman etüdünde izlenen aşamalar aşağıda özetlenmiştir.

4.7.1. Zaman Etüdü Uygulaması Yapılacak Olan İşin Seçimi

Toprak Enerji-Cam Fabrikasınınürün yelpazesi oldukça geniştir. İhtiyaca uygun büyüklükte her türlü çay bardağı üretimi gerçekleştirilmektedir. Toprak Enerji-Cam Fabrikasında bir verimlilik artışı sağlanmak isteniyorsa, öncelikli olarakincelenmesi gereken işlem, söz konusu ebatlardaki çay bardağı üretiminde kullanılan kalıp hazırlama işlemi olmalıdır. Bu sebeple, verimliliği artırmak amacıyla, etüt edilecek işlem olarak “Kalıp hazırlama prosesi” seçilmiştir.

4.7.2. İşin Öğelerine Ayrılması

Kalıp hazırlama işlemi temel olarak yinelenmekte olan 10 aşamadan, oluşmaktadır. Ancak zaman etüdü çalışmasında 7 aşamalı süreç üzerinden süre hesaplaması yapılmıştır. Verimlilik artışına ilk on aşamadaki değişiklikler etki edecektir. Özetle ilk on aşama etüde dahil edilmiştir.

336

İşletmelerde Verimlilik

Tüm aşamalar MDS (Makine Denetimli Süre) kapsamındadır, yani; tüm aşamalarda makine ve işçi birlikte çalışmaktadır. Bu durum aynı zamanda tüm işlerin “iç iş” kapsamında olduğunu da göstermektedir. Yalnızca son işlemde uğraşılmayan süre söz konusudur. Bu işlem esnasında işçi fırınlama işleminin tamamlamasını beklemektedir. Bu aşamalar şu şekildedir; 1- Aşınan çay bardağı kalıplarının makineden sökülüp kalıphaneye getirilmesi ile proses başlar. Kalıplar özellikle üst kısımlarından aşınmakta olup, camın metal yüzeyle teması sonucu çok fazla bilezik atığı yaşanmaktadır.

Resim-1: Aşınmış kalıplar

Yunus Emre Aksu

337

2- Aşınmış kalıplar, tekrar pasta uygulaması yapılmadan önce temizlenirler. Kostikli (sodyum hidroksit) temizleme suyu 90°C’dedir. Kalıpların pastaları 30 dk boyunca Kostikli suda kaynatılarak, çözdürülür.

Resim-2: Kalıpların kostikli suda temizlenmesi

3- 30 dk kostikli suda bekleyen kalıplar, hiçbir mantar kalıntısı kalmayana kadar soğuk su ile yıkanır.

Resim-3: Kalıpların kostikten sonra yıkanması

338

İşletmelerde Verimlilik

4- Yıkanmış kalıplar hava ile kurutulur.

Resim-4: Kalıpların hava ile kurutulması

5- Bezir yağı karışımı ince bezir yağı, kalın bezir yağı ve grafit tozu olmak üzere 3 komponentten yapılır. Karışım oranları ise yine sırasıyla 400/1600/300 gr olup, toplam 2 kg’lık karışım hazırlanır.

Resim-5: Bezir yağı karışımı

Yunus Emre Aksu

339

6- 1”lik fırça yardımı ile kalıba eşit miktarda dağılacak şekilde uygulanır. Kalıpların dayanma süresi ortalama 7 saattir. Pasta uygulamasındaki kaliteye göre bu sürenin daha da kısalması/uzaması söz konusudur.

Resim-6: Bezir yağı karışımının kalıba uygulanması 7- 150-180μm tane boyutlarındaki mantar tozuna yağlanan kalıplar yatırılır.

Resim-7: Yağlanan kalıpların mantar tozu ile kaplanması

340

İşletmelerde Verimlilik

8- Mantar tozunda kalıplar yaklaşık 30 dk kadar bekletilir.

Resim-8: Kalıpların mantar tozunda bekletilmesi

9- Mantar Tozuna Yatırılan Kalıpların Fazla olan Kısmı Alınır.

Resim-9: Mantar tozu fazlalığının alınması.

Yunus Emre Aksu

341

10- Kalıplar 335°C’de 25 dk boyunca pişirilir. Fırından çıkan kalıplar fan ile soğutulup, tahliye delikleri temizlendikten sonra kullanıma hazır hale gelir.

Resim-10: Pastası hazırlanmış kalıpların fırın tepsisine yerleştirilmesi.

Resim-11: Kalıp tavasının fırına yerleştirilmesi.

342

İşletmelerde Verimlilik

BÖLÜM:KALIPHANE

İŞİN TANIMI

UZAKLIK (M)

KALIPLARI MAKİNE YANINDAN AL KOSTİK KAZANINA BIRAK VE 3O DAK.KAZANDA BEKLET

4,12

3,41

3,54

3,69

%70

%75

%73

KOSTİK KAZANINDAN ÇIKARDIĞIN KALIPLARI SUDA YIKA

5,34

6,19

4,44

5,32

HAZIRLAYAN:YUNUS EMRE AKSU

GÖZLEM SEMBOL 1 2 3 4 5 6 7 ORT.

%70

%65

%70

%68

YIKANAN KALIPLARI HAVA TUTARAK KURUT

2,43

2,45

2,51

2,46

%70

KURUTTUĞUN KALIPLARI YAĞLA SONRA 15 DAK.TALAŞTA BEKLET

30,59

17,01

25,01

24,20

%60

%70

%65

BEKLETTİĞİN KALIPLARIN TALAŞLARINI TEMİZLE VE FIRINA VERİP 25 DAK.BEKLET

6,28

4,40

4,52

5,07

%75

%80

%78

4,57

4,52

4,54

KALIPLARI FIRINDAN AL TEMİZLE VE 15 DAK.SOĞUTMAYA BIRAK

%70

SOĞUTULMUŞ KALIPLARI MİL İLE DELME

7,04

6,58

5,07

6,23

%70

%65

%68

TOPLAM:

NZ 2,71

3,64

1,72

15,73

3,97

3,18

4,26

t:dak. v:verimlilik

NORMAL ZAMAN NOT:GÖZLEMLER 15 ER ADET KALIP İÇİN YAPILMIŞTIR.KALIPLARIN İŞÇİLİK SÜRESİ HARİÇ TOPLAM 85 DAK. (NZ):35,20 BEKLEME SÜRESİ BULUNMAKTADIR. KİŞİSEL İHTİYAÇ(%5): 1,76 GECİKTİRİCİLER(%5): 1,76

343

Yunus Emre Aksu

SONUÇ VE ÖNERİLER: İş metodu ve zaman etüdü yapılan kalıphanenin konumu hem kalıpçı hem de hazır halde bulunan kalıpları almaya gelen makine operatörünün gün içerisinde metrelerce yürümesine sebep olmaktadır. Hem kalıpçının hem de makine operatörünün erken yorulmasına ve iş verimliliklerinin düşmesine sebep olmaktadır. Kalıphane taşınarak makineye yakın bir yere konumlandırılmalıdır.Kalıphanenin taşınması tüm işletmenin verimliliğini dolaylı olarak arttıracaktır. Kalıphane ve makine arasındaki yürüme mesafesinin azaltılması ile hem kalıpçının hem de makine operatörünün verimliliği de artacaktır.Makine operatörü söktüğü kalıpları makine yanında bulunan kalıp tavasının üzerine bırakmaktadır.Kalıplar dakikalarca bu tava üzerinde beklemektedir.Kalıphanenin makineye yaklaştırılması ile operatör kalıpları direkt kostik kazanına bırakacaktır bu da kostik kazanında bekletilme süresi olan 30 dakikayı işletmeye kazandıracaktır.Bir adet kalıbın işçilik hariç toplamda 85 dakika bekletilme süresi bulunmaktadır. Bu süre kalıphanenin taşınması ile 55 dakikaya düşecektir.Prosesin son aşamasında fırından çıkarılan kalıplar 15 dakika soğutulur ve mil yardımı ile NZ:4,26/15=0,28 dakikada(bir adet kalıbın delinmesi için gereken işçilik süresi)ile delinir.Kalıphanenin taşınması ile makine operatörü, kalıbı takarken delme işlemini yapabilecektir. (Not:Kalıphanenin konumu değişmese de makine operatörü delme işlemini yapabilme vaktine sahiptir.) Böylece bekletme süresi olan 15 dakika daha işletmeye kazandırılmış olacak.Mevcut çalışma sisteminde 85 dakika olan bekletme süresi kalıphanenin taşınması ile 40 dakikaya düşecektir. Toplam İyileşme Oranı: (85-40)/85=%53

İş metodunda kalıpçının uyguladığı kalıbı bekletme süreleri kalıpçıya

344

İşletmelerde Verimlilik

bırakılmamalı ve talimatta yazan bekletme sürelerine uyması ve bu sürelerin üstüne çıkması önlenmelidir.Mevcut çalışma sisteminde bekletme süresinin uzaması kalıpçının verimsiz çalışmasına sebep olmaktadır. Kalıpçının Standart Zamanı (SZ): 40,48 dakikadır. (15 adet kalıbın işçilik süresidir.Bekletme süresi dahil edilmemelidir.) Mevcut Çalışma Sistemine Göre; 1 veya 30 adet kalıbın toplam bekletme süresi 85 dakikadır.(fırın kapasitesi 30 adet olduğu için kalıbın bekletme süresinde kalıp adedinin önemi bulunmamaktadır.) İyileştirme yapılmasa dahi; 85 dakika olan bekleme süresi içerisinde kalıpçı; (85/40,48)*15 = 31,49 adet kalıp yapabilme kapasitesine sahiptir. 420 dakika olan mesai saati içerisinde(çay molaları ve yemek molası düşülmüştür.)

(420/85)*31,49 = 155adet kalıp hazırlama kapasitesine sahiptir.

İyileştirmeler sonrası; (155*%53)+155=237 adet kalıp hazırlama kapasitesine ulaşacaktır.

345

Yunus Emre Aksu

KAYNAKÇA 1986

Sanayi şletmelerinde Verimlilik Ölçüm ve Analizi Seminer Notları, Endüstri Şubesi, Ankara: MPM Yayınları

1988

MPM-REFA Etüdü Yöntem Bilgisi, Veri Saptanın Temel Kavramları, 2. Kitap, Ankara: MPM Yayınları

1990 “Bir şletmenin Amaçları ve Bu Amaçlardan Biri Olan Verimlilik”, Anahtar Gazetesi, Aralık: 4 1997 Verimlilik Ölçme, Verimliliği Artırıcı Teknikler Dizisi, Ankara: MPM Yayınları 1997 İş Etüdü Verimliliği Artırıcı Teknikler Dizisi, Ankara: MPM Yayınları 2005 http://www.gilbrethnetwork.tripod.com/bio.html (6 Mart) 2005 http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/gilbreth. html (6 Mart) ABAY, Yercan, C. ARDIÇ ve M. YERCAN 1991 “Türkiye Tarım Sektöründe Uygulanan Fiyat Politikasının Verimlilik Üzerine Etkileri”, Ankara 1. Verimlilik Kongresi Bildiriler Ankara: MPM Yayınları No 454: 4 ACAR, Nesime 1989

Üretim Planlaması Yöntem ve Uygulamaları, Ankara: MPM Yayınları AKAL, Zuhal

1986

“Önceden Saptanmış Hareket Zaman Sistemleri (PMTS) ve ş Etüdü çindeki Konumu”, Verimlilik Dergisi, X IV, 3: 90-98 89 AKAL, Zuhal

346

İşletmelerde Verimlilik

1994 2005

İletmelerde Verimlilik Akımlarının Yönetimi ve Verimlilik Ölçüm Süreci, Ankara: MPM Yayınları AKAL, Zuhal İşletmelerde Performans Ölçüm ve Denetimi, Ankara:MPM Yayınları ALPUGAN, Oktay ve başk.

1997

İşletme Ekonomisi ve Yönetimi, stanbul: Beta Yayınları ARTAR, Ayhan ve .M. BAŞ

1990

İşletmelerde Verimlilik Denetimi Ölçme ve Değerlendirme Modelleri, Ankara: MPM Yayınları BARNES, M. Ralph

1980

Motion and Time Study Design andMeasurement of Work, USA: John Wiley&SonsInc. BRINKERHOFF, O. Robert, D.E.DRESSLER

1990

Productivity Measurement a Guide for Managers and Evalvator, California: Sage Publications BÜYÜKKILIÇ, Deniz

2001

“Verimlilik Nedir, Ne Değildir?”, Anahtar Gazetesi, Mayıs: 4 BÜYÜKKILIÇ, Deniz

2002

Kar Amacı Gütmeyen Örgütlerde Verimlilik, Ankara: MPM Yayınları CESUR, Naim

1996

Standart Zamanları Belirlemede Plan Zamanlar Yöntemi ve Uygulamaları,Ankara: MPM Yayınları No: 577 DOĞAN, Abdullah, .M. BAŞ ve A. AYDIN

1989

İmalatçı Kamu Kuruluşlarında Verimlilik Karşılaştırmaları, Ankara: MPM Yayınları DOTY, A. Leonard

1989

Work Methods and Measurement for Managament, Albany, New York: Delmar Publishers Inc. DÜZENL , Nazım

347

Yunus Emre Aksu

2001

“Ulusal Bir Verimlilik Programı Oluşturulmalı ve Titizlikler Uygulanmalıdır”, İşveren Dergisi, Mart: 28 GREENE, C. Alan

1988

ÇağdaşYöneticinin Özlü Bilgi Kaynağı Verimlilik Nasıl Arttırılır, Çev. Yakut GÜREN, İstanbul: İlgi Yayınevi GÜRAK, Hasan

2003

“Verimlilik Artışları ve Eğitimli Yaratıcı İnsan Kaynakları İlişkisi”, Verimlilik Dergisi, Mart: 25 GÜRSOY, Bedri

1985

Verimlilik Üzerine Düşünceler, Ankara: MPM Yayınları No 324 HAFTACI, Vasfi

1994

“Sanayi İşletmelerinde İktisadilik Verilerinin Verimliliği Ölçme ve Denetlemeye Katkısı”, Ankara 2. Verimlilik Kongresi Bildiriler Ankara: MPM Yayınları: 299 HİMMETOĞLU, A. Bülent

1972

İş Etüdü ve Metot Geliştirme, İzmir: Karınca Matbaacılık KANAWATY, George

2004

İş Etüdü, Çev. Zuhal AKAL, Ankara: MPM Yayınları, No:29 KAYDOS, Will

1991 1992

Measuring Managing and Maximizing Performance,USA: Productivity Press KURUÜZÜM, Orhan

1985

Productivity Improvement, United Kingdom: GawerPub. MEYERS, E. Fred

Verimliliği Artırmada İş Etüdü Teori ve Uygulamaları,İstanbul: İTÜ Matbaası LAWOR, Alan

348

İşletmelerde Verimlilik

1992

Motion and Time Study Improving Work Methods and Managament, New Jersey: Prentice Hall Inc. MUĞAN, C. Şımga

1997

“Kalite Maliyetinin Toplam Faktör Prodüktivitesi Üzerindeki Etkisi” Ankara 3. Verimlilik Kongresi Bildiriler 14 -16 Mayıs Ankara: MPM Yayınları No:599: 429 NORSWORTHY, J.R., S.L. JANG

1992

Emprical Measurement and Analysis of Productivity and Tecnological Change - Application in High Technology and Service Industries, Amsterdam: Elsevier Science Publishers NIEBEL, Benjamin

1993

Motion and Time Study, Sydney, Australia: R.R. Donnelley& Sons Company NIEBEL, Benjamin,A. FREIVALDS

2003

Methods Standarts and Work Design, New York: McGrawHill ODABAŞI, Mesut

1997

Verimlilik Diye Diye, Ankara: MPM Yayınları No 596 ÖNCER, Mustafa, Ö. ÖZKANLI

1997

“Verimllik Artırma Aracı Olarak İş Etüdü; İşletmelerçin Nimet mi Yoksa Külfet mi?”, Anahtar Gazetesi, Ekim: 8 ÖZDAMAR, Serpil

1993

“Küçük Ölçekli şletmelerde Verimliliğin Önemi ve Verimlilik Ölçümü”, Anahtar Gazetesi, Aralık: 8 ÖZOK, F. AHMET, F. ÇELEB OĞLU, E. EREN

349

Yunus Emre Aksu

1986-1985

Yılı Seminerleri; İlk Kademe Yöneticileri İçin İş Sistemlerinde Kontrol Yöntemleri, Psikoteknik, Değişim Yönetimi, Ankara: Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası Eğitim Kitapları Dizisi, No:9 PAZARCIK, Orhan

1990

“Bir İşletmenin Amaçları ve Bu Amaçlarından Biri Olan Verimlilik”, Anahtar Gazetesi, Aralık: 14 PROKOPENKO, Joseph

2003

Verimlilik Yönetimi Uygulamalı El Kitabı, Çev. Olcay Baykal ve bşk., Ankara: MPM Yayınları No 476 RIVEST, Gerald

1991 2003

“Verimliliğin Ölçülmesi ve Verimlilik Aracı Olarak Kullanılması”, 1. Verimlilik Eğitim Semineri 29-30 Nisan Ankara: T SK Yayınları No 110: 81-96 SUİÇMEZ, Halit

2003

“Verimlilik Ölçümünde Çeşitli Çıktı ve Girdi Unsurlarının Seçilerek kullanılması”, Verimlilik Dergisi, Ocak: 25 TEKİN, Mahmut

1996

Üretim Yönetimi, Cilt 1, Konya: Arı Ofset Yayınevi TEZEREN, Atilla

1985

İmalat Sanayinde Verimliliği Etkileyen Faktörler, Ankara: MPM Yayınları No 319 TİMUR, Hikmet

1984

İş Ölçümü, İş Planlaması, Verimlilik, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, No: 207 USTA, Perihan

“Etkinlik ve Verimlilik Terimleri”, Verimlilik Dergisi, 3:92 SÖNMEZ, Gülnur

350

İşletmelerde Verimlilik

1991

“Verimlilik, Verimlilik Artırıcı Tekniklerin Daha Yaygın Kullanılması çin Alınması Gereken Tedbirler”,Ankara 1.Verimlilik Kongresi Bildiriler Ankara: MPM Yayınları No 454: 678 URAS, Güngör

2003

“Verimlilikte Çok Geriyiz”, Milliyet Gazetesi, 22 Mayıs: 11 ÜRETEN, Sevinç

2002

Üretimşlemler Yönetimi; Stratejik Kararlar ve Karar Modelleri, Ankara: Gazi Kitabevi YILDIRIM, Melikşah

1989

Ormancılıkta İş Etüdü, Ankara: MPM Yayınları No: 389 YILDIRIM, Melikşah

1989

İş Etüdü ve Planlaması, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları