Εισαγωγή Η παρούσα εργασία επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στο οικιστικό μοντέλο κρατικών κατοικιών που εφαρμόστηκαν και εφαρμόζονται ακόμη στα πλαίσια μιας γενικότερης πολεοδομικής αναβάθμισης της ποιότητας ζωής και των κοινωνικών προβλημάτων στο κράτος της Σιγκαπούρης. Η εργασία αυτή ξεκινά με μια σύντομη ιστορική αναδρομή που εκθέτει το οικιστικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε η χώρα στις αρχές του 1960. Ακολουθεί μια περιγραφή των λύσεων που εφαρμόστηκαν από το κράτος, το οποίο πρότεινε τη δημιουργία ενός οργανισμού κρατικών κατοικιών. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η περιγραφή και ανάλυση της δομής ενός τυπικού δήμου με κρατικές κατοικίες καταλήγοντας, από το γενικό στο ειδικό, στην ανάλυση της ζωής στη μικροκλίμακα μιας κρατικής πολυκατοικίας. Οι περιγραφές και αναλύσεις που σχετίζονται με τη ζωή σε αυτού του είδους κατοίκησης είναι αποτέλεσμα επιτόπιας παρατήρησης, ενώ τα υπόλοιπα στοιχεία που αναφέρονται στην παρούσα εργασία προέρχονται από βιβλιογραφικές αναφορές. Τέλος ακολουθεί η αποτίμηση των στρατηγικών που εφάρμοσε το κράτος της Σιγκαπούρης, αναλύοντας τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές κριτικές που εκφράζονται για την πολιτική αυτή.
Ιστορική αναδρομή Η Σιγκαπούρη είναι μια χώρα1 710 km². Πρόκειται για μια νησιωτική χώρα της νοτιοανατολικής Ασίας που βρίσκεται στο νότιο άκρο της χερσονήσου της Ινδοκίνας, ακριβώς κάτω από τη Μαλαισία. Παρότι μικρή σε έκταση, η γενικότερη γεωγραφία της Σιγκαπούρης την καθιστά σημαντικό εμπορικό λιμάνι και Εικόνα 1. οδός στη Σιγκαπούρη στα 1950. πηγή: σταθμός, καθώς βρίσκεται στο www.singas.co.uk/sits9/Singapore_street_1950s.jpg σταυροδρόμι της θαλάσσιας οδού από τον ινδικό ωκεανό προς τις υπόλοιπες χώρες της ευρύτερης ανατολικής Ασίας2. Αυτό εξηγεί ίσως και τον λόγο που οι Βρετανοί την αποίκησαν το 1819 μετατρέποντάς την σε μεγάλο εμπορικό λιμάνι της Βρετανικής αυτοκρατορίας για περίπου 140 χρόνια. Ο νέος ρόλος που αποκτά αυτό το άλλοτε ψαρονήσι λειτούργησε ως πόλος έλξης για τους φτωχούς κατοίκους των γύρω ασιατικών χωρών, οι οποίοι κατέφθαναν στη Σιγκαπούρη ως εργάτες προς αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης. Έτσι, άνθρωποι κατά το πλείστον από την Κίνα, την Ινδία και τη γειτονική Μαλαισία άρχισαν να συρρέουν δημιουργώντας μαζί με τους Βρετανούς αποίκους που εγκαταστάθηκαν στη χώρα, ένα αμάλγαμα εθνικοτήτων, διαφορετικών πολιτισμών και νοοτροπιών. Από τότε η Σιγκαπούρη έγινε σημείο συνάντησης της Ανατολής με τη Δύση, ένας τόπος με ποικίλες φυλετικές ομάδες που με την πάροδο των χρόνων άρχισε να αναπτύσσει μια δικιά της ομοιογενή και κοινή κουλτούρα, αναδυόμενη από την έντονη ανομοιογένεια των επίκτητων κατοίκων της. Σε αντίθεση με άλλες ασιατικές χώρες με έντονο πολιτισμικό παρελθόν, στη Σιγκαπούρη δημιουργείται ένα νέο έθνος χωρίς κάποια δικιά της εμφανή πολιτισμική ταυτότητα. 1 2
από 581,5 km² που ήταν το 1960, ύστερα από έργο εκχέρσωσης έφτασε στα 710 km² το 2007 όπως Κίνα, Ιαπωνία και λοιπές χώρες της Ινδοκίνας
1
Αυτό το χαρακτηριστικό υπάρχει και σήμερα όπου ακόμα δεν έχει προσδιοριστεί ξεκάθαρα η πολιτιστική ταυτότητα της χώρας. Κατά την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, η χώρα περνά στην κατοχή της Ιαπωνίας. Σε αυτήν περίπου τη χρονική συγκυρία άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες τάσεις σοσιαλιστικού και εθνικιστικού χαρακτήρα που προωθούσαν τη σκέψη για δημιουργία του ανεξάρτητου κράτους της Σιγκαπούρης, ενώ παράλληλα η Βρετανική δύναμη στη χώρα άρχισε σταδιακά να εξασθενεί. Εν τέλει η Σιγκαπούρη απέκτησε την αυτονομία της από τη Βρετανία το 1959 και μετέπειτα την ολική της ανεξαρτησία στις 9 Αυγούστου του 1965. Η χρονιά αυτή αποτελεί σημείο καμπής για την οικονομική και κοινωνική πολιτική της χώρας. Ίσως πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι η Σιγκαπούρη εξασφάλισε την ανεξαρτησία της ως κράτος υπό την καθοδήγηση ενός συγκεκριμένου πολιτικού κόμματος, του PAP (People’s Action Party), με έντονο σοσιαλιστικό όραμα στα πρώτα χρόνια δράσεις του. Ο λόγος για τον οποίο γίνεται αναφορά σε αυτό το κόμμα είναι επειδή εξακολουθεί αδιάκοπα από το 1965 μέχρι και σήμερα να αποτελεί το κυβερνών κόμμα της χώρας, ενώ παράλληλα ο ρόλος της αντιπολίτευσης είναι περιορισμένος. Το PAP συγκρότησε μια κυβέρνηση ισχυρού κεντρικού χαρακτήρα, ενώ εξελίχθηκε βασιζόμενη σημαντικά στις υφιστάμενες πολιτικές διοίκησης που κληροδοτήθηκαν από την αποικιακή κυβέρνηση. Εισήγαγε επιπρόσθετα μια σειρά συμπληρωματικών πολιτικών μεταρρυθμίσεων στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα με αρκετά θετικό αντίκτυπο στην γενικότερη ανάπτυξη της χώρας. Αυτό το στοιχείο θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις θετικές και αρνητικές κριτικές που δέχεται κατά καιρούς η πολιτική ανάπτυξης που εφαρμόζεται στη Σιγκαπούρη και στην προκειμένη περίπτωση το οικιστικό της μοντέλο ανάπτυξης.
Το πρόβλημα της στέγασης Δεδομένου της μικρής έκτασης της χώρας και του ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού της, προκύπτει το ζήτημα της στέγασης των κατοίκων ήδη από την ύστερη αποικιακή εποχή. Την περίοδο εκείνη, μεγάλη μερίδα του πληθυσμού κατοικούσε σε παραγκουπόλεις ή στοιβάζονταν σε μικρά συγκροτήματα κατοικιών στο κέντρο την πόλης. Οι συνθήκες υγιεινής, φωτισμού, αερισμού, παροχής νερού και αποχέτευσης ήταν ανεπαρκείς έως και ανύπαρκτες, ενώ ο κίνδυνος εμφάνισης διαφόρων ασθενειών ήταν υψηλός. Έτσι το 1960 συγκροτήθηκε ένας κρατικός οργανισμός, το HDB (Housing & Development Board), ο οποίος διαχειρίζεται μέχρι και σήμερα τα προγράμματα κρατικών κατοικιών της χώρας. Το HDB είναι ένας οργανισμός που υπάγεται στο υπουργείο εθνικής ανάπτυξης της Σιγκαπούρης. Το σκεπτικό πίσω από τη συγκρότησή του είναι η επίλυση του οικιστικού προβλήματος και η παροχή όσο το δυνατόν βέλτιστης ποιότητας διαβίωσης για τους πολίτες χαμηλού και μεσαίου οικονομικού εισοδήματος. Πρόκειται για το μεγαλύτερο Εικόνα 2. κρατική πολυκατοικία HDB τυπολογίας 1970. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
2
πρόγραμμα κρατικών κατοικιών που υπάρχει στη Σιγκαπούρη, παραμένοντας σε ισχύ ακόμη και σήμερα. Οι κατοικίες αυτές συγκροτούνται σε πολυώροφα κτίρια των 10 έως 16 ορόφων οι τυπολογίες του ’60 και ’70, ενώ οι νεώτερες πολυκατοικίες φτάνουν μέχρι και τους 30 ορόφους. Έχοντας υπόψη την υψηλή αξία γης, προτιμήθηκε η κατακόρυφη οικοδόμηση των HDB κατοικιών, αξιοποιώντας στο μέγιστο το εκάστοτε οικόπεδο . Τα διαμερίσματα των κρατικών πολυκατοικιών πωλούνται σε σταθερές και σχετικά προσιτές τιμές για τα δεδομένα της Σιγκαπούρης, καθώς αποτελούν κρατική ιδιοκτησία. Παρόλο που ύστερα από την αγορά η κατοικία περνά στα χέρια του ιδιώτη, το ακίνητο εξακολουθεί εντούτοις να υπάγεται στην δικαιοδοσία και στην μέριμνα του κράτους με έμμεσο τρόπο πλέον. Για την κάθε πολυκατοικία τίθεται το όριο ζωής των 99 ετών από την χρονιά κατασκευής του, οπού τότε το συμβόλαιο ιδιοκτησίας των ενοίκων λήγει και επανέρχεται πλήρως στην κρατική ιδιοκτησία3, έναντι αποζημίωσης προς τους ενοίκους. Μέχρι στιγμής τα παλαιότερα κτίρια HDB που υπάρχουν χρονολογούνται από το 1961, επομένως δεν έχουν κλείσει ακόμα τον κύκλο ζωής τους και δεν υφίστανται ακόμα καταγραφές των επιπτώσεων ή των αντιδράσεων μιας τέτοιας αλλαγής.
Εικόνα 3. χώροι στάθμευσης οχημάτων που εξυπηρετούν τις ανάγκες των κρατικών πολυκατοικιών. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
Βοηθητικά κίνητρα αγοράς κατοικιών - CPF (Central Provident Fund) Το CPF είναι ο οργανισμός συνταξιοδότησης που δημιουργήθηκε το 1955 από τις Βρετανικές αποικιακές αρχές. Παρόλο που ο αρχικός σκοπός του CPF ήταν να εξασφαλίζει μόνο την οικονομική ασφάλεια των συνταξιούχων εργαζομένων, ο ρόλος του τα μετέπειτα χρόνια άρχισε να επεκτείνεται και για άλλους σκοπούς. Ουσιαστικά, τα χρήματα που συσσωρεύονται περιοδικά από τις παρακρατήσεις μέρους των μισθών του εργαζόμενου και από τις υποχρεωτικές συνεισφορές των εργοδοτών καθιστούν το CPF ένα σημαντικό μέσο αποταμίευσης κεφαλαίου. Οι οργανισμοί των HDB και CPF λειτουργούν σε άμεση συσχέτιση μεταξύ τους, καθώς δίνεται η δυνατότητα χρήσης ενός μέρους των κεφαλαίων αυτών από τον εκάστοτε ασφαλισμένο για την αγορά κρατικής κατοικίας. Με το μέτρο αυτό, η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης προσπαθεί να ελαφρύνει όσο γίνεται το οικονομικό βάρος της αγοράς κατοικίας ειδικά για τις οικονομικά ασθενέστερες ομάδες πολιτών. Έτσι ο ασφαλιζόμενος αξιοποιεί προκαταβολικά τα χρήματα της σύνταξής του, καλύπτοντας την άμεση ανάγκη για ιδιόκτητη κατοικία, χωρίς να χρειάζεται να περιμένει μέχρι την ηλικία συνταξιοδότησής του. Αυτό το μέτρο έχει αποτελέσει σημαντικό κίνητρο ωθώντας πολλούς πολίτες να το αξιοποιούν. 3
Τα κτίρια άνω των 99 ετών θεωρούνται ακατάλληλα για κατοίκηση και συνήθως έπεται η κατεδάφισή τους
3
Δήμοι κρατικών κατοικιών Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η Σιγκαπούρη είναι μια χώρα μικρής έκτασης μα μεγάλης πυκνότητας κατοίκησης. Η χώρα ολόκληρη από μόνη της είναι η ίδια η πρωτεύουσα. Καθ’ όλη την επικράτεια της χώρας αναπτύσσονται δήμοι με πολυκατοικίες HDB, οι οποίοι καλύπτουν την στεγαστική ανάγκη περίπου του 80% του συνολικού πληθυσμού. Οι υφιστάμενοι δήμοι σήμερα είναι 26 και βρίσκονται διασκορπισμένοι κατά ομάδες στις τέσσερις κατευθύνσεις.
Εικόνα 4. χάρτης της Σιγκαπούρης. Με χρώματα υποδεικνύονται οι δήμοι με συγκροτήματα κρατικών πολυκατοικιών. Πηγή: www.propertyguru.com.sg/hdb/estates#
Παρακάτω ακολουθεί η περιγραφή και ανάλυση ενός τυπικού δήμου με κατοικίες HDB, προκειμένου να κατανοηθεί βέλτιστα η δομή, η οργάνωση, οι παρεχόμενες υποδομές και οι κοινωνικές σχέσεις που χαρακτηρίζουν τη ζωή σε αυτού του είδους κατοίκησης.
Δήμος Ang Mo Kio Ο δήμος Ang Mo Kio είναι ένας από τους παλαιότερους και πιο εδραιωμένους δήμους με κρατικές κατοικίες στη Σιγκαπούρη. Είναι η τρίτη οικιστική περιοχή που ανέπτυξε ο κρατικός οργανισμός HDB το 1973 στην προσπάθειά του να λύση το στεγαστικό πρόβλημα της χώρας. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό κομμάτι της χώρας με συνολική έκταση 6,38 km² εκ των οποίων τα 2,38 km² καταλαμβάνονται από πολυκατοικίες HDB, ενώ η υπόλοιπη έκταση χρησιμοποιείται ως δημόσιοι χώροι. Στο Ang Mo Kio υπάρχουν 48.069 μονάδες κατοικιών HDB οι οποίοι κατοικούνται από 148.800 ενοίκους. Πρόκειται για έναν από τους πλέον πυκνοκατοικημένους δήμους των οποίων οι κάτοικοι προέρχονται από χαμηλά έως μεσαία οικονομικά 4
στρώματα. Διαιρείται περεταίρω σε 7 συνοικίες, έξι εκ των οποίων περιλαμβάνουν κατοικίες, ενώ η έβδομη συνοικία αποτελεί το κέντρο όλου του δήμου.
Εικόνα 5. Πίνακας που δείχνει τον αριθμό των κατοίκων του δήμου Ang Mo Kio. πηγή: Singapore Department of Statistics, Population trends 2008
Ang Mo Kio- Central (Κέντρο) Το Κέντρο (Central), έτσι όπως έχει καθιερωθεί να ονομάζεται από τους κατοίκους ο πυρήνας του δήμου, είναι το οικονομικό, εμπορικό, ψυχαγωγικό και διοικητικό κέντρο του Ang Mo Kio. Αποτελεί το σημείο αναφοράς και συνάντησης για τους κατοίκους των γύρω περιοχών. Το Κέντρο, πέρα από την ίδια την χωροθέτησή του που δικαιολογεί την ονομασία του, σηματοδοτείται από τις εξής υποδομές: ένα εμπορικό κέντρο (mall) που επονομάζεται AMK hub, ένας σταθμός MRT (το αντίστοιχο του metro), αστυνομικό και πυροσβεστικό τμήμα, τερματικός σταθμός λεωφορείων, νοσοκομείο, πολυκλινική, ταχυδρομείο, βιβλιοθήκη, λαϊκή αγορά, hypermarket, 2 κινηματογράφοι, το υποκατάστημα της υπηρεσίας HDB, τράπεζες, μικρά και μεγάλα συγκροτήματα φαγάδικων καθώς και μια πληθώρα μικροκαταστημάτων εντός και εκτός του εμπορικού (mall) που εξυπηρετούν τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων. Κοντά στο Κέντρο υπάρχουν επιπλέον δύο μεγάλα δημόσια πάρκα τα οποία σφύζουν από ζωή τις πρωινές και απογευματινές ώρες, όπου άνθρωποι όλων των ηλικιών γυμνάζονται, βγάζουν τα κατοικίδιά τους για βόλτα ή απλώς χαλαρώνουν και κουτσομπολεύουν μεταξύ τους σε παρέες. Το Κέντρο του Ang Mo Kio είναι ένα αρκετά ήσυχο μέρος τις βραδινές ώρες, καθώς δεν φημίζεται ιδιαίτερα για τη νυχτερινή ζωή του. Η μόνη ψυχαγωγία που μπορεί να συναντήσει κάποιος το βράδυ είναι οι κινηματογράφοι και ορισμένα φαγάδικα τα οποία Εικόνα 6. AMK hub. το εμπορικό κέντρο (mall). πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
5
όμως κλείνουν το αργότερο γύρω στις 1 με 2 το πρωί. Όσον αφορά τις συγκοινωνίες, τόσο το MRT (αντίστοιχο του metro) όσο και τα δημόσια λεωφορεία προσφέρουν ικανοποιητική προσβασιμότητα μεταξύ των συνοικιών του ίδιου δήμου, αλλά και με άλλους δήμους, το ευρύτερο οικονομικό κέντρο της Σιγκαπούρης και τα διάφορα τοπόσημα της χώρας. Έπειτα, το οδικό δίκτυο απλώνεται στο χώρο σε διάταξη καννάβου, γεγονός που εξυπηρετεί την εύκολη και άμεση πρόσβαση των οχημάτων από και προς το κεντρικό δίκτυο οδικών αρτηριών της χώρας.
Εικόνα 7. MRT στάση Ang Mo Kio. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
Ang Mo Kio- Συνοικίες κρατικών πολυκατοικιών Η κάθε συνοικία οργανώνεται κατά τρόπο που θυμίζει μικρογραφία του ευρύτερου συμπλέγματος συνοικιών στο οποίο ανήκει. Η δομή της συνοικίας έχει ως εξής: ένα κέντρο που λειτουργεί ως πυρήνας της συνοικίας και περιμετρικά οι κρατικές πολυκατοικίες παρεμβαλλόμενες, όπου χρήζεται αναγκαίο, από διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα (νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια κλπ), χώροι θρησκευτικής λατρείας (χριστιανικές εκκλησίες, βουδιστικοί, ταοϊστικοί, ινδουιστικοί ναοί, μουσουλμανικά τεμένη), δημόσια κολυμβητήρια, γυμναστήρια, γήπεδα, οίκοι ευγηρίας, παιδικές χαρές και πάρκα. Το κέντρο της συνοικίας είναι κατά κανόνα μικρότερης σε έκταση και σημασίας απ’ ότι το κέντρο του δήμου. Συνήθως οι λειτουργίες και οι υποδομές που προσφέρει απευθύνονται στους κατοίκους της ίδιας συνοικίας. Το συνοικιακό κέντρο περιλαμβάνει φρουταγορά, λαχαναγορά, κρεαταγορά και ψαραγορά καθημερινής λειτουργίας, φαγάδικα με τοπικά εδέσματα όλων των εθνικοτήτων της χώρας, μικρομάγαζα (φαρμακείο, χρυσοχοείο, κομμωτήριο, ιατρεία κλπ) καθώς και ένα πολύ σημαντικό πολιτιστικό κέντρο (community club) στο οποίο λαμβάνουν χώρα διάφορες κοινωνικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες για όλες τις ηλικίες, από μαθήματα ζωγραφικής για παιδιά μέχρι και μαθήματα γιόγκα, δημόσιας ομιλίας, μαγειρικής και χορού για τις μεγαλύτερες ηλικίες. Οι δραστηριότητες αυτές προσφέρονται δωρεάν ή έναντι κάποιου συμβολικού ποσού συμμετοχής και πέρα από την ψυχαγωγία και εκπαίδευση λειτουργεί παράλληλα και ως χώρος προώθησης κοινωνικών σχέσεων μεταξύ των κατοίκων. Ωστόσο, αρκετές καθημερινές δραστηριότητες εκτείνονται και στους κοινόχρηστους χώρους της ίδιας της πολυκατοικίας HDB, γεγονός που καθιστά την όλη οικιστική περιοχή από τη μονάδα έως το σύνολο αρκετά ζωντανή.
6
Εικόνα 8. Φρουταγορά. πηγή αρχείο Κ. Οικονόμου
Εικόνα 9. Τοπικά φαγάδικα. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
Εικόνα 10. Λαϊκή αγορά. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
Η μικροκοινότητα μιας πολυκατοικίας HDB Το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν αυτού του είδους κρατικών κατοικιών είναι η ίδια η δομή τους κατασκευαστικά και λειτουργικά, καθώς και το πώς αναπτύσσονται κοινωνικές σχέσεις στην μικροκλίμακα της κάθε πολυκατοικίας. Η δομή μιας πολυκατοικίας HDB έχει ως εξής: το ισόγειο είναι πυλωτή, οι όροφοι αποτελούν μια απλή επανάληψη ενός τυπικού και τυποποιημένου ορόφου και 7
στο τελείωμα του κτιρίου υπάρχει το μη χρησιμοποιήσιμο από τους ενοίκους βατό δώμα για τις λειτουργικές εγκαταστάσεις του κτιρίου. Παρόλο που η διάταξη των διαμερισμάτων δεν επιτρέπει παρά μόνο την άμεση οπτική επικοινωνία μεταξύ δύο μονάδων κατοίκησης ή στην καλύτερη των περιπτώσεων μεταξύ αυτών του ίδιου ορόφου, ο ρόλος της πυλωτής φαίνεται να εξισορροπεί κάπως αυτήν την έλλειψη. Η πυλωτή είναι ο κοινόχρηστος χώρος για όλους τους ενοίκους της πολυκατοικίας. Ωστόσο δεν απαγορεύεται η χρήση και η προσβασιμότητα του από οποιονδήποτε άλλο περαστικό και μη ένοικο. Η ισόγεια αυτή πυλωτή των πολυκατοικιών HDB ανήκει στο ευρύτερο δίκτυο των δημοσίων χώρων της πόλης. Είναι ίσως ο πιο ενδιαφέρον Εικόνα 11. Κάτοψη τυπικού ορόφου κρατικής πολυκατοικίας. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου χώρος μιας πολυκατοικίας HDB. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας άδειος και ανοικτός χώρος παρεμβαλλόμενος από τις κολώνες του κτιρίου. Συνήθως στον χώρο αυτόν ενσωματώνονται τα γραμματοκιβώτια, οι χώροι στάθμευσης ποδηλάτων καθώς και παγκάκια με ή χωρίς τραπέζια. Βέβαια, σε κάποια γωνιά της πυλωτής υπάρχει ένα ηλεκτρομηχανολογικό δωμάτιο το οποίο τροφοδοτεί με ρεύμα και νερό τις ανάγκες κάποιων πιο περίπλοκων δραστηριοτήτων. Το ενδιαφέρον του, λοιπόν, έγκειται στις πολλαπλές χρήσεις που του αποδίδουν οι ίδιοι οι ένοικοι ή άλλοι εξωγενείς παράγοντες. Αρκεί απλώς μια αίτηση στο κοινοτικό κατάστημα της συνοικίας και την καταβολή ενός συμβολικού ποσού για να κατοχυρώσει ο χρήστης τον χώρο αυτόν προσωρινά. Στην πυλωτή λαμβάνουν χώρα δραστηριότητες και εκδηλώσεις που σχετίζονται με τη μικροκοινότητα μιας ή και περισσοτέρων γειτονικών μεταξύ τους πολυκατοικιών. Κατά καιρούς έχουμε την έλευση ενός περιοδεύον παζαριού (το λεγόμενο πάσανγκ μαλάνγκ) που στήνει τέντες και παγκάκια τα οποία απλώνονται σε όλο τον χώρο της πυλωτής, επεκτείνονται μέχρι και στην πυλωτή της διπλανής πολυκατοικίας, καταλαμβάνοντας στο πέρασμά του όλο τον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ δύο ή παραπάνω κτιρίων. Στο τοπικό αυτό παζάρι πωλούνται αντικείμενα όλων των ειδών, μικρά , μεγάλα, χρηστικά και βρώσιμα. Το παζάρι δημιουργεί μια ιδιαίτερα κεφάτη ατμόσφαιρα, εξαφανίζοντας, για τις λίγες μέρες που διαρκεί, την ύπαρξη της πυλωτής καθώς εμφυτεύεται εφήμερα ένας άλλος καινούργιος χώρος. Όπως ήδη έχει επισημανθεί, η Σιγκαπούρη είναι μια χώρα με ποικίλες πολιτισμικές επιρροές. Οι πολίτες της προέρχονται από διαφορετικά μεταξύ τους εθνικά και θρησκευτικά υπόβαθρα. Αυτό το χαρακτηριστικό καθρεπτίζεται και στη χρήση της πυλωτής για ορισμένες θρησκευτικές εκδηλώσεις ή ακόμα και για τη προσφορά τροφών και χρηστικών αντικειμένων στους νεκρούς προγόνους. Το γεγονός ότι οι κινέζοι αποτελούν το 75% του συνολικού πληθυσμού σημαίνει πως η αναλογία των κινέζων ενοίκων σε μια πολυκατοικία HDB ενδέχεται να είναι μεγαλύτερη απ’ ότι οι υπόλοιπες εθνικότητες. Έτσι για παράδειγμα, κατά την
8
κινέζικη λαϊκή δοξασία (που τηρείται από πολλούς και στις μέρες μας), ο έβδομος μήνας του Σεληνιακού ημερολογίου (περίπου τον Αύγουστο) είναι αφιερωμένος στους νεκρούς (το λεγόμενο Ghost Festival) καθώς σε αυτόν το μήνα πιστεύεται πως τα πνεύματα των νεκρών επισκέπτονται τους ζωντανούς συγγενείς τους στον επίγειο κόσμο. Έτσι, όσο διαρκεί το Ghost Festival, άνθρωποι που θέλουν να δείξουν σεβασμό προς τους νεκρούς στήνουν μικρά και μεγάλα εικονοστάσια στον χώρο της πυλωτής, καίνε χάρτινα νομίσματα, ρούχα και άλλα χρηστικά αντικείμενα γύρω από την πυλωτή ή ακόμα καλούνται θίασοι που ανεβάζουν παραστάσεις κινέζικης όπερας σε ειδικά διαμορφωμένες πλατφόρμες με την πρώτη σειρά καθισμάτων αφημένη κενή, καθώς προορίζεται για τα πνεύματα. Όλες αυτές οι τελετουργίες γίνονται εντός και περιμετρικά της πυλωτής ή και στο υπαίθριο διάκενο χώρο δύο πολυκατοικιών.
Εικόνα 12. Ghost Festival Αύγουστος 2009, εικονοστάσια στην πυλωτή των κρατικών πολυκατοικιών πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
Εικόνα 13. Πίνακας ποσοστού πληθυσμού Σιγκαπούρης κατά φυλή. πηγή: Singapore Department of Statistics, Population trends 2008
Στον ελεύθερο χώρο της πυλωτής διαδραματίζονται επίσης πολύ προσωπικές στιγμές που σηματοδοτούν τη ζωή της κάθε οικογένειας. Είναι ο χώρος στον οποίο μια οικογένεια Μαλαίων, Ινδών και σπανιότερα Κινέζων θα πραγματοποιήσει την γαμήλια τελετή και δείπνο των παιδιών τους. Είναι επίσης και ο ίδιος χώρος όπου οικογένειες όλων των θρησκειών θα τελέσουν την κηδεία κάποιου αγαπημένου προσώπου. Αυτός ο χώρος φορτίζεται με διαφορετικά συναισθήματα κάθε φορά που οικειοποιείται για μια συγκεκριμένη χρήση, ενώ αποφορτίζεται σε μια ουδέτερη πάλι κατάσταση όταν επανέρχεται στην κενή του λειτουργία. Είναι ένας χώρος ήρεμος και λιτός που μοιράζεται τις προσωπικές στιγμές χαράς και λύπης των ενοίκων του, που όμως αποπνέει μια απόμακρη και ψυχρή αίσθηση όταν απομακρύνονται οι εφήμερες λειτουργίες, λες και έχει αποκτήσει ανοσία απέναντι στις τόσες εναλλακτικές χρήσεις που του αποδίδουν όλα αυτά τα χρόνια. Ο κάθε ένοικος έχει μια ιστορία να διηγηθεί που σχετίζεται με την πυλωτή των HDB, καθώς οι τελετές που προαναφέρθηκαν
9
έχουν διάρκεια συνήθως μιας ημέρας έως και μιας εβδομάδας, ανάλογα με την τελετουργική φύση και σημαντικότητά του.
Ωστόσο κατά τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου όπου η πυλωτή των HDB δεν συμμετέχει σε κάποια από τις κοινωνικές, θρησκευτικές ή ψυχαγωγικές λειτουργίες, ο χώρος του δεν μένει αναξιοποίητος. Τις καθημερινές, χρησιμεύει ως χώρος συνάντησης και παιχνιδιού για παιδιά και εφήβους. Εδώ οι ηλικιωμένοι κάθονται στα παγκάκια και αναπολούν μεταξύ τους τις παλαιές εποχές της νιότης. Οι νοικοκυρές κάνουν μια στάση μετά τη λαϊκή αγορά και κουβεντιάζουν ή ανταλλάσσουν συνταγές με τις γειτόνισσες πριν ανέβουν στα διαμερίσματά τους. Ορισμένοι κάτοικοι των πολυκατοικιών κατεβάζουν στον χώρο της πυλωτής παλιούς καναπέδες και πολυθρόνες και μετατρέπουν μια γωνιά του σε μικρό καθιστικό όπου συχνάζουν τις πρωινές ή απογευματινές ώρες. Άλλοι διαβάζουν, παίζουν σκάκι, πινγκ πονγκ ή τσιμπολογούν γύρω από μια σακούλα γεμάτη φιστίκια. Η πυλωτή των κρατικών κατοικιών φαίνεται να συμπυκνώνει μια πληθώρα δραστηριοτήτων και ας είναι ένας απλός άδειος χώρος. Οι διάφοροι λειτουργικοί μετασχηματισμοί που υφίσταται την καθιστούν το πιο εύχρηστο και πρακτικό κομμάτι μιας κρατικής πολυκατοικίας. Οι ένοικοι δεν συνειδητοποιούν πόσο σημαντικό ρόλο έχει παίξει η ύπαρξη της πυλωτής στην καθημερινότητά τους, ειδικά σε μια χώρα σαν τη Σιγκαπούρη όπου καλούνται να συμβιώσουν με άτομα άλλων πολιτισμών και νοοτροπιών. Η πυλωτή έχει γίνει το κοινό στοιχείο που ενώνει νοερά τους τόσο διαφορετικούς πολίτες αυτής της χώρας. Όλοι την έχουν αξιοποιήσει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Όλοι ως περαστικοί έχουν συμμεριστεί λίγο ή πολύ τα συναισθήματα χαράς και θρήνου των γειτόνων τους που διαδραματίζονται σε κοινή θέα στον χώρο αυτό. Χωρίς την πυλωτή ίσως η ζωή στα HDB να είχε αρκετά διαφορετική ροπή, καθώς είναι ο κοινόχρηστος χώρος κοινωνικοποίησης που λείπει στους παραπάνω ορόφους της πολυκατοικίας. Ίσως επίσης το γεγονός ότι ο χώρος αυτός είναι ανοικτός και ευάερος να συμβαδίζει με τις ανάγκες του θερμού και υγρού τροπικού κλίματος της νοτιοανατολικής Ασίας που αναγκάζει τους κατοίκους της να δραστηριοποιούνται σε ανοικτούς ημιυπαίθριους χώρους. Σίγουρα όμως έχει καταστήσει τις κρατικές κατοικίες των HDB ένα βιώσιμο περιβάλλον.
10 Εικόνα 14. Οι καθημερινές δραστηριότητες στην πυλωτή. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
Αποτίμηση στρατηγικών του προγράμματος κρατικών κατοικιών HDB Η πολιτική οικιστικής και κοινωνικής μέριμνας που εφαρμόζεται από την κυβέρνηση της Σιγκαπούρης έχει δεχτεί κατά καιρούς θετικές και αρνητικές κριτικές που δεν αφορούν μόνο το βαθμό επιτυχίας του προγράμματος κρατικών κατοικιών, αλλά που επικρίνουν τις σκοπιμότητες πίσω από το όλο εγχείρημα. Είναι γεγονός πως σε μια χώρα με τόσο ανομοιογενές πληθυσμό υπάρχει ανέκαθεν ο φόβος δημιουργίας εθνικιστικών γκέτο που θα έθετε σε κίνδυνο τη σταθερότητα της χώρας και που θα διαιρούσε την ήδη μικρή έκτασή της σε ακόμη μικρότερες περιοχές. Στην αποφυγή αυτού του φαινομένου συνέβαλλε σημαντικά η ύπαρξη των κρατικών πολυκατοικιών επιτυγχάνοντας να αναμείξει τις διάφορες εθνικότητες μεταξύ τους αποτρέποντας τη συσσώρευση της κάθε φυλής σε συγκεκριμένες συνοικίες. Παράλληλα τα τοπικά πολιτιστικά κέντρα προωθούν διάφορες δραστηριότητες που αποβλέπουν στη διασφάλιση θετικού κλίματος συμβίωσης και αλληλεπίδρασης μεταξύ των φυλετικά ανόμοιων πολιτών, γεγονός που έχει αντίκτυπο στη εσωτερική σταθερότητα του κράτους. Ο πρωταρχικός τρόπος όμως με τον οποίο η κρατική παρέμβαση διασφάλισε σταθερότητα στο εσωτερικό της χώρας ήταν η επίλυση του οικιστικού της προβλήματος. Έχοντας επιλύσει αυτό το ζήτημα και αυξάνοντας το ποσοστό ιδιόκτητων κατοικιών, το κράτος κατοχύρωσε μια σταθερή οικονομική πολιτική ανάπτυξης που επηρεάζεται άμεσα από τις οικιστικές και κοινωνικές πολιτικές μέριμνάς του. Στη Σιγκαπούρη συναντάμε το σκεπτικό όπου μια οικονομική πολιτική με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα θα βοηθήσει μακροπρόθεσμα τη γενικότερη οικονομική ανάπτυξη της χώρας, καθώς η οικονομία εξαρτάται σημαντικά και από την αγοραστική δύναμη των πολιτών. Έπειτα, το κράτος αξιοποιεί το CPF όχι μόνο για την κάλυψη των αναγκών συνταξιοδότησης και αγοράς κατοικίας, αλλά και ως μέσο ελέγχου της τιμής των κρατικών κατοικιών, διατηρώντας μια σταθερή και προσιτή τιμή στις πωλήσεις τους. Από τη στιγμή που το κράτος είναι ο μεγαλύτερος φορέας διακίνησης ακινήτων στη χώρα, αυτό καθιστά τις κατοικίες HDB ασφαλές και προσοδοφόρες μορφές επένδυσης για τους ιδιώτες. Αυτό δημιουργεί ένα επιπλέον κίνητρο που ενθαρρύνει τους πολίτες στην αγορά κρατικής κατοικίας. Η δυνατότητα που τους δίνεται να νοικιάζουν σε τρίτους επιμέρους δωμάτια της κατοικίας τους, έχει καθιερωθεί για τα δεδομένα της Σιγκαπούρης ως ένας σημαντικό μέσο εισροής επιπλέον εισοδήματος για τις ανάγκες μιας οικογένειας. Αρκετοί κάτοικοι έχοντας με την πάροδο των χρόνων συγκεντρώσει τις οικονομικές προϋποθέσεις για αγορά ιδιωτικής κατοικίας (που είναι πολύ ακριβότερες), δίνουν προς ενοικίαση ολόκληρη την κρατική κατοικίας τους μετατρέποντάς την σε σταθερό εισόδημα. Με τον καιρό, το πρόβλημα της ελλιπής στέγασης στη χώρα εξαλείφεται, ενώ το οικονομικό και βιοτικό επίπεδο των πολιτών αυξάνεται, γεγονός που καθορίζει και την πορεία του ίδιου του οργανισμού HDB. Το πρόγραμμα κρατικών κατοικιών που δημιουργήθηκε το 1960, έχοντας πετύχει τον αρχικό στόχο της άμεσης στέγασης του αυξανόμενου πληθυσμού, προβαίνει τώρα στην αναβάθμιση των υφιστάμενων απαρχαιωμένων πολυκατοικιών του, τη στιγμή που πληθαίνουν ολοένα οι απαιτήσεις για καλύτερες και πιο πολυτελείς συνθήκες διαβίωσης. Εντούτοις, το παράδειγμα της οικιστικής πολιτικής της Σιγκαπούρης δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως εξιδανικευμένη περίπτωση ούτε ως Ουτοπία. Υπάρχουν πάραυτα αρνητικές κριτικές που επισημαίνουν πως η οικιστική και κοινωνική πολιτική που ασκεί η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης έχει καθαρά κίνητρα πολιτικής 11
εδραίωσης του κυβερνώντος κόμματος. Η άποψη αυτή τονίζει πως ο πραγματικός στόχος εδώ είναι ο πολιτικός έλεγχος της χώρας και όχι τόσο η κοινωνική και οικονομική μέριμνα των πολιτών. Η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης έχει κτίσει περισσότερες κρατικές κατοικίες από πολλές άλλες χώρες της αναπτυγμένης δύσης και όντως οι κάτοικοί της απολαμβάνουν προνόμια και επίπεδα διαβίωσης που δεν συναντάμε σε πολλά κράτη. Ωστόσο στη Σιγκαπούρη το κράτος έχει επιτύχει την αποπολιτικοποίηση των πολιτών προσφέροντάς τους κοινωνικά αγαθά σε αντάλλαγμα για την διασφάλιση της πολιτικής εξουσίας στη χώρα. Η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης διατηρεί ένα αρκετά πατριαρχικό ρόλο στην εσωτερική πολιτική που εφαρμόζει. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν κοινωνικά προβλήματα. Αρκεί να λάβουμε υπόψη ότι όλα τα προαναφερθέν μέσα και προνόμια οικιστικής και κοινωνικής πολιτικής μέριμνας αφορούν μόνο στους πολίτες της χώρας. Το κράτος είναι πολύ πιο αυστηρό και πολύ λιγότερο προνοητικό προς τους ξένους εργάτες και μετανάστες. Η αγορά κρατικής κατοικίας από μη υπηκόους της χώρας απαγορεύεται με νόμο καθώς οι κατοικίες αυτές προορίζονται αποκλειστικά για αγορά από τους υπηκόους της και τους κατόχους πράσινης κάρτας. Οι ξένοι υπήκοοι ανεξαρτήτως κράτους προέλευσης μπορούν μόνο να τα νοικιάζουν από τους δικαιούχους ιδιοκτήτες ή απλώς να αγοράσουν ιδιωτικές κατοικίες. Το κράτος δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το μεγάλο αριθμό ξένων εργατών (όπως Ινδών, Κινέζων κλπ) τους οποίους εισάγει από τις χώρες καταγωγής τους για να εργαστούν σε έργα κατασκευαστικά ή δημόσιας καθαριότητας στα οποία ακόμη και ο πιο φτωχός πολίτης της Σιγκαπούρης θα θεωρούσε υποτιμητικά. Σε πολλές περιπτώσεις λόγω κάποιου εργατικού ατυχήματος ή προβλήματος, οι άνθρωποι αυτοί αναγκάζονται να μένουν στη Σιγκαπούρη χωρίς να απελάσσονται, καθώς τις περισσότερες φορές εκκρεμή κάποια δικαστική απόφαση. Αρκετοί από αυτούς τους εργάτες καταλήγουν άστεγοι καθώς αδυνατούν να εργαστούν λόγω τραύματος ή έλλειψης νομίμων εγγράφων. Αυτή είναι μια εικόνα της Σιγκαπούρης που μένει αθέατη ακόμη και από τους ίδιους τους πολίτες της, αφού η χώρα προωθεί προς τα έξω και προς τα μέσα την εικόνα ενός κράτους με καθαρούς δρόμους και ευχαριστημένους υπηκόους. Πράγματι, ακόμα και η ζωή στις κρατικές πολυκατοικίες HDB δεν θυμίζει σε τίποτα τις εξαθλιωμένες και ανθυγιεινής φτωχογειτονιές του παρελθόντος. Οι δημόσιοι και κοινόχρηστοι χώροι είναι όντως καθαροί και καλλωπισμένοι με πλούσια βλάστηση. Δεν θεωρείται καθόλου υποτιμητικό να κατοικεί κάποιος σε πολυκατοικία των HDB εκτός και αν οι προσωπικές προσδοκίες είναι πολύ ψηλές.
Εικόνα 15. Άπλωμα μπουγάδας σε κρατική πολυκατοικία. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
12
Εικόνα 16. Ενδιάμεσος υπαίθριος χώρος μεταξύ δύο πολυκατοικιών. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
Συμπέρασμα Η Σιγκαπούρη είναι αναμφίβολα μια καταναλωτική κοινωνία όπως και τα περισσότερα κράτη του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη μας. Έχει αστραφτερά και επιβλητικά κτίρια, ένα πολύ οργανωμένο και αποτελεσματικό οδικό δίκτυο και επιπρόσθετα διαθέτει τον κρατικό οργανισμό HDB που έχει αναδιαμορφώσει ριζικά, από την εποχή της ανεξαρτησίας μέχρι σήμερα, το αστικό οικιστικό τοπίο της χώρας. Πράγματι η ζωή σε αυτήν τη χώρα είναι ευχάριστη και άνετη για τους υπηκόους της, όμως το κράτος θα έπρεπε ίσως να μεριμνά και για τους νέους κατοίκους της και να ασχοληθεί με τα προβλήματά τους πριν αρχίσουν να γίνονται μεγάλα. Παρόλα αυτά, δεν πρέπει να αγνοηθεί το γεγονός ότι το οικιστικό μοντέλο που εφάρμοσε το κράτος έχει πετύχει πολύ θετικά αποτελέσματα τόσο για την ευημερία των πολιτών όσο και για την γενικότερη ανάπτυξη της χώρας. Το παράδειγμα της Σιγκαπούρης αποδεικνύει πως όταν το κράτος θέτει ως προτεραιότητα την κοινωνική και οικιστική πολιτική στα πλαίσια της γενικότερης αναπτυξιακής του πολιτικής, μπορεί όντως να διασφαλίσει αξιοσημείωτα αποτελέσματα τόσο για τους πολίτες όσο και για το ίδιο το κράτος. Εικόνα 17 .Το βροχερό τροπικό κλίμα χρήζει απαραίτητη την ύπαρξη δικτύου υπόστεγων που συνδέουν τις πολυκατοικίες μεταξύ τους. πηγή: αρχείο Κ. Οικονόμου
13
Βιβλιογραφία -
Brenda S.A. Yeoh, (2003), Contesting spaces in colonial Singapore: power, relations and the urban built, Singapore University Press, ISBN 9971-69-268-6, pages 136-146 HDB, Annual report 2007-2008, Singapore Krishnamurthy Sriramesh / Dejan Vercic, (2009), The global public relations handbook: Theory, research and practice, UK, ISBN 0-203-88937-1, pages 86-87 Singapore Department of Statistics, Population trends 2008, ISSN 1793-2424 Vasoo S./ Lee J.,(2001), International Journal of Social Welfare, Singapore: social development, housing and the Central Provident Fund, ISSN 1369-6866
Ιστοσελίδες -
www.hdb.gov.sg www.housingbbs.com/sg/f80/40-years-History-of-Singapore-HDB-40-t-2556-11.html www.iproperty.com.sg/iexpert/Question.aspx?ID=35 www.singstat.gov.sg www.en.wikipedia.org/wiki/Ang_Mo_Kio_New_Town
14
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
15
Εικόνα 18. Κάτοψη διαμερίσματος HDB. πηγή: HDB Annual report 2007-2008
Εικόνα 19. Κάτοψη διαμερίσματος HDB. πηγή: HDB Annual report 2007-2008
16
Εικόνα 20. Κάτοψη διαμερίσματος HDB. πηγή: HDB Annual report 2007-2008
17
Εικόνα 21. Πληθυσμός Σιγκαπούρης που κατοικεί σε HDB . πηγή: HDB Annual report 2007-2008
18
19