Bakanlar Konseyi'nde Görüşülmekte
BAŞLIK
Açılış Kriteri
19. Sosyal Politika ve Istihdam
Açılması Beklenen
2013 İlerleme Raporu Özet Değerlendirmeleri
Sosyal politika ve istihdam alanında yeterli olamamakla birlikte bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu onaylanmıştır, ancak sanayi ilişkilerinin etkin işleyişinin önündeki engeller geçerliliğini korumaktadır. Ulusal istihdam stratejisi, kayıt dışı istihdam, sosyal koruma mekanizmalarının kapsamının genişletilmesi kadınlar ve engelliler arasında istihdam oranlarının artırılması alanlarında daha çok çaba gösterilmesi gerekmektedir. Genel olarak mevzuat uyumu nispeten ileri düzeydedir.
Açılış Kriterleri: 1 - Sendikal hakların (örgütlenme, grev ve toplu iş sözleşmesi dâhil olmak üzere) AB standartları ve ilgili ILO sözleşmeleri ile uyum içinde güvence altına alınması. 2 - Tüm işgücünün yararı için, bu faslın kapsamındaki alanlarda yer alan AB müktesebatının aşamalı olarak iç hukuka aktarılması, uygulanması ve yürütülmesini içeren bir eylem planının AB Komisyonuna sunulması.(Eylem planı Nisan 2010’da AB Komisyonu'na iletilmiştir.)
AB Komisyonu Türkiye Raporu Değerlendirmeleri – Katılım Ortaklığı Belgesi Karşılaştırmalı Tablo Gelişmeler:
2013 İlerleme Raporu
İş sağlığı ve güvenlik alanında danışma ve sosyal diyalog platformu oluşturmayı hedefleyen Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi’nin resmi olarak kurulması dâhil olmak üzere İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun uygulama mevzuatı yayımlanmıştır. Sağlık ve güvenlik hizmetleri alanında mevzuatın ilgili maddelerinin işveren tarafından uygulanması ve bu yönde Bakanlık tarafından verilecek destek, çalışan sayısı ve çalışanların maruz kaldığı risk seviyesine bağlı olarak kademeli olarak uygulamaya geçecektir. İş sağlığı ve güvenliği müfettişlerinin sayıları ve kapasiteleri artırılmıştır. Ancak ilgili kanunun işyerinde uygulanmasının yakından takip edilmesi ve sosyal ortaklar ile profesyonel örgütlerin katılımıyla desteklenmesi gerekmektedir. Sosyal diyalog alanında özel sektöre yönelik Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Kasım 2012’de yürürlüğe girmiştir. Sendikaların iç işleyişini iyileştiren, üyelik prosedürlerini ve gerekliliklerini kolaylaştıran, grev yasaklarını sınırlandıran, cezai hükümleri azaltan bazı düzenlemeler yapılmıştır. Ancak sanayi ilişkileri açısından halen önemli engeller mevcuttur. 2012 yılında işsizlik oranı %9,2’ye, genç nüfus arasında işsizlik oranıysa %17,5’e düşmüştür. Tarım dışı sektörlerde yaratılan 757 bin yeni iş sayesinde istihdam ve iş gücüne katılım oranları artmıştır. Kadınların iş gücüne düşük katılım oranı halen sorun teşkil etmekle birlikte az da olsa bir ilerleme sağlanmış ve kadınlar arasında istihdam oranı 2012 yılında %29,4’e yükselmiştir. Sosyal güvenlik primlerine devlet tarafından katkı sağlanması kadınlar arasında istihdam oranının artmasına ve kayıt dışı istihdam oranının düşmesine yardımcı olmaktadır.
Türk İş Kurumu’nda personel sayısının artırılması sonucunda idari kapasite artmış ve sunulan hizmetler çeşitlendirilmiştir. İşe yerleştirme faaliyetleri artmış ve bu kapsamda yürütülen çalışmaların 1/3’ü kadınlara fayda sağlamıştır. Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği yayımlanmıştır. Yönetmeliğin kapsamındaki tedbirlerin uygulanması üzerine daha çok veri toplanmaya başlanmış olmakla birlikte, bu tedbirlerin istihdam üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi yönünde ilerleme sağlanmalıdır. Özellikle tarım harici sektörlerde kayıt dışı istihdam azalmaya devam etmiştir. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun bu yöndeki çalışmaları sürmektedir. Kayıtlı çalışan sayısı 2012 yılında 1 milyon artmıştır. AB Sosyal Fonları’na hazırlık alanında, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı IPA fonlarının yönetiminin iyileştirilmesi yönünde kapasitesini artırmaya devam etmiştir. Sosyal hizmetlerin kapsamı ve çeşitliliği artmaya devam etmiştir. Yoksulluk sınırın altında yaşayan nüfusun oranı 2011 yılında düşmüştür. En çok korunmaya muhtaç grupların ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik politikaların tasarlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi için idari kapasite artırılmıştır, ancak halen yetersizdir. Sosyal güvenlik sistemi kapsamında olmayan yaşlı ve engelli vatandaşlar için aylık sosyal yardım ödeneği uygulaması başlatılmıştır. Sosyal güvenlik sistemine prim ödeyen çalışanların emeklilere oranında artış olmuştur. Özel emeklilik programlarında artış sağlanması amacıyla mali teşvikler getirilmiştir. Kadın erkek fırsat eşitliği sağlanması yönünde kamu sektöründe ve özel sektörde kadın istihdamına yönelik yeni girişimler başlatılmıştır. Ancak bu çalışmalar karar alma mercilerinde kadın istihdamı oranını artırmamıştır. Eksiklikler: Yüksek oranda kayıt dışılık ve yetersiz yaptırım sebebiyle iş gücünün yaklaşık %40’ı iş hukukunun koruması altında değildir. Fazla mesai ücreti olmadan uzun çalışma saatleri, haftalık izinlerin gözetilmemesi, haksız işten çıkarılmalar, yıllık izin kullanımına ve kıdem tazminatına getirilen kısıtlamalar özellikle iş gücünün büyük bir kısmının çalışmakta olduğu küçük işletmelerde yaşanan genel sorunlar arasında bulunmaktadır. Çocuk işçi oranları halen azaltılamamıştır ve 6-17 arası yaş grubunda bulunan çocukların %5,9’u ekonomik faaliyete katılmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettişlerinin işlerini bağımsız bir şekilde yürütmeleri için alınan önlemler sınırlıdır. İş yeri kazaları ve meslek hastalıklarının arttığı, çocuk işçilerin halen ölümcül iş kazalarının kurbanı olduğu, meslek hastalıklarının büyük bir çoğunluğunun halen bildirilmediği göz önünde bulundurulduğunda, iş yerinde güvenlik kültürünün teşviki ve meslek hastalıklarının tanımlanması yönünde ilerlemeler sağlanmalıdır. Toplu iş sözleşmeleri alanında yüksek ve kümülatif toplu iş sözleşmesi eşikleri sebebiyle çok sınırlı sayıda işçi toplu sözleşmelerden faydalanabilmekte ve grevler dâhil olmak üzere toplu eylemlere katılabilmektedir. Küçük işyerlerinde çalışan sendika üyeleri sendikal faaliyetleri sebebiyle işten çıkarılmaya karşı yeterli korumaya sahip değildir. Pek çok kategoride kamu personelinin örgütlenme hakkı sınırlıdır ve kamu sektöründe grev yasağı geçerliliğini korumaktadır. Türkiye Ekonomik ve Sosyal Konseyi, 2009 yılından bu yana toplanmamıştır.
İki taraflı ve üç taraflı sosyal diyalog mekanizmaları zayıftır. Uzun süreli işsizlik ve iş, eğitim veya meslek eğitimi sisteminde bulunmayan genç nüfus oranları (%30,2) önemli bir sorun olmaya devem etmektedir. Ulusal İstihdam Stratejisi halen onaylanmamıştır. Sosyal bakımdan korunmaya en çok muhtaç gruplar ve kentlerin dışında yaşayan nüfus iş bulma hizmetlerine erişimde zorluklar yaşamaktadır. Kayıtlı çalışanlar arasında maaşların beyan edilmemesi sorun yaratmaya devam etmektedir. Yarı zamanlı ve ev hizmetlerinde çalışanlar arasında kayıtlı çalışma oranlarının önemli ölçüde artırılması gerekmektedir. IPA İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı kapsamında proje havuzu oluşturulması yönündeki çalışmalar ve tamamlanan faaliyetlerin değerlendirilmesi çalışmaları geliştirilmelidir. Sosyal harcamalar artmıştır, ancak halen düşük seviyededir. Sosyal kapsayıcılık alanında politika çerçevesi oluşturulmamıştır. Gelir eşitsizliği AB standartlarına oranla yüksek seviyede seyretmektedir. Sosyal aktarımın yoksulluğun azaltılması yönünde sınırlı etkisi olmuştur. Tarım sektöründe mevsimsel işçilerin yaşam ve çalışma şartları iyileştirilmelidir. Sınırlı bir ilerleme sağlanmış olsa da engelliler özel sektörde iş bulma konusunda halen önemli zorluklarla karşılaşmaktadır. Sosyal koruma alanında önemli bir ilerleme sağlanmamıştır. 2012 yılı verilerine göre nüfusun %15’i sosyal güvenlik şemsiyesi tarafından kapsanmamaktadır. Hızla artan emeklilik ve sağlık harcamaları sosyal güvenlik sisteminde açıklara sebep olmaktadır. Faal yaşlanma politikaları oluşturulmamıştır. Çocuklara, yaşlılara ve engellilere kurum dışı bakım hizmetleri sunulmaya devam edilmiştir. Mevcut ayrımcılıkla mücadele kanunları eğitim, istihdam, yanı sıra sağlık hizmetleri ve sosyal hizmetlere erişimde ayrımcılığı engelleme yönünde yetersiz kalmaktadır. İstihdamda yaş ve cinsel yönelime yönelik ayrımcılığa karşı koruma sağlanmamaktadır. Çocuk ve yaşlı bakımı hizmetlerinin yetersizliği kadın istihdamı önünde önemli bir engel teşkil etmeye devam etmektedir. Esnek çalışma uygulamaları kadınların kayıt dışı ve istikrarsız çalışma şartlarını göz önünde bulundurarak oluşturulmalıdır. Bazı kadınlar hamile olmaları veya çocukları olması sebebiyle çalışma hayatından uzaklaştırılmakta veya çalışmamaya teşvik edilmektedir. Belirli gruplar (örneğin aile içi şiddet kurbanları) istihdama erişim konusunda ciddi zorluklarla karşılaşmaktadır. Eşit iş için eşit ücret ilkesi uygulamaları alanında daha çok çalışma yapılması gerekmektedir. AB müktesebatınca gerekli görülen eşitlik birimi henüz oluşturulmamıştır.
2012 İlerleme Raporu
Eksiklikler: Müktesebatın iş yasasına uyarlanmasında hiçbir gelişme olmamıştır.
Tarımda ve KOBİ’lerde kayıt dışı işgücü çalıştırılmaya devam edilmesi iş yasasının etkin bir şekilde uygulanmasını mümkün kılmamaktadır. Haziran 2012’de TBMM’de kabul edilen İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun uygulamaya geçirilmesindeki sorunlar devam etmektedir. İş sağlığı ve güvenliği müfettişlerinin sayıları ve kapasiteleri artırılmalıdır. Ölümcül iş kazası açısından inşaat sektörü birinci sıradadır ve toplam ölümcül iş kazası sayısı AB ortalamasının çok üstündedir. Sosyal diyalog alanında sınırlı gelişme kaydedilmiştir. Kamu sektörüne toplu sözleşme imkânı veren yeni kanun AB ve ILO standartlarını karşılamakta yetersizdir. Özel sektöre yönelik Toplu İş İlişkileri Kanun Tasarısı TBMM onayını beklemektedir. Toplu sözleşme yapma barajının yüksek olması, toplu sözleşme yapma imkânını kısıtlamakta ve bu hakkın tam olarak uygulanmasına engel olmaktadır. Grev hakkı aşırı derecede kısıtlanmaktadır. Mayıs 2012’de sivil havacılık sektörü çalışanlarını grev hakkından mahrum bırakan kanun kabul edilmiş, bunu protesto eden 300’den fazla havacılık çalışanı işten çıkarılmıştır. Mesleki kategorilerde veya belirli sektörlerde sendika kurma/ katılma hakkı aşırı derecede kısıtlanmaktadır. (Savunma Bakanlığında görevli sivil memurlar) Sendikal hakların uygulanmasındaki kısıtlayıcı yasal hükümler nedeniyle sendikalaşma düzeyi ve toplu sözleşme kapsamı oldukça düşüktür. (kayıtlı işçilerin %8’i) Türkiye Ekonomik ve Sosyal Konseyi, 2009 yılından bu yana toplanmamıştır. İstihdam kalitesi hâlâ sorun olmaya devam etmektedir. Kadınların istihdama düşük katılım oranı (2011 %28,8) endişe kaynağıdır. IPA İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı kapsamında proje havuzu oluşturulmalıdır. Sosyal yardım ve yoksulluğun azaltılması için net bir politika çerçevesi oluşturulmamıştır. Kırsal kesim ve çocuklar yüksek yoksulluk riskine maruz kalmaya devam etmektedir. Çalışan kesimde yoksulluk kaygı vermektedir. Engelli kişilerin istihdama katılım sorunu çözümlenmemiştir. Ayrımcılıkla mücadelede ilerleme kaydedilmemiştir. Kadın erkek fırsat eşitliğindeki ilerleme yetersizdir. Eşit iş için eşit ücret ilkesi uygulamaları hızlandırılmalıdır. AB müktesebatınca gerekli görülen eşitlik birimi henüz oluşturulmamıştır.
KOB
Kısa Vadeli Hedefler: Güncelleştirilmiş, kapsamlı bir sanayi politikası stratejisi oluşturulması.