Peshaki 3 1

Page 1

‫پێشهكی شهرحی عهقیدهی تهحاوی‪ ..‬ئاڵقهی سێیهم (‪)1‬‬ ‫‪www.dangiislam.org‬‬

‫نووسینی‪ :‬دكترو سفر عبدالرحمن الحواليز‬ ‫وهرگێڕان‪ :‬باوكی موحهممهد‬ ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫كورتهی ئهم دهرسه ‪ :‬بابهت وباسهكانی ئهم دهرسه له سهر گهیاندنیڕوون و ئاشكرای پێغهمبهره‬ ‫صلی الله علیه وسلم بۆ ئه م ئاینه ‪ ،‬له گه ڵ ڕوونكردنهوه و شیكردنهوه ی ههندێ له هۆكارهكانی‬ ‫جیاوازی ‪ ،‬پاشا ن دهڕوا ت ب ۆ قسه كرد ن و باسكرد ن له سه ر بیدعه و دهركهوتن ی بیدعهو‬ ‫مهترسیهكانی‪ ،‬ههروهها قسه و باسێكی دوورو درێژی له سهر تهئویل و مهترسیهكانی و پلهكانی‬ ‫له خۆ گرتووه‪.‬‬

‫‪ .11‬گهیاندی ڕوون و ئاشكرای پێغهمبهر صلی الله علیه و سلم بۆ ئهم ئاینه‪.‬‬ ‫دانهر ڕهحمهتی خوای لێبێ دهفهرموێت‪:‬‬

‫وقد بلغ الر'س&ول صلى ال" علهي و سلم البلغ المبين‪ ،‬وأوضح الحجة للمستبصرين‪ ،‬وسلك سبيله خير القرون‪،‬‬ ‫;ثم' خلف من بعدهم خلف اتبعوا أهواءهم‪ ،‬وافترقوا‪ ،‬فأقام ال لهذه المة من يحفظ عليها أصول دينها‪ ،‬كما‬ ‫أخبر الصادق صلى ال" عليه وسلم بقوله‪{ :‬ل تزال طائفة‪ B‬من أمتي ظاهرين على الحق ل يضرهم من خذلهم}‬ ‫رواه مسلم (‪ )1920‬عن ثوبان‪ ،‬ورواية ل تزال عصابة رقم (‪ )1924‬عن عقبة بن عامر‪ ،‬ومن حديث جابر (‪ .)1923‬وممن قام بهذا الحق من‬ ‫علماء ال‪H‬م&س لمين‪ :‬المام أبو جعفر أحمد بن &مح م'د بن سلمة الزدي الط‪JK‬حاوي‪ ، N‬تغمده ال برحمته‪ ،‬بعد المائتين‪ ،‬فإن‬ ‫مولده سنة (تسع وثلثين ومائتين) ووفاته سنة (إحدى وعشرين وثلثمائة)‪.‬‬ ‫فأخبر رح مه& ال" ع ما ك ان عليه السلف ‪ ،‬ونقل عن المام أبي حنيفة النعمان بن ثابت الكوفي ‪ ،‬وصاحبيه‪:‬‬ ‫يعقوب بن إبراهيم الحميري النصاري ‪ ،‬وم&ح م'د ابن الحسن الشيباني رضي ال عنهم ما كانوا يعتقدونه من أصول الدين‬ ‫ويدينون به ر ب‪ N‬ال‪H‬عالمي ن] إ هـ‪ [ .‬به ڕا ستی پێغهمبهر صلی الله عل یه و سلم ئهم بانگهوازهی به‬ ‫أبي يوسف‬

‫ئاشكراو ڕوو نی گهیاندو بهڵگهكا نی ڕۆ شن كردهوه بۆ كه سان ێ كه خاوهن به سیرهت و‬ ‫بهرچاوڕۆشن ین‪ ،‬وه باشتر ین سهدهیهكیش ڕێ و شوێ نی ئهویان گرت‪ ،‬پاشان له دوای ئهوان‬ ‫كه سانێك ها تن و شو ێن ههواو ئارهزووهكا نی خۆیان كهو تن‪ ،‬ئی تر جیابوونهوهو پهرتهوازه بوون‪،‬‬ ‫جا خوای گهوره بۆ ئهم ئوممه ته كه سانێكی هێناو داینان كه بنچینهو بنهماكا نی ئاینهكهی‬ ‫بپارێزن‪ ،‬ههروهك ڕا ستگۆ صلی الله عل یه و سلم ههواڵی داوهو فهرموویه تی‪ { :‬بهردهوام گرۆ هو‬ ‫كۆمهڵ ێك له ئوممهتهكهم دیارو بهرچاوون له سهر ههق‪ ،‬ه یچ زهرهرو زیانێكیان پێ ناگهیه نێ‬ ‫ئهوه ی كه دهستیان لێ ههڵئهگرێت و واز له پشگیركردنیان دێنێ }‪ ،‬وه لهوانه ش كه بهم ههق و‬ ‫ڕا ستیه ههڵ سان له زانایا نی مو سڵمانان‪ :‬پێشه وا ئه بو جهعفهر ئهحمهد كوڕی موحهممهد كوڕی‬ ‫سهلمهی ئهزدی تهحاوی بوو‪ ،‬ڕهحمه تی خوا دابارێ به ر سهریدا‪ ،‬پاش دوو سهد ساڵ‪ ،‬چون كه له‬ ‫دایكبوونهكهی له ساڵی (دوو سهدو سی و نۆ) دا بوو‪ ،‬وه وهفاتی شی له ساڵی ( سێسه دو بی ست و‬ ‫یهكدا) بوو‪.‬‬ ‫جا ڕهحمهتی خوای لێبێ ئهوه ی پێشین (السلف) له سهری بوون ههواڵی پێ داوه ‪ ،‬وه له پێشه وا‬ ‫ئهبو حهنیفه نوعمانی كوڕی سابتی كوفی و ههردوو هاوهڵهكهیهوه ‪ :‬ئهبی یوسوف یهعقوب كوڕی‬ ‫ئیبراهیم ی حیمیهر ی ئهنساری ‪ ،‬وه موحهممهد ی كوڕ ی الح سن ی شهیبان ی خو ا لێیا ن ڕازیبێ‬ ‫ئهوه ی ئهوان به گشتی له سهری بوون و باوهڕیان پێی بووه له بنچینه و ئوسوڵی دین نهقڵی‬ ‫كردووهو هێناویهتی ] إهـ‪.‬‬


‫شهرح و ڕاڤهكردن‪:‬‬ ‫دانه ر دهفهرموێت ‪ [ :‬وقد بلغ الر' س&ول صلى ا ل" عليه وسلم البلغ ال مبين وأ وضح الح جة] [ به ڕا ستی‬ ‫پێغهمبهر ( صلی الله عل یه و سلم) ئهم بانگهوازهی به ئاشكراو ڕوو نی گهیاندو بهڵگهكا نی ڕۆ شن‬ ‫كردهوه بۆ كه سانێ كه خاوهن به سیرهت و بهرچاوڕۆشنین ] هیچ كهسێك گومانی لهمهدا نیه ‪ ،‬وه‬ ‫هه ر كه س گومان ی ههبێ ت لهمهد ا ئهوه كافر و ههڵگهڕاوهیه له دین ‪ ،‬وه ئهمه مهسهلهیه‬ ‫بهڵگهنهویست و زانراوه لی موسڵمانان‪.‬‬ ‫بهڵم ئهوه ی كه بهمهوه بهستراوه و پێویستی ئه م مهسهلهیه و دهبێ بزانرێت ل ی زۆرێك له‬ ‫موسڵمانان ونهو لێی بێ ئاگان‪.‬‬ ‫ئهگه ر باوهڕمان بوو بهوه ی كه پێغهمبهر(صلی الله علیه وسلم ) به تهواوی و بێ هیچ كه م و‬ ‫كوڕیه ك ئه م ئاینه ی به ئێمه گهیاندووه و هیچ شتێكی لێ كه م نهكردووه ‪ ،‬له سه ر ئهمهوه به‬ ‫پێویست دهگهڕێ كه ئهگهر یهكێك هات و چهند بنهمایهكی نوێی بۆ ئهم ئاینه دانا تاكو پێی له‬ ‫ههندێ له ئایهتهكان بگهین‪ ،‬یان كۆمهڵه زیادهكاریه ك یان كارێكی هێنا كه پێغهمبه ر (صلی‬ ‫الله علیه وسلم ) فهرمانی پێ نهدابوو‪ ،‬وه وتیشی كه ‪ :‬حهقیقه ت و كرۆكی دین ئهمهیه ‪ ،‬مانای‬ ‫ئهوهیه ئه م كهسه به زمانی حاڵی ئهڵێت‪-‬ئهگه ر به زمانی گوفتاریشی وا نهڵێت ‪ -‬ئهوه ی كه‬ ‫پێغهمبهر(صلی الله علیه وسلم) پێی هاتووه ناتهواوهو كهموكوڕی تیایه‪ ،‬وه به تهواوی بانگهوازو‬ ‫بهلغهكه ی نهگهیاندووه ‪ ،‬وه ئه و ئهمانهته ی كه كهوتبووه سهرشانی به باشی نهیگهیاندووه‪-‬‬ ‫حاشا لهو پێغهمبهره‪ -‬بهڵم ئهمه ئهگهر به زمانیش نهیڵێن ئهوه به كردهوه ئهیسه لمێنن‪.‬‬ ‫وه لهوانهش تهئویل كردن كه له دواییدا دانهر باسی لێوه دهكات‪.‬‬

‫گهیاندنی پێغهمبهر صلی الله علیه وسلم ئهگهیهنێت كه ههرچی بنهماو زیادهیهك‬ ‫له لهوهوه سهرچاوهی نهگرتووهو له دیندا دانراوه قهدهغهی لێ بكرێت و نههێڵرێت‪.‬‬ ‫ئهوانه ی كه بنهماكانی تهئویلیان داهێنا ههموو ڕێك و هاوڕان له سه ر ئهوه ی كه ئهم‬ ‫بنهمایانه نه پێغهمبهر(صلی الله علیه وسلم) وه نههاوهڵهكان نهیانزانیوهو پێی ئاشنا نهبوون‪،‬‬ ‫وه دهشڵێن‪ :‬ئهمه له و بنچینانه ی دینه كه پێویسته له سهری ڕێك بین و پابهند بین پێیانهوه‪،‬‬ ‫بهوه ش زۆرێ ك له دهقهكان ی پ ێ پهر چ ئهدهنهوه و باوهڕ ی پ ێ ناهێنن ‪ ،‬وه مانا ی زۆرێ ك له‬ ‫ئایهتهكان دهگۆڕن و له مهبهستی خۆی لیدهده ن به پاساوو بیانوی ئهوه ی كه ئهمه ی ئهمان‬ ‫هێناویانه كۆمهڵه بنهمایهكی پێویستن و دهبێت پهیڕهویان لێ بكرێت!‬ ‫چۆن دهڵێن ئهمه له بنهماكانی دینه له گهڵ قسه ی خۆتاندا كه دهڵێن‪ :‬پێغهمبهر(صلی الله علیه‬ ‫وسلم) باسی نهكردووهو به سهریدا نهچووهو به هیچ كامێك لهو بنهمایانه نههاتووه؟!‬ ‫كهواته قسه كهتان وا ئهگهیهنێت كه پێغهمبهر (صلی الله علیه وسلم) ئاینهكهی نهگهیاندووه‪ ،‬وه‬ ‫ئه و –پهنا به خوا ‪ -‬خیانهتی له پهیام و ئهمانهتهكه ی كردووه ‪ ،‬جا لێرهوه گرنگی قایمكردن و‬ ‫مهحكهمكردنی ئه و مهسهلنه تێ دهگهین كه گێرمه و كێشه یان له سهره كه كۆمهڵ و تاقمهكان‬ ‫تیایا ڕاجیاییان بووه‪ ،‬كه چهندێ گرنگ و به بایهخه توندو قایم بكرێن و تیایاندا بگهڕێینهوه بۆ‬ ‫مهسهله توندوتۆڵ و مهحكهمهكان‪.‬‬


‫له بهر ئهوه شێخ موحهممهدی كوڕی عبدالوهاب ڕهحمهتی خوای لێبێ له كتێبی (كشف الشبهات)‬ ‫دهڵێت ‪" :‬إن العا مي المو حد يغلب اللف من المشر كي ن أو من أ صحاب البدع" ( به ڕا ستی نهخوێنهوارێكی‬ ‫یهكتاپهرست ئهتوانێت به سه ر ههزار له هاوهڵگیرا ن یان خاوه ن بیدعه و داهێنراوهكاندا زاڵ‬ ‫بێت)‪.‬‬ ‫چونكه ب ا نهخوێنهواری ش بێ ت و زانیار ی و شارهزای ی كه م بێت ‪ ،‬بهڵ م مهسهله چڕو و پڕوو‬ ‫گوماناویهكان كه زانایان تیایدا قوڵ بونهتهوه ‪ ،‬ئهیگهڕێنێتهوه بۆ مهسهله ڕوون و ئاشكرایانهی‬ ‫كه بنهماو زهوابتێكی پتهوو ڕاگیراوو مهحكهمیان ههیه‪.‬‬ ‫گومان و دوودڵیهكان له بواری عهقیدهدا ئهگهڕێنینهوه بۆ ڕوون وئاشكراون دیارو ڕۆشنهكان‪ ،‬جا‬ ‫ئهگه ر كهسێك هات و وتی ‪ :‬ئهمه تهئویل ئهكهین‪ ،‬یان واز لهوه دێنین‪ ،‬ئهوه ئێمه وتهیهكی‬ ‫موحكهمی گشتیمان ههیه كه له سهری دهڕۆین كه دهڵێ‪ { :‬ئهوهی خوا (سبحانهوتعالی) جێگیری‬ ‫كردبێت و بڕیاری دابێت بۆ خۆی‪ ،‬یان پێغهمبهر (صلی الله علیه وسلم) بڕیاری دابێت و جێگیری‬ ‫كردبێ ت ب ۆ خوا ‪ ،‬ئهوه ئێمه ش باوهڕما ن پێیهت ی و جێگیر ی دهكهی ن و دهیسه لمێنی ن و لێی‬ ‫لنادهین‪ ،‬وه ههروهها}‪...‬‬ ‫جا ئهگهر یهكێك هات بۆ لمان و وتی‪ :‬ئهمه زیادهیهو كاری پێ ئهكهین‪ ،‬له كاتێكا كه هیچ كام‬ ‫له هاوهڵهكان كاریان پێ نهكردووه ‪ ،‬یان هیچ شتێك له پێغهمبهرهوه (صلی الله علیه وسلم )‬ ‫نههاتووه دهربارهی‪ ،‬وهڵمهكه ی ئهوهیه كه ‪ :‬ماده م به م شێوهیه ئهوه هیچ پهیوهندی به دینهوه‬ ‫نیهوه نه پاداشتی ههیهو نه ئهجر‪ ،‬بهڵكو تۆڵهو پهرچ دانهوهی تیایهو دهبێ ڕهت بكرێتهوه ‪{ :‬من‬ ‫أحدث في أمرنا هذا ما ليس منه فهو رد} رواه البخاري (‪ )2550‬ومسلم (‪ )1718‬عن عائشة‪ ،‬ورواية من "عمل عمل" عند مسلم (‬ ‫‪ { .)1718‬هه ر كهسێك له م كاره ی ئێمه شتێكی داهێنا كه تێیدا نهبێت و (له خۆیهوه هێنابێتی)‬ ‫ئهوه ئهدرێتهوه به سهریدا}‪.‬‬ ‫ئهمه ش به سه ر ئهوانهی بنهماكانی زانیاری كهلمیان داناوه ئهچهسپێ ‪ ،‬وه ئه و داهێنراوه‬ ‫كردهوهیی و فهرعیانه (البدع العمل ية و الفرع ية) ‪ ،‬بهڵكو هه ر داهێنراوێك كه دروستكرابێت و‬ ‫داهێنرابێ ت له دوا ی پێغهمبهرهوه(صل ی الل ه علی ه وسلم ) ئهكهوێته به ر ئه م بنهمایه و پهرچ‬ ‫ئهدرێتهوه ‪ ،‬ئهزانین كه جیابونهوه و پارچه پارچهیی له سهردهمی پێغهمبهردا (صلی الله علیه‬ ‫وسلم) ڕووی نهدا‪ ،‬لهو سهردهمهدا كهسانێك نهبوون به ناوی موعتهزیله یان موڕجئیه‪.‬‬ ‫بهڵم چۆن ئوممهت پهرتهوازه بوو؟ وه چۆن ئهم بیدعهو داهێنراوانه دهركهوتن و دروست بوون؟‬

‫فهرمووده له م بارهیهوه هاتووه ‪ ،‬ههرچهنده ههندێكیا ن تانه ی ل ێ ئهدهن ‪ ،‬چونكه‬ ‫فهرموودهكه له ههرد وو سهحیحد ا نیه ‪ ،‬بهڵك و له (م وسنهد)دا یه وه ل ی (ا بن أ بي عا صم ) و‬ ‫ههروه ها له (السنن ) له چهند ڕیوایهتێكی زۆرهوه هاتووه كه پێغهمبه ر (صلی الله علیه و سلم)‬ ‫فهرموویهتی ‪ { :‬إن هذه ال مة تفترق على ثلث و سبعين فر قة كل ها في النار إل واحدة } { به ڕا ستی ئهم‬ ‫ئوممه ته پهرت ئهب ێت بۆ حهفتاو سێ كۆمهڵ ههموویان له ئاگردان تهن ها یهكێكیان نهب ێت } وه‬ ‫ههندێكیان به م شێوهیه باس ئهكهن { إن اليهود افتر قت على إحدى و سبعين فر قة والنص ارى افتر قت على‬ ‫اثنين وسبعين فرقة‪ ،‬وهذه المة تفترق على ثلث وسبعين فرقة } رواية من حديث الفتراق وهي عند الاكم (‪ ،)218/1‬والترمذي (‬ ‫‪ )2641‬عن عبد ال بن عمرو‪ ،‬وعند الطبان ف الصغي (‪ ،)29/2‬والوسط (‪ )22/8‬عن أنس‪ { .‬به ڕاستی جوله كه جیا بوونهوه بۆ‬ ‫حهفتاو یهك بهش‪ ،‬وه نه سرانیهكانیش جبا بوونهوه بۆ حهفتاو دوو بهش‪ ،‬وه ئهم ئوممهتهش جیا‬ ‫دهبێتهوه بۆ حهفتاو سێ بهش } وه ههندێك له فهرموودهكان ئهم زیادهیان{كلها في النار إل واحدة }‬ ‫{ ههموو له ئاگردان تهنها یهكێكیان نهبێت } باس نهكردووه ‪ ،‬وه ههندێ ڕیوایهتیش باس له‬


‫سیفاتی كۆمهڵی ڕزگار بوو (الفر قة النا جية ) ئهكات و ئهفهرموێت‪ { :‬ما أ نا عل يه اليوم وأ صحابي} {‬ ‫ئهوهی كه ئهمڕۆ من و هاوهڵهكانمی له سهرین}‬ ‫شاهید لێرهدا ئهوهیه كه كۆی ڕیوایهتهكان بهڵگه ی ڕاستێتی و تهواوی فهرموودهكه ئهگهیهنن‪،‬‬ ‫تاك و ههندێكیا ن گێڕاویانه بهوه ی كه له و فهرموودانهیه كه كۆمهڵێ ك له دوا ی كۆمهڵێكهوه‬ ‫ئهیگێڕنهوه و فهرموودهكه (متواتر)ه و به كۆی ڕیوایهتهكانی فهرموودهكه به سهحیح دهگهڕێ ‪ ،‬له‬ ‫گهڵ ئهوهشدا كه له (الصحیحین) دا نیه‪ ،‬بهڵم جیابونهوهو پهرتهوازهیی له خودی خۆیدا جێگیرو‬ ‫واقعه له ژیانی مسوڵماناندا و بهڵگه ی بڕهرو تهواوی له سهره جگه له م وتانه ش و جگه لهم‬ ‫ڕیوایهتانهش كه له فهرموودهكهدا باسیان هات‪.‬‬

‫له هۆكانی ڕاجیای (إختلف) فهرامۆشكردنی بهشێكه له دین‪.‬‬ ‫ئێمه ههمو و ئهزانی ن كه جوولهكه و گاورهكا ن له نا و یهكد ا جیابونهوه و پهرتهوازه بوو ن تا‬ ‫گهشتنه شهڕ و كوشتار ی یهكتری ‪ ،‬وه ئهوانه هه ر وه ك خو ا (سبحانهوتعالی ) دهربارهیان‬ ‫ئهفهرموێت‪ ( :‬و ‪.‬ل ‪,‬و ش‪.‬اء الل‪7‬ه ما اقت‪.‬ت‪8 .‬ل ال‪7‬ذين من‪ ,‬بع‪,‬دهم‪ ,‬من‪ ,‬بع‪,‬د ما جاءت هم البي‪4‬ن‪.‬ات‪ /‬ول‪.‬كن اخت‪. .‬لف‪/‬وا ف‪.‬من هم‪ ,‬م ن‬ ‫آمن ومن ه م‪ ,‬م ن‪. ,‬ك ف‪.‬ر [البقرة‪ { ]253:‬خۆ ئهگه ر خوا ویستی له سه ر بوایه (ئه و خهڵكه ههمووی‬ ‫باوه ڕ دار دهبوون)‪ ،‬دوای هاتنی پێغهمبهرهكانیان جهنگیان دژ به یه ك نهدهكرد‪ ،‬پاش ئهوهی‬ ‫چهنده ها بهڵگه ی ئاشكرایان (له سه ر دهستی پێغهمبهران ) بۆ هاتبوو‪ ،‬بهڵم دووبهرهكی كهوته‬ ‫نێوانیانهوه ‪ ،‬ههندێكیان ئیمان و باوهڕیان هێناو‪ ،‬ههندێكیشیان بێ بێباوه ڕ بوون } { جا ئهوان‬ ‫له ئهنجامی له ڕێ دهرچوون و لدانیانهوه جیابونهوهو پهرتهوازه بوون‪:‬‬

‫ظا> مم=ا ذ‪/‬ك<ر وا‬ ‫ف‪.‬ن‪.‬س وا ح ?‬

‫ب ه ‪.‬فأ‪8‬غري‪ ,‬ن‪.‬ا بي‪,‬ن‪.‬هم العداوة‪ .‬والب غض اء [المائدة‪( { .]14:‬نهسرانیهكان) بهشێك له و شتانهیان فهرامۆش‬ ‫كرد كه پێی یاداوهری كرابوون‪ ،‬ئێمه ش ههتا ڕۆژی قیامه ت دوژمنایهتی و ڕق و كینهمان پێوه‬ ‫لكاندن }‪.‬‬ ‫وه خوای گهوره ههواڵی پێ داوین كه جوولهكه و گاورهكان جیاوازیان تێ كهوت و دووبهرهكی‬ ‫كهوته ناویان ‪ ،‬وه له م ئایهته ی سورهت ی (المائدة ) ههواڵ ی پ ێ داوی ن كه هۆ ی جیاواز ی و‬ ‫پهرتهوازهییان له بیر بردنهوهو فهرامۆشكردنیانهوه بووه بۆ بهشێك لهو یاداوهری و بهرنامهیهی‬ ‫كه بۆیان هاتبو و بیریان هێنرابۆوه‪.‬‬ ‫ج ا ئهگه ر ئه م ئایهته بگری ن و لێ ی ور د بینهوه ئهوه زۆرێ ك له هۆكارهكان ی جیاواز ی و‬ ‫پهرتهوازهیی نێوان موسڵمانانمان بۆ شی ئهكاتهوهو ئاگادارمان ئهكات‪ ،‬چۆن كه موسڵمانهكانیش‬ ‫كاتێك كه بهشێك لهوه ی خوای گهوره بۆی هێناونهته خوارهوه و یاداوهری پێ كردوون له بیریان‬ ‫چۆوهو بێ ئاگا بوون لێی‪ ،‬ئاوهها جیاوازی و دووبهرهكیان تێ كهوت و پهرتهوازه بوون‪.‬‬ ‫ئێمه ئه م ڕسته قورئانیه ئههێنینه سه ر ئه م ئوممهت ی ئیسلمه ‪ ،‬ئهزانی ن كه ئه م ئوممهته‬ ‫جیاوازی تێ كهوتووه و به ش به ش بووه ‪ ،‬هۆكهشی له فهرامۆشكردن ی "بهشێك"ه لهو یاداواریهی‬ ‫خوای گهوره بۆی ناردووهو بیری هێناوهتهوه و فهرمانی پێ كردووه‪ ،‬ئهویش به باسكردنی ئایهت‬ ‫و فهرموودهكانی تۆڵهو ههڕهشه (الوعید) به نموونه‪:‬‬ ‫خوای (تبارك و تعالی) له باسی ههڕهشهو تۆڵهی كهسێك كه خهڵك ئهكوژێ و زینا ئهكات و دزی‬ ‫ئهكات ئهفهرموێت‪:‬‬

‫وال‪7‬ذين ل يد‪,‬عون مع الل‪7‬ه إل‪.‬ها> آخ‪.‬ر ول يقت‪/‬ل‪/‬ون الن‪7‬ف س ال‪7‬تي حر=م الل‪7‬ه إل‪7‬ا بالحق< ول‬


‫يز‪,‬ن‪/‬ون وم ن‪ ,‬يف عل‪ M‬ذ‪.‬لك يل ق‪ .‬أ‪8‬ث‪.‬اما * يض اع ف ل‪.‬ه العذ‪.‬اب يو‪,‬م القي امة وي خ‪/‬ل ‪,‬د فيه م هانا> [الفرقان‪{ ]69-68:‬‬ ‫ههروه ها ئهوانه ی كه هیچ جۆره خوایهكی له گه ڵ خوادا ناپهرستن‪ ،‬كهسیش ناكوژن كه خوا‬ ‫كوشتنی حهرام كردبێت مهگهر به حهق و ڕهوا‪ ،‬ههروهها زینا ناكهن و نزیكی ناكهون‪ ،‬جا ئهوهی‬ ‫ئه و جۆره كاره خراپانه ئهنجام بدات‪ ،‬ئهوه توشی سزاو ئازارو ڕیسوایی دهبێت * له قیامهتیشا‬ ‫ئازارو سزای بۆ چهند بهرابهر دهكرێت و به زهلیلی و خهجاڵهتی و شهرمهزاریهوه دهبێت ژیانی‬ ‫تێدا بهرێته سهر }‪ .‬وه هاتووه كه پێغهمبهر (صلی الله علیه وسلم) فهرموویهتی ‪ :‬ل يزني الزاني‬ ‫ح ين يز ني و هو مؤ من‪ ...‬إلخ} رواه البخاري (‪ ،)5578‬وم سلم (‪ )57‬عن أ ب هريرة‪ { .‬هیچ زیناكهرێك نیه كه زینا‬ ‫ئهكات (له كاتی زیناكردنهكهیدا ) ئیمانی ههبێت ‪ } ..‬وه له فهرموودهیهكی دیكهدا هاتووه‪{ :‬ل‬ ‫يؤمن أحدكم حتى يحب لخيه ما يحب لنفسه} رواه البخاري ( ‪ ،)13‬ومسلم (‪ )45‬عن أنس بن مالك ‪ { .‬كهستان ئیمانی‬ ‫نیه ئهگهر ئهوهی كه بۆ خۆی پێی خۆشه بۆ برای مسوڵمانیشی پێ خۆش نهبێت }‪.‬‬ ‫بهم شێوهیه كۆمهڵه دهقێكی زۆر له پلهی ههڕهشه و تۆڵهدا‪ ،‬ئینجا دهرچوو ‪(0‬خوارج)هكان هاتن و‬ ‫تهنها بهشێكیان له ئاین گرت ئهویش كه فهرموودهكانی تۆڵه و ههڕهشهن‪ ،‬وتیان ‪ :‬كهواته ههر‬ ‫كهسێك تاوانێكی گهوره ئهنجام بدات ئهو كافرو بێ باوهڕه ئهبێت و له ئوممهتی ئیسلم ئهچێته‬ ‫دهرهوه ‪ ،‬ئه و ئایه ت و فهرموودانه ی تر كه ئه م ئایه ت و فهرموودانه تهفسیر ئهكه ن و ڕهڤهیان‬ ‫ئهكه ن وازیا ن ل ێ هێنا ن و بهشێكیا ن گرت لهوه ی كه بۆیا ن هاتووه و بیریا ن هێنراوهتهوهو‬ ‫بهشهكه ی تریا ن فهرامۆ ش كرد ‪ ،‬له گه ڵ ئهوهد ا كه ئهگه ر ههردو و ڕووهكهیا ن بگرتایه و هیچ‬ ‫بهشێكیا ن فهرامۆ ش نهكردایه له و فهرمووده ی پێغهمبه ر صلی الله علیه وسل م دهگهیشت ن له‬ ‫دهفهرموێت‪{ :‬ل تقوم الساعة حتى تقتتل فئتان دعواهما واحدة} رواه البخاري ( ‪ ،)6536 ،3413‬ومسلم (‪ )157‬عن أب‬ ‫هريرة ‪ { .‬قیامهت ههڵنا سێ تا كو دوو كۆمهڵ كه ههردووكیان یهك بانگهشهیان هه یه شهڕ له گهڵ‬ ‫یهكتردا نهكهن }‪ .‬ئهمه ش كه بهو دوو كۆمهڵه لێكدراوهتهوه كه له شهڕ ی ئهمیر ی ئیمانداران‬ ‫عهلی كوڕی ئهبی تالیب و مهعاویهی كوری ئهبی سوفیان دا بوون‪ ،‬كه له گهڵ ڕوودانی شهڕیشدا‬ ‫لێیا ن پێغهمبه ر (صل ی الل ه علی ه وسلم ) شایهت ی ئیما ن و ئیسلمهت ی ب ۆ دابوون ‪ ،‬له ئایهتی‬ ‫وإ ن‪ ,‬ط‪.‬ائ ‪.‬فت‪.‬ان م ن المؤ‪M‬من ين اقت‪.‬ت‪.‬ل‪/‬وا [الحجرات‪ { ]9:‬ئهگهر‬ ‫(الحجرات)دا خوای گهوره ئهفهرموێت‪:‬‬ ‫دوو دهسته یان دوو تاقم له موسڵمانان به شه ڕ هاتن } شهڕله نێوان ئیماندارانیشدا دروست‬ ‫ئهبێت و له گه ڵ ئهوهشدا له ئوممهتی ئیسلم دهریان ناكات‪ ،‬بهڵێ تاوانێكی گهورهیه و تۆڵهو‬ ‫ههڕهشهی توندی له سهره‪ ،‬بهڵم له ئوممهتی ئیسلم دهریان ناكات و بێ باوهڕیان ناكات‪.‬‬

‫وه موڕجیئهكانیش (المرجئة ) بهشێكی تریان له دین گرت و بهشهكه ی تریان پێشت گوێ خست و‬ ‫له بیر خۆیانیان بردهوه ‪ ،‬تهنها ئه و ئایه ت و فهرموودانهیان وهرگرت و كاریان پێ كرد كه باس‬ ‫له پهیمان و وادهی خوای گهوره ئهكهن به بهههشت بۆ بهندهكانی و ئومێدو هیوا دهبهخشن‪{ :‬من‬ ‫قال ل إله إل ال د خل الج نة} رواه البخاري ( ‪ ،)6539 ،5086 ،1130 ،415‬وم سلم ( ‪ )33‬عن ع تبان بن مالك‪ { .‬ههركهس‬ ‫وتی ل اله ال الله چۆته بهههشتهوه}‪ .‬جا ئهوان ئهو ڕیوایهتانهیان وهرئهگرت كهڕههاو بێ مهرج‬ ‫و بهندن‪ ،‬له گهڵ ئهوهدا كه ڕیوایهتی تر ههن ئهم ڕیوایهتانه ئهبهستێتهوه و تهفسیریان ئهكات‬ ‫و دهبێته بهڵگه له سهریان‪ ،‬لهوانه بۆ نموونه كافركردنی نوێژ نهكهر ‪{ :‬الع هد الذي بين نا وبين هم‬ ‫الصلة‪ ،‬فمن تركها فقد كفر} رواه أحد (‪ ،)346/ 5‬والترمذي (‪ ،)2621‬والنسائي (‪ ،)231 /1‬وابن ماجه (‪ )1079‬عن بريدة { ئهو‬ ‫پهیمانهی كه له نێوان ئێمهوه ئهواندا ههیه نوێژه‪ ،‬ههر كهس وازی لێ هێنا ئهوه بێ باوهڕ بووه‬ ‫} {بين العبد وب ين الك فر أو الشرك ترك ال صلة} رواه مسلم (‪ )82‬عن جابر ‪ { .‬له نێوان بهنده و كوفردا یان‬ ‫شیر ك و هاوبه ش بڕیارداند ا وا ز هێنانه له نوێژ } ‪ .‬ج ا ئهمانه ئه م فهرموودانهیا ن گرتوو‬ ‫لیهنهكه ی تر كه ههڕهشه و تۆڵهیه ههموویان فهرامۆش كردو وازیان لێ هێناو لیهنی هیواو‬ ‫ئومێدیان گرت به تهنها‪.‬‬


‫وه له بابهتی سیفاتهكاندا‪ ،‬جێگیركردن و مانهوهی سیفاتهكانی خوای گهوره وهك خۆی له زۆرێك‬ ‫لهئایهتهكانی قورئانی پیرۆزدا هاتووه ‪ ،‬وه پێغهمبه ر (صلی الله علیه وسلم) فێری كردووین كه‬ ‫چۆن باوه ڕ بێنین به سیفاتهكانی خوا (سبحانهوتعالی) وه كه له سه ر دوو شێوه و ڕووه ‪:‬‬

‫‪.‬لي‪,‬س‬

‫يء\ وهو الس=ميع الب ص ير [الشورى‪ { ]11:‬شتێك به وێنه ی خوا نیه ‪ ،‬وه هه ر ئهویشه كه‬ ‫ك‪.‬مث له ش‪, .‬‬ ‫بیسه ر و بینایه } نهرێكردن (النفي) و ئهرێ و جێگیركردن (الثبات)‪ ،‬ل‪.‬ي‪,‬س ك‪.‬مث له ش‪.‬ي‪,‬ء\ ئهمه‬

‫لیهنی نهرێ (نفی)و پاكو بێگهردی خوایه (سبحانهوتعالی ) كه هیچ شێتك وه ك ئه و نیه ‪ ،‬وه‬ ‫وهو ال س=ميع الب ص ير ئهمه ش لیهن ی جێگی ر بوو ن و سهلماندن ی سیفاتهكان ی خوا ی گهورهیه‬ ‫(سبحانهوتعالی) كه دهبێ ئێمهش باوهڕمان پێیان ههبێ و بیانسه لمێنین و بۆ ئهو زاتهیان جێگیر‬ ‫بكهین‪.‬‬ ‫ئینجا پهكخهرهكان(المعطلة)‪( :‬ئهوانهن كه بهڵگهكانی كتاب و سوننهت پهك ئهخهن له سهر ئهو‬ ‫مهبهستهی كه بۆی دانراوه) هاتن و لیهنی نهفی و پاك و پێگهردی خوایان گرت به تهنها‪ ،‬وتیان‪:‬‬ ‫نابیسێت‪ ،‬نابینێت‪ ،‬دهستی نیه ‪ ،‬وه له سه ر عهرش (تهختی فهرمانڕهایی خۆی ) نیه‪ ،‬ل‪.‬ي‪,‬س ك‪.‬م ثل ه‬ ‫ش‪.‬ي‪,‬ء وه ئهگهر دهست و چاوو دابهزین و بینینمان بۆ جێگیر كردو سهلماندمان‪ ،‬ئهوه خوا ئهبێته‬ ‫یهكێك له دروستكراوه گونجاوو مومكینهكان‪ ،‬وه ئیتر وای لێ دێت كه ئهندامی ببێت پهنا به خوا‪،‬‬ ‫ئیتر چهند كارێكیان كردو چهند شتێكیان خسته پێش كه نه له پهڕاوی خوادا هاتووه وه نه له‬ ‫سوننهتی پێغهمبهردا (صلی الله علیه وسلم)‪ ،‬وه وتیان ئێمه خوای گهوره به پاك و بێگهرد‬ ‫ڕادهگرین و ههموو سیفاتهكانی له حهقی خوادا (سبحانهوتعالی ) نهفی ئهكهین‪ ،‬چونكه ئهگهر‬ ‫سیفاتهكانمان بۆ سهلماندو جێگیرمان كرد مانای وایه ئهنداممان بۆ خوا جێگیر كردووه‪ ،‬تهنانهت‬ ‫ئهگهر له كتاب و سوننهتیشدا هاتبێت ئهوه ئێمه ڕهتیان ئهكهینهوهو تهئویلیان ئهكهین و نهفی‬ ‫ئهكهی ن تاكو خوا ی گهوره پاك و بێگهرد ڕابگری ن له و سیفهتانه ‪ ،‬ئینجا ئهوانه به و كارهیان‬ ‫بهشێكیان وهرگرت لهوهی كه خوا یادی خستبونهوه و بۆی هێنابوون و بهشهكه ی تریان فهرامۆش‬

‫يء\ [الشورى‪ { ]11 :‬شتێك به وێنهی خوا نیه } هل‪. M‬تع‪,‬ل‪.‬م ل‪.‬ه سمي]ا> [مريم‪:‬‬ ‫كرد ‪. :‬لي‪,‬س ك‪.‬مث له ش‪, .‬‬ ‫‪ { ]65‬ئایا به وێنهی ئهو دهزانن (وێنهتان بۆ پهیدا ده بێ)؟ و ‪.‬لم‪ ,‬يك‪/‬ن‪ ,‬ل‪.‬ه ك‪/‬ف‪/‬وا> أ‪8‬ح \د [الخلص‪{ ]4:‬‬ ‫وه هیچ هاوتاو هاوشانێكیش بۆ ئهو نیه } ئیتر به هاووێنه ی ئه م ئایهتانه سیفاتهكانی خوایان‬ ‫(سبحانهوتعالی) نهفی كرد‪.‬‬ ‫لهملشهوه و به بهرامبهری ئهوانه كۆمهڵێكی تر هاتن به ناو لێچوێنهرهكان (المشبهة) و ئهوانیش‬ ‫بهشێكیان له دین گرت و بهشهكهی تریان له یاد كرد‪ ،‬ئهو ئایهتانهیان واز لێ هێنا كه باس له‬ ‫پا ك و بێگهرد ی و لێكنهچواندن ی خوا ی گهوره ئهكه ن به دروستكراوهكانیهوه ‪ ،‬وه ههمو و ئهو‬ ‫سیفهتانهیان جێگیركردو بۆ خوایان بڕیار دان كه شایهنی دروستكراوهكانیهتی –خوا لهوه بانتره‬ ‫لهوهی ئهوان بۆیان بڕیارداوه ‪ -‬بهمه ش هاوشێوهی جوولهكه بونهوه كه ئهیانووت‪ :‬خوا (سبحانه‬ ‫وتعالی) ‪-‬ههروهك له تهوراتدا باس كراوه‪ -‬زهوی و ئاسمانهكانی له شهش ڕۆژدا دروست كردو له‬ ‫ڕۆژی حهوتهمدا پشوی داو ماندوێتی شكاندو حهسایهوه پهنا به خوا!‬ ‫وایان له خوای گهوره كرد (سبحانه وتعالی ) كه ماندوێتی بیگرێت‪ ،‬ههروه ك چۆن نهوه ی ئادهم‬ ‫كاتێك كه كارێك ئهكات ماندوو ئهبێت و بێزار ئهبێت و پێویستی به پشودان ههیه‪ ،‬له بهر ئهوه‬

‫[ق‪]38:‬‬

‫خوای گهوره ئهوهی به دوورگرت له خۆی و نهفی كردو فهرمووی‪:‬‬ ‫{ ئێمه (له دروستكردنی ئاسمانهكان و زهوی و ئهوه ش كه له نێوانیاندایه ) هیچ ماندوو بونێك‬ ‫ڕووی تێ نهكردین } واته ‪ :‬به هیچ شێوهیه ك هیچ جۆره ماندوبوون و بێزاری و ئهرك و ئازارێك‬ ‫ڕووی تێ نهكردین‪ ،‬خوا گهوره پهرچی ئه و جوولهكانهی دایهوه كه به و شێوه نهشیاوه باوهڕیان‬ ‫به خو ا بووه ‪ ،‬بهڵ م ئه م لێكچوێنهرانه هات ن و ئه م بیروباوهڕهیا ن له جوولهكهوه وهرگر ت و‬

‫وما مس=ن‪.‬ا م ن‪ ,‬ل‪/‬غ‪/‬وب^‬


‫زیاتریشیان پێوه ناو وتیان‪ :‬خوا دهستی ههیه وه ك دهستی ئێمه و سیفاتهكانی خوای گهورهیان‬ ‫كرده هاوشێوهی سیفاتی دروستكراوهكانی‪.‬‬ ‫جا كاتێك ئهو(معطلة)انه ی پهكی سیفاتهكانی خوایان خستووهوه باوهڕین پێی نیه ‪ ،‬هاتن و بهم‬ ‫لێكچوێنهر(مشب هة)انهی ا گوت ‪ :‬ئێوه خو ا ئهچوێن ن به دروستكراوهكان ی و ههمو و سیفاتی‬ ‫دروستكراوهكانی بڕیار ئهده ن بۆ خوا‪ ،‬ئهوانیش دێن و پێیان ئهڵێن‪ :‬ئێوه ش ههموو سیفاتهكانی‬ ‫خوا په ك ئهخه ن و باوهڕتا ن پێی نیهوه نایسه لمێنن‪ ،‬له به ر ئهوه پێشینه چاكهكا ن (ال سلف‬ ‫ال صالح ) فهرموویانه ‪{ :‬المع طل عا بد عدم‪ ،‬والم شبه عا بد صنم } { پهكخهر ی سیفاتهكا ن نهبوو‬ ‫پهرسته ‪ ،‬وه لێكچوێنهر ی سیفاتهكانی ش ب ت پهرست ه } ئهوه ی پهكخهر ی سیفاتهكان ی خوایهو‬ ‫باوهڕی پێیان نیه شتێك ئهپهرستێ كه بوونی نیه ‪ ،‬ئهوه ش كه سیفاتهكانی خوا ئهچوێنێت به‬ ‫سیفاتی دروستكراوهكانی ئهوه بت پهرسته نه ك خوا پهرست‪ ،‬پهكخه ر شتێكی نهبوو ئهپهرستێ‬ ‫چونكه ئهڵێ‪ :‬خوا سبحانه وتعالی‪ ،‬نه له ناو جیهاندانهیه وه نه له دهرهوهی‪ ،‬نه لهسهرهوهی و‬ ‫نه له ژێرهوهی‪ ،‬وه نه له لی ڕاستی و نه لی چهپی‪ ،‬نه دهستی ههیه ‪ ،‬نه چاوی ههیه‪ ،‬نه‬ ‫ئهبینێ‪ ،‬نه ئهبیسێ‪ ،‬وه نه هیچ سیفاتێك له سیفاتهكانی ههیه‪.‬‬ ‫كهواته‪ :‬ئهمه نهبووهو بوونی نیه‪ ،‬كهواته پهكخهر بهندهی شتێكه كه (تهنها له خهیاڵی خۆیدا‬ ‫بوونی ههیه) و هیچ بونێكی ڕاستهقینهی نیه‪ ،‬ئهوهش سیفاتهكانی خوا وهك سیفاتی‬ ‫دروستكراوهكانی سهیر ئهكات و به یهكیان ئهچوێنێ ئهوه بت پهرسته‪ ،‬چونكه ئهوهی ئهڵێت‪:‬‬ ‫دهستی خوا وهك دهستی دروستكراوهكانیهتی‪ ،‬ڕووی خوا (سبحانهوتعالی) وهك ڕووی‬ ‫دروستكراوهكانیهتی‪ ،‬پێی خوای گهوره وهك پێی دروستكراوهكانیهتی‪ ،‬ئهوه له ڕاستیدا بت‬ ‫ئهپهرستێت‪ ،‬چونكه بتهكان بۆیه پهیكهریان بۆ كراوهو داتاشراوون تاكو جگه له خوا بپهرسترێن ‪،‬‬ ‫تاكو بوترێت‪ :‬ئهمه خوایه پهنا به خوا‪.‬‬ ‫شایه ت لێرهدا ئهوهیه‪ :‬ئهوانه ی كه به و شێوهیه پهرتهوازه بوون و دوژمنایهتی و ڕق و كین‬ ‫تیایاندا بهرپابوو‪ ،‬ههریهكهیان بهشێك له ئاینی گرتبوو بهشهكه ی تری واز لێ هێنابوو یان له‬ ‫بیری كردبووه‪ ،‬ئهوهی تریش ههر بهو شێوهیه بهشێكی گرتبوو بهشێكی تری واز لێ هێنابوو‪ ،‬جا‬ ‫خوای گهورهش له ئهنجامی ئهوهدا دوبهرهكی و ڕق و دوژمنایهتی له نێوانیاندا بهرپاكرد‪.‬‬ ‫ئهبینی ت له كتێب ی پهكخهرهكا ن (معطلة)ند ا لێكچوێنهرهكا ن (مشب هة)كا ن كاف ر ئهكه ن و له‬ ‫میللهت ی ئیسل م ئهیانكهنه دهرهوه ‪ ،‬ههروه ها به ههما ن شێوه له كتێب ی (مشب هة)كاندا‬ ‫پهكخهر(معطلة)هكا ن كاف ر ئهكه ن و له میللهت ی ئیسل م به دهریا ن ئهكهن ‪ ،‬وه له كتێبی‬ ‫دهرچووهكان(خوارج)د ا موڕجیئه(مرجئة ) كا ن كافر و ب ێ باوه ڕ دهكه ن و له ئیسل م ئهیانكهنه‬ ‫دهرهوه ‪ ،‬وه له كتێبی موڕجیهكانیش (مرجئة)دا دهرچووه(خوارج)كان كافر ئهكه ن و له میللهتی‬ ‫ئیسلم به دهریان ئهكهن‪ ،‬خوا دوژمنایهتی و ڕق و كینی له نێوانیاندا بهرپاكردووه‪ ،‬وه ئهمه له‬ ‫گهورهترین هۆكارهكانی جیاوازی و پهرتهوازهیی نێوان ئههلی ئیسلمه كه قورئانی پیرۆز یان‬ ‫سوننهتی پێغهمبهر(صلی الله علیه وسلم ) ههموو به یهكهوه وهرنهگیرێت و لێی تێ نهگهین و‬ ‫عیلم و زانست به شێوهیهكی تهواو له خواو پێغهمبهره و وهرنهگرین و به و شێوهیه هه ر یهكه‬ ‫بهشێكی لێ بگرێت و له ڕوانگهی ئهو بهشهوه ئیتر فهرمان بدات به سهر ههموو بهشهكانی تردا‪،‬‬ ‫ئاوهها دهرهنجام و ئاكامهكهی دوژمنایهتی و به كافركردنی یهكترو دووبهرهكی لێ دهكهوێتهوه‪.‬‬

‫ههروهها ههواو ئارهزوو خۆشهویستی دنیا‪.‬‬


‫وه له هۆكارهكانی جیاوازی‪" :‬ههواو ئارهزوو خۆشهویستی دنیا " به ڕاستی خوشویستنی دنیا‬ ‫نیه ت و مهبهستی مرۆڤ ئهڕمێنێت و به جارێك وێرانی ئهكات‪ ،‬جا ئهگه ر نیه ت و ئیراده تێك‬ ‫چوو خراپ بوو ‪ ،‬دووكه ڵ و ڕهشایی چووه ناو دڵهكانهوه ‪ ،‬ئیتر كردهوهكان خراپ ئهبن و تێك‬ ‫ئهچن ‪ ،‬خراپ ی و تێكچوون ی بیروباوه ڕ سه ر ئهكێ شێ ب ۆ فهساد و خراپهكار ی كردهوهكان‪،‬‬ ‫هۆكارهكانیشی سهرهتا ئاسانن بهڵم له دواییدا ئهبنه پهیڕهوێكی بهردهوام و له سهری بهردهوام‬ ‫دهبێت‪.‬‬ ‫خۆشهویست ی دنی ا ههردهم له هۆكارهكان ی تێكدا ن و ئاژاوه ی نێوا ن موسڵمانا ن بووه ‪ ،‬وه له‬ ‫هۆكاری پهرتهوازهیی و بهش بهش بونیان بووه ههر وهك له فهرموودهدا هاتووه كاتێك كه ( ئهبو‬ ‫عوبهیده ) دهستكهو ت یا ن سهرانه(جزیة) ی (بهحرهین) ی هێنایه خزمه ت پێغهمبه ر (صل ی الله‬ ‫علیه وسلم) فهرمووی‪{ :‬لعله بلغكم ما ج اء به أبو عبيدة من هجر } { بهڵكو پێتان گهیشتبێ ئهوهی ئهبو‬ ‫عوبهیده له (ههجهر) هێناویهتی } له گهڵ ئهوهشدا پێغهمبهر (صلی الله علیه وسلم) له كۆتایی‬ ‫فهرموودهكهدا پێی فهرموون‪{ :‬فو ال ما الفقر أخشى عليكم ولكني أخشى عليكم أن تبسط الدنيا عليكم‬ ‫ك ما ب سطت عل ى من كان قبل كم فتناف سوها ك ما تناف سوها فتهلك كم ك ما أهلكت هم} البخاري (‪،)6061 ،3791 ،2988‬‬ ‫مسلم (‪ ،)2961‬الترمذي (‪ ،)2462‬ابن ماجه (‪ ،)3997‬أحد (‪ ،)327 ،137/4‬النسائي ف الكبى (‪ )234 ،233/5‬عن السور بن مرمة عن عمرو بن‬

‫عوف به‪ { .‬دهی سوێند به خوا له ههژاری ناترسم له سهرتان‪ ،‬بهڵكو من ئهترسم لهوهی كه دنیا زاڵ‬ ‫بێت به سهرتانا ههروه ك چۆن زاڵ بوو به سه ر ئهوانهی پێش ئێوهدا و ئهوكات بكهونه پێشڕكێ‬ ‫وه ك چۆنه ئهوان پێشبڕكێیان تیا كرد‪ ،‬ئیتر له ناوتان بهرێت و نهتانهێڵێت وه ك ئهوانی له ناو‬ ‫برد و نهیهێشتن} ‪ .‬ج ا مونافهسه و ململن ێ له دنیادا و ڕاجیای ی له به ر دونی ا سهرئهكێ شێ به‬ ‫پهرتهوازهیی و جیاوازی له دیندا‪.‬‬ ‫له به ر ئهوه كاتێك ههندێ كه س ههڵسان و داوای دهسهڵت و جێنشینیان كرد و كهوتنه‬ ‫ململنێ تیایدا‪ ،‬پهرتهوازهیی و جیاوازی كهوته ئه م ئوممهتهوه ‪ ،‬تا وایان لێهات كه له ساڵی (‬ ‫‪ 77272‬يان ‪ ) 7373‬كۆچیدا چوار ئهمیرو فهرمانڕهوایان ههبێت بۆ له كاتی حهجدا‪ ،‬كۆمهڵێك له‬ ‫گه ڵ (نهوه ی ئومهییه)دا حهجیان كرد له ژێر بهیداخی (نهوه ی ئومهییه ) له ڕۆژی عهرهفه ‪ ،‬وه‬ ‫كۆمهڵك ی تری ش له ژێ ر فهرمان ی (موختا ر ئیب ن ئهب ی عوبهید) ‪ ،‬وه كۆمهڵێكی ش له ژێ ر ئاڵو‬ ‫بهیداخی (عبدالله ی كوڕی زوبهیر)‪ ،‬وه كۆمهڵێكیش كه سهر به دهرچووهكان (خوارج) بوون له ژێر‬ ‫ئاڵو بهیداخی (نافعی كوڕی ئهزرهق ) حهجیان كرد‪ ،‬چوار ئاڵو بهیداخی حهج كرد له یهك ڕۆژدا‬ ‫وه له یه ك كاتدا له ڕۆژی عهرهفهدا به "‪60‬سال" ساڵ دوای وهفاتی پێغهمبه ر (صلی الله علیه‬ ‫وسلم)!‬ ‫ئهوهش له پێناوی ههواو ئارهزوو خۆشهویستی دنیاو ململنی له سهر موڵك و دهسهڵت‪.‬‬

‫ههروه ك (أ بو برزة ) له و فهرموودهیه ی كه ئیمامی (بوخاری ) ڕیوایهتی كردووه ئهفهرموێت‪" :‬وال‬ ‫إني لحتسب عند ال أني أصبحت ساخطا‪ d‬على هذا الحي من قريش‪ ،‬إن هذا الذي في العراق إنما يقاتل على‬ ‫الدن يا‪ ،‬وإن هذا الذي ه نا إن ما ي قاتل على الدن يا‪ ،‬وإن أ"ولئك ‪-‬يع ني القراء الخوارج ‪ -‬إن ما يقاتلون على الدن يا"‬ ‫البخاري (‪ )6695( )2603/ 6‬عن أب برزة السلمي‪ .‬ورواه أبو نعيم ف اللية (‪ ،)32/2‬وذكره الذهب ف السي (‪ { .)43/ 3‬سوێند به خوا‬ ‫من ئهمهوێت خوا بۆم بنوسێت كه من ئاوا توڕه م له سه ر ئهم گهڕهكه له قوڕهیش‪ ،‬ئا ئهوهی كه‬ ‫له عێراقه تهنها له سهر دنیا شهڕ ئهكات‪ ،‬وه ئهوهش كه لێرهیه تهنها له سهر دنیا شهڕ ئهكات‪،‬‬ ‫وه ئهوانهش‪-‬واته قورئان خوێنهكانی خهوارج‪ -‬تهنها له سهر دنیا شهڕ ئهكهن }‬


‫جا خۆشهویستی دنیا له هۆكاری پهرتهوازهیی و جیاجیایی موسڵمانان و ململنێ و كێشمه‬ ‫ن‬ ‫كێشمیان بووهو له ناوی بردوو ‪.‬‬

‫وه ههروهها هاتنه ناوهوهی قین له دڵ و‬

‫حاقیدهكان‪.‬‬

‫وه له هۆكاری كێشمهكێشم و ململنێ و پهرتهوازهیی نێوان موسڵمانان‪ ،‬هاتنه ناوهوهی قین له دڵ‬ ‫و حاقیدهكانه بۆ ناو ئوممهتی ئیسلم‪ ،‬وه ئهمه هۆكارێكی دهرهكیه ‪ ،‬وه هۆكاری دهرهكیش له‬ ‫ئهنجامی ناڕێكی و ناتهواوی ناوخۆییدا پهیدا ئهبێت و دێته ناو موسڵمانانهوه‪ ،‬وهك خوای گهوره‬ ‫تۆڵه ی له موسڵمانهكان سهندهوه له ڕۆژی ئوحودا و ئهفهرموێت‪:‬‬

‫أ‪8‬و ‪.‬لم=ا أ‪8‬صابت ‪/‬كم‪ ,‬مص يب `ة ق‪.‬د‪ ,‬أ‪8‬صب‪,‬ت‪/‬م‬

‫مث ل‪.‬ي‪,‬ها ق‪/‬لت‪ /‬م‪ ,‬أ‪8‬ن‪7‬ى هذ‪.‬ا ق‪/‬ل‪ M‬هو م ن‪ ,‬عن د أ‪8‬نف‪/‬س ك‪/‬م [آل عمران‪ { .]165:‬بۆچی كاتێ موسیبهتێ له (ئوحود ‪9‬‬ ‫به ئێوه گه یی‪ ،‬وتتان‪ :‬ئه مه له كوێوه یه؟ كه چی دوو بهرابهری ئهوهتان (له جهن گی بهدردا زیان‬ ‫به دوژ من) گهباندبوو‪ ،‬بڵێ‪ :‬ئه مه له بابهت خۆتانهوه یه ( كه له فهرما نی پێغهمبهر صلی الله‬ ‫علیه وسلم لتاندا) )‬ ‫تۆڵهكه به هۆی ئهو تاوانانهوه بوو كه له نهفس و دهرووندا دروست ببوو ههر وهك له ئایهتهكهی‬ ‫تردا هاتووه‪:‬‬

‫من ك‪/‬م‪ ,‬م ن‪ ,‬ير يد الد‪b‬ن يا ومن ‪/‬كم‪ ,‬م ن‪ ,‬ير يد الآخر ة‬

‫[آل عمران‪ ]152:‬ههندێ له ئێوه دنیای‬

‫دهوێ و ههندێكیشتان دوا ڕۆژ } جا به هۆی خراپ بوون و تێكچونی ویست و ئیرادهوه‪ ،‬یان به هۆی‬ ‫ناتهواوی ناڕێكیهكی ناوخۆییهوه تۆڵه و سزای دهرهكی دێت و ڕوو ئهكاته موسڵمانان و دوژمنان‬ ‫زاڵ ئهبن سهرماندا‪ ،‬ئهنا خوای گهوره ئهفهرموێت‪:‬‬

‫وإ ن‪ ,‬ت‪.‬ص‪,‬بر وا وت‪.‬ت‪7‬ق‪/‬وا ل يضر‪/ b‬كم‪ ,‬ك‪.‬ي‪,‬ده م‪ ,‬ش‪.‬ي‪,‬ئا>‬

‫[آل عمران‪ { ]120:‬ئهگهر ئارام بگرن و خۆ بپارێزن‪ ،‬فڕو فێڵی ئهوا نه زیانتان پێ ناگهیه نێ }‬ ‫دوژمنهكانمان شهوو ڕۆژ و به بهردهوامی و بێ وچان له فێڵ و تهڵهكهنانهوهدان بۆمان‪ ،‬جا‬ ‫ئهگه ر قسه مان له هه ر گرفت و كێشه یه ك كرد كه توشی موسڵمانان دێن ئهڵێین ئهوه به هۆی‬ ‫دوژمنهكانمانهوهیه ‪ ،‬شیوعیهكا ن و جوولهكه و خاچپهرستهكا ن و بهردهوا م له نهخشه كێ شان و‬ ‫دوژمنایهتیماندان‪ ..‬وه به و شێوهیه ك وه ك ئهوه ی ئێمه گهلێكی ئیماندارو خواناس و چاكه بین‪،‬‬ ‫بهڵم ئهمانه هاتوون ئازاو ئهشكهنجهمان ئهدهن و ههرچیهك ئهیانهوێت پێمانی ئهكهن!‬ ‫سبحان الله! بۆ نهڕوانینه هۆكاری ههرهگهوره؟ ئهویش ئهوهیه كه بۆ خوای گهوره ئهوانهی زاڵ‬ ‫كردووه به سهرماندا؟‬ ‫چونكه نه پاێزو خواناسیمان ههیه وه نه ئارام و له سهر خۆیشمان تیایه‪ ،‬له بهر ئهوه زاڵ بوون‬ ‫به سهرمانداو كاری خۆیانمان پێ دهكهن‪ ،‬كه لهمهشدا حیكمهت و دانایی خوایی تیایه‪.‬‬ ‫ئهمڕۆ له گه ڵ ئه و ههموو نهخشه و پیلنه بێ باوهڕی و دوژمنایهتیه ڕوون و ئاشكرایانه ی بێ‬ ‫باوهڕان دژی ئه م ئوممهته ئهیكهن‪ ،‬له گه ڵ ئهوهشدا زۆربه ی موسڵمانان دۆستایهتیان ئهكه ن و‬ ‫له گهڵیاندان ‪ ،‬ده ی ئهب ێ حاڵما ن چۆ ن بوایه ئهگه ر كافروب ێ باوهڕا ن نهخشه یا ن دژمان‬ ‫نهكێشایه؟‬ ‫ئهوه ئهگهر واشیان نهكردایه ئهوا به سهلمهوه به خێرهاتنمان دهكردن و ڕوومان گهش ئهكرد له‬ ‫ڕویانداو له گهڵیاندا دهبوین‪.‬‬ ‫له به ر ئهوه ویست ی خو ا وابو و كه كوژران ی ئهمیر ی باوهڕدارا ن (عومهر ی كوڕی‬ ‫خهتاب)خوالێی ڕازیبێ‪ ،‬كه گهورهترین كارهسات بوو له مێژووی ئیسلمیدا به دهستی كهسێكی‬


‫مهجووسی بێت تاكو پهندو ئامۆژگاری لێ وهرگرین‪ ،‬جا كاتێك بكوژی خهلیفه هێنرا بۆ ئهوهی‬ ‫لێكۆڵینهوه ی له گه ڵ بكرێت‪ ،‬ههندێ له هاوهڵهكان شایهتیان دا كه هه ر یه ك له (جوفهینهی‬ ‫نهسرانی ) و (هورموزان ) كه له پاشا و دهسهڵدارهكان ی عهجه م بوو ن و هاتبونه مهدینهوه له‬ ‫ژێرهوه و به سهرزارهكی ببونه موسڵمان‪ ،‬له گه ڵ (ئهبی لوئلوئه)دا ڕێكهوتبوون له سه ر كوشتنی‬ ‫عومهر‪ ،‬وه عومه ر خۆ ی پێش چهن د شهوێك له ڕوداوهكه ئه و سیانه ی بینیبوو كه به یهكهوه‬ ‫قسه یان كردووه و كاتێك عومه ر به لیاندا تێپهڕیوه ئه و شمشێرهیان لێ كهوتۆته خوارهوه كه‬ ‫فاروقیان پێ كوشت خوالێی ڕازیبێ‪ ،‬كه شمشێرێكی دووسهر بووه‪.‬‬ ‫جا نهسرانی و مهجوسیهكان ههردووك به یهكهوه ڕێك كهوتن و نهخشه یان كێشا بۆ كوشتنی‬ ‫عومه ر خوالێی ڕازیبێ‪ ،‬وه موسڵمانهكان ئه م پیلنهیان ئاشكرا كرد تاكو بزانن كه موسڵمانان‬ ‫دوژمنیا ن ههیه و دوژمنهكهشیا ن دڵ ی ئارا م نابێ ت به له ناوبردنیا ن نهبێت ‪ ،‬وه‬ ‫دوژمنایهتیهكهیان به هیچ شێوهیه ك ناكوژێتهوه ‪ ،‬ئهمه بۆ ئهوهیه تاكو موسڵمانان دووربینی و‬ ‫ئیحتیاتی خۆیان بخهن و بزانن دوژمن له كۆێوه بهرهنگاریان ئهبێتهوه‪.‬‬ ‫شان ی مهڕهكهوه وه ك له‬

‫جوولهكه ش زههریا ن ب ۆ پێغهمبه ر (صل ی الل ه علی ه وسلم ) كرده‬ ‫ل عل‪.‬ي‪,‬ه وس ل‪7‬م حتى قالت‬ ‫فهرموودهی سهحیحدا هاتووه كه‪ { :‬الشاة المسمومة التي أكل منها النبي صل‪7‬ى ا ‪c‬‬

‫الذراع‪ :‬إنها مسمومة‪ ،‬أنطقها ال لنبيه صل‪7‬ى ال‪ c‬عل‪.‬ي‪,‬ه وسل‪7‬م } رواه البخاري (‪ )3169‬من حديث أب هريرة‪ ،‬ونطق‬ ‫الذراع عند أب داود (‪ )4510‬عن جابر بن عبد ال‪ { .‬ئه و مهڕه شههراویهی كه پێغهمبه ر (صلی الله علیه‬ ‫وسلم) لێی خوارد تاكو دهستی مهڕهكه هاته گۆو وتی‪ :‬كه ژههراوی كراوه ‪ ،‬خوای گهوره هێنایه‬ ‫قسه بۆ پێغهمبهرهكهی}‪.‬‬ ‫ج ا جوولهكه سهرسهختری ن دوژمن ی ئه م دینه ن ههروه ك خوا ی گهور ه (سبحانه وتعالی)‬ ‫‪8‬ش ر ك‪/‬وا [المائدة‪ ]82 :‬هه ر له بهر‬ ‫دهفهرموێت‪. :‬لت‪.‬جد ن= أ‪8‬ش‪.‬د= الن‪7‬اس عداوة> لل‪7‬ذين آمن‪/‬وا الي هود وال‪7‬ذين أ‬ ‫ئهوه ش كه(عبدالله كوڕی سهبهء ) جوولهكه هات و ئاژاوه ی كوشتنی خهلیفه ی سێیه م عوسمانی‬ ‫كوڕی عهففانی خوالێی ڕازیبێ ههڵگیرساند و خوێنی له نێوان موسڵماناندا ڕژاند‪ ،‬تاكو ئهو‬ ‫دهوره ی كه (ئهبو لوئلوئه)ی مهجووسی بینی ئه م تهواوی كات و ئیسلم له ناوبهرن‪ ،‬جا كاتێك‬ ‫كه (عهلی ) خوالێ ی ڕازیب ێ ئه و كۆمهڵه (زهنادیقه) و له دی ن دهرچووانه ی سوتان د كه له ناو‬ ‫كۆمهڵهكه ی (عبدالله كوڕی سهبهئی ) جوولهكهدا بوون‪ ،‬ئه م جوولهكهیه (عبدالله كوڕی سهبهء)‬ ‫توانی دهرباز بێت له دهستی و ڕابكات بهره و وڵتی فارس ههڵبێت‪ ،‬كه هه ر له زووهوه تۆوی‬ ‫مهجووسی تیا چێنرابوو‪ ،‬ئینجا بیری مهجووسی له گه ڵ بیری جوولهكایهتی ههردوكیان یهكیان‬ ‫گرت‪ ،‬ئه و كات تۆوی به خوا بوون(تأل يه) ی (عهلی ) لێ كهوتهوه خوا لێی ڕازیبێ و (عهلی)یان‬ ‫كرده خوا‪ ،،‬چونكه (عهلی) خوا لێی ڕازیبێ نهیسوتاندن تا گهشتنه ئهو ڕادهی به خوای بزانن و‬ ‫بپێیان وت‪ :‬تۆ تۆ‪.‬‬ ‫وتی‪ :‬من چیم؟‬ ‫وتیان‪ :‬تۆ خوایت!‬ ‫ئینجا خوا لێی ڕازیبێ فهرمووی‪:‬‬

‫لا رأيت المر أمرا منكرا‬

‫أججت ناري ودعوت قنبا‬


‫وتی‪ :‬ئاگرێكم بۆ بكهنهوه و فهرمانی دا به سوتاندنیان‪ ،‬ئیتر (عبدالله كوڕی سهبهء ) ڕای كرد بۆ‬ ‫وڵتی فارس و لهوێ ئه و تۆوه پیسه ی له ناو خهڵكی فارسدا چاند‪ ،‬ئاینی سهبهئی دروستكرد كه‬ ‫تا ئێستهش ههر ههیهو بهردهوامه‪.‬‬ ‫جا له هۆكاری پهرتهوازهیی موسڵمانان و دهركهوتن و سهههڵدانی ئه و كۆمهڵ و تاقمانه ‪ ،‬فرت و‬ ‫فێڵ و پیلنی بهردهوامی جوولهكهو نهسرانی و مهجووسیهكانه بۆ سهر ئوممهتی ئیسلم‪.‬‬ ‫جا ئێمه دێینه سهر باسكردنی ئهم كۆمهڵهو بیروباوهڕیان كاتێك كه باسمان له هاوهڵهكان كردو‬ ‫چی پێویسته له مافیانداو چۆن پێویسته بیروباوهڕمان دهربارهیان ههبێت خوا لێیان ڕازیبێ‪.‬‬ ‫جا گێل و فێڵ لێكراوو ههڵخهڵهتاو ئهوهیه كه وا گومان ئهبات ئه م كۆمهڵه قین له دڵنه كه‬ ‫دوژمنانی ئیسلم دروستیان كردوون‪ ،‬تۆو گهرایان له وڵتی موسوڵماناندا چاندو موسڵمانانیان پێ‬ ‫پهرتهوازه و كۆمهڵ كۆمهڵ و تاقم تاقم كرد‪ ،‬وا گومان ببرێت و باوهڕ بكرێت كه لهوانهیه ئهمانه‬ ‫موسڵمانانیان خۆش بوێت و دۆستایهتی ئیسلم و موسڵمانان بكهن‪ ،‬دهبێ باش بزانین كه ئهمانه‬ ‫له سه ر ڕ ق و كینه و دوژمنایهت ی ئیسل م دروس ت بوو ن ههرگی ز ناگونج ێ كه ببنه دۆس ت و‬ ‫لیهنگری موسڵمانان‪.‬‬ ‫كۆمه ڵ و تایهفه لدهر و بیدعهچیهكا ن له دروستبوو ن و پێكهات ن و كۆكردنهوهی‬ ‫ئهندامهكانیاندا پشت ئهبهستن به دوژمنایهتی ئههلی حهق‪-‬كۆمهڵی گهوره ‪ -‬هیچ مهسهلهیهكی‬ ‫ژیری تایبهت‪ ،‬یان لێكۆڵینهوهیهكی تێروری ڕووت نیه كۆیان بكاتهوه‪ ،‬یان پهیڕهوو پڕۆگرامێكیان‬ ‫ههبێت‪ ،‬بهڵكو ئهوه ی كۆیان ئهكاتهوه تهنها دوژمنایهتیه ب ۆ ئههلی سوننه ت و جهماعهت (أ ه‪,‬ل‬ ‫ال س‪b‬ن?ة وال جم ا ع ة) ئههل ی هه ق و ڕاست ی‪ ،‬خۆیا ن و منا ڵ و نهوهكانیا ن له سه ر ڕ ق و كینهو‬ ‫دژایهتیكردن ی ئههلی سوننه ت و جهماعهت و كۆمهڵی سهركهوتوو (الطائ فة المن صورة ) پهروهرده‬ ‫ئهكهن‪ ،‬ئه و كۆمهڵه ی كه پێغهمبهر(صلی الله علیه وسلم ) له بارهیانهوه ئهفهرموێت ‪{ :‬ل تزال‬

‫طائفة من أمتي ظاهرين عل‪.‬ى الحق ل يضرهم من خذلهم}‬ ‫عن عق بة بن ع امر‪ ،‬ومن حد يث جابر (‪ {.)1923‬بهردهوام كۆمهڵێك له ئوممهتهكه م دیارو بهرچاوون له سهر‬

‫رواه مسلم (‪ )1920‬عن ثوبان‪ ،‬ورواية ل تزال عصابة رقم (‪)1924‬‬

‫وه له‬

‫هه ق و زهرهریا ن پ ێ ناگهیهنێ ت ئهوه ی ئهیهوێ ت سهرنگۆ و سهرشۆڕیا ن بكات }‬ ‫ڕیوایهتهكه ی تردا‪{ :‬ل تزال طائفة من أمتي قائمة بأمر ال ل يضرهم من خذلهم أو خالفهم‪ ،‬حتى يأتي‬ ‫أمر ال و هم ظاهرون عل‪.‬ى الن‪7‬اس} رواه البخاري (‪ ،)2948 ،71‬وم سلم (‪ )1037‬عن معاو ية بن أ ب سفيان ‪ { .‬بهردهوام‬ ‫كۆمهڵی ك له ئوممهتهكه م ههڵساوو ن به فهرمان ی خوا و بهرنامه ی خو ا ئهگهیهنن ‪ ،‬ئهوه ی كه‬ ‫پێچهوانهیانه یان ئهیهوێت دهستیان لێ ههڵگرێت و وازیان لێ بێنێت یان پێچهوانهیان بكات‬ ‫كاریان تێ ناكات و زهرهرمهندیان ناكات‪ ،‬ههتاكو فهرمانی خوا دێت ئهوانه هه ر بهردهوامن و‬ ‫دیار ن به سه ر خهڵكیهوه} ‪ .‬وه له ڕیوایهتێكد ا له فهرمووده ی (جابر ) له (سهحیح ی مسلم)‬ ‫زیادكردنێكی گرنگ یان تهفسیرو لێكدانهوهیهكی گرنگی تیایه ئهفهرموێت ‪{ :‬لن يبرح هذا الد ين‬ ‫قائم >ا يقا تل عل يه عصابة من المس‪,‬لمين ح تى قيام ال ساعة} رواه م سلم (‪ )1922‬عن جابر بن سمرة ‪ { .‬ئهم‬ ‫دینه ههر به ڕاگری ئهمێنێتهوه ههتاڕۆژی دوایی كۆمهڵێك له مسوڵمانان شهڕی له سهر ئهكهن }‪.‬‬ ‫ئهو زیادهیهی كه لهم ڕیوایهتهدا هاتووه ئهوه ئهگهیهنێت ئهو كۆمهڵه جیهادو كۆششی خهڵكی‬ ‫ئهكهن له پێناو ڕاگرتن و ههڵسانی ئهم دینه‪.‬‬ ‫وه جیهادی خاوهن بیدعهو داهێنراوهكانیش مهشروع و ڕێپێدراوه بهو فهرمووده یهك له دوای‬ ‫یه ك (متواتر)انه ی كه دهرباره ی دهرچوو(خوارج)هكا ن هاتووه ‪ ،‬وه پێغهمبه ر (صل ی الل ه علیه‬ ‫وسلم) له فهرموودهیهكی متهواتهری سهحیحدا وهك ههندێ له زانایان وتوویانه فهرمویهتی ‪{ :‬لو‬


‫أدركت هم لقتلت هم ق تل عاد}‬

‫البخاري (‪ ،)5811 ،4771 ،4094 ،3414 ،3166‬مسلم (‪ )1064‬بعدة روايات عن أ ب سعيد الدري‪{ .‬‬

‫ئهگهر پێیان بگهشتمایه وهك كوشتنی گهلی عاد دهمكوشتن }‪.‬‬ ‫وه لێرهوه زانایان بنهمایهكی گهورهیان وهرگرتووه ئهویش ‪" :‬مقاتلة أهل البدع" {شهرر كردنی ئههلی‬

‫بیدعه و داهێنراوهكان} ئهوه ش بریتیه لهوه ی كه حوكم و فهرمان ی ئههل ی بیدعه شهڕكردنیانه‬ ‫ئهگهر جیابونهوهو بونه كۆمهڵێكی تایبهت‪ ،‬بهڵم ئهگهر له ناو كۆمهڵی موسڵماناندا مانهوه ئهوه‬ ‫پێویسته سهركوتیان بكهین و قهدهغهیان لێ بكهین لهوهی كه بیدعهو شته داهێنراوهكانیان بڵو‬ ‫بكهنهوه و بانگهشهی بۆ بكهن‪ ،‬وه له گهڵ ئهوهشدا فهرمانه دیارو بهرچاوهكانی ئیسلمیان پێ‬ ‫ئهبهخشی ن و به سهریاند ا ج ێ به ج ێ ئهكهین ‪ ،‬كاتێ ك دهرچوو(خوارج)هكا ن گهشتنه لیهكی‬ ‫مزگهوتهكهوهو وتیان‪ :‬هیچ فهرمانێك نیه تهنها بۆ خوا نهبێت‪ ،‬هیچ فهرمانێك نیه تهنها بۆ خوا‬ ‫نهبێت‪( ،‬ل حكم ال لله) (عهلی ) خوا لێی ڕازیبێ فهرمووی‪ ( :‬له سهرمانه كه قهدهغه ی ماڵی‬ ‫خواتان لێ نهكهین‪ ،‬وه قهدهغه ی مزگهوتهكانتان لێ نهكهین)‪ ،‬مانای نوێژ ئهكه ن له گهڵمان و‬ ‫بهشی خۆشتان له و ماڵه ی ئهبێته دهسكهوتی موسڵمانان به بێ شهر(الفیء ) وهرئهگرن‪ ،‬مهگهر‬ ‫كارێ ك بكه ن و شتێ ك بنێنهوه ‪ ،‬واته ‪ :‬ئهگه ر شتێكیا ن كرد و كارێك ی ناجۆریا ن ئهنجا م د ا كه‬ ‫ناكۆكی و ناڕێكی ئهخسته ناو موسڵمانان و كۆمهڵگه ی ئیسلمیهوه ‪ ،‬ئه و كاته ههڵوێستیان له‬ ‫بهرامبهردا وهرئهگیرێت‪ ،‬وه ئهحكام و فهرمانهكانی ئههلی بیدعه دوورو درێژه لهوانهیه بگهین‬ ‫پێی ان شاء الله‪.‬‬ ‫وه كۆمهڵی سهركهوتووش (الطائفة المنصورة) ههر ئهوانن له سهر وێنهی ئهوهن كه پێغهمبهرو‬ ‫هاوهڵهكانی له سه ر بووه‪ ،‬وهك ڕیوایهتهكهی (ترمذی) تهفسیری ئهكات و لێكی ئهداتهوه بۆمان‪:‬‬ ‫{ما أنا عليه اليوم وأصحابي} { ئهوهی كه ئهمڕۆ من و هاوهڵهنم له سهرینی } وه كاتێكیش پرسیار‬ ‫كرا له ئیمام (ئهحمهدی كوڕ ی حهنبهل ) ڕهحمهتی خوا ی لێبێ دهرباره ی كۆمهڵی سهركهوتوو‬ ‫(الطائ فة المن صورة ) وتی ‪( :‬إن لم يكونوا أ هل الحد يث فل أدري من هم) { ئهگه ر خاوهن‬ ‫فهرمووده(ئهوانه ی ههڵگر و شوێنكهوته ی فهرمووده ی پێغهمبهرن ) نهب ن ئیت ر نازان م كێن }‬ ‫ئهویش له بهر ئهوهی كه بۆ ئههلی فهرمووده دوو زاراوه ههیه‪:‬‬ ‫زاراوهیهكی زانستی‪.‬‬ ‫زاراوهیهكی شهرعی‪.‬‬ ‫زاراوه زانستیهكه ی مهبهست ئهوانهیه كه خهریكن به لێكۆڵینهوه و دیراسهكردنی فهرموودهكان‪،‬‬ ‫ڕهخنه له مهتن و پیاوانی فهرموودهكه و زانین و شارهزابوون و دهرهێنانی فهرموودهكه ‪ ،‬ئهمانه‬ ‫ناو ئهبرێن به زایانی فهرموودهناس(علماء الحديث)‪ ،‬ههروه ك كهسانێكی خهریكی زانستی زمان‬ ‫(النحو ) بن ئهوترێت زانایاینی نهحو‪ ،‬یان زانایانی ڕهوانبێژی (علماءالبلغة) ‪ ،‬یان زمانهوانی (‬ ‫علماء اللغة) ‪ ،‬یان تهفسیرو ڕاڤهكردن (علماء التفسیر)‪ ،‬وه ئیما م (ئهحمهد ) مهبهستی پێی ئهم‬ ‫زاراوهیه نهبووه‪ ،‬چونكه له ناو زانایانی فهرمووده ههبووه له سهر بیدعهو داهێنراوهكان بووه به‬ ‫تایبهت له سهردهماكانی دواییدا‪ ،‬وه ههبووه لهوانهی كه خهریكی دیراسهكردنی زانیاری پیاوان‬ ‫(علم الرجال ) بووه و دیراسه و لێكۆڵینهوه ی ڕشتهكان (سند)ی فهرمووده ی كردووه ‪ ،‬بهڵم به‬ ‫تهواوی و شێوهیهكی باش و دروست نوێنهرایهتی ئههلی سوننهت و جهماعهتی نهكردووه‪.‬‬ ‫وه زاراوه شهرعیهكه ش ئهوهیه ‪ :‬ئهوانه كه فهرموودهكان ی پێغهمبهر(صل ی الل ه علی ه وسلم)‬ ‫وهرئهگرن و كاری پێ ئهكهن‪.‬‬


‫له بهر ئهوه پێشین زاراوهی خاوهن كهلم و جهدهلهكان(أهل الكلم) و (وأهل الجدل) یان بڕیوه به‬ ‫سه ر ئهوانه كه فهرمووده وهرناگرن و كاری پێ ناكهن‪ ،‬لهو كۆمهڵنهیان ژماردوون كه ئههلی‬ ‫بیدعه ن و لدهرن ‪ ،‬چونكه بیدعه و كاره داهێنراوهكانیا ن له سهربهڵگهكان ی كتا ب و سوننهت‬ ‫بناغه ڕێژ نهبووه و لهوێوه سهرچاوه ی نهگرتووه ‪ ،‬بهڵكو له سه ر جهده ل و بگره و بێنه و زانیاری‬ ‫قسه و كهلم وهستاوه نه ك له سه ر فهرمووده ی پێغهمبه ر (صلی الله علیه وسلم)‪ ،‬ئیتر ئهوهی‬ ‫ماوهتهوه و فهمووده ی پێغهمبهری وهرگرتبێ و كاری پێ كردبێ كۆمهڵی سهرفرازوو سهركهوتوو‬ ‫ئههلی سوننهت و جهماعهت بوون‪.‬‬ ‫له به ر ئهوه نا و ئهبرێ ن به ئههل ی پاشماوه ی پێغهمبهر(أ هل ال ثر ) و ئههل ی فهرمووده(أ هل‬ ‫الحد يث) ‪ ،‬واته ‪ :‬شوێنكهوته ی ئهوه ن كه پێغهمبهرو هاوهڵهكان له سهری بوون‪ ،‬جا فهرموودهی‬ ‫ئیمام ( ئهحمهد ) كه ئهلێت ‪ " :‬ئهگه ر له ئهه لی فهرمووده نهب ن ئیتر نازانم كێن " مهبهست‬ ‫ئهوانهیه كه شوێنهكهوته ی فهرمووده و پاشماوه ی پێغهمبهرن (صلی الله علیه وسلم)‪ ،‬تهنانهت‬ ‫ئهگه ر زمانهوانیش و له ئههلی زمانیش بوبێت‪ ،‬ماده م شوێنكهوته ی پێغهمبه ر (صلی الله علیه‬ ‫وسلم) بووهو له سهر ڕێڕهوی ئهو ههنگاوی ناوه له ئههلی فهرمووده ئهژمێررێت‪ ،‬خۆ پێشینهكانی‬ ‫ئههلی زمان به گشتی وه ك (نهضری كوڕ ی شمیل ) و (خهلیلی كوڕ ی ئهحمهد ) و (ئهبو عوبێد‬ ‫القاسم كوڕی سهللم ) له ئههلی زمان و فهرمووده ‪ ،‬ئهمانه زمانهوان و ئههلی زمان بوون و له‬ ‫ئههلی سوننهت و جهماعهتیش بوون‪.‬‬ ‫جا مهبهست له ئههلی فهرمووده ئهوانهن كه شوێنكهوتهی فهرمووده و ڕێرهوی پێغهمبهرن (صلی‬ ‫الله علیه وسلم)‪ ،‬لهمهوه ئهتوانین تێ بگهین كه كۆمهڵی سهركهوتوو (الطائفة المنصورة) ئهوانهن‬ ‫كه شوێنكهوتهی سوننهتی پێغهمبهرو هاوهڵهكانن‪ ،‬وه ههر ئهوانن به تهنها دهربازو سهركهوتوو‬ ‫ئهبن‪ ،‬هه ر ئهوانن كه ههڵئهسن به گهیاندن و بڵو كردنهوه ی ئهوه ی جێگیرو سهلمێنراوه له‬ ‫پێغهمبهری خواوه‪.‬‬ ‫له به ر ئهوه دانه ر دهفهرموێت‪[ :‬وممن قام بذلك المام أبو جعفر الط?‪j‬حاوي ]‪[ .‬وه لهوانهی كه ههڵساوه‬ ‫بهم كاره ئهبو جهعفهری طحاویه]‪.‬‬ ‫به ڕاست ی هاڵسا به گهیاندن ی عهقیده و بیرو باوهڕ ی پێشین (السلف ) به تایبه ت بیروباوهڕی‬ ‫ئیمام (ئهبوو حهنیفه ) و ههردوو قوتابیهكهی‪ ،‬جا بهو شێوهیه ههر كهسێك دێت له پاش ئهوان و‬ ‫قسه ی كرد له عهقیده و بیروباوهری ئههلی سوننه ت و جهماعه ت ئهوه قسه و بیروباوهڕی ئهوان‬ ‫نهقڵ ئهكات و ڕاڤهی ئهكات و لێكۆڵینهوهی له سهر ئهكات و ڕوونی ئهكاتهوه‪ ،‬وه ئهگهر كهسێك‬ ‫هات و له لی خۆیهوه شتێكی بو هێناین یان زیادهیهكی دروستكرد ئهوه پهرچی ئهدهینهوهو لێی‬ ‫وه ر ناگری ن ههروه ك چۆن پهرچی ئههلی بیدعه ئهدهینهوه ‪ ،‬ئهمهڕێگهیهكه كه دهبێ شوێنی‬ ‫بكهوین و له سهری بڕۆین‪ ،‬ڕێگهی ئههلی ئهسهرو فهرموودهیه‪.‬‬



Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.