DE TOEKOMST VAN KIMBERLEY ONZE SCHOUTEN STAD
“When you look at a city, it’s like reading the hopes, aspirations and pride of everyone who built it.” ~ Hugh Newell Jacobsen
VOORWOORD
Een plek die leeft. Een plek die inspiratie biedt. Een plek waar je je eigen leefomgeving kan vormgeven. De stad is dé plek is waar je kunt signaleren, je ideeën kan voeden en creëren. Steden ontwikkelen zich, en breiden sneller uit dan ooit te voren. Natuur moet plaatsmaken voor stedelijk gebied. Dit heeft veel impact op de stad. Maar hoe uit zich dit? Dorpelingen worden naar de stad gedreven en moeten zich hier opnieuw nestelen. Groepen gaan zich verenigen om met deze grote, misschien ongewilde, verandering om te gaan. Verlies van vertrouwen De overheid, gezondheidsinstellingen, organisaties. Zij lijken geen zekerheid meer te bieden. Vraag van bedrijven sluit niet meer aan bij de waarde waarnaar onze jongste generatie leeft. Meer evenwicht in werk en prive zaken. Niet meer als een carrieretijger door het leven gaan en geen sociaal leven meer kunnen leiden. De burn-out niet willen uitproberen maar deze willen voorkomen. En daarnaast zo duurzaam mogelijk willen leven met een dito reisstijl. Dit gat moet gevuld worden, en daarom kiezen we voor onszelf en ontwikkelen diensten en producten die aansluiten bij onze behoefte. Zolang we elkaar hebben, hebben wij de hoger hand niet meer nodig. We gaan voor onszelf en voor elkaar zorgen.
Grenzen zullen nog meer vervagen Wat is de grens nog tussen wonen en werken? De maatschappij legt ons op werk en privé gescheiden te houden, maar is dit überhaupt nog mogelijk in een omgeving waar constant zoveel veranderd?! Men wordt gedwongen zich constant flexibel op te stellen om op deze veranderingen te kunnen inspelen. In dit trendrapport, geschreven vanuit mijn visie en gebaseerd op mijn persoonlijk verrichtte onderzoek, wordt er een beeld geschetst van wat er momenteel speelt omtrent verstedelijking van onze wereld (internationaal). Dit biedt ons vele kansen, maar ook een keerzijde. De Toekomst van de Stad maakt verschillende invalshoeken zichtbaar van de ontwikkeling van de stad. Tevens wordt er een beeld geschetst hoe onze steden zich zullen vormen. Dit naar aanleiding van de hoofdstelling: Welke scenarioschets kunnen we maken voor de komende 10/20 jaar voor de urbanisering in steden? Let’s build this city! Kimberley Schouten
INHOUDSOPGAVE
Hoofdstuk 1 / Wat betekent urbanisatie? Hoofdstuk 2 / Hoe verloopt de ontwikkeling van de stad sinds jaren ‘60? Hoofdstuk 3 / In welke context huist urbanisering? Hoofdstuk 4 / Hoe uit urbanisering zich in de maatschappij? Hoofdstuk 5 / Wat zijn de gevolgen van urbanisering? Hoofdstuk 6 / Welke tegentrend is zichtbaar? Hoofdstuk 7 / Wat betekent urbanisering voor de overheid? Hoofdstuk 8 / Toekomst van de stad volgens de expert Hoofdstuk 9 / Scenarioschets: De stad in 2030 Hoofdstuk 10 / Bronnen
HOOFDSTUK 1 Wat betekent urbanisatie?
ur•ba•ni•sa•tie (de; v) 1verstedelijking De 21e eeuw. Een eeuw van verandering, een eeuw van snelheid. De eeuw waarin het grootste deel van de wereldbevolking in de stad woont, en dit aantal zal groeien. In 2050 woont 70 procent van de mensen in de stad(1). Impulsen Verstedelijking wordt aangedreven door demografische, economische en sociaal-geografische impulsen, waardoor de kenmerken van een samenlevings - grootte, dichtheid en heterogeniteit geleidelijk meer zichtbaar wordt. Gevolgen Als gevolg van deze processen, worden de stedelijke landschappen continu aangepast aan veranderingen in de urbanisatie patronen van de samenleving. Het huidige proces van verstedelijking, gedreven door de globalisering en de technologische innovaties, wordt geleidelijke vermengd in de stad en kan beschouwd worden als een historisch proces van sociale verstedelijking (2).
Visie In dit rapport praten we over urbanisatie vanuit de volgende invalshoeken (3): Topos: Binnen topos gaan collectieve en private processen van beeldvorming van de stad centraal, evenals ervaring en zingeving van de stad. Urbs: Het materiele aspect is hier het uitgangspunt: dit betreft de productie in de stad, het gebruik van de stad en de beleving van stedelijke ruimte. Deze uitgangspunten leiden beide naar het beeld dat wordt geschetst over hoe we de stad gaan vormgeven en welke toekomstvisie we hierop kunnen loslaten.
HOOFDSTUK 2
Hoe verloopt de ontwikkeling van de stad
sinds jaren ‘60?
Weg van de stad Vanaf 1960 vond er suburbanisatie plaats. Mensen trokken steeds meer weg uit de stad om hun bestaan voort te zetten op het platteland. Daarnaast groeide steden sterk, waardoor deze landelijke gebieden uiteindelijk ‘opgeslokt’ werden door de stad. Vervolg: Na 1975 ontstond desurbanisatie, waarbij men nóg verder buiten de stad ging wonen. Sub- en des-urbanisatie had echter ongewenste gevolgen: binnensteden liepen leeg of verloederden, de file druk nam toe, landelijke gebieden werden volgebouwd. Heimwee Na 1980 trad er re-urbanisatie op. Men zag de voordelen van de stad (opnieuw) in: nauwelijks files naar de stad toe en dicht bij voorzieningen als theater, ziekenhuis en winkelcentra. Ook de overheid gaf hier de nodige prikkels door de (binnen)steden aantrekkelijker te maken voor midden- en hogere inkomens. Verloederde gebieden werden opgeknapt en er werd in de aantrekkelijkheid van stadswijken geïnvesteerd. Tevens werd het beleid van het stimuleren van groei kernen losgelaten. Dit zorgde ervoor dat veel mensen terugtrokken naar de stad. (4)
HOOFDSTUK 3 In welke context huist urbanisering?
In dit hoofdstuk wordt gekeken naar welke maatschappelijke trends de groeiende urbanisering voort brengt. Het gaat hierbij om bewegingen en ontwikkelingen die plaatsvinden waardoor de verstedelijking zijn toevlucht neemt. Trends die urbanisering in gang zetten vind je in dit hoofdstuk.
DIGITAL DUNGEON
DIGITALISERING HUMAN TECH / GEMAK
DIGITALE CLOUDS
Digitale revolutie De voortschrijdende invloed van technologie wordt alsmaar groter en gaat sneller dan ooit tevoren. Internet lijkt onze eerste levensbehoefte te worden, die overal in wordt ge誰ntegreerd. Winkelen wordt zo veel makkelijker wanneer jouw webwinkel een selectie maakt aan de hand van jouw smaak. Mogelijk zal niemand meer dezelfde informatie ontvangen, omdat internet gepersonaliseerd wordt. Nu lijkt de internetopmars misschien tot zijn eind te komen, de digitale revolutie marcheert vrolijk door. De datapiloten kunnen aan het werk, want onze identiteit, en daarmee ons leven, wordt digitaal. (5) Broedpunt van innovatie Meeste innovatie is afkomstig uit steden. Dit resulteert in dat grote steden in de toekomst meer macht zullen hebben. (6) De ontstane stadsstaten worden de belangrijkste concentratiepunten van economische macht, innovatie en creativiteit. (7)
Verbondenheid Bereikbaarheid Onafhankelijkheid
SLOW ‘N SOCIAL
SOCIALISERING VERBINDEN / BEWUST CONSTANT SAMEN
Een nieuwe tijd is aangebroken en dat vraagt om een nieuwe her definiëring. De tijd van het individu is voorbij. Zoals in de Trendrede 2013 (8) gezegd wordt: ‘‘streven we individueel naar meer, eindigen we collectief met minder’’. Besef komt Het gevoel van samenhang wordt steeds groter. Niet alleen omdat allerlei instanties als een reus op lemen voeten staan, maar ook omdat we tot het besef komen dat we deel uitmaken van een maatschappij. Met alles wat we doen, zowel individueel of collectief, oefenen we invloed uit op de maatschappij. Gezien onze systemen op losse schroeven staan, gaan we samen zoeken naar creatieve en innovatieve oplossingen om een nieuw stelsel op te zetten. We zijn afhankelijker van elkaar dan ooit tevoren. Samen roeien met de riemen die we hebben. Onze maatschappij verdient ook in dit opzicht de titel Slow. Niet in de zin van langzaam, maar in de zin van bewustwording. Door het besef dat we steeds meer van elkaar afhankelijk zijn, hebben we ook de behoefte om onszelf vaker te omgeven met mensen, op een nieuwe manier dan. Online begeven we ons de hele dag tussen andere mensen/’vrienden’. Deze ontwikkeling zorgt dat verveling en eenzaamheid belangrijke thema’s worden (6). Vanuit die angst trekken we meer naar elkaar toe, zowel online als offline.
Bewustwording Innovatie Verantwoordelijkheid
HIPSTER
HOURS
NOSTALGIE HIPSTERCULTUUR TERUG NAAR DE BASIS
Een stap naar voren, en een stapje terug Vanuit de samenhang van socialisering zien we een patroon onstaan dat we ons terugwerpen ons onze eigen voorhanden, lokale kringen. Terwijl de ontwikkeling van steden mijlspassen vooruit maakt, gaan wij een stapje terug in de tijd. De hipster hours zijn aangebroken. Hipsters staan bekend als mensen met een onafhankelijke, alternatieve en soms wat spirituele levensstijl. Verandering van lifestyle Het zoeken naar geluk in de bewuste, simpele en authentieke dingen in het leven. Bewust leven is al lang geen luxury lifestyle meer of iets voor de eco-minded groep van onze samenleving. Een stap terug maakt dat we onze omgeving meer leren waarderen en dit dan ook doorvoeren in alles wat we doen. Niet alleen gaan we bewuster consumeren en slaan we oneerlijke massa producenten (9) over, maar we lijken een stap terug te nemen in de tijd. Met blote voeten in het gras en veren in het haar, herbeleven we de zorgeloze tijden van vroeger, waardoor we even aan alle crises van nu ontsnappen. Ook onze kijk op voedsel verandert hierdoor. Langzaam transformeren we ons in flexitariĂŤrs, dan wel vegetariĂŤr. Brood is geen nood en bewerkte zuivelproducten mijden we liever. Waarde vinden in het lokale leven is waar het om draait. Of we teruggaan naar de ruilhandel , kunnen we nog niet zeggen. Maar dat er nieuwe stromingen ontstaan en een duurzame levensstijl een nieuwe betekenis krijgt, is zeker.
Spiritualiteit Eenvoud Bewustwording
HOOFDSTUK 4 Hoe uit urbanisering zich in de maatschappij?
We reageren, anticiperen en adapteren op de ontwikkelingen om ons heen. Dit doen we tegenwoordig razendsnel, omdat ontwikkelingen nog nooit zo snel gingen, als in het tempo dat we nu kennen. Zo moeten we onze lifestyle, normen en waarden aanpassen aan de veranderingen van onze leefomgeving, de stad. Maar hoe uit zich dit?
THE CITY
IS OURS collective sharing & social living
DO IT YOURSELF ZELFVOORZIENEND TRANSITION TOWNS
Do it yourself De crisis heeft veel invloed op de vorm van de stad en de manier waarop mensen zichzelf gaan voorzien. De economische crisis, klimaatverandering en de oliecrisis zijn de belangrijkste drijfveren om actie te ondernemen. Samen komen we verder, zo ontstaan er dan ook verschillende communities waarbinnen we onszelf en elkaar voorzien in onze behoeften. Verwelkom de Transition Towns. (10) Binnen deze communities worden constructies gelegd om de manier van leven, wonen en werken niet alleen duurzamer, maar ook meer sociaal te maken. Onafhankelijke initiatieven vanuit de burgers kunnen de slop rond duurzaamheid in zowel de economie als de politiek doorbreken en zo samen een gezond, mooi en gelukkig landschap creëren passend bij de vraag van vandaag. Dit gaat verder dan het produceren van voedsel en goederen. Waar het nu lijkt dat alleen mensen met zonnepanelen op de daken hun eigen energie kunnen produceren, zijn we allemaal in staat om onszelf in duurzame energie te voorzien. ‘’De doorbraak voor het zelf opwekken van energie ligt voor het grijpen(...)’’ zegt de alliantie van Natuur en Milieu. (11) Voor banen hoeven we niet te vrezen, want deze nieuwe constructies bieden ons vele kansen. We staan aan de overgang van een wereld waarin minder energie, minder olie en minder geld nodig is.
Nieuwe generatie, nieuwe aanpak Volgens het toekomstscenario van Eichholz daalt de vraag naar kantoorruimte. (12) Niet alleen gaan we meer thuiswerken, ook zullen de ZZP-ers in de toekomst domineren.(13) De nieuwe generatie Z zal rond 2020 haar intrede doen in de arbeidsmarkt. Zij kiezen eerst voor een plek om te leven, vervolgens pas naar een baan. Deze generatie deelt hun eigen tijd in, waardoor de grens tussen werk en prive volledig zal vervagen. De negen tot vijf mentaliteit is volledig verdwenen.
THE ONLY WAY IS UP
urban farming becomes vertical farming
URBANISERING URBAN FARMING VERTICAL FARMING
Urban farming ontwikkelt zich door in vertical farming. (14) Dat de stad het platteland binnendringt is ons allen duidelijk. Landbouw zal dus haar plaats in de stad moeten vinden om iedereen te voorzien van voedsel, en daarom moeten we creatief zijn met de ruimte die we hebben. Een nieuwe manier van landbouw: The only way is up! Wolkenkrabbers zijn niet weg te denken uit het stadsbeeld. We verzinnen constructies en methodes om de dieren naar boven te plaatsen en gewassen te laten groeien daar waar mogelijk is. Middels agritectuur bewegen we de agrarische productie naar stedelijke gebieden. Van trend naar noodzaak op korte termijn, wanneer steden zichzelf op een duurzame manier willen voorzien van voedsel. Met dank aan technologie Deze verticale boerderijen kunnen door middel van technologie, hydrocultuur en luchtteelt, het hele jaar voedsel produceren, zonder oogstverlies als gevolg van bijvoorbeeld slechte weersomstandigheden. Constructies die menselijk- en ander afval zuiveren en bruin water verontreinigen om zo duurzaam mogelijk voeding te bieden aan de gewassen. Via genetische manipulatie kunnen we producten en biobrandstoffen voortbrengen en op een duurzame manier benutten. (15)
MAKE IT A HAPPIER PLACE
DIGITALISERING VISUELE CULTUUR STREET ART/PLAYGROUND
Door razendsnelle veranderingen en ontwikkelingen in onze leefomgeving, proberen we ons vast te ketenen aan nostalgie. Goede tijden van vroeger, toen alles veel stabieler leek. Hierop richten we onze stad in. The city is your playground. Nieuwe constructies en manieren vinden om te stad een nieuwe vorm te geven. We willen worden verrast, we willen herkenning. Dat uit zich in de volgende voorbeelden:
Leegstand is een groot probleem in de stad. Nu kunnen we hier natuurlijk heel creatief mee omgaan. Zo kunnen we grote ruimtes vullen met duizenden ballonnen, zoals William Forsythe deed in het Bockenheimer Depot in Frankfurt. Waar we vroeger dol waren op ballenbakken en kriebels kregen bij het zien van ballonnen, kunnen we dat nu vertalen naar (leegstaande) grote ruimte. (18)
Speelkwartier Geen viaduct om over te wandelen of te fietsen, maar op deze brug (AZC) samengesteld uit trampolines, heb je jezelf binnen no time naar de overkant gesprongen.(16) Als inwoner gehaast op weg naar het werk, als toerist rennen om de tourbus te halen nadat je veel te lang in de rij hebt gestaan voor Versailles of de Abercrombie. Doordat deze brug het speelse, kinderlijke gevoel terugbrengt, op een moment waarop je het niet verwacht, wordt je even weggehaald uit je dagelijkse sleur. Nog een voorbeeld van ‘bubbletectuur’. De Argentijnse kunstenaar Tomás Saraceno architect creëerde een drijvende structuur bestaande uit drie niveaus van helder ‘vlies’ die toegankelijk is voor het publiek, geïnspireerd door de kubusvormige configuratie van de HangarBicocca tentoonstellingsruimte. De ontwikkeling van het kunstwerk nam maanden van plannen en experimenteren in van een multidisciplinair team van architecten en ingenieurs. Het resultaat: een prachtige, sfeervolle openbare speelplaats (zie afbeeldingen rechts). (17)
De stad is onze canvas Door transparantie en verbondenheid zijn we steeds meer in staat om ons talent te tonen aan de wereld. De hang naar zichtbaarheid wordt steeds groter. Nog nooit waren we in staat onszelf zo te profileren aan de buitenwereld, denk aan blogs en social media die iedereen een podium biedt om zichzelf te profileren. (19) Dat vertaalt zich tevens door op straat. Bizarre, grappige en opmerkelijke kunst en opvallende quotes. Er zijn veel vervallen gebouwen en braakliggende terreinen, maar dat betekent niet dat er miljoenen moeten worden uitgegeven om gebouwen te upgraden. Alles wat nodig is, is visie, lef, lokaal creatief talent en een aantal kleurrijke materialen.
1/
4/
2/
5/
3/
6/
1/ De creatie van William Forsythe in het Bockenheimer Depot in Frankfurt, ter vulling van leegstaande ruimte. (18) 2/ Grill verwerkt in de hoek van de straat. 3/ De Cryptik Movement aan het werk. Zij creﾃｫren street art gewijd aan het helpen van het evolueren van de mensheid naar een groter bewustzijn en begrip door middel van het gebruik van dwingende, iconische beelden. 4/ Muurtekening van Sesamstraat, voor velen herkenbaar en laat ons even de onbezorgde tijden van vroeger herbeleven. 5/ Stedelijk voorwerp getransformeerd in een dobbelsteen! Het 6emeia project werd gecreﾃｫrd en ontwikkeld door de kunstenaars Anderson Augusto, ook wel bekend als Sﾃグ, en Leonardo Delafuente, ook wel bekend als Delafuente. Het duo begon in de wijk Barra Funda in Sﾃ｣o Paulo, waar ze het project begonnen met als doel het veranderen en transformeren het dagelijks leven. 6/ De opblaasbare trampolineburg van AZC in Parijs. (16)
1/ Street art artist Aakash Nihalan is creatief met tape. Zijn werk is terug te vinden in de straten van New York. Hiermee wil hij men de mogelijkheid bieden om even in een andere wereld te stappen dan die ze gewend zijn. 2/ ‘Street Art of Leaning Tower of Pisa’ gespot in de USA, Philadelphia via Street Art Utopia.com 3/ Nog een voorbeeld van een andere kijk op stedelijke objecten. Waarom zou dit een afvoerdeksel zijn, als het even goed een onderdeel van een geraamte kan zijn? 4/ Het illusteren van een gezicht en het kleuren van een pijpleiding geeft letterlijk een nieuw gezicht aan de stad. Gespot via Street Art Utopia.com 5/ Straatartiesten brengen een nieuw en levendig perspectief met zich mee. Zo ook hier te zien. Met simpelweg verf of stoepkrijt creërt men een levendig speelveld van lego-figuren. 6/ De natuur terugbrengen naar de stad, ook door straat art, met een sprookjesachtige touch via Street Art Utopia.com
1/
3/ 2/
4/
5/
6/
HOOFDSTUK 5 Wat zijn de gevolgen van urbanisering?
Het groeien van de stad heeft veel gevolgen. Vooral voor onze leefomgeving is dit zichtbaar. Zoals eerder aangegeven moet het platteland haar intrede zien te doen in de stad. Dit maakt dat onze stad groener wordt, maar ook zelfvoorzienender. We maken plaats voor moestuinen, groene daken en geven waar het kan land terug aan de natuur. Verbind panden met plannen Tegelijkertijd gaat het bouwen in de stad door. Niet logisch, als we over het volgende nadenken. Er heerst een enorme leegstand van kantoren toe en tegelijk is er gebrek aan woonruimte. Gezien de toekomstschets van Eichholz (12) wordt de leegstand alleen van kantoorruimte alleen maar groter. Dat vraagt om nieuwe oplossingen om deze ruimte weer te verhuren. Dat vraagt om een nieuwe visie op het benutten van ruimte. Multifunctioneel, met als doel mensen te verbinden. Het verbinden van panden met plannen. (20) Stoornissen door de stad Niet alleen de gevolgen voor onze leefomgeving zijn merkbaar, ook voor onze gezondheid, zowel fysiek als psychisch. Nemesis Studie heeft een onderzoek uitgevoerd dat laat zien dat geestesziekten als angst- en stemmingstoornissen vooral voorkomen onder de stedelijke populaties. Zo heeft bijvoorbeeld 7% van de Amsterdammers destijds een stemmings- of angststoornis heeft doorgemaakt. Echter is dit hoger onder allochtonen, oplopend tot 19%.
Naast deze mildere vormen van psychische stoornissen komen ook ziekten als psychosen meer voor in stedelijke populaties. Er lijkt dus een relatie tussen verstedelijking en psychopathologie. Hierbij is nog niet duidelijk hoe dit kan worden verklaard. Wordt iemand psychisch ziek door risicofactoren in de stad, of trekken kwetsbare groepen juist vaker naar steden. Een oorzaak kan zijn dat deze stoornissen ontstaan door de grote hoeveelheid prikkels in de stad, waaraan men blootgesteld wordt. (21)
HOOFDSTUK 6 Welke tegentrend is zichtbaar?
Door verstedelijking raken stad en land steeds meer met elkaar verweven. Naast dat we een nieuwe, technologisch innovatieve stad vormen, ontstaat er ook een tegenbeweging. Men zoekt naar mogelijkheden om het platteland weer naar de stad te halen. Het lijkt of de stad weinig ruimte geeft voor natuur en recreatie, maar niets is minder waar. Door de verstedelijking verzamelen mensen zich en ontstaan er creatieve oplossingen naar coalities en samenwerkingen, die iets kunnen betekenen voor natuur en landschap. (22) Er ontstaan verticale stadsboerderijen waarin straks ons voedsel wordt verbouwd (7)(14). Urban Farming is niet meer uit het stadsbeeld weg te denken en guerilla gardening doet zijn opmars in de stad. (7) Schijn bedriegt niet Dit gebeurt niet alleen fysiek door urban farming en daktuinen, maar ook virtueel. We laten ons inspireren door andere culturen zoals de avondmarkten in landen als Marokko en Indonesië, waar aan het eind van de dag vele eetstalletjes en geïmproviseerde restaurantjes de straten kleuren met de geur van vers bereide maaltijden en de straat één grote ontmoetingsplek wordt. Deze levendigheid wordt ook naar het westen gebracht. Zo werd in Eindhoven middels het project Street Food Lighting, de donkerste hoeken van de stad voorzien van een nieuwe media-ervaring: projecties van felgekleurde nachtmarkten van over de hele wereld. Deze projecten maken niet alleen dat donkere steden tot leven komen op een verrassende manier, maar ook dat de straten veiliger worden. (23)
Nieuwe woonvormen We willen ons terugtrekken van het drukke stadleven. We zoeken rust bij de natuur, en gaan ook onze leefomgeving hier vormen. Treehouses zullen dan in de toekomst ook het nieuwe wonen vormen. Treehouses zijn het creatieve eco-statement van de designwereld geworden. Treehouses laten ons echt in de vredige natuur leven en weg zijn van het stressvolle straatleven.Natuurlijk zijn deze woningen gemaakt van natuurlijke, ecologische en recyclede materialen. Terug naar eenvoud Zowel de staat als het individu is op te grote voet gaan leven. Hieruit vloeide recessies en economische tegenslagen, die zorgen dat we het er niet makkelijker op hebben gekregen. Wanneer is het voor ons nou genoeg? Het lijkt dat we steeds kritischer worden en minder snel tevreden zijn. Bewegingen als ‘frugal living’ (eenvoudig) laten mensen hun consumptie uitgaven beperken door de vraag: wat is er minimaal in dit leven nodig om gelukkig te zijn? (18) Er vindt een verschuiving plaats van welvaart naar welzijn. Een zoektocht naar kwaliteit van leven. Zo wordt er ook gekeken naar hoe mensen zich kunnen redden met middelen die lokaal aanwezig zijn. Re-use, re-productie, recycling, upcycling en lenen zijn dan ook de sleutel om meer te kunnen bereiken met minder middelen.
HOOFDSTUK 7 Wat betekend urbanisering voor de overheid?
Verander de visie De verandering en transformatie van de stad vraagt om een nieuwe visie van de overheid. Zo beschreef het Rijk in 2012 de Nota ‘Ruimte en Structuurvisie Randstad 2040’ ten aanzien van verstedelijking. De overheid gaat zich richten op de ontwikkeling van stedelijke netwerken- en centra, verbetering van de bereikbaarheid, verbetering van de leefbaarheid en sociaal-economische positie van steden. Hierdoor staan bundeling van verstedelijking, economische activiteiten en infrastructuur centraal. Niet alleen de overheid, ook de decentrale overheid zijn in dit beleid betrokken voor het oppakken en realiseren van zaken. Steden gaan zich integraal ontwikkelen door het vormen van netwerken en samenwerkingen binnen de stad en het inzetten van (inter)nationale verbindingen. Urban Sprawl voorkomen Het zogenaamde bundelingsbeleid, waarbinnen de afstanden tussen de stedelijke en economische functies zo klein mogelijk worden gehouden, krijgt nu de aandacht. Dit beleid zal tegenwicht bieden aan de ‘Urban Sprawl’ een autonoom proces waarbij wonen, werken en voorzieningen zich spreiden, verdunnen en uitsorteren. Loslaten van dit beleid, zal leiden tot een sterkere verspreiding van wonen, werken en voorzieningen over een groter gebied. Dit beleid wordt ingezet als motivatie voor duurzame stedelijke ontwikkeling. “ Verwacht wordt dat de verstedelijkingspatronen anders zal gaan verlopen door het nieuwe beleid, (...).”
Verschuiving van verstedelijking De ontwikkeling van de stad gaat zich meer concentreren in de Randstad, waarbinnen verstedelijking meer verspreid zal plaatsvinden. Daarnaast zal de verstedelijking meer verschuiven naar sub urbane gebieden. Zoals gezien bij de tegentrend in Hoofdstuk 6 zal de verstedelijkingsdruk iets afnemen doordat men zich gaat verplaatsen naar buiten stedelijke gebieden en hier verder gaan het de creatie van een aantrekkelijke woon- en werkomgeving. Al met al betekent dit dus dat de overheid het middels een veranderend verstedelijkingsbeleid zich concentreert op de functies in de Randstad. De nationale bundeling van verstedelijking in de Randstad samengaand met de spreiding van functies op regionaal niveau zullen leiden tot een groei van mobiliteit. Balans Stedelijke functies brengen vele gevolgen voor o.a. het klimaat met zich mee. Via energieverbruik worden verschillende broeikasgassen uitgestoten en het vervoer en verwarmen/verkoelen van gebouwen vergt ook veel energie! Door de bundeling in de randstad, en de spreiding van functies op regionaal niveau, stijgt de mobiliteit binnen de stad. Bewoners moeten grotere afstanden afleggen tussen woning, werk en voorzieningen wanneer het beleid doorzet. Binnen de stad worden kortere afstanden afgelegd, waardoor het openbaar vervoer, de fiets of de benenwagen het wint van de auto. Een duurzame manier van onszelf verplaatsen wordt dus gestimuleerd. Denk aan de rent-a-bike initaitieven die in grote steden als Amsterdam het straatbeeld tekenen.
Leefbaarheid Een vitale en aantrekkelijke leefomgeving houdt onder andere in dat we prettig kunnen wonen. Belangrijke factoren die hier invloed op hebben zijn de aanwezigheid van voldoende voorzieningen, woonruimte, goede ruimtelijke kwaliteit en een goede balans tussen natuurlandschap en verstedelijking. Door de Urban Sprawl is de leefbaarheid van stedelijke gebieden erg onder druk komen te staan. Men gaan zich vaak clusteren naar inkomen, cultuur en de aanwezige voorzieningen. Bundelen om te beletten en te behouden Doordat er wordt gestreefd naar duurzame stedelijke ontwikkeling, zal de focus blijven op een goede ruimtelijke ordening. Echter is daar wel herstructurering en transformatie voor nodig, vandaar ook het bundelingsbeleid. Echter kan het loslaten van het bundelingsbeleid op stedelijk niveau ook positief uitpakken. Door het los te laten ontstaat er ruimte voor ontwikkeling van ruimere en meer groene woongebieden en werkplekken. Daarentegen kan er wel verrommeling ontstaan van het buitengebied.
Zo kunnen er meer verwaarloosde gebieden blijven bestaan of ontstaan. Dit zorgt ervoor dat bedrijven zich hier niet zullen vestigen waardoor de stimulans vanuit die kant ook zal uitblijven. Dat zal zich verder ontwikkelen in kwalitatief minderwaardige gebieden. Dat wordt liever voorkomen. De verstedelijking heeft in het verleden nog al eens geleid tot het verloren gaan van waardevolle (culturele) landschappen. Het beleid voorkomt dat er meer open ruimte, waardevolle – en natuur gebieden verloren gaan aan de gevolgen van het alsmaar groter worden van de stad. Toch blijft sturing op een goede ruimtelijke ordening bestaan, wat kan aanzetten tot herstructurering en transformatie (PBL, 2011). Door het loslaten van bundelingsbeleid zullen steden en dorpen weer meer de strijd met elkaar aangaan om zo bewoners en bedrijven voor zich te winnen. Helaas kan dit wel leiden tot leegstaande panden, verwaarloosde gebieden en een sociaal onprettige omgeving. (expertsessie, 26 april 2011). Daarom streeft de overheid naar bundeling, om te beletten en te behouden. (25)
HOOFDSTUK 8 Toekomst van de stad volgens de expert
DONICA BUISMAN / Vraag om visies Om een duidelijker beeld te kunnen schetsen van de toekomst is er naar een andere invlashoek gezocht. Op zoekgaand naar personen die zich dagelijks bezig houden met de stad en zijn ontwikkeling, hebben je een expert gevraagd om haar visie. Donica Buisman. State of Flux Donica Buisman is de founder van State of Flux. Een ervaren verbinder, creator en manager. Donica was onder meer bedenker en artistiek producent van de Culturele Zondag NoLabel en zakelijk directeur bij de Tolhuistuin. Projectmanager voor de launch Sustainable Dance Club, adviseur bij Nuit Blanche en mede-ontwikkelaar van het Urban Culture Podium. Hiernaast was ze verantwoordelijk voor de rapporten: ‘Rotterdam jonge, creatieve stad’ en ‘Het ideale poppodium’.
Drijfveren voor verstedelijking Ieder land is anders, daarom verschillen de trends en ontwikkelingen die verstedelijking in gang zetten ook per land. Zo is volgens Donica in niet-westerse landen armoede een belangrijke drijfveer, terwijl het in Westerse landen eerder gaat om identiteitsvorming. Dit geldt vooral voor jonge mensen. Voor hen draagt de plek waar ze wonen voor een belangrijke mate bij aan de identiteit die ze willen opbouwen. Gezien de theorieën over toekomstige generaties, kiezen jonge mensen eerst voor de plek waar ze willen wonen en dan pas voor de baan. Volgens Donica blijft de vraag naar goed geschoold personeel aanhouden en is dat nu juist de reden waarom steden deze talenten graag aan zich binden. Zo is dus een concurrentiestrijd tussen steden ontstaan voor het aantrekken van talent. Gezien deze ontwikkeling worden door steden in verschillende faciliteiten geïnvesteerd zoals: opleidingen, woningen, street-levelculture en kunst en cultuur. Doordat jonge mensen ook zelf invloed willen uitoefenen op hun omgeving zie je ook steeds meer zelforganisatie in de stad ontstaan.
Individu zoekt sociaal netwerk Het individu en de wens naar een sociale netwerk zijn naar de mening van Donica meer met elkaar verbonden dan men lijkt aan te nemen. De wereld wordt per definitie steeds individueler, in de zin dat steeds meer mensen hun eigen keuzes willen kunnen maken, los van hun informele omgeving. Steeds meer jonge individuen doen mede hierom hun intrek in de stad, zonder familie, zonder netwerk. Om te overleven gaan ze in de steden weer op zoek naar ondersteuning, waar sociale verbindingen voor nodig zijn. De jaren ‘80 en ‘90 (met veelal vergaande zelfverrijking) bleken bovendien geen geluk te brengen en dus grijpt men in de jaren ‘10 en ‘20 ook daarom terug op oude waarden als coöperatie. Dit gedrag is uiteraard ook een gevolg van de crisis. Van subcultuur naar scenes Donica verteld dat subculturen nog nauwelijks terug te vinden zijn in steden, er zijn nu meer scenes. De jonge, hoogopgeleide, creatieve, alternatieve trendsetters (oftewel, het jonge individu waar al eerder over gesproken werd) bepalen daarbij steeds meer het gezicht van de stad. Daarnaast is vergrijzing nog steeds een invloedrijke trend, en moet de noodzaak van faciliteiten voor ouderen niet vergeten worden. Echter zal de dynamiek van de stad volgens haar bij de jongeren blijven liggen. De grootste trend hierin is nu vooral terug te zien bij de ‘tijdelijke’ invulling van ‘ongebruikte’ ruimtes in de stad, waar jonge mensen hun eigen plek creëren.
Een kwestie van herprogrameren Volgens Donica blijven alle voorzieningen in de stad, zoals winkels, zeker behouden. Gevarieerde streetlevel culture is daarbij nodig om talenten aan een stad te binden. Volgens haar lijkt de mens in de basis weinig te veranderen. Zo zal men altijd offline willen blijven winkelen, alleen zal er nauwe interactie gaan plaatsvinden tussen offline en online consumeren. Wat men in de stad ziet zullen meer inspiratie-/ belevingsshops zijn. Zij denkt bovendien dat de architectuur van de stad de komende decennia niet echt zal veranderen. De basis staat, er zullen slechts wat nieuwe iconen bijkomen om het geheel te versterken. Volgens Donica is de toekomst van steden meer een kwestie van herprogrammering. Bestaande gebouwen zullen anders en flexibeler ingedeeld worden. Er zullen heel wat muren letterlijk en figuurlijk doorbroken worden. Het is meer een kwestie van herprogrammeren. Bestaande gebouwen zullen daarom veelal anders en flexibeler ingedeeld moeten worden. Er zullen heel wat muren doorbroken worden in de komende decennia, denkt Donica. Groei Gekeken naar grote continenten als Azië, die zich razendsnel ontwikkelen, deelt Donica de gedachte dat de steden daar economisch nog veel rek hebben. In westerse landen is de top wel bereikt. Het is nu aan deze plekken om innovatie als basis te nemen om de interesse van mensen in binnen-en buitenland vast te houden. Alleen zo zullen deze landen economisch succesvol kunnen blijven. Hoe de stad er over 20 jaar uit ziet volgens Donica Buisman? Weinig veranderd aan de fysieke kant, maar veel herprogrammering van gebouwen en openbare ruimtes.
HOOFDSTUK 9 Conclusie: De stad van de toekomst
De aantrekkelijke stad In de jaren 60 zagen we een duidelijke leegloop van de stad. De steden groeiden enorm en men leek zijn toevlucht te zoeken naar het platteland. Zo liepen steden leeg, tot de jaren ’80. Men zag de voordelen van de stad weer in en de overheid droeg haar steentje bij om de stad tot een aantrekkelijkere leefomgeving te maken. Dat slaagde. Verstedelijking wordt in gang gezet door verschillende bewegingen en ontwikkelingen. De internetrevolutie wordt opgevolgd door een digitale revolutie. Apps worden het nieuwe medicijn en alle informatie wordt opgeslagen in clouds. We komen in de zogenaamde digital dungeon terecht. Steden zijn de broedplaats van innovatie, dit zal in de toekomst alleen nog maar groeien. Samen gaan we verder We maken allen deel uit van de maatschappij waarin we leven, dit besef wordt steeds groter. De tijd van het individu is voorbij en we zetten ons collectief in om samen te werken naar een duurzamere en eerlijkere wereld. Onze bewustwording groeit en de nieuwe inzichten die we hierdoor verkrijgen willen we graag delen met anderen en elkaar activeren om ons in te zetten voor een leefomgeving die onze kwaliteit van leven verbeterd.
Vanuit die bewustwording en samenhang gaan we zowel een stap terug in de tijd, als een grote stap vooruit. We zoeken naar houvast in onze kern en gaan zo veel mogelijk terug naar de basis. Op zoek naar bewustzijn, authenticiteit en minimalisme die ons leven verrijken. Dit leidt tot een onafhankelijke, alternatieve en soms wat spirituele levensstijl, oftewel Frugal Living. Herprogrammering van lifestyle We reageren, anticiperen en adapteren razendsnel op de ontwikkelingen om ons heen, zo ook op de groei van de stad. Zo heeft de crisis veel impact op onze leefstijl en leefomgeving. Door de onzekerheden die de crises met zich meebrengen, gaan we ons verenigen en op zoek naar nieuwe invulling voor een meer duurzame en socialere vorm van leven. We streven we meer naar een community sense en geven dit vorm door de zogenaamde Transition Towns. We staan aan de overgang van een wereld waarin minder energie en minder geld nodig is. De nieuwe generatie Z, de jonge, hoogopgeleide, creatieve, alternatieve trendsetters bepalen steeds meer het gezicht van de stad en zorgen voor dynamiek. De invloed hiervan zie je nu vooral op de ‘tijdelijke’ invulling van ‘ongebruikte’ ruimtes in de stad, en zal in de toekomst alleen nog maar toenemen. Zij zoeken eerst een plek om te leven, en passen hier hun werkomgeving op aan. Hieruit kunnen creatieve hubs ontstaan waarbinnen we onszelf kunnen uiten en een nieuwe leefomgeving verder kunnen uitbouwen.
Fysieke verandering De stad neemt de overhand en er is minder ruimte voor platteland. Daarom verplaatsen we onze landbouw naar boven. Urban Farming gaat over in vertical farming, dit zal in de toekomst alleen maar meer zichtbaar worden. We kwamen agritectuur en bubbletectuur tegen, maar architectuur zal verder niet radicaal veranderen. Deze zal zich alleen aanpassen aan de veranderingen waar nodig. De stad wordt omgetoverd in onze speeltuin. Stress society en het verlies van vertrouwen in instanties maken dat we af en toe willen ontsnappen aan de dagelijkse sleur. Verrassende street art-elementen duiken op in de stad en bevrijden ons voor heel even. Het lijkt of de stad weinig ruimte geeft voor natuur en recreatie, maar niets is minder waar. Door de verstedelijking verzamelen mensen zich en ontstaan er creatieve oplossingen naar coalities en samenwerkingen die iets kunnen betekenen voor natuur en landschap. De groene stad is de stad van de toekomst. Door de vele prikkelingen in de stad, willen we ons ook terugtrekken. We zoeken rust bij de natuur, en gaan ook onze leefomgeving hier vormen. De veilige boomhutten van die we vroeger bouwden evolueren door in ware treehouses. Messing with the mind Het groeien van de stad brengt veel gevolgen met zich mee. Niet alleen voor onze leefomgeving, maar ook voor onze gezondheid, fysiek, maar ook psychisch. Geestesziekten als angst- en stemmingstoornissen komen vooral voor onder de stedelijke populaties.
Naast deze mildere vormen van psychische stoornissen komen ook ziekte als psychosen meer voor onder stedelijke populaties. Er lijkt dus een relatie tussen verstedelijking en psychopathologie. Een grote waarschijnlijkheid dat dit wellicht toeneemt wanneer de stad zijn opmars voortzet. De overheid gaat voor bundeling De verandering en transformatie van de stad vraagt om een nieuwe visie van de overheid. Deze gaat zich richten op de ontwikkeling van stedelijke netwerken- en centra, verbetering van de bereikbaarheid, verbetering van de leefbaarheid en sociaaleconomische positie van steden. Verstedelijking, economische activiteiten en infrastructuur worden gebundeld. Dit bundelingsbeleid wordt opgezet om de ‘Urban Sprawl’, een autonoom proces waarbij wonen, werken en voorzieningen zich spreiden, verdunnen en uitsorteren, weerstand te bieden. Dit beleid wordt ingezet als motivatie voor duurzame stedelijke ontwikkeling. De bundeling zal voorkomen dat de bevolkingsdichtheid (door urban sprawl) verder zal afnemen. Herstructurering en transformatie zal haar intrede doen. Het streven: voorkomen dat er meer open ruimte, waardevolle – en natuurgebieden verloren gaan aan de gevolgen van het alsmaar groter worden van de stad.
HOOFDSTUK 10 Bronnen
(1) Couvert, A (2012). NRC.nl, Interactieve kaart: in 2050 woont 70 procent van de mensen in de stad. Geraadpleegd op 29-10-2012 via http://www.nrc.nl/nieuws/2012/02/28/in2050-woont-70-procent-van-de-mensen-in-de-stad/ (2) Onbekend. NWO, Urbanization & Urban Culture. Geraadpleegd op 29-10-2012 via http://www.urbansciences. eu/ (3) Onbekend (2012). Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek, Urbanisatie & Stadscultuur. Geraadpleegd op 7 november 2012 via http://www.nwo.nl/ nwohome.nsf/pages/NWOP_65ZFBM (4) Onbekend (2012). Re-urbanisatie. Geraadpleegd op 26-10-2012 via http://nl.wikipedia.org/wiki/ Re-urbanisatie (5) Bakas, A (2011). De toekomst van Privacy door de ogen van Trendwatcher Adjiedj Bakas. Geraadpleegd op 5 november 2012 via http://www.youtube. com/watch?v=yXOnxCCSR1I (6) Bakas, A (2010). World Mega Trends. Geraadpleegd op 5 november 2012 via http://www.youtube. com/watch?v=N8usH0AioHY (7) Bakas, A (2012). The future of food. Geraadpleegd op 5 november 2012 via http://www.youtube. com/watch?v=ekKKezLYSU4&feature=plcp (8) Trendrede 2013. Geraadpleegd op 7 november 2012 via http://www.trendrede.nl
(9)Boender, R. Ahlers, J (2010). Weekblad voor FinanciĂŤle Dienstverleners , Generatie Z. Geraadpleegd op 19 november 2012 via http://www.speakersacademy.nl/data/speakers/938/publications/publication_1310.pdf (10) Onbekend (2012). Transition Towns Nederland. Geraadpleegd op 23 november 2012 via http://transitiontowns.nl/ (11) Onbekend (2012). Natuur en Milieu, Verander wetgeving duurzame energie. Geraadpleegd op 3 december 2012 via http://www2.natuurenmilieu.nl/nieuws/20121010-verander-wetgeving-duurzame-energie/ (12) van Driel, M.H.J (onbekend). Lexence, Structurele leegstandvan kantoren en het ruimtelijk ordeningsrecht. Geraadpleegd op 3 december 2012 via http://static.basenet. nl/cms//104468///pdf/presentatie-MichielvanDriel-Lexence. pdf (13) Huser, R (2011). De toekomst van Werk; ben jij er klaar voor?! Geraadgpleegd op 5 december 2012 via http://www. youtube.com/watch?v=w4BomtUIrH4 (14) Dr. Dickson Despommier (2012). The Vertical Farm. Geraadpleegd op 5 december 2012 via http://www.verticalfarm.com/ (15) Onbekend (2012). Explaining the future, Future Trends. Geraadpleegd op 7 december 2012 via http://explainingthefuture.com/trends.html
(16) Young, M (2012). Trendhunter, The Bridge in Paris by AZC Would Have People Jumping Across Rivers. Geraadpleegd op 10 december 2012 via http://www.trendhunter.com/trends/bridge-in-paris-by-azc (17) Beekmans, J (2012). Pop up City, Tomås Saraceno’s Inflatable Playground. Geraadpleegd op 10 december 2012 via http://popupcity. net/2012/11/tomas-saracenos-inflatable-playground/ (18) Forsythe, W (2012). William Forsythe choreographic objechts, Scattered Crowd. Geraadpleegd op 11 december 2012 via http://www. williamforsythe.de/installations.html?&no_cache=1&detail=1&uid=22 (19) van Leeuwen, B (2012). Trendboek 2013, Breekpunt. Geraadpleegd op 11 december 2012 via http://www.slideshare.net/Capibaro/trendboek-2013#btnNext (20) Schouten, K (2012). Studio Branding, Talk of the Town. Geraadpleegd op 3 december 2012 via http://www.studiobranding.nl/talk-of-the-town (21) GGD Amsterdam (2012). Alle Amsterdammers gezond. Signalen voor een vitale stad. Geraadpleegd op 1 december 2012. PDF (22) Onbekend (2004). Wageningen UR, Periodiek Natuurplanbureau. Geraadpleegd op 1 november 2012 via http://www.wageningenur.nl/nl/Onderzoek-Resultaten.htm
(23) Pinatih, D (2012). Brigth, Virituele eetstalletjes maken Eindhoven veiliger. Geraadpleegd op 1 november 2012 via http://bright.nl/virtuele-eetstalletjes-maken-eindhoven-veiliger (24) Tikos, B (2012). The Cool Hunter, Tree life. Geraadpleegd op 1 november via http://www.thecoolhunter. net/treelife (25)Ministerie van Infrastructuur en Milieu (2011). Milieueffectrapport Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte Ministerie van Infrastructuur en Milieu 14 juni 2011. Geraadpleegd op 13 december 2012. Beeldmateriaal Tumblr Pinterest