1138- Kapital magazin

врз својот сосед ја почна Русија на 24 февруари годинава. На жртвите во војничките редови кој ќе ја знае точната бројка. Двете влади ги минимизираат бројките, се разбира, а независните проценки се

дека има преку 100 илјади жртви и на двете страни. Години, или поверојатно, децении ќе требаат да се вратат украинската економија и општество на нивото од пред инвазијата. Ако воопшто се вратат. Болката за било какво човечко страдање е голема кај сите нас, и ова е „настанот“ што дефинитивно ја одбележа оваа одвратна 2022 година, за жал. Ви посакуваме подобра 2023 на сите, му посакуваме мир на украинскиот народ што побргу! nnn

Фото: REUTERS, Clodagh Kilcoyne

на депозитите на штедни влогови. Се укинува ослободувањето од обврската за плаќање на данокот на добивка на фирми кои што остваруваат приходи на годишно ниво до три милиони денари. Се предвидува и воведување на еднократен данок на екстра добивка за дел од најголемите компании со приходи над 10 милиони евра.

Месечните приходи целосно им ги задоволуваат потребите на само 4 отсто граѓани, според одговорите на испитаниците. Речиси една третина рекле дека тие приходи ни од далеку не им се доволни. Европа влегува во рецесија?! Во ваква состојба влегуваме во 2023 година, за којашто како по обичај ќе посакаме да биде подобра, поуспешна,

во семејството, само 1 отсто рекле дека им е многу подобра од лани, а 9 отсто дека им е релативно подобра. Над 40 отсто рекле дека им е полоша или многу полоша.

тамошните градови, села, инфраструктура, економија... но, економските санкции што Западот ги наметна врз Русија, како и нарушувањето на извозот на разни

суровини и од Русија и од Украина, предизвика хаос на светските стокови берзи и пораст на цените на житото, металите, дрвото, нафтата, гасот, буквално сè… Сето ова во комбинација со недостигот на разни репроматеријали и производи којшто датира уште од времето на пандемијата, а најмногу се однесува на извозот од Кина којашто и годинава се бореше со коронавирусот и правеше локдауни, предизвика раст на инфлацијата низ цел свет против која монетарните власти се обидуваат да се борат качувајќи ги основните каматни стапки. Инфлацијата можеби и ќе ја скротат малку од малку, но останува опасноста да го загрозат растот на економиите, односно тие да влезат во рецесија. А, знаци на помала економска активност веќе се чувствуваат. Тоа се гледа преку намалената побарувачка на гас во Европа. Иако сите се плашевме дека Европа ќе смрзне зимава поради недостиг на гас, и иако неговата цена достигна вртоглави

празници таа е на ниво од 85 евра, што е помалку и од нивото пред почетокот на инвазијата врз Украина. Зошто ова се случува? Затоа што е намалена побарувачката од големите економии, како што е германската. Рецесијата почна веќе да се чувствува и тоа не е никако добро. Ќе следи намалување на производство, отпуштање на работници, стагнација на платите. Според сите проекции, под влијание на геополитичките фактори изгледите за раст на БДП и за позначајно намалување на инфлацијата се неповолни. Ако растот на глобалната економија за наредната година е проектиран да се движи меѓу 2,7 % и 3,2 %, во Македонија овој раст ќе биде помал и во голема мерка под влијание на глобалниот амбиент, велат економските експерти. „И понатаму ќе се соочуваме со раст на цените на енергенсите, затегнување на условите на меѓународните финансиски пазари, веројатно забавување на извозната динамика, но и со намалена лична потрошувачка на домашниот пазар како резултат на помал реален расположив доход. Во банкарскиот

сектор се очекува и понатаму да има раст на кредитирањето, но со забавена динамика, особено ако се земе предвид дека кредитите во изминатиот период имаа пораст, кој се доближи до 10 %. Се очекува во услови на зголемени каматни стапки да се реализира понатамошен раст на депозитите.“, објаснува во интервјуто за Капитал претседателката на Македонската банкарска асоцијација, Маја Стевкова – Штериева. Ќе поскапат кредитите И нашата централна банка постапи на сличен начин како и Европската централна банка и американските Федерални резерви, со зголемување на референтните каматни стапки, испраќајќи сигнал за монетарно затегнување Народната банка повторно ја качи каматата на благајничките записи кон средината на декември, овој пат за 0,5 п.п., осмо покачување годинава, и каматата стигна до 4,75%. Последен пат каматната стапка била над ова ниво, во септември 2010 година, кога била 5%. Народната банка констатирала дека во ноември, за првпат оваа година

бил прекинат трендот на забрзување на годишната инфлација, под влијание на забавениот раст на прехранбената компонента, а во согласност и со промените на цените на меѓународните пазари. „Сепак, ризиците од посилни преносни ефекти врз базичната инфлација од цените на енергијата и на храната, коишто сè уште постојат, како и подигнувањето на инфлациските очекувања наметнуваат потреба од натамошна монетарна реакција. Со оглед на врзаноста на нашата валута со еврото, при одлучувањето влијаат и промените во монетарната политика на Европската централна банка, за којашто се очекува дека ќе продолжи со зголемувањето на каматните стапки во следниот период.“, објаснуваат македонските монетарни власти. Зголемувањето на основната каматна стапки значи посилно стегање на монетарната политика, односно намалување на паричната маса во оптек, со цел да се намали трошењето. Ова зголемување на основната каматна стапка е осмо по ред од април годинава, и неминовно ќе следи и покачување на

каматните стапки кај деловните банки, односно поскапување на кредитите, она што најмногу ги засега граѓаните и компаниите. Претседателката на Македонската банкарска асоцијација во интервјуто за Капитал што може да го прочитате во овој број, кажа дека сепак овој раст на каматните стапки не е линеарен и каматните стапки на банките генерално не раснат со динамика идентична на стапките на централната банка. „Последните податоци покажуваат дека просечната пондерирана каматна стапка на денарските кредити изнесува 4,67 % и споредено со јануари 2022 година бележи зголемување од 0,05 процентни поени. Зголемувањето на каматната стапка на благајничките записи во месец декември, споредено со месец јануари 2022 година, е 3,5 процентни поени.“, истакна Стевкова –Штериева. Банките добиваат конкуренција, влегуваат финтек играчи Што друго ќе нè очекува на економски план во Македонија во 2023 година? Кога сме веќе кај банките, да кажеме дека од први јануари стартува новата законска регулатива за платежни услуги и системи, што значи дека ќе се овозможи влез на нови даватели на платежни услуги кои ќе треба да добијат соодветна дозвола од Народната банка. Покрај банките платежни услуги ќе може да даваат и платежни институции, штедилниците, како и институции за електронски пари. Новото конкурентно окружување се очекува да ги мотивира постоечките и новите даватели на платежни услуги и оператори на платни системи да им понудат на клиентите иновативни решенија за извршување на побрзи, поудобни и поевтини плаќања. За извршување на платежните трансакции, граѓаните и бизнисите, односно правните и физичките лица, ќе може да отвораат сметки кај платежни институции и институции за електронски пари. Паричните

средства на правните и физичките лица на овие сметки нема да претставуваат депозити и на нив нема да се пресметува и исплатува камата. Исто така, паричните средства кај платежните институции и институциите за електронски пари ќе бидат заштитени, со тоа што ќе се чуваат на посебни сметки во Народната банка, во деловните банки или штедилници, а нема да влегуваат ниту во стечајната или ликвидационата маса во случај на престанување со работа на институцијата или на банката и штедилницата каде што се чуваат. Новата регулатива ќе овозможи и поголема заштита на правата на корисниците на платежни услуги, а особено на физичките лица кои се потрошувачи, преку стандардизирање на содржината на рамковните договори кои ги склучуваат со давателите на платежни услуги и обврзување на давателите на платежни услуги да им даваат целосни, јасни и навремени информации за платежните услуги кои ги нудат и условите за нивно извршување. Данок на екстра профит Уште една промена што ја очекува македонската економија во 2023 година е даночната реформа што ја најави Владата. Што предвидува реформата? „Прогресивно оданочување нема да има, не се предвидуваат нови даноци, данокот на личен доход останува со единствена стапка од 10 проценти и нема да се оданочуваат каматите на депозитите на штедни влогови“, изјави премиерот Димитар Ковачевски. Во однос на хонорарците, тој рече дека тие ќе имаат можност доброволно да плаќаат придонеси за пензиско и здравствено осигурување. Притоа, ќе има посебна платформа, затоа што тие немаат постојани вработувања. Во однос на данокот на добивка, доколку добивката не се реинвестира, а тоа се искористи како даночно ослободување, ќе се применат многу високи казни, за да се избегнат злоупотребите. Ковачевски напомена дека прв

приоритет на даночната реформа, која се темели на Стратегијата за реформи на даночната политика, е поголема праведност во оданочувањето, односно секој да ја исполнува својата општествена обврска и да го плати својот праведен удел од данокот. Втор приоритет е поголема ефикасност и ефективност, третиот е зголемена даночна транспарентот, четвртиот подобар квалитет на услугите и петтиот е еколошко оданочување. Реформата предвидува укинува ослободувањето од обврската за плаќање на данокот на добивка на фирми кои што остваруваат приходи на годишно ниво до три милиони денари. Доколку се усвои овој предлог закон, категоријата која беше ослободена од данок на добивка до три милиони денари промет, сега ќе плаќа данок со влегување во категоријата на обврзници од три милиони денари до шест милиони денари промет, при што како до сега ќе избираат дали ќе плаќаат данок на добивка од 10% или 1% на вкупниот приход. Во таа категорија спаѓаат микро даночни обврзници, кои што се најголем број, но истовремено се најкревки и најмали во економијата, со исклучок само на занаетчиите кои ги исполнуваат условите за паушално оданочување. Се предвидува и воведување на еднократен данок на екстра добивка за дел од најголемите компании со приходи над 10 милиони евра, откри министерот за финансии Фатмир Бесими деновиве. Бесими објасни дека со овој данок ќе бидат опфатени само фирмите со над 10 милиони евра годишен приход. Ќе се спореди нивната добивка за 2022 година со просекот што е остварен како добивка изминатите четири години и ќе се оданочува делот што е остварен над 20% од тој просек. Данокот ќе биде еднократен, само за 2022 година. Годините каде што не е остварена добивка нема да се земаат предвид, објасни министерот и кажа дека сè уште се води дебата со бизнис коморите околу овој план на Владата. nnn

www.stb.com.mk

INTERVIEW

д почетокот на 2023 година стартува новата регулатива во делот на платежните услуги и системи, што треба да донесе влез на нови играчи во оваа област, односно банките ќе добијат конкуренција. За тоа што всушност ќе значи новиот Закон за платежни услуги за потрошувачите и банкарскиот сектор, и какви квалитативни промени ќе донесе, разговаравме со претседателката на Македонската банкарска асоцијација, д-р Маја Стевкова – Штериева, која е и финансов директор на Комерцијална банка и член на Управниот одбор. Со неа продискутиравме и околу резултатите на македонскиот банкарски сектор годинава, како и за предизвиците за следната година, за целата економија, вклучително и за самите банки. X Г-ѓа Штериева, изминува уште една исклучително тешка година на економски план, по двете пандемиски претходно... Како банкарскиот сектор ја поднесе оваа кризна година? Судејќи според резултатите на најголемите банки, би се рекло прилично солидно. Неспорно е дека ако се цени по објавените резултати со септември, може да се очекува банките кои работат во нашата земја да ја завршат годината успешно со солидни нето добивки. Работењето на банките во голема мера е одраз на состојбите во економијата. Ако се земе предвид дека еден од најголемите ризици во банкарското работење е кредитниот ризик, а македонските банки во фокусот на своето работење го имаат ставено кредитирањето на населението и на компаниите, очекувано е добивките на банките да бидат под

X Постојано се истакнува дека стабилен банкарски сектор е клучен за секоја економија, од друга страна, во услови на криза, македонските банки бележат рекордни профити. Кај јавноста се создава некаква негативна атмосфера и перцепција дека само за нив “нема зима“ додека другите бизниси намалуваат активности, отпуштаат вработени и сл. Што би ѝ порачале Вие на јавноста како банкарски топ менаџер и претседател на струковата асоцијација во врска со банките и нивното место во економијата и општеството? Стабилноста на банкарскиот сектор во голема мера произлегува од неговата капитализираност, која е во директна зависност со остварената добивка и со делот кој од добивката се издвојува во резерви. На тој начин се зголемува капитализираноста, која најчесто не се врши само за да се задоволат регулаторните барања, туку и да се постигне стабилен банкарски систем. Доколку тоа не е доволно, централните банки ги повикуваат акционерите да извршат докапитализација. Поради широката база на засегнати страни, својата транспарентност и обелоденувањата кои ги спроведуваат за сите суштински податоци, банките се најчесто на удар на јавноста, при што многу малку се зема предвид нивната уникатна улога во економијата. Во последно време, освен при референцирање на трудовите на годинашните Нобеловци за економија, кои меѓу другото пишуваат за значајната улога на банките како посредници меѓу субјектите кои имаат вишоци на финансиски средства и субјектите

изнесува 3,3 % на ниво на банкарски систем и упатува на заклучок дека кредитокорисниците релативно уредно ги сервисираат своите обврски и дека и покрај влошените економски услови во текот на 2022 година сè уште успеваат успешно да работат.

на учесниците на пазарот на капитал, не се особено активни на тој пазар. Сè уште нема компанија која направила успешна иницијална јавна понуда, а емисиите на акции кај постојните акционерски друштва се исклучително ретки. Тоа зборува дека сите тие учесници на пазарот како прв избор ги имаат банките и дека тоа е сигурно најповолниот начин на управување со финансиите од многу аспекти, и од страна на депонентите и од страна на кредитокорисниците. X Што очекувате во 2023 година, дали ќе се намалуваат пополека неизвесноста, инфлацијата и сл., или пак сè уште сме во опасност од рецесија? Како тоа би се одразило врз граѓаните и компаниите, а после тоа и врз самите банки? За да го коментираме наредниот период добро би било да направиме и ретроспектива на изминатата година, пред сè од аспект на ризиците и состојбите на економските оператори во земјата. Иако предизвикана од сосема различни причинители, состојбата споредена со изминатата 2021 година речиси и да не се разликува - неизвесноста е многу висока, а со тоа и ризиците се големи. Пазарите се нарушени и понудата и побарувачката за голем број производи се во дебаланс, што предизвикува постојана нестабилност на цените. Во сите анализи и стрестестирања кои се работат, ризикот од пандемијата е заменет со ризик од инфлација и проблеми во синџирите на снабдување со енергија, што предизвикува зголемување на цената. Ова, секако, може да влијае на влошување на платежната способност на сите субјекти. Сè ова налага и во годината пред нас да се посвети големо внимание на управувањето со ризиците во банките, но сега би истакнала дека ова мора да биде понагласен приоритет и на останатите субјекти. Засега не се забележува влошување на кредитното портфолио на ниво на банкарски систем, но податоците кои ги анализираме се однесуваат на септември 2022 година. Притоа треба да се смета дека тие рефлектираат состојби од претходните месеци и да се има предвид дека кај кредитното портфолио состојбите се согледуваат во пролонгиран период.

со терминот „платежна сметка“, со

термин „трансакциска сметка“ целосно се заменува и излегува од употреба. Платежна сметка со основни функции се отвора на барање на клиентот, а овозможува извршување основни платежни активности и вклучува пет бесплатни безготовински трансакции кон сметки во истата банка.

во кризи и неотпорни на шокови, какви што се пандемијата и тековната инфлаторна криза. Секако дека има и одлични компании, кои се добро капитализирани, со многу квалитетен финансиски менаџмент

што се среќаваат менаџери кои во добри времиња настојуваат да исплатат колку што е можно повеќе од добивката во дивиденди или во други користи за основачите, а во лоши времиња со така исцрпени резерви чекаат помош од државата или од банките. X Колку инфлацијата, и соодветните мерки од Народната банка, ги поскапеа кредитите досега? Дали актуелните кредитокорисници веќе го чувствуваат тоа во своите месечни ануитети? Инфлацијата сама по себе не влијае на каматните стапки и не ги поскапува кредитите. Каматните стапки не се формираат врз основа на понудата и побарувачката за кредити, како што впрочем се случува со струјата (ако ги изолираме шпекулативните поскапувања), ниту пак цената на чинење е значајна компонента при моменталното формирање на каматните стапки. Во моментот главен фактор се мерките на монетарната политика. Во таа смисла, каматните стапки како во Европа така и кај нас се зголемуваат под влијание на рестриктивната монетарна политика со која централните банки се обидуваат да влијаат на намалување на инфлаторните притисоци. За жал, зголемувањето на каматните стапки од страна на централните банки никогаш не дава инстантни резултати на макроекономски план и тоа е инструмент на монетарната политика за чие дејствување е потребно време. Впрочем и реакцијата на банките во трансмисијата за зголемување на каматните стапки се одвиваше во еден подолг период и со побавна динамика споредено со зголемувањата од страна на НБРСМ, а соодветно

Сакам да ја истакнам новата услуга што во моментот ја нуди една од банките членки на МБА, а наскоро очекуваме да ја понудат и другите банки, а тоа е електронската идентификација OneID. На задоволство на клиентите и на наше огромно задоволство заедно влегуваме во новата димензија на дигиталните услуги. Преку OneID клиентите ќе го докажуваат својот идентитет без посета на шалтер, во движење, од канцеларија или од дома во кој било период од денот.

генерално не раснат со динамика идентична на стапките на централната банка. Последните податоци покажуваат дека просечната пондерирана каматна стапка на денарските кредити изнесува 4,67 % и споредено со јануари 2022 година бележи зголемување од 0,05 процентни поени. Зголемувањето на каматната стапка на благајничките записи во месец декември, споредено со месец јануари 2022 година, е 3,5 процентни поени. X Од први јануари стартува новата регулатива за платежни услуги, што ќе овозможи влез и на други играчи освен банките, во делот на плаќањата. Многу

на активностите. Она што е важно да се каже е дека банките во изминатиот период активно работеа на имплементација на Законот и дека искуството на крајниот корисник од аспект на секојдневните финансиски активности нема да претрпи никакви промени, ниту тешкотии. Една од карактеристиките на оваа регулатива е што крајниот корисник директно ќе се сретне со терминот „платежна сметка“, со кој постојниот термин „трансакциска сметка“ целосно се заменува и излегува од употреба. Банките во земјава, согласно регулативата, во својата понуда ќе вклучат и отворање платежна сметка со основни функции во денарска валута и на која ќе се пресметува месечен надомест регулиран со Законот. Платежна сметка со основни функции се отвора на барање на клиентот, а овозможува извршување основни платежни активности и вклучува пет бесплатни безготовински трансакции кон сметки во истата банка. Корисникот кој сака да поседува сметка со основни функции не смее да поседува друга платежна сметка во истата или во друга банка во земјава. Може да се каже дека овој тип сметка е наменет повеќе за ранливи категории граѓани и за лица кои сакаат да користат минимум финансиски услуги од банките, на пример да примаат социјална помош, пензија и слично на оваа сметка, да вршат безготовински и готовински уплати и исплати од сметката, да имаат пристап до сметката преку дебитна картичка или електронско банкарство. Секоја платежна сметка, на барање на корисникот и доколку ги исполнува законски предвидените услови, понатаму може да се трансформира во платежна сметка со основни функции и обратно. Дел од придобивките за корисниците од на оваа нова регулатива, во која се пренесуваат повеќе европски директиви од доменот на плаќањата и уредувањето на односите помеѓу давателите и корисниците на платежни услуги, се и терминолошките усогласувања на поимите, објавувањето на листа на најрепрезентативни услуги од банките и на компаративен документ на надоместоците на страницата на НБРСМ. Банките и другите даватели на платежни услуги за сите измени во работењето со сметките,

д-р

измени во видот и висината на надоместоците, ќе ги известуваат потрошувачите 60 дена однапред. X Што ќе значи влегувањето на финтек компаниите за конкуренцијата на пазарот? Дали можат тие да „одгризат“ позначителен дел од колачот на банките во делот на платежните услуги? Секој нов учесник на пазарот кој ќе придонесе за подобрување на производите и услугите за нашите корисници е добредојден. Новите учесници не само што може да дадат нови вредности за клиентите, туку се и поттик за постојните пазарни учесници, каде се вбројуваме и ние банките, за обезбедување нови, поквалитетни и подобри услуги за корисниците. Во таа смисла сакам да ја истакнам новата услуга што во моментот ја нуди една од банките членки на МБА, а наскоро очекуваме да ја понудат и другите банки, а тоа е електронската идентификација OneID. На задоволство на клиентите и на наше огромно задоволство заедно влегуваме во новата димензија на дигиталните услуги. Електронската идентификација OneID претставува современо дигитално решение, кое се воведува преку соработка меѓу банките, Некстсенс и КИБС АД Скопје, а има за цел поголемо задоволство на клиентите. Преку OneID тие ќе го докажуваат својот идентитет без посета на шалтер, во движење, од канцеларија или од дома во кој било период од денот. Преку онлајн пристап до сервисите се заштедува драгоцено време затоа што треба само еднаш да ја активираат електронската идентификација и да ја користат секогаш кога треба да се идентификуваат. Секоја банка што ја нуди оваа услуга им обезбедува на клиентите максимална приватност и заштита на личните информации благодарение на врвната дигитална технологија

професионално искуство

знаење, , а на клиентите останува да уживаат во привилегиите на едноставниот и безбеден дигитален свет. Оваа дигитална услуга е обезбедена благодарение на соработката со водечката компанија за дигитална трансформација Некстсенс, која заедно со КИБС АД Скопје ја разви и пласираше услугата OneID. nnn

Сите тие учествуваа во процесот на креирање на Националната развојна стратегија (НРС) –најсеопфатниот стратешки документ од осамостојувањето на државата, кој ќе претставува патоказ за надминување на најголемите политички, економски, социјални, еколошки и други предизвици на Република Северна Македонија во наредните две декади. Владата на Република Северна Македонија ги започна подготовките за развој на НРС на почетокот на

2021 година, преку проект поддржан од Фондот за добро владеење на Британската амбасада во Скопје, додека во новата фаза процесот е поддржан и од Министерството за финансии на Република Словачка. Процесот на создавање на НРС, Владата го реализира во партнерство со Канцеларијата на Постојаниот координатор на Обединетите Нации и Програмата за развој на Обединетите НацииУНДП. Финалниот документ се очекува да биде готов до крајот на 2023 година и преку НРС да се мапираат тековните и постоечките предизвици

комплементарна на досегашните постигнувања

истите ќе ги надгради. Идејата на НРС е да обезбеди позитивна средина за национален консензус во земјата, долгорочни развојни приоритети, како и олеснување на политичкиот дијалог за стратешките цели кои треба да ги решат клучните предизвици со кои се соочува Северна Македонија. Националната развојна стратегија се креира преку широк инклузивен процес во кој се и ќе бидат консултирани сите засегнати страни во државата, вклучувајќи ги директно и граѓаните, со цел конечниот документ за визијата и иднината на Република Северна Македонија да биде консензуален и надпартиски, како и генерациски, меѓуетнички, родово и социјално сеопфатен. Процесот на НРС во својата суштина е процес на ко-креација, кој за да се имплементира ќе биде неопходен широк консензус и значајно вклучување на различни општествени чинители. Бидејќи

се работи за нашата заедничка иднина и за нашата држава, која нè припаѓа на сите, НРС е шанса за обединување на нашето поларизирано општество и можност заедно да направиме план и визија за иднината зад коишто ќе можеме сите да застанеме. За таа цел, во текот на 2022 година се одржаа повеќе од 40 визионерски работилници на кои учествуваа речиси 3.000 граѓани –стопанственици, студенти, граѓански активисти, професори, академици, земјоделци, градоначалници, лица со попреченост... Тие ги споделија своите предлози, идеи и визии за идниот развој на нашата држава, кои ќе бидат сумирани и инкорпорирани во Националната развојна стратегија. Визионерските работилници беа отворени за сите граѓани независно од возраста и професијата, вклучувајќи ги и ранливите групи. За да се осигура инклузивноста и рамномерната застапеност на различните категории граѓани, работилниците се одржуваа во различни градови во сите осум плански региони во државата. Секој може да се вклучи во креирање на стратегијата од својот мобилен телефон или лаптоп Една од главните алатки кои ќе овозможат сите граѓани да имаат можност да се вклучат во креирањето на Националната развојна стратегија (НРС) е дигиталната платформа nrs.mk која нуди можност да ја замислите иднината и да ги споделите своите идеи, визии, предлози и решенија. По примерот на развиените европски држави, кои успешно креираат различни стратегии, а при тоа главниот збор го имаат граѓаните, процесот на создавање на Националната развојна стратегија ќе биде отворен за сите. Интернет платформата nrs. mk е поделена на четири главни секции - човечки капитал, животна средина и енергетика, раст, инфраструктура и инвестиции, а секоја од нив се состои од повеќе поттеми. Платформата овозможува

ФАТМИР БИТИЌИ вицепремиер за економски прашања

Пред две години, започнавме заедничка мисија да ја создадеме ‘Националната развојна стратегија (НРС)’ за Северна Македонија, стратешки документ којшто ќе ни ја даде потребната јасност и визија за развојните цели и патека на нашето општество. За остварување на оваа стратегија, ќе биде потребно да вложиме напор и придонес сите ние, заедно, за нашата држава. Токму поради тоа дизајниравме процес којшто е инклузивен, сеопфатен и ќе ги повика сите да се вклучат во креирањето заедничка визија за идниот развој на земјата. Истовремено, предвидовме процес којшто ќе ‘учи’ од претходните искуства за создавање стратегии, како и од искуствата на другите земји

АРМЕН ГРИГОРЈАН Постојан претставник на УНДП Инклузивноста, отвореноста и транспарентноста се дел од основните принципи кои УНДП ги поддржува и надградува преку својата работа на голем број различни проекти. Визионерските работилници беа организирани токму врз овие принципи. Големиот интерес на граѓаните и конструктивните идеи кои ги споделија се охрабрувачка порака дека го избравме вистинскиот модел за создавање документ чија содржина е важна за секој граѓанин на оваа држава. Овој стратешки документ нуди уникатна можност најпрво да се анализираат, а потоа и адресираат сите предизвици, дилеми и можности со кои се соочуваат и во иднина ќе се соочи државата. Ова е особено важно ако се има предвид дека последната повеќедимензионална криза (здравствена, енергетска, економска) покажа дека стратешкиот и организиран пристап

општество да се обедини

за дебата и коментари. Таа е место за конструктивен дијалог преку интерактивни алатки, анонимно учество во

да го посочи патот за развој на нашата земја во наредните 20 години.

преку анкети и простор

клучни информации и занимливи факти кои ќе ве поттикнат на размислување. Истражување за очекувањата на различни страни (март 2021) u Креирањето Национална развојна стратегија има силна и недвосмислена поддршка од мнозинството граѓани u 80% од граѓаните сметаат дека процесот на креирање Национална развојна стратегија е исклучително важен u 89% веруваат дека имплементирањето на ваква стратегија ќе го подобри нивниот квалитет на живот u 83% очекуваат дека стратегијата ќе придонесе за усогласување на државните приоритети u Охрабрувачки факт: Речиси 60% од граѓаните се со став дека е исклучително важно или многу важно лично да учествуваат во содржината на Националната развојна стратегија. Ова овозможува процесот на подготовка и имплементација на стратегијата да биде отворен, транспарентен и инклузивен што беше недвосмислена заложба уште од почетокот на целиот процес.

u Вработување и квалитетен здравствен систем се главните два приоритети на Северна Македонија во наредните 20 години

u 31% од граѓаните сметаат дека главен приоритет е вработувањето / пристојната работа

u 22% од граѓаните сметаат дека главен приоритет е квалитетен здравствен систем Што понатаму? Националната развојна стратегија ќе биде сеопфатен документ. За да се постигне оваа цел, тим од експерти подготви тематски дијагностики за 23 области. Потоа, врз основа на дијагностики, Македонската академија на науките и уметностите го креираше документот наречен Моментална состојба во Република Северна Македонија. Во текот на 2023 година ќе се утврдат тематските области на кои ќе се фокусира државата, како и приоритетите за секоја тематска област, со активно вклучување на граѓаните и сите засегнати страни. Овие инпути ќе се искористат за да се создаде финалниот документ, кој се очекува да биде готов до крајот на годината заедно со првиот акциски план за спроведување на стратегијата. nnn

РОСАНА ДУЏАК Постојан координатор на Обединетите нации

Во подготовка на Програмата на тимот на Обединети нации во Северна Македонија за 2021-25, преку низа консултации со сите засегнати страни, идентификувавме дека непостоењето на долгорочна визија е една од главните пречки за одржливиот развој на земјата. Во тој контекст, а под водство на домашните партнери и со поддршка на нашите донатори, семејствотото на ОН ја стави на распологање својата севкупна експертиза и знаење за да придонесе кон креирање на квалитетна заедничка визија која ќе ја подготви земјата и нејзините граѓани да ги надминат предизвиците

МЕТЈУ ЛОСОН амбасадор на Обединетото Кралство

Националната развојна стратегија ја гледаме како процес, а не како документ. Пристапот кој го нуди овој процес е континуирано учење, приспособување на промените, прилагодување кон новите технолошки достигнувања, но и политички процеси. Ресурсите кои ги нуди планетата се ограничени, и луѓето мора да научат разумно да ги користат, да прават рационални избори кои ќе се надополнуваат, нема да почнуват од почеток. За да земјата има долгорочен раст и развој потребно е сите чинители да работат заедно, да се согласуваат за тоа која е ‘големата визија’

ноември годинава, осврнувајќи се на важноста на процесот на креирање на стратегијата.

или телевизија од A1, заедно со комбинирано осигурување на домот и осигурување на опремата за електронски комуникациски услуги. Притоа, месечниот надоместок за осигурувањето изнесува само 199 денари и ќе биде вклучен во сметката за користење на услугите од А1. Повеќе информации за понудата побарајте на веб-страниците A1.mk и triglav.mk.

на државата во некои од клучните области, како борба против организираниот криминал, борба против тероризам, итн.? До сега скрининг процесот се одвива непречено и според календарот кој го дефиниравме со Европската комисија. За да биде појасно за читателите, објаснувачките скрининг состаноци овозможуваат да се запознаеме со

европско законодавство,

Заедничкиот акциски план за борба против тероризмот, како

управувањето со границите и миграцијата и многу добра соработката со агенциите за спроведување на законот на ЕУ. Во оваа насока ја засилевме соработката со ЕУ и преку потпишувањето на Договорот со ФРОНТЕКС, кој беше потпишан онака како што ветивме, на чист македонски јазик, без ѕвездички и фусноти. Затоа и овој процес трае повеќе години, за да има време да се надминат сите слабости. Гледаме реално на состојбите и пред Европската комисија настапуваме исто, реално со сите предизвици со

„Правда, слобода и безбедност“ во имплементацијата

Вицепремиерот Маричиќ на билатералниот скрининг состанок во Брисел.

Задоволен сум и јас и претставниците на Европската комисија од текот на скринингот и од подготвеноста на македонските преговарачки групи. До сега поминавме објаснувачки скрининг за три кластери и го завршивме билатералниот скрининг за Кластерот 1 „Фундаментални вредности“. Бевме пофалени од колегите од Европската комисија за обемот на презентации и деталноста во презентирањето. Во текот на состаноците поставуваат конкретни прашања за допрецизирање на законските усогласувања со ЕУ и нивното спроведување во пракса. Конкретно за Поглавје 24, имавме тридневна интензивна агенда, со околу четириесет презентери од областа, од неколку институции, бидејќи ова заедно со Поглавје 23 се најважните и најкомплексни области во Кластер 1. Клучните забелешки ќе ги добиеме во скрининг Извештаите, за кој очекуваме дека ќе го добиеме што е можно побрзо од Европската комисија, на почетокот на следната година, во зависност кога ќе биде подготвен од страна на Европската комисија и одобрен од Советот.

ќе биде да ја задржиме динамиката и онака како што е планирано со Европската комисија, следната година до крајот на ноември, да ја завршиме оваа фаза од процесот на преговори. Во јануари продолжуваат билатералните состаноци од Кластерот 2, „Внатрешен пазар“, со Поглавјата 3,6 и 7, односно „Право на основање и слобода на давање услуги“, „Право на трговски друштва“ и „Право на интелектуална сопственост“. X Изјавивте дека сметате оти 2030 е реален датум за зачленување на Македонија во ЕУ. Сметате дека за осум години ќе успееме да ги отвориме и затвориме сите поглавја? Црна Гора почна во 2012, две години веќе нема мрднато во напредокот. Србија е во слична ситуација... Ова беше првото и најтешкото прашање кое го добив, како главен преговарач со ЕУ, но знаејќи ја подготвеноста на земјата, политичката посветеност

со Унијата го велам од повеќе причини. Прво, имаме високо ниво на усогласеност со европското законодавство, во некои области сме понапред и од земјите кои веќе деценија преговараат. Потоа, имаме две значајни, добри стартни позиции. Тоа се членството во НАТО и целосното усогласување со заедничката надворешна и безбедносна политика на Европската унија, што беше нотирано со највисока оценка и во годишниот Извештај на Европската комисија за 2022. Со тоа Северна Македонија се покажа како кредибилен, доверлив и постојан партнер и сојузник, што нè прави да сме во подобра стартна позиција од останатите земји преговарачи. Не е добро да се прават големи споредби со Црна Гора и Србија бидејќи преговорите се специфични за секоја земја и затоа тешко е да се предвиди нивниот тек. Секоја генерација од преговорите е различна од претходната и се одвива во различни услови. На пример, една е геополитичка ситуација во која започнаа македонските преговори, мислам на војната во Украина, а други беа условите во кои се одвиваа преговорите со Србија и Црна Гора. И двете земји се пример дека со политичка криза и отворени билатерални прашања нема напредок во реформите ниту на европскиот пат. За нас, покрај динамиката на спроведување на реформите за која имаме политичка волја, многу важно за напредокот во евроинтегративниот процес ќе биде обединувањето околу исполнувањето на нашата стратешка цел. Процесот е сложен и бара мобилизација, посветеност и одговорност од сите општествени чинители, особено од политичките фактори во земјава. nnn

фокусирани на повеќе проекти одеднаш, како што е Илон Маск, на пример. Затоа што основачот и директор на Tesla, а од неодамна сопственик и на Twitter, има речено, дека “никој не го променил светот со 40-часа работа неделно“. Кога сме кај Маск, тој неколку пати годинава си го менуваше местото “најбогат на светот“ со францускиот милијардер Бернар Арно, којшто ја управува империјата LVMH, под чија капа се еден куп луксузни

брендови. Па, така и во моментот на пишување на овој текст, 24 декември, Арно е на првото место на листата најбогати на светот што ја прави Bloomberg, со богатство од 159 милијарди долари. Како ја прави Bloomberg оваа листа? Според вредноста на акциите што милијардерите ги поседуваат во компаниите што ги предводат, но и удели во други компании. Затоа и вредноста на нивните богатства се менува секој

ден, секој час, како што растат или паѓаат акциите на нивните компании. На пример, Илон Маск “загубил“ дури 132 милијарди оваа година, затоа што акциите на Tesla, каде што е најголем акционер, паднале за цели 70% од први јануари досега. Или да звучи уште поспектакуларно, десетте најбогати луѓе на светот годинава загубиле речиси 395 милијарди долари. Добро, не ги загубиле буквално, туку нивното портфолио на акции сега вреди за толку помалку. Победник годинава е само индискиот милијардер Гаутам Адани, чиешто богатство се зголемило за скоро 40 милијарди долари годинава, и затоа не случајно во 2023 влегува како третиот најбогат човек на планетава. Падот на светските берзи што се случи годинава како последица на постпандемиските нарушувања на пазарите и војната во Украина, ги погоди речиси сите милијардери, особено оние од технолошките бизниси.

Па, така, освен Маск, големи губитници годинава се и Џеф Безос (Amazon) со минус 84 милијарди долари, Лери Пејџ и Сергеј Брин (Google) со по околу 44 милијарди секој, Бил Гејтс (Microsoft) со 28,7 милијарди, Стив Балмер (Microsof) со 20,2 милијарди, итн. Според Forbes пак, бројот на милијардерите во светот ќе биде

2.668 на крајот од оваа 2022 година. Голем дел од нив се основачи на технолошки гиганти, со значителен удел од нивното богатство се’ уште инвестирано во тие фирми. Некои пак, се едноставно ултрабогати наследници на бизнис империи, имоти и

уживајќи ги до максимум плодовите на она

го создале нивните предци. nnn