Г
одинава ќе
биде тешка
на економски
план, проектиран
е рекорден
буџет од 5,3
милијарди евра, а државата
планира да
собере приходи од 4,6 милијарди
евра. Минусот од 700 милиони
евра мора да се покрие, секако со
нови задолжувања. Македонија
ќе издаде еврообврзница на
максимален износ од 800 милиони
евра, како што е објавено во
Службен весник деновиве.
Владата објавила дека новата
обврзница ќе биде издадена
за буџетска поддршка во 2023
година, како и за рефинансирање
на обврските кои достасуваат по
основ на отплата на државниот долг на земјава.
Не се знае се’ уште каматната
стапка на оваа еврообврзница, но секако ќе биде над нивото од последната еврообврзница
издадена во март 2021 година, од 1,625 проценти, со оглед дека во меѓувреме се променија
приликите на меѓународните пазари на капитал, поради покачувањето на каматните стапки на американските Федерални резерви и Европската централна банка, со цел борба против инфлацијата.
Обврзницата од 2021 година беше на сума од 700 милиони евра, а со овие пари, меѓу другото, се врати стар долг од 500 милиони евра. За минатата година Владата
исто така планираше да издаде еврообврзница, па дури и се
спомна сума од 900 милиони евра, но потоа потребите од пари за буџетот се премостија со други задолжувања, а како причина за тоа се наведе фактот дека не биле поволни состојбите на меѓународниот пазар.
Затоа лани од ММФ ни беа одобрени 530 милиони евра, преку Инструментот за претпазливост и ликвидност, од кои 110 милиони на земјава и беа префрлени веднаш, потоа, беа земени 250 милиони евра преку германска обврзница со цел исто така да се отплатат стари долгови, а власта се задолжи и со краткорочен кредит од Шпаркасе банка на сума од 50 милиони евра.
Јавниот долг на рекордно ниво во 2021, па спуштен во 2022 Министерот за финансии
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 8 COVER STORY
Фатмир Бесими, на деновиве
одржаната конференција истакна
дека управувањето со јавните
финансии е особен предизвик
во услови на турбулентно
економско окружување и
дека експанзивната фискална
политика водена изминативе три години поради ублажување
на последиците од пандемијата
и енергетската ценовна криза, довела до рекордно зголемување
на јавниот долг од 61% во 2021
година.
„Но, со континуирана заложба за фискална консолидација можеме
да се пофалиме дека заклучно
со 31.12.2022 година се спушти
на ниво од 57,1% од БДП,“, рече министерот Бесими на панелот „Фискални, монетарни и даночни политики во време на криза“.
Тој потенцира дека значајно е
тоа што нивото на јавниот долг
се намали во услови на криза
и дека тоа е под Мастришките
критериуми (60%).
„Буџетскиот дефицит, исто така, може да кажеме дека се движи
во рамки на Мастришките
критериуми (3 % од БДП). Ако се
земе предвид дека од остварениот
дефицит од 4,3 % околу 2 % отпаѓа
на справување со кризата, ние сме постигнале дефицит кој е во
ФАТМИР БЕСИМИ
министер за финансии „Со напорите за фискална
консолидација ќе продолжиме
и од реформите не отстапуваме.
Го донесовме Законот за буџети, поставивме фискални правила. Почнавме реформа
за воспоставување современ модерен даночен систем, кој ќе значи праведност, ефикасност, транспарентност и ќе се темели на современи дигитални технологии и иновации, а сето тоа во функција на постигнување на забрзан, инклузивен и одржлив економски раст. Даночната реформа која како концепт ја
воспоставивме не значи зголемување
на даноци, туку е во насока на проширување на даночната база и ревидирање на даночните ослободување.“
рамки на европските правила“, истакна Бесими и додаде дека тој тренд на намалување на дефицитот продолжува и од почетокот на оваа година, а бројките покажуваат дека е за 35 % понизок од остварениот дефицит во тој период од 2022 година. Оцени дека ова беше навистина специфична година во која требаше да се преземат политики со кои требаше да се обезбедат стабилни, ефикасни и одржливи јавни приходи, а тие политики добија потврда и од меѓународните институции. ММФ врз основа на одржливите економски политики и здравата основа, го одобри пристапот на земјата до средства од Инструментот за претпазливост
и ликвидност, инвеститорите исто така во текот на 2022 година ги препознаа политиките и обезбедивме средства за буџетскиот дефицит и отплата на стари обврски по поповолни и пониски цени, а последната потврда на политиките се и од Агенцијата „Стандард и Пурс“.
„Со напорите за фискална консолидација ќе продолжиме и од реформите не отстапуваме.
Го донесовме Законот за буџети, поставивме фискални
правила. Почнавме реформа за воспоставување современ модерен даночен систем, кој ќе значи праведност, ефикасност, транспарентност и ќе се темели на современи дигитални технологии и иновации, а сето тоа во функција на постигнување на забрзан, инклузивен и одржлив економски раст. Даночната реформа која како концепт ја воспоставивме не значи зголемување на даноци, туку е во насока на проширување на даночната база и ревидирање на даночните ослободување, а кои создаваат нееднаков третман на даночните обврзници“, рече министерот Бесими.
Во насока на поефикасно управување со финансиските процеси и контрола на државните приходите, директорката на Управата за јавни приходи Сања Лукаревска истакна дека годинава се воведува електронска фактура, е процес што ќе овозможи издавање, достава и прием на фактура во електронски формат преку единствениот систем на Управата за јавни приходи. Во тој систем ќе се евидентираат сите фактури кои произлегуваат од прометот помеѓу даночните обврзници, владините институции, крајните приматели
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 9
КАКО ДА СЕ НАПОЛНИ БУЏЕТОТ ВО ВРЕМЕ НА КРИЗА
на добра и услуги како и интернет продавниците.
„Со е-фактура ќе се спречи непријавување данок при трансакции во е-трговија ќе се зголеми ефикасноста на контрола
и сузбивање на измамите со ДДВ (фиктивни фактури), а контролите
да ги насочиме кон високоризични
обврзници“, рече Лукаревска.
Таа истакна дека должност
на УЈП е да воведе целосна
дигитализација на процесите
и модернизација на услугите кон даночните обврзници, да се намалат бирократските
процедури, а да се зголемува ефективноста и ефикасноста на постапките. „
„Со тоа, ќе го стегнеме обрачот за неформалната економија, а за формалните бизниси ќе
обезбедиме фер пазар и
конкуренција. “
Академската фела бара
воведување одредена
даночна прогресија
Академикот Абдулменаф
Беџети, пак, во рамки на истата
конференција „Година на нови
можности“ што Владата ја
организираше во два дена, на 30
и 31 јануари, рече дека даночна
прогресија сепак не треба да
се исфрли како опција во рамки
на даночната реформа и дека
само со три-четири даночни усогласувања значително ќе се
АНИТА АНГЕЛОВСКА –БЕЖОСКА
гувернерка на Народната банка
„Како резултат на постепеното намалување на цените на примарните производи, но и на мерките преземени досега, од ноември се забележува постепено забавување на инфлацијата, во услови на задржана стабилност на девизниот курс и на финансискиот сектор. Иако
не станува збор за стандарден
шок на побарувачката, поради високите стапки и дисперзираноста на инфлацијата, централните банки немаат друг избор освен да ја затегнуваат монетарната политика.“
подобри приходната страна на Буџетот.
Притоа, тој мисли на воведување даночна прогресија кај данокот на личен доход и кај корпоративниот данок, односно данокот на добивка, но и проширување на даночната основа, намалување на исклучоците и воведување таканаречени зелени даноци. Само воведувањето на мала даночна прогресија би можела до обезбеди околу 80 – 90 милиони евра годишно дополнителни даночни приходи, без притоа ваквата мерка да влијае негативно врз даночните обврзници, вели тој.
Околу тоа дали треба да се воведат нови даноци и што треба да се направи на среден рок во наредните три до пет години академик Беџети рече дека кога била разработена последната верзија на даночните реформи, клучни се наметнале две – три работи.
„Прво, сите се согласивме дека нашиот даночен систем е крајно регресивен и дека е диспропорционален, односно дегресивен во однос на усогласувањето со фискалната
конвергенција на ЕУ“, рече Беџети, нагласувајќи дека кај нас две третини од приходите се собираат од индиректните даноци, што е обратно пропорционално во
споредба со земјите во ЕУ. Тој е категоричен дека мора да се почне со воведување на одредена прогресија, како кај доходот, така и кај добивката.
„Прво, кај доходот, во првата фаза само личниот доход, потоа можеби преминување кон систем на семеен доход, а такво решение имаат само во САД и второ, кај корпоративните добивки“, вели Беџети.
Тој посочи дека направените симулации со блага прогресија кај доходот, односно со задржување на првата стапка од десет отсто, а втора од 15 отсто на износ од над 100 илјади денари месечно, резултирале со дополнителни приходи во Буџетот од 18 милиони евра.
„Тоа не се малку пари кои може да се искористат за образование, за здравство, за социјални субвенции“, вели тој додавајќи дека следната, трета стапка би се вовела подоцна, како што се доближуваме во интеграционите европски процеси. Зборувајќи за добивката, односно за корпоративниот данок, Беџети рече дека 100 најпрофитабилни компании, или помалку од еден отсто од вкупниот број, остваруваат речиси 14 отсто од вкупната добивка во државата. Симулациите покажале дека со прогресија од
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 10 COVER STORY
АБДУЛМЕНАФ БЕЏЕТИ
Академик
„Мора да размислиме за
воведување даночна прогресија
кај данокот на личен доход
и кај корпоративниот данок, односно данокот на добивка, но
и проширување на даночната
основа, намалување на
исклучоците и воведување
таканаречени зелени даноци.
Само воведувањето на
мала даночна прогресија би
можела до обезбеди околу
80 – 90 милиони евра годишно
дополнителни даночни приходи, без притоа ваквата мерка да
влијае негативно врз даночните обврзници.“
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 11
НА КРИЗА
КАКО ДА СЕ НАПОЛНИ БУЏЕТОТ ВО ВРЕМЕ
20 отсто кај оваа категорија на 100 најпрофитабилни компании
со добивка од над милион евра, ефектот е 70 милиони евра.
„Замислете ги само овие две
промени што се апсолутно
благи и подносливи и никако
нема да го нарушат системот во
целина“, посочи академик Беџети, додавајќи дека тврдењата дека ќе трпи економијата, се тези само за оправдување.
„Ниту теориски, ниту научно е
утврдено дека зголемувањето
на даноците ќе ја истиснува економијата. Тоа не е точно“, категоричен е академик Беџети.
Раст на платите со иста продуктивност само ќе ја
зголеми
инфлацијата
Неговиот колега, академик Таки Фити смета дека трошењето на
буџетските средства мора да биде строго таргетирано, максимално да се поддржат фирмите кои имаат потреба, посебно иновативните
ТАКИ
ФИТИ Академик „Мора да се гради фискален простор, Македонија
до денес го изгуби фискалниот простор, јавниот
долг надмина 60 отсто. Неопходна е фискална консолидација, постепено намалување на буџетските дефицити, сведување во нормални
рамки типични за земјата, на среден рок не поголеми од два до три отсто од БДП. Тешко ќе може да се тргне од буџетот заштитата на најранливите категории, но тука треба да се оди претпазливо
многу таргетирано. Зголемувањето на платите е дефинирано системски, но мора да се води сметка за порастот на продуктивноста и порастот на платите, секое зголемување на плати надвор од продуктивноста, има инфлациски ефект“
и само ранливите категории граѓани, не сите, а монетарната политика да се затегне, да пораснат каматните стапки, но да не се претера со зголемување на основната, референтна
каматна стапка зашто тоа ќе има повратен ефект врз намалување на инвестициите и блокирање на растот Според академик Фити, акцент мора да биде ставен и врз јавните инвестиции, на порастот на продуктивните јавни инвестиции особено во енергетиката, (премин кон обновливи извори, зелени технологии), како и на инвестициите во човечкиот капитал (образование, едукација, дигитализација).
Фити укажа и дека мора да се води сметка за порастот на продуктивноста и порастот на платите зашто секое зголемување на платите надвор од продуктивноста, како што објасни, има инфлациски ефект.
Неопходна е, додаде професорот, и помош за локалните фирми подобро да се вклучат во регионалните синџири на дејности преку странските компании во индустриските зони.
„Мора да се гради фискален простор, Македонија до денес го изгуби фискалниот простор, јавниот долг надмина 60 отсто. Неопходна е фискална консолидација, постепено намалување на буџетските дефицити, сведување во нормални рамки типични за земјата, на среден рок не поголеми од два до три отсто од БДП. Тешко ќе може да се тргне од буџетот заштитата на најранливите категории, но тука треба да се оди претпазливо и многу таргетирано. Зголемувањето на платите е дефинирано системски, но мора да се води сметка за порастот на продуктивноста и порастот на платите, секое зголемување на плати надвор од продуктивноста,
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 12 COVER STORY
и
има инфлациски ефект“, оцени
академик Фити.
Според него, земјава не е во стагфлација, но е блиску до таква
ситуација, а клучното прашање
е, како во ваков тип криза да дејствуваат фискалната и
монетарната политика и како да се координираат.
„Со големи фискални стимули и
со лабава монетaрна политика
дотурате бензин на огнот што
гори и инфлацијата ќе оди нагоре.
Затоа, мора да се обмисли нов
начин на координација на двете
политики“, смета Фити.
Тој е загрижен околу
предвидувањата за светската
економија и за тоа како таквите
состојби ќе се одразат врз
државата.
„Ме загрижува што лошо оди
светската економија и може да се
случи со ниски стапки на раст од
1,8 отсто да се намалат приливите
во Буџетот и да не се реализираат
средствата, па значајните
предвидени програми да бидат
ставени под знак прашање.
Најлошо за Северна Македонија
е што ЕУ како наше релевантно
надворешно трговско подрачје
и посебно Германија како наш
најголем трговски партнер, се
соочуваат со сериозни проблеми.
Растот во еврозоната ќе биде
само 0,5 отсто на годишно ниво во
2023-та, а во Германија се очекува
дури и негативна стaпка од -0,3
проценти што има силeн импакт
врз нашата економија. Затоа и кај
нас се намалени прогнозите“, рече
САЊА ЛУКАРЕВСКА
директорка на УЈП
„Годинава воведуваме електронска фактура, процес што ќе овозможи издавање, достава и прием на фактура во електронски формат
преку единствениот систем на Управата
за јавни приходи. Во тој систем ќе се
евидентираат сите фактури кои произлегуваат од прометот помеѓу даночните обврзници, владините институции, крајните приматели на добра и услуги како и интернет продавниците. Со е-фактура ќе се спречи непријавување данок при трансакции во е-трговија, ќе се зголеми ефикасноста на контрола и сузбивање на измамите со ДДВ (фиктивни фактури), а контролите да ги насочиме кон високоризични обврзници“, рече Лукаревска.
Фити, дополнуваjќи дека според предвидувањата на ММФ, можно е растот во светски рамки да падне и под два процента.
Монетарната политика
мораше да се затегне Во контекст на монетарната политика, гувернерката на Народната банка, Анита Ангеловска – Бежоска рече дека тековното затегнување на монетарната политика има за цел да придонесе за намалување на инфлациските очекувања и стабилизирање на инфлацијата.
„Како резултат на постепеното
намалување на цените на примарните производи, но и на мерките преземени досега, од ноември се забележува постепено забавување на инфлацијата, во услови на задржана стабилност на девизниот курс и на финансискиот сектор.“, истакна гувернерката.
Ангеловска-Бежоска
истакна дека сме сведоци на најсинхронизираниот одговор на централните банки ширум светот преку затегнување на монетарните политики за стабилизирање на инфлацијата, посилен во споредба со 70-тите години. Таа посочи дека иако не станува збор за стандарден шок на побарувачката, поради високите стапки и дисперзираноста на инфлацијата, централните банки немаат друг избор освен да ја затегнуваат монетарната политика, додека
видот на инструментите и силината зависат од монетарната стратегија, инструментариумот и одделните фактори коишто влијаат врз инфлацијата.
„Со оглед на нашата монетарна стратегија на стабилен курс на денарот, поставеноста на нашата монетарна политика зависи од два клучни фактора - состојбите на девизниот пазар и притисоците на курсот и инфлациските движења. Првите притисоци во овие два сегмента беа забележани со појавата на енергетската криза кон крајот на 2021 година, кога започна нашата реакција, преку постепено намалување на ликвидноста со интервенции на девизниот пазар. Продолживме со зголемување на основната каматна стапка, но и на каматната стапка на депозитите преку ноќ, седумдневните, кредитите преку ноќ, каматната стапка на репо-операциите. Во неколку наврати направивме измена кај инструментот
задолжителна резерва, преку што се делува и на циклусот на затегнување, но и се поттикнува процесот на денаризација и зеленото финансирање, а сето тоа придонесува за поддршка на стабилноста во економијата. Во основа, ние сме во групата земји коишто меѓу првите почнаа со интервенции, уште во 2021 година, користејќи многу поширок спектар инструменти, а не само основната каматна стапка“, рече гувернерката. nnn
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 14 COVER STORY
РЕГИОН
РЕЛАТИВНО НИСКИТЕ ЦЕНИ И ПРИВЛЕЧНОСТА НА МОРЕТО СИ ГО ПРАВАТ СВОЕТО
СРБИТЕ И ДРУГИТЕ
БАЛКАНЦИ СÈ ПОЧЕСТО
КУПУВААТ
СТАНОВИ
Градот што во 1960-те и 1970-те, беше најпопуларната дестинација за набавка на фармерки и други производи од „трулиот Запад“ по коишто тогашните Југословени копнееја, сега станува сè попопуларно место за купување станови за граѓаните од Србија и другите земји од Балканот.
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 37
ВО ТРСТ
Се почесто луѓето од Балканов имаат тенденција да купуваат
недвижен имот далеку од
местото на живеење, со
цел да ги оплодат своите пари, да
останат таму повремено или дури и
да се преселат таму на долг рок.
Бидејќи цените постојано растат
на регионалниот пазар на
недвижности, некои се повеќе
склони да ги купуваат таму каде
што е поевтино. Во последно време,
Трст во Италија се гледа како
таков избор. Градот што во 1960-те
и 1970-те, беше најпопуларната
дестинација за набавка на
фармерки и други производи
од „трулиот Запад“ по коишто
тогашните Југословени копнееја, сега станува сè попопуларно место
за купување станови за граѓаните
од Србија и другите земји од
Балканот.
Ања Б. пред осум години со
семејството се преселила од
Белград во Трст. Првата година
живееле во центарот на градот, а
потоа се преселиле во луксузното
предградие Дуино.
"Оваа област би можела да се
спореди со елитната белградска
населба Дедиње. Тука главно се
градат вили и живеат побогати
луѓе. Има и станбени згради, каде
што јас и мојот сопруг неодамна
купивме стан, бидејќи наидовме на
поволна можност. Сепак, за цената што ја плативме овде, сигурно не би можеле да купиме таков стан на Дедиње“, изјави Ања за Би-Би-Си.
Трст е оддалечен 621 километар од Белград, или околу шест и пол часа возење. Семејството на Ања е меѓу околу 4.000 граѓани на Србија кои
моментално живеат во градот, а
18.000 од нив се регистрирани во
поширокото подрачје, покажуваат
податоците на италијанската
даночна управа.
Мирјана Бубчиќ, сопственичка на
агенцијата CasArte Immobiliare,
за Би-Би-Си вели дека годишно
продава меѓу 15 и 20 станови во
Трст на српски државјани, главно
од Белград и Нови Сад.
Не се знае точно колку луѓе од
Србија купиле стан во овој град на
Јадранското Море во последниве
години. Во писмениот одговор до
Би-Би-Си, од катастарот на Трст
одговорија дека не можат да дадат такви информации.
Гарсониера во Белград или
двособен стан во Трст
Покрај школувањето на децата и вработувањето, некои луѓе од Србија и од Балканот ги привлекуваат и цените на недвижностите во Трст. По цена на гарсониера во Белград, можете
да купите еднособен или двособен стан во Трст. Веб-страницата на Immobiliare.it, водечката агенција за недвижности во Италија, моментално нуди повеќе од педесет станови во поширокиот центар на градот. Просечната цена е од 50.000 до 70.000 евра за еднособни или двособни станови. Повеќето од понудените станови би требало да се реновираат, иако има и некои во добра состојба. Таков е, на пример, двособен стан од 56 квадрати чија цена е 67.000 евра, стои во огласите на агенцијата. Реновиран е во 2012 година и се наоѓа во областа Валмаура, каде некогаш живееле работнички семејства. Од таму се потребни околу дваесет минути со автобус до центарот.
Сопствениците во огласот истакнуваат дека станот е опремен со модерен мебел, подно греење, има енергетски сертификат и е идеален за млад пар или како добра инвестиција.
Некои луѓе од Србија одлучија да инвестираат пари во купување станови во Трст, како Срѓан Стојановиќ, сопственик на синџир ресторани во Белград, кој сега поседува три недвижнини во овој италијански град.
„Кога првпат дојдов во Трст пред 20 години, не ми се допадна. Особено не неговиот центар. Меѓутоа, во последните десет години Трст е обновен“, изјави Стојановиќ за БиБи-Си.
За живеење или за изнајмување Разговорот со градоначалникот Роберто Касолони пред осум години го поттикнал да почне да размислува за инвестирање во овој град. „Продадов куќа со базен на Космај и тие пари ги вложив овде. Инвестирав во делови од градот каде што живеат претежно жители на Трст и каде цената никогаш нема да падне, но, верувам, ќе биде стабилна или ќе се зголеми“, вели Стојановиќ. Додава дека изнајмува два стана, а во третиот отседнува кога ќе дојде во Трст.
За разлика од него, семејството
на Ања купило стан во Трст за живеење. Според податоците
на агенцијата за недвижности
во Италија, Audace Immobiliare, просечната цена на метар квадратен во Дуино, каде што сега живее семејството на Ања, е 4.850 евра за метар квадратен. Владимир Е. Од Белград и неговата сопруга годинава купиле два стана. За стан од 40 квадрати платиле 32.000 евра, додека друг стан од 58
квадрати ги чинел речиси двојно. "Го реновиравме првиот стан и веднаш го изнајмивме. Се наоѓа недалеку од центарот. Во Италија е вообичаено да се потпише четиригодишен договор со агенција за недвижности", изјави Владимир за Би-Би-Си.
Тој додава дека отсекогаш сакал да има куќа покрај море и затоа се решил на овој чекор.
Неговата сопруга е со италијанско потекло, а нејзината баба е од Трст, па овој град отсекогаш им бил привлечен како место каде што еден ден би можеле да живеат кога ќе остарат.
Побарувачката го
поскапи
станбениот квадрат во
Трст
"Мојата сопруга тогаш купи поголем стан на свое име. Станот е комплетно реновиран и од пролет планираме да го огласиме за дневно изнајмување. При купувањето многу ни помогна еден италијански пријател кој живее во Белград", додава тој. Владимир вели дека засега тоа е само инвестиција, и дека можеби некое од неговите деца во иднина ќе одлучи да студира во Трст, па ќе имаат каде да живеат. Според податоците на агенцијата Immobiliare, во 2021 година е забележан раст на продажбата на станови за 25 проценти. Мирјана Бубчиќ вели дека луѓето купуваат станови и потоа најчесто ги издаваат.
Трст стана атрактивна туристичка дестинација во последните години, особено откако е забранет влезот на бродови за крстарење во Венеција, кои сега се пренасочуваат овде.
„На цената на квадратот најмногу влијае опремата, потоа дали е во нова зграда или е реновирана стара зграда и оддалеченоста од брегот и паркинг просторот. Просечната цена се движи од 1.200 евра до 3.500 евра. по квадратен метар“, вели таа.
„Во самиот центар на градот, попознат како Борго Терезијано, цената за најмување двособен стан од 50 квадрати е во просек околу 1.000 евра месечно. Дневната кирија на мал стан за две лица е околу 100 евра во центарот на градот“, вели Бубчиќ. Драгана Савковиќ од Смедерево повеќе од десет години живее во Минхен.
Со сопругот се задолжила во Германија за да инвестира во недвижен имот во Трст.
„Во текот на летото посетивме неколку агенции и разгледавме станови, но сè уште не најдовме нешто што ни одговара. Помалите
KAPITAL.MK
I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 38 РЕГИОН
Просечната цена во поширокото централно подрачје на Трст е од
50.000 до 70.000 евра за еднособни или двособни станови. Повеќето од понудените
станови би требало да се реновираат, иако има и некои во добра состојба.
Во поексклузивните делови на градот цената може да се искачи и
до 5.000 евра за квадратен метар.
станови кои се достапни генерално треба целосно да се реновираат.
Бараме помал стан во добра состојба и релативно нов ," таа рече.
Тамара Радевиќ живее во Трст, а
неодамна купила стан на улица
на десетина минути од центарот.
Таа вели дека се работи за мирна
и станбена населба која некогаш била создадена за сместување на италијански бегалци од Истра.
„Купивме стан од 90 квадрати. Во добра состојба е, но се уште го реновираме. Цените на становите овде се движат од 1.300 до 1.700 евра за метар квадратен“, вели таа. Зголемената побарувачка за
станови доведе и до зголемување на нивните цени. Така, на пример, во Борго Терезиано, во центарот на Трст, поранешните деловни простори станаа луксузни станбени згради, а цената на метар квадратен во тој дел од градот се движи меѓу четири и пет илјади евра.
Како се купува стан во Италија?
Граѓаните на земјите-членки на ЕУ
можат да земаат поволни кредити во нивните земји за инвестиции во Италија. Бидејќи Србија не е членка на ЕУ, граѓаните на Србија не можат да земат заем во својата земја за да купат недвижен имот во Италија. При купувањето, тие ја плаќаат целата цена на одреден имот. Купувачите од Србија мора да отворат даночен број во Италија пред да дадат понуда за купување стан.
Заедно со понудата, како гаранција, купувачот мора да депонира чек во вредност од 10 отсто од вкупната цена на станот. Многу граѓани се одлучуваат и да го пријават своето живеалиште на адресата на нивниот иден стан, за да имаат одредени повластици при плаќањето данок при купувањето на нивниот прв стан во Италија. Кога ќе склучат преддоговор, истиот се доставува до нотар кој посредува во целиот купопродажен процес. Нотарот испраќа изјава до банка во Србија во која бара трансфер на средства на неговата наменска сметка. Кога ќе се потпише
конечниот договор, парите се префрлаат од нотарската сметка на сметката на продавачот на станот. Соговорник на Би-Би-Си кој му помогнал на пријател да купи стан во Трст, вели дека купувачите треба да бидат добро информирани пред да се вклучат во таква инвестиција.
Како прво, станот не може да се отуѓи или продаде во првите пет години од договорот.
„Становите најчесто се издаваат
преку агенции кои земаат голем процент. Инсталација на гас, приклучок на вода или струја, сето тоа се долготрајни процедури.
Само за да поставите обичен клима уред мора да се јавите на овластен мајстор кој исто така ќе ви издаде енергетски сертификат, кој е задолжителен и скап“, нагласува тој.
Се разбира, сериозен купувач на
стан во странска земја навреме
ќе се запознае со состојбата и условите на локалниот пазар и внимателно ќе ги разгледа придобивките и проблемите од таквата инвестиција пред да донесе одлука за купување. nnn
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 39
МОМЕНТ НА ВИСТИНАТА ЗОШТО ВЛОЖУВАЊЕТО ВО
ИНВЕСТИЦИСКИТЕ
КАЈ НАС СÈ УШТЕ НЕ Е ЗАЖИВЕАНО?
Финансиска писменост е комбинација од знаења, вештини, ставови и однесувања
кои се неопходни
за донесување на правилни и
измерени финансиски одлуки.
Управувањето со личните финансии и како да станете одговорен потрошувач треба да го знае секој, особено младите, кои треба
да го разберат ова пред да станат независни и да почнат да заработуваат свои пари. Зошто е ова важно?
Патот кон финансиска независност и благосостојба е преку финансиска писменост. Финансиската независност пак од своја страна ни го олеснува животот поради тоа
што ќе можеме да си дозволиме да си ги купиме работите што ги сакаме. Уште поважно, ни овозможува да си купиме време и слобода да ги правиме работите што навистина ни значат во животот. Па така, како повеќе учиме за финансиска писменост, доаѓаме до потребата за започнеме да штедиме и да размислуваме за тоа каде и како да ги инвестираме нашите средства со цел да стигнеме до нашата финансиска цел. Во нормални економски услови, годишната стапката на инфлација би требало да се движи околу 2%. Со орочување на нашите средства во банка, на прв поглед парите ни се осигурени, но не сосемa. Историски гледано, на долг рок,
КОЛУМНА KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 40 СНЕЖАНА ПОПОВСКА CMT, CFTe Технички аналитичар
ФОНДОВИ
парите орочени во банка не може
да ја победат инфлацијата , односно
куповната моќ на парите се намалува. Па затоа, најдобро е дел
од нашите пари да ги насочиме во
инвестиции во хартии од вредност, односно во акции.
За таа цел, се обидов да направам
анализа на пазарот кај нас за
понудите на нашите инвестициски
фондови - акциски, како една
од можностите за инвестирање
на вашите средства, поточно на надоместоците и провизиите што тие ги наплаќаат за своите услуги. (Табела бр.1)
Равенката секогаш има две страни
Главните прашања што си ги поставуваме кога одлучуваме да инвестираме се: што да купиме и кога?
Од моето досегашно искуство, многу голем број на инвеститори
се одлучуваат за програмирани
планови, односно прават инвестициски план за одреден временски период, да речеме
број на години до пензионирање
и за целиот тој период уплатуваат
месечни уплати како процент
од своите приходи. Иако на прв
поглед изгледа како сосема во ред стратегија, тоа што јас лично не
знаев до сега е дека фондовите
ја наплаќаат однапред целата
влезна провизија за целиот износ
кој планирате во иднина да го
уплатите. Секако дека вие не сте обврзани да правите уплати
секој месец, но зошто во тој случај да им ја давате на фондовите однапред влезна провизија и да ги финансирате со сопствени пари кои во иднина треба да ги уплатите?
На пример, ако имате 20 години до пензионирање и направите инвестициски план за уплата секој месец по 50 евра, тоа значи дека фондот ќе ви наплати однапред 600 евра провизија ( 20 год. * 50 евра/
месечно= 12.000 евра, помножено по 5% влезна провизија = 600 евра). Ако земеме некое средно сценарио дека фондот ќе остварува за вас 7% принос годишно, тоа без малку значи дека во првата година нема да остварите никаков принос. Дополнително, што ако во моментот на инвестирање пазарните економски услови се неповолни и фондот оствари негативен принос?
Во тој случај, вашата инвестиција
ќе биде уште повеќе намалена и ќе бидат потребни години додека да се вратите на позитивна нула и започнете да остварувате принос. Не сакам ова да звучи грубо, но за жал кога инвестираме треба да знаеме дека равенката има секогаш две страни, едната е колку пари може да добиете, а другата колку пари можете да изгубите, и за жал никој не сака да зборува за таа страна. Секако, дека инвестирањето на долг рок ќе ви донесе принос, но дали проекциите за кои ви “ветуваат” дека ќе се остварат на долг рок се реално остварливи?
Алтернативно сценарио Едно алтернативно сценарио, кое ми паѓа прво на памет е ако наместо месечни уплати, преку програмирана шема истите тие пари ги собирате преку годината и уплаќате по 570 евра секоја година (30 евра намален износ за влезна провизија од 5%)? На тој начин, можете да ги следите пазарните случувања и да не инвестирате во тие години кога има надолен тренд и наместо тоа само да ги собирате парите и истите ги уплатите покасно, со тоа што ќе купите удели на многу пониска цена и ќе остварите многу подобар принос. На интернет постојат многу бесплатни финансиски калкулатори каде можете сами да си направите неколку можни сценарија и да проверите која е најдобрата
Табела бр.1 - Надоместоци наплатувани од страна на Отворените инвестициски друштва - акциски фондови
Од моето досегашно
искуство, многу голем број
на инвеститори
се одлучуваат за
програмирани планови, односно прават
инвестициски план за
одреден временски
период, да речеме
број на години до
пензионирање и за
целиот тој период
уплатуваат месечни
уплати како процент од своите приходи. Иако
на прв поглед изгледа
како сосема во ред стратегија, тоа што јас
лично не знаев до сега е дека фондовите ја
наплаќаат однапред
целата влезна провизија
за целиот износ кој планирате во иднина да
го уплатите. Секако дека
вие не сте обврзани да
правите уплати секој
месец, но зошто во тој
случај да им ја давате
на фондовите однапред
влезна провизија и
да ги финансирате
со сопствени пари
кои во иднина треба
да ги уплатите?
за управување со отворени инвестициски фондови
Надоместоци/трошоци за
управување - годишно
Надоместок за издавање на уделивлезна провизија
Трошоци за управување
Надоместок за
депозитарна
банка
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 41
КБ Публикум
3,5% 2,5% 0,21% ВфП Фонд менаџмент 5% 2% 0,17% Генерали инвестментс 5% 3% 0,35% Вега фондови 5% 3% 0,35%
Табела бр.2 - Преглед на приносите на доброволните пензиски фондови по години (30.06.2022) Друштва
Период
инвест
10 ФЕВ. 2023
42
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140
КОЛУМНА
опција за вас. Секако, што и да
одберете ќе има свои предности и
недостатоци, па изборот ќе биде
ваш врз основа на тоа толку време
сакате да посветите на истото, која
е вашата толеранција за ризик и
секако очекувања за иден принос.
За жал, голем дел од нашите
агенти преминуваат во обични
продавачи кои се борат по секоја
цена да ви продадат удели и да ја
земат својата влезна провизија,
продавајќи разни приказни за
тоа колку пари можете да добиете
без да ве советуваат за можните
ризици или кој фонд е соодветен
за вас, за можните придобивки
од секој од нив, кога е соодветно
време за инвестирање во истите и
ред други прашања кои треба да
ви ги одговорат со цел да донесете
правилна инвестициска одлука.
Додека сме се’ уште кај
програмираните уплати како
една од можните инвестициони
стратегии, во прилог преглед на
приносите кои ги остваруваат
доброволните пензиските
фондови (Табела бр.2), кои
според мене претставуваат
подобра инвестициска можност
за заштеда на вашите пари и
преку кои можете да направите
Табела бр.1 - Надоместоци наплатувани од страна на Отворените инвестициски друштва - акциски фондови
Приносите на домашните
инвестициона шема и план за
уплата на вашите средства.
Пензиските фондови во нивната
инвестициона стратегија имаат
Друштва за управување со отворени инвестициски фондови
Надоместоци/трошоци за управување - годишно
за цел да остварат номинална
стапка на принос од најмалку 2 процентни поени над стапката на инфлација (CPI).
Надоместок за издавање на уделивлезна провизија
КБ Публикум инвест
Кај доброволните пензиски фондови влезната провизија
Фонд менаџмент
инвестментс
изнесува 2,5% и се наплаќа при секоја уплата, за разлика од инвестициските фондови.
фондови vs. светските индекси Дополнително, се обидов да направам анализа на приносите на дел од нашите инвестициски фондови (Табела бр.3). Во анализата е земен приносот на акциските фондовите за последните 5 години (од 2018 до 2022 година) и истиот е спореден со приносот на неколку берзански индекси кои се земени како репер односно бенчмарк, со
Трошоци за управување
цел да можеме да ја споредиме успешноста на нивното работење. Во анализата не се земени акциските фондови кои се на пазарот само 2 или помалку години, како што се КБ ПубликумАкции, ВЕГА Фондови и ВФП Дивиденда акции и Граве Глобал, кои можете дополнително да ги погледнете и да се запознаете со нивната инвестициона стратегија, каде инвестираат, приноси остварени до сега и сите останати релевантни информации.
Надоместок за депозитарна банка
Табела бр.2 - Преглед на приносите на доброволните пензиски фондови по години (30.06.2022)
Период
Доброволни
пензиски фондови
Пензија Плус
Прво Пензиско друштво
Пензиско друштво
годишен принос
Последни 12 месеци
во номинален износ
во реален износ*
Ануелизиран во последни 7 години
во номинален износ во реален износ*
Извор: МАПАС *Реалниот принос се добива од номиналниот принос коригиран за промената на нивото на трошоците на живот за пресметковниот период
од домашните
инвестициски фондови со светски берзански индекси
3,5% 2,5% 0,21%
5% 2% 0,17% Генерали
5% 3% 0,35% Вега
5% 3% 0,35%
ВфП
фондови
САВА
0,19% -12,46% 4,90% 1,90% КБ
0,58% -12,12% 4,70% 1,70% Триглав
-0,16% -12,76%-0,16%-12,76% Просечен
0,32% -12,35% 4,78%1,79%
Табела бр.3 -
и просечни годишни приноси на дел
Компарација на 5-годишни приноси
Можност за инвестирање
секогаш има.
Но, пред
донесете
Табела бр.1 - Надоместоци наплатувани од страна на Отворените инвестициски друштва - акциски фондови
Напомена: Прикажаните приноси имаат информативен карактер и не претставуваат индикација за можните приноси во иднина.
да
било каква
инвестициска
одлука, Ве
советувам да
се консултирате
со вашиот
инвестициски
советник и/или
личен банкар
за можностите и
потенцијалните
ризици кои
ги носи секој
инвестициски
производ. За
информации
поврзани со
инвестициски
можности може
да го посетите нашиот
портал www. investpoint.mk
и да дознаете повеќе.
во номинален износ во реален износ*
кои ги има фондот). Секако, изборот
останува ваш да одлучите дали
Друштва за управување со отворени инвестициски фондови
Повеќе информации за приносите по
овие фондови во моментов се многу
потценети и сега е добра можност да
Надоместок за
инвестирате во нив.
Надоместоци/трошоци за
години и за тоа каде вложува секој од фондовите, може да погледнете на нивните веб страни.
управување - годишно
Просечниот годишен принос на нашите фондови земени во анализата
е 5,5% и помалку!!!! Очигледно, на нашите фондови им претстои огромна
работа да докажат дека можат да работат успешно и да остварат приноси повисоки од сегашните со цел да ја оправдаат високата влезна провизија и управувачка провизија која ја наплатуваат од своите клиенти.
На нашиот пазар, постојат и други
фондови кои не се земени во анализата, кои секако претставуваат
одлична можност за инвестирање во
овој период. Од пред некоја година
Како што вика и изреката ”Колку повеќе
издавање на уделивлезна провизија
знаеш, толку повеќе растеш”, наша
Трошоци за управување
одговорност е да се информираме и
научиме повеќе за тоа каде и како да
Надоместок депозитарна банка КБ Публикум инвест
ги вложуваме нашите средства, зашто
никој друг нема да го направи тоа за
нас, освен ако не платиме на некој
професионалец за истото кое може да
нè чини многу пари.
Можност за инвестирање секогаш
има. Но, пред да донесете било каква
инвестициска одлука, Ве советувам да
Табела бр.2 - Преглед на приносите на доброволните пензиски фондови по
се консултирате со вашиот инвестициски
советник и/или личен банкар за
можностите и потенцијалните ризици кои
ги носи секој инвестициски производ.
За информации поврзани со едукација
и инвестициски можности може да го
Доброволни
на пазарот за прв пат имаме Златен
фонд од КБ Публикум, кој инвестира
пензиски фондови
во хартии од вредност на издавачи
во сегментот на производство на
инвестициски и индустриски метали
или индиректно преку инвестирање
во ЕТФ фондови кои имаат слична
инвестициска стратегија и претставува одлична можност за диверзификација
на вашето портфолио.
БРИК фондот на Генерали Инвестментс според мене, исто така претставува интересна можност за инвестирање (ако не ги земеме во предвид вложувањата во двете домашни банки
посетите нашиот портал www.investpoint.
mk и да дознаете повеќе.
Последни 12 месеци
Напомена: Текстот, графиконите и
анализата презентирани од страната
на авторот се само за едукативни
цели. Дадените информации не треба
да се толкуваат на кој било начин
како препорака за купување или
продавање на кој било финансиски
инструмент. Секогаш треба да се
консултирате со вашиот лиценциран
инвестиционен советник и/или личен
банкар за да ја утврдите соодветната
инвестиција според вашата финансиска состојба. nnn
Извор: МАПАС *Реалниот принос се добива од номиналниот принос коригиран за промената на нивото на трошоците на живот за пресметковниот период
Табела бр.3 - Компарација на 5-годишни приноси и
просечни годишни приноси на дел од домашните инвестициски фондови со светски берзански индекси
Отворени инвестициски фондови -акциски
индикација за можните приноси во иднина.
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 43
5,62% 3,00% 5,70% 3,02% 0,39% -10,82% 5,56%2,94% Ануелизиран од почеток на работа
3,5% 2,5% 0,21% ВфП Фонд менаџмент 5% 2% 0,17% Генерали инвестментс 5% 3% 0,35% Вега фондови 5% 3% 0,35% во номинален износ во реален износ* во номинален износ САВА Пензија Плус 0,19% -12,46% 4,90% КБ Прво Пензиско друштво 0,58% -12,12% 4,70% Триглав Пензиско друштво -0,16% -12,76%-0,16%-12,76% Просечен годишен принос 0,32% -12,35% 4,78%1,79% 5-годишен принос Просечен годишен принос КБ ПубликумБалансиран 10,68% 2,14% Генерали - Америка 2,38% 0,48% Генерали - Топ брендови 17,79% 3,56% ВФП Премиум акции 27,2% 5,44% S&P 500 46,35% 9,27% MSCI ACWI 36,27% 7,26% MSCI World 41,32% 8,27% MSCI EAFE 15,35% 3,07% Берзански индекси Извор: MSCI Index Напомена: Прикажаните приноси имаат информативен карактер и не претставуваат
Период
Ануелизиран последни
едукација и
СЕ ОЧЕКУВА ПОРАСТ
НА СПОЈУВАЊАТА И
ПРЕЗЕМАЊАТА ВО ВТОРАТА
ПОЛОВИНА ОД 2023
Околу 60 отсто од извршните директори ширум светот велат дека и покрај сите предизвици, не планираат да ги одложат трансакциите во 2023 година, се вели во 26-тото годишно глобално истражување, односно анкета на топ менаџерите што го направи ревизорско - консултантската куќа PwC.
лобалната активност
на спојувањата и
преземањата веројатно
ќе се зголеми во
втората половина на 2023 година, бидејќи
инвеститорите и топ менаџерите
се обидуваат да ги урамнотежат
краткорочните ризици со
своите долгорочни стратегии за трансформација на работењето, е
заклучокот на анализата на PwC за
глобалните трендови на спојувања
и преземања (mergers and acquisitions -М&А) за 2023 година.
Додека макроекономските
турбуленции продолжуваат да
влијаат на глобалната активност
во делот на трансакциите,
вклучително и стравот од рецесија, зголемувањето на каматните стапки, опаѓањето на вредноста на капиталот, геополитичките тензии како што е војната во Украина и прекините во синџирот на снабдување, три петтини или 60 отсто од извршните директори ширум светот велат дека и покрај ова, не планираат да ги одложат трансакциите во 2023 година, се вели во 26-тото годишно глобално истражување, односно
анкета на извршните директори што го направи ревизорско -
консултантската куќа PwC. Глобалниот пазар на М&А се соочи со предизвици во 2022 година, кога бројот и вредноста на М&А
се намалија од рекордно високото ниво од 65.000 трансакции во 2021 година за 17 отсто, односно 37 отсто респективно, се вели во анализата. Сепак, овие бројки сè уште се над нивоата од 2020 година и оние од пред пандемијата. Во однос на претходната година, во втората половина на 2022 година обемот и вредноста на трансакциите се значително намалени и тоа за 25 отсто, односно 51 отсто. Меѓутоа, различните макроекономски и геополитички фактори не влијаеле подеднакво на пазарите за М&A. Индија, на пример, била исклучок во 2022 година, забележувајќи раст на активноста од 16 проценти и раст на обемот од 35 проценти.
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 44 СВЕТ
Г
Така, во споредба со двоцифрениот
пад во САД, Кина и многу други региони, Индија достигнала највисоко ниво досега.
Анализата покажува дека
спојувањата и преземањата, а особено оптимизацијата на
портфолиото, продолжуваат
да претставуваат стратешка
можност за играчите на пазарот, без оглед на предизвикувачките
макроекономски и геополитички
фактори, и сè уште се алатка која
им помага на претседателите на
управите во репозиционирање на
операциите, зајакнување на растот
и постигнување на долгорочни одржливи резултати.
„Активноста на М&А има
тенденција да се забавува за
време на периоди на несигурност
или нестабилност на пазарот, но
токму ова може да биде време
кога процените на вредноста
стануваат поатрактивни и се отвораат можности. Исправките
на вредноста, намалената конкуренција во трансакциите и
новите средства што се појавуваат
на пазарот, вклучително и оние со пониски вредности од пазарните, претставуваат реални можности за купувачите да постигнат подобри
приноси, па дури и непланиран голем раст“, вели Брајан Леви, глобален раководител на трансакциски услуги во индустриите во PwC. Најголем пад во Кина Глобалната активност на М&А во 2022 година варираше во зависност од регионот, со повеќе трансакции забележани во регионот Европа, Блиски Исток, Африка - ЕМЕА во 2022 година отколку во регионите на Северна
и Јужна Америка, како и регионот Азија, Пацифик - APAC, и покрај повисоките трошоци за енергија
и регионалната нестабилност
што ги истакнува промените кај инвеститорите кои сакаат да најдат можности и раст на други пазари.
Во регионот ЕМЕА, обемот и вредноста на трансакциите во периодот од 2021 до 2022 година се намалени за 12 отсто, односно 37 отсто, се вели во соопштението на PwC. Со приближно 20.000
трансакции во 2022 година, активноста во регионот останува
за 17 проценти повисока од нивото
пред пандемијата во 2019 година. Во периодот од 2021 до 2022 година, во Северна и Јужна Америка обемот и вредноста на трансакциите се намалени за 17, односно 40 отсто. Вредноста
на трансакциите забележала
особено голем пад, а бројот на мегатрансакции (трансакции
вредни повеќе од 5 милијарди долари) во Северна Америка речиси се преполовил од 81 на 42 во истиот период. Падот во втората половина од годината бил поостар, со само 16 завршени мегатрансакции, наспроти 26 во првата половина на 2022 година. Во периодот од 2021 до 2022 година, во азиско-пацифичкиот регион обемот и вредностите паднаа за 23, односно 33 проценти. Најголем пад е забележан во Кина, под влијание на проблемите предизвикани од пандемијата на грипот COVID-19 и послабата побарувачка за кинескиот извоз. Компаниите кои сакаат да пристапат до азиските пазари сè повеќе бараат можности за инвестирање надвор од Кина, особено во Индија, Јапонија и други земји во Југоисточна Азија. Индија станува се’ поатрактивна инвестициска дестинација, надминувајќи ги Јапонија и Јужна Кореја во однос на вредноста на трансакциите и заземајќи го второто место во регионот зад Кина. Можности во различни сектори Макроекономската нестабилност и геополитичките конфликти не ги засегаат сите сектори подеднакво. Можностите за M&A во 2023 година ќе се засноваат на следната динамика по сектори: Во технологијата, медиумите и телекомуникациите, дигитализацијата останува клучна област на интерес за многу компании. Трансакциите поврзани со софтвер ќе продолжат да доминираат во секторот, како и во 2022 година, кога сочинуваа две третини од трансакциската активност поврзана со технологија и три четвртини од вредноста на трансакциите. Други области кои најверојатно ќе имаат најмногу активности за преземање и спојување во текот на 2023 година се телекомуникациите, метаверсот и видео игрите. Во однос на индустриското производство и автомобилската индустрија, оптимизацијата на портфолиото ќе ги поттикне продажбите и преземањата, особено оние насочени кон одржливост и забрзување на дигиталната трансформација, а како што е наведено во анализата, нарушувањата на платформите и оние предизвикани од финансиската технологија покренуваат брзи технолошки промени во секторот за финансиски услуги и ќе поттикнат спојувања и преземања во напорите на играчите на пазарот да стекнат
дигитални капацитети. Енергетската транзиција ќе остане приоритет за инвеститорите и
менаџерските тимови, насочувајќи
големи количества капитал кон активности за М&А и развој на други капитални проекти.
Потребата од иновации и трансформација на компаниите со цел да се постигне раст ќе ги поттикне активностите за М&А во текот на 2023 година и во здравството. Биотехнологијата, медицинската технологија (MedTech), здравствената заштита фокусирана на потрошувачите и дигиталните здравствени решенија се очекува да привлечат силен интерес на инвеститорите.
Кредитните фондови и
приватните пазари на капитал се клучни Макроекономската и геополитичката нестабилност, исто така, различно ќе влијаат на играчите на пазарот, создавајќи предности за некои и предизвици за други: Така, ќе им се даде можност на корпоративните играчи со силни биланси, а приватниот капитал, исто така, ќе разгледа нови трансакции и ќе се фокусира на создавање вредност во компаниите од своето портфолио, што пак ќе вклучува оптимизација, инвестиции во развој на компанијата и продажба. Додека т.н. SPAC компании (Special Purpose Acquisition Company – фирми создадени специјално со цел за преземање или спојување со постоечка компанија, н.з.) собраа околу 230 милијарди американски долари капитал преку првичните јавни понуди од 2020 година наваму, се’ повеќе од нив имаат проблеми со затворањето на зделките, а на многумина веројатно ќе им истече времето. Кредитните фондови и приватните пазари на капитал ќе добијат дел од колачот на банките во спојувањата и превземањата преку нивното кредитирање и ќе станат клучни за обезбедување на многу потребната ликвидност, особено во трансакциите од средна вредност. Исто така, велат во PwC, ризичниот капитал може да се повлече од некои поризични инвестиции, но инвестициите во климатската технологија остануваат потенцијална светла точка со повеќе од една четвртина од вкупниот ризичен капитал што сега ги финансира климатските технологии, особено оние насочени кон намалување на штетните емисии. nnn
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 45
КРИПТОВАЛУТИТЕ
Биткоин е исклучително криптографичко достигнување и способностада секреиранешто што не може да седуплицираво дигиталниот свет има огромнавредност.
Побитнатаработа околубиткоинне ебиткоинсампо себе,тукуштотаа децентрализирана технологија навистина може да придонесе.
ЛИДЕРСТВО KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 46 РЕКОА ЗА...
ЕРИК ШМИД поранешен директор на Google ЕШТОН КУЧЕР американски глумец и продуцент
Биткоин после катастрофалната 2022 година кога загуби цели 65% од вредноста, годинава почна да се буди и еве во првиот месец од 2023 веќе има речиси 40% пораст. Да видиме што познатите светски претприемачи, поборници за блокчејн и криптовалути, но и нивни противници имаат кажано
за дигиталните валути и технологијата што стои зад нив.
Мисламдека биткоинсепрвите енкриптирани париштоимаат потенцијалдаго сменат светот.
Силноверувамдека земјикакоСАДби можелеибитребало
да се движат кон дигиталнитевалути, иакоимабитни
предизвицикако штосеприватноста, сајбер–безбедноста. Но,секакоовдеимаи многупредности.
ПИТЕР ТИЛ ко-основач на PayPal. ВИТАЛИК
Секојштосесмета себесизадобро информирана личностморада знаезабиткоин, затоа што криптовалутата можебиеедно
однајважните достигнувањаво светот во моментов.
ЛЕОН ЛОУ, јужноафрикански автор и говорник
ВОРЕН БАФЕТ инвеститор и милијардер
Биткоин е најважнотооткритие воисторијата на светот, после интернетот.
РОЏЕР
првиот светски инвеститор во биткоин стартапи
Биткоинќеимго направинабанките тоаштои-мејлимго сторинапоштите.
Наместодаго исфрлитаксистотод бизнисот,блокчејн гоисфрлаУберод бизнисот,сотоа
штоимовозможува на таксистите директнода работатсо клиентот. Вака сликовитобија објаснилблокчејн технологијата.“
Бегајтеподалеку одтоа.Тоае фатаморгана,во основа.Вопоглед накриптовалутите, генерално,ќе кажам дека со сигурностнемада завршатдобро.
Одбравмедаги
ставиме нашите парииверба
во математичка рамкаштое ослободена од политика и човечкигрешки.
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 47
ко-основач
БУТЕРИН
на Етереум.
РИК ФАЛКВИНГ лидер на шведската Пиратска партија
ВЕР
американски инвеститор во крипто и претприемач
ТАЈЛЕР ВИНКЛВОС
ЏОЗЕФ СТИГЛИЦ нобеловец по економија
ПОСТАВУВААТ ПРАШАЊА САМО ОНИЕ ШТО ИНТЕРВЈУИРААТ.
ПРАШАТЕ ВАШИОТ ПОТЕНЦИЈАЛЕН РАБОТОДАВЕЦ
„Како директор на Центарот за кариерен менаџмент при Келог школата за менаџмент и поранешен регрутирач на кадри со 10 години искуство, имам сфатено дека и најквалификуваните кандидати пропуштаат да се истакнат
себеси во однос на конкуренцијата со тоа што не прашуваат помалку незгодни, но сепак промислени прашања. Подолу е сет од пет прашања коишто искрено
би сакала повеќе кандидати да имаат смелост да ги прашаат додека се интервјуирани по повод некој оглас за работа.“
ЛИЗА КИРКПАТРИК
Келог школа за менаџмент
ногу луѓе забораваат
дека интервјуата за работа се „двонасочна улица“
– и дека, ако се реализираат како што треба,
може да прераснат во плодна конверзација помеѓу кандидатот и интервјуирачот. Како директор на Центарот за кариерен менаџмент при Келог школата за менаџмент и поранешен регрутирач на кадри со 10 години искуство, имам сфатено дека и најквалификуваните кандидати пропуштаат да се истакнат себеси
во однос на конкуренцијата со тоа што не прашуваат помалку незгодни, но сепак промислени прашања. (Обично, тие прашуваат само некакви генерички прашања за коишто лесно може да се најдат одговори со обично пребарување на Гугл.)
Подолу е сет од пет прашања коишто искрено би сакала повеќе
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 48 КАРИЕРИ ЕКСПЕРТ ЗА РЕГРУТИРАЊЕ КАДРИ СОВЕТУВА НЕ
ЕВЕ ШТО МОЖЕТЕ И ВИЕ ДА ГО
М
кандидати да имаат смелост да ги прашаат додека се интервјуирани
по повод некој оглас за работа.
И додека некои од нив се чинат премногу непријатни за да се
постават, во секој случај не само
што ќе го импресионирате со нив менаџерот за човечки ресурси
што ве интервјуира, туку и ќе го напуштите интервјуто чувствувајќи се многу посамоуверено и со подобри сознанија за самата работна позиција.
‘Кои се најголемите
предизвици со коишто ќе се
соочам во првите 90 дена, и како ќе биде мерен успехот?’
Ако ве интервјуираат за повисока
позиција, ова е прашање што
неретко може вам да ви го постават.
Но ако не, тогаш вие прашајте
ги нив. Деведесет дена е обично
пробниот период во којшто
компанијата определува дали тоа
што ве ангажирала е добра одлука.
Затоа е добро да сте подготвени
и потполно да разбирате кои се
очекувањата од вас и дали вашето
искуство и способности се доволен индикатор дека сте вистинската личност за работното место. Немојте да се возбудувате премногу ако предизвиците ви се чинат претешки, затоа што како новоангажирани на позицијата, не мора да значи дека веднаш ќе ви го оценуваат знаењето. Ако навистина ја сакате работата, мора да сте спремни да учите и да направите се’ што треба за да влезете во колосек и да станете одлични во тоа што го работите.
‘Има ли нешто во мојата биографија што прави да се колебате дали да ме пуштите понатаму во процесот на селекција?’
Менаџерите за регрутирање кадри обожуваат кога кандидатите го поставуваат ова прашање, затоа што покажува чувство за самосвест. Одговорот што ќе го добиете можеби е тешко сварлив, но подобро е да знаете сега, во раната фаза од интервјуто, за да имате време да ја коригирате
Деведесет дена е обично пробниот период во којшто
компанијата
определува дали тоа што ве ангажирала
е добра одлука. Затоа е добро да
сте подготвени
и потполно да разбирате
кои
се очекувањата
од вас и дали
вашето искуство
и способности се
доволен индикатор
дека сте вистинската
личност за
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 49
работното место.
Никогаш не треба да сте неинформирани околу тоа како вашите вештини се носат со оние на конкуренцијата. Ако интервјуирачот спомне некоја област каде што се чини дека сте послаби, вие објаснете како вашето искуство ги обезбедува тие посакувани вештини. Или, може да користите обратна тактика и да дискутирате за уникатните вештини што ги имате, а останатите кандидати веројатно ги немаат.
перцепцијата на работодавачот и
да го смените наративот.
На пример, ви кажат нешто вакво: „Се плашам дека нема да бидете
среќни со оваа работа затоа што не e позиција каде што имате директен
контакт со клиентот.“ Вие можете
веднаш да се снајдете со следниов
одговор: „Ја разбирам вашата загриженост. Но, токму затоа јас и се пријавив за оваа работа. Во
позиции со директна интеракција
со клиентите сум во најголем дел
од мојата кариера, и сега сакам да
правам нешто поинакво.“
‘Како ви изгледа мојот
бекграунд во споредба со
другите кандидати што ги
интервјуирате?’
Никогаш не треба да сте
неинформирани околу тоа како
вашите вештини се носат со оние на
конкуренцијата.
Ако интервјуирачот спомне некоја
област каде што се чини дека
сте послаби, вие објаснете како
вашето искуство ги обезбедува тие
посакувани вештини.
Или, може да користите обратна
тактика и да дискутирате за
уникатните вештини што ги имате, а останатите кандидати веројатно ги
немаат.
Доколку не го поставите ова
прашање, може две работи да се
случат:
u Да отидете во следна фаза на
процесот, но да ги истакнете сите погрешни поенти зошто сте најквалификуваната личност за позицијата.
u Да не отидете понатаму...и да немате поим зошто.
предизвика досега невидени нарушувања за многу компании. Како вие како менаџер се справувате со ситуацијата?’
Прашањево внесува човечка димензија, којашто е ретка при овој тип разговори. Барате од интервјуирачот да се помести за момент од компаниските точки
на гледање и наместо тоа, да го рефлектира своето лично искуство. Добар одговор на менаџерот би бил искрен и автентичен . Исто така би покажал дека тој/таа имаат квалитети како што е емпатија и емоционална интелигенција.
Еве одличен пример за тоа: „Забележав дека не е лесно да се менаџира тим од далечина. Сега повеќе сфаќам колку е тешко да се балансира помеѓу работата и семејството кога работите од дома.
И го направив (тоа и тоа) за да биде текот на работата поефикасен и помалку стресен за мојот тим.“
Работодавците би можеле дури и вас да ве прашаат како се справувате со пандемијата, со тоа овозможувајќи да се поврзете со нив на подлабоко, повеќе персонално ниво.
‘Според вашето искуство, што направила компанијата за да промовира различност, еднаквост и инклузија?’
Некои луѓе се колебаат да го постават ова прашање, затоа што не сакаат да изгледа како да го ставаат работодавецот „под рефлектор“. Но, ова прашање е апсолутно потребно!
Целта е да се добие лична перспектива што ја рефлектира компаниската посветеност кон различноста, еднаквоста и инклузијата. Дали компанијата направила некакви промени минатата година? Дали има посебен тим што се грижи за промовирање на еднаквоста од сите видови? Дали резултатите се добри?
Одговорот ќе ви помогне да одредите колку е работодавецот целно насочен и дали нивните вредности се поклопуваат со вашите. nnn
KAPITAL.MK I БРОЈ 1140 10 ФЕВ. 2023 50 КАРИЕРИ
‘Знам дека пандемијата
