COVER STORY DR@AVATA DIREKTNO DA SE VKLU^I VO IZVOZOT
NOV GENEKS ZA POGOLEM IZVOZ
KAPITAL ANALIZA
KSENOS
SCENARIJA ZA USPE[NO RESTARTIRAWE NA SVEDMILK
MAKEDONSKI DELIKATESI ZA PREBIRLIVITE EVROPEJCI
prerabotuva~ na vi{ni, divoraste~ki pe~urki i plodovi
www.kapital.mk
biznis magazin
~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP
BROJ 606|CENA 100 DEN.|10 JUNI, 2011|GODINA 12
...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...
INTERVIEW
VERNER HENGST INVESTICIITE NA EVN OVOZMO@UVAAT MNOGU RABOTNI MESTA VO MAKEDONIJA PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR NA EVN MAKEDONIJA
VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG
4
SODR@INA
Kompanii i pazari
NN: Iskustva na makedonskite kompanii
N: Kako da se “osvoi” Rusija?
08 PORTFOLIO 16 COVER STORY Dr`avata direktno da se vklu~i vo izvozot na makedonski proizvodi Nov Geneks za pogolem izvoz 22 INTERVJU Verner Hengst, pretsedatel na Upravniot odbor na EVN Makedonija Pribli`uvaweto kon EU }e go zgolemi optimizmot kaj investitorite 28 KAPITAL ANALIZA Pred zaka`anata proda`ba na imotot na Svedmilk, “Kapital” analizira Scenarija za uspe{no restartirawe na Svedmilk 32 COMPANY PROFILE Ksenos, prerabotuva~ na vi{ni, divoraste~ki pe~urki i plodovi Makedonski delikatesi za prebirlivite Evropejci 36 INTERVJU Goran Poposki direktor na Asi i Peter Link direktor na Lica Na korisnicite }e im ja doneseme najdobrata tehnologija! 39 SPECIJALEN PRILOG Proizvodi i uslugi 52 2000+ BMW 6 Series Convertible 650i Toples verzija na bavarskata “{estka” 54 TEHNOLOGII I BIZNIS Dali namaluvaweto na piraterijata nosi benefit za dr`avata? 59 T-MOBILE BIZNIS PONUDA Podobreni i poednostaveni Business ponudi
COVER STORY DR@AVATA DIREKTNO DA SE VKLU^I VO IZVOZOT
www.kapital.mk
NOV GENEKS ZA POGOLEM IZVOZ
6
KAPITAL ANALIZA
KSENOS
SCENARIJA ZA USPE[NO RESTARTIRAWE NA SVEDMILK
MAKEDONSKI DELIKATESI ZA PREBIRLIVITE EVROPEJCI
prerabotuva~ na vi{ni, divoraste~ki pe~urki i plodovi
biznis magazin
IZDVOJUVAME SODR@INA ~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP
BROJ 606|CENA 100 DEN.|10 JUNI, 2011|GODINA 12
...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...
INTERVIEW
VERNER HENGST INVESTICIITE NA EVN OVOZMO@UVAAT MNOGU RABOTNI MESTA VO MAKEDONIJA PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR NA EVN MAKEDONIJA
VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG
Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina. Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.
DR@AVATA SE VRA]A
VERNER HENGST
Mo`e li dr`avata da bide dobar gazda? Posle padot na komunizmot ne mo`e{e. No, sega posle krizata mo`e. Samo zavisi koj deluva vo ime na dr`avata-iskusni menaxeri ili partiski kadri. Zatoa vo mnogu zemji i toa vo zemjite so najliberalen kapitalizam se po~esto se praktikuva dr`avno-privatno partnerstvo. Dr`avata ima uloga na obedinuva~, a privatniot kapital go dava pretpriemni~kiot duh. Dali toa mo`e da funkcionira vo Makedonija?
Mnogu otvoreni pra{awa od minatoto se zatvoreni i sega sme fokusirani na idninata. Se razbira, ponatamo{en progres sekoga{ e vozmo`en i posakuvan, ne samo od investitorite, tuku veruvam i od samata Vlada, veli Verner Hengst, pretsedatelot na Upravniot odbor na EVN Makedonija. Toj na ovaa funkcija dojde minatata godina, a vo intervjuto za Kapital zboruva za odnosite so Vladata, za uslovite za biznisi i investirawe vo Makedonija, za pretstojnata liberalizacija na energetskiot pazar i za drugi va`ni pra{awa.
Str. 16
Str. 22
Cover story
Intervju
16
22
ASI I LIKA
SPECIJALEN PRILOG
Iako prikaznata na doma{nata telekomunikaciska firma Asi oficijalno po~nuva na po~etokot od ovaa godina, za mnogu kratko vreme nejziniot menaxer Goran Poposki se povrzuva so ~e{kata kompanija Lica, ~ij osnova~ i direktor e Peter Link. Otkako Lica kupuva 40% udel vo Asi, dvajcata partneri sozdavaat strategija za nastap na makedonskiot pazar. Nivnata zaedni~ka vizija za idniot razvoj na biznisot vo Makedonija e sistem-integracija i implementirawe na sovremeni tehnologii.
Od lanskoto izdanie na specijalniot prilog Proizvodi i uslugi dosega , na pazarot se ~uvstvuva golema razdvi`enost vo ponudata na razli~ni proizvodi i novi uslugi nameneti za olesnuvawe na rabotata na kompaniite. Ako se znae deka imperativ na sekoj menaxer e da gi namali tro{ocite za operativno rabotewe, a pritoa biznisprocesite da ne izgubat od svojot kvalitet i intenzitet, jasno e zo{to ponudata na najnovite i najinovativni re{enija za kompaniite doa|a so golema doza integriranost na novi IT-re{enija.
Str. 36
Str. 39
BROJ 606
10/06/2011
SVEDMILK
VI[NI I PE^URKI
Kriminalot obvien okolu Svedmilk, te`ok pove}e od 30 milioni evra, dosega gi odbiva{e site zainteresirani investitori. No, is~istena od site dolgovi i obvrski, mlekarnicata koja na golema vrata vleze na makedonskiot pazar i be{e najavena pompezno kako spas na makedonskata mle~na industrija bara starate{eki partner. “Kapital” gi analizira trite mo`ni scenarija za idninata na mlekarnicata i {to }e zna~i restartiraweto na mlekarnicata za site zasegnati strani vo makedonskata mle~na industrija.
Malata semejna kompanija od Demir Hisar, go najde patot do golemiot evropski pazar za svoite proizvodi – preraboteni divoraste~ki pe~urki i vi{ni. Pobaruva~kata za ovie proizvodi e standardno dobra, pa ~esto nara~kite od partnerite vo Italija, Francija, Germanija, [vajcarija i u{te nekolku zemji, ne mo`e da se zadovolat vo celost. Potrebna e pogolema poddr{ka na prerabotuva~ite na gotov proizvod , za da mo`e da gi {irat svoite kapaciteti, smeta sopstvenikot na Ksenos, Vasko Damevski.
Kapital analiza
Company profile
28
32
TOPLES [ESTKA
SOROS GO PRODAVA ZLATOTO
Iako prethodnata generacija na serija 6 ja odbele`a re~isi isklu~itelnata radikalna era na dizajnot na BMW, novata serija 6, dizajnirana od Germanecot so iransko poteklo, Nader Fagihzadeh, kako da ja vra}a elegancijata na prvata generacija na serija 6 od 1976 godina. Od sekoj agol, novata 650i e niska i {iroka i oddava mala, no nepogre{liva agresivnost. Mo}niot kabriolet na BMW go pridvi`uva 4,4-litarskiot V6 motor na twin-turbo pogon so direktno vbrizguvawe i 400 kowski sili.
Mo`e da bide poradi investiciska mudrost, intuicija ili samo sre}a. [to i da e, mu dozvoluva na “stariot lisec” Xorx Soros da bide me|u malkutemina koi sekoga{ znaat da gi pro~itaat vistinskite signali od pazarot. Pa koga eden investitor od vakov kalibar prodava zlato vo vreme koga cenata na zlatoto postignuva istoriski rekordi, toga{ ostanatite investitori sedat i ~ekaat. Vo prviot kvartal godinava Soros gi namalil investiciite vo zlato za okolu 800 milioni dolari. Dali drugite }e go sledat?
Str. 28
Str. 52
7
VOVEDNIK
www.kapital.mk
Str. 32
Str. 12
Iako po padot na komunizmot site bea soglasni deka dr`avata e lo{ sopstvenik, sega taa paradigma se menuva. Sega va`i praviloto deka sekoj sopstvenik e dobar, samo zavisi koj raboti vo negovo ime. Zatoa, vo mnogu zemji, i toa vo zemjite so najliberalen kapitalizam, s$ po~esto se praktikuva dr`avno-privatno partnerstvo. Dr`avata ima uloga na obedinuva~, a privatniot kapital go dava pretpriemni~kiot duh. I toa funkcionira i toa mnogu uspe{no. Dali toa mo`e da funkcionira vo Makedonija? Dali mo`eme naskoro da vidime investiciski fond so pari od dr`avata da kupuva udeli vo firmi i da gi razviva, a potoa taka razvieni da gi prodava poskapo? Dali mo`eme da o~ekuvame dr`avno-privatna firma so koja }e upravuvaat stranski iskusni menaxeri, koja }e gi promovira i prodava makedonskite proizvodi vo stranstvo, koja }e iznao|a novi izvozni pazari i koja zaedno so kompaniite }e kreira novi izvozni proizvodi, koja na izvoznite kompanii }e im obezbeduva najpovolni krediti od stranski banki za da gi pro{irat svoite fabriki i da proizveduvaat pove}e proizvodi za izvoz? Ova e novata paradigma vo koja funkcioniraat dr`avite i kompaniite po krizata. Za `al, Vladata i biznismenite vo Makedonija s$ u{te ne se podgotveni da sednat na ista masa i da razgovaraat kako da pravat pove}e prihodi od izvoz.Zo{to? Od ednostavna pri~ina {to izvozot ne im e prioritet. Nitu na dr`avata, nitu na najgolem del od kompaniite vo Makedonija. Pove}e od 60% od vkupniot obrt vo makedonskata ekonomija go pravi dr`avata preku javnite tenderi. Ako na ovaa slika se nadovrzat monopolite i oligopolite, koi imaat okupirano nekolku industrii vo koi pravat golemi profiti, i retardiranata politika koja go promovira uvozot, toga{ jasno e zo{to izvozot ostanuva osamena inicijativa na nekolku kompanii. “Kapital” vo ovoj broj analizira kako rabote{e nekoga{niot Geneks i kako po istiot princip denes raboti izraelskata dr`avna izvozna kompanija Agroexco. Modeli koi vo su{tina se isti, no glaven preduslov za da funkcioiniraat e iskrenata volja na vlasta, odnosno na dr`avata, da go poddr`i izvozot, a da go namali uvozot. Toa dosega ne sme go videle kaj nitu edna vlada. Zo{to uvoznicite se poza{titeni od izvoznicite e sosema druga tema, koja ako se otvori do kraj }e izvadi na povr{ina mnogu neprincipielni vrski me|u politi~arite i biznismenite vo koi nacionalnite ekonomski interesi ne se prioritet, voop{to.
O
Biljana Zdravkovska-Stoj~evska odgovoren urednik
8 PORTFOLIO
FIRMITE DOPRVA ]E SE INFORMIRAAT [TO IM SKROILA VLASTA!
ZAKONOT ZA DANOK NA DOBIVKA SMENET PRED IZBORI lu~ajno ili ne, Vladata predizborno donese krupni izmeni na Zakonot za danok na dobivka, a firmite u{te ne znaat to~no {to zna~at tie izmeni. Dano~ni eksperti objasnuvaat deka stanuva zbor za zna~ajni izmeni koi }e imaat vlijanie vrz tretmanot na odredeni rashodi vo 2011 godina, no i vlijanie vrz prihodite i vrz na~inot na presmetuvawe i uplata na danokot na dobivka. “So
S
ovie izmeni vo Zakonot se definira dano~nata osnova, koja se sostoi od fiskalnata osnova, koja ja so~inuvaat nepriznaenite rashodi za dano~ni celi i finansiskiot rezultat, odnosno smetkovodnata bruto-dobivka, koja po pokrivaweto na zagubite od raboteweto vo izminatite dano~ni periodi se odano~uva vo godinata na nejzinata raspredelba za isplati vo vid na dividendi i drugi raspredelbi od dobivkata”, objasnuvaat dano~ni eksperti. Spored niv, najva`nite izmeni, navidum, }e im go olesnat pla}aweto danok na dobivka na firmite, no vo praktika, tie se najverojatno napraveni za da gi namalat dano~nite dava~ki na javnite pretprijatija. Dopolnitelno, rabotite se
uslo`nuvaat i zatoa {to nikoj s$ u{te ne znae kako }e funkcioniraat vo praktika site tie izmeni. “Klu~na izmena e {to ako dosega nadomestocite na tro{oci od raboten odnos moraa da bidat isplateni do denot na podnesuvaweto na godi{nata smetka vo UJP za da se priznaat kako dano~en rashod, odnosno da se odbijat od osnovata za presmetka na danok na dobivka, sega ne mora da bidat isplateni do 28. fevruari. Ovde vleguvaat nadomestoci kako {to e na primer K15”, objasnuvaat smetkovoditeli. Sepak, spored niv, iako ovaa izmena, navidum, ja namaluva dano~nata osnova za pla}awe na danokot na dobivka, vo praktika najmnogu }e im ja olesni rabotata na javnite pretprijatija.
Ministerot za finansii Zoran Stavreski, zafaten so izbornata kampawa, nema{e vreme da im gi objasni na kompaniite izmenite vo Zakonot za danok na dobivka.
FINANSISKA PODDR[KA ZA FARMERITE
[PARKASE GI PREZENTIRA[E ZEMJODELSKITE KREDITI parkase banka Makedonija ja prezentira{e ponudata na krediti za zemjodelstvoto na manifestacijata Denovi na ranogradinarstvoto “Kukla gradinar”, koja se odr`a na 28. i 29. maj vo Strumica i vo Kukli{. Na ovaa manifestacija be{e pretstaveno i ranogradinarskoto proizvodstvo vo Strumi~kiot region. “[parkase banka Makedonija aktivno se zalaga za razvoj na zemjodelstvoto, postojano sledej}i gi potrebite na pazarot i na zemjodelcite. Vo taa nasoka, gi poddr`uva nastanite koi davaat mo`nost za razmena na znaewa i iskustva, kako i za otkrivawe interesni idei i proekti na malite i srednite pretprijatija od oblasta na zemjodelstvoto”, informiraat od bankata. Na manifestacijata bea prezentirani zemjodelskite krediti na [parkase banka, kako {to se krediti za primarno proizvodstvo, prerabotka i za trgovija so zemjodelski proizvodi. [parkase banka od po~etokot na 2011 godina do denes ima realizirano zemjodelski krediti vo vkupen iznos od 48 milioni denari.
[
GRCIJA ]E PRODAVA DR@AVNI FIRMI ZA DA VRA]A DOLGOVI
MAKEDONSKITE BIZNISI NEMAAT KAPACITET ZA EVENTUALNI AKVIZICII ako del od planot za spas na gr~kata ekonomija i vra}awe na dolgot pogolem od 300 milijardi evra, Grcite vo 2011, 2012 i 2013 godina }e rasprodavaat klu~ni dr`avni kompanii od energetskiot sektor, pristani{ta, avtopati, nedvi`nosti... Kolku e ova {ansa za makedonskite kompanii, ~ij ve~en problem e prevozot na stoki i pri-
K
stapot do klu~nite regionalni pristani{ta. “Kapital” gi pra{a biznismenite, dali razmisluvaat za eventualni prezemawa na gr~ki kompanii ili kupuvawe udeli vo niv, kolkav interes gledaat vo toa i dali takov “{oping” na Makedoncite vo Grcija e realno mo`en? Min~o Jordanov, pretsedatel na Upravniot odbor na Makstil, smeta deka biznisme-
nite vo Makedonija nemaat ambicii za prezemawa na gr~kite kompanii koi se na proda`ba, nitu, pak, realni ekonomski mo`nosti za da realiziraat tolku golemi akvizicii. Spored nego, doma{nite kompanii nemaat {ansi da u~estvuvaat vo gr~kata privatizacija duri i da poka`at interes, so ogled na toa {to Makedonija nema finansiski sistem
koj mo`e da poddr`i takvi aktivnosti. “Nitu eden biznismen koga razmisluva za ekspanzija, ne pravi akvizicii so profitot koj go ostvaril. Biznis-logikata i prakti~kite primeri govorat deka sekoj ekonomski interes od takov tip treba e poddr`an so sve` kapital”, objasnuva Jordanov. Biznismenot Risto
Gu{terov veli deka duri i da imaat ekonomska mo}, makedonskite biznismeni nema da mo`at “da vlezat” vo gr~kata privatizacija, zatoa {to glavni vo ovoj proces }e bidat najgolemite doveriteli na gr~kite dol`nici, a toa se zapadnoevropskite banki.
BROJ 606
10/06/2011
9
www.kapital.mk
VO FOKUS
BROJKI:
dna od osnovnite politiki na novata vlada koi mora da gi vidime na teren e pozicionirawe na biznis-zaednicata vo funkcija na svoj partner. Niedna vlada prethodno ne uspeala da vospostavi jasni i transparentni odnosi so ovoj segment od ekonomijata. Kompaniite mora da bidat najgolemiot rabotodavec, kupuva~ i prodava~ na pazarot, najgolem korisnik na kreditite od bankite.
E
940,8 milioni dolari e trgovskiot deficit vo zemjava vo prvite ~etiri meseci od godinava
110
evra e minimalnata plata za koja se podgotveni da pregovaraat makedonskite rabotodavci
33%
pomala vrednost imaat objektite {to dobile dozvola za gradewe vo april godinava vo sporedba so istiot mesec lani
RUBIN ZARESKI KONSULANT I ANALITI^AR
BUSINESSBRIEF BETON ]E JA GRADI GRADSKATA KU]A ZA 17 MILIONI EVRA eton }e ja gradi Gradskata ku}a, objekt koj e del od proektot “Skopje 2014”, za 17 milioni evra, objavija od dru{tvoto, otkako sklu~ile dogovor so grad Skopje. Istovremeno, po odr`uvaweto na godi{noto akcionersko sobranie, Beton objavi deka od vkupnata dobivka minatata godina, vo iznos od 503 iljadi evra, pove}e od 416 iljadi evra }e bidat akumulirana dobivka, 75,5 iljadi evra }e odat za rezervniot fond, a pove}e od 12 iljadi evra } e dobie dr`avata od dividendata za Fondot za penzisko i invalidsko osiguruvawe (PIOM). Ova zna~i deka Beton godinava nema da im podeli dividenda na obi~nite akcioneri. Od akumuliranata dobivka, pak, od minatite godini 798 iljadi evra od delot za rezervniot fond }e se odvojat za otkup na sopstveni akcii. Imeno, dru{tvoto najavi deka }e napravi otkup na ne pove}e od 5.456 akcii, po cena od minimum 6.000 denari do maksimum 9.000 denari za akcija.
B
BAH^OVANOVSKI I OFICIJALNO ]E RAKOVODI SO IPA FONDOVITE
D
VLADATA SOBRALA POVE]E OD 12 MILIONI EVRA OD KAZNI I TAKSI ZA EDEN MESEC
DUPKATA VO BUXETOT SE POKRIVA SO KAZNI ZA BIZNISOT?! ladata vo predizborniot period udri vrz biznissektorot so masovno kaznuvawe, {to doveduva do zatvorawe na mnogu kompanii. Poslednite statisti~ki podatoci za prihodite vo buxetot poka`uvaat deka samo za eden mesec se inkasirani pove}e od 12 milioni evra nedano~ni prilivi od kazni, nadomestoci i administrativni taksi. Ova e dramati~en porast na ovie nedano~ni prihodi vo buxetot, {to ja potvrduva surovata realnost {to ja zboruvaat biznismenite. Prethodno, od kazni i administrativni taksi za uslugite na
V
javnata administracija vo dr`avnata kasa se slevaa po okolu ~etiri milioni evra mese~no. Se obiduva li Vladata da go pokrie buxetskiot deficit so pove}e pari od kazni, globi i drugi taksi za kompaniite?! Biznismenite svedo~at deka akcijata na Vladata za kaznuvawe na firmite i nivno zatvarawe samo & {teti na ekonomijata. Tie postojano apeliraat da se olabavi kaznenata politika, a buxetot namesto silum, so kazni, da se polni milum, so danoci od novi investicii. Ekonomistite komentiraat deka vakvata kaznena politika
osega{niot direktor na javnoto pretprijatie za stopanisuvawe so stanben i deloven prostor, Vladimir Bah~ovanovski, od v~era i oficijalno stana glaven revizor na Revizorskoto telo za revizija na instrumentot za pretpristapna pomo{ (IPA). Ovaa odluka e donesena na poslednata vladina sednica odr`ana na 19. maj 2011 godina, a be{e objavena v~era vo Slu`ben vesnik. Bah~ovanovski & e poznat na javnosta VLADIMIR po toa {to dodeka BAH^OVANOVSKI be{e direktor na javnoto pretprijatie istovremeno ja izvr{uva{e funkcijata ~len na Sovetot na op{tina Centar. No, poradi sudir na interesi i po barawe od partijata, Bah~ovanovski vo septemvri minatata godina se otka`a od sovetni~kata funkcija vo op{tina Centar. So Javnoto pretprijatie za stopanisuvawe so stanben i deloven prostor sega }e rakovodi Cvetko Grozdanov, do neodamna pratenik na VMRO-DPMNE.
e pogubna za doma{nata ekonomija i sugeriraat Vladata vedna{ da go smeni pristapot vo kaznuvaweto na biznissektorot. “Vladata namesto da im pomaga na firmite so zakani za zatvorawe prisilno im izvlekuva pari za da go zakrpi buxetskiot deficit. So vakvite merki se prinuduva stopanstvoto da vr{i preraspredelba na parite i site finansiski rezervi da gi iskoristi za opstanok namesto za novi investicii, a naj~esti `rtvi na toa se vrabotenite vo tie firmi, koi ne zemaat plati”, komentiraat ekonomistite.
10 PORTFOLIO KAPITAL SOVETUVA... BRZOPLETO DONESUVAWE ODLUKA
Prvata gre{ka vo komunikacijata e objavuvawe kontroverzni odluki pred da se napravat temelni podgotovki. Sekoja takva odluka mo`e so sebe da donese glasini, da predizvika neprijatnost i otpor. Zatoa, namesto da mu se objavuvaat vakvite odluki na celiot kolektiv, mo`ebi e podobro da se podgotvat lu|eto na poedine~ni razgovori za da se znae odnapred koj }e prigovori i zo{to.
ZO[TO E PROBLEM DA SE IZGRADAT [EST KILOMETRI OD GASOVODNIOT PRSTEN?
DOCNI IZGRADBATA NA GASOVODOT OKOLU SKOPJE amesto ovaa prolet, izgradbata na gasovodniot prsten okolu Skopje dobiva novi rokovi. Kompanijata za prenos na gas Gama sega najavuva deka Skopje }e se gasificira najdocna do idnata prolet, {to e prolongirawe od edna godina od prvi~no dadeniot rok. “Gasovodniot prsten okolu Skopje celosno treba da zavr{i naprolet, no vo 2012 godina. Aktivnostite na teren ve}e se po~nati. Nedostigaat u{te re~isi {est kilometri od cevkovodot. Sega sme vo faza na izvedba”, kuso objasni za “Kapital” Ratko Manov, izvr{en direktor na Gama, kompanija vo koja kapitalot po polovina
N
go delat dr`avata i distributerot na nafteni derivati Makpetrol. Pred to~no edna godina Manov javno najavi deka ovaa prolet gasifikacijata na Skopje }e bide zavr{ena. Porane{ni direktori i vraboteni vo Gama za “Kapital” objasnuvaat deka planot Skopje da se gasificira, predviden u{te vo 90-tite godini, s$ u{te stoi na {est kilometri. Izgradbata na ovoj del od cevkovodot se procenuva na dva do 2,5 milioni evra, pari koi treba da gi obezbedi Gama. Poznava~ite objasnuvaat deka gasovodniot prsten okolu Skopje e neophoden, osobeno za kompaniite od naselbite
LA@EWETO E POGUBNO
\or~e Petrov i Vizbegovo, za da go koristat najevtiniot energens prirodniot gas. Sega ovaa privilegija ja imaat samo 30-ina kompanii vo Skopje, kako i Xonson Meti i Xonson kontrols vo tehnolo{ko-industriskata razvojna zona Bunarxik. Funkcionalnosta na gasovodniot prsten okolu Skopje dopolnitelno se komplicira so otsustvoto na distributer na ovoj energens. Ekspertite objasnuvaat deka za doma} instavata da go koristat gasot neophodno e otkako }e se izgradi gasnata infrastruktura da se izgradi i distributivnata mre`a, a toa podrazbira vlez na investitor.
Slednata rabota {to se vbrojuva vo komunikaciski gre{ki e la`eweto. Nekoi lagi ili delumni vistini mo`e da se i dobronamerni. Nekoi temi mora da ostanat poverlivi dodeka za niv s$ u{te se rasprava, no treba da se bide vnimatelen vo ~uvaweto tajni. Ako lu|eto doznaat deka ste la`ele zasekoga{ }e ja izgubite nivnata doverba. NE JA POTCENUVAJTE INTELIGENCIJATA NA VRABOTENITE
Na menaxerite ~esto im e polesno da preminat preku nekoja tema, zatoa {to “i taka lu|eto ne bi ja razbrale”. Zo{to da im ja objasnuvate reorganizacijata koga ednostavno mo`ete da im ka`ete: “Ova e na{ata nova organizaciska {ema”. No, toa e ednostavno, isklu~uvawe od realnosta. Mnogu menaxeri sakaat samo da pretr~aat preku nekoi problemi koga gi motiviraat svoite timovi, no ako rabotite ne odat najdobro, tie timovi se najverojatno svesni za toa.
NAJPLATENI @ENI-MENAXERI oka`ano e i vo praktikata deka `enite na najvisokite menaxerski pozicii vo kompaniite od celiot svet imaat poniski plati vo odnos na nivnite ma{ki kolegi. Najplatena `enamenaxerka za izminatata godina e Kerol Barc, izvr{niot menaxer
D
KEROL BARC
glaven izvr{en direktor na Yahoo Plata: 47,2 milioni dolari Vozrast: 62 godini Rang na kompanijata vo Fortune 500: 365
IRENE ROZENFELD
glaven izvr{en direktor na Kraft Foods Plata: 19,3 milioni dolari Rang na kompanijata vo Fortune 500: 49 Vozrast: 58 godini
na kompanijata Yahoo. Taa minatata godina zemala plata od 47,2 milioni dolari. Za sporedba, najplateniot ma`-menaxer, Filip Dauman od Viacom, minatata godina zemal plata od 84,5 milioni dolari. Eve gi najplatenite `eni-menaxeri: INDRA NOI
glaven izvr{en direktor na Pepsi Co Plata: 16,2 milioni dolari Vozrast: 55 godini
ANXELA BREILI
glaven izvr{en direktor na WellPoint Plata: 16,2 milioni dolari Vozrast: 49 godini
12 PORTFOLIO TRENDOVI
INVESTITORSKA INTUICIJA ILI...
SOROS GO PRODAVA ZLATOTO
BUSINESSBRIEF
o`e da bide poradi investiciska mudrost, intuicija ili samo sre}a. [to i da e mu dozvoluva na Soros da bide me|u malkutemina koi sekoga{ znaat da gi pro~itaat vistinskite signali od pazarot. Pa koga eden investitor od vakov kalibar prodava zlato vo vreme koga cenata na zlatoto postignuva istoriski rekordi toga{ ostanatite investitori sedat i ~ekaat. Vo prviot kvartal godinava Soros gi namalil investiciite vo zlato za okolu 800 milioni dolari. No, ostanatite investitori barem zasega ne go sledat. Iako site znaat deka cenata na zlatoto vleguva vo teritorija vo koja mo`e da se opi{e kako duvawe na balonot. No, toj eden den }e pukne. Toa e koga cenata na zlatoto }e gi probie granicite. O~igledno toa zasega ne se slu~uva, {to zna~i deka cenite na zlatoto }e prodol`at da se dvi`at nagore, barem u{te nekoe vreme. Pra{aweto e do koga?
M
PORADI STRAV OD VREMENSKI NEPRILIKI
CENITE NA P^ENICATA RASTAT enite na p~enicata na svetskite berzi minatata nedela porasnaa za prvpat otkako Rusija objavi deka }e ja trgne zabranata za nejzin izvoz, zatoa {to trgovcite smetaat deka ovoj poteg nema da go ubla`at eventualniot nedostig vo ponudata, predizvikan od problemite niz cel svet. Lo{ite vremenski uslovi vo nekoi od najgolemite `itnici vo svetot se zakanuvaat da go zasenat efektot {to } e go postigne ruskata odluka. @etvite na p~enica vo SAD i vo Kanada }e docnat poradi do`dovite, dodeka vo severna Evropa `itoto e zagrozeno od su{ite. U{te pove}e, postoi neizvesnost dali i Rusija mo`e da ispora~a standardno golemi koli~ini p~enica godinava.
C
VIZIONERI
SOPSTVENICITE RAZMISLUVAAT ZA NOV DIREKTOR
SLABI REZULTATI NA VOLMART VO SAD emejstvoto Volton, sopstvenici na najgolemiot svetski maloproda`en sinxir Volmart, razmisluvaat za smena na izvr{niot direktor na kompanijata, Majkl Djuk, poradi nezadovolitelnite rezultati. Profitot za prviot kvartal vo 2012 godina, {to za Volmart zavr{uva na 30 april, porasnal 4,4%, {to e skromno za standardite na koi{to e naviknat bordot na direktori, na ~elo so dvajca ~lenovi od semejstvoto Volton, koe dr`i re~isi 50% od akciite. Poslednive dve godini akcijata na Volmart zabele`a daleku poslabi performansi od taa na rivalot Target. Bordot osobeno go zagri`uvaat rezultatite na Volmart na doma{niot pazar, SAD, kade {to proda`bite padnale za 1,1%. Volmart se obide so nekolku novi biznisincijativi da gi zgolemi proda`bite, no nitu edna ne uspea.
S
& LIDERI
Sakame strast vo na{iot biznis... Vraboteni {to sakaat da gradat kariera kaj nas, a ne da mislat deka ova e samo minliva rabota za niv. HAUARD [ULC osnova~ na sinxirot kafeterii Starbaks
enata na naftata bi trebalo da se zadr`i vo rasponot od 75 do 80 dolari za barel, so ogled na momentalnata sostojba po odnos na pazarnite fundamenti i tro{o~noto okru`uvawe.
C
Nemam napoleonovski sni{ta. Samo sum rabotliv i pragmati~en. ROMAN ABRAMOVI^ milijarder i sopstvenik na fudbalskiot klub ^elzi
Sekoga{ koga treba da se zavr{i nekoja te{ka rabota mu ja doveruvam na nekoj mrzeliv tip. Toj sigurno }e najde lesen na~in da ja zavr{i. VOLTER KRAJSLER
osnova~ot na korporacija Krajsler
[AMSUL AZAR ABAS IZVR[EN DIREKTOR NA PETRONAS, MALEZISKATA DR@AVNA NAFTENA KOMPANIJA
14 PORTFOLIO INVESTICISKATA BANKA VO NEVOLJA
ISTRA@NITE ORGANI JA “^E[LAAT” GOLDMAN SAKS ujor{kite obviniteli pobarale od investiciskata banka Goldman Saks da go objasni svoeto odnesuvawe vo finansiskata kriza, tvrdat nekolku novinski agencii. Goldman Saks isto taka e pod istraga od strana na amerikanskata Komisija za hartii od vrednost i od Ministerstvoto za pravda. Eden izve{taj na Senatot od april veli deka Goldman gi ohrabruvala investitorite da kupuvaat finansiski produkti bazirani na hipotekarni zaemi, a znaele deka tie mo`e da propadnat. Izve{tajot veli deka Goldman go prenela rizikot vrz investitorite ne prika`uvaj}i im gi realno sopstvenite finansiski bilansi. Ovoj “informativen razgovor” kaj Obvinitelstvoto e rana faza na istra`niot proces, no ne mora da zna~i deka } e bidat pokrenati nekakvi obvinenija protiv bankata.
W
PRETSTAVEN NOVIOT GAXET THRIVE
STUDIJA ZA INTERNETOT VO SAD POKA@A
AMERIKANCITE MISLAT DEKA SE [PIONIRANI DODEKA “SURFAAT” ajnovoto istra`uvawe poka`a deka polovina od Amerikancite postari od 16 godini {to se povrzani na Internet mislat deka golemite kompanii gi proveruvaat nivnite onlajn-aktivnosti. Okolu 40% od niv, pak, mislat deka Vladata go pravi istoto. Spored istra`uvaweto, 68% od vozrasnite korisnici na Internet kupuvaat preku mre`ata, no golem del se zagri`eni za svojata privatnost dodeka go pravat toa. Studijata na Centarot za digitalna idnina pri Univerzitetot na Ju`na Kalifornija poka`a deka 82% od Amerikancite koristat Internet. No, za razlika od porano, koga “surfaweto” na Internet zna~e{e sedewe na stol~e pred monitor, sega dominiraat laptop-kompjuterite i Internetot na mobilen telefon.
N
AZIJA SÈ POZNA^AEN PAZAR ZA LUKSUZNITE BRENDOVI
TO[IBA PONUDI POEVTIN TABLET OD IPAD NA EPL o{iba objavi vleguvawe vo brzoraste~kiot pazar za tablet-kompjuteri so svojot najnov gaxet nare~en Thrive. Japonskiot proizvoditel na elektronika najevtiniot model na svojot tablet go nudi po cena od 429 dolari, {to e poevtino od osnovniot model na iPad, proizvod na Epl. Proda`bata na tablet-kompjuterot na To{iba }e po~ne vo SAD na 10 juli. Uspehot na iPad ohrabri mnogu kompanii za kompjuterska elektronika da razvijat sopstveni tablet-kompjuteri, kako odgovor na ogromnata proda`ba {to ja postignuva Epl. Samsung go lansira{e tabletot Galaxy, a Soni najavi dva novi sopstveni modeli.
T
SAMSONITE ]E PRIBIRA PARI NA HONGKON[KATA BERZA
merikanskiot proizvoditel na kuferi i torbi Samsonite se nadeva deka }e pribere 1,5 milijarda dolari na javnata inicijalna ponuda na akcii na Hongkon{kata berza, planirana za 16. juni. Kompanijata osnovana pred 100 godini, sega vo sopstvenost na investiciskiot fond CVC i Royal Bank of Scotland, planira da gi iskoristi ovie pari za da gi plati svoite dolgovi. Ovoj brend e najnov vo nizata od tie {to go smetaat kotiraweto na berzata vo Hong Kong kako na~in da se privle~at aziskite investitori i da se zgolemi popularnosta me|u aziskite kupuva~i. Francuskiot kozmeti~ki brend L’Occitane po~na da kotira vo Hong Kong lani, a modnata ku}a Prada isto taka razmisluva da prodava akcii vo Hong Kong.
A
MEDIUMI BUSINESSWEEK
FOREIGN AFFAIRS
Pazarniot udel pa|a, akcijata isto taka, postojano se slu{aat glasini za prezemawe. Kako {efot na Nokia se obiduva da ja izvadi kompanijata od najte{kata situacija dosega.
Zo{to vostanijata vo Tunis, Egipet i Libija imaa razli~ni pateki na razvojot? Ova izdanie e posveteno na demistificirawe na “arapskata prolet”.
FORBES
Koi se novite selebriti li~nosti vo svetot {to pravat najmnogu pari: Forbes ima detalna lista na 100-te najmo}ni “faci” od {ou-biznisot.
16 COVER STORY: DR@AVATA DIREKTNO DA SE V
Na nekoga{nata imperija Geneks, preku koja se izvezuvaa site jugoslovenski proizvodi i se nabavuvaa surovini i materijali od stranstvo i koja prave{e godi{en obrt pogolem od sedum milijardi dolari, sega ostanuva da potsetuva edinstveno golemata zgrada na zapadnata kapija na Belgrad, koja e vo raspa|awe
NOV GENEKS ZA POGOLEM IZ
BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk pokraj toa {to ovaa Vlada pet godini nanazad deklarativno se zalaga za poddr{ka na izvozot, na teren nedostiga konkretna akcija koja }e pridonese za pogolem plasman na makedonskite prozvodi na stranskite pazari. Izvozot so godini nanazad go vle~at metalurgijata i lon-proizvodstvoto
I
na tekstil, koi po definicija se i golemi uvoznici, bidej}i site surovini za proizvodtsvo gi uvezuvaat od stranstvo. I na ovaa Vlada, koja se narekuva zemjodelsko-selska vlada, i na site drugi im e jasno deka edinstvenata industrija kade {to Makedonija mo`e da napravi pogolem ~ekor vo izvozot e industrijata za proizvodstvo na hrana i agrosektroot. No, tokmu tuka apsurdot e najgolem. Makedonija proizveduva samo okolu 30% do 40% od doma{nite potrebi
za hrana, a ostanatata hrana vo vrednost od okolu 560 milioni evra godi{no se uvezuva od stranstvo. A samo pred dve tri decenii Makedonija zadovoluvala pove}e od70% od svoite potrebi za hrana. Kako i dali e mo`no Makedonija od neto-uvoznik na hrana da stane izvoznik na hrana? Ekspertite koi gi poznavaat vistinskite potencijali na makedonskiot agrosektor velat deka toa e mo`no edinstveno so poddr{ka na dr`avata.
17
VKLU^I VO IZVOZOT Po ovaa ekonomska kriza ve}e nikoj nema dilemi deka dr`avata na golema vrata se vra}a vo ekonomijata. Partnerstvoto so dr`avata vo ekonomijata e najsilno tokmu vo zemjite so najliberalen kapitalizam. Ovoj vid privatno-javno partnerstvo, kade {to dr`avata ima uloga na obedinuva~, a privatniot kapital go dava pretpriemni~kiot duh, vo mnogu zemji e mnogu uspe{no sproveden i realiziran “Kapital” analizira kako rabote{e nekoga{niot Geneks i kako po istiot princip denes raboti izraelskata dr`avna izvozna kompanija Agroexco, so cel da & pomogne na Vladata vo iznao|awe na najdobrata forma za poddr{ka i zgolemuvawe na makedonskiot izvoz
ZVOZ
No, i pokraj najavenite dr`avni firmi za otkup, promocija i izvoz na makedonskite proizvodi upravuvani od stranski menaxeri, najavi za zaedni~ki izraelsko-makedonski izvozni firmi, equity fondovi za vlo`uvawa vo zemjodelstvoto i proizvodtsvoto na hrana, na teren i po pet godini od dadenite vetuvawa re~isi ni{to ne e realizirano. Idejata za vklu~uvawe na dr`avata vo promocijata i proda`bata na doma{nite proizvodi na stranski pazari ne e nitu
nova, nitu, pak, neizvodliva. Taa se praktikuva{e u{te vo pedesettite godini na minatiot vek vo ramkite na porane{na Jugoslavija. Pametnite dr`avi, kako Izrael, uspe{no ja praktikuvaat pove}e od 50 godini. I denes go imame primerot so ambasadite na SAD niz celiot svet, koi se i najgolemi trgovski promotivni tela. Pokraj diplomatijata, uspe{nosta na ambasadite se meri i preku toa kolku obezbedile i pomognale vo zgolemuvawe na izvozot na amerikanskite proizvodi. Geneks, Tehnometal Vardar, Interimpeks, Makoteks, Jugoeksport, Magro... se kompanii na koi denes se se}avaat malkumina. No, vo minatoto tie bile klu~nite firmi preku koi odel celiot izvoz na jugoslovenskite proizvodi nadvor od Jugoslavija i republikite i preku koi se uvezuvale site potrebni surovini i metariali od stranstvo. Tie, kako i site drugi firmi vo toj period, bile dr`avni, odnosno op{testveni, no so niv upravuvale vrvni direktori i biznismeni koi nemale nikakov problem i kompleks bitkata za proda`ba na doma{nite proizvodi da ja vodat na svetsko nivo. I toa bilo taka s$ do raspa|aweto na Jugoslavija, koga po~na raspa|aweto i na ovie trgovski giganti. Denes na goleminata na Geneks potsetuva samo golemata zgrada na Geneks, koja stoi na zapadnata kapija na Belgrad, simboliziraj} i ja vratata kon Zapadot. No, od pred edna godina vo Srbija po~na s$ poglasno da se zboruva za idejata za obnovuvawe na starata ideja za Geneks, odnosno za formirawe dr`avna firma za izvoz na srpskite proizvodi vo Rusija. Imeno, mnogu srpski ekonomisti-biznismeni pobaraa pomo{ i logisti~ka poddr{ka od dr`avata za obedinuvawe na srpskiot izvoz vo Rusija, bidej}i samo na toj na~in Srbija mo`e da gi iskoristi prednostite na Dogovorot za slobodna trgovija koj Srbija go ima so Rusija. Idejata e da se formira centralizirano nadvore{no-trgovska firma, ne{to kako porane{en Geneks, vo dr`avnoprivatna sopstvenost, koja }e im bide na raspolagawe na site izvozni kompanii koi imaat proizvodi za izvoz vo Rusija. Bidej} i ruskiot pazar e specifi~en i srpskite kompanii i vo vreme na porane{na Jugoslavija ne izvezuvale direktno, tuku preku golemite trgovski pretstavni{tva kako
Geneks, Tehnometal... Idejata za direktno vklu~uvawe na dr`avata vo izvozot na makedonskite proizvodi vo stranstvo e prisutna i vo Makedonija ve}e nekolku godini. Realizacija na ovaa ideja nekolkupati najavuva i VMRO-DPMNE, no do den denes nema ni{to od tie vetuvawa. Sega{niot guverner na Makedonija, Dimitar Bogov, nekolku godini pred da stane guverner, vo svojstvo na ekonomski analiti~ar na CEA, vo edna svoja kolumna objavi deka najbrzo re{enie za zgolemuvawe na makedonskiot izvoz e vladata da formira kompanija so pari od buxetot, koja }e ja organizira i realizira celata distribucija i marketingot i }e kreira novi pazari za makedonskite proizvodi. I Stopanskata komora na Makedonija, vo koja se obedineti najgolemite kompanii vo Makedonija, vo paketot antikrizni merki pobara od Vladata da pomogne vo otvoraweto golemi distributivni centri vo regionot i vo stranstvo, preku koi bi se prodavale makedonskite proizvodi. Po ovaa ekonomska kriza ve}e nikoj nema dilemi deka dr`avata na golema vrata se vra}a vo ekonomijata. Partnerstvoto so dr`avata vo ekonomijata e najsilno tokmu vo zemjite so najliberalen kapitalizam. Ovoj vid privatno-javno partnerstvo, kade {to dr`avata ima uloga na obedinuva~, a privatniot kapital go dava pretpriemni~kiot duh, vo mnogu zemji e mnogu uspe{no sprovedena i realizirana. “Kapital” analizira kako rabote{e nekoga{niot Geneks i kako po istiot princip denes raboti izraelskata dr`avna izvozna kompanija Agroexco.
KAKO GENEKS GO ZGOLEMUVA[E JUGOSLOVENSKIOT IZVOZ ? Od nekoga{ najsilnata i najuspe{na nadvore{no-trgovska firma vo porane{na Jugoslavija, socijalisti~kata multinacionalna kompanija, so godi{en promet i do 7,5 milijardi dolari, po tranzicijata ostana samo visokokatnicata vo Belgrad, koja e vo faza na raspa|awe. Generaleksport e osnovana vo 1952 godina, kako kompanija vo dr`avna sopstvenost so glavna cel reeksport i drugi nadvore{notrgovski aktivnosti. Na po~etokot kompanijata imala samo 19 vraboteni, no mnogu brzo po~nal da se zgolemuva brojot na vraboteni,
18 COVER STORY
a da go zgolemi izvozot na zelen~uk i ovo{je od Makedonija, makedonskata Vlada go premoli hrvatskiot biznismen Ivica Todori} da dojde i da izgradi otkupno-distributiven centar vo Strumica, koj spored site procenki ne ~ini pove}e od 8-9 milioni evra. Sega Todori} e me|u najgolemite izvoznici na sve` zelen~uk i ovo{je od Makedonija, ima evtina baza za evtini suorovini, a po nivnata dorabotka, profitot od
Z
DR@AVATA DIREKTNO DA SE VKLU^I VO IZVOZOT
BROJ 606
10/06/2011
www.kapital.mk
kako i brojot na pretstavni{tva vo pove}e stranski zemji vo London, Frankfurt, Milano, Wujork, Stokholm, Bejrut, pa potoa vo Moskva, Praga, Berlin i Budimpe{ta. Iako vo toj period Jugoslavija s$ u{te realno nemala proizvodi za izvoz na pazarite vo koi vleguval Geneks, vo prvite godini od raboteweto Geneks go organizirala proizvodstvoto
na nekoi novi proizvodi preku izgradba na novi fabriki ili rekonstrukcija na nekoi stari fabriki, dobivawe na neophodnite dozvoli za rabota, patenti i s$ {to bilo potrebno za da se osigura plasmanot na proizvodite na stranskite pazari. Vo tekot na godinite Geneks na nekoj na~in ja nadrasnala i dr`avata, bidej}i vo nekoi slu~ai stranskite zemji namesto
DIMITAR BOGOV GUVERNER NA NARODNATA BANKA
VLADATA DA FORMIRA DR@AVNA KOMPANIJA ZA IZVOZ NA ZEMJODELSKITE PROIZVODI imitar Bogov pred nekolku godini, vo svojstvo na ekonomski analiti~ar na Centarot za ekonomski analizi (CEA), vo edna svoja kolumna objavi kako najlesno da se zgolemi izvozot vo Makedonija. Eve {to napi{a Bogov: “Zemjodelstvoto (zelen~ukot i ovo{jeto) i prehranbenata industrija se edni od retkite dejnosti vo koi Makedonija ima potencijalni konkurentni prednosti za probivawe na evropskite pazari. So spogodbata za stabilizacija i asocijacija na Makedonija se otvori najgolemiot evropski pazar za re~isi neograni~en plasman na prehranbeni proizvodi. No, ne gledame nikakvi efekti od dadenata mo`nost i nema ni da vidime u{te dolgo vreme, osven ako ne{to ne promenime vo na{ite sfa}awa. Malite farmeri i malite proizvoditeli na prehranbeni proizvodi ne se sposobni da izvezuvaat. Nim im e potrebna silna distributerska kompanija koja }e go organizira marketingot i }e kreira pazar za makedonskite proizvodi. Istovremeno, taa }e vospostavi standardi na kvalitet i pakuvawe koi proizvoditelite mora da gi ispolnuvaat, }e dava informacii za trendot na eksternite pazari, }e inicira promeni vo asortimanot na proizvodstvoto i }e gi educira proizvoditelite. Zna~i, celta e da se postigne specijalizacija i sekoj da si ja vr{i rabotata {to najdobro ja znae, proizvoditelot da proizveduva, a distributerot da prodava. Kako da se napravi toa? Najbrzo re{enie e vladata da formira akcionersko dru{tvo koe sigurno bi bilo interesno za mnogu privatni investitori. No,
D
garancii na Narodnata banka na Jugoslavija poprvin prifa}ale garancii od Geneks. Mnogu ~esto se slu~uvalo Geneks da & dava zaemi na dr`avata za navreme da isplati plati. Geneks vo 1989 godina vr{ela 13% od jugoslovenskata nadvore{notrgovska razmena i duri 30% od nadvore{no-trgovskata razmena na Srbija. Geneks imala okolu 60 firmi i
ako ne e, na po~etokot celiot kapital treba da dojde od buxetot ili od nekoja stranska donacija. I toa treba da bide edinstvenata funkcija koja dr`avnata vlast treba da ja ima vo eden vakov proekt. Toa ne smee da bide u{te edna kompanija vo koja }e stavime trojca direktori od mojata partija i dvajca od tvojata. Kompanijata treba da ja vodat lu|e koi ja rabotele taa rabota, lu|e koi znaat, zadol`itelno lu|e od stranstvo. Vo po~etniot period distributerot }e gi targetira pazarite na biv{ite jugoslovesnki republiki, {to }e zna~i proces na vra} awe na makedonskiot del od zelenite pazari na ovie zemji. Vo vtorata faza na red }e dojdat pazarite na zemjite-kandidati za ~lenstvo vo EU, kade {to standardite za kvalitet i vkusot na potro{uva~ite s$ u{te ne se tolku visoki kako na pazarot na EU. Vo toj period distributerot intenzivno }e raboti na zajaknuvawe na konkurencijata me|u makedonskite farmeri i podignuvawe na kvalitetot na proizvodite. Kone~no, vo tretata faza makedonskite proizvodi } e se soo~at so ostrata konkurencija na pazarot na EU. Korista od eden vakov proekt bi bila vidliva vo nekolku oblasti. Prvite efekti bi se po~uvstvuvale mnogu brzo preku blag porast na izvozot i poekonomi~no rabotewe na farmerite. Na sreden i dolg rok }e dojde do prestrukturirawe na zemjodelstvoto, namaluvawe na nevrabotenosta, kontinuiran visok rast na zemjodelstvoto, rast na izvozot i namaluvawe na stepenot na siroma{tija.
pretstavni{tva niz celiot svet. No, Geneks imala svoi firmi i vo sekoja republika, preku koi se organziral izvozot na oddelni proizvodi. Vo vremeto po Vtorata svetska vojna ne mo`el sekoj da vr{i izvoz i uvoz, tuku toa moralo da se pravi preku dr`avni specijalizirani trgovski firmi za uvoz i izvoz. Geneks nao|ala soodvetni partneri vo stranstvo i najdobri uslovi za finansirawe na investiciskite vlo`uvawa na doma{nite izvozni kompanii. Preku ovaa kompanija se pravel celiot izvoz i uvoz na oprema, ma{ini i drugi surovini i repromaterijali. Geneks go pravela otkupot i izvozot na celoto sve`o ovo{je i zelen~uk, uvezuvala potrebni hemikalii, semiwa i |ubriva potrebni za zemjodelcite, uvezuvala i izvezuvala nafta i drugi energensi po najdobri ceni. Geneks i negovite firmi vo republikite go obedinuvale proizvodstvoto za izvoz, go ispla}ale celoto proizvodstsvo na firmite, a za svojata usluga napla}ale odreden procent (naj~esto 1% od vkupnata vrednpost na zdelkata). No, nemalo nesigurnost za plasman. Izvozot bil vo golemi koli~ini i se postignuvale podobri ceni na proda`ba, nemalo nesigurnost za naplata, bidej}i Geneks parite na kompanijata-proizvodi-
izvozot na gotovi i preraboteni prehranbeni proizvodi odi vo Hrvatska. I dodeka najbogatiot hrvatski biznismen Todori}, vo svoeto {irewe vo Hrvatska i vo regionot sekoga{ zad sebe ja ima poddr{kata na politi~arite, golemite makedonski biznismeni koi investiraa vo zemjodelstvoto se anatemisani od makedonskata vlast i nadvor od nivnite politiki za razvoj na zemjodelstvoto vo Makedonija.
50%
od najgolemata izvozna kompanija vo Izrael Agroexco e vo sopstvenost na dr`avata
tel gi ispla}ala vedna{. Vo 1956 godina Geneks vlegla i vo turizmot. Se formiral turoperatorot Jugoturs, preku koi se nosele okolu 900 iljadi stranski turisti godi{no vo Jugoslavija. Aviokompanijata za ~arter-letovi Aviogeneks so sopstvenite devet avioni godi{no prevezuvala okolu 600 iljadi turisti. Vo sostavot na Geneks rabotel i hotelot Interkontinental vo Belgrad, koj bil izgraden vo 1979 godina, kako prv hotel od deluks kategorija vo Jugoslavija. Vo istiot period Geneks po~nala da go gradi i turisti~kiot kompleks na Kopaonik. Malku koj znae deka Geneks gi donese sinxirot restorani Mekdonalds i francuskata pekara Deli Frans vo Jugoslavija. Vo najdobrite godini Geneks vrabotuvala okolu 6.500 lu|e i vo ovoj dr`aven gigant bile sobrani najdobrite menaxeri i celata jugoslovenska biznis-elita, koja e sposobna za ramnopravna delovna bitka na svetskata scena. Toa i se slu~uvalo. Vo 1990 godina Jugoslavija imala godi{na razmena so Rusija od 1,6 milijardi dolari. S$ do raspadot na Jugoslavija. Kompanijata koja vo tekot na 45godi{niot razvoj stana dr`ava vo dr`ava, za samo osum godini otide vo ste~aj i se raspadna na par~iwa koi denes ne funkcioniraat. Za mnogumina ednostavno ne e mo`no da se odvoi Geneks od politikata, bidej}i ovaa kompanija se formira{e i raste{e zaedno so porane{na Jugoslavija i zaedno so nea i propadna. Toga{ stanalo jasno deka novata vlast mora da zavladee so ova ekonomsko ~udovi{te ili da go uni{tat. O~igledno, polesno bilo da se uni{ti, a
900
milioni dolari sve` zelen~uk i ovo{je godi{no izvezuva Izrael koj e kolku Makedonija samo so 20% obrabotliva povr{ina
site uspe{ni menaxeri, site pari, vrski po celiot svet propadnale. “Kapital� razgovara{e so nekolku izvoznici vo Makedonija za toa dali obnovuvaweto na edna stara ideja za Geneks vo nova forma bi pomognalo za da se zgolemi makedonskiot izvoz. Mnogumina smetaat deka idejata za obnovuvawe na Geneks ne mo`e da funkcionira vo dene{ni uslovi i vo ovoj politi~ki i op{testven sistem. Toa obedinuvawe na izvozot vo ovoj nov ekonomski i politi~ki sistem bi trebalo da se pravi preku stopanskite komori, preku klasterite i drugite biznis-zdru`enija vo koi kompaniite bi si gi na{le svoite interesi. No, vo uslovi koga tie ne uspevaat da se nametnat i ne funkcioniraat, partnerstvoto na dr`avata so privatnite izvozni kompanii e ednostavno neminovno.
NA IZRAEL NE MU TREBAAT STRANSKI INVESTITORI ZA DA IZVEZUVA OVO[JE I ZELEN^UK Izrael, koja e mnogu mala zemja bez plodno i obrabotlivo zemji{te, bez voda i so mnogu ograni~eni resursi za zemjodelstvo i proizvodstvo na hrana, uvezuva samo p~enica, dodeka site ostanati proizvodi za hrana gi zadovoluva od sopstveno proizvodstvo. I pokraj toa {to pomalku od 20% od vkupnata teritorija na Izrael (20.770 kilometri kvadratni) e obrabotliva, a zemjodelstvoto u~estvuva so samo 2,4% od bruto-doma{niot proizvod (BDP), koj vo 2010 godina dostigna 219,4 milijardi dolari, Izrael e eden od najgolemite izvoznici na sve`o ovo{je i zelen~uk vo svetot. Godi{niot izvoz na sve` zele~uk i ovo{je od Izrael dostinuva 900 milioni dolari godi{no. Najgolem izvozen pazar na Izrael za prehranbeni proizvodi e Ev-
ropa, kade {to se prodavaat pove}e od 62% od prehranbenite proizvodi od izrael. Toa {to e interesno e deka celiot izvoz na zemjodelski proizvodi od Izrael se pravi preku kompanijata Agrexco (Agricultural Export Company), koja e formirana vo 1956 godina. Dr`avata Izrael poseduva 50% od kapitalot na Agrexco, dodeka 25% od kapitalot e vo sopstvenost na Bordot za proizvodstsvo i marketing (grupa sostavena od najgolemite proizvoditeli vo agrosektorot, koi dejstvuvaat kako svoevidna lobi-grupa ili legalen kartel,
koj se gri`i za marketing i promocija na proizvodite i odr`uvawe na nivoto na cenite na zemjodelskite proizvodi). Ostanatite 25% od izvoznata kompanija Agrexco se vo sopstvenost na Tnuva (Zdru`enieto na proizvoditelite na mleko i mle~ni proizvodi). Celiot izvoz na zele~uk, ovo{je i cve}iwa od Izrael odi preku ovaa kompanija, koja ima godi{ni prihodi od nad 500 milioni dolari i vo koja se vraboteni 500 lu|e. Ovaa kompanija se gri`i da gi obedini site zemjodelski proizvodi, tie da bidat soodvetno spakuvani i da se izvezat na stranskite pazari. Site proizvodi se pakuvaat i se prodavaat na stranskite pazari pod brendot Carmel, koj so tekot na godinite stana prepoznatliv brend za sve`iot zelen~uk i ovo{je koi doa|aat od Izrael. Kompanijata Agrexco ima mre`a od pretstavni{tva niz celiot svet i vo najgolemite
19
20 COVER STORY DR@AVATA DIREKTNO DA SE VKLU^I VO IZVOZOT
BROJ 606
10/06/2011
www.kapital.mk
topanskata komora na Makedonija, vo koja se obedineti najgolemite makedonski kompanii, pobara od Vladata poddr{ka vo otvoraweto golemi distributivni centri vo zemjite od regionot i drugi stranski zemji, preku koi }e se zgolemi izvozot i proda`bata na makedonskite proizvodi vo stranstvo.
S
svetski metropoli, kako London, Frankfurt, Paris, Wujork, Cirih, Viena, Madrid i Milano. Vo zemjite kade {to nema svoi pretstavni{tva, kako na primer Isto~na Evropa, Bliskiot i Dale~niot Istok, izvozot i proda`bata na doma{niot zelen~uk i ovo{je se pravat preku posebni oddelenija vo ramkite na mati~nata kompanija vo Izrael. Agrexco ima odli~na logistika za transport na proizvodite do stranskite pazari preku voda, vozduh i paten transport soodvetno organiziran so posebni ladilnici za da mo`at proizvodite vo odlu~na forma da stignat do krajniot pazar. Ovaa izraelska izvozna kompanija vo svoja sopstvenost ima i dva posebni brodovi, Karmel ekofre{ i Karmel Biotop, prv vakov proekt vo celiot svet, vo koi se obezbedeni specijalni uslovi za transport i ~uvawe, komori za ladewe so kompjutersko odr`uvani uslovi. Vo proces na realizacija e u{te eden nov proekt koj zna~i tovarawe na proizvodite od niva vo soodvetni vozovi i direkten transport do evropskite pazari. Ovaa kompanija gi sledi site trendovi vo svetot i gi naso~uva farmerite i zemjodelcite, mnogu ~esto i preku dr`avni subvencii, da go proizveduvaat toa {to se bara na stranskite pazari. Taka, od 2009 godina navamu Agrexco bele`i ogromen rast na izvozot na organski proizbedeni zelen~uk i ovo{je. Za da gi zadovoli standardite koi gi baraat svetskite pazari Agroexco na odgleduva~ite na zelen~uk i ovo{je im gi nametnuva standardite za kvalitet na golemite svetski trgovski lanci. Celoto proizvodstvo na mleko, jajca, `ivina kompiri i drug zelen~uk se odviva preku proizvodni kvoti koi gi postavuva dr`avata, so {to prakti~ki ne postojat proizvodni vi{oci. Za da gi namali tro{ocite na proizvodstvo dr`avata preku posebno naso~eni subvencii ja promovira upotrebata na specijalni farmi ili staklenici za proizvodstvo, so upotreba na sovremeni i napredni tehnologii. Kaj proizvodite za koi ne postoi profitabilna proda`ba dr`avata promovira nivno ukinuvawe i prenaso~uawe na zemjodelcite kon proizvodstsvo na drugi vidovi zele~uk ili ovo{je. Vo avgust 2008 godina vladata na Izrael odobri programa za privatizacija na Agrexco, no s$ u{te nema konkretni potezi za privatizacijata na najgolema izvozna kompanija.
INTERVIEW 22 INTERVIEW
BROJ 606
10/06/2011
INTERVIEW
www.kapital.mk
VERNER HENGST
PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR NA EVN MAKEDONIJA
INVESTICIITE NA EVN OVOZMO@UVAAT MNOGU RABOTNI MESTA VO MAKEDONIJA MNOGU OTVORENI PRA[AWA OD MINATOTO SE ZATVORENI I SEGA SME FOKUSIRANI NA IDNINATA. SE RAZBIRA, PONATAMO[EN PROGRES SEKOGA[ E VOZMO@EN I POSAKUVAN, NE SAMO OD INVESTITORITE, TUKU VERUVAM I OD SAMATA VLADA, BIDEJ]I I TAA E ZAINTERESIRANA ZA ZGOLEMUVAWE NA INVESTICIITE I BROJOT NA NOVI RABOTNI MESTA. VERUVAME DEKA KAKO [TO ZEMJATA SE DVI@I KON POLNOPRAVNO ^LENSTVO VO EU, TAKA KONTINUIRANO ]E SE ZGOLEMUVA EFIKASNOSTA NA INSTITUCIITE I ADMINISTRACIJATA, A SO TOA PROPORCIONALNO ]E RASTE I OPTIMIZMOT KAJ INVESTITORITE erner Hengst e noviot pretsedatel na Upravniot odbor na EVN Makedonija, koj na ovaa funkcija dojde minatata godina nasleduvaj}i ja funkcijata od Georg Valdner. Vo intervjuto za magazinot “Kapital”, Hengst zboruva za odnosite so Vladata, za uslovite za biznisi i investirawe vo Makedonija, za pretstojnata liberalizacija na energetskiot pazar i za mnogu drugi va`ni pra{awa. Na {to se bazira sekojdnevnoto rabotewe vo edna golema kompanija kako {to e EVN Makedonija? EVN Makedonija e kompanija koja uspe{no nametnuva novi standardi i evropski iskustva, potpiraj}i se na nekolku cvrsti stolbovi – na vrabotenite, koi se srceto na kompanijata; na investiciite, koi se obemni, kontinuirani i seopfatni; na odnosot kon potro{uva~ite, koj mora da bide maksimalno korekten, profesionalen i besprekoren i se razbira, na na{eto u~estvo vo proekti koi se zna~ajni za op{testvoto i za neguvawe na zaedni~kite vrednosti. Mo`ebi ovaa na{a formula za uspeh nekomu mu zvu~i slo`eno, no veruvajte, za nas vo EVN Makedonija taa
V
pretstavuva osnovna vodilka vo seto toa {to go rabotime sekojdnevno. Kolku makedonskite gra|ani mo`at redovno da si gi pla}aat smetkite za struja? Toa e relativno. Imame korisnici koi se redovni i sekoga{ navreme si gi servisiraat svoite obvrski. No, se razbira, ima i takvi koi zaostanuvaat vo pla}aweto. Nie sme svesni za plate`nata mo} na na{ite korisnici i vo soglasnost so toa navreme i planski prezemame soodvetni aktivnosti kako da im pomogneme polesno da gi ispolnat svoite obvrski od koristeweto na elektri~nata energija. Izminatiot period vlo`ivme mnogu energija, no i sredstva vo lojalni programi za da im pomogneme na korisnicite da pla}aat rati na site zaostanati smetki, isto taka redovnite pla}a~i da bidat nagradeni za korektnoto partnerstvo. Istovremeno, vo kontinuitet gi sovetuvame site korisnici da {tedat elektri~na energija, bidej}i za nas najva`no e korisnicite da tro{at tolku kolku {to mo`at da platat. Kako se spravuvavte so fenomenot kra`bi na struja i neredovno pla}awe i {to }e prezemete ako toa prodol`i vo idnina?
23
24 INTERVIEW Se razbira, na{a cel, no i odgovornost e da gi eliminirame site kriminalni pojavi koi im nanesuvaat {teta na elektroenergetskiot sistem, na kompanijata, a isto taka i na korisniciite koi legalno se priklu~eni na mre`ata i redovno si gi pla}aat svoite smetki. Toa {to e najva`no za elimirawe na ovoj fenomen e promena na odnosot na korisnicite kon ovie pojavi. Tie mora da razberat deka s$ ima svoja cena koja mora da se plati. Taka e koga na benzinska }e kupite gorivo, taka e i koga ru~ate vo restoran. Ne mo`eme da gi koristime ovie ne{ta i da zamineme bez da platime. Toa funkcionira kako vo krug, sekoj gi pla}a svoite obvrski. Korisnicite imaat obvrska kon EVN da ja platat potro{enata elektri~na energija, EVN ima obvrski kon svoite dostavuva~i i podizveduva~i, vo sprotivno tie ne bi mo`ele da gi servisiraat, pak, svoite obvrski, za plati, za redovnoto rabotewe itn. Vo Makedonija so godini se zboruva za potrebata od pogolemi investicii vo energetikata. Kakov e pridonesot na EVN Makedonija vo delot na vlo`uvawata vo energetikata i vo koj segment se naso~eni tie investicii? Pridonesot na EVN ne e za eden den ili za dva, tuku dolgoro~en i ne proizleguva samo od nekoi dogovoreni obvrski, tuku mnogu pove}e. Nie sme vo Makedonija pove}e od pet godini i permanentno investirame vo moderna mre`a i infrastruktura, vo novi tehnologii i standardi. So ovie investicii nie ovozmo`uvame rabota za pove}e od 5.000 lu|e od Makedonija, vo i von kompanijata. Na{ata opredelba e kontinuirano da prodol`ime so investiciite vo mre`ata, zatoa {to toa vo krajna linija, osven pridobivki za na{ite korisnici, nosi pridobivki i na samata kompanija, zatoa {to gi namaluva tro{ocite za sanirawe defekti, gi namaluva zagubite i ja zgolemuva efikasnosta i produktivnosta. Neodamna se dogovorivte so Vladata za site otvoreni pra{awa koi proizleguvaa od minatiot period? Kako zna~aen investitor vo zemjava, kako gledate na uslovite za rabota vo Makedonija vo idnina? Da, mnogu otvoreni pra{awa od minatoto se zatvoreni i sega sme fokusirani na idninata. Se razbira, ponatamo{en progres sekoga{ e vozmo`en i posakuvan, ne samo od investitorite, tuku veruvam i od samata Vlada, bidej}i i taa e zainteresirana za zgolemuvawe na investiciite i brojot na novi rabotni mesta. EVN sekoga{ e podgotvena da se soo~i
ZATVORIVME MNOGU OTVORENI PRA[AWA SO VLADATA
Neodamna se dogovorivte so Vladata za site otvoreni pra{awa koi proizleguvaa od minatiot period? Kako zna~aen investitor vo zemjava, kako gledate na uslovite za rabota vo Makedonija vo idnina? Da, mnogu otvoreni pra{awa od minatoto se zatvoreni i sega sme fokusirani na idninata. Se razbira, ponatamo{en progres sekoga{ e vozmo`en i posakuvan, ne samo od investitorite, tuku veruvam i od samata Vlada, bidej}i i taa e zainteresirana za zgolemuvawe na investiciite i brojot na novi rabotni mesta. EVN sekoga{ e podgotvena da se soo~i so novi predizvici, osobeno ako novite mo`nosti za investirawe se vo soglasnost so interesite i biznisot na grupacijata. Veruvame deka kako {to zemjata se dvi`i kon polnopravno ~lenstvo vo EU, taka kontinuirano }e se zgolemuva efikasnosta na instituciite i administracijata, a so toa proporcionalno }e raste i optimizmot kaj investitorite.
BROJ 606
10/06/2011
INTERVIEW
www.kapital.mk
Na odgovornosta kon op{testvoto vo EVN Makedonija se pristapuva mnogu seriozno.
so novi predizvici, osobeno ako novite mo`nosti za investirawe se vo soglasnost so interesite i biznisot na grupacijata. Veruvame deka kako {to zemjata se dvi`i kon polnopravno ~lenstvo vo EU, taka kontinuirano }e se zgolemuva efikasnosta na instituciite i administracijata, a so toa proporcionalno }e raste i optimizmot kaj investitorite. Kako gledate na ponatamo{nata liberalizacija na energetskiot pazar i kako se podgotvuvate za nea? Liberalizacijata na pazarot doa|a kako neophodnost diktirana od pravilata na Evropskata unija i od doma{noto zakonodavstvo. Grupacijata EVN ima bogato iskustvo vo liberalizirani pazari. Nau~ivme deka osnova za fukcionirawe na otvoreniot pazar e soodvetno i navremeno implementirawe na pazarni pravila. EVN Makedonija ve}e napravi nekoi neophodni podgotovki i s$ u{te sme fokusirani na toa, za da mo`eme podgotveni da go do~ekame ponatamo{noto otvorawe na pazarot. Voveduvaweto na noviot sistem za naplata (bilingsistemot), reorganizacijata na na{ite interni procesi, na korisni~ki energocentri, voveduvaweto na informati~kata tehnologija vo nasoka na sevkupna modernizacija na uslugata se osnova za site nadgradbi i idni promeni koi }e sleduvaat so otvoraweto na pazarot. So ova }e prodol`ime i ponatamu, za da mo`eme na na{ite korisnici da im nudime proizvod so najvisok kvalitet, preku najdobra usluga. Siguren sum deka so zalagawe na site vraboteni vo EVN Makedonija i vo korektnata sorabotka so na{ite potro{uva~i }e uspeeme da gi ostvarime zaedni~kite razvojni celi vo godinite {to doa|aat.
EVN Makedonija ~estopati se vklu~uva vo realizacija na proekti so po{iroko op{testveno zna~ewe. Kako Vie gledate na op{testvenata odgovornost i {to zna~i toa za va{ata kompanija? Na odgovornosta kon op{testvoto vo EVN Makedonija se pristapuva mnogu seriozno. Poddr{kata na proektite koi imaat zna~ewe za po{irokata zaednica vo na{ata kompanija e del od site na{i strate{ki planovi za razvoj. Gledaj}i vo celina, site na{i op{testveno-korisni aktitivnosti bi gi podelil vo dve osnovni grupi – prvata grupa ja so~inuvaat aktivnosti koi se nameneti da im donesat najrazli~ni priodbivki na na{ite korisnici, {to vo na{iot slu~aj se site doma}instva, site institucii i javni objekti, kako i najgolemiot broj delovni objekti i kompanii vo zemjata. Vo ovaa grupa aktivnosti spa|aat site na{i edukativno-informativni aktivnosti za racionalno koristewe na elektri~nata energija i energetska efikasnost,
kako i proektite za podobruvawe na elektri~nata mre`a vo u~ili{tata za realizacija na proektot za voveduvawe kompjuter za sekoe dete. Vo ovoj segment posebno sme gordi na takanare~eniot “U~ili{en proekt�, preku koj vr{ime edukacija na najmladite za potrebata od racionalno, no bezbedno koristewe na elektri~nata energija. Vtorata grupa op{testveno-korisni aktivnosti se povrzani so interesot na po{irokata zaednica vo oblasti koi direktno ne se povrzani so na{ata osnovna dejnost. Vo ovaa grupa bi gi spomenal proektite za nabavka na medicinski aparati, za poddr{ka na razli~ni kulturno-umetni~ki i sportski manifestacii, kako i na proekti povrzani so realizacijata na specijalni proekti, kako {to be{e elektrifikacijata na manastirot i spomen-ku}ata na To{e Proevski vo Kru{evo. EVN Makedonija e del od grupacijata EVN. [to zna~i da se bide del od edna takva grupacija? EVN e kompanija so dolga i uspe{na tradicija, no istovremeno stanuva zbor i za sovremena kompanija i grupacija koja vo ~ekor gi sledi site dvi`ewa na evropskiot energetski pazar, no i na tehnolo{kite dostignuvawa vo oblasta na proizvodstvoto, distribucijata i snabduvaweto so elektri~na energija. Vo Avstrija, kade {to se nao|a i sedi{teto na grupacijata, imame golemo iskustvo i vo oblasta na distribucijata i snabduvaweto so priroden gas, kako i vo domenot na vodosnabduvaweto, sogoruvaweto otpadoci i specijalen fokus kon obnovlivite izvori na energija. Istovremeno, EVN grupacijata vo izmi-
natite desetina-petnaeset godini intenzivno investira{e i na drugi pazari, poto~no vo 20 zemji vo Centralna i Jugoisto~na Evropa. Od okolnite zemji grupacijata e prisutna na pazarot vo Bugarija, Hrvatska, a u~estvuvame i vo realizacijata na golemi investiciski proekti vo Albanija. Da se bide del od vakva grupacija za EVN Makedonija pred s$ zna~i da se dobie celosen pristap do celokupnoto akumulirano znaewe i iskustvo vo realizacijata na bezbroj proekti od razli~ni oblasti na energetikata. Da zaklu~am, koga imate pristap do znaewe i iskustvo, toga{ toa e najdobra garancija za svetlata idnina na EVN Makedonija. Spored Vas, {to e va`no za eden menaxer da bide uspe{en? Koj e Va{iot stil na upravuvawe? Neblagodarano e da se ocenuvam samiot sebesi, no najblisku do toa {to go posakuvam e lu|eto so koi rabotam da me do`iveat kako menaxer koj se gri`i za vrabotenite da gi dobijat vistinskite nasoki, no i da gi slu{a nivnite potrebi. Zna~i, menaxerot ne treba samo dava naredbi, tuku i da go poddr`uva timot za da gi ostvari svoite celi. Zatoa, se trudam sekoga{ da gi sfatam potrebite i mo`nostite na timot i vrz osnova na toa da gi doneseme odlukite koi }e n$ odvedat site nas kako kompanija kon ispolnuvawe na na{ite razvojni celi. Se trudam da ne im robuvam na stereotipite, no sepak, insistiram na po~ituvawe na rabotnite principi i pravila, zatoa {to tie ja definiraat profesionalnosta vo rabotata na sekoj od nas, a od nea, pak, zavisi kolku kvalitet }e im ispora~ame na na{ite korisnici, za koi, vpro~em, na krajot na denot site
25
26 INTERVIEW EVN MAKEDONIJA SE PODGOTVUVA ZA RABOTA NA OTVOREN PAZAR
Kako gledate na ponatamo{nata liberalizacija na energetskiot pazar i kako se podgotvuvate za nea? Liberalizacijata na pazarot doa|a kako neophodnost diktirana od pravilata na Evropskata unija i od doma{noto zakonodavstvo. Grupacijata EVN ima bogato iskustvo vo liberalizirani pazari. Nau~ivme deka osnova za fukcionirawe na otvoreniot pazar e soodvetno i navremeno implementirawe na pazarni pravila. EVN Makedonija ve}e napravi nekoi neophodni podgotovki i s$ u{te sme fokusirani na toa, za da mo`eme podgotveni da go do~ekame ponatamo{noto otvorawe na pazarot. Voveduvaweto na noviot sistem za naplata (biling-sistemot), reorganizacijata na na{ite interni procesi, na korisni~ki energocentri, voveduvaweto na informati~kata tehnologija vo nasoka na sevkupna modernizacija na uslugata se osnova za site nadgradbi i idni promeni koi }e sleduvaat so otvoraweto na pazarot. So ova }e prodol`ime i ponatamu, za da mo`eme na na{ite korisnici da im nudime proizvod so najvisok kvalitet, preku najdobra usluga. Siguren sum deka so zalagawe na site vraboteni vo EVN Makedonija i vo korektnata sorabotka so na{ite potro{uva~i }e uspeeme da gi ostvarime zaedni~kite razvojni celi vo godinite {to doa|aat.
nie rabotime i postoime. Kako se ~ustvuvate kako stranec vo Makedonija i kako go pominuvate slobodnoto vreme ovde? Vo Makedonija se ~uvstvuvam odli~no. Tuka sum so mojata sopruga i ako mo`e taka da se izrazam, voop{to ne se ~uvstvuvam kako stranec, osven ako ne se zeme predvid faktot {to s$ u{te ne go govoram makedonskiot jazik. Ne mo`am da ka`am deka mentalitetot na lu|eto od ovie prostori mi be{e sosema novo do`ivuvawe, bidej}i prethodno pet godini bev del od menaxmentot na EVN vo Bugarija. Impresioniran sum od toplinata na lu|eto ovde i od nivniot iskren odnos kon s$ {to go so~inuva `ivotot, vklu~uvaj}i ja, sekako, i rabotata. Ako karakteristikata na edna zemja e bazirana na karakteristikite na lu|eto, toga{ so sigurnost mo`e da se ka`e deka na Makedonija & pretstoi prosperitetna idnina.
28 KAPITAL ANALIZA
PRED ZAKA@ANATA PRODA@BA NA IMOTOT NA SVEDMIL
SCENARIJA ZA USP RESTARTIRAWE NA ALEKSANDRA EKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk asevska@kapital.com.mk @ p
e se najde aj e lii investitor i es i or za SvedS e milk? Dve godini otkako mlekarnoicata otide vo ste~aj se bara{e investitor i duri sega nejziniot imot i oprema kone~no se ponudeni na proda`ba. Svedmilk e ponuden na proda`ba za 10,5 milioni evra. Toa dava nade` deka mlekarni-
]
cata opremena so najsovremena oprema, koja gi zadovoluva i najvisokite standardi za proizvodstvo na mleko, kone~no }e se vrati na pazarot. No, pra{aweto sega e koj }e ja kupi mlekarnicata, koja vo vrvot na svoeto rabotewe dostignuva{e dnevno proizvodstvo od 100 toni mleko, odnosno dali }e se najde junak koj vistinski }e ja restartira propadnatata mlekarnica, koja spored mnogumina mo`e da ja za`ivee doma{nata mle~na industrija. Kriminalot obvien okolu Svedmilk, te`ok pove}e od 30 milioni evra, dosega
JOVAN DABEVSKI SOPSTVENIK NA MLEKARNICA ZDRAVJE RADOVO
ez razlika dali fabrikata }e se prodava vo paket ili pak, posebno, zainteresirani }e ima. Najva`no za sekoj investitor e dali na pazarot ima prostor za u{te edna mlekarnica
B
gi odbiva{e site zainteresirani investitori. No, sega doa|a momentot na vistinata. Is~istena od site dolgovi i obvrski, mlekarnicata koja na golemo vleze na makedonskiot pazar i be{e najavena pompezno kako spas na makedonskata mle~na industrija bara starate{ki partner. A pretpostavkata e deka ako ima iskreni nameri da go razviva ovoj biznis, strate{kiot partner }e saka da prodol`i da raboti so ~ist biznis, osloboden od sekakvi kriminalni tovari. Ottuka, mnogu e bitno koj }e ja kupi Svedmilk. Dosega se {pekulira{e deka mnogu stranski kompanii od Francija, Turcija, Italija, Slovenija se zainteresirani da ja kupat mlekarnicata Svedmilk. No, osven {pekulacii i najavi, nikoj dosega nema dostaveno seriozna ponuda. I pokraj toa {to Svedmilk e opremena so najsovremena oprema, ekspertite se
BROJ 606
10/06/2011
www.kapital.com.mk
KAPITAL ANALIZA TRI SCENARIJA ZA PRODA@BA NA SVEDMILK
K, “KAPITAL” ANALIZIRA
PE[NO SVEDMILK Kriminalot obvien okolu Svedmilk, te`ok pove}e od 30 milioni evra, dosega gi odbiva{e site zainteresirani investitori. No, is~istena od site dolgovi i obvrski, mlekarnicata koja na golemo vleze na makedonskiot pazar i be{e najavena pompezno kako spas na makedonskata mle~na industrija bara starate{ki partner. “Kapital” gi analizira trite mo`ni scenarija za idninata na mlekarnicata i {to }e zna~i restartiraweto na mlekarnicata za makedonskata mle~na industrija pesimisti deka nekoj }e se javi na licitacijata za proda`ba na imotot zaka`an na 15. juni. Prvi~nite kalkulacii i presmetki od terenot se deka i da se javi nekoj investitor zainteresiran da ja prezeme mlekarnicata, nikoj seriozen nema da ponudi pove}e od 5,5 milioni evra za fabrikata i deka za povtorno da po~ne da raboti potrebna e najmalku
edna godina. Poznava~ite na mle~niot biznis velat deka mnogu te{ko ovaa mlekarnica povtorno }e proizveduva tolkavi golemi koli~ini mleko i deka }e go vrati stariot sjaj od 2008 godina, koga napravi svoeviden “bum” na pazarot. No, sepak, potenciraat deka ne smee pove}e da se odlo`uva proda`bata na mlekarnicata,
DR@AVATA DA JA KUPI MLEKARNICATA SVEDMILK Vo slu~aj odredena kompanija da ima vlijanie vrz ekonomijata i koga nejzinoto povtorno rabotewe zna~i rast na industrijata, toga{ preku dr`avna intervencija ili preku javnoprivatno partnerstvo dr`avata mo`e da ja prezeme kompanijata dokolku ima finansiski problemi i pokraj toa {to stanuva zbor za privatna kompanija. Toa se slu~uva vo mnogu zemji vo svetot. Vakov najsve` primer ima vo Hrvatska, kade {to dr`avata otkupi del od dolgovite na tekstilnata kompanija Varteks, so {to stekna pravo na sopstvenost. Ponatamu, {tom kompanijata povtorno se vrati vo igra i po~ne uspe{no da raboti, dr`avata mo`e da izleze od kompanijata i udelot da go prodade. Klu~no vo ova scenario e vo kompanijata da se postavi iskusen menaxment koj }e znae kako da ja restartira mlekarata, a ne partiski i politi~ki kadar. SVEDMILK DA GO KUPI DOMA[NA MLEKARNICA Mo`ebi najdobra opcija za makedonskata mle~na industrija e Svedmilk da ja kupi doma{en investitor, koj ve}e ima iskustvo vo biznisot so proizvodstvo i prerabotka na mleko i ima seriozna namera da prodol`i da ja razviva mlekarnicata. Toa bi zna~elo, osven zgolemuvawe na proizvodstvoto na mleko i mle~ni proizvodi, zgolemuvawe i na izvozot na mleko i mle~ni proizvodi od Makedonija. Pogolemoto proizvodstvo na mleko sigurno }e go namali uvozot na mleko vo Makedonija, koe po propa|aweto na Svedmilk e zgolemeno za re~isi 70%. SVEDMILK DA DOBIE STRANSKI STRATE[KI PARTNER Vlezot na stranski investitor vo mlekarnicata, posebno ako stanuva zbor za golema svetska kompanija od mle~nata industrija, bi zna~el zgolemuvawe na stranskite investicii i na proizvodstvoto na mleko i mle~ni proizvodi, od edna strana. No, sekako, tuka stoi i opasnosta za zgolemuvawe na uvozot na mle~ni proizvodi. Toa be{e slu~aj so nekolku mlekarnici vo Makedonija koi bea prezemeni od stranski kompanii, koi vo vlezot na makedonskiot pazar gledaa samo {ansa za pogolem plasman na proizvodite proizvedeni vo mati~nata zemja, a ne zgolemuvawe i pro{iruvawe na asortimanot na proizvodi na mlekarnicata koja ja prezemaat.
29
30 KAPITAL ANALIZA NA PRVATA LICITACIJA MLEKARNICATA PONUDENA ZA 10,5 MILIONI EVRA Spored prvi~nata procenka na doveritelite, imotot, ma{inite i opremata na mlekarnicata bea proceneti na 25 milioni evra, no tie se dogovorija na prvata licitacija da ja ponudat fabrikata za 10,5 milioni evra. NLB Tutunska banka imotot }e go ponudi po cena od sedum milioni evra, a vkupnite pobaruvawa iznesuvaa 9,7 milioni evra, farmerite od vkupnite pobaruvawa od ~etiri milioni evra baraat samo 1,5 milioni evra, a Hipo alpe adria lizing opremata }e ja ponudi za dva milioni evra. Farmerite, nezadovolni od po~etnata cena, ne o~ekuvaat deka }e se javi nekoj zainteresiran na prviot oglas. “Po~etnata cena po koja }e se nudi mlekarnicata e pomalku od polovina od prvi~nata procenka od 25 milioni evra. Prviot oglas }e bide objaven na 15. juni, no ne veruvam deka }e ima zainteresirani. Na sledniot oglas cenata }e bide spu{tena za 10%, a na tretiot oglas za 30%, {to zna~i deka e mo`no da se prodade i po polovina od ovaa suma”, izjavi Vane Andreev, advokat na farmerite. koja od den na den s$ pove}e ja gubi svojata vrednost. Vo presret na prviot oglas za licitacija i proda`ba na imotot na Svedmilk, “Kapital” analizira koi se mo`nite scenarija za mlekarnicata i koja e idninata na Svedmilk. KOI SE SCENARIJATA ZA RESTARTIRAWE NA SVEDMILK? Poznava~ite na mle~niot biznis za “Kapital” komentiraat deka vo igra se tri scenarija kako mo`e da bide stavena vo pogon mlekarnicata Svedmilk. Da bide prodadena na stranski in-
450.000
PROIZVODSTVOTO NA MLEKO ZA 2 GODINI PADNALO ZA 8%! vrednostite se vo litri 409.179 406.513
400.000 350.000
375.556
300.000
291.290 250.000
246.164 200.000 2005
2006
vestitor, da bide prezemena od dr`avata ili kupena od doma{na kompanija. Sekoe od ovie scenarija ima razli~no vlijanie vrz mle~nata industrija vo zemjava. Jovan A`derski, profesor po ekonomika na proizvodstvo na hrana od Zemjodelskiot fakultet, veli deka za celiot mle~en biznis bi bilo dobro da se restartira Svedmilk, no spored nego, sega se otvora pra{aweto koj }e ja kupi i {to }e zna~i toa za industrijata. “Posledno se {pekulira{e deka Qubqanska mlekarnica e zainteresirana za Svedmilk, a farmerite baraa i dr`avata da ja prezeme. Spored mene, najdobro za mle~nata industrija e doma{en investitor da ja kupi fabrikata. Ako e doma{en
CVETINA RIJAVEC PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR NA QUBQANSKA MLEKARNICA
lekarnicata ni be{e ponudena da ja kupime, no nemame odluka za kupuvawe na Svedmilk. Zasega }e rabotime samo so trgovija, a potoa }e gi precizirame ponatamo{nite ~ekori. Makedonija vo na{ite planovi e eden od strate{kite pazari kade {to planirame da po~neme proizvodstvo, no sega e mnogu rano da se ka`e toa
M
2007
2008
2009
(Izvor: DZS)
investitor }e se zgolemi izvozot na makedonsko mleko vo stranstvo i }e ima pogolem otkup na mleko doma”, objasnuva A`derski. Toj potencira deka mo`ebi i ne e najsre}no re{enie za nas da vleze stranski investitor, kako na primer Qubqanska mlekarnica, bidej}i }e se soo~ime so opasnosta od zgolemuvawe na uvozot na surovina i na mle~ni proizvodi. Spored ekspertite, kako mo`no scenario za propadnatata mlekarnica, kako {to dosega nekolkupati baraa i farmerite, e i nacionalizacija, odnosno dr`avata preku dr`avna intervencija ili javno privatno partnerstvo da ja prezeme Svedmilk, koja iako e privatna kompanija, ima golemo zna~ewe za celata ekonomija. Vo sekoj slu~aj, i da se najde investitor, procenkite se deka vrednosta na mlekarnicata nema da dostigne suma pogolema od 5,5 milioni evra i pokraj toa {to po~etnata cena na licitacijata e 10,5 milioni evra, i toa pod uslov da e vo paket. “Za celiot imot, oprema i ma{ini, realno, nitu eden seriozen investitor ne bi dal pove}e od ova. Treba da se ima predvid deka toj {to }e ja kupi fabrikata treba
BROJ 606
50
45 40
10/06/2011
ZA PET GODINI UVOZOT PORASNAL ZA 66%! Vrednostite se vo milioni dolari i se zbiren podatok za uvoz na mleko, mle~ni proizvodi i jajca
35
43,2
41,7
43,73
36,3
29,5
30
21,4
25
20 15
KAPITAL ANALIZA
www.kapital.com.mk
26,3
16,6 10,7
12,7
10 5 0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
(Izvor: Narodna banka)
da investira i da ja stavi vo pogon, da ponudi biznis-plan za restartirawe, da obezbedi surovinska baza, a za toa e potrebno vreme”, objasnuvaat konsultantite. Spored nivnite proekcii, bez razlika koja }e bide sudbinata na mlekarnicata, odnosno dali }e ja kupi doma{en ili stranski investitor, vo najdobar slu~aj taa nema da po~ne da raboti vo narednite 6 do 12 meseci. “Sekoj investitor saka da kupi po najpovolna cena, no vo ovoj slu~aj ne e va`na samo fabrikata, tuku i celiot pazar. Ako po~ne da raboti, mora da bide rentabilna i da ima obezbedeno plasman na proizvodite”, konstatiraat konsultantite. POTREBEN E INVESTITOR SO DOBRA BIZNIS-STRATEGIJA Poznava~ite na biznisot velat deka kaj biznisot so mleko sekoga{ ima pobaruva~ka i plasman, samo potreben e dobar biznisplan za restartirawe na fabrikata. No, vo sekoj slu~aj, Svedmilk nikoga{ nema da go vrati obemot na proizvodstvo od nejzinite najdobri vremiwa. Generalno, site o~ekuvaat deka }e se najde investitor, no ne o~ekuvaat deka noviot subjekt povtorno }e ima golemo u~estvo na pazarot
bez dobra biznis-strategija. Jovan Dabevski, sopstvenik na mlekarnicata Zdravje Radovo, smeta deka sigurno }e ima zainteresirani kupuva~i za Svedmilk bez razlika dali fabrikata } e se prodava vo paket ili vo delovi. Toj potencira deka najva`no za sekoj investitor e dali na makedonskiot pazar ima prostor za u{te edna mlekarnica, imaj}i go pritoa predvid golemiot uvoz na mleko vo zemjata. Sepak, Dabevski predupreduva deka koj i da vleze vo Svedmilk mora da mu e jasno deka ne smee da ja napravi istata gre{ka so ogromnoto proizvodstvo. Toj predupreduva deka iako ima kapacitet, nerentabilno za sekoja mlekarnica na makedonskiot pazar da proizveduva do 100 toni mleko dnevno, kako {to proizveduva{e Svedmilk vo 2008 godina, {to spored Dabevski be{e klu~nata pri~ina za bankrot na mlekarnicata. “Svedmilk proizveduva{e i po 100 toni mleko dnevno. No, nitu edna mlekarnica vo Makedonija ne mo`e da raboti rentabilno so tolkav obem na proizvodstvo, posebno ako toa mleko ne se izvezuva. Ponatamu, doma{niot pazar e premal i ne mo`e da se obezbedat surovini za
tolku golemo proizvodstvo na mleko, {to zna~i deka surovinite bi moralo da se uvezuvaat. Maksimalnoto proizvodstvo na mlekarnicite vo Makedonija e od 10 do 20 toni dnevno”, objasnuva Dabevski. Spored nego, po kolapsot na Svedmilk nikoj ne mo`e sega da gi natera farmerite da kupat mnogu kravi i da proizveduvaat mleko. “Te{ko }e se vrati doverbata kaj farmerite, a fabrikata }e se soo~i so nedostig od surovini za proizvodstvo. Zatoa, idniot investitor treba vnimatelno da go pravi biznis-planot za mlekarnicata i planovite za proizvodstvo”, predupreduva Dabevski. QUBQANSKA MLEKARNICA SE MISLI ZA SVEDMILK Vo izminatite dve godini se {pekulira{e so mnogu imiwa na evropski i balkanski mlekarnici koi bea zainteresirani da ja prezemat mlekarnicata. Se spomenuva{e Laktalis od Francija, Kri-Kri od Grcija, Prista od Bugarija, no osven najavi i {pekulacii, nikoj dosega nema dostaveno seriozna ponuda. Edinstven koj be{e najblisku do kupuvawe na Svedmilk e @ ivko Radevski, porane{niot direktor na Bitolska mlekarnica, no bidej}i toga{ Svedmilk be{e vo ste~aj, toj ne uspea da se dogovori so najgolemite doveriteli na mlekarnicata. Vo poslednite nekolku meseci najglasno se {pekulira so imeto na Qubqanska mlekarnica, kako najzainteresirana da go prezeme Svedmilk. Simptomati~no e i toa {to slovene~kata mlekarnica ve}e otvori firma vo Makedonija i najavi vlez na makedonskiot pazar samo nekolku dena pred da bide objavena odlukata deka Svedmilk se prodava za 10,5 milioni evra na licitacija. No, sepak, s$ u{te e neizvesno dali Qubqanska mlekarnica }e se prijavi na oglasot zaka`an za slednata nedela. Od menaxmentot na Qubqanskata mlekarnica nema konkreten odgovor dali bi u~estvuvale na licitacijata. Iako im bilo ponudeno da go kupat Svedmilk, s$ u{te nemaaat doneseno konkretna odluka i deka vo prv plan e samo trgovija so mleko i mle~ni proiizvidi, no ne e isklu~ena i mo`nosta za proizvodstvo vo Makedonija. “Mlekarnicata ni be{e ponudena da ja kupime, no nemame odluka za kupuvawe na Svedmilk. Zasega }e rabotime samo so trgovija, a potoa }e gi precizirame ponatamo{nite ~ekori. Makedonija vo na{ite planovi e eden od strate{kite pazari kade {to planirame da po~neme proizvodstvo, no sega e mnogu rano toa da se ka`e”, istakna Cvetina Rijavec, pretsedatel na Upravniot odbor na Qubqanska mlekarnica. Kako potencijalni investitori za Svedmilk koi se o~ekuva deka }e se javat na licitacijata se spomenuvaat i edna turska i edna francuska mlekarnica.
31
32 COMPANY PROFILE
KSENOS
PRERABOTUVA^ NA VI[NI, DIVORASTE^KI PE^URKI I PLODOVI
MAKEDONSKI DELIKATESI ZA PREBIRLIVITE EVROPEJCI IGOR OR PETROVSKI igor@kapital.com.mk r@kapital com mk
ostojat bezbroj primeri na lu|e {to zarabotuvaat za `ivot rabotej}i sosema razli~no od toa za {to, vsu{nost, se {koluvale. Vasko Damevski, sopstvenik na kompanijata Ksenos od Demir Hisar, e eden od niv. Filolog po vokacija, prerabotuva~ i izvoznik na vi{ni, divoraste~ki pe~urki i plodovi, po profesija. Ako podobro se razmisli, u~ewe stranski jazici i podolgotrajniot prestoj vo nekolku evropski zemji, sepak, ima golema vrska so toa {to podocna ja definira negovata opredelba da se zanimava so biznis. Ksenos izvezuva preraboteni vi{ni i divoraste~ki pe~urki, prete`no na pazari od Zapadna Evropa, {to zna~i sekojdnevna komunikacija na francuski, italijanski, i angliski jazik so kupuva~ite. Germanskiot, kako {to veli Damevski, vo momentov go u~i. Kompanijata ja nudi divoraste~kata {umska i livadska pe~urka kako su{ena, zamrznata, salamurena, pr`ena vo maslo ili loj od guska, potoa
P
Malata semejna kompanija od Demir Hisar go najde patot do golemiot evropski pazar za svoite proizvodi – preraboteni vi{ni, divoraste~ki pe~urki i plodovi. Pobaruva~kata za ovie proizvodi e standardno dobra, pa ~esto nara~kite od zapadnite partneri ne mo`e da se zadovolat vo celost. Potrebna e pogolema poddr{ka na prerabotuva~ite do gotov proizvod za da mo`at da gi {irat svoite kapaciteti, smeta sopstvenikot na Ksenos, Vasko Damevski konzervirana vo tegli i limenki, a glavnite pazari se Italija, [panija, Francija, Germanija i [vajcarija. Vi{nata, pak, Ksenos ja plasira vo tri formi – pasterizirana, za potrebite na konditorskata i pekarskata industrija, potoa kako kompot vo tegla i vi{na vo alkohol za pravewe grioti. Vo pomali koli~ini kompanijata proizveduva i vi{na vo {erbet, odnosno polukandirana, koja vo mali pakuvawa kako sladok delikates se prodava vo zapadnite zemji. Glavnite pazari za prerabotkite od vi{na se Germanija, Francija, Ungarija i Avstralija. Interesna e prikaznata za toa kako filologot Vasko Damevski stana izvoznik na pe~urki i vi{ni. Po
diplomiraweto toj rabotel kako asistent na fakultetot, a potoa zaminal na do{koluvawe vo Francija. Podocna se vrabotil vo edna francuska kompanija kade {to stanal odgovoren za nabavki vo isto~noevropskite zemji. Vo 1993 Damevski ja formira Ksenos, a edna godina podocna trajno se vra} a vo Makedonija godina. Kompanijata po~nuva mnogu skromno, vo gara`a {to se veli. Postepeno Damevski investira vo ma{ini i vo pogolem kapacitet za prerabotka na pe~urkite i vi{nite, za denes da raspolaga so pogon od 1.700 metri kvadratni, kade {to vrabotuva triesetina lu|e. Vo sezona, koga stasuvaat vi{nite za prerabotka ili pak, po do`dovite, koga {umite se
BROJ 606
10/06/2011
33
www.kapital.mk
VASKO DAMEVSKI, sopstvenikot na Ksenos, veli deka za prerabotenata divoraste~ka pe~urka ima golema pobaruva~ka od zapadnoevropskite zemji
preplaveni so pe~urki, Ksenos znae da anga`ira i do stotina rabotnici, pa Dabevski veli deka im se slu~uva vo Demir Hisar da ne mo`at da najdat dovolno rabotna sila. Ksenos ne se zanimava so sobirawe pe~urki i odgleduvawe vi{ni, tuku gi otkupuva, a negova primarna zada~a e prerabotkata i plasmanot. prerab “Porano pe~urkata se izvezuva{e “Poran pove}e vo sve`a sostojba ili su{ena, bez da se dorabotuva, no niz godinite zapadnite klienti po~naa s$ pove}e zapadn prerabotki, odnosno gotovi da baraat bar
proizvodi”, veli Damevski. Damevski ZNAEWETO SAMO ANGLISKI E SÈ POMALA REFERENCA VO BIZNISOT Ksenos izvezuva okolu 95% od svoite prerabotki na pe~urki i vi{ni. Damevski veli deka `ivotot i rabotata vo Francija mu donele mnogu kontakti so tamo{ni firmi, no i so firmi od [panija, Portugalija i Italija. Toj preku firmata patuval i niz Isto~na Evropa, pa ostvaril kontakti i so lu|e od Rusija, Ukraina, Romanija, Bugarija... Poznavaweto nekolku stranski jazici
vo golema gole mera mu ja olesnuva komunikacijata na Damevski so stranskite partneri i mu pomaga pri nao|aweto novi klienti. Ksenos najgolem del od svojot izvoz vr{i preku direktna komunikacija so stranskite kupuva~i, samo vo isklu~itelni prigodi koristi tranzit preku Bugarija poradi premostuvawe na nekoi pre~ki {to bi mo`ele da se pojavat zatoa {to Makedonija ne e ~lenka na EU. “I makedonskata {umska pe~urka i vi{nata se ubavi proizvod, za koi ima dovolno pazar vo Evropa, duri i
24 JUNI SPECIJALEN PRILOG VO
BRENDOVI PROCESOT NA BRENDIRAWE, PROMOCIJA NA BRENDOVITE I GRADEWE ODNOS SO KLIENTITE I POTRO[UVA^ITE SE PO^ESTO SE PRENESUVA I NA SOCIJALNITE MRE@I! KOI SE PREDNOSTITE I NEGATIVNOSTITE OD PRENESUVAWE NA BRENDINGOT ON-LAJN? KOLKU MAKEDONSKITE KOMPANII FA]AAT ^EKOR SO OVOJ NOV TREND? KAKO SE PRISTAPUVA SO MENAXIRAWE NA BRENDOVITE VO MAKEDONSKITE KOMPANII I VO LOKALNITE TIMOVI NA PRETSTAVNI[TVATA NA STRANSKI KOMPANII I BRENDOVI VO MAKEDONIJA? KOI SE RAZLIKITE? EMOCIONALNO BRENDIRAWE
ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110; LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111
34 COMPANY PROFILE mnogu pove}e otkolku {to mo`eme da ponudime vo momentov. Za `al, mnogu makedonski kompanii rabotat preku posrednici od Srbija, retko se plasira stoka direktno na stranskite pazari. Pri~ina za toa e navikata ostanata od vremeto, mo`ebi nekakov kompleks na poniska vrednost, no ~esto i neukosta na doma{nite biznismeni. Golem del od niv s$ u{te nemaat izlezeno nadvor da vidat kako funkcionira zapadniot svet, da gi prou~at pazarite. Na primer, ne mo`ete da plasirate koj bilo vid
od {umskata pe~urka kade {to }e vi tekne vo Evropa. Sekoj region si ima razli~na tradicija, naviki i vkusovi. Lu|eto se naviknati da go jadat toa {to najdobro go poznavaat, toa {to im raste vo dvorot, {to se veli, pa zatoa na Sicilijanecot treba da mu ponudite poinakov tip pe~urka otkolku na toj od severna Italija, ili na eden Baskiec ili Katalonec”, veli Damevski. Vo taa nasoka, Damevski veli deka mladite obrazovani kadri vo Makedonija mora da vlo`uvaat vo svoeto
znaewe, da prestojuvaat vo stranstvo, da u~at pove}e stranski jazici, ne samo angliskiot, koj vo dene{no vreme stanuva s$ pomalku zna~ajna referenca vo biznisot. “Jas mo`am da vi poso~am deset golemi firmi od Italija koi rabotat otkup na pe~urki i tamu re~isi nikoj ne zboruva angliski. Eden mlad makedonski ekonomist, na primer, ima mnogu pogolemi {ansi za uspeh vo karierata, osobeno vo me|unarodniot biznis, dokolku se slu`i so gr~ki, italijanski, germanski francuski ili {panski, otkolku samo so angliski jazik”, smeta Damevski. TREBA PODDR[KA I ZA PRERABOTUVA^ITE Iako Ksenos od skromnite po~etoci pred re~isi 20 godini denes stigna do izvoznik so godi{en obrt od stotina milioni denari i trisetina vraboteni, Damevski veli deka negovata kompanija s$ u{te e mal semeen biznis, a za pogolemo {irewe se potrebni golemi sredstva, koi vo momentov te{ko mo`e da gi obezbedi. “Izvozot e te{ka rabota i iako proizvoditelite i izvoznicite sozdavaat nova dodadena vrednost vo ekonomijata, tie nikoga{ nemale pozna~ajna poddr{ka od dr`avata. Poslednive godini se stimulira primarnoto zemjodelsko proizvodstvo preku subvenciite, {to e za pozdravuvawe, no treba i prerabotuva~ite i izvoznicite da dobijat del od stimulativniot kola~. So stimulot na primarnoto zemjodelsko proizvodstvo }e se zgolemuvaat nasadite, no treba da ima biznisi koi }e go prerabotat toa proizvodstvo i }e go izvezat. Vo sprotivno, drugi prerabotuva~i od regionot }e go zemaat evtino na{eto ovo{je, zelen~uk, pa i pe~urki, ako sakate, i preraboteno i ubavo spakuvano }e ni go vratat ovde poskapo, a }e go izvezuvaat i vo treti zemji. I pogodete sega koj }e go sobere najgolemiot profit na krajot”, veli Damevski. Toj istaknuva deka vo rasteweto na negoviot biznis dosega sekoga{ dobival poddr{ka od Stopanska banka Bitola, a poslednive godini i od Prokredit banka, i deka ne mo`e da se po`ali okolu toa, no sepak, za pogolemi investicii finansiraweto stanuva problem. “Na{iot biznis ima sezonski karakter, odnosno obrtot na vi{nata e edna{ vo godinata, dodeka pe~urkata ima pove} ekraten obrt, {to zna~i deka mora vnimatelno da se menaxira finansiskiot tek vo kompanijata. Od druga strana, vrednosta na kompaniskiot imot ne e ista vo Demir Hisar, vo Bitola ili vo Skopje, {to zna~i deka pri odreduvawe na bankarskata hipoteka nie sme vo start hendikepirani vo odnos na kompaniite {to se od pogolemite gradovi”, objasnuva Damevski.
36 INTERVJU
GORAN POPOSKI DIREKTOR NA ASI I PETER P ETER LINK DIREKTOR NA LICA
NA KORISNICITE ]E IM JA DONESEME NAJDOBRATA TEHNOLOGIJA! MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk j @ p
ako prikaznata na doma{nata telekomunikaciska firma Asi oficijalno po~nuva na po~etokot od ovaa godina, za mnogu kratko vreme nejziniot menaxer Goran Poposki se povrzuva so ~e{kata kompanija Lica, ~ij osnova~ i direktor e Peter Link. Nivnata sredba ne e slu~ajna, zatoa {to stanuva zbor za dve kompanii koi na razli~ni pazari sorabotuvaat so proizvoditelot na telekomunikaciska oprema Commscope. Otkako Lica kupuva 40% udel vo Asi, dvajcata partneri sozdavaat strategija za nastap na makedonskiot pazar. Glavniot biznis i na dvete oddelni kompanii e vo delot na uslugite na kabelskite operatori, no nivnata zaedni~ka vizija za idniot razvoj na biznisot vo Makedonija e sistem-integracija i implementirawe na sovremeni tehnologii. “Kapital� razgovara{e so Poposki i so Link, so cel tie da objasnat to~no kakvi telekomunikaciski uslugi }e
I
im ponudat na makedonskite gra|ani i kompanii i koja }e bide nivnata komparativna prednost vo odnos na konkurencijata. Za po~etok g. Link, ka`ete ni koja e ~e{kata kompanija Lica, so {to se zanimava, kakva pozicija ima na ~e{kiot i na me|unarodniot telekomunikaciski pazar? Link: Lica e osnovana vo 1994 godina kako snabduva~ so soodvetna tehnologija na kabelskite operatori. Osven tehnologija za kabelska televizija, Lica ispora~uva i studii na sistemite i dizajn, obezbeduvawe na soodvetna tehnologija, stavawe na sistemite vo operacija, treninzi i celosna usluga na poleto na Internetot vo funcija na kabelskite mre`i. Potoa, kompanijata obezbeduva kompleten dizajn na digitalen televiziski signal vo delot na koaksijalnite distribuciski sistemi i IP mre`ite. Lica obezbeduva set-top boksovi za najgolemite svetski kabelski i IPTV operatori, kako i CONAX kodira~ki sistem . Koristej}i sopstveno izgradena mre`a,
kompanijata, isto taka, ovozmo`uva konekcija na Internet, Internet za gra|anite vo gradot Numburk, Чe{ka. Prednosta {to se sozdava za kompanijata Lika, imaj}i ja ovaa mre`a, e faktot {to Lika kako sistem integrator, sekoe svoe re{enie koe go nudi na svoite korisnici i partneri, prvenstveno go implementira i testira vo svojata mre`a. Imaj}i go kvalitetot kako preduslov, so ovoj test poligon, na korisnicite se nudat vrvni i doka`ani sistem-integraciski re{enija. No, obezbeduvaweto na tehnologija za uslugite na kabelskite operatori ne e edinstvenata cel na Lica. Nie, isto taka, sakame da bideme partner od doverba koj nudi ekspertiza vo delot na investiciskite aktivnosti, vklu~uvaj}i optimizacija na tehnologijata za selekcija, celosna poddr{ka vo izvr{uvaweto na proektite i vo site vidovi uslugi. Otkako e osnovana, Lica e specijalizirana i za golemoproda`ba i maloproda`ba na cel rang oprema i proizvodi za televizija i za kabelskite mre`i. Kompanijata denes ima 60
BROJ 606
10/06/2011
www.kapital.com.mk
Doma{nata telekomunikaciska firma Asi se zanimava so dobro poznatite FTTX, HFC, DOCSIS tehnologii, no edna od primarnite celi e na regionalniot pazar da gi pretstavi sovremenite tehnologii, s$ pove}e prisutni vo svetot, kako {to e OTT (over the top TV), G-PON (gigabit passive optical network), kako i Cloud tehnologijata. Ve}e ima partnerski dogovori so nekolku svetski poznati snabduva~i, kako Commscope, Cabelcon, Arris, Conax, Alpha, Kaon, Amino. So novoto partnerstvo so ~e{kata kompanija Lica, na makedonskite i regionalnite korisnici i partneri im garantira svetski kvalitet na uslugite
vraboteni. Zo{to odlu~ivte da dojdete vo Makedonija, koi se planovite i o~ekuvawata za pozicioniraweto na makedonskiot telekomunikaciski pazar? Prvo, kompanijata Asi e biznis Link: P vo po~etok po~eto (start up), koj ima mnogu sli~na strategija i celi so Lica. st Veruvame deka denes korisnicite mo`e da se zadr`at samo so kvaliteteten zad hardver i softver, dodadenata vrednost, celosnata integracija i dnevnata celo usluga i dnevnoto servisirawe kako {to e monitoriraweto, odr`uvaweto itn. Od druga strana, Lica ne mo`e da ja implementira svojata ekspertiza vo Makedonija, bez da ima silen partner koj ja znae kulturata i mentalitetot na dr`avata i koj e prisuten kaj klientite dnevno. Za nas toa e navistina win-win situacija, kade {to veruvame deka 16godi{noto iskustvo na Lica vo oblasta na tehnologijata i pristapot kon klientite i silata na Asi vo delot na lokalnoto prisustvo, mo`at da gi dovedat dvete kompanii na dobar po~etok za iden rast. Lica e tuka bidej}i veruva deka zaedno mo`eme da go dostigneme na{iot glaven target – da im ja doneseme na korisnicite najdobrata tehnologija i pritoa toa da go napravime so dobar odnos me|u cenata i kvalitetot na uslugata. Konkurencijata me|u golemite telekomunikaciski operatori denes e golema. Koja e ulogata na firmite koi nudat sistem-integracija, vo zasiluvaweto na pazarnata pozicija na
najgolemite igra~i? Link: Telekomunikaciskite operatori denes se mnogu zafateni so gri`ata za korisnicite, legislativata, predizvicite na sodr`inata. Zatoa, na{a zada~a e da gi napravime nivnite `ivoti polesni so toa {to im ja nosime ne samo tehnologijata, tuku i se gri`ime za odr`uvaweto, monitoriraweto i ~uvaweto na funkcionalnosta. Operatorite ja autsorsiraat tehni~kata poddr{ka so cel da gi namalat tro{ocite. Tehni~ki treninzi, voveduvawe novi tehnologii i integracija so cel da se sozdade efektivno re{enie e glavniot trend. Sledej}i go nego, distributerite mo`at da pre`iveat samo ako stanat od obi~ni “dvi`a~i na kutii�, kompanii ~ija sistem integrativna usluga e vrednuvana. Doverba, fleksibilnost i tehnolo{ka inovacija e edinstveniot na~in, kako ovie kompanii mo`at da do`iveat dolg `ivot. G. Poposki Vie ste & poznat na telekomunikaciskata javnost so toa {to bevte operativen direktor vo Kejbltel, a potoa i vo Kabtel. Koj e porivot da osnovate sopstvena kompanija, so kakva cel e formirana i koi }e bidat nejzinite predizvici? Poposki: Po nekolku menaxerski pozicii vo eden od najgolemite kabelski operatori na makedonskiot pazar, po~uvstvuvav `elba i potreba za novi predizvici. Zatoa, po~nav sosema nova operacija so Asi so cel da stane silen sistem-integrator, pozicioniran regionalno, so edna edinstvena strategija, pretstavuvawe i implementacija na novi i sovremeni elektronsko-komunikaciski tehnologii. Koga zboruvame za novi i sovremeni tehnologii, pred s$, Asi nosi ekspertiza i se zanimava so ve}e dobro poznatite FTTX, HFC, DOCSIS tehnologii, no isto taka edna od primarnite celi e na regionalniot pazar da gi pretstavi sovremenite tehnologii, s$ pove}e prisutni vo svetot, kako {to e OTT (over the top TV), G-PON (gigabit passive optical network), kako i Cloud tehnologijata. Ve}e imame partnerski dogovori so nekolku svetski poznati snabduva~i, kako Commscope,
INTERVJU Cabelcon, Arris, Conax, Alpha, Kaon, Amino, koi na na{ite korisnici i partneri im garantiraat, pred s$, kvalitet vo svetski ramki, a potoa i prifatliva cenovna politika za regionalnite pazari. Koi se karakteristikite na regionalniot pazar na sistem-integracii vo telekom-kompaniite, a koja e specifikata na evropskiot pazar vo delot na istite uslugi? Kakva e konkurencijata, koi se trendovite? Poposki: Mislam deka po 20 godini, konkurencijata na makedonskiot pazar prerasna vo lojalna, pozitivna i pred s$ generator na razvoj. So mali isklu~oci, na makedonskiot pazar ima kompanii so navistina jasni strategii, koi se prepoznatlivi i na po{irokiot evropski pazar. Imame komorsko organizirawe, koe funkcionira odli~no, i preku koe kompaniite po~naa da vlijaat i na dr`avnite institucii, za sozdavawe pozitivna i podobra biznisklima kako za samite sebe, taka i za stranskite investitori. Tokmu vrz baza na ovaa pazarna sostojba i lojalna i razviena konkurencija, Asi ja temeli svojata strategija i konkurentnost. Vo lokalnite kompanii, pred s$, gledam partneri, a ne protivnici. No, Asi e i regionalno postavena, kade {to svojata konkurentnost ja gradi vrz evropskoto i lokanoto iskustvo i ekspertiza na samite sopstvenici, direktnata relacija so golemite snabduva~i, kvalitetnite sistemski re{enija i cenovnata politika. Celta na Asi e da bide partner i prijatel na svoite korisnici. [to zna~i zaedni~ko soo~uvawe so site rizici, pre~ki i sekako uspesi. Link: Rabotime vo mnogu turbuletna industrija. Za da se lansira nov avtomobil na pazarot, potrebni se nekolku godini, no za da se donese kompletno nov proizvod ili usluga na pazarot vo IT-industrijata potrebni se samo nekolku meseci (videte go primerot na Facebook). Stanuva s$ pote{ko da se predvidi, za koi proizvodi ili uslugi korisnicite }e sakaat da platat. Brziot Internet i videoto sekako }e bidat vode~ki vo idnina. Za ~ovekot mnogu prirodno e da gi dobiva informaciite koga, kade i kako }e posaka. Taka, standarnoto informirawe preku televizija e dobro, no s$ pove}e lu|e sakaat da gi nao|aat sodr`inite na Internet. Internetot i komunikaciite nudat pove}eslojni sodr`ini koi lu|eto od razli~ni regioni gi vrzuvaat zaedno. Ako jazikot ne e bariera, toga{ osobeno mladite lu|e imaat ogromna {ansa da patuvaat, komuniciraat i da bidat tolerantni vo odnos na razli~nite nacii i kulturi. Toa e najdobroto ne{to so IT-tehnologijata.
37
52 2000+
BMW 6 SERIES CONVERTIBLE 650I
TOPLES VERZIJA NA BA IZRABOTIL: VLADIMIR \UROV
B
MW 650i e dva-plus-dva personalen kabriolet so vidlivi sportski pretenzii, a celta so redizajniraweto be{e da se podobri za da vklu~uva pove}e mo}, podobro upravuvawe i pogolema efikasnost. A na seto toa dodadete go i “kokpitot” koj e redizajniran za da ovozmo`i pogolem prostor, osobeno za patnicite na zadnata klupa. In`enerite na BMW uspeaja vo ova so upotreba na krovot od mek i teknok materijal, namesto te{kiot i metalen koj ~esto se sre}ava kaj ovoj segment. Vnatre, novata 6-ka e mnogu podobra od starata. Taa e pove}e orientirana kon voza~ot, “osve`ena” so sportski osobini – tokmu toa {to edno BMW treba da go ima.
Iako prethodnata generacija na serija 6 ja odbele`a re~isi isklu~itelnata radikalna era na dizajnot na BMW, novata serija 6, dizajnirana od Nader Fagihzadeh, kako da ja vra}a elegancijata na prvata generacija na serija 6 od 1976 godina. Od sekoj agol, novata 650i e niska i {iroka i oddava mala, no nepogre{liva agresivnost Samo {to }e vlezete, ve do~ekuva enterier vo dva zabele`livi tonovi vo kombinacija so ko`a. Re~isi site kontroli se nao|aat na dofat na voza~ot, karakteristika zaedni~ka za pove}eto BMW avtomobili. Vo sredina se nao|a sportskiot volan oblo`en so ko`a, so vgradeni kontroli za pedalite, odnosno tehnologijata Black Panel Technology. Trans-refleksivniot displej koj
“Novooblikuvanite “N Nov ovoo oobl oo blik b ikuv kuuv uvan a it an itee r re re{etki e{e {etk tki tk ki na nalikuvaat ali liku kuva kku vaat va a n at na ab bran br branovi a ov an ovi i koi se ko se o odb odbivaat dbiv d db bi ivaa iv aatt od aa od brod”, bro rod d”, ve vela velat ela lat l at od od BMW. BMW BM MW W.. koi
ovozmo`uva svetli i jasni kontroli se nao|a na vrvot od centralnata konzola za navigacija i kako i iDrive sistemot. KOKPIT SO 3D EKRAN Ostriot “nos” povtorno e vo moda, mal detaq po koj se prepoznatlivi kupeata i kabrioletite od BMW serija 6. No, ovojpat seto toa e napraveno so mnogu pogolem stil. Golemite vlezozi za vozduh se prostiraat pod celoto podvozje na
I volanot e oblo`en so ko`a, a “vo blizina” se pogolemiot del od kontrolite i iDrive sistemot
2000+
AVARSKATA “[ESTKA” kolata, a tuka se i novite LED maglenki na dvete strani. “Novooblikuvanite re{etki odnapred nalikuvaat na branovi koi se odbivaat od brod”, velat od BMW. Legurata od hrom koja go opkru`uva kokpitot ima nauti~ki izgled, osobeno koga e ukrasen so bela boja vnatre. Na vrvot se nao|a platnen krov koj, iako mo`e ne izgleda tolku seksi ili mo}no kako metalniot krov, ovozmo`uva pogolem baga`en prostor, u{te edno podobruvawe koe, sekako, bi vi do{lo dobro dokolku se odlu~ite da odite na odmor so ovoj avtomobil i da u`ivate po patot preku izvonrednite performansi koi gi nudi. Maksimalno funkcionalnata i mo}na iDrive kontrola e isto tuka i funkcionira odli~no. Pokraj toa {to e lesna za ko-
ristewe sega e zbogatena so redizajniran displej od 10,2 in~a. Taa e smestena na sredina od konzolata i nudi 3D pogled na terenot, so prepoznavawe na zgradi i ulici vo gradski i prigradski teren. Vgradeniot sistem za upravuvawe, Active Steering, go kombinira prethodno dostapniot sistem za aktivno upravuvawe koj se nao|a na pove}eto modeli od serija 6, so zadnata oska za upravuvawe. Celosniot efekt od ovaa oprema koja ja prodol`uva ili skratuva voznata osnova na voziloto e {to ovozmo`uva poprecizno vrtewe i olesneto upravuvawe. POD PET SEKUNDI DO STOTKA Toa {to nekoga{ be{e petlitarski motor, sega e 4,4-litarski motor so twin-turbo pogon na direktno vbrizguvawe koj e zaslu`en za 400 KS i vrte`en moment
So n noviot, ovio ov iot, io t, a ssep sepak epak ep akk ssta star tar ta r di diza dizajn, zajn za jjn, na namenet ame mene nett da n ne nal nalikuva a ikkuuv al uva a p prv rvat rv r ata at a serija seer rija ri jja 6 od od 1976 19976 godina, ggod od din ina, a, r a, e issi i nema e~ neema agol ago a g l go na prvata re~isi od koj kojj BM BMW B MW 650i 6500ii ne 65 ne iz izgl i izgleda zggl led eeda da sp sspor sportski por orts rts tski ski ki i agresivno agr gres res eesiv siv ivno i vno o od
od 609 Nm. So pomo{ na vakva kombinacija, BMW 650i od 0 do 100 km/~ odi za 4,9 sekundi. Suspenzijata kaj ovoj avtomobil povtorno doka`uva deka toj e “ultimativna ma{ina za vozewe”. Kombinacijata na direkten prenos i sistemot Active Steering za upravuvawe na zadnata oska, e tokmu toa {to vi treba koga sakate da gi izbegnete pre~kite na patot i dupkite, pa duri i vo posleden moment. So spomenatiot twin-turbo pogon, motorot ovozmo`uva zabrzuvawe od 0-100 km/~ za 4,9 sekundi, bez razlika dali }e ja izberete verzijata so {eststepenskiot ra~en menuva~ ili osumstepenskiot avtomatski menuva~, pri {to maksimalnata brzina e elektronski ograni~ena na 250 km/~.
Vo vnatre{nosta “vriska” od luksuz
53
54 TEHNOLOGII I BIZNIS
DALI NAMALUVAW NA PIRATERIJATA NO BENEFIT ZA DR@AVA eovlastenoto kopirawe i distribucija na raznite digitalni sodr`ini (softver, (softver audio audio, video), ili popoznato kako piraterija, e problem so koj se soo~uvaat golem broj kompanii od cel svet i trpat ogromni {teti od ovie nezakonski aktivnosti. Ovie kompanii, soo~eni so ovoj zaedni~ki neprijatel, se obedinuvaat vo razli~ni asocijacii i zdru`enija, se so cel organizirano da nastapat i zaedni~ki da se borat protiv ovie moderni „pirati� i da ja za{titat svojata intelektualna sopstvenost i sredstvata koi se investirani vo razvoj, diztribucija i reklama na svoite digitalni dela. No, ovie ak-
N
tivnosti ne {tetat samo na direktnite u~esnici vo ovoj proces. So {ireweto na piraterijata trpi i sevkupnata ekonomija na edna dr`ava,vo pogled na gubewe na rabotni mesta (posebno vo IT industrijata), potoa nelojalna konkurencija koja se sozdava – od edna strana kompanii i poedinci koi pla}aat legalno, a od druga tie koi {to koristat nelegalen softver, a seto toa vodi kon pomalku danoci i pridonesi koi ovie kompanii gi pla}aat na dr`avata. Tokmu zatoa na piraterijata treba da se gleda od malku po{iroka perspektiva, kako i na pozitivnite efekti od nejzinoto suzbivawe, Tokmu ovie problemi i predizvici
vo vrska so piraterijata i nejzinoto suzbivawe se del od izve{tajot na IDC -International International Data Corporation (http:// www.idc.com), edna od najrenomiranite svetski agencii za istra`uvawa i obezbeduvawe relevantni informacii za rastot, razvojot i predviduvawata vo informati~kata tehnologija i telekomunikaciite, koe vo 2009 godina go izraboti po nara~ka na Majkrosoft. Za kreirawe na ovoj izve{jaj se koristeni rezultatite dobieni od tri istra`uvawa vo periodot 2002-2007 vo ~etiri zemji: Kina, Egipet, Rusija i Vietnam kade {to predviduvawata bile deka sekoja godina piraterijata }e se namaluva vo prosek za 2,5%
BROJ 606
10/06/2011
TEHNOLOGII I BIZNIS
www.kapital.mk
ETO OSI VATA? ili 10% vkupno, i kakvi benefiti imaat ovie dr`avi od ova namaluvawe. Glaven preizvik za kreatorite vawe na ovoj izve{taj se dr`avite koi se razlikuvaat spored mnogu parametri kako i samite istra`uvawa (od vkupno 3, prvite dve se odnesuvaa na sevkupniot softver, dodeka samo tretoto istra`uvawe se odnesuva{e na softver namenet za personalni kompjuteri – PC). Isto taka, pri definiraweto na finalnite zaklu~oci od istra`uvawata e vodeno smetka i za t.n „avtonomen rast” na IT industrijata, odnosno samiot rast i razvoj koj nikako ne e vo korelacija so samata piraterija. Poradi toa ima golema razlika vo
predvideniot i vistinski ostvareniot rast na IT industrijata. No zatoa pak predvideniot rast od namaluvaweto na piraterijata skoro vo celost korespondira so realniot rast na ovaa osnova. Od vkupno sumiranite rezultati koi variraat od edna do druga dr`ava, mo`e da se zakliul~i deka vkupniot rast na benefitite (zgolemuvawe na rabotnite mesta, zgolemuvawe na pribranite danoci po ovaa osnova) iznesuva me|u 7-20%. Ovie procenti variraat vo zavisnost od nekolku specifi~ni faktori kaj sekoja od dr`avite koi se analizirani i toa: Kolku voop{to e razviena IT industrijata Kolku bila po~etnata stapka na piraterijata (kolku povisoka e po~etnata stapka, tolku pogolem i se benefititite pri pad od 10% na piraterijata). I niza drugi specifi~nosti Vo ovoj kontekst va`no e da se spomene deka vo periodot 2003-2007 godina, kaj site ovie zemji obemot na softverskata industrija se dupliral, dodeka vrabotuvawata vo istata porasnale za 50%. Vo prodol`enie da pogldneme do koi rezultati dojde IDC za sekoja dr`ava poedine~no. KINA Spored predviduvawata na IDC (poto~no ka`ano izmenetite predviduvawa, ootkako se razdeleni predviduvawata na rastot od namalenata piraterija i „avtonomniot” rast na IT pirateri industrijata), Kina vo periodot 2003industri 2007 bi trebalo da ima okolu 220.000 vo IT industrijata novi vrabotuvawa vra kako rezultat od namalenata i toa ka piraterija. Predviduvawata tuka se pirateri poka`aa kako to~ni. Vo ovoj period vo Kina ima{e 768.000 novi vrabotuvawa vo ovoj sektor, od koi kako {to veruvaat vo IDC, 213.000 se direkten benefit od namaluvaweto na piraterijata. To~nosta vo predviduvawata e golema zgolemuvaweto na obemot na i kaj zgo rabota i sredstva vo IT industridanokot koj e platen od ovaa jata i da industriska granka. So toa {pto tuka mora da se napomene deka Kina relativno rano (u{te vo prvite godini na istra`uvaweto) naglo ja namali stapkata na piraterija pa poradi toa benefitite bea poizrazeni vo slednite godini. Ili pretstaveno preku broevi toa bi bilo : 27% od vkupnite rabotni mesta vo IT industrijata se blagodarenie na namalenata piraterija i Okolu 18% od vkupniot prihod vo IT industrijata e direkten rezultat od namaluvawe na piraterijata po
2,5% vo prosek vo periodo 2003-2007 EGIPET Kaj Egipet pak, se zabele`uva drug trend. Iako vo periodot 2003-2007 obemot na IT industrijata e dupliran, sepak vo ovoj period padot na piraterijata e pomal od predvidenite 10%. Zaradi toa i o~ekuvanite rezultati ne bea identi~ni so realnite koi iznesuvaa: 11% od vkupnootvorenite novi IT rabotni mesta se rezultat od namalenata piraterija i Samo 6% od vkupniot prihod koj e realiziran vo ovoj period vo ovaa industrija e blagodarenie na namalenata piraterija RUSIJA Rusija vo prosek go zadr`a predvideniot pad na piraterijata od 2,5% godi{no, iako ne sekoja godina padot be{e identi~en. Vsu{nost najgolem pad se slu~i tokmy vo poslednata godina i tokmu toga{ najmnogu se po~uvstvuvaa benefitite od toa. Za periodot vo kj se vr{e{e istra`uvaweto, vo Rusija, namaluvaweto na piraterijata e zaslu`na za: 16% od novite rabotni mesta vo IT industrijata 9% od vkupnite prihodi vo IT industrijata 11% od vkupnite danoci VIETNAM I kaj Vietnam, kako kaj Egipet, vo periodot 2004-2007 ne se slu~i predvideniot pad na obemot na PC piraterijata od 10%, Sepak analizite poka`aa deka i pokraj toj fakt imalo namaluvawe koe ima direktna uloga vo: Otvoraweto novi rabotni mesta vo IT sektorot (11% od vkupniot broj) Zgolemuvawe na prihodite vo IT industrijata (6% od vkupnite prihodi) Zgolemuvawe na obemot na sobranite danoci (9% od vkupnite danoci) DALI OVA E VISTINSKI DOKAZ? I na po~etokot na tekstot spomnavme deka ima mnogu parametri i specifi~nosti za da se donese celosno to~en zaklu~ok vo vrska so toa dali opa|aweto na piraterijata vodi do odredeni ekonomski benefiti. Tokmu za toa mo`e da ima nekoi otstapuvawa od predviduvawata, pa i od vrednostite za koi IDC tvrdi deka se vistinski. Toa „vistinski” mo`e da ne bide to~no tolku, no sepak nepobiten e faktot deka kako {to opa|a piraterijata, rastat prihodite vo softverskata industrija i toa kaj site zemji bez isklu~ok.
55
56 GADGETS PODGOTVI: VLADIMIR \UROV
NAJAVENI LAPTOPITE SONY VAIO S SERIES
S
ony VAIO e dobro utvrdena paleta na laptopi, a i so dobra pri~ina. Tie doka`aa deka se so stil i napredna tehnologija, iako nekoi lu|e ne mislat taka. Sepak, ova ne ja spre~i japonskata kompanija da go pretstavi svojot najnov model, odnosno Sony VAIO od serija S. Vo ovoj laptop Sony napravile uspe{en obid za prv pat da ja spojat podvi`nosta, performansite i celata mo} vo potenok, polesen dizajn, koj sovr{eno se vklopuva vo se~ie sekojdnevie, bez razlika dali ste student ili biznismen. Sepak, osven ubaviot izgled, posilnata strana na ovie uredi se performansite. Vo toj pogled, Sony VAIO S Series doa|a so 13,3-in~en displej, a }e go napojuva procesor Intel Core i7 od vtora generacija. Za jasnata slika se gri`i i grafi~kata karti~ka AMD Radeon HD 6630 Hybrid Graphics, so memorija od 1GB, kako i specijalnite kop~iwa onetouch VAIO, ASSIST i WEB. Vo zavisnost od toa {to sakate da go ima vnatre, cenata po~nuva od 1.350 dolari.
ASUS PADFONE KOMBINACIJA NA TABLET I SMARTFON
a Computex 2011, Asus go pretstavi svojot najnov hibriden mobilen ured, Padfone, smartfon, kako i nov tablet na koj }e mo`e da se vgradi telefonot. Asus s$ u{te ne dava nikakvi detali za dimenziite ili specifikaciite na smartfonot pred da vleze vo oficijalna proda`ba. Pres-soop{tenieto od kompanijata na Computex veli deka Padfone ovozmo`uva golemi interesni novini vo svetot na mobilnata tehnologija i komunikacija i deka ovaa naprava gi kombinira smart-telefonot i tablet-kompjuterot vo eden simboli~en gaxet koj im ovozmo`uva na korisnicite da ja izberat goleminata na ekranot koja im odgovara za nivnite aktivnosti, dodeka se zadr`uva mo`nosta za spodeluvawe na podatoci i 3G internet-pristap�. Drugata interesna funkcija e {to telefonot mo`e da se polni sam od energijata na tabletot. Se razbira, tuka e i toa {to otsekoga{ site sme go posakuvale, najlesno prenesuvawe na podatocite od edno na drugo mesto. E pa, sega i toa e vozmo`no. Samo stavete go koj bilo dokument na ednoto mesto i }e go imate na dvete mesta. Ovoj ured }e raboti na operativen sistem Android i bi trebalo da se pojavi na pazarot pred po~etokot na letoto.
N
MOUNTME FREEDOM II POSTAVETE GO IPAD KADE SAKATE
ali imate iPad ili iPad 2 i mnogu si go sakate? Ako ste od lu|eto {to imaat mnogu vreme za gledawe filmovi na iPad, toga{ sigurno znaete deka postojanoto nosewe i dr`ewe na iPad dodeka gledate filmovi mo`e da vi predizvika gr~evi vo racete. Za sre}a, pristigna MountMe Freedom II. Ovoj ured pretstavuva mehanizam za lesno montirawe na va{iot iPad na re~isi sekoja povr{ina i na raat da si gi gledate omilenite filmovi. MountMe Freedom II }e mo`ete da go koristite vo avtomobil, vo voz, vo avtobus, pa duri i doma koga sakate da ja promenite pozicijata na gledawe, kako i da go koristite kako ~asovnik na yidot, doma{en avtomatski kontroler, pa duri i kako ramka za slika. Osven toa, toa vi ovozmo`uva i lesno da rabotite i so dvete race, bez da se gri`ite dali }e vi se prevrti va{iot iPad ili sl. Isto taka, mo`ete slobodno da go postavite na fri`iderot i da ~itate najrazli~ni recepti od nego dodeka gotvite, da go koristite kako mini LCD vo spalnata soba i sl.
D
OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%
+
-35% SO
POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI
pretplata@kapital.com.mk
ZEMETE POVE]E!
SONY SMART AR – INTEGRIRANA REALNOST GADGETS PS3 WIRELESS STEREO HEADSET – MAKSIMALNO NAPREDNI oga se raboti za `elbite vo “gejmerskiot” oddel, kompaniite sigurno gi znaat prednostite i nedostatocite. Tokmu vo taa nasoka, Sony, kako star volk koj oddamna e vklu~en na toj teren, samo {to gi pretstavi bez`i~nite surround slu{alki nameneti za “gejmerite”. Se razbira, tie nama da bidat obi~ni slu{alki. Od Sony velat deka dodeka igrate }e mo`ete da go slu{nete neprijatelot kako vi se prikraduva od zad grb – ova osobeno znae da bide plus koga ste nakloneti kon FPS igri. So tehnologijata 7.1 virtual surround, koja nudi neverojaten zvuk, ovie slu{alki vi ovozmo`uvaat jasno da gi slu{nete i najniskite zvuci vo igrata, bez razlika {to vo momentot mo`ete da se nao|ate sred pukawe. PS3 Wireless Stereo Headset e dizajniran da vi ovozmo`i mnogu ~asovi neprekinata igra, pravej}i go odli~en dodatok za va{iot PlayStation. Nivnoto priklu~uvawe so PS3 e lesno blagodarenie na pridru`niot USB bez`i~en adapter. Osnovnite informacii, kako statusot na baterijata i zvu~nite kontroli, sekoga{ vi se na dofat, pravej} i go ova eden od najnovite na~ini za polesno upravuvawe so uredite. PS3 Wireless Stereo Headset na pazarot }e se pojavi duri vo septemvri i }e ~ini 100 dolari.
K
BLUETOOTH WATCH – SOVR[EN SOPATNIK ZA VA[IOT TELEFON u|eto otsekoga{ se strmele kon poednostavno upravuvawe so svoite gaxeti, osobeno so svoite telefoni. Vadeweto ili stavaweto vo futrola, ta{na, xeb itn. znae nekoga{ da ni odzeme mnogu vreme, osobeno koga ni se brza. A da ne zboruvame {to niz filmovite sme se iznagledale najrazli~ni gaxeti koi sme posakale da gi imame. Zatoa, nekoj mislel i na ova i taa filmska tehnologija ja prevoril vo ovoj ured. Toj pretstavuva ~asovnik koj so pomo{ na Bluetooth tehnologijata vi pomaga da ste postojano povrzani so va{iot mobilen telefon. Ve izvestuva koga doa|a povik so vibracija i na samiot displej od nego se poka`uva imeto na povikuva~ot. Koga }e primite SMS poraka isto taka vibrira i vi ovozmo`uva da ja pro~itate od samiot displej na ~asovnikot. Od ogromno zna~ewe e i opcijata koja samo so pritiskawe na edno kop~e vi ovozmo`uva da go namalite zvukot na va{iot telefon, odnosno da premine vo silent opcija, kako i golem broj drugi funkcii. Cenata na ovoj ured iznesuva 80 dolari.
L
S
ony Smart AR e tehnologija koja realniot svet }e go prenese na pazarot, pri {to ovaa tehnologija e spsobna za snimawe na videosodr`ina preku kamerata na napravata (pameten telefon, na primer), kade {to tehnologijata }e ovozmo`i na ekranot da se prika`uvaat dopolnitelni informacii, kako i virtuelni predmeti, pokraj fotografiite i tekstot koi ne mo`e da se utvrdat so ednostavno gledawe. Ovaa tehnologija go koristi metodot markerless, koj ovozmo`uva duri i 2D predmetite da se prika`at vo 3D prostor so site prosledeni informacii za niv. AR tehnologijata e prisutna ve}e odredeno vreme, no od Sony velat deka prona{le nov na~in kako da ja iskoristat za reklami, promocii, igri i prebaruvawa. Sony po~na da se zanimava so ovaa tehnologija u{te vo 1994 godina, so dvodimenzionalnite bar-kodovi, a vo 1998 godina go napravija softverot koj avtomatski go prepoznava CyberCode. Pokraj toa, do site informacii mo`e da se dojde preku ednostvaen dopir na AR informacii koi se pojavuvaat na ekranot od telefonot.
57
WWW.KAPITAL.MK SÈ NA EDNO MESTO...
OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII! PRETPLATETE SE NA
Pove}e informacii na 02/ 3298 110 ili pretplata@kapital.com.mk
BROJ 606
10/06/2011
www.kapital.com.mk
T-MOBILE BIZNIS PONUDA
PODOBRENI I POEDNOSTAVENI BUSINESS PONUDI leksibilnite tarifni modeli, ponudite kreirani spored potrebite na korisnicite i celosnata pokrienost so najdobrata mre`a, se samo del od pridobivkite koi {to kompaniite gi dobivaat kako korisnici na T-Mobile uslugite. Bogatata ponuda za biznis korisnicite im ovozmo`uva na kompaniite da bidat poproduktivni, a rabotnoto sekojdnevie poefikasno i poprijatno. So cel da im ja olesni komunikacijata, T-Mobile ja podobri i poednostavi postojnata biznis ponuda so dve nadgradeni Business opcii. Prvata Business opcija nudi besplatni razgovori vo ramkite na Mojata kompanija, dokolku se odbere eden od Business Medium, Comfort ili Premium tarifnite modeli, bez dopolnitelna mese~na pretplata. Ovaa ponuda ovozmo`uva celosno iskoristuvawe na mese~nata pretplata po `elba na korisnikot
F
(za razgovor, SMS, MMS ili za internet). Dopolnitelno, neiskoristeniot iznos od pretplatata mo`e da se prefrli i da se iskoristi naredniot mesec. Vtorata Business opcija na T-Mobile, dostapna za korisnicite na Business Start, Business Comfort i Business Premium tarifniot model, sega nudi pove}e mo`nosti i popovolni ceni za razgovori vo ramkite na kompanijata, kako i za povici kon ostanatite mre`i. So ovaa opcija, razgovorite kon Mojata kompanija se besplatni. Isto taka, besplatni se razgovorite i so cela T-Mobile mre`a, so Business Comfort i Business Premium tarifite. Korisnicite, pak na Business Premium tarifniot model, dobivaat i besplatni razgovori so site nacionalni mre`i. Pove}e informacii za biznis tarifnite modeli na T-Mobile mo`e da se dobijat vo biznis kontakt centarot na 070 120.
59