785 kapital magazin by Kapital Media Group

cover story

Nad 5 iljadi hektari plodna po~va vo Ov~epolieto zjae prazna. Koj ]e go zameni Subrata?

politika Opasni me|upartiski igri. Makedonija se turka vo politi^ka kriza, no i vo me\uetni^ki tenzii

број 785 цена 100 ден. | 14 ноември, 2014, петок | година 16

www.kapital.mk

Napliv na evtina hrana od EU. Doma[nata industrija na udar!

analiza

во овој број СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

I PATER® N TRI SPIN NA EDNA[NO VOD NA

...ЗДРАВЈЕ

петок 14/11/2014 www.kapital.mk

KAKO DA GO ZA^UVATE ZDRAVJETO NA VA[ETO DETE OVAA ZIMA? FIZI^KOTO I MENTALNOTO ZDRAVJE SE MNOGU VA@NI VO STUDENITE DENOVI

KAKO DA OSTANETE VO TOP FORMA I VO ZIMA?

SEKOJA SEZONA NUDI RAZLI^NI PRODUKTI

[TO VA[ETO TELO SAKA DA JADE VO ZIMA?

INTERVIEW

Vim Naude

декан на Факултетот за менаџмент од Мастрихт

So Amerikan kolex - Skopje ]e ponudime vrvna MBA programa

Капитал број 785 14.11.2014

содржина

www.kapital.mk

Издвојуваме

06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Недопирливите

12 cover story

Колку губи, а колку добива Македонија од руското ембарго кон ЕУ? Наплив на евтина храна од ЕУ. Домашната индустрија на удар!

18 интервју

Проф. Вим Науде декан на Факултетот за менаџмент од Мастрихт

Со Американ колеџ-Скопје ќе понудиме врвна МБА програма

22 анализа

26 анализа

Дупката во пензискиот фонд од 360 милиони евра ќе се полни само од хонарарите на граѓаните од втор ред. Функционерите не ги даваат своите хонорари!

30 анализа

Македонија има најсоветувани функционери На секој министер по 101 советник, на секој градоначалник по 8!

36 политика

Опасни меѓупартиски игри Македонија се турка во политичка криза, но и во меѓуетнички тензии

Големата инвестициската приказна со Субрата Рој со тажен крај Над 5 илјади хектари плодна почва во Овчеполието зјае празна. Кој ќе го замени Субрата?

COVER STORY

ANALIZA Nad 5 iljadi hektari plodna po~va vo Ov~epolieto zjae prazna. KOJ ]E GO ZAMENI SUBRATA?

Зголемениот увоз на храна од ЕУ станува закана за македонската прехранбена индустрија и за земјоделството. Дампинг цените по кои се повеќе влегуваат прехранбените производи од ЕУ заради неможноста да влезат на рускиот пазар поради ембаргото, ја загрозуваат продажбата на домашните производи и се сериозен финансиски удар врз компаниите. Земјоделците и компаниите од ЕУ ќе добијат и отштета бидејќи нивните изгубени приходи се проценуваат на 14 милијарди долари! Тоа уште повеќе ќе го загрози работењето на месната и на млечната индустрија во Македонија затоа што ќе се соочат со евтин и зголемен увоз. XX Стр. 12

POLITIKA Opasni me|upartiski igri. MAKEDONIJA SE TURKA VO POLITI^KA KRIZA, NO I VO ME\UETNI^KI TENZII

БРОЈ 785 ЦЕНА 100 ДЕН. | 14 НОЕМВРИ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 16

www.kapital.mk

Napliv na evtina hrana od EU. DOMA[NATA INDUSTRIJA NA UDAR!

Го изедовме стапот од руското ембарго кон ЕУ

ВО ОВОЈ БРОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

PATIR® TRI SPINNE NA EDNA[ VODNO NA петок 14/11/2014 www.kapital.mk

...ЗДРАВЈЕ

KAKO DA GO ZA^UVATE ZDRAVJETO NA VA[ETO DETE OVAA ZIMA? FIZI^KOTO I MENTALNOTO ZDRAVJE SE MNOGU VA@NI VO STUDENITE DENOVI

KAKO DA OSTANETE VO TOP FORMA I VO ZIMA?

SEKOJA SEZONA NUDI RAZLI^NI PRODUKTI

[TO VA[ETO TELO SAKA DA JADE VO ZIMA?

INTERVIEW

VIM NAUDE

ДЕКАН НА ФАКУЛТЕТОТ ЗА МЕНАЏМЕНТ ОД МАСТРИХТ

SO AMERIKAN KOLEX - SKOPJE ]E PONUDIME VRVNA MBA PROGRAMA

Назив и адреса на седиштето и уредништвото на издавачот на медиум: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул.Партизански одреди бр. 17-1/16, П. ФАХ 503, 1000 Скопје Име на одговорното лице на издавачот на медиум: Основач и директор Љупчо Зиков Име и презиме на одговорниот уредник: Биљана Здравковска Стојчевска Назив и адреса на печатницата и датумот на печатење или препечатување: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ на капитал

40 балкан бизнис и политика

Партиските војски во интернет походи Ботови - кога партиските волци глумат народни јагниња

43 анализа

Потрошувачката на храна расте побрзо од производството Стандардите никогаш не биле попресудни за бизнисот со храна

Опасни игри

Има ли шанса за нови предвремени парламентарни избори коишто се повеќе се наметнуваат како тема во политичките кулоари, дали воопшто е можна и под кои услови опцијата за техничка Влада, и можеби најбитното од сите – што ќе се случува со засилените тензии на меѓуетнички план - ова се прашањата коишто „Капитал“ ги анализира, со заклучок дека сите можни сценарија водат кон една опција – нестабилност. XX Стр. 36

46 свет

Се множат конфликтите низ целиот свет Можеби не е трета светска, ама е војна со глобален одек

49 Специјален прилог здравје

62 на ручек со...

Академик Луан Старова писател и дипломат

Најубаво во животот е кога соништата од младоста се остваруваат во староста

66 светот на виното

ВИНСКИ ЛЕГЕНДИ Времето на Роберт Паркер

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Vo posledno vreme se {tancaat zakoni koi se nosat kako na brza lenta, po itna i skratena postapka, a koi potoa u{te pobrzo se usvojuvaat od glasa~kata ma{inerija vo Parlamentot. Za koi duri otkako }e po~nat da se primenuvaat se utvrduva deka imaat tolku mnogu dupki, {to ili nikoj ne znae kako to~no treba da se primenuvaat ili se totalno neprimenlivi vo praksa. I od koi zadolìtelno se izzemeni dràvnite firmi i dràvnite funkcioneri. Tie imaat status na nedopirlivi. Za àl taka nikoga{ ne se gradelo i nema da moè se izgradi nitu eden sistem. Barem ne onakov kakov {to go imame vo Ustavot.

Недопирливите

д 1 јануари 2015 година директор на фирма кој издал задолжница, за да го обезбеди плаќањето на обврската, може да заглави три години во затвор ако на денот на доспевање на задолжницата нема пари на сметка. Опасна мерка нема што. Замислете само ситуација во која издавањето на задолжница е задолжително и за јавните претпријатија и институции, за Фондот за здравство, за министерствата... И тие за секое плаќање да издаваат задолжница. Колку ли само директори на јавни претпријатија, па можеби и министри, би биле потенцијални гости во македонските затвори. Оти ретко кое јавно претпријатие или државна институција има многу пари во секое време на сметка за навреме да ги плаќа сите обврски. Но, за нив не важи обврската да издаваат задолжница. Исто како што не важи ни Законот за финансиска дисциплина. Не важи ни обврската да плаќаат К-15 на вработените. А директорите и функционерите, не само што немаат никаква казна затоа што не умеат да управуваат со ликвидноста, туку напротив се наградени и немаат ниту обврска да плаќаат исти давачки на “наградите” кои ги добиваат кога членуваат во разно разни одбори... Како што ќе имаат обичните работници кои не се ниту избрани функционери, ниту носители на јавни функции. А причини за казни има многу. Оти ситуацијата во државниот сектор е катастрофална. Тие не мораат редовно да плаќаат за струја и за

вода. Можат да не плаќаат придонеси и даноци и никој да не им ја блокира сметката, за на крај сите долгови да им бидат отпишани. Можат да доцнат со плаќање на фактурите кон деловните сметки со кои соработуваат колку сакаат и за тоа никој да не им ја блокира сметката. Малку станува дегутантно и претерано сето ова тренирање на строгост врз приватните фирми. Со носењето на закони со кои наводно се воведува ред, а од нив се иззема државниот сектор, едноставно се губи поентата и воопшто потребата од на носењето на тие закони. Кога истите тие закони, со кои наводно се воведува ред во државата и со кои се намалува сивата економија, би важеле за сите подеднакво, сликата би била сосема поинаква. И сигурно многу од нив не би биле воопшто донесени. Затоа и тие не важат за сите. Важат само за приватниот сектор. И на крај пораката од државата е- не ме гледајте што правам, слушајте ме што зборувам. А бизнис заедницата е веќе така припитомена, што на сите дискриминирачки мерки и пораки од овој тип, само немо и збунето клима. Веројатно се уште верува во народната – “кротко јагне од две мајки цица”, односно дека со добро однесување можат да добијат повеќе. Иако веруваат дека последните законски измени со кои државата им наложува на фирмите за сите плаќање над 5 илјади задолжително да издаваат задолжница се недозволено мешање на државата во меѓусебното работење на фирмите кое ќе им создаде непотребни трошоци во работење, јавно не се жалат.

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Замислете само ситуација во која издавањето на задолжница е задолжително и за јавните претпријатија и институции, за Фондот за здравство, за министерствата... И тие за секое плаќање да издаваат задолжница. Колку ли само директори на јавни претпријатија, па можеби и министри, би биле потенцијални гости во македонските затвори. Оти ретко кое јавно претпријатие или државна институција има многу пари во секое време на сметка за навреме да ги плаќа сите обврски. Но, за нив не важи обврската да издаваат задолжница. Исто како што не важи ни Законот за финансиска дисциплина. Не важи ни обврската да плаќаат К-15 на вработените. А директорите и функционерите, не само што немаат никаква казна затоа што не умеат да управуваат со ликвидноста, туку напротив се наградени и немаат ниту обврска да плаќаат ниту придонеси на “наградите” кои ги добиваат за послушноста. Засега никој не знае какви ефекти ќе има задолжителното издавање на задолжници и дали овој потег ќе го намали проблемот на фирмите со неликвидноста и со неплаќањето. Она што е сигурно е дека овој потег ќе им донесе екстра приходи на нотарите. Но, уште посигурно е дека тој кој што ги пишува ваквите и слични законски одредби за наводно дисциплинирање на фирмите нема никакви допирни точки со водење бизнис. А богами и со реалноста. Бидејќи реалноста е дека фирмите немаат пари за редовно да ги сервисираат сите давачки. И затоа попаметно и поефикасно би било пред да се мислат разно разни казни и начини со кои парите на сила ќе им се земаат од сметките на фирмите, да се смисли начин како во економијата да се обезбедат повеќе пари. Економијата тоне во неликвидност, а најголем дел од фирмите ги трошат последните резерви. Кога ќе се најде начин како да се обезбедат повеќе пари во економијата и како да се вратат сите стари меѓусебни долгови и побарувања, вклучително и оние

од државата и јавниот сектор, тогаш има логика да се носат вакви закони. Во услови кога државниот сектор има законско право да доцни колку сака со плаќањето, а во исто време и да се задолжува колку сака на домашниот пазар, нема никаква логика да се наметнуваат вакви ригидни закони и казни на приватниот сектор. Примерот за водење бизнис треба да дојде од најголемиот работодавач-државата. Но, во последно време се штанцаат закони кои се носат како на брза лента, по итна и скратена постапка, а кои потоа уште побрзо се усвојуваат од гласачката машинерија во Парламентот. За кои дури откако ќе почнат да се применуваат се утврдува дека имаат толку многу дупки, што или никој не знае како точно треба да се применуваат или се тотално неприменливи во пракса. И од кои задолжително се изземени државните фирми и државните функционери. Тие имаат статус на недопирливи. За жал така никогаш не се градело и нема да може се изгради ниту еден систем. Барем не онаков каков што го имаме во Уставот.

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

750

милиони долари инвестира Карлос Слим во Телеком Австрија

Мора да го ставиме во прв план економскиот развој на земјите кандидатки за членство во ЕУ. Наместо донации, во иднина Унијата треба да се фокусира на инвестиции во овие земји

Јоханес Хан

европски комесар за соседска политика

победник на неделата

305 милиони евра од ЕБРД

акедонија се позајми 305 милиони евра во Европската банка за обнова и развој. Дел од парите, 145 милиони евра се наменети за за втората фаза од изградбата на железничката пруга кон Бугарија, а 160 милиони евра за Програмата за национални патишта. Од Министерството за финансии информираат дека кредитите се со рок на отплата од 15 години, грејс период од четири години и каматна стапка која во моментов изнесува 1,15%. ЕБРД преку

Неколку мултинационал заинтересирани за ФЗЦ

Марјан Бојаџиев

Во пресрет на својот 10годишен јубилеј што треба да го прослави следната година, Универзитетот Американ колеџ го забележа еден од своите најголеми успеси – деновиве ја промовираше соработката и заедничката МБА програма со престижниот Факултет за менаџмент од Мастрихт (Maastricht School of Management -MSM), Холандија. Ректорот на Американ колеџ, профдр. Марјан Бојаџиев го потпиша договорот за соработка со деканот на MSM, проф-др. Вим Науде, со што, од март следната година студентите од Македонија, но и од регионот, да студираат во Скопје според врвна програма за бизнис администрација, а да се здобијат со меѓународно призната диплома. Факултетот за менаџмент од Мастрихт е рангиран на 76 место во светот според Шангајската листа на факултети, во областа на општествените науки. Ректорот Бојаџиев, заедно со својот тим, уште од самиот почетоци на Американ колеџ инсистираше универзитетот силно да соработува со меѓународно акредитирани и престижни образовни институции, да разменува наставен и студентски кадар, програми и искуства , с$ со цел студентите на додипломските и постдипломските студии да се стекнат со што поквалитетно знаење и вештини. Почнувањето на заедничката МБА програма со MSM е чекор понапред кон зајакнување на капацитетот и вештините на луѓето кои веќе се или допрва ќе бидат на менаџерски позиции во македонскиот јавен и бизнис сектор, со што ќе се придонесе кон остварување на целта – побрз економски развој и благосостојба на граѓаните на Македонија.

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

еколку мултинационални компании од металската индустрија биле заинтересирани да ги купат акциите на кумановската фабрика за цевки ФЗЦ 11 Октомври откако стечајниот управник на Експорт - импорт банка го понуди на продажба мнозинскиот пакет акции од 50,62%, дознава Капитал. Акциите се нудат со почетна цена од 51,13 евра, а ќе се продават на јавно наддавање што ќе го организира стечајниот управник Ацо Дамчевски на 8 декември годинава.

Банката која е во стечај нуди на продажба пакет од 234.158 акции со право на глас и доколку има само една понуда и таа биде прифатена по почетната цена од огласот, инвеститорот ќе треба да одвои 11,97 милиони евра за да стане доминантен сопственик на таа кумановска компанија. Новиот сопственик ќе мора да даде јавна понуда, согласно Законот за превземање компании, за сите други акционери кои имаат акции, а би сакале да ги продадат по цената што е постигната на јавното наддавање. Тоа значи дека новиот инвеститор би можел да ги купи и другите 228.462 акции со право на глас за кои, во најевтина варијанта ќе треба да плати уште 11,68 милиони евра. Во тој случај

www.kapital.mk

за пруга и патишта инструментот Инвестициска рамка за Западен Балкан на Македонија и доделила и грант од 5,7 милиони евра за изработка на основниот проект и за покривање на дел од трошоците за надзор на градежните работи. Од кредитот за патишта, Јавното претпријатие за државни патишта 74 милиони евра ќе намени за изградба на експресен пат на делницата Кавадарци-Прилеп, и тоа кај клучката Дреново, и за реконструкција на патниот правец Штип-Кочани. Останатите 86 милиони евра ќе се потрошат за изградба на патните правци: Охрид-Пештани и автопат Струга –Требеништа.

Капитал број 785 14.11.2014

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

мисла на неделата

118,2%

Ако луѓето знаат со колку малку мозок се владее светот, тие ќе умрат од страв

е поголем бројот на издадени одобренија за градба во септември во однос на истиот период лани

Иво Андриќ нобеловец

лни компании 11 Октомври?! Неколку мултинационални компании од металската индустрија биле заинтересирани да ги купат 50,62% од акциите на кумановската фабрика за цевки ФЗЦ 11 Октомври што се на продажба. Ако се знае дека фабриката произведува и цевки за гасоводи, новиот сопственик би можел да развие добар бизнис со претстојното гасифицирање на земјата. продажбата на целата фабрика би чинела 23,65 милиони евра. ФЗЦ 11 Октомври е производител на цевки, шупливи (издлабени) профили и слични производи од челик. Фабриката произведува и цевки за гасовод, така што во следните неколку години би можела да добие добар бизнис имајќи ги предвид плановите на Владата да ја гасифицира земјата. ФЗЦ 11 Октомври е без доминантен сопственик подолго од десет години откако падна во стечај банката што ги поседуваше мнозинскиот пакет акции. Според последните податоци од финансискиот извештај, компанијата во првите девет месеци оствари приходи од 4,7 милиони евра што е дури за 60% помалку споредено со истиот период лани. Од јануари до септември годинава, билансот на успех покажува загуба од 2,2 милиони евра. Последната пазарна цена на акците на ФЗЦ 11 Октомври изнесува 353 денари што е десетпати пониска цена таа што ќе биде почетна цена на претстојната аукција. Инетересно е што цената на акцијата скокна речиси двојно ден по објавувањето на огласот за продажба на пакетот акции, од 312 денари на 550 денари.

лидери

губитник на неделата

Емил Тедески

Хрватски Атлантик Груп е во фаза на преземање на српската прехранбена компанија Фудленд, позната по производство на џемови, ајвар и традиционална зимница, под брендот “Тајните на баба“

Мариса Мајер

Технолошкиот гигант Јаху го купи дигиталниот виде огласувачки сервис BrightRoll за 640 милиои долари, по што платформата за видео огласување на Јаху стана најголема во САД

не им беше неделата

Беким Незири

каква ли порака праќа министерот за економија со тоа што се стави во улога на заштитник на фирмите од Западна Македонија од контролите на Управата за јавни приходи

Жан Клод Јункер

само што застана на чело на Европската комисија веднаш се соочи со притисок за оставка поради случајот со Луксембург како даночна оаза во време кога тој бил премиер

Виктор Орбан Контроверзниот унгарски премиер почнува да ја фаќа удолницата на неговото владеење со Унгарија. По скорешното оборување на неговиот контроверзен закон за цензура и наплата на интернетот преку улични протести, опозицијата во земјата како да зема замав. Во традиционално револуционерната и бунтовната Унгарија како конечно да се создава критичната маса која треба да им каже не на застарените, авторитарни методи на владеење кои очигледно ги форсира гарнитурата на власт. Масло на огнот долева и отворениот судир на Орбан со останатите европски лидери во Брисел. Имено, своеглавиот Унгарец се одлучи своеволно да го прекрши ембаргото на ЕУ кон Русија и да преговара за повторно рестартирање на веќе прекинатиот проект Јужен Тек. Тој дури се дрзна и директно да проговори дека САД покрај јавниот му вршат и таен дипломатски притисок. Прекршок кој во меѓународната политика ретко кој успеал политички да го преживее. Но, со оглед на фактот дека станува збор за Орбан легитимно е да се очекува дека неговите преседани допрва ќе доаѓаат како последица на истиот тој притисок. Сепак треба да се спомене дека Орбан не се соочува прв пат со ваква комплицирана ситуација, но она што во моментов е различно е решеноста на внатрешните и надворешните фактори преку отворена кохезија да стават крај на неговото апсолутистичко владеење.

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

3 факти за...

У. Колумбија

У. Пенсилванија

У. Чикаго

7,8% 10,6%

изнис школата на Универзитетот Харвард е местото каде што најмногу милијардери во светот стекнале МБА диплома, покажува истражувањето на организацијата Wealth-X. Харвард убедливо води со 64 денешни милијардери кои што таму се едуцирале, пред Стенфорд со 23 и Колумбија универзитетот од Њујорк со 14-мина.

41,8%

Број на милијардери што стекнале МБА

23 У. Харвард

У. Стенфорд

Извор: Wealthx.com

Харвард дал најмногу магистри милијардери

> БРОЈКА

5,1%

е поголем откупот на земјоделски производи во септември годинава е зголемена продажбата од сопствено производтсво на претпријатијата

е намален откупот на градинарски растенија

Бизнисмен со задолж пари ќе оди три годи

се зголеми бројот на странските туристи во Македонија во септември 2014 во однос на септември 2013 г.

светот низ медиумите... South China Morning Post

Кина јавно ја обзнани идејата за формирање на регионален пакт за слободна трговија. Ова е едно од изненадувањата од посетата на американскиот претседател Барак Обама на Пекинг која доаѓа во многу специфичен период. lll

Der Spiegel

Некритични, амбициозни и неполитични. Вака германскиот магазин ги опишува младите германци помеѓу 18 и 30 години во профилот на генерацијата која стапува на сцена. Магазинот дополнително ги анализира и позитивните и негативните страни од ваквото однесување на младите. lll

The Sydney Morning Herald

Американскиот претседател Обама се подготвува да испрати повеќе трупи во Ирак. Оваа вест ја пренесуваат медиумите ширум светот кои очекуваат овој потег да значи почеток на крајот на злогласената исламска држава и нејзиниот крвав режим. lll

The New Yorker

На насловната страница на њујоршкиот магазин Овалната соба е окупирана од огромен слон. Пораката е јасна ново формираното републиканско мнозинство во конгресот и те како ќе го скрати маневарскиот простор на актуелниот демократски претседател. lll

д 1 јануари 2015 година задолжницата станува задолжителен инструмент за обезбедување на сите плаќања поголеми од 300.000 денари или 5.000 евра. За разлика од досега, кога задолжницата можеше да се издаде доброволно во некои купопродажни договори, од следната година сите фирми кои направиле плаќања поголеми од 5.000 евра, а не издале задолжница ќе им следува казна од 5.000 евра. Дури и плаќањето да е направено во рок или во истиот момент кога е настаната

обврската, фирмите имаат обврска задолжително да издадат задолжница. Тоа што задолжницата станува задолжителна за суми над 300 илјади денари малку ја компликува работата. На пример за нашите сметки за струја кои се над оваа сума ќе имаме обврска да издадеме задолжница кон ЕВН, иако со нив имаме добра соработка и редовно си ги сервисираме долговите. Законот од друга страна е ригиден и вели дека ако не издадеме задолжница подлежиме на прекршочна одговорност. Казните за правното лице се од 3.000 до 5.000

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

проценки... Љубо Јурчиќ

> БРОЈКА

Илузии дека некој ќе не спаси

23,3

претседател на Хрватското друштво на економисти

ајголемиот капитал на една земја е способна влада која знае да вработи луѓе кои ресурсите ги претвораат во успешни производи. Во Хрватска секогаш постојат илузии дека некој ќе не спаси- ЕУ фондовите, ММФ, инвеститори, помал буџет или помалку вработени во админстрација. Но, во услови кога паѓаат и вработеноста и производството и потрошувачката, тие ништо не можат да решат.

лжница без ини затвор?! Иако задолжителното издавање на задолжницата за сите плаќања над 5 илјади евра е непотребно оптеретување на односите помеѓу компаниите, бизнис јавноста ќе мора да го почитува за да не плаќаат казни од 5 илјади евра. Оние бизнисмени кои ќе издадат задолжница, а во моментот кога таа достасува ќе немаат пари на сметка, можат да завршат во затвор. евра, а за одговорното лице 1000 евра”, вели Хари Ајцев, правник од компанијата Македонски Телеком, фирма која досега не издала ниту една задолжница, од јануари следната година ќе мора прилично често да издава задолжници. Од Здружението на правници имаат сериозни забелешки за предвидените санкции, од кои најригорозна е онаа која предвидува казна затвор доколку на денот кога треба да се наплати задолжницата немате доволно средства на сметката. Некои правници сугерираат дека ако оваа одредба се примени во македонските затвори нема да има место за сите бизнисмени со празни сметки. Задолжницата како доброволен инструмент за наплата функционира од септември 2012 година. Сепак интересот за негова примена е многу мал и до сега за период од над две години, се издадени само 94 задолжници, а во меѓувреме доцнењето во плаќањата стануваше се подолго, што е само доказ дена инструментот не е ефикасен. Уште една голема мана која ја посочуваат сите бизнис субјекти е фактот што со задолжницата не е опфатена државата и јавните претпријатија, исто како што не се опфаќаат ниту со Законот за финансиска дисциплина, со што се овозможува државата да плаќа кога сака, без никакви санкции за оние кои должат и со години.

милиони евра изнесува вредноста на откупените зедмјоделски производи во Македонија во септември годинава, објави Државниот завод за статистика. Растот на годишно ниво изнесува 7,8%.

ВЕСТИ... SAMIT 100 следната 2015 година во Љубљана

правниот одбор на SAMIT100 бизнис лидери на југоисточна Европа на последниот состанок кој се одржа во Љубљана одлучи четвртата годишна средба во 2015 година да се одржи во Словенија. Членовите на УО на SAMIT 100 разговараа за конкретни иницијативи кои се покренати на годинешната средба во Цавтат, на кои присуствуваа и претседателите на земјите од регионот. Договорено е за тие теми и конкретни предлози за соработка да се продолжи дијалогот со извршните власти во земјите регионот, но и со Европската комисија. Формирани се работни групи кои ќе водат дијалог со Европската комисија, но и со Нордискиот совет заради воспоставување на поцврста соработка со регионалната иницијатива која ги поврзува земјите од Скандинавија, заради пренесување на искуства и

знаења. На состанокот во Љубљана за нов претседател на УО е именуван Изток Селјак од компанијата Хидриа, согласно договорот кој предводува претседателот на УО секогаш да се избира од земјата домаќин на годишната средба. Член на УО на SAMIT100 од Република Македонија е Живко Мукаетов, генерален директор и претседател на Управниот одбор на Алкалоид АД Скопје. SAMIT100 бизнис лидери е иницијатива покрената во 2011 година од страна на Српската асоцијација на менаџери, Хрватското здружение на работодавци и Здружението менаџер Словенија. Како области во кои се идентификувани можности за соработка се храна, енергетика, информатичка технологија, туризам, градежништво, здравство, фармација, сообраќај и логистика.

Италијанци сакаат да произведуваат домати и лешници во Македонија

ри италијански компании од земјоделскиот, индустрискиот и информатичкиот сектор се заинтересирани за инвестиции во Македонија, информира во средата амбасадорот на Италија во државава Ернесто Масимо Белели. Заинтересираните компании, истакна Белели, се во конкретна фаза на истражување за реализација на инвестициите. Според Белели, повеќе бизнизмени се подготвени да инвестираат во земјоделскиот

сектор во Македонија, кои би одгледувале земјоделски производи наменети за извоз. “Производи кои ни беа побарани за евентуално производство тука се секако доматите и лешниците и одредени производи за индустриски цели. Навистина се зборува за големи количини кои би можеле да отворат голем пазар“, рече амбасадорот Белели на пресконференција во Стопанската комора на Македонија.

Исправка Во текстот со наслов „Финансиските друштва нудат скапи кредити за спас на бизнисот“, објавен во „Капитал“ на 7 ноември 2014 година е направена ненамерна грешка. Финансиското друштво Фактор труст има основна главнина од 9,7 милиони денари, а не од 9,7 милиони евра.

Капитал број 784 07.11.2014

COVERstory STORY 12cover

Napliv na evtina hrana od EU. Doma[nata industrija na udar!

www.kapital.mk

Kolku gubi a kolku dob , i Makedonijava od ruskoto embargo kon EU?

Зголемениот увоз на храна од ЕУ стануваат закана за македонската прехранбена индустрија и за земјоделството. Дампинг цените по кои се повеќе влегуваат прехранбените производи од ЕУ ја загрозуваат продажбата на домашните производи и се сериозен финансиски удар врз компаниите. Македонија веќе се соочува со наплив на млеко и млечни производи од Австрија и Франција и на евтино месо од Полска. Земјоделците и компаниите од ЕУ ќе добијат и отштета бидејќи нивните изгубени приходи се проценуваат на 14 милијарди долари! Тоа уште повеќе ќе го загрози работењето на месната и на млечната индустрија во Македонија затоа што ќе се соочат со евтин и зголемен увоз, на кој ќе мора да му конкурираат со пониски цени или во спротивно ќе мора да го намалат производството. Цените на храната во Македонија веќе паѓаат цела година.

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

пишува:

Спасијка Ефтимоска

УВОЗ НА МЛЕКО ВО МАКЕДОНИЈА

spasijka.eftimoska@kapital.mk

Австрија период 1-9 2014

1.248.442

234.225

5,3

1-12 2013

1.197.153

246.251

4,8

Германија период 1-9 2014

kg.

$/kg.

kg.

$/kg.

Франција $

kg.

$/kg.

7.916.174

2.145.710

3,7

862.875

201.188

4,3

1-12 2013 12.314.239

4.187.325

2,9

685.462

175.346

3,9

УВОЗ НА МЕСО ВО МАКЕДОНИЈА Словенија период

$/kg.

5.219.273

2.042.473

2,5

1-12 2013

6.835.417

2.861.227

2,4

Полска период

kg.

1-9 2014

kg.

Германија

$/kg.

1-9 2014 11.280.791

5.344.373

2,1

14.361.111

8.774.837

1,6

1-12 2013 11.590.764

4.613.847

2,5

21.030.276

11.850.176

1,8

Хрватска период

kg.

$/kg.

Австрија

$/kg.

1-9 2014

3.023.570

931.975

3,2

15.995.278

4.607.330

kg.

$/kg. 3,5

1-12 2013

3.828.536

1.209.785

2,7

20.143.416

5.417.793

3,7

ИЗВОЗ ВО ТУРЦИЈА Зеленчук период

kg.

$/kg.

Овошје $

kg.

$/kg.

1-9 2014

600.442

938.595

0,6

5.254.214

6.854.371

0,8

1-12 2013

1.190.757

5.766.413

0,2

8.480.754

10.601.152

0,8

ИЗВОЗ ВО РУСИЈА Зеленчук период

kg.

$/kg.

Овошје $

kg.

$/kg.

1-9 2014

2.686.179

7.318.897

0,4

9.237.473

11.328.203

0,8

1-12 2013

779.827

2.064.528

0,4

6.666.962

7.381.169

0,9

ИЗВОЗ ВО СРБИЈА Зеленчук период

kg.

$/kg.

Овошје $

kg.

$/kg.

1-9 2014 16.781.194

31.906.013

0,5

7.956.371

17.920.517

0,4

1-12 2013 18.772.793

31.363.321

0,6

17.325.949

41.840.201

0,4

фотографија:

фотоархива на Капитал

аплив на млеко и млечни производи од Австрија и Франција и на месо од Полска се забележува на македонскиот пазар, а е резултат на руското ембарго на храната од Европската унија. Присутен и надолен притисок врз цените, особено на увозното месо, што пак е последица на пазарниот вишок, но и на помошта што ја добиваат европските производители од државата и од ЕУ институциите. Дали зголемениот увоз на храна од ЕУ е закана за македонската прехранбена индустрија и за земјоделството? Дампинг цените по кои се повеќе влегуваат прехранбените производи од ЕУ ја загрозуваат продажбата на домашните производи и се сериозен финансиски удар врз компаниите. Земјоделците и компаниите од ЕУ веројатно ќе добијат уште пари бидејќи нивните вкупни штети мерени низ изгубените приходи се проценуваат на 14 милијарди долари! Доколку се продолжи руското ембарго, кое треба да важи една година (до август 2015) штетите ќе бидат уште поголеми. Тоа ќе резултира со уште поголем пад на цените, а ако не се најдат нови пазари и со намалување на производството. Тоа ќе го загрози работењето и на месната и млечната индустрија во Македонија. Посебно затоа што Македонија не го надоместува негативниот учинок со зголемен извоз во Русија, како што тоа го прави, на пример, Србија. Забележителен е раст на извозот на овошје и зеленчук од Македонија во Русија оваа година, но бројките се многу мали, околу 12 милиони долари. А, увозот од ЕУ се мери во милијарди долари! Податоците до септември годинава покажуваат дека вкупниот увоз од Европската унија во Македонија е зголемен за 17% споредено со првите девет месеци лани. Годинава за девет месеци се увезени производи од ЕУ во вредност од 3,5 милијарди долари, а во истиот период лани за 3 милијарди долари. Во првите три квартали во 2012 и 2011 година увозот од Унијата изнесувал околу 2,9 милијарди долари. Гледано по земји, најмногу е зголемен увозот на евтино месо од Полска. За девет месеци се увезени 5,3 милиони килограми месо и месни преработки во вредност од 11,3 милиони долари. Просечната цена на килограм месо изнесува 2,1 долар, а во истиот период лани била 2,5 долари. Во тој период се увезени 4,6 милиони килограми месо во вкупна вредност од 11,6 милиони долари. Намалена е и цената на увезеното месо и месни преработки од Австрија и од Германија, а увозот во количина е благо зголемен. Се забележува зголемен увоз на месо и негови преработки и од Словенија и Хрватска, но цените се благо зголемени. На удар се и домашните компании од млечната индустрија поради зголемен увоз од ЕУ. Особено има наплив на млечни

Капитал број 783 31.10.2014

www.kapital.mk

COVER STORY Јован Дабевски

Кире Шошев

ма влијание од вишокот месни и млечни производи што се создаде во ЕУ, кои за да не се фрлат се пласираат на пазарот по пониски цени. Тоа секако прави нарушување на пазарот и е проблем за млекарниците во земјава, иако ние во Здравје Радово не очекуваме многу да наштети. И ние правиме акции, што секако ќе се одрази на приходната страна, но со обемот на работат немаме проблем. Ако ни се појави вишок производство, ќе извршиме притисок за зголемување на извозот, со кој сме присутни во 4-5 земји во регионот.

етото имаше малку засилен извоз на овошје од Македонија во Русија, но санкциите кон ЕУ беа воведени во август, така што малку користеа за летната сезона. Да беа воведени порано, сигурно ќе имаше поголем извоз, посебно на праски. Сега ќе почне бербата на зелката и на доматите, така што ќе има зголемен извоз во Русија бидејќи веќе го имаме договорено. Цените се прифатливи за нас. Ние и не одиме со премногу високи цени, туку со фер цени затоа што Русија не е пазар само за сега, туку за на долг рок.

генерален директор на млекарницата Здравје Радово

производи од Австрија и од Франција. Од овие држави за девет месеци се увезени повеќе производи отколку за цела година лани. Кај цените нема пад, туку раст. Македонија го чувствува руското ембарго кон ЕУ преку уште еден момент, намалениот и поскапен увоз на овошје и зеленчук од Турција, која извозот го сврте кон Русија. Така за девет месеци годинава се увезени само 939.000 килограми зеленчук од Турција, а лани се увезени 5,8 милиони килограми. Просечната увозна цена е зголемена од 0,2 на 0,6 долари по килограм. И кај овошјето е намален увозот за околу 15%, а цената е иста. Токму овој момент ги држи високи цените на увозното овошје и зеленчук на македонскиот пазар. Турскиот извоз во Русија, пак, расте. Во првите седум месеци изнесува 7,09 милијарди долари. Најмногу се извезуваат текстил, предиво, ткаенини, овошје и зеленчук. Единствениот бенефит од руското ембарго Македонија може да го има само преку зголемен извоз во Русија. Податоците покажуваат дека за девет месеци годинава македонскиот извоз на рускиот пазар изнесува 28,9 милиони долари, а за цела година лани се извезени производи во вредност од 31,6 милиони долари. Тоа е многу мал извоз во апсолутни бројки. Дури ни драстичното зголемување на извозот на зеленчук во Русија од 2,7 милиони долари за девет месеци годинава (лани за цела година биле 780.000 долари) не ќе има позначаен ефект затоа што станува збор за многу мал извоз. Зголемен е и извозот на овошје од 6,7 милиони долари за цела година лани на 9,2 милиони долари за девет месеци годинава. „Летото имаше малку засилен извоз на овошје од Македонија во Русија, но санкциите кон ЕУ беа воведени во август, така што малку користеа за летната сезона. Да беа воведени порано, сигурно ќе имаше поголем извоз, посебно на праски. Сега ќе почне бербата на зелката и на доматите, така што ќе има зголемен извоз во Русија бидејќи веќе го имаме договорено. Цените се прифатливи за нас. Ние и не одиме со премногу високи цени, туку со фер цени затоа што Русија не е пазар само за сега, туку за на долг рок. Засега немаме голем проблем со тоа што Македонија нема договор за слободна трговија со Русија бидејќи и

сопственик на агрокомбинатот „Душан Ќириќ“

Храната никогаш не била поевтина

ените на храната на глобално ниво во октомври паднаа незначително во однос на септември. Но, се на најниско ниво во последните четири години, соопшти Светската организација за храна и земјоделство (ФАО). Индексот на кошницата на основни прехранбени производи, која го изработува ФАО, технички се намалува седми месец по ред и во октомври падна на најниска вредност од август 2010 година. Потрошувачката кошница опфаќа житарки, млеко и млечни производи, месо, шеќер и растителни масла. Минатиот месец на светско ниво најмногу поевтинија млекото и млечните производи поради засиленото производство во Европа и пазарниот вишок поради забранетиот извоз во Русија. Месото поевтине за 1,1% во однос на претходниот месец, но во однос на октомври лани за 11,5%. Цените на житарките во октомври се стабилизираа во однос на остриот пад од летото, но во однос на минатогодишниот октомври се пониски за 18,2%. Шеќерот на месечно ниво поскапе за 4,2%, главно поради сушата во Бразил, но и покрај тоа е поевтин за 10% во однос на истиот период лани. за производите од други земји важат истите услови на рускиот пазар, освен за српските“, вели Кире Шошев, сопственик на агрокомбинатот „Душан Ќириќ“ од Росоман. Бизнисмените од агросекторот велат дека ни од Србија нема зголемен интерес за откуп на македонски земјоделски производи, кои потоа би се реизвезувале на рускиот пазар. Официјалните бројки покажуваат дека кај зеленчукот сепак има зголемен извоз на српскиот пазар, но по пониски цени. За девет месеци се извезени 31,9 милиони килограми, исто колку за цела година лани. Кај овошјето има

забележително намалување на извозот на српскиот пазар. Вкупниот македонски извоз во Србија во периодот јануарисептември е минимално намален. „Капитал“, уште кога стапи на сила руското ембарго, анализираше што има Македонија за да им продава на Русите? Земјава во Русија извезува најмногу овошје и зеленчук, лекови и феросилициум. Извозот од Македонија во Русија во 2013 година бил 23,8 милиони евра, што значи само 0,007% од македонскиот извоз оди во оваа земја, која што има има слични потрошувачки навики, слични или исти културолошки, религиски и останати

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

„Во моментот има влијание од вишокот месни и млечни сопственик на фирмата за дистрибуција производи што се создаде Даути комерц во ЕУ, кои за да не се фрлат, ие увезуваме храна од Германија се пласираат на пазарот и од многу други европски земји по пониски цени. Тоа милијарди долари се и засега не гледаме никаков секако прави нарушување проценува дека ќе притисок на страна на понудата и на пазарот и е проблем за изнесуваат вкупните на нивото на цените. Нема барања штети на земјоделците и млекарниците во земјава, за зголемен извоз, за извоз на нови компаниите од ЕУ поради иако ние во Здравје Радово производи или за пониски цени. Ние руското ембарго за увоз на не очекуваме многу да редовно си ја зголемуваме палетата храна од Унијата наштети. Овие производи на производи што ги увезуваме. што доаѓаат од ЕУ се Нема притисок ни во домашните продаваат по пониски цени и супермаркети за намалување на цените. со акции за да ги привлечат купувачите. Но, тоа не влијае на нашата продажба е зголемен увозот од во Македонија, која расте Европската унија во карактеристики и огромен потенцијал да Русија. Дел од млекото Македонија во првите девет оваа година. Но, и ние апсорбира буквално с$ што можеме да кое се користеше за месеци годинава, споредено правиме акции, што секако произведеме. производство на сирење ќе се одрази на приходната со истиот период лани сега се користи за страна, но со обемот на Цените одат надолу производство на храна работат немаме проблем. Ударот од руските санкции кој го која може подолго да Ако ни се појави вишок трпат производителите на храна од се чува, како млеко производство, ќе извршиме Европската унија се обидуваат да го во прав или путер“, притисок за зголемување ублажат со пласман на вишокот млеко, вели директорот во милиони килограми месо на извозот, со кој сме месо и нивни преработки, како и на француското здружение се увезени од Полска во присутни во 4-5 земји во овошјето и зеленчукот на други пазари на млекарската првите девет месеци, во регионот. Ќе бараме и други во Европа. Колку и да изгледа добро што индустрија Атла, Жерар вредност од 11,3 милиони пазари, ќе работиме на поевтинуваат прехранбените производи, Калбри. долари. Просечната цена на квалитетот и на роковите. сепак поголеми се штетите затоа што го Тоа има за последица килограм месо изнесува 2,1 Но, не очекувам да имаме уништуваат домашното производство пад на цените. долар, а во истиот период поголеми проблеми затоа на храна во земјите во кои се пласираат Во Франција тон лани била 2,5 долари. што потрошувачите во по дампинг цени. Падот на цените се обезмастено млеко во Македонија го препознаваат должи не само на пазарниот вишок, прав сега се продава квалитетот на производите туку и на тоа што Европската унија во за 2.400 евра, а тон на Здравје Радово. Исто еден дел финансиски ќе ги обештети путер за 3.260 евра, а така, очекувам многу брзо своите производители. Европската на почетокот од август да се намали притисокот комисија најави мерки за поддршка на милиони долари изнесува тон обезмастено млеко од ЕУ бидејќи извозот земјоделството и млекарството со околу македонскиот извоз во во прав чинеше 2.880 ќе се насочи кон други 350 милиони евра. Ваква помош посебно Русија за девет месеци евра, а тон путер 3.600 континенти, со што повторно годинава, а за цела година бара свињарството, а потребна им е евра. Големите трговски ќе се направи баланс и лани бил 31,6 милиони отштета и на земјоделците во балтичките синџири ја користат цените ќе се урамнотежат. долари земји и во Финска, кои најмногу зависат ситуацијата за уште Порано и така беа превисоки од рускиот пазар. ЕУ се обидува да им повеќе да ги снижат на ниво на ЕУ“, објаснува помогне на земјоделците со различни цените. Германската Дабевски. мерки, од откуп на дел од производите групација Алди, на Државниот завод за до помош за складирање, а планира пример, ја намали статистика веќе неколку да издвои и дополнителни средства цената на пакување се намалени трошоците месеци по ред регистрира за поттикнување на продажбата на путер од 99 на 85 на живот за месо во пад на малопродажните прехранбените производи. Македонските центи. Засега откупната земјава во првите девет цени на храната во земјава. прехранбени производители нема цена на млекото не месеци годинава, а за Во првите девет месеци да добијат никаква помош и со тоа млеко, сирење и јајца за се менува бидејќи се годинава, трошоците на автоматски се неконкурентни на пазарот. потребни околу три 0,5%. Храната постојано живот за месо се намалени „Руското ембарго води кон панична поевтинува. месеци за промената за 0,1%, за млеко, сирење и продажба на свинско месо ширум Европа на цените на млечните за јајца за 0,5%, за овошје за за да се спречат поголеми загуби. производи да се одрази 18,9%, а за зеленчук за 3,5%. Затоа ЕУ треба што побрзо да ослободи на цената во примарното Но, увозниците велат дека засега нема пари за помош на извозот“, вели производство. Состојбите во ЕУ би зголемена понуда од производителите потпретседателката на Земјоделската можеле да се влошат во април 2015 од ЕУ. „Ние увезуваме храна од комора на австриската покраина година, кога престанува да важи Германија и од многу други европски Штаерска, Мариа Пајн. системот за квоти на млекото. Во земји и засега не гледаме никаков Во Австрија, цената на свинското месо такви околности Европскиот одбор за притисок на страна на понудата и падна на 1,37 евра по килограм. Многу млеко препорачува да се намалува на нивото на цените. Нема барања одгледувачи на свињи имаат проблем производството на доброволна основа. за зголемен извоз, за извоз на нови со ликвидноста, а причината се лоцира Производителите од Германија уште сега производи или за пониски цени. Ние во руското ембарго. Меѓународните бараат германската влада и Европската редовно си ја зголемуваме палетата фирми на угостителите во Австрија им комисија да ги прошират можностите за на производи што ги увезуваме. Нема нудат свинско месо по дампинг цени, извоз на други пазари. притисок ни во домашните супермаркети критикува Здружението на земјоделци. Во Македонија, млекарниците веќе ги за намалување на цените“, тврди Тие апелираат на солидарност од чувствуваат последиците од пазарниот Џемаили Даути, сопственик на фирмата угостителите, хотелиерите, големите вишок во ЕУ. Јован Дабевски, генерален за дистрибуција Даути комерц. кујни и од домашните потрошувачи за да директор на млекарницата Здравје Од прехранбената индустрија купуваат домашно свинско месо. Радово, вели дека тоа е нормално затоа единствено може да биде мирна Индустријата за млеко во ЕУ се чини што Македонија има слободен пазар и кондиторијата, затоа што овие најмногу е погодена од руското ембарго. како таков секако е подложен на удари производи не се под руски санкции. „Пред ембаргото, Унијата извезуваше од надвор. „Нема влијание врз кондиторската над 250.000 тони кашкавал едамер во

Џемаили Даути

17% 5,3

28,9

0,1%

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

COVER STORY

индустрија во Македонија бидејќи не е забранет извозот на кондиторски производи од ЕУ во Русија. Затоа на овој пазар нема нарушувања“, вели Глигор Цветанов, директор на Макпрогрес.

Српскиот извоз во Русија руши рекорди

Руското ембарго го оптовари и пазарот на овошје и зеленчук, кој се обидува да се справи со богатите приноси и слабата потрошувачка. Најзагрозен е пазарот на јаболки. Родот од 12 милиони тони оваа година беше многу богат, па цените тргнаа да паѓаат, посебно за сортите “голден„ и „гала“. Само Полска минатата година во Русија извезе 700.000 тони јаболки. Руската федерација од 1 август забрани увоз на овошје и зеленчук од Полска, наводно поради прекумерно користење на пестициди и нитрат. Вкупниот извоз на овошје и зеленчук од Полска во Русија изнесуваше околу една милијарда долари. Засега, на македонскиот пазар нема забележителен увоз на јаболки од Полска. Но, доколку се појави во наредните месеци, сигурно ќе ја загрози продажбата на домашното јаболко и ќе ги урне малопродажните цени. Овоштарите во БиХ веќе побараа поголема контрола на увозот на овошје од ЕУ, кое доаѓа на овие пазари со субвенција од 22 центи по килограм и автоматски го загрозува домашното производство со тоа што му ја урива продажната цена. Тие особено се плашат од наплив на производи од Австрија и Италија. И во Хрватска домашните производители се на удар од зголемениот увоз. „Снижите ги нето продажните цени доколку сакате и понатаму нашите полици да ги полните со вашите производи!“, овој ултиматум на хрватските млекарници им го упатила управата на еден трговски синџир во странска сопственост, пренесува хрватскиот портал Poslovni.hr. Хрватска низа години бележи голем увоз на храна. Единствено Србија во регионот е во поволна позиција затоа што само таа има договор за слободна трговија со Русија. Таа го зголеми целиот извоз во Русија, а преку оваа земја се врши реекспорт на храна од други земји кон рускиот пазар. Во првата половина од годинава извозот на прехранбени производи од Србија на рускиот пазар вредеше 117 милиони долари и е зголемен за 68% во однос на истиот период лани. До крајот на годината треба да достигне 300 милиони долари. Најголем раст има кај извозот на свежо и преработено овошје и зеленчук, сите видови сирење, свинско и говедско месо и месни

преработки, сладолед, сокови, вино и останати алкохолни пијалоци, но и семе од сончоглед, пченка, садници за овошје и калеми ружи. Прехранбените производи чинат една петина од вкупниот извоз на Србија кон Русија. Просечниот годишен раст на српскиот извоз во Русија изнесува 33%. Сега сите надлежни институции во Србија (коморите, министерствата, општините) се ангажирани во информирање, анимирање и организирање на српските компании за што поголем извоз во Русија. Во 2013 година околу 800 српски фирми пласираа производи на рускиот пазар во вредност од околу една милијарда долари. Србија е лидер во регионот со извоз во Русија затоа што е единствена што има договор за слободна трговија, кој е потпишан пред 15 години. Друга предност на српските производи е што Русите традиционално ги сметаат за квалитетни. Се очекува да се формира и руско-српска компанија која ќе биде логистичка поддршка за извозниците. Москва објави и список на производители на млеко и млечни преработки кои добија дозвола за извоз во Русија бидејќи ги исполнија потребните критериуми и стандарди. Компаниите што сакаат да извезуваат во Русија треба да знаат дека овој пазар бара високо ниво на квалитет на производите, големи количини и континуитет во испораката. Русија е пазар со 170 милиони потрошувачи. Годишно увезува прехранбени производи во вредност од 41,9 милијарди долари, а главно доаѓаат од САД, ЕУ, Австралија и Канада. Најголем трговски синџир во Русија е компанијата Тандер Магнит, која има 8.500 продажни објекти во сите региони од европскиот дел на Русија. Има пуштено над 5.000 камиони за транспорт на стока од Србија.

Германија и Полска трпат најголеми штети

Европската унија веќе ги предупреди Србија и Турција да не ги користат руските санкции кон ЕУ за да го преземат местото на европските извозници на храна. „Од меѓународно правно гледиште, ЕУ од кандидатите за членство не може да бара да ги спречат своите компании, извозници на храна, кои сакаат да излезат во пресрет на поголемата побарувачка од руските партнери. Меѓутоа, тоа повеќе е прашање на морал и солидарност“, признаваат од Брисел. Земји што ќе можат доста да профитираат од ембаргото, се и Бразил, кој е голем извозник на месо, Аргентина со месо и овошје, Индонезија со палмино масло, Израел со зеленчук, Белорусија со шеќер. Шпанските медиуми пишуваа

дека познатата шпанска пршута „серано“ ќе биде заменета со српска печеница и со други српски сувомеснати производи. Германскиот извоз во Русија падна за 26% во август оваа година. Германија во првите осум месеци извезе стока во вредност од 20,3 милијарди евра, што е четири милијарди евра помалку од истиот период лани. „Санкциите кои и ги воведовме на Русија ја погодуваат Германија повеќе од сите други европски земји“, призна германскиот министер за финансии Волфганг Шојбле. Во изминатите години германскиот извоз во Русија постојано растеше по стапки и од 30% годишно. Првиот застој се случи минатата година, а сега е забележен остар пад. Се проценува дека руските санкции ќе предизвикаат штета од над стотина милиони евра за производителите во Унијата. Земјите од ЕУ минатата година извезоа во Русија храна и други земјоделски производи во вредност од 11,8 милијарди евра, а од тоа Германија извезе стока во вредност од 1,6 милијарди евра, Холандија од 1,5 милијарди евра, а Полска од 1,2 милијарди. „Се проценува дека ЕУ може да изгуби дури 12 милијарди евра бидејќи прехранбените производи чинат близу 10% од вкупниот извоз во Русија“, изјави шефот на делегацијата на ЕУ во Москва, Вигаудас Учакас. Европскиот извоз во Русија го чинат 31,5% месо, 42,6% млечни производи и 32% овошје и зеленчук. Русија сега смета на следниве пазари за увоз на храна: Азербејџан, Узбекистан, Ерменија, Таџикистан, Киргистан, Турција, Иран и Србија. Германија и Полска ќе загубат најмногу заради ембаргото од Русија, гледано во апсолутни бројки на нивниот извоз, а руските соседи Финска, Латвија и Литванија ќе страдаат најмногу гледано според тоа колкава штета ќе предизвикаат санкциите како дел од нивниот бруто домашен производ. За САД ефектот од ембаргото ќе биде многу ограничен, затоа што извозот на на храна во Русија изнесува 0,1% од вкупниот БДП на земјата. Американскиот извоз на храна во Русија во 2013 година бил 1% од вкупниот извоз на храна, додека рускиот вкупен извоз на американскиот и европските пазари е 13% од БДП на земјата. Русија забрани увоз на овошје, зеленчук, месо, риба и млечни производи од 28 земји на ЕУ, како и од САД, Канада, Норвешка и Австралија, во период од една година, како одговор на санкциите што и ги наметна Западот заради нејзиното однесување во украинската криза.

Капитал број 785 14.11.2014

18 Интервју interview Со потпишувањето на договорот за соработка со Факултетот за менаџмент од Мастрихт, Холандија, (Маastricht School of Management - МЅМ) што се случи деновиве, Универзитетот Американ Колеџ Скопје (УАКС) стана првата високообразовна институција во Македонија со МБА програма рангирана помеѓу првите 100 во светот, според Шангајската листа. Договорот за соработка и отпочнување на новата МБА програма, го потпишаа ректорот на УАКС, проф-др. Марјан Бојаџиев и деканот на МЅМ, проф-др. Вим Науде. “Имајќи предвид дека повисоките степени на образование ќе допринесат за поголем приход на населението, сметам дека потенцијалот за нашата заедничка МБА програма е голем“, вели професор Науде во интервјуто за Капитал.

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

Vim Naude

Интервју

Проф. декан на Факултетот за менаџмент од Мастрихт

So Amerikan kolex-Skopje ]e ponudime vrvna MBA programa пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

о проф-др. Вим Науде, декан на Факултетот за бизнис од Мастрихт, кој што е инаку еден од најценетите предавачи и истражувачи во областа на економијата во Европа и светот, разговаравме околу тоа што ќе значи за македонските студенти можноста да студираат на престижна европска МБА програма, но и за актуелните предизвици на светската економија, потребите за квалитетни менаџери, што значи лидерството во новата економска реалност... XX Професоре, наскоро ќе почнете со нудење на вашата МБА програма во Скопје. Објаснете ни повеќе околу ова: како дојде до соработката со Универзитетот Американ колеџ - Скопје? Можам да истакнам дека сме особено задоволни што имаме можност да ја почнеме нашата програма во Скопје. Свесни сме за добриот напредок на економијата во Македонија. На пример, како резултат на речиси двојното зголемување на бруто националниот производ по глава на жител и зголемувањето во делот на странските инвестиции, се јавува зголемена потреба за развивање на менаџерски вештини. Исто така, значителен дел од странските инвестиции потекнуваат од Холандија, чии што компании сочинуваат 20% од целокупните странски директни инвестиции во Македонија. Всушност, Холандија како земја е најголемиот странски инвеститор во Македонија. Поради тоа, можам да кажам дека сме добро информирани за можностите кои што постојат на македонскиот пазар. Особено ни помага тоа што Факултетот

датира од 1952 година, кога беше за менаџмент од Мастрихт во својот формиран како Истражувачки институт меѓународен академски кадар доби за менаџмент. Од 1989 година, истиот членови од Македонија, кои помогна е познат под името Факултет за за да се поедностави процесот менаџмент од Мастрихт. Факултетот е на склучување на овој договор за еден од најстарите факултети за бизнис партнерство. во Холандија. Воедно, Факултетот за ЕУ институтот од Мастрихт за изучување менаџмент од Мастрихт е меѓународен на нови пазари (Maastricht EU Institute for факултет кој што има остварено the Study of Emerging Markets –MEUSE-Inсоработка со партнерски stitute) е организација во универзитети низ целиот рамките на Факултетот свет и секоја година за менаџмент од привлекува многу Мастрихт, која што ја студенти од различни координира нашата националности на Глобална заедничка МБА ЕУ институтот својата МБА програма. програма како и нашата од Мастрихт за Согласно рангирањето дејност во областа на факултетите за на истражувањето изучување на бизнис, Факултетот за и консултантството. нови пазари, кој менаџмент од Мастрихт Сметаме дека ова е што е вклучен во е постојано рангиран од особено значење на првото место во за поткрепување развој на нашата Европа и во Холандија на содржината и МБА програма, од страна на Eduniversal. релевантноста на нашите ќе му помогне на Неодамна, Факултетот за образовни програми. менаџмент од Мастрихт ЕУ институтот од Универзитетот беше финалист за Мастрихт за изучување Американ Колеџ наградата за иновација на новите пазари исто Скопје да продолжи од Асоцијацијата за МБА така придонесува програми – АМБА (Assoза развој на МБА да се развива како ciation of MBAs–AMBA). програмата, како и на врвен факултет факултетите за бизнис XXMSM има акредитации кој нуди студии во земјите во развој. од ACBSP( AccreditСе надеваме дека ЕУ по бизнис во ing council for business институтот од Мастрихт schools and programs) , Македонија. за изучување на нови IACBE(International Assemпазари ќе му помогне на bly for Collegiate Business Универзитетот Американ Education) , но и од AMBA Колеџ Скопје да продолжи да се развива ( Association of MBA –s.) Која од овие како врвен факултет кој нуди студии по меѓународни акредитации ја сметате за бизнис во Македонија. најважна? XX Објаснете ни малку повеќе за МSМ – Акредитациите имаат важна како е рангирана на светско ниво меѓу улога, бидејќи тие се гаранција бизнис школите; кои се нејзините за потенцијалните студенти дека главни адути за привлекување студенти; факултетот за бизнис каде што тие какви наставни програми нуди? сакаат да студираат го поседува Факултетот за менаџмент од Мастрихт потребниот кадар, искуство, репутација,

Капитал број 785 14.11.2014

Интервју

простории и системи за изведување на програмата и дека МБА дипломата е со бараниот висок квалитет во однос на содржина, наставна програма, пристап и придонес. Акредитационите тела имаат големи барања од факултетите за бизнис и програмите кои тие ги нудат, пред да ги акредитираат. На пример, би сакал да напомнам дека помалку од 2% од сите факултети за бизнис ширум светот се акредитирани од Асоцијацијата за МБА програми (АМБА).

Продуктивноста на македонските компании мора да се зголеми XX Македонија е во процес на приближување кон Европската Унија. Дали MEUSE може на некој начин да и биде од помош на земјата во овој процес? Не на директен начин. Клучниот проблем во членството во Европската Унија се состои во присоединувањето. Според мене, оние земји членки кои што тежнеат да станат дел од европското семејство, ќе добијат позитивен одговор за членство доколку успеат да покажат дека нивните институции лесно би се присоединиле кон оние од ЕУ. Оттаму, образованието од областа на менаџментот, познавањето на најдобрите глобални и ЕУ практики во делот на бизнис и претприемништвото, вклучувајќи го и управувањето со одржлив развој, ќе им помогнат на македонските институции да се подготват за процесот на приближување кон Европската Унија. Сметам дека на еден индиректен начин, зголемувањето на стандардите во образованието во областа на менаџмент во Македонија испраќа позитивен сигнал. XX Од 2015 година MSM ќе стане дел од

www.kapital.mk

Универзитетот Мастрихт, кој што во од Мастрихт отсекогаш се должел на сегментот на општествени науки е меѓу тимскиот напор. Од аспект на бројноста 100-те најдобри според Шангајската на академскиот и административниот листа. Со тоа ги исполнувате условите кадар, ние не се вбројуваме во на вашите програми да можат да големите организации, но сепак имаме аплицираат и студенти кои сакаат да огромно влијание на глобалниот пазар. ги користат стипендиите кои ги нуди Сето тоа се постигнува со тимска македонската Влада. Како гледате работа, вмрежување и иновативност. на потенцијалот за нудење на врвно Административниот и академскиот образование во земја како Македонија, кадар при Факултетот за менаџмент која има понизок стандард од ЕУ? од Мастрихт работат неверојатно Потребно да се направат две работи многу, честопати и под голем стрес. со цел како и досега да се овозможи Судејќи по многуте вработени во континуитет во порастот на животниот административниот и академскиот кадар стандард во Македонија. кои што се дел од оваа Најпрвин, државата организација и повеќе треба да продолжи во од 20 години, можам насока на зголемување да истакнам дека оваа на продуктивноста на организација наградува, компаниите и потоа но воедно бара многу за Потребно да се да дејствува во насока возврат. направат две работи XXКои се вашите на проширување на социјалното основни принципи на со цел пораст на осигурување. За сето лидерство што ги следите животниот стандард ова да се реализира, секојдневно? во Македонија: раководството на Многу се пишува за компаниите треба лидерството, а сепак зголемување на да поседува повисок се чини дека тоа е една продуктивноста степен на образование, особина која тешко се на компаниите и со цел компаниите дефинира, а станува с$ да ги применуваат поважна во ова време потоа дејствување најдобрите практики и на дигитализација во насока на технологии во нивните и нови технологии. проширување производи и услуги. Од Неможноста за друга страна, потребно едноставно дефинирање на социјалното е да се воведе добар на лидерството и осигурување. За сето систем на државно тешкотијата истото да ова да се реализира, управување за да се се совлада, се состои овозможи оптимално во тоа што лидерството компаниските искористување на бара конзистентно менаџери треба дефицитарните донесување на стратешки да поседуваат државни средства. одлуки во – метафорично Имајќи предвид дека кажано “дел од секунда“, повисок степен на повисоките степени а притоа истите да образование на образование имаат конзистентност ќе допринесат за и да бидат пример за поголем приход на следните одлуки. Ова населението, сметам не е едноставно да се дека потенцијалот за нашата заедничка направи доколку лидерот нема јасна МБА програма е голем. визија кон што се стреми да ја насочи XX Голем дел од високите рангирања организацијата и доколку не ги познава и успеси на МSМ се стекнати во сите силни и слаби страни, како на последната деценија. Всушност, организацијата така и на сите луѓе и многумина, успехот на MSM го поврзуваат системи во неа. Затоа, јас направив јасна со вашето доаѓање на негово чело. Како слика за тоа што сакам МSM да стане и ја спојувате лидерската позиција во MSM постојано се стремам да ја разберам со академската работа? организацијата и луѓето во неа, што е Успехот на Факултетот за менаџмент тоа што ги прави издржливи и што можат

CV на проф.Вим Науде

Проф-др. Вим Науде дојде во Мастришката школа за менаџмент (Maastricht School of Management) во 2011 година како директор на секторот Истражување, а од март 2012 година е декан на MSM. Едуциран е на британскиот универзитет Ворвик (University of Warwick), а предавал и на Оксфордскиот универзитет, каде што работел и како истражувач. Пред да и се придружи на MSM, проф. Науде бил проект директор на Светскиот институт за развојна економија при ООН, а лоциран во Хелсинки. Негови полиња на интерес и истражување се улогата на претприемништвото, иновациите и доброто корпоративно управување во развојот на економиите во светот, особено во економиите во развој.

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

Интервју

Ректорот на УАКС, проф-др. Марјан Бојаџиев го потпиша договорот за почнување на заедничката МБА програма со профдр.Вим Науде од Мастришката бизнис школа или не можат да направат.

Мексико, Турција и Нигерија се новите “БРИКС“ XX Кое е ваше моментално академско поле на истражување, односно на кои проекти сте вклучени сега? Јас раководам со предметот Бизнис и претприемништво во економиите во развој во рамки на Факултетот за бизнис и економија при Универзитетот од Мастрихт. Како економист кој е заинтересиран за развојот, се фокусирам на разбирање и објаснување на тоа како изборот на професијата (на пример дали да се биде самовработен или не) влијае на резултатите од економскиот развој и обратно. Моментално работам со Светската банка на руралното претприемништво во Африка и со Организацијата за индустриски развој при Обединетите Нации на структуралните промени во професиите и нивното влијание на социјалната инклузија. XX Кои се главните предизвици за светската економија во моментов според вас? Фрагментацијата, поделбата, нееднаквоста и деградирањето на меѓународната координација и правила се едни од симптомите на глобалната економија која што се соочува со тешкотија да управува со ефектите на демографските и општествените промени кои што кулминираат со процесот на глобализација и технолошки развој. Глобализацијата и технолошкиот развој ги надминаа нашите модели на управување и традиции.

На земјите од Балканот им требаат подобри менаџери XX Како го оценувате потенцијалот за раст на земјите од Западен Балкан, меѓу кои и Македонија? Верувам дека земјите на Западен Балкан можат и ќе станат многу просперитетни во текот на наредните дваесет до триесет години. Сметам дека тоа ќе го постигнат преку зголемување на приходот по жител, воведување на подобро социјално осигурување и намалување на стапката на невработеност. За жал, ќе биде потребно добро управување и менаџмент, како и унифициран “модел за развој”. Регионот не може да се води согласно практиките на брзорастечките источно-азиски и латино-американски држави, и воедно не може да ги земе за пример минатите или сегашните модели според кои се управуваат државите на Западна Европа или Соединетите Американски Држави. Регионот на Западен Балкан треба да развие свој сопствен модел што ќе ја отсликува неговата реалност во Европа, но воедно ќе ги земе за пример моделите на Блискиот Исток, северна Африка и поврзаноста со Источна Европа и Русија. Како мали земји на оваа до некаде специфична местоположба, најважно е економиите на овие земји да се темелат на трговска размена. Нациите со успешна трговска размена, како Холандија или балтичките држави, имаат потреба од функционални институции, мир, сигурност на имотот, како и рушење на поделбите и сегрегацијата. Границите, фрагментацијата и поделбата не се добри услови за трговска размена или отворање на нови бизниси. Многуте институции формирани по завршувањето на Втората светска војна, како: Обединетите нации, Светската банка, Меѓународниот монетарен фонд, итн. се институции на 20-от век кои не се прилагодуваат соодветно на демографската и општествената реалност на 21-от век. XX Кои се според вас во моментов најпривлечни земји за инвестирање меѓу пазарите во развој (emerging markets)? Потенцијалот во земјите како Индија, Индонезија, Мексико, Турција и Нигерија

е огромен, и тоа ќе опстојува с$ додека тие имаат огромни домашни пазари, растечки бруто домашен производ, богати природни ресурси, погодна географска положба и напредок во делот на институционалниот развој. Повеќето земји во Африка, како Етиопија, Гана, Руанда и Маврициус имаат потенцијал да прераснат во брзорастечки пазари за краток временски период. Бразил, Русија и Кина с$ уште играат голема улога во светски рамки, но сепак се соочуваат со одредени предизвици и препреки за континуиран развој.

Golemata investiciskata prika Капитал број 785 14.11.2014

анализа

www.kapital.mk

Nad 5 iljadi hekta vo Ov^epolieto zja Koj ]e go zameni

azna so Subrata Roj so ta@en kraj www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

анализа

tari plodna po^va ae prazna. i Subrata? пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Повеќе од 20 милиони евра изнесуваат загубите поради необработката на земјиштето во Овчеполието во последниве неколку години. Најстрашно од се е што активирањето на банкарската гаранција од 3 милиони евра не значи и експресно враќање на земјиштето во државна сопственост и ставање во функција. Иако никој не знае како и кога ќе се раскине 15 годишниот договор за концесија кој државата го потпиша со индиската Сахара груп, она што засега е единствено сигурно е дека процедурата за да се најде нов концесионер може да трае со месеци или години. Ни трага ни глас од 20 илјади крави во Џумајлија

лучајот со инвестициите на индискиот милијардер Субрата Рој полека почнува да добива димензии на индиска серија на голема љубовна приказна со тажен крај. Многу патетики и фестивали, за малку акција и содржина. Имено, и две недели по раскинувањето на договорот помеѓу Сахара груп и Министерството за земјоделие и активирањето на банкарската гаранција од 3 милиони евра, никој со сигурност не знае да каже што навистина се случува на терен и дали е ова дефинитивен крај на проектот за изградба на најголемата млекарница во земјава и на Балканот, кој помпезно беше најавен пред повеќе од една година со најава дека на површина од 5.300 хектари во Овчеполието ќе се сее жито и добиточна храна за фармите во кои ќе се чуваат 20.000 крави. “Гаранцијата е активирана во банката „Сосиете женерал“ и сега следува раскинување на доворот. Што ќе биде понатаму, ќе решиме дополнително. Најверојатно за земјиштето ќе се бара нов сопственик”, велат во ресорното Министерство. Но, во меѓувреме од Сахара груп стигна соопштение во кое тие тврдат дека се во напредна фаза од спроведувањето на своите бизнис планови во Македонија и дека не треба да постои ни најмал сомнеж за нивно повлекување од кој било од овие проекти. „Што се однесува на земјоделскиот и проектот за млекарницата, работиме за да дојдеме до прифатливо решение за некои конкретни прашања од

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

анализа

Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство и убедени сме дека ќе бидат разрешени. А во врска со одлуката за банкарската гаранција, наше мислење е дека ќе има негативно влијание врз овој мега проект, кој што е рана фаза на спроведување. Можеме да разбереме зошто македонската влада се одлучи на овој чекор и подготвени сме за последиците. Ќе ја следиме секоја одлука од Владата и ќе останеме посветени на исполнување на нашите обврски. Ова не е само еден проект на Сахара Индија во земјата, Македонија е главниот фокус за нашите бизниси во странство и затоа сме среќни што сме партнер со земја што се наоѓа во забрзан развој. Иако Сахара има јасни приоритет дека проектите во Македонија нема да бидат стопирани, се случија работи поради кои проектите беа одложени како резултат на административни бариери или компликации што се појавија заради ситуацијата на терен “, изјавуваат од Сахара. Иако на прв поглед активирањето на банкарската гаранција на Субрата Рој изгледа како спасоносно решение за погоре споменатото земјиште кое е цели пет години необработено, тоа фактички не е така. Неофицијално дознаваме дека активирањето на банкарската гаранција е само пенал кој го плаќа Субрата Рој за неисполнетите ветувања, а дека постапката за раскинување на концесијата на државното земјиште кое сега е под капа на Субрата Рој не е реализирана и можно е да не се реализира во брзо време. „Едно е договорот помеѓу Сахара и Министерството за земјоделие за млекарата, друго е договорот за концесија на државно земјоделско земјиште кое е дадено на користење на петнаесет години. Што значи дека не е нужно дека Субрата Рој го изгубил правото на ова земјиште“, велат извори на Капитал. На нашето прашање дали е можно во скоро време да очекуваме да се реализира и оваа претпоставка и што тогаш може да очекуваме да се случи истиот соговорник ни ја кажа целата законска процедура. „Ако навистина му се одземе концесијата на Сахара тогаш земјиштето се враќа под државна капа и се распишува нов конкурс согласно сите прописи кои важат на цела територија на Македонија. Но, сепак сето тоа е процедура која ќе трае со месеци и тешко да се очекува дека ова земјиште во скоро време ќе се стави во функција. Колку за споредба цели две години беа

потребни да се раскине концесискиот договор на Данески за земјиштето да стигне до новиот концесионер Сахара глобал“. Капитал стапи во контакт и со градоначалникот на Лозово, Орце Цветков чија општина е најзасегната. Цветков не извести дека земјиштето на Субрата Рој е во целосна надлежност на државата и дека општината ниту е информирана, ниту е во можност нешто повеќе да направи. Сепак градоначалникот упати апел дека е најдобро работата да се оконча што побрзо. „За нас како општина е важност случајот што побрзо да се затвори за земјата конечно да почне да се обработува. Ако дојде до повторна прераспределба на земјиштето ние не сме тоа да оди кај еден човек или концесионер туку да се подели на повеќе дела за да можат земјоделците кои зависат од таа земја да добијат барем и најмал дел“ вели Цветков. Во овој дел не може да не се потсети дека после катастрофата која се случи со Данески во 2012, доминираше идејата дека земјиштето на Џумајлија треба да се подели на четири парцели од по илјада и нешто хектари и да се даде на различни домашни производители на храна. Таа процедура дури и започна за спектакуларно да се прекине и со политичка одлука да му се додели земјиштето на Субрата Рој. Погубниот резултат од ваквата несекојдневна практика за која се реагираше уште тогаш дури сега го гледаме.

Зошто е раскинат договорот со Субрата Рој?

Министерството за земјоделство конечно се реши на на активирање на банкарската гаранција поради неисполнување на обврските на компанијата Сахара груп од договорот потпишан при преземање на агркомбинатот „Џумајлија“. „Сахара груп“ согласно договорот потпишан со Министерството за земјоделство пред нецели две години се

обврза да плаќа годишна закупнина за земјиштето од 121.000 евра, да вработи 900 лица и да инвестира намјалку 60 милиони евра во земјоделска механизација, изградба на фарми, но и на млекарница. Тригодишниот мастер инвестициски план на Субрата Рој, презентиран лично од него минатото лето, е повеќе од амбициозен!. Предвидува отворање на 2.000 работни места, набавка на 20.000 крави од кои дневно во новата млекарница, која треба да се изгради, ќе се произведуваат до 80.000 литри млеко, а на закупените 5.353 хектари плодна земја до крајот на третата година треба да се произведуваат 75.000 тони сточна храна! Од сево ова како од договореното така и од ветеното не е остварено буквално ништо. Точно е дека Министерството ги оствари најавите кои што ги даваше сите овие 18 месеци наназад дека ако Сахара Груп не ги оствари ветувањата ќе биде активирана банкарската гаранција од 3 милиони евра. Но намерно или не се заборава дека Министерството ја имаше и обврската да контролира што се прави на Земјиштето на Субрата Рој во сите овие 18 месеци. Кога Капитал со месеци преку репортажи и теренски согледувања предупредуваше дека на земјиштето на комбинатот Џумајлија не се работи буквално ништо, од Министерството за земјоделие тогаш ни одговорија: “Државниот инспекторат за земјоделство констатирал превземање на одредени земјоделски активности на закупеното земјоделско земјиште од страна на концесионерот со ангажирање на земјоделска механизација во негова подготовка за понатамошна земјоделска дејност, односно одгледување на земјоделски култури за производство на сточна храна. Концесионерот ангажирал домашни стручни компании за геолошките испитувања на земјиштето и испитувања на можноста за изградба на посебен бунарски систем преку кој би се обезбедила доволна количина вода

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

анализа Авантурата со ЗК Џумајлија е само сегмент од она за што го најавуваше Субрата Рој во Македонија. Не се толку далечни сцените кога контроверзниот индиски милијардер организираше грандиозни посети и мировни фестивали, кога ветуваше дека Љубаништа ќе стане балканското Монте Карло и дека цела бизнис елита од Азија ќе летува на Охридското крајбрежје.

Дали Субрата Рој е завршена приказна?

о земјава уште од првото споменување на Субрата Рој почна да се истражува за неговиот кредибилитет. Медиумите на почетокот го оспоруваа неговото богатство и местото на листата на Форбс но на крај се констатира дека сепак Субрата Рој е познат и докажан бизнисмен во меѓународни води кој располага со значаен капитал. Сепак она што е попроблематично е потеклото на истиот тој капитал. Индискиот бизнисмен во моментов е во затвор во неговата земја заради измама тешка 4 милјарди долари на 2 милиони граѓани преку продажба на недвижности. Неговиот имот е замрзнат, а пред да биде уапсен му беше забрането да ја напушта земјата. Во обид да најде пари за кауција и да го плати долгот бизнисменот почна постапка за продажба на неговите највредни хотели. Сепак симптоматично е што милијардерот во текот на истражната постапка не успеа да обезбеди 850 милиони евра гаранција за да биде пуштен од притвор. Ова зборува дека неговите ресурси се ограничени и дека во скоро време не може да се очекува негов брз камбек на светската бизнис сцена. Ова го потврдија и од Сахара Груп од каде децидно изјавија дека притворот на нивниот основач и долгогодишен челник крајно негативно се одразува на бизнисите на корпорацијата насекаде низ светот.

за потребите на фармата во која би се одгледувале молзните крави“. Сепак нашите информации за овие активности од теренот беа сосема различни.Еве што кажаа тогаш нашите извори во Овчеполијата. „Од свеченото заорување на браздите до раскинувањето на договорот Субрата Рој не презеде буквално никакви активности на парцелите на Џумајлија. И тие активности кои се книжат како такви беа превземени од македонската страна колку да се одложи обзнанувањето на суровата вистина“, вели наш соговорник кој директно е информиран и засегнат за случувањата околу Џумајлија.

Што ќе биде со земјиштето на Џумајлија?

За да се анализира целата приказна околу Субрата Рој прво треба да се знае дека парцелата која тој ја доби на користење од повеќе од 5.000 хектари е втора по големина во Македонија веднаш зад онаа на ЗК Пелагонија. Трагедијата на ова несреќно земјиште е што тоа не се обработува цели пет години. Прво заради познатиот криминален случај со Зоран Даневски, а сега како континуитет на катастрофата со трагикомичната приказна за Субрата Рој. Експертите се децидни дека загубите можат да се сметаат во десетици милиони евра како и во уништување

на плодноста на почвата. Според нив толку долго земјата не седела необработувана од времето на Втората Светска Војна по што постарите жители се сеќаваат на бројни неродни години. Сепак најдиректно засегнати од целата катастрофа се жителите од околните села распоредени околу парцелите на Џумајлија. Тие буквално се доведени на работ на егзистенција бидејќи не смеат да ги обработуваат нивите кои со децении и векови ги прехранувале, а кои се наоѓаат буквално во нивните дворови. „Субрата Рој ја зеде земјата на Џумајлија и таа земја петта година по ред е пустош и воопшто не се обработува. Знаете дека Даневски како што си отиде се се уништи. Тоа беше уште 2010 година, што значи дека ова поле со години не се обработува.. Кога постоеше ЗИК Џумајлија сите работевме таму од секоја фамилија во општината по еден човек. Џумајлија е срцето на оваа општина. Само од ова село за Џумајлија секој ден одеа два автобуси работници . Сега единствено луѓето можат да се вработат кај Зегин каде работат тешка физичка работа во никакви услови. За акциите од Џумајлија неколку пати ни е кажано дека вредат колку хартија за ВЦ“ вели Орце Николовски земјоделец од село Дурфулија, во општина Лозово. И неговиот соселанец Венче Ангеловски нема посреќна приказна. Тој

вели дека не може да претпостави каква голема игра се игра со Субрата Рој но изворно од терен знае дека населението страда од ваквата состојба. Дири и градоначалникот на Лозово Орце Цветков со тешко срце констатира дека општината и населението во нејзе се во безизлезна состојба. “Со Даневски ни се случи многу лошо сценарио. Вработените и другите индивидуални доверители се уште не се обештетени, а вкупната проценка на штетата се проценува на 15 милиони евра. За инвестицијата на Субрата Рој луѓето од мојата општина секако не беа големи оптимисти дека најавената инвестиција ќе се реализира. Јас пак би бил задоволен макар и 20-30% од предвиденото да се реализира, што ќе значи барем 500 вработувања. Вака како што е сега, ситуацијата е безизлезна. Во општина Лозово со 2.857 жители, има околу 500 невработени. Невработеноста всушност е и најголемиот проблем во општината затоа што поранешните 250 вработени од “Џумајлија“ во најголем дел сега се без работа“. Грубите проценки на ескпертите се дека за една реколта од 5000 хектари земја со добра механизација може да се обезбеди најмалку 4 илјади килограми пченица по хектар. По сегашните берзански цени на пченицата од 2оо евра по тон испаѓа дека годишната загуба минимум изнесува 5 милиони евра годишно. Ако тоа се помножи со целосно 3, а делумно пет необработливи години, загубата е поголема од 25 милиони евра. “Капитал“ уште пред две години, кога проектот беше во најава, пренесе предупредувања од домашните експерти дека бројките од договорот со Сахара се мегаломански и тешко остварливи, бидејќи условите во Овчеполието не се соодветни за реализирање на оваа идеја. Прво, затоа што земјата е многу сува и нема услови за наводнување на голем дел од површините. “Дискутабилно е какви ќе бидат приносите, односно дали ќе може воопшто да се произведува пченка, а приносите на јачмен не би биле поголеми од три тони по хектар“, предупреди тогаш професорот Борис Анакиев, со образложение дека климата во Овчеполието е претопла и несоодветна за одгледување на високопродуктивни раси крави од Германија или од Холандија. Но, авантурата со ЗК Џумајлија е само сегмент од она за што го најавуваше Субрата Рој во Македонија. Не се толку далечни сцените кога контроверзниот индиски милијардер организираше грандиозни посети и мировни фестивали, кога ветуваше дека Љубаништа ќе стане балканското Монте Карло и дека цела бизнис елита од Азија ќе летува на Охридското крајбрежје. Без разлика дали овие најави биле сериозни или се било само фарса, логичниот заклучок е дека во безглавата трка по странски инвеститори која ја манифестира Македонија како држава на светска сцена, само прашање на време е кога ќе се налета на вакви сомнителни инвеститори. На крајот, најголемата штета е што е нарушен имиџот на државата.

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

анализа

Dupkata vo penziskiot fond od 360 m ]e se polni samo od honorarite na gr

Funkcionerite davaat svoite h пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

ржавата ќе инкасира 65 милиони евра повеќе од наплата на придонеси следната година бидејќи со законски измени воведе обврска над 100.000 граѓани кои што се ангажирани со договор за повремено вршење на услуги или пак добиваат хонорари врз основа на авторски права да плаќаат придонеси. Досега овие приходи се оданочуваа само со персонален данок од 10%, но од јануари граѓаните ќе мора да одвојат уште четвртина од доходот како придонес за пензиско, здравствено и инвалидско осигурување. Собранието ги изгласа измените на Законот за придонеси уште во екот на летната сезона, без никаква јавна

дебата, меѓутоа како што часовникот одбројува ситно до почетокот на следната година, во јавноста се појавуваат различни толкувања од владините институции што уште повеќе ги збунуваат граѓаните. Фондот за пензиско и инвалидско осигурување (ФПИОМ) ги објави правилата за тоа кој и по каков основ, има обврска да ги пријавува дополнителните приходи. Иако законското решение предвидува да се плаќаат придонеси за хонорари повисоки од минималната месечна плата, обврската за пријавување ќе важи за сите, без оглед на висината на хонорарот. Потоа Фондот ќе направи пресметка дали крајниот збор на сите хонорари на еден граѓани е поголем од 9.590 денари колку што изнесува минималната плата и дали со тоа станува обврзник да плаќа социјални давачки. Претходно од Министерството за финансии обелоденија дека неколку категории граѓани како што се функционерите, советниците, судиите, поротниците, стечајните управници, волонтерите, професионалните

спортисти, стипендистите, пензионерите се ослободени од обврската да плаќаат социјални придонеси за нивните примања. Меѓутоа, експертите за уставно право се изјаснија дека поделбата е дискриминаторска и неуставна. Според нив, Уставот им гарантира на сите граѓани дека се еднакви и дека сите имаат исти обврски кон државата, а селективниот пристап во плаќањето на социјалните придонеси се коси со овие одредби. „Позитивна дискриминација се дозволува само ако на тој начин се исправа некоја претходна дискриминација, но во овој случај не се работи за тоа. Поразбирливо би било да се направи позитивна дискриминација за ранливи категории на граѓани отколку за функционери. Изземањето на одредени категории од оваа обврска ги става во нерамноправна положба другите граѓани и ова решение доколку се донесе, ќе падне пред Уставниот суд“, коментираат уставните експерти. Од Владата пак објаснија дека функционерите и именуваните лица се изземаат од обврската бидејќи тие земаат надомест за плата а не хонорар.

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

анализа

milioni evra ra\anite od vtor red.

e ne gi honorari! 100.617 граѓани биле ангажирани да работат со договор за повремено вршење на услуги лани

25.237 граѓани пријавиле приходи од авторски права лани

190

милиони евра е вкупниот приход на овие граѓани лани што сега треба да плаќаат придонеси

Државата ќе инкасира 65 милиони евра повеќе од наплата на придонеси следната година бидејќи со законски измени воведе обврска над 100.000 граѓани кои што се ангажирани со договор за повремено вршење на услуги или пак добиваат хонорари врз основа на авторски права да плаќаат придонеси. Досега овие приходи се оданочуваа само со персонален данок од 10%. Часовникот одбројува ситно до 1 јануари кога стапува на сила оваа обврска, а јавноста се повеќе е во дилема кој и како треба да плаќа придонеси на хонорарите. Засега не се знае на чиј товар ќе падне оваа обврска. За бизнисот ова ќе биде нова форма на зголемување на трошоците на работењето доколку се прифати давачката да падне на нивен грб. Но, многу почесто заради заштита на сопствената профитабилност, фирмите што ќе ги плаќаат социјалните придонеси се очекува да исплатуваат помали хонорари.

Нејасно е и дали невработените хонорарци ќе се бришат од евиденцијата на Агенцијата за вработување. Од Министерството за труд и социјала толкуваат дека невработените хонорарци нема да се избришат, додека пак од Агенцијата за вработување објаснуваат дека тие нема да ги евидентираат како невработени граѓаните што ќе добиваат хонорари повисоки од минималната плата, односно оние што ќе имаат повисок приход од хонорар од 115.000 денари годишно. Економистите коментираат дека новата мерка ќе им зададе удар на широк спектар на професионалци, новинари, професори и доктори, односно армија луѓе кои работат со договор на дело, но и на бројните обучувачи од државната администрација кои во работно време хонорарно учествуваат на разни работилници. Засега не е познато на чиј товар ќе падне оваа обврска. За бизнисот ова ќе биде нова форма на зголемување на трошоците на работењето доколку се прифати давачката да падне на товар на нивен грб. Многу почесто заради заштита на сопствената профитабилност,

фирмите што ќе ги плаќаат социјалните придонеси се очекува да исплатуваат помали хонорари. Односот на силите може да понуди и трето решение, некаква форма на поделба на товарот на придонесите, меѓутоа, бизнисмените велат дека уште сега се извесни намалувањата на бројот на ангажирани лица, односно намалувањето на нивните нето хонорари, а со тоа и влошувањето на социјално економската положба на оваа категорија граѓани. Дел од нив коментираат дека зголемувањето на давачките неминовно ќе го поскапи нивното производство. „Јасно е дека фирмите се соочуваат со сериозни проблеми, немаат пари и ова оптоварување дополнително ќе им го комплицира работењето. Од друга страна, сите странски инвестиции што доаѓаат во земјава се ослободени од плаќање придонеси и дополнително добиваат секакви субвенции од државата што е не фер однос кон домашните фирми. И ако веќе се зголемуваат давачките кон државата, дали тоа значи дека ќе добиеме и поквалитетни услуги за тоа што ќе плаќаме повеќе?! Сметам дека ова е само селективна

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

анализа

мерка за да се наполнат пензискиот и здравствениот фонд кои што се во многу лоша финансиска состојба но прашање е дали ќе се постигне целта“, смета Мендерес Кучи, претседател на Стопанската комора на Северозападна Македонија. Изменетите законски решенија предвидуваат и ригорозни казни и за работниците и за работодавачите во случај на непочитување на законот. Со глоба од 200 евра ќе биде казнето невработено лице што зема хонорар или работи со договор на дело ако инспекторите го најдат како работи кај некој работодавач, а со ист износ ќе биде казнет и работодавачот. Глоба од 500 до 1.000 евра ќе му се изрече на обврзникот што плаќа придонеси сам за себе ако не го достави договорот за дело и/или авторскиот договор или друг договор до Фондот за пензиско. Kазна од 300 до 600 евра е предвидена за оној што нема да се пријави за плаќање придонес за пензиско и исто толкава казна ќе плати одговорно лице во фирмата. Глоба од 2.000 до 3.000 евра ќе му се изрече и на обврзникот за пресметка на придонесите - фирмата ако во пропишаниот рок не го достави извештајот до Управата за јавни приходи.

Зголемените приходи од придонеси не ја крпат дупката во Фондот

Објаснувањето на Владата за воведувањето на оваа обврска е да се натераат компаниите да ги вработуваат граѓаните на определено време наместо со договор на дело и со тоа да се спречи неплаќањето на придонесите. Меѓутоа, ако владината идеја е да стимулира конверзија на договорите на дело во трајни договори за вработување, тогаш решението би било придонеси да се плаќаат на договорите од лицата кои не се во работен однос. Економистите коментираат дека зад тој параван се крие потребата да се крпи пензискиот фонд. За да ги исплати зголемените пензии за 5% следната година, Фондот за пензиско и инвалидско осигурување треба да обезбеди вкупно 740,9 милиони евра. Меѓутоа, приходите од придонеси не се доволни и поради тоа Владата од државниот буџет ќе треба да префрли 360 милиони евра за таа цел. Податоците низ годините покажуваат дека зависноста на исплатата на пензиите од државната каса од година в година се зголемува. Пресметките од буџетот за следната година покажуваат дека Фондот за ПИОМ ќе добие 50 милиони евра повеќе од наплатување на придонеси од хонорарите исплатени врз основа на договорите на дело или од авторски договори. Ако се знае дека на Фондот му недостигаат 360 милиони евра, оваа мерка воопшто нема да ги реши финансиските проблеми, а Владата и понатаму ќе треба да ја обезбедува оваа сума од Буџетот за редовна исплата на пензиите на над 290.000 пензионери. Експертите оценуваат дека постојат

Сезонските работници одбиваат вработувања да не ја изгубат социјалната помош

ел од менаџерите на некои компании се жалат дека и покрај волјата да ги пријават работниците на определно време и со тоа да им платат придонеси за социјално осигурување, многу често наидуваат на одбивање од самите работници бидејќи со тоа тие би го изгибиле правото на социјална помош. Вообиачен е случајот со сезонските работници, особено што најчесто се регрутираат луѓе кои примаат некаква форма на социјална помош преку Агенцијата за вработување. Заради опасноста овие луѓе да го изгубат стекнатиот социјален статус, компаниите ризикуваат да ги ангажираат нелегално, без да гипријават во работен однос и со исплати во готово. „Во услови на активирање на предлог Законот за забрана за вршење на нерегстрирана дејност и новиот статус на примањата по основ на договор на дело, сезонски работници ќе мора на остварените приходи да плаќаат и придонеси за пензиско и здравствено осигурување. Со новите решенија тие имаат можност на едностран избор, или да засноваат работен односи и да примаат плата или да останат невработени и да остваруваат социјални примања преку Агенцијата за вработување и Центрите за социјална заштита. Примањата по двата основи повторно остануваат како можност но во излегална зона“, коментира Павле Гацов, претседател на Здружението на даночни советници. Некои од земјите во регионот имаат поинакви решенија за ангажманот на сезонски работници. Хрватска на пример, го применува ваучер системот што значи дека една компанија откупува толку ваучери од државата за колку што има потреба од сезонски работници и за нив плаќа даноци. Инспекторите не ги интересира кои луѓе се ангажирани, туку дали бројот на работници се совпаѓа со бројот на ваучери што ги добила компанијата.

четири начини како може да се надминат овие проблеми а тоа се зголемување на бројот на вработени односно осигуреници, намалување на пензиите што е спротивно од политиките на оваа власт, зголемување на стапката на придонеси или пак подигнување на старосната граница на пензионирање.

Во исто време со измените на Законот за придонеси, Владата донесе уште еден закон со кој се овозможува доброволно пролонгирање на пензионирањето за три години, односно до 65 години за жени и до 67 години за мажи, меѓутоа засега нема проценки колку оваа можност може да го растовари фондот за пензии.

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

анализа

Makedonija ima najsovetuvani funkcioneri

Na sekoj minister po 101 sovetnik, na sekoj gradona^alni пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

а секој министер во државата имаме 101 советник, а на секој градоначалник 8. Според податоците на Регистарот за државни службеници за 2013 година, во институциите работат вкупно

Платата на советниците во државната служба во Законот за државни службеници не е наведена. Но, ако се погледнат последните огласи на Агенцијата за администрација, нивната минимална плата изнесува некаде околу 400 евра. Според степенот на образование и работното искуство, Законот предвидува советниците да добијат и повисоки плати. Инаку, најбројни звања во државната администрација се советниците и помладите соработници 3.153 советници. Од нив, 2.333 советници работат само за извршната власт,

додека 680 од нив работат во локалната власт. Останатите се распоредени во

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

анализа

ДРЖАВНИ СЛУЖБЕНИЦИ СПОРЕД ЗВАЊЕ ЗВАЊЕ генерален секретар државен советник раководител на сектор помошник раководител на сектор раководите на одделение советник виш соработник соработник помлад соработник самостоен референт виш референт референт помлад референт

Вкупно 8 199 396 291 1147 3151 621 844 3141 2917 511 813 1262

Изор: Регистар на МИОА

нив се Албанци. Што се однесува пак, до државни советници, во администрацијата работат вкупно199. Од нив 136 работат во извршната власт, што би значело дека секој министер во просек има по 6 државни советници. Од достапните податоци на вебстраници, Министерството за одбрана има најмногу државни советници, 11, додека најмалку помлади соработници има Министерството за им а секој министер, а само здравство, само еден. Останатите по 4 секој градоначалник министерство имаат од 2-7 државни советници. По седум државни советници имаат Министерството за финансии, Министерството за правда и Министерството за култура; пет има Министерството за животна средина; четири Министерството за локална и два, Министерството за економија. Останатите министерства немаат податоци за тоа со колку државни државни советници бр ои советници располагаат. извршната власта, или Освен советниците, меѓу најчестите во просек по 6 државн звања кои се сретнуваат во советници на секој мини и стер македонската администрација се и помладите соработници. Имено, администрацијата има 3.141 помлад соработник. Гледано по степенот на власт, 117 помлади соработници работат на еден министер, односно 4 помлади соработници има на еден градоначалник. Минималната плата, пак, на помладите соработници изнесува нешто повеќе од 350 евра. И тука, за повисок степен на самостојните органи во државата. образование и работно искуство, Законот Платата на советниците во државната предвидува повисока плата. служба во Законот за државни Имено, Законот за државни службеници службеници не е наведена. Но ако предвидува дека освен основната плата, се погледнат последните огласи на службеникот добива дополнителни Агенцијата за администрација, нивната бодови и за степенот за образование, минимална плата изнесува некаде за работното искуство како и за околу 400 евра. Според степенот на звањето, односно позицијата на образование и работното искуство, која е вработен. Согласно Законот Законот предвидува советниците да за државни службеници, најмногу добијат и повисоки плати. бодови добива звањето генерален Инаку најголем дел од советниците се на секретар, 931 бод, додека најмалку возраст од 25 до 49 години. Гледано по звањето помлад референт, 100 бода. национална припадност, пак, најголем Советниците добиваат 346 бода, додека дел од нив се Македонци, 2.508, а 479 од соработниците 240 бода.

117

136

ik po 8!

Колку државни советници имаат министрите

ите Министерства на своите интернет страни немаат податок за тоа колку државни советници имаат. Ова се податоците на Министерствата кои таквиот податок го објавиле:

Зоран Јолевски министер за одбрана 11 државни советници Зоран Ставревски министер за финансии 7 државни советници Аднан Јашари министер за правда 7 државни советници Елизабета Канчевска Милевска министер за култура 7 државни советници Нурхан Изаири министер за животна средина 5 државни советници Лирим Шабани министер за локална самоуправа 4 државни советници Беким Незири министер за економија 2 државни советници Никола Тодоров министер за здравство 1 државен советник Најголем дел од службениците се со високо образование Од вкупно 15.321 државни службеници, најголем дел од нив, или речиси две третини (9.483) се со високо образование. Нешто повеќе од 4.800 службеници се со средно образование, а

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

анализа

71 со основно. Службеници со докторат има 16, а со магистратура 263. Најголем дел од службениците се од 25 до 49 години, вкупно 9.959, постари од 50 се 4.962, а 400 од нив се помлади од 24 години. Наспроти државните службеници, според регистарот објавен од Министерството за информатичко општество и администрација, во Македонија има 11.524 јавни службеници. Од нив најголем број се со средна стручна спрема, вкупно 5.494, со високо образование има 3.427 јавни службеници, додека со основно се 1.514. На раководна позиција се 995 службеници, додека останатите 10.529 службеници се на нераководна позиција. Според информации од Државниот регистар за државни службеници и Регистарот за јавни службеници, во Македонија во моментот вкупно работат 26.845 државни и јавни службеници. Последната информација, која беше дадена во 2012 година, од министерот за информатичко општество и администрација е дека администрацијата вкупно брои 118.000. Освен овие речиси 27 илјади пребројани преку Регистарот, тука спаѓаат вработените во здравство, одбрана, полиција, образование а кои со Устав, веќе немаат статус на службеници, туку службеници кои работат за јавен интерес. Нов податок за тоа колку денес брои администрација нема. Иако прогнозите на дел од јавноста се дека од Буџетот „се хранат“ и до 180.000 лица.

На еден министер има 101 советник

На еден министер има шест државни советници Ако се суди според последните огласи објавени преку Агенцијата за администрација, ова се платите во администрација за некои од звањата кои постојат во државната администрација: XX Раководител на сектор 34.494 денари или 560 евра XX Советник 24.400 денари или 396 евра XX Виш соработник 22.351 денари или 363 евра XX Соработник 22.353 денари или 363 евра XX Помлад соработник 20.190 денари или 328 евра

Србија има 133 советници по министер

огласно новите промени и реформи во јавната администрација кои се прават во Србија, медиумите таму пишуваат дека секој од 16-те министри во просек ќе има по три државни секретари, повеќе од пет помошници и дури 133 советници.

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

политика

Средба Вучиќ-Рама - балкански „финти“ во западната агенда

екако, ниту албанскиот премиер, Еди Рама, ниту неговиот српски колега, Александар Вучиќ, не гореа од желба да се сретнат, особено вториот, по епизодата со великоалбанскиот дрон на стадионот на белградски Партизан. Но, двајцата лидери уште еднаш мораа да ја докажат својата посветеност на евроинтеграциската агенда. Е сега, и Рама и Вучиќ, ако оваа агенда требаше да подразбира подрастоварување на односите меѓу Србија и Албанија, одработија спротивно на западните очекувања. Односно, средбата во Белград ја искористија првенствено за да соберат поени на домашен терен, кај своите гласачи - Рама

> БРОЈКИ

45.000

Пациенти во месец октомври што закажале преку „мој термин“ не дошле на преглед, соопшти министерот за здравство, Никола Тодоров

150

Возачи дневно полицијата казнува само во Скопје, а само изминатата недела поради зајакнатите контроли на подрачјето на Град Скопје санкционирани од полицијата се вкупно 1.018 учесници

200

Деца дневно се прегледуваат во Институтот за белодробно заболувања- Козле поради загадувањето во градот, соопшти Директорот на Институтот, д-р Оливер Зафировски

facebook 1

Богдан Илиевски

-Ало, Сахара груп? Еден милијардер ако може? -Во моментов немам ништо слободно, извинете

Mirko Miki Vidoeski

Goran KikoMoj Gorgevik

Кога беше оној празникон Св.Иван Извршител?! Слушнав дека му бил куќна слава на Ставрески

НИ НАПРАВИЈА ДРЖАВА НА "БЛАГОСОСТОЈБА". ТИЕ ИМААТ "БЛАГО"........ НИЕ "СОСТОЈБА".

продолжувајќи онаму кадешто брат му (?) застана со дронот, одново „дрско“ отворајќи ги српските рани, овојпат со критиките за односот на Србија кон Косово, што на Вучиќ му дојде како порачано за да поентира дека Косово било и е дел од Србија, и оти нема да дозволи некој да ја понижува Србија среде Белград. Претпоставките се дека западните ментори, имајќи го предвид менталитетот на балканските лидери, не им забележале многу на Рама и на Вучиќ, а се задоволиле со самото одржување на средбата, и особено со српската дозвола албанскиот премиер да отиде и во Прешево, кадешто лесно можеше да се претпостави како ќе биде дочекан.

„Gorna" e posledniot predlog n

„Tajniot"

predlog stana javen... I n пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

епосредно пред новата рунда преговори на медијаторот Метју Нимиц со преговарачите, сега новиот македонски Васко Наумовски и грчкиот Адамантиос Василакис, во македонските медиуми се појави и официјален документ со последниот предлог на медијаторот- „Горна“ Република Македонија. Всушност, воопшто не станува збор за нов предлог, ако знаеме дека една година претходно ова веќе јасно и гласно го кажа владиниот партнер, Али Алхмети од една конференција во Софија, а потоа и суптилно го потврди медијаторот Метју Нимиц кога минатиот септември, за време на посетата на регионот, најотворено, како никогаш претходно, зборуваше за текот на преговорите меѓу двете страни. „Горна е една од географските одредници за кои разговараме со двете влади, но секако дадов и други одредници. Но сега тоа не е во фокусот на разговорите. Сега сме фокусирани на тоа каде ќе биде позиција и кој ќе биде опфатот на одредницата“, рече тогаш Нимиц. Што значи дека сега протечениот официјален документ само и официјално го потврдува она што досега го знаеме. Оттука се наметнува прашањето, која е целта за оваа информација, ако веќе повеќе од една година е познато дека ваквиот предлог на Нимиц никако не може да ги донесе двете страни до точка од која би се градел консензусот. Оти, по таа најоптимистичка посета на Нимиц, изминатиот септември (11.09.2013 година), очекувањата за скорашно решение спласнаа со молскавична брзина, а официјалните изјава од двете страни оттогаш навака се дека нема никаков напредок меѓу двете страни префрлувајќи си ја вината за тоа меѓусебно. Оттука, ваквиот протечен документ за последниот предлог на Нимиц може да се

гледаат само низ следниве две диоптрии: Прво, на јавноста и официјално да и се потврди она што веќе одамна се шпекулираза прашањето за името, иако засега без успех, сепак се водат преговори, па преку овој документ се сака да се опипа пулсот на јавноста околу најновиот предлог на Нимиц Второ, меѓународната заедница сака да изврши притисок и во Македонија и во Грција непосредно пред средбата на преговарачите со медијаторот Нимиц, со цел да се размисли за некој исчекор во процесот на преговорите и да се покаже дека медијаторот Нимиц сепак нешто работи. Но со оглед на реакцијата на про- владините медиуми по информацијата на БИРН

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

бум-трес Македонското Собрание не е транспарентно

стражувањето „Индекс на отвореност на Парламентот во Србија и регионот“ спроведено од Центарот за истражувања, транспарентност и одговорност од Белград открива дека македонското Собрание се наоѓа на претпоследното место споредено со парламентите во земјите од регионот по својата транспарентност. Нашиот Парламент сега е на четвртото место заедно со словенечкиот, а првото место како најотворен Парламент го има Парламентот на Црна Гора. Понатаму следи тој на Србија, а третото место го делат парламентите на Хрватска и Албанија. Ако е за утеха, има и понетранспарентен од нашиот, тоа е Парламентот на Босна и Херцеговина.

na medijatorot

g na Nimic, ni[to ne smeni! Протечениот документ за последниот предлог на медијаторот Нимиц, објавен од БИРН, само го потврдува она што веќе одамна се знаеше. Тоа уште пред една година го кажа владиниот партнер Али Ахмети, а суптилно го потврди медијаторот Нимиц за време на минатогодишната есенска посета на регионот (која беше оценета како многу ветувачка). Ако се земат предвид реакции на двете страни, Македонија и Грција, околу оваа информација, повеќе од јасно е дека со спорот за името веројатно уште долго ќе се занимаваме. Оттука целта на протечувањето на овој старо- нов предлог може да се гледа само како обид за притисок врз двете страни, или евентуално опипување на пулсот на пошироката јавност, во Скопје и Атина, за овој предлог

Што точно содржи предлогот? XX Име на државата: Горна Република Македонија XX Националност: Makedonsko/Macedonian XX Јазик: Macedonian/Makedonski која го изнесе официјалниот документ за последниот предлог на Нимиц, но и изјавите на клучните фигури во процесот,

министерот за надворешни работи Никола Попоски неодамна изјави дека „сега сме многу подалеку од решение, отколку пред неколку години“, јасно покажуваат дека не постои никакво расположение кај лидерите овој спор набрзо да биде завршен. А со оглед на сличната ситуација и од Грција: медиумите воопшто не се „фатија“ на новата информација на БИРН, ниту пак со некоја помпа и возбуда пишуваат за новата средба на Василакис и Наумовски со Нимиц во Њујорк, јасно е дека и официјална Атина е далеку од било какви промени и отстапки во однос на надминување на овој дводецениски спор. Оттука, се чини, изјавата на Нимиц дадена уште минатиот септември „дека постојат суштински разлики меѓу двете страни во однос на предлогот за кои се преговара“ останува да важи и денес, па јасно покажува дека со овој проблем, веројатно уште долго ќе се занимаваме.

Благоја Менковски

командант на Бригада за противпожарна заштита

злегоа две И противпожарни возила, но оти ова е објект

од витално значење дополнително беа испратени уште три и пожарот во Владата беше локализиран. Kомандантот Менковски знае дека она што е од витално значење на Илинденска бб е објектот.

Ивица Дачиќ

МНР на Србија

екој којшто е 11 Н години во притвор без пресуда не може да биде

политичко прашање. Тој е хуманитарен проблем. Дачиќ ја објаснува хуманитарната димензија на ликот и делото на Шешељ.

Солза Грчева

пратеник

ваа работа ја О доживувам како и секоја друга работа во животот. За Грчева е прилично едноставно да биде или не биде пратеник. Затоа реши да биде...

twitter 1

Darko Arsovski@darsovec47m

Живче@zivce_ivanova2h

Комшика Ти Убава@thekomshika2h

Ќе ни дадат датум за преговори за влез во ЕУ кога ќе ја завршат Гологанов. Може за тоа ја работат толку споро.

Прво се пука во Владата, сега пожар. Бранко дека се криеш сан оф а бич?!

Кај и да си, Македонец да не си!

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

Политика

Opasni me\upartiski igri

Makedonija se turka vo politi^ka kriza, no i vo me\uetni^ki tenzii пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

оопшто не е важно што при пишувањето на оваа анализа ги немаме конечните информации за тоа дали пратениците на СДСМ ќе ги искористат последните неколку денови дадени од спикерот Трајко Вељановски за да се вратат во пратеничките клупи. Она што е факт е дека во сите можни сценарија, не може да се избегне само крајниот резултат, односно сите тие водат кон една опција – политичка криза којашто не зависи (само) од отсуството на СДСМ од Собранието. Само тројца пратеници на опозицијата се оттргнаа од партиските директиви и одлучија да се вратат во Парламентот Солза Грчева, Роза Топузовска Каревска и Љубица Буралиева, а нив би требало да ги следат барем уште десетмина за воопшто да може да стане збор за намалување на релевантноста на потегот на СДСМ за бојкот. Се поинаку, може да се толкува како внатрешно слабеење на партијата и откривање на пукнатините кои одамна постојат во нивните партиски редови, но не и како

девалвација на одлуката за бојкот, оти сепак станува збор за 31 пратеник коишто не се појавуваат на работа и го ставаат законодавниот дом во состојба во којшто се глуми нормална работна атмосфера, а вистината е дека нема ниту дебати, ниту дискусија за многу битни законски измени и нови закони коишто власта одлучи дека токму сега треба да бидат донесени. Во вакви услови јасно е дека тензијата на политичката сцена ќе продолжи, дека нема да има простор за политички дијалог и нормализирање на сите демократски процеси и реформи неопходни за развојот на државата и ќе продолжи апсолутната неподготвеност на политичките лидери да излезат од оваа матрица на евтини политички игри во името на иднината на земјата, којашто единствена од регионот никако не успева да тргне напред кон своите стратешки цели НАТО и Европската Унија. Дали сето ова води до нови предвремени парламентарни избори коишто се повеќе се наметнуваат како тема во политичките кулоари, дали воопшто е можна и под кои услови опцијата за техничка Влада, и можеби најбитното од сите – што ќе се случува со засилените тензии на меѓуетнички план се прашања коишто „Капитал“ ги анализира со заклучок

дека 2015-та секако ќе биде една тешка политичка година, година на многу пресврти и настани коишто ќе треба да ја дефинираат позицијата на земјата во регионалната политика. А тоа не е можно без внатрешно редефинирање и репозиционирање на политичките снаги.

За Заев е „угоре високо удоле длабоко“

Она што се случува во најголемата опозициска партија апсолутно е предмет на интерес на јавноста, иако е презентирано пред се преку провладините медиуми. За тоа, сепак самата СДСМ е виновна, со оглед на тоа дека сосема се затвори од јавноста, без никакви информации за внатрешните разлики во ставовите, со една неоснована идеја да се презентира заедништво по секоја цена, критикувајќи секого којшто поставува логични прашања.Изјавата на Заев дека не се враќаат во Парламентот е сосема очекувана од аспект на тоа дека тој го крена ова прашање на ниво од кое практички му зависи целата политичка стратегија. Заев просто нема друга опција освен да опстане на оваа теза. Сите месеци од изборите наваму, тој цело политичко дејствување го темели само на бојкотот. Нема друга некоја идеја, друга замисла, друг начин за исполнување

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

Политика Има ли шанса за нови предвремени парламентарни избори коишто се повеќе се наметнуваат како тема во политичките кулоари, дали воопшто е можна и под кои услови опцијата за техничка Влада, и можеби најбитното од сите – што ќе се случува со засилените тензии на меѓуетнички план - ова се прашањата коишто „Капитал“ ги анализира, со заклучок дека сите можни сценарија водат кон една опција – нестабилност

Петте услови на СДСМ за прекин на бојкотот XX Формирање техничка влада XX Одвојување на партијата од државата XX Регулација на медиумите XX Допрецизирање на изборното законодавство XX Спроведување на попис на целта. Би да излезе сега и да каже дека се враќа во Парламентот, тоа би било политичко самоубиство. Би значело дека потрошил месеци и месеци (во кои наместо да биде внатре и да крене глас против многуте спорни законски измени и нови законски решенија донесени токму во овој период) во бојкот залудно и дека сам признава дека направил грешка. Оттука, тешко да се поверува во најавите дека тој и нему блиските ќе се вратат во Парламентот, тоа би било врвно дилетанство и тешко разочарување за сите кои вака или онака му дале доверба. Но, што пак ова значи – значи криза на повеќе нивоа. Прво, продолжување на мртвата атмосфера на политичката сцена, без политички дијалог, без дебата, со Парламент во којшто се глуми дека нормално се работи... Дополнително, ситуацијата во самата СДСМ е апсолутно проблем. Заев нема да се врати, нема ни нему блиските, но што е со останатите? Тешко е да се глуми единство, кога сами негови пратеници даваат изјави дека се изморени од бојкот (изморени!?), дека има неколку (ама не кажуваат колку) пратеници што сакаат да се вратат, па се организираат итни средби и состаноци... Па, тука е и долгонајавуваната „бомби“ што ќе експлодира „не оваа среда, ами следниот четврток“ и вака до бескрај... Оттука, прашањата коишто ги споменавме на почетокот се сосема логични – зошто СДСМ со месеци тера стратегија којашто

Одговорност за овој инцидент преку писмо до Алсат телевизија презеде терористичката организација ОНА. Која ОНА е сега на сцената? Нели наследниците на ОНА се веќе одамна македонски политичари, седнати во македонската Влада и Парламент и во сите институции на системот? Што ова значи? ДУИ си ја гранатира сопствената Влада или некоја друга организација сега, 13 години подоцна го користи брендот за да се наметне? не вродува со плод? Петте барања до премиерот Груевски би биле можеби логични во некоја демократија од западен тип, но зарем некој во таа партија е толку наивен да мисли дека Груевски сега ќе спроведе попис или ќе се бори против мешањето на партијата во државата или ќе ги пушти стегите во медиумите само затоа што Заев така посакал? Сосема наивно и несмасно политичко дејствување на Заев особено ако се има предвид дека поддршката од Меѓународната заедница не е на негова страна. Понатаму, главната теза дека поседува бомба информација после чие објавување Груевски ќе мора да си поднесе оставка исто така е сомнителна. Самиот Заев ја стори таква во истиот момент кога изјави дека „ако не се договорат со Груевски ќе ја објави“... Што значи тоа? Дека ако се договорат нема да ја објави? Кој му дал право да тактизира (може слободно да се каже и уценува) и да крие од јавноста некоја толку наводно инкриминирачка информација од клучно значење за земјата? Да најавуваш дека имаш адут в раце против противникот и со тоа да му оставаш простор да се подготви за одбрана е стратегија која можат да ја смислат веројатно само во СДСМ... И за крај, тука е главното барање за формирање на техничка Влада. Повторно, ако Заев мисли дека Груевски ќе „пушти срце“ и ќе му учини, па ќе ги смени министрите сосе директорот за Управата за безбедност и контраразузнавање, само затоа што е уценет од бојкотот, тогаш Заев треба што поскоро да си ги спакува куферите како политички наивец. Техничката влада или Влада во којашто СДСМ би била дел, (а да нема избори на коишто тие ќе победат) е можна во некои други сценарија, за коишто пишуваме подолу.

„Проблем се креира за да се сокрие поголем проблем“ Ако едните брифинзи велат дека разврска на оваа ситуација би биле

нови предвремени избори на пролет, другите велат дека техничка Влада е можност која би се отворила во услови кога ќе треба да се најде решение за спорот за името. Ова не е нова теза, туку истава се провлекува секогаш кога има најави за некакво придвижување на спорот кон солуција. Во последните недели таквите најави се се погласни. Во средата во Њујорк медијаторот Метју Нимиц ги седна на нова рунда преговори преговарачите од Македонија и од Грција, Васко Наумовски и Адамантиос Василакис. Без информации за тоа како завршила таа средба, остануваат шпекулациите по кулоарите дека се интензивира притисокот врз двете страни од странците за изнаоѓање на решение. Предлогот Горна Република Македонија, којашто македонските медиуми го објавија го кажа и самиот Метју Нимиц во една од своите последни изјави кога посочи дека „Горна“ е дефинитивно на маса и дека сега се разговара за тоа каде ќе биде оваа референца ставена (пред или после Република). Но, без разлика што ова беше стар предлог, се чини дека власта прилично се возбуди кога некои медиуми го актуализираа и особено кога излегоа со наводниот документ на којшто и написмено се гледа предлогот. Ставот на власта којашто очигледно не сака да остави простор дека нешто е навистина можно да се случува се огледа преку текстовите на провладините медиуми кои синхронизирано и остро демантираат дека такво нешто е можно. Оттука, впечатокот е дека се креира повеќе атмосфера за нерешавање отколку за решавање на проблемот, па стануваат спорни тезите дека целата криза на политичката сцена е скроена само за да се затскрие оваа фаза на притисок во која се наоѓа државниот врв. Но, од друга страна, не е само политичката криза и кризата со дијалогот. Се повеќе се зборува и се гледа за една друга криза на која очигледно свесно се работи – а тоа е затегнувањето на меѓуетничките односи и прашањето за внатрешната

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

Политика

Ако едните брифинзи велат дека разврска на оваа ситуација би биле нови предвремени избори на пролет, другите велат дека техничка Влада е можност која би се отворила во услови кога ќе треба да се најде решение за спорот за името. Медијаторот во средата ги седна на маса преговарачите Наумовски и Василакис безбедност на земјата. Неколку недели поминаа од гранатирањето на македонската Влада, а се уште не се знае кои се сторителите, со што се влева максимална несигурност помеѓу граѓаните. Ако објектот на Владата не е безбеден, како тогаш народот и неговите домови би биле? За да биде ситуацијата уште покомплицирана, одговорност за овој инцидент преку писмо до Алсат телевизија презеде терористичката организација ОНА. Во исто време, се појавија луѓе со црни униформи низ западниот дел на земјата, графити низ Гостивар и Тетово со натписи „УЧК“, „ОНА“, „Голема Албанија“... Премногу синхронизирано за да биде случајно. Се наметнуваат неколку дилеми? Која ОНА е сега на сцената? Нели наследниците на ОНА се веќе одамна македонски политичари, седнати во македонската Влада и Парламент и во сите институции на системот? Што ова значи? ДУИ си ја гранатира сопствената Влада или некоја друга организација сега, 13 години подоцна го користи брендот за да се наметне? Во обата случаи, недоволно убедливо звучеше министерката Гордана Јанкуловска која не даде подетални информации за мерките што ги преземаат во врска со преземањето на одговорноста

Главната теза на опозицијата дека поседува „бомба информација“ после чие објавување Груевски ќе мора да си поднесе оставка е сомнителна. Самиот Заев ја стори таква во истиот момент кога изјави дека „ако не се договорат со Груевски ќе ја објави“... Што значи тоа? Дека ако се договорат нема да ја објави? Кој му дал право да тактизира (може слободно да се каже и уценува) и да крие таква, наводно крајно инкриминирачка информација од клучно значење за земјата? од страна на ткн Ослободителната народна армија, за пукањето што се случи на 28-ми октомври кон објектот на Владата, поради професионални причини. „Ве уверувам дека сé што е во рамки на нашите законски надлежности, и што ни стои на располагање како алатка за откривање на какви било состојби во општеството кои се во интерес на безбедносните служби, ќе биде применето“ изјави таа со дополнителен коментар: „Во моментот кога е примена пријавата, веднаш се преземени сите дејствија кои се соодветни на една ваква ситуација и доколку се случи да бидат лоцирани такви лица, што до моментот не се случило, ние ќе пристапиме кон спроведување соодветни мерки за нивно лишување од слобода. Доколку утврдиме постоење на какво и да е прекршување на законот, ќе биде поднесена соодветна пријава“ изјави Јанкулоска.

.Уште понеубедливо можеби звучеше нејзиниот заменик Земри Ќамили со изјавата во врска со црните униформи: „Лица во црни униформи им се заканувале на граѓаните во Тетово. Од полициски аспект ситуацијата не е за вознемирување...“ Можеби од полициски и не е, но граѓаните и тоа како се вознемирени, особено ако медиумски се крева топката и се креира атмосфера дека во прашање е сериозна закана. Со вакви штури убедувања од надлежните институции, останува впечатокот дека ситуацијата е напната до точка во којашто безбедноста е ставена во прашање. Многумина ќе речат дека можеби власта сама ги креира тензиите, па оттука и контролата постои, но никој не може да заборави дека ова сепак е Балкан и дека многу често властите се прелажуваат во проценките за тоа до која точка тие ги држат уздите, а од која натаму кризата може да ескалира по свој природен тек.

[to ]e se slu^uva so prateni^kite mandati?

а координацијата кај собранискиот спикер Трајко Вељаноски во понеделникот се отвори процедурата за одземање на мандатите на опозициските пратеници поради неоправдано отсуство повеќе од шест месеци, како што налага Уставот. Kако што брифираа присутните од координацијата, Вељаноски му дал налог на генералниот секретар Жарко Денковски да подготви извештај за присуството на сите 123 пратеници по повод првите шест месеци од конституирањето на новиот парламентарен состав. Тој, пак, извештајот за тоа колку отсуствувал и дали тоа било неоправдано ќе треба да го достави дури за една недела, на следната координација. Како неоправдано отсутни би требало да се водат 31 пратеник од коалицијата на СДСМ, кои од 10 мај - првата конститутивна седница - досега не се појавиле во парламентот, а при тоа пред почетокот на секоја седница Вељаноски не ги чита како оправдано отсутни. Откако Денковски ќе го поднесе извештајот за пратениците што неоправдано отсуствувале шест месеци, собранискиот претседател во рок од 15 дена ќе треба да закаже седница на Kомисијата за мандатно-имунитетни работи, која треба да донесе одлука со препорака за или против одземање на

пратеничкиот мандат. Предлог-одлуката потоа треба да оди на пленарна седница. Пратениците треба да одлучат дали ќе ја прифатат препораката на Kомисијата. Согласно Уставот, на пратеник му се одзема мандат со двотретинско мнозинство. Ако му се одземе мандат на пратеник, почнува нова процедура за пополнување на неговото место со следниот на листата од која се предложени, односно дополнителни избори ако никој не прифати да стане пратеник. Извори од ВМРО-ДПМНЕ велат дека со тоа што на Денковски му била оставена една недела да го изработи извештајот практично им се остава дополнителен простор на СДСМ за враќање во Собранието. Владејачката партија немала донесено и конечна одлука како ќе се изјасни ако дојде до гласање за одземање на мандатите и дека во игра се и неколку опции за одржување статус кво во парламентот. Првата опција за тоа е да не се обезбедува кворум на седницата. Втората е да не биде констатирано дека се работи за неоправдано отсуство на опозициските пратеници имајќи предвид дека досега нема одлука да се казнат по најмалку пет отсто поради тоа што четирипати едноподруго не доаѓаат на работа во Собранието како што предвидуваат собраниските правила.

Мисли

што те

ОСЛОБОДУВА тебе, всушност?

ĬķĭıĶı ĹĩĭıĿıŐĩ ĉīĺĻĹıĺĳĩ Ļ ĩŒĮĻķ īķ ķĺıĬ ļĹļī ĕĩĳĮĭķĶıŐĩ ĬķĭıĶı īķ

www.uniqa.mk

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика

te i k is vo t r i Pa ojsk net v ter i in ohod p

Botovi

koga partiskite v glumat narodni ja

www.kapital.mk

volci agniwa

Капитал број 785 14.11.2014

Балкан бизнис и политика

Ако пред ерата (на позначајна пенетрација) на интернетот на овие простори, во хиерархијата на политичките партии се напредуваше со ревносно лепење плакати, денес, за таа цел, интересентите по цел ден седат пред компјутер и објавуваат позитивни коментари за партискиот лидер, според прецизно партиско упатство, на секоја вест во која истиот е споменат. Овие ликови се познати како „ботови“ (поимот е кратенка од робот), односно како луѓе кои го исклучуваат мозокот кога ја вклучуваат лентата за „штанцање“ коментари, создавајќи лажна слика за мислењето на народот. Темата особено стана актуелна откако во Србија „протекоа“ информациите дека интернет тимот со вакви задолженија од партијата на Вучиќ, на последните избори броел дури над 500 луѓе пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

а следните избори големо влијание ќе има интернетот, што не беше случај досега. Интернет кампањата е многу важна - во Србија има над два милиони интеренет приклучоци, а многу повеќе корисници. Во тимот за оваа кампања имаме над 500 луѓе. Овој вид кампања ништо не н$ чини, а има голем ефект врз гласачите“, стои на почетокот на „протечената“ во јавноста презентација на Српската напредна странка на Александар Вучиќ, која се користела за обука на таканаречените „ботови“ пред вонредните парламентарни избори во Србија што се одржаа во март годинава. Веднаш, за да нема забуни, да објасниме што е бот - во изворната смисла на поимот станува збор за софтвер, софтверски робот (бот е кратенка од робот), кој обично во себе има имплементирано вештачка интелигенција за поефикасно собирање и управување со податоци. Во конкретниот случај - за употреба во изборна кампања, ботовите се апликации кои стратешки поставуваат позитивни или негативни коментари на вестите на интернет порталите, позитивно или негативно ги

оценуваат постоечките коментари во зависност од страната (партијата) што ја бранат, а со цел сугерирање одредена политичка идеја како пожелна или непожелна, односно како поддржана или не од страна на „обичните“ луѓе. Покрај за ваквите програми, поимот бот во погрдно значење се користи и за луѓето кои се ангажирани (во случајов, од политичка партија) да објавуваат коментари - позитивни за опцијата за која работат, и негативни за политичките противници, така што да изгледа дека својот став го искажале независни граѓани, испровоцирани - позитивно или негативно, од потезите на власта или на опозицијата. Со други зборови, ботовите се решение на политичките партии за контрола на единствениот слободен медиумски простор - интернетот. Зашто масата на гласачите ја прават луѓе кои не одат на интернет за да исчепкаат некоја објективна, независна информација за одредена, во случајов, актуелна политичка тема (а во однос на ваквите извори на информации интернетот е навистина слободен медиумски простор), туку се движат по предвидлива маршута - најчесто Фејсбук, малку читање онлјан изданија на весници, обично по препорака добиена од споменатата социјална мрежа, и лесно влегуваат во вителот што го прават најгласните пропагатори. Конкретно, во Србија, проценките се дека две третини од граѓаните спаѓаат во оваа категорија пасивни корисници, кои од одредена вест ја примаат само површната порака,

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика

директно како што им е сугерирано од авторот (медиумот), без да го видат поттекстот, односно, без да ја поврзат со општествената реалност во која живеат. Бидејќи реалностите на секојдневието & се непријатели на секоја власт која не ја оправдува добиената доверба од граѓаните, целта на ботовите е креирање на виртуелна стварност во која проблемите во општеството се апстрахираат до ниво на теорија. Односно, во дебатата што се наметнува (и врз општата перцепција) успесите се изразуваат во бројки, во статистики, во проценти, кои понекогаш ништо не значат, или се сосем релативни, а се потиснува прашањето има ли реално подобрување на животот на луѓето, што, како такво, би можело да се почувствува.

„Валтер“ го брани Вучиќ

Во Србија ботовите не се изум на „напредњаците“ на Вучиќ. Ги користеле уште Демократската странка (во времето на Борис Тадиќ) и Либерално-демократската партија (на Чедомир Јовановиќ), пишуваат српските медиуми. Но, целиот нивен потенцијал, за ништо да не се препушти на случајот во најфреквентниот дел од интернетот за српските граѓани, почна да се користи откако Александар Вучиќ застана црвсто на власт. Во погоре споменатата презентација - водич за ботовите на СНС, изнесена е проценка дека интернет тимот на партијата стои зад дури 47% од коментарите на водечките информативни портали во земјата (објавува околу 17.500 коментари дневно), не сметајќи ги коментарите на Фејсбук и на Твитер. И човечките и вистинските ботови, што се специјализираните програми, дејствуваат прикажувајќи се како вистински луѓе, а за таа цел во упатството на СНС стои дека кога се внесува име за коментар на вест објавена на информативен портал, тоа „не треба да биде само лично име - на пример, Милан, туку нешто поуникатно - на пример, Миланче, или МиланР и слично, бидејќи постои можност уште некој да остави коментар под исто име, па, поради тоа коментарот да не ви биде објавен, особено ако коментарите се испратени на одобрување во краток временски период, бидејќи модераторот ќе мисли дека е во прашање иста личност која се обидува да остави повеќе коментари“. Се смета дека правописните и граматичките грешки во коментарите напишани од

ботови, колку се должат на степенот на нивната писменост, толку се и намерни, за да изгледа дека авторот е типичен претставник на народот, а не интелектуалец (интелектуалците се малцинство). Од апликациите што ги користи интернет тимот на Вучиќ познати се две - „Валтер“ и „СкајНет“. Втората е понапредна, и способна е за масовно поставување и оценување на коментари, на постови на Фејсбук и на Твитер, но и за соборување на интернет страници. Оваа програма го има целиот капацитет потребен за уверливо да ги победи објективните граѓани кои коментираат, на пример, на еден информативен портал. Поодговорните портали кога ќе препознаат дека се нападнати од ботови (а тоа лесно може да се препознае - во Србија се споменува примерот со новосадски портал на кој бројот на посети во тек на гласањето на анкетата „Кој би бил најдобар премиер на Војводина?“, од вообичаените 4-5 илјади, пораснал на 87 илјади) ги повлекуваат резултатите од анкетите или коментарите. Од друга страна, одредени интернет медиуми,

и покрај тоа што заштита барем од авоматизираните коментари нудат редица бесплатни програми, немаат ништо против вака вештачки да им зголеми посетеноста, благодарение на што можат поскапо да го наплаќаат својот рекламен простор. Инаку, интернет коментаторите, односно ботовите, се дел од редовната практика во маркетиншките кампањи во бизнисот, зашто неспорно влијаат на секој потенцијален купувач во фазата додека истражува дали ќе направи добар „пазар“ со набавка на производот за кој е заинтересиран. Секако, вакво влијание може да имаат само коментари кои не се нападни, а се аргументирани, на што инсистираат компаниите кои во својот маркетинг користат ботови, не потценувајќи ја својата целна група. За разлика од политичките партии кадешто обидот за додворување на партиската врхушка од страна на ботовите од крв и месо произведува такви навреди за човечката интелигенција, од кои сигурно се мрштат и најголемите егоманијаци меѓу политичарите (кога вака се пофалени).

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

анализа

550

претставници на компании, ЕУ институции и на меѓународни организации учествуваа на форумот годинава, кој беше посветен на прехранбената индустрија. Рекордно големиот број учесници говори за големите предизвици со кои се соочува агробизнисот.

4 dunavski biznis forum

Potro[uva^kata na hrana raste pobrzo od proizvodstvoto

е чини нема компанија од прехранбената индустрија што не може да успее на пазарот во вакви услови. Но, само тоа не е доволно за успешен бизнис, посебно не за успех во агробизнисот. Овој бизнис бара голема конкурентност, безбедна храна и голем пазар.

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

анализа

Козјак од Куманово. Како до пари за „Живееме во тешки времиња. Сите безбедна храна? се прашуваме како да опстанеме Спасијка Ефтимоска Два предизвика го трасираат патот Spasijka.Eftimoska@kapital.mk и да оствариме прогрес. Поврзете по кој ќе се движи прехранбената се за да најдете подобри решенија. индустрија во иднина – растот на фотографија: Соработувајте, имајте професионално цените на храната од 2007 година фотоархива на Капитал образование. Подоброто знаење наваму и растот на населението. обезбедува подобри производи, Според податоците на Меѓународната подобар квалитет, поголем успех“, финансиска корпорација (ИФЦ), ема дилема – потрошувачката порача Кристоф Лејтл, претседател во периодот 2006-2011 година на храна расте побрзо на Австриската федерална економска потрошувачката на храна расте од производството! Се комора на отворањето на Дунавскиот многу побрзо од производството, а чини нема компанија од бизнис форум. Тој очекува долгорочна претходно биле урамнотежени. прехранбената индустрија соработка помеѓу компаниите од овој Мари Листад, советник во ИФЦ што не може да успее на пазарот регион и од соседните земји после во секторот за агробизнис во во вакви услови. Но, само тоа не е форумот. Според него, регионалната Југоисточна Европа, истакна дека за доволно за успешен бизнис, посебно соработка е многу важна за да го секоја компанија од прехранбената не за успех во агробизнисот. Овој наметне Дунавскиот регион во индустрија што сака успех бизнис бара голема конкурентност, Европската унија. постојат неколку клучни фактори: безбедна храна и голем пазар. Дунавскиот бизнис форум е важна безбедност на храната, земјата и За овие предизвици, кои се повеќе иницијатива затоа што треба продуктивноста, одржување се наметнуваат над компаниите да го обезбеди она што на биодиверзитетот, од прехранбената индустрија, се му треба на бизнисот управување со разговараше на четвртиот Дунавски – пазар без граници. влијанието врз бизнис форум, што се одржа на 6 Јохан Солгрубер, климатските ми ноември во Австриската федерална ли они долари поголема прв човек на промени (бидејќи пр одажба оствариле 55 ко економска комора, а беше посветен претставништвото тие како бумеранг мп ан ии од Украина, Грузија и Ка токму на индустријата за храна. На на Европската му се враќаат на за хс тан во периодот 2010-2014 год форумот учествуваа 550 претставници комисија во агробизнисот). ин а от ка ко во на компании, ЕУ институции и на сп оставиле модерни станд Австрија, ги повика намалување на ар ди меѓународни организации. Рекордно компаниите да во работењето волатилноста големиот број на учесници оваа го искористат и ранливоста година е уште една потврда Дунавскиот бизнис на бизнисот и за големите предизвици форум за полесен на процесот на со кои се соочува и побрз пристап до работа. Во неповолна агробизнисот, за структурните фондови на ЕУ. положба се компаниите потребата да се добијат Еден од начините за ефикасни од Централна Европа затоа што се најнови информации решенија во прехранбената индустрија соочуваат со неколку проблеми, за новитетите во оваа е и користење енергија од обновливи кои Листад ги детектираше во област и што е најважно извори, а посебно биоенергијата, која макроекономската нерамнотежа да се најдат нови бизнис е евтина. Хајнц Копец, претседател на и слабиот финансиски сектор во партнери. Во таа насоа Светската асоцијација за биоенергија, земјите во кои работат, во недостигот беа остварени низа ги повика компаниите од Дунавскиот на инвестиции, неразвиената бизнис средби во регион особено да обрнат внимание инфраструктура, слабото владеење и четири очи, за на ова прашање затоа што заштитата транспарентност и во корпоративното што компаниите на околината и намалувањето на управување. За да се намали покажаа особен влијанието врз климатските промени е влијанието на овие фактори ИФЦ им интерес. Меѓу од особена важност за производството нуди на компаниите од агробизнисот учесниците на на храна. Според него, храната од финансиска поддршка за подобрување овој форум беа и Дунавскиот регион произведена на квалитетот, зголемување на претставници на од обновливи извори на енергија квантитетот, имплементација на две македонски може да биде ново брендирање за нови стандарди за безбедна храна компании – Агриа прехранбената индустрија од овој и наоѓање нови пазари. На пример, од Велес и Бучен регион. Финансиската програма за глобална трговија нуди една милијарда долари преку 46 банки во 24 земји. Досега се поддржани 599 проекти, најмногу во Кристоф Лејтл Европа и централна Азија. Конкретно претседател на Австриската федерална економска комора за агробизнисот од ИФЦ се наменети ивееме во тешки времиња. Сите се прашуваме 6,1 милијарда долари. како да опстанеме и да оствариме прогрес. Според Листад, позитивен пример за Поврзете се за да најдете подобри решенија. соработка и финансиска поддршка Соработувајте, имајте професионално образование. од ИФЦ се српската компанија МК Подоброто знаење обезбедува подобри производи, група на Миодраг Костиќ, која има подобар квалитет, поголем успех. добиено 70 милиони евра, хрватската Атлантик група на Емил Тедески, пишува:

323

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

анализа која добила 55 милиони евра, и молдавската Трансоил груп, која добила 100 милиони долари. МК група добила финансиска поддршка од ИФЦ за инвестиции во енергетска ефикасност, модернизација и за ширење.

Џабе инвестиции ако нема стандарди

Сара Окман, лидер на програмата на ИФЦ за стандарди во агробизнисот во Источна Европа и Централна Азија, објаснува дека една од главните активности на ИФЦ е да им помогне на компаниите да пристапат до нови пазари, до мултинационалните компании и до дистрибутерите. „Бројни студии покажаа дека стандардите се второстепени само за акумулација на капитал. Ако компаниите инвестираат, а немаат стандарди, нема да успеат на пазарот. Имплементацијата на стандардите им помага да ги зголемат продуктивноста и профитот и да пристапат до нови пазари, да ги намалат трошоците, ефикасно да управуваат со ризиците, да ја зголемат продуктивноста и да ги минимизираат жалбите на потрошувачите. Кога една компанија ќе ги имплементира стандардите, дури тогаш ги гледа бенефитите од нив“, вели Окман. Според неа, се уште прехранбените компании во Источна Европа имаат тенденција да бидат мали и многубројни и затоа имаат тешкотии да ги зголемат квалитетот и квантитетот и немаат долгорочни финансии и техничко знаење. Токму затоа ИФЦ има програма преку која им помага на прехранбените компании од Источна Европа да воведат менаџмент систем за безбедна храна и преку тоа да ја зголемат конкурентноста. Од 2010 до 2014 година оваа програма им помогнала на 55 компании во Украина, Грузија и Казахстан да воспостават модерни стандарди во работењето, кои им помогнале да ја зголемат продажбата за 323 милиони долари. „Главен предизвик кај овие компании е да се промени свеста кај вработените и кај менаџментот за користа од ХАСАП стандардите, односно од системите за безбедност на храната, и за тоа дека финансиите за реконструкција се важни за нив,

Кластерското поврзување е добро решение за развој

ден од начините за побрз развој на бизнисот е и кластерското поврзување. Тоа особено се покажало за успешно во Кластерот за храна на Горна Австрија, кој го чинат 256 компании, од кои 139 се производители на храна. Преку кластерското здружение соработуваат во областа на маркетингот, искористување на финансиски програми, скенирање потенцијални пазари за извоз, посета на саеми. Од заедничката соработка на повеќе компании досега произлегло заедничко пиво без глутен, газирани пијалоци на овошна база за деца, посебен пекарски бренд, потоа развиваат пакување кое ќе биде лесно за отворање за постари лица, нова производна линија под брендот „Прекрасната Линцерин“.

но не се пресудни. Инвестициите се важни за малите компании, но не се пресудни. Има многу мерки за намалување на трошоците, кои може да им помогнат на компаниите да ги зголемат перформансите“, вели Окман. На компаниите од овој регион на располагање им стојат и фондовите од ЕУ, пред се ИПА, како и меѓународните

финансиски институции, како ЕИБ, ЕБРД, ЕИФ. Во ЕУ стратегијата за Дунавскиот регион како цели се поставени поврзување на регионот со подобра инфраструктура, заштита на околината, зајакнување и создавање просперитетен регион. Компаниите од прехранбената индустрија може да аплицираат за овие пари со проекти во кои се инкорпорирани овие цели.

Капитал број 785 14.11.2014

свет

Se @at te o n m kti i l konf celiot niz vet s

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

www.kapital.mk

ко кога се зборува за трета светска војна некому се чини дека се посега по претешка, сензационалистичка фраза, не би требало да има приговори што при степенот на конфликтност на денешниот свет ќе говориме за глобална војна. Иако, на пример, и папата Францис, на одбележувањето на стогодишнината од Првата светска војна, зборуваше токму за трета светска војна, која, според него, делумно е веќе почната, и се води „парцијално, со злосторства, масакри, уништувања“. „Во денешниот свет, зад сцената, постојат интереси, геополитички стратегии, жед за пари и за власт, а и производство и продажба на оружје“, изјави поглаварот на

Mo@ebi ne e ama e vojna s

Римокатоличката црква по поводот. Причината што не согледуваме дека „зад сцената“ се случува светска војна, е токму нејзината парцијалност, за која зборува папата. Денес не е лесно во светот да се состават два табори (како претходно) и да се исцрта јасна линија на фронтот меѓу нив. Резултат на испреплетеноста на силите во светските конфликти се неочекуваните сојузништва и недоследноста на политиките. Русија не дозволи Западот да интервенира против Башар ал Асад во Сирија; Западот ја „нападна“ Русија во Украина (таму војуваат две војски, воглавно составени од граѓани на Украина, но јасно е дека зад нив стојат Соединетите Американски Држави, односно Западот, од една страна, и Русија, од другата); Западот во Сирија ја поддржува опозицијата на ал Асад; и Исламската држава на Ирак и Левант се бори против ал Асад, а САД и коалицијата, како и сирискиот претседател, војуваат со ИДИЛ; тука е и Иран, заколнатиот непријател на САД, кој, исто така, се бори со ИДИЛ; Турција, која е голем противник на ал Асад, има проблем со Курдите (со нивните амбиции да отцепат дел од Турција за нивната курдска држава), а (иако колебливо) е дел од коалицијата

против ИДИЛ, во која на копно се клучни токму Курдите ... Светските аналитичари кои предупредуваат на опасното приближување до состојбата што би можело да се нарече нова светска војна наведуваат три клучни ризични фактори: односите меѓу Западот и Русија, ситуацијата на Блискиот Исток, и глобалната рецесија. Кога е во прашање Русија, го потенцираат преседанот што беше направен со анексијата на Крим. Велиме преседан, бидејќи и претходно имало сепаратистички движења, но секогаш им претходеле жестоки конфликти, придружени неретко со злосторства против човештвото, по што меѓународната заедница со големо мнозинство поддржувала отцепување. Анексијата на Крим беше направена „преку ноќ“, со унилатерална одлука на Кремљ. За да биде ситуацијата уште полоша, Русија, заедно со Велика Британија и со САД, беше гарант на суверенитетот и на територијалниот интегритет на Украина според спогодбата од 1994 година (издејствувана со доброволното одрекување на Киев од нуклеарниот аресенал во замена за гаранцијата на овие три држави). Во контекстот, а во врска со погоре

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

свет

e treta svetska, so globalen odek

Да се очекува од Путин да ја демократизира и пацифизира Русија е не помал нонсенс и опасност од намерата на Западот да ја изолира некогашната противничка од Студената војна, која со едностраната анексија на Крим покажа до каде е подготвена да ги брани своите интереси, и по потреба да претставува закана за светскиот мир. На Блискиот Исток, и кога на крајот ИДИС би била уништена, нема сомнеж дека ќе се појави нова доминантна џихадистичка организација, од некој крај на клопчето бескрајни војни заплеткано од борбата против глобалниот тероризам предводена од САД. Како причина да се стравува од ширење на насилството во светот до димензија што би можело да се нарече трета светска војна, аналитичарите ја наведуваат и рецесијата, и најавите за нејзин нов бран

споменатата недоследност на актерите во конфликтите, треба да се спомене дека Русија која се противи на независноста на Косово, без проблем отцепува територии со мнозинско руско население во околните земји. Со преседанот со Крим, рускиот претседател Владимир Путин, „објасни“ што значат неговите зборови дека пропаѓањето на Советскиот сојуз е најголема трагедија на дваесеттиот век, односно, оти Русија има право да ги брани интересите на Русите во други земји, и како с$ е подготвена тоа да го направи. Ваквиот „краток фитил“ на Путин е еден од факторите што може да експлодираат во светска

војна. Токму на ова предупредува политичкиот аналитичар кој десет години му беше советник на францускиот претседател Франсоа Митеран, до 1991 година, кога ја основа Европската банка за обнова и развој, Жак Атали. „Се наоѓаме во многу опасен контекст на конфликти кои би можеле да се умножат и да доведат до насилство со огромни размери и нова светска војна. Околностите се исклучително загрижувачки“, напиша Атали во есејот „Кратка историја на иднината“. Тој го смета обидот на Западот да ја изолира Русија како огромна грешка (ризик). „Кога руските власти (низ историјата) биле

изолирани, тие се свртувале против својот народ, враќале со напади, што водело до надворешни војни“, вели аналитичарот, кој препорачува наместо изолоција, да & се помогне на Русија да оди кон демократија, кон проширена Европска унија - кон европска конфедерација, каква што Путин и сакаше. „Во оваа конфедерација би биле собрани сите Европјани, а Русите и Украинците се Европјани“, вели Атали. Тој ја нагласува и улогата на САД, во која смета дека постојат сили кои работат против интересите на Американците и кои стремат кон војна. Ова мислење го делат не мал број аналитичари кои сметаат дека од

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

свет

почетокот на Војната против глобалниот тероризам (2001 година), САД се заплеткале во клопчето бескрајни војни, потенцирајќи ги војната во Ирак со која во најголема мерка се создадоа условите од кои се појави проблемот со ИДИЛ, потоа во Либија, со која се влоши ситуацијата во Африка, и т.н. Тука аналитичарите како виновници ги визираат тајните служби на САД, кои, во обид да ги оправдаат своите огромни буџети (и воопшто, буџетот за одбрана на Америка), не дозволуваат светот да остане без кризни жаришта, односно без закани за Американците уморни од воените кампањи од ерата на Бушевите. Блискоисточната ситуација, во овој контекст, може да вети с$, освен стабилизација. И кога на крајот ИДИС би била уништена, нема сомнеж дека таму ќе се појави нова доминантна џихадистичка терористичка организација. Да не зборуваме дека, за среќа, досега не се оствариле заканите за поголеми терористички акции во Европа и во САД, при што, кај нас, на Балканот, повратниците од Сирија и од Ирак лесно би си нашле улога, на пример, во евентуалниот конфликт на ентитетите во Босна (кој тлее) - Република Српска и нејзиниот претседател Милорад Додик не кријат дека сакаат да излезат од Федерацијата, а не треба да се превиди ниту опасноста во Македонија (која е с$ подалеку од ЕУ и од НАТО) да се развие етнички конфликт (веројатно премногу се навикнавме на ваквите секојдневни закани, па, потврдата од заменик-министерот за внатрешни работи, Земри Ќамили, дека лица во црни униформи без ознаки легитимирале и им се заканувале на граѓани во тетовско, ја сфативме прилично ноншалантно, како „помрсен“ виц поврзан со Илирида на Невзат Халили, иако Ќамили рече дека „од полициски аспект, ситуацијата не е за вознемирување“, а остана прашањето - тогаш од каков аспект е за вознемирување?). На Блискиот Исток конфликтна податливост дава и меѓусебната поставеност на умерените (во однос на ИДИЛ) муслимани, шиити и сунити, а за улогата на Израел воопшто да не зборуваме.

Рецесијата како фактор

Кога, пак, зборуваат за рецесијата како фактор за нова светска војна, аналитичарите потсетуваат на

Тезата на американскиот професор по економија, Тајлер Ковен, дека при опасност од војна светските влади носат поодговорни одлуки, многумина ја нападнаа сфаќајќи ја како пропагирање на нова светска војна како излез од светската криза

преходната, Втора светска војна, на која & претходел процес чиј главен катализатор била Големата економска криза што почнала во САД, во 1929 година. Денеска светот с$уште се опоравува од економската криза од 2008 година, рецесијата трае, а многу економисти предвидуваат нов бран (на кризата). Продлабочувањето на конфликтот меѓу Европа и Русија, секако, би се одразил во овој контекст, запирајќи ја трговијата, индустријата, протокот на енергенси ... Да не забораваме дека економистите предупредуваат и оти економскиот раст на Кина еднаш мора да запре, да падне во рецесија, што, неспорно, ќе има глобален ефект. Кога сме веќе кај меѓусебното влијание на економијата и на војните, да потсетиме на теориите на американскиот професор по економија, Тајлер Ковен, со кои пред неколку месеци се занимаваше Њујорк Тајмс. Ковен, на другите причини за бавното опоравување, односно раст на силните светски економии, го додава и мирот како причина за стагнацијата. Тој смета дека е можно токму светскиот мир да ја отстранува потребата од итно постигнување високи стапки економски раст. Иако има предвид дека војните резултираат со деструкција и со голем број човечки жртви, Ковен претпоставува дека самата можност за избивање на воен

конфликт ги тера владите да бидат пофокусирани, и во такви околности (без право на грешка) да ги носат најважните одлуки. При закана од војна државите инвестираат во наука, што се потврдува со историјата на САД, во која фундаменталните иновации, како нуклеарната енергија, компјутерите, интернетот ... се настанати за да се оствари предност пред Силите на оската во Втората светска војна, или во трката со Советскиот сојуз во Студената војна. Тезата понатаму оди дека лидерите на најсилните евопски држави, „улулкани“ од безбедноста, не се претргаат многу за да создаваат услови за брз раст, особено зашто и губењето на власта дебело си го наплатуваат со подоцнежните јавни настапи или консултантски услуги. Од друга страна, на пример, јапонскиот премиер Шинзо Абе, бидејќи неговата земја се соочува со територијални и геополитички притисоци од Кина, води специфична економска политика чија цел е национална ревитализација. Како и да е, иако отсуството на закана од некој голем воен конфликт можеби значи отуство и на голем економски раст, неспорно е дека безмалку апсолутното мнозинството на светот (без ликовите кои се појавуваат како главни негативци во теориите на заговор) попрво го избира мирот, од бркањето високи стапки на раст.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

i pater® i Tr Spinn na edna[no Vod na

...здравје

петок 14/11/2014 www.kapital.mk

Kako da go za^uvate zdravjeto na va[eto dete ovaa zima? Fizi^koto i mentalnoto zdravje se mnogu va@ni vo studenite denovi

Kako da ostanete vo top forma i vo zima?

Sekoja sezona nudi razli^ni produkti

[to va[eto telo saka da jade vo zima?

| Специјален прилог | здравје |

en a es te t a n Doc ^etoci ga[ i poma sekot a i na z socira nki a i t as na n grip i

Kako da go za^uvate zdravjeto na va[eto dete ovaa zima?

о доаѓањето на доцна есен и првите почетоци на зимата, често слушаме родители на игралиште или во игротеките како се жалат дека нивните деца имаат повторно пуштен нос. Често таа изјава е проследена со изјавата "сигурен сум дека моето дете оваа настинка ја добило од друго дете во градинка или на училиште..." Иако тоа може да биде вистина, многу поважно е да се запрашате зошто вашето дете е подложно на пуштено носе и лесно настинува? Постои изобилство на превентивни мерки кои може да ги применувате во секојдневниот живот на вашите деца на тој начин што ќе им помогнете да изградат добар имунитет, и ќе помогнете да се намали слузта каде многу болести и бактерии растат и се развиваат - и со тоа ќе им помогнете да останат поздрави и да имаат повеќе време за она што тие сакаат да го праватда играат!

50 | 14 ноември, 2014

Еве неколку практични совети за чување на здравјето на вашето дете и вашето семејство: Јадете повеќе здрава ужина. 1. Наместо на вашите деца да им давате обработена претходно пакувана

храна богата со адитиви, конзерванси, шеќери, сол, масти и млечни производи, кои се тешки за вашето дете, пробајте да им давате повеќе природна храна, како што се овошје, зеленчук и зрна. Секако промената во исхраната ќе биде тежок процес на самиот почеток, но доколку тоа го правите постепено, преку вклучување на ваквата храна полека во појадокот, па во ручекот, вечерата и ужинките, процесот ќе биде многу по лесен. Бидете добар пример. 2. Засилете ги оброците со здрава храна но и бидете одличен пример за вашите деца. Децата сакаат да ги имитираат своите родители. Ако му

кажете на вашето дете да јаде јаболко за ужинка, а сепак вие јадете чипс, тие нема да бидат задоволни од тоа и нема да ве сфаќаат сериозно. Но ако вие навистина земете јаболко за ужинка, и го практикувата она што го кажувате, постои многу поголема можност и вашето дете да избере јаболка место чипс. Клучно е да воспоставите здрави навики во исхраната уште на самите почетоци, на тој начин на децата ќе им биде полесно да се држат до ваквиот начин на исхрана и да уживаат истовремено. Јадете повеќе босилек 3. Босилекот е вкусна, моќна билка која се користи со векови за да се

отстрани и да се регулира производство на слуз во организмот. Јадењето свеж босилек може да биде премногу силен за вашето дете, но постојат многу начини да се вклучат во вашиот дом низ готвените јадења. Додадете свеж сецкан босилок во вашите

домати сосови, ставете песто во пицата што ја правите за вашите деца или користете го при подготвување на супи и чорби. Кажете не за ладната 4. храна и пијалаци Изгледа како многу мал детал, но тоа

е навистина клучно за градење на имунитетот и како поддршка на варењето на храната. Студените пијалоци извадени директно од фрижидер се многу тешки за вашето тело да се справи со нив. Природната температура на нашите тела е 37 степени. Кога вашето дете ќе испие ладен пијалок кој е многу поладен од 37 степени, нивното тело се соочува со шок.

Излегувајте 5. надвор и играјте! Поттикнување на вашето дете да оди

надвор и да игра најмалку 20 минути по училиште е одличен начин за да добие свеж воздух и да го натераат своето тело да се движи. Повеќе деца најчесто се навикнати да седат и да играат видео игри попладне, така многу помалку го активираат својот лимфен систем кој пак е одговорен за придвижување и исфрлање на токсините (отровите) од телото. Исто така, колку повеќе трчаат надвор толку повеќе се ослободуваат од вишокот на енергија, па потоа толку подобро спијат во текот на ноќта! Задолжително 6. користете топла облека Да, овој совет повеќе личи на совет кој

секојдневно многу од нас го слушаат од своите баби, но многу пати сите сме виделе многу деца кои играат надвор недоволно облечени и со тоа се изложени на настинки. За време на постудените денови инсистирајте да се носи капа и ракавици со цел да се задржи топлината во телото на вашето дете. Тие може да ви речат дека им е топло и да одбијат да се облечат, но ако нивната пот замрзне поголема е шансата тие да добијат настинка и да се разболат. Повторно, ќе мора вие да поставете добар пример и истото да го сторите и вие- облечете се топло! Останете чисти преку 7. употреба на чисти производи Хемикалиите кои се користат при

чистење на нашите домови и тела се полни со токсични материјали. Трагите од овие токсини се во постојан контакт со нашите деца кои го поминуваат поголемиот дел од своето време на подот играјќи се. Иако да се остават малку изложени на прашина и бактерии е и добра работа, но понекогаш производите што ги користеме им прават поинаква штета на нашите деца. Затоа најдобро е да можете да користите повеќе природни производи за чистење кои не се отровни. Така на долг рок може да спречите вашето дете да добие полоша болест во подоцнежните периоди од животот. Измијте ја косата на 8. вашето дете пред вечерата Многумина од нас ги бањаат своите

деца непосредно пред да ги ставиме во кревет. Со тоа што вашето дете оди во кревет со влажна коса, особено во зима, го слабее имунитетот и често станува

Како да се грижите за вашето бебе во зимa?

ез оглед на она што ви го кажуваат постарите, сосема е во ред да го изнесете вашето бебе и покрај тоа што е студено или ветровите надвор. Децата помали од две години се повеќе подложни на хипотермија и настинки, затоа треба да бидете повеќе претпазливи. Кога се двоумите, дали да одите надвор или не, тогаш најдобро е да останете внатре, особено ако вашето дете е под шест месеци. "Младите бебињата не се во можност да ја регулираат својата температурата добро и може да ја изгуби топлина брзо", предупредуваат педијатрите. Ако сепак одлучите да одите надвор, облечете го вашето бебе во слоеви. Бебињата што се 12 месеци и постари имаат потреба од сличен вид на облека, а помладите бебиња од година имаат потреба од уште еден екстра слој, велат тие. Секако, многу задолжително е да се има капа, и бидете сигурни дека се добро покриени прстите на вашето бебе од снегот или ветрот. Доколку вашето дете е во фаза на проодување, тогаш е многу важно да имате водоотпорни чизми. Внимавајте: ако усните се претворат во сина боја, или вашето бебе има бледо носе, прсти или уши, тоа веројатно значи дека на вашето бебе му е студено. Но истовремено многу е важно и да следите да не му е премногу жешко. Тоа можете да го проверете на тој начин што ќе погледнете дали задниот дел од вратот е многу топол или можеби испотен, доколку образите се румени или доколку има црвен осип на градите или стомакот. Исто така, внимавајте и на неговото однесување. Ако не е мирен и се однесува летаргично, тогаш тоа може исто така да значи дека му е топло. во утринските часови со „пуштен“ нос. Обидете се да го променете распоредот и бањајте го вашето дете пред вечерата, па така ќе има многу повеќе време за косата да се исуши добро. Не оставајте ги вашите деца 9. да спијат во топли простории Децата кои сакаат топлина во текот

на ноќта додека спијат најчесто по болежливи отколку оние што спијат во незатоплена просторија. Топлината која се ослободува од грејното тело честопати дува прашина во воздухот и честички кон нив, а овие честички се тие што се лепат на слузта. Топлината која се ослободува од овие тела предизвикува поголемо производство на слуз, бидејќи нивното тело се обидува да се одбрани од честичките кои се веат над нив. Ако

14 ноември, 2014 | 51

| Специјален прилог | здравје | вашето дете инсистира на толина, тогаш поставете го грејното тело што е можно подалеку од него, а потоа исклучете го кога ќе заспие.

10.

Повеќе спиење Ставањето на вашето дете во кревет во разумно време е многу важно. Повеќето деца не добиваат девет до десет часа спиење кои пак се потребни за подмладување и рестартирање на нивниот системи. Спиењето е процес кога нашето тело се ослободува од отрови и се полни со енергија, со цел да може да се подготви и да одговори на обврските што ги носи новиот ден. Обидете се и вашето дете да не користи многу слатки пред спиење, или пак да гледа премногу телевијза пред да оди во кревет. Наместо тоа, дајте им храна која е полесна и која ќе им помогне полесно да имаат подолг и мирен сон.

Научете ги вашите деца на следниве навики за да останат здрави

Зимата е време кое најчесто асоцира на вируси и инфекции особено кај децата кои се шират многу лесно особено во градинките или во училиштата. Еве некои од советите кои ги даваат лекарите за подобра заштита на вашето дете од честите вируси и инфекции: Мијте ги редовно рацете. 1. Еден од основните начини да се одржи здравјето на вашето дете е да се

создаде навика на редовно миење на рацете. Најдобро е рацете да се мијат што е можно подолго. А децата честопати тоа го прават кратко. Направете го миењето на рацете забавно- додека се мијат рацете пејте ја омилената песна со вашето дете!

Грижата на кожата на вашите деца во зима е многу важна

рејните тела во зима може да ја исушат кожата на вашето дете – а тоа е последното нешто што му треба, велат педијатрите. Затоа треба да знаете неколку мерки за да може да ја одржите кожата на вашето дете во најдобар ред. Ограничете го времето на бањање под десет минути и користете млака вода. Сапуните можат да бидат иритирачки, па затоа користете благ лосион против алергии без боја и мирис. По бањањето нежно впијте ја водата од телото на вашето дете со сува крпа, а потоа нанесете повторно без додатоци и безбојни лосиони или крем за тело. Пред да одите надвор ставете без арома вазелин или крем на лицето и усните на вашето дете за да го заштитите од ветровите. Ако неговата кожа се уште изгледа црвена или останува сува и покрај вашите напори, однесете го вашето дете на педијатар, кој може да препорача посебен третман.

52 | 14 ноември, 2014

Земајте витамини 2. на природен начин. Земањето на витамини во форма

на апчиња честопати е донесено во прашање, особено кога станува збор за најмладите- децата. Затоа најдобро е да создадете навика вашите деца да ги земаат потребните витамини на природен начин- преку свежо овошје и зеленчук.

Зимата е период кога храната и пијалоците не треба да се делат. Секако, ова е спротивно на она што ги учиме нашите деца. Најчестиот совет е дека храната треба да се дели со пријателите. Сепак пиењето на сок или млеко од иста чаша прави да се разменуваат многу бактерии меѓу децата. Со делењето на омилениот пијалак, се делат и бактериите. Објаснете им на вашите деца дека кога станува збор за пијалоци, дека секој треба да си пие од својата чаша, бидејќи тоа е единствениот начин да останат здрави! Научете го вашето дете да 4. не ги допира носот и очите. Во даден момент, нашите неизмиени

раце се покриени со илјадници бактерии. Кога детето со таква рака го допира своето носе или очи, остава куп бактерии кои преку носот и очите многу лесно се

пренесуваат во крвта и се распоредуваат низ целото тело преку крвотокот. Затоа, навикнете го вашето дете што е можно повеќе да ги користи своите раце подалеку од своето носе и очи. Доколку има настинка, создадете навика да користат редовно марамче при кивање или кога имаат „пуштено“ носе. Добар сон. 5. Најчесто до одредена година децата имаат одредена рутина и навика во однос на спиењето. Потоа, како стануваат поголеми, оваа навика се губи. Но според лекарите, за здравјето на вашите деца, рутината со спиење треба да се одржи колку што е можно подолго. Настинките го прават 6. имунолошкиот систем на вашето дете подобар.

Речиси не можно е вашето дете ниту еднаш низ годините да не добие настинка или инфекција во теков на зимскиот период. Секако настинките не треба да ве прават многу вознемирени и исплашени. Добрата страна на зимската настинка е дека со тоа се зајакнува имунолошкиот систем на вашето дете. Со тек на годините, со зајакнат имунолошки систем, вашето дете се поретко ќе добива настинка или некаков вирус.

Како да знаете дека вашето дете или бебе е болно?

ако да препознаете ако вашето дете има настинка или грип - и што можете да направите и да помогнете да се чувствува подобро? Кога вашето бебе ќе почне да кива, кашла, да одбива храна, тогаш е време да измерете температура, по можност ректално препорачуваат лекарите. Ако тоа е под три месеци и има повисока температура од нормалната, тогаш најдобро е да одите на лекар за да се осигурате дека не станува збор за бактериска инфекција или друго сериозно прашање. Доколку вашето дете има 3-6 месеци тогаш не мора веднаш да истрчате на лекар. Прво може да се јавите и преку разговор да се советувате со лекарот како да му помогнете на вашето дете. Без оглед на возраста, пак, секогаш е најдобро да се консултирате со лекар ако вашето дете има проблеми со дишењето или е исклучително нервозни, поспано, или летаргично. Симптомите на настинка и грип најчесто се слични. При настинка, децата најчесто киваат, им тече носот или им е затнат, имаат сува кашлица, или малку покачена

температура. Знаците на грип пак имаат тенденција да бидат посериозни и може да вклучуваат умерена до висока температура, главоболка, треска, болки во грлото, кашлање, течење на носот, болки во мускулите и повраќање. Се сомневате дека вашето дете има грип? Тогаш веднаш однесете го на лекар, кој може веднаш да утврди дали станува збор за грип, и да ви даде терапија преку која најлесно ќе се соочите со него. За да му помогнете на вашето дете да се справи со настинката или грипот, постојано чистете му го затнатиот или пуштен нос со капки од солена вода или правете почесто туширање со топла вода, седете во бањата под пареа. Уште еден трик кој може да помогне: со главата надоле ставете го вашето дете во вашиот скут, и нежно тапкајте го по грбот со вашата собрана дланка.

Специјален прилог | здравје |

Doza energija i nutrienti za silen imunitet so sve@i surovi rastitelni napitoci

окрај напитоците од животинско потекло, вашето мени можете да го збогатите со напитоци од растително потекло. Напитоците од растително потекло се направени од сирови житарици и јатки нутритивно богати и се одлична замена за млекото од животинско потекло.

Сурови растителни млека во главно се богати со:

a) незаситени масти (кои го регулираат холестеролот и тригицеридите) б) протеини в) калциум (иако се во помала количина отколку во животинските млека самите протеини се во подобра состојба, а и самиот калциум е подобро сочуван во коските) г) витамини д) минерали ѓ) полифенол е) фосфор ж) други состојки и хранливи влакна Јатките и житата содржат доволни количини на калциум, протеини, минерали и други хранливи материи што ќе ги задоволат нашите потреби. Она што им е потребно на нашите тела меѓу другото е калциум од растително потекло, а најмногу го има во: семки: сусам и сончоглед

јатки: бадеми, бразилски ореви, лешници и обични ореви жита: киноа и амарант Од сите овие намирници можете да подготвите растителен напиток кој не е пастеризиран и ги содржи сите хранливи состојки, и да го засладите со урма, шеќер од кокосова палма, мед или некој друг здрав засладувач. Друга голема разлика помеѓу растителни напитоци и млечните напитоци е тоа што растителните напитоци во себе не содржат лактоза, глутен (со исклучок на напитоци направени од жита кој содржат глутен). Ако земеме предвид дека повеќе од 50% од популацијата не ја поднесуваат лактозата (најчесто во подоцнежните години) симптомите се од, стомачен колит до надуеност, алергија кај децата, дијареа па дури и осип; растителните напитоци се вистинки избор. Растителните напитоци ги има и како готов производ во тетрапак, а можете и сами дома да ги приготвите за мал дел од таа цена со направа за правење на растителни напитоци. Што се однесува до индустриските растителни напитоци тие се подложни на пастеризација и / или стерилизација и хомогенизација, ги губат повеќето важни хранливи состојки.

14 ноември, 2014 | 53

| Специјален прилог | здравје |

Sekoja sezona nudi razli^ni produkti

[to va[eto telo saka da jade vo zima?

ако можеби е тешко да се поверува дека нашето тело има потреба од одредени работи во текот на различните сезони, сепак лекарите и нутриционистите се единствени- нашиот организам има потреба од приспособување за секој временски период. Во текот на ладните зимски денови, нашето тело има потреба од екстра спиење, да се завиеме и да останеме повеќе време внатре отколку надвор, сака да бидеме повеќе нежни со себе, да се негуваме и има потреба да му дадеме поинаква храна од другите периоди од годината. Има причина зошто ние сме повеќе жедни, сакаме потешка храна, топли оброци во текот на зимата. Тоа е вродената интелигенција на нашето тело кое ни кажува што е најдобро за нас. Еве некои начини преку кои можете да им го дадете на вашето тело тоа што му е потребно оваа зима.

54 | 14 ноември, 2014

Јадете топла храна: 1. Затоплете се одвнатре вклучувајќи храна, како што е топол овес,

зеленчукови супи, леќа со кари и чорба од грав. Вклучете затоплувачки зачини како лута пиперка, чили, бибер, ѓумбир, цимет, каранфилче... Јадете повеќе зготвена, отколку сурова храна: Зимата е месец кога конзумирање на сурова храна може да биде незгодно. Нашите тела природно сакаат повеќе топла храна во текот на зимата, и важно е тоа да им го дадеме. Секако, и во овој период е важно да вклучите и сурова храна, така што ќе го освежете вашето тело, ќе внесете живи ензими - но добро е да се намали конзумирањето на салати, а да се зголеми јадењето на готвена храна. Јадете земјена храна: Вашето тело ќе се чувствувате подобро ако го хранете со потешки оброци, кои вклучуваат мешунки и грав и земјена храна, како коренити зеленчуци.

Не случајно. Токму тоа се зеленчуците кои ги имаме во есен и зима: компири, моркови, репа, целер, тиква, цвекло. Токму затоа, супер важно е да се јаде сезонски зелечнук, па барајте храна која е карактеристична за ова време зависно од вашата географска положба. Јадете храна која го зголемува имунитетот: Додадете лук во вашите оброци секогаш кога е тоа можно, јадете многу зеленолисни растенија, јадете купишта свежа храна, и збогатете ја вашата исхрана со храна која е богата со витамин Ц (цитрони, киви овошје, бриселско зелје, јагоди, папаја итн) и цинк (ореви, семки, зеленолисни растенија). Јадете за добро здравје на вашиот стомак: целокупното здравје и имунитет почнува во стомакот, и ова е особено важно во текот на зимата. Така, вклучете пробиотик во вашата исхрана, но, исто така, конзумирајте ферментирана пробиотска храна.

Специјален прилог | здравје |

Во споредба со секоја друга сезона од годината, зимата е време кога сите повеќе време поминуваме внатре, а особено во кујната. Да, кога е постудено надвор, нам ни се потребни екстра калории за да се затоплиме. Капитал ви ги пренесува советите кои ги даваат нутриционистите и лекарите, за да останете здрави и фит и во текот на оваа зима Пијте топли пијалаци: 6. Започнете го вашиот ден со сок од лимон во топла вода наместо во ладна,

така што нема да го шокирате вашиот систем. Исто така добро е да пиете сокови и пијалаци на собна температура, наместо од фрижидер. Плус, пијте многу билни чаеви и топло млеко. Супа: Во зима, супа се препорачува да се јаде секој ден (најдобро два пати на ден). Супата е добра за поддршка на работата на бубрезите, кои според традиционалната кинеска медицина, се едни од органите за кои ние најмногу треба да се грижиме во текот на зимата.

Ова се 5-те најдобри продукти за оваа зима! Калинки. Калинките се едно 1. од најстарите овошја на светот, но истовремено и многу хранливо.

Семето со боја на рубин е преполно со антиоксиданси и делува антивоспалително што може да помогне во лекувањето на срцето во услови кога се соочувате со висок холестерол, висок крвен притисок, срцев удар и срцева слабост. Истражувањата покажуваат

дека пиењето на сок од калинки може да ја намали изградбата на масни наслаги во артериите, што е виновникот за многу срцеви болести. Вадење на семки од калинка може да биде незгодно, но слатко-киселите парчиња кои се одлични за здравјето на вашето срце но и општо за целиот ваш организам, е вредно за напорот. Овие овошја ги има најмногу во периодот од октомври до јануари. Во фрижидер калинките може да се чуваат и до два месеца, а на собна температура од една до две недели.

14 ноември, 2014 | 55

| Специјален прилог | здравје | Зелка. Зимата е одлично време 2. почесто да консумирате зелка. Овој супер- здрав и евтин зеленчук е

близок роднина на други зеленчуци карактеристични за ладно време како карфиол, кељ и брокула. Зелката е преполна со витамини и минерали (витамините Ц и К и фолна киселина), влакна, антиоксиданси и антиканцерогени соединенија наречени глукозинолати. Некои истражувања тврдат дека овој зеленчук дури и може да го намали холестеролот и да го намали ризикот од рак и дијабетес. Овој вид зеленчук е достапен во текот на целата година. Во фрижидер може да се чува и до една недела. Цитрон. Дали темните зимски денови влијаат негативно на вашето расположение? Ако е така, земете цитрон. И додека тие не се препорачуваат за вашите заби, сепак се полни со витамин Ц и флавоноиди, кои можат да го намалат ризикот од рак. Цитрусот исто така во некои студии се поврзува и како одличен продукт кој го намалува ризикот од повеќе болести, како алцхајмер болест, паркинсонова болест, шеќерна болест, гингивитис, катаракта, и кронова болест. Освен цитроните, во оваа група овошја кои се одлични за вашето здравје во текот на зимскиот период се и лимоните, портокалите, грејпфрут и мандарините. Овие продукти најмногу ги има од доцниот октомври до март. Во фрижидер може да ги чувате и неколку недели, додека на собна температура издржуваат и до четири дена. Компири. Компирите понекогаш се многу критикувани, но тие се честа храна во многу кујни. Со добра причина. Компирите имаат високо ниво на гликемичен индекс, но тие се, исто така, полни со калиум, магнезиум, фолна киселина, витамин Ц, па дури и протеини. „Фенси“ компирите со пурпурна кора може дури и да помогнат во намалување на крвниот притисок и зголемување на антиоксидансите во вашиот организам. Додека слатките компири се сметаат за поздрав избор (бидејќи тие се богати со бета-каротин, витамини А и Ц и растителни влакна), обичните компири се хранливи доколку не се испржени и доколку не ги мешате со многу путер или крем кога ги подготвувате како пире. Различни сорти на компир се достапни преку целата година. Најдобро е да се чуваат во темна, ладна, добро проветрена просторија каде може да издржи околу еден месец. Чувајте ги далеку од кромид и јаболка. На собна температура, компирите ќе издржат една до две недели. Најдобро е да се јадат печени. Зачинети со кељ, брокула и чедар прават многу вкусен оброк. Моркови. Веројатно секој од нас барем еднаш добил совет доколку сакаме да имаме одличен вид треба да јадеме моркови. Омилената храна на цртаниот лик, зајакот Bugs Bunny е богата со антиоксидантот бетакаротин, соединение што се претвора во витамин А во организмот. Витаминот А е од суштинско значење за силен имунолошки систем, здрави очи и кожа. Овој портокалов зеленчук, исто така,

56 | 14 ноември, 2014

е богат со витамин Ц. Некои студии покажуваат дека јадењето моркови може да го намали ризикот од рак, па дури и да помогне при спречување на кардиоваскуларни болести. Морковите ги има во теков на целата година, но нивната сезона е доцна есен, иако некои сорти се собираат и преку зима. Во пластична кеса морковите во фрижидер можат да издржат и неколку недели. Не заборавајте и дека зимата е одлична сезона за поминување повеќе време

заедно со пријателите и семејството во опуштена атмосфера со добро подготвен оброк. Споделување на храната може да биде еден од најубавите начини како да го искористете слободно време во ладните и студени зимски денови. Особено ако сезоната носи стрес, преоптоварување и почести промени, заедничкиот оброк споделен со добро друштво може да влијае смирувачки и да ви помогне полесно да се носите со тешкотиите во овој период.

Специјален прилог | здравје |

Tri pati na Spinner® edna[ na Vodno

ако подобро да се запознаете со вашите бизнис соработници ако не со една партија голф. Ова отсекогаш било редовната пракса. Кога би го превеле голфот како активност во наши услови и со наши зборови, тогаш тоа би било, запознавање со бизнис соработници преку традиционална доза на етил алкохол од грозје во жолта или бела боја надополнета со свеж зеленчук. Велосипедизмот брзо се развива како омилена активност меѓу бизнис соработниците. Токму велосипедизмот или попрецизно друмскиот (road) и планинскиот (mountain) велосипедизам модерните професионалци го користат како активност за, Business Networking, позајмен термин кој веројатно им оди по нерви на сите македонски лингвисти. Овие основни видови нормално имаат свои подвидови посебно планинскиот, cross country, trail riding, downhill, dirt jumping..и така натака. Во суштина горивото сте вие и се движите со вртење на педалите, па како сакате викајте го. Има се повеќе велосипедски клубови и организирани возења кои се можност да се зборува за бизнис но и за карбон, за челниот ветар па и за новата ликра. Може многу полесно да се изградат добри и искрени врски додека се вози велосипед отколку додека се игра “голф".

“Кога играте голф со некого треба да одлучите дали ќе го победите или ќе му дозволите да ве победи,” - вели Питер Мари, архитект, новинар и претседател на NLA центар за урбанизам во Лондон. “Ако играте со потенцијални клиенти и не сакате да ги победите, треба некако да мамите за да изгубите, од старт оваа врска баш и не е искрена.” Возењето во група е заедничко искуство, возачите мора да работат заеднички и да си помагаат. Оние кои ја водат групата се борат со ветрот и им овозможуваат на останатите да заштедат дел од енергијата. Како некој вози велосипед открива скоро се за неговиот карактер. Некои се себични; некои сакаат да соработуваат; некои се тактичари а некои се отворена книга. На некои не им пречи да возат соло трка но некои претпочитаат да се здружат да бидат тим и да ја победат етапата. Сите овие возења обично покриваат 100-тина километри од различен терен и најчесто се во сабота рано наутро. Завршуваат со кафе или пиво и понекогаш оваа завршница е главната мотивација. Како да се вметне тренингот на велосипед преку работната недела помеѓу сите обврски, било прватни или професионални? “Морам да тренирам од понеделник до петок за да држам ритам со пријателите во сабота,” - вели Д-р Мартин Крос генерален директор

на Алфафарм. Тренингот во затворено или Spinning® е идеалниот начин да се изгради и одржува формата постојано.

Во Spinning® сите варијабли се елиминирани. Нема пешаци, нема паркирани автомобили, нема семафори, нема нервози. На отворен пат и не можете да изведете 5-10 интервали без нешто да ве прекине. Тука сте вие, вашата група на соработници и етапата на денот. До сега не се случило некој да го удри автомобил додека вози Spinning®. Нема можност за забошотување, не може да престанете да вртите зошто нема да се движите. Каденцата е константна па нозете мора да работат цело време. Сето ова е особено корисно за невро-мускулниот систем. Константноста е изводлива кога возите во затворено, периодизацијата и мотивацијата ги отстапувате на инструкторот и повторно сте посветени на “networking”. Велосипедизмот во двете форми е добар начин за networking бидејќи за многу бизнис професионалци е страст и начин на живот. “Сите сонуваме да возиме додека сме наведнати пред компјутер цел ден,” вели Мари а кога иста страст делите со повеќе луѓе голема е веројатноста да изградите односи кои ќе траат долго.

21 ноември, 2014 |59

| Специјален прилог | здравје |

oto i^k noto z i F ntal e i me ravje s ni zd u va@ e g t mno tudeni s i o v v o den

Kako da ostanete vo top forma i vo zima? Дури и во зима излегувањето надвор може да направи да се чувствувате подобро и да го подобрите расположението. Тоа дури може и да ви ја подобри концентрацијата.

о смрзнувачката температура и снежните врнежи надвор, на сите нас најлесно ни е да хибернираме внатре и лесно ја губиме мотивацијата да одиме на фитнес или да излеземе надвор. Всушност кој сака да вежба кога е ладно и темно надвор? Но, дури и во зима излегувањето надвор може да направи да се чувствувате подобро и да го подобрите расположението. Тоа дури може и да ви ја подобри вашата концентрација. Затоа облечете се вие и вашите деца слоевито. Бидете сигурни дека сечии раце и глава се добро покриени. И, што е многу важно времето на загревање во зимските денови пред да почнете да вежбата не само што е многу значајно, туку треба да биде и подолго. Веројатно, често се прашувате што е она што можете да го правите надвор во зимскиот период, а што може да ви помогне да изгледате фит.

Ова се некои од предлозите што ги препорачуваат велнес советниците: Пешачете. Пешачењето е лесно, не бара ништо повеќе од тоа да се има пар добри и удобни чевли. Со пешачењето можете да согорувате калории, да го зголемите протокот на крв, и да им дадете на срцето и белите дробови поттик во работата само со ставањете на една нога пред друга. Одење исто така помага многу и во намалувањето на стресот. Искачување. Користа од искачувањето е речиси иста како онаа при пешачење, само што ви дава повеќе можност да истражувате нови хоризонти. Трчајте. Интензивно вежбање како трчање ги забавува ефектите на стареење и помога при спречување на многу болести и инвалидност. Скијајте. Не само што ова хоби ќе ве натера да излезете на отворено, туку зимски спортови ви дозволуваат да поминете повеќе време со семејството и со пријателите.

2. 3.

Зимски фитнес опции во затворени простории

Што можете да направите за време на снежна виулица или кога е премногу ладно за да излезете надвор? Еве некои опции за тоа што може да го правите внатре:

Јога или пилатес. Јогата е 1. одличен начин за возрасни и деца, преку која може да ги подобрите

мускулите но и да се одморите од стрес. Пилатесот гради силна мускулатура и може да го подобри држењето на телото. Можете да најдете јога и пилатес часови во теретана, во студио, или да земете ДВД и да вежбате од дома. Пливање. Ако имате пристап до затворен базен, скокнете веднаш во него за доброто на вашето ментално и физичко здравје. Не само што е пливањето едно од најпопуларните спортски активност, туку пливачите имаат тенденција да живеат подолго и да имаат подобро расположение, отколку луѓето кои не вежбаат. Куглање. Куглањето или танцувањето се социјални активности кои можат да бидат истовремено и многу забавни. Ако некој во вашето семејство има "алергија од вежбање", куглањето можат да направи физичката активност да изгледа како одлична забавна вежба. Користете ги скалите. Секој пат кога ќе ги изберете скалите место лифтот или ескалатор, ќе согорите повеќе калории и ќе го намалите ризикот од срцеви заболувања. Затоа качувајте се по скали во секоја пригода. Од тоа ќе добиете и дополнителна корист: подобри нозе на лето!

Освен физичка, многу важна е и менталната кондиција!

кспертите велат дека клучот за постигнување на физички успех е во нашата глава. Вашето тело има многу корист и од менталната кондиција. Клучот за постигнување на спортски успех, според д-р Џеф Браун и Д-р Марк Фенск е во вашата глава. Но, вие не треба да сте Роџер Федерер за да имате корист од некаков вид на буда техники за да бидете смирени. Еве кои се бенефитите на кои укажуваат овие доктори што ќе ги постигнете преку ментални предизвици и медитација: Една студија објавена во Списанието за хипертензија покажува дека

60 | 14 ноември, 2014

медитација помага да се намали високиот крвен притисок и доведува до намалување на нивото на стрес хормонот. Вашата добра психичка подготвеност полесно ви помага во процесот на спортување. Повеќе студии покажуваат дека кај многу спортисти процесот на медитирање им дава предност на теренот, и физички и психички. Истражувањата покажуваат и дека менталните предизвици, како што се учење на нов јазик или вештина, помагаат многу во формирањето на долгорочна меморија. Голем број доктори затоа препорачуваат читање

на нови книга, посета на нови места, учење музички инструмент или учење на странски јазик". Докторот Џеф Браун од Универзитетот Харвард вели дека оние со силен ментален дух можат да ја зголемат мотивација многу полесно за да се соочат со досадата, отколку поединците кои се помалку ментално подготвени. Не сите со силно ментално здравје шетаат наоколу со златен медал. Но, оние кои подлежат на тој таканаречен когнитивен фитнес имаат тенденција да бидат попозитивни и имаат повисоко ниво на самодоверба, вели д-р Браун.

ПОКАНА На 11 декември 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 15. сесија на Клубот на истражувачи, каде што ќе бидат презентирани следниве трудови: XX „Индекси за мерење на банкарската стабилност“, автор: Елена Мучева-Михајловска; и XX „Пост-кризно забавување на кредитната активност во ЈИЕ - Враќање во нормала“ (Post Crisis Credit Slow-Down in SEE-Return to Normality), автори: Бранимир Јовановиќ, Егзона Хани и Љупка Георгиевска.

Ве молиме да го потврдите Вашето присуство на 15. сесија на Клубот на истражувачи најдоцна до 9 декември 2014 година на тел. +389 2 3298110; и електронска пошта kontakt@kapital.com.mk. Напоменуваме дека зачленувањето во Клубот на истражувачи е од отворен карактер и подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

НОЕМВРИ 2014

КОИ МАКЕДОНСКИ БРЕНДОВИ ЌЕ ПРЕЖИВЕАТ ВО ЕРАТА НА ПРОМЕНИ?! Промени, промени, промени.... Неопходни, посакувани и неизбежни во денешниот свет на постојано и брзо менување на потребите на потрошувачите и нивната незаситна потреба од нова понуда. Ова е факт кој македонските компании треба што побргу да го сфатат и да воспостават динамика на освежување на изгледот и имиџот на своите брендови. Тоа е шанса и да ги задржат пазарните позиции, билансите на продажба и приходите и најважно од се - довербата на потрошувачите!

BRENDOVI ПРОМЕНИТЕ СЕ ВО ФОКУСОТ НА ОВА ИЗДАНИЕ НА СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ “БРЕНДОВИ“.АНАЛИЗИРАМЕ:  Кои се македонските компании на кои ребрендирањето им е редовна бизнис активност? Дали успехот на македонските брендови кои постојано се менуваат се должи на нивната посветеност постојано да држат чекот со промените? Кои се најдобрите примери?  Експертите ве советуваат како да го подобрите Вашиот имиџ, да ја зголемите продажбата и пазарната позиција на компанијата со едноставни промени на Вашите брендови? Кои промени во амбалажата, етикетите, визуелизацијата... може да направите со мал буџет, а со голем ефект?  Колку македонските компании ова го сфаќаат и применуваат како бизнис стратегија за справување со се поголемата и поизразена конкуренција од странски брендови кои и самите се во процес на постојаната трансформација?  Балканските или ек-ју брендовите се се уште актуелни на овие простори. Интересно е што некои од старите нам добропознати брендови пропаѓаат, а други

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3280 910

успеваат со нови инвестициски потфати да си ја вратат старата слава. Кој е кој на балканската сцена на топ брендови?  Зошто брендот “Нокиа“ замина во историјата, а “Блекбери“ се мачи да си го поврати стариот сјај? Кои нови брендови доаѓаат на нивно место? Зошто технолошкиот свет е најподложен на промени?

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ:

САЊА САВОВСКА

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

на руЧек со...

Академик

Луан Старова писател и дипломат

Najubavo vo @ivotot soni[tata od mlados se ostvaruvaat vo st

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

на руЧек со...

Нашето мени Од богатото мени на Арабеска со овонеделниот гостин се одлучивме за Лосос печен на скара

t e koga sta tarosta

Со прославениот писател и академик имавме навистина сериозен проблем сите теми на разговор да ги ставиме во едно единствено интервју. Со задоволство може да се констатира дека исцрпивме максимално можно од инаку неисцрпното знаење на академикот за на највкусен можен начин да му го сервираме на читателите во нашата рубрика „На ручек со“. разговарал и фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

стакнатиот писател академикот Луан Старова, кој пишува на македонски и албански јазик, кој денес е објавен на дваесетина јазици во светот, е дефинитивно еден од најспецифичните и најинтересни гости на рубриката На ручек со. Првиот и единствен услов кој ни го постави академикот уште пред да седне на масата е да не разговараме за дневна политика. Академикот Старова е припадник на едно од најуспешните и најпознатите семејства на Балканот и има многу теми за кои може да се зборува со него. Задоволен е од себеси што наследството од неговиот татко (дипломиран правник во Истанбул 1923 година) успеал да го пренесе на трите ќерки Блерина, Јета и Дита смета дека ја остварил својата животна улога, како и наследството од својата сопруга проф. др Гзиме Старова – Шеху, член на Уставниот суд на Република Македонија. Вели дека останува да се радува на петте внучиња со кои животот го наградил.

Албанија е добар пример за мултикултурализам и толеранција

Со Старова природно почнавме од самиот почеток поконкретно од неговото раѓање во Поградец, град на брегот на Охридското езеро во денешна Република Албанија, во далечната 1941 година. Тој е еден од низата познати писатели кои се родени таму, заедно со доајените на албанската литература Лазгуш Порадеци и Митруш Кутели. Иако Старова таму

живеел само две години пред неговата преселба во Струга, Поградец се уште го смета за "митско место" што ќе се одрази во неговата книжевна балканска сага. „Приказната за Поградец живее како една творечка линија во мене. Познато е дека за еден автор многу е значајно родното место. Значи тоа не е родната државата, туку едноставно пределот каде што е роден авторот: водата, небото, земјата, мајката,сите блиски е с$ што обележува еден автор. Како што е познато, по Информбирото Албанија како држава херметички се затвори кон Југославија и кон сите други земји, освен кон земјите од тогашниот источен лагер. Јас немав поим како мал што се случува, но го чувствував трагизмот на поделеното семејство од неминливата граница, што подоцна ќе се пренесе и во моите книги. Само моќта на литературата успеа да ме врати во родниот град, кога во пролетта на 2003 година, шеесет години по заминувањето од овој град, по иницијатива на поголем број интелектуалци бев предложен и избран за почесен граѓанин на родниот Поградец. Едноставно цело време сакав да го видам тој град и просто судбината на пишувањето ме врати и ми создаде мост кон Поградец". Во 2003 година по иницијатива на интелектуалци од регионот бил прогласен за почесен граѓанин на Поградец. Бил организиран свечен настан, биле повикани претставници на семејството од сите страни, пријатели... И така литературата станала мост на враќањето во родната земја. "Беше тоа мала семејна катарза, по толку многу неизвесност и изгубена надеж што ми ја овозможи конечно само литературата...", раскажува Старова. Иако Старова од својот живот многу

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

на руЧек со...

За еден автор многу е значајно родното место каде што е роден

Дипломатијата е акумулираниот ум на една земја и така треба да се однесуваме кон нејзе

За мене пишувањето е самиот живот согласно со ставот на големиот Бодлер

Литературата е мојот живот

д толку теми и проблеми кои ги разглобивме со академик Старова, најзначајната литературата моравме да ја оставиме за самиот крај. Не како најмалку важно, туку како шлаг на целата луксузна торта која ја декориравме со него. Едноставно тој вели дека страста кон пишување кај него се развила природно, а потекнала од неговата желба од најмлади години да стане новинар. „Мојот сон уште отсекогаш уште во младоста бил да станам новинар, Со завршувањето на средното образование веднаш започнав да работам во неделникот "Млад Борец" и таму останав пет години. Останувајќи доследен на новинарството започнав да студирам јазици и запишав fранцуски јазик и книжевност и јазикот го студирав паралелно со новинарството. Но, се случи една парадоксална ситуација тоа што беше претпоставено да ми биде професија јазикот ми стана главна професија, а пишувањето остана во мене. Јас често пати велам дека во суштина сум "структуиран како новинар", внатре во мене првата струка ме обележува и натаму и како универзитетски професор и како дипломат постојано бев врзан за пишувањето“. Романите по кои е најпознат Луан Старова почнал да ги пишува дури после педесетта година. „Пишувањето ми стана битна преокупација во животот и ми беше еден вид одложена вокација. Знаев дека ќе ми стане главна преокупација, ама не знаев кога. Тоа се случи дури на мојата педесеттата година, кога почнав да пишувам романи. Тоа се години кога други луѓе се откажуваат од литературата, или го заокружуваат книжевниот век.. Едноставно ми се заврте во главата дека треба да започнам со роман. Така во 1992 година

малку или воопшто нема поминато во соседна Албанија, смета дека и од оваа долго време изолирана земја која конечно во 90 – те години се ослободи од идеолошките окови, се демократизира и отвори, започна да ги покажува своите традиционални вредности, верската толерантност, обележјата на идентитетот, својата традиција, позитивности коишто можат да бидат поучни за другите. „ Изолацијата на Албанија во еден долг историски период беше основната причина што кон нејзината историја, јазик , култура, идентитет, често да се приоѓаше со доза на неинформираност. Потоа судирот на

Македонска книга го објави мојот прв роман кој се викаше Татковите книги. Со првиот роман почнав случајно, меѓутоа тоа случајно во литературата понекогаш може да биде волшебно како некоја божја порака“. Подоцна следуваат Времето на козите (роман, 1993), Балкански клуч (раскази, 1995), Француски книжевни студии - 20 век (есеи и книжевни студии, 1995), Атеистички музеј (роман, 1997), Пресадена земја (1998), Патот на јагулите (роман, 2000), Тврдина од пепел (роман, 2002) ,Ервехе – книга за една мајка, Љубовта на генералот (роман, 2008 ), Амбасади ( роман,2009 ), Нови Амбасади(2011), Балканска сага – француска рецепција (2013 ), Балканвавилонци (2014). Старова од 1992 наваму за 22 години има напишано 12 романи на околу 3.000 страни. За својот исклучителен труд е награден со наградите: „11 Октомври“, „13 Ноември“, "Рациново признание", државна награда,, Крсте Мисирков’’ ,,Климент Охридски’’„Григор Прличев“, „Стале Попов“,а носител е и на бројни странски одликувања како француското признание Предводник на уметностите и книжевноста. Самиот Старова делот за значењето на литературата во неговиот живот го завршува со некои навистина безвременски мисли. „Волтер има речено во една прилика: Најубаво во животот е кога соништата од младоста се остваруваат во староста. За мене пишувањето е самиот живот, како што рекол Бодлер во еден негов поетски занос. Во мојот случај навистина е живот. Јас просто пишувајќи ја совладувам староста или поетично решено ја продолжувам младоста... “.

идеолошките пропаганди го правеа своето, а не изостануваше употребата на различни стереотипи. Меѓутоа, тие времиња се одминати. Престои време на препознавање на вредностите, на нивна комуникација со другите, посебно со соседите. На прв план, би требело посебно да се предочи постоењето на Албанците низ толерантно троверје (тие се христјани, православни и католици, како и во поголем број исламизирани Албанци), како веќе осведочена вредност. Во историјата не се забележани верски судири, напротив преовладувало меѓусебното разбирање, како и негување на заедничкиот обележја на културниот идентитет. Не

биле ретки и браковите од припадници на различните верски конфесии. Значи, културните вредности, апсолутно се сметаат за заеднички вклучувајќи ги и вредностите од верска провиниенција од трите конфесии. Посебно е значајно книжевното творештво. Од 1555 година кога е напишана првата книга на албански јазик Молитвникот на Бузуки, па сè до објавувањето во денешно време на делата на прославениот Исмаил Кадаре,продолжува коегзистирањетио на вредностите на троверјето и во доменот на литературата и јазикот. Значи Албанија е само мал регионален пример кој пропагира цивилизациски вредности кои треба да се пренесат и

www.kapital.mk

Капитал број 785 14.11.2014

Во француската Академија на науки заедно со група дипломати

Со сопругата Гзиме Старова, истакнат долгогодишен професор и актуелен член на Уставниот суд негуваат и на други простори....

Никогаш не е доцна да се почне со изградба на вистинска професионална дипломатија

Покрај универзитетската дејност како професор по француска книжевност и писателската кариера, Старова бил и амбасадор на СФР Југославија во Тунис, потоа прв амбасадор на Република Македонија во Франција, претставник во УНЕСКО, нерезидентен амбасадор во Шпанија и Португалија. Минал и низ прочуената "сиповската дипломатска школа". Нормално не можевме, а да не ја искористиме ваквата можност за да побараме мислење за некои процеси во нашата актуелна дипломатија. Добивме навистина издржани одговори. „Дипломатијата е акумулираниот ум на една земја. Умот што се акумулира во текот на генерации, пренесуван од личност во личност како незаобиколен капитал на една држава. Јас се сеќавам на овие стари дипломати од "сиповската школа" кои велеа- „ние не сме толку богати да имаме многу неформирани дипломати". Ние мораме во дипломатот да инвестираме во долги периоди, како што има речено еден елегантен англиски дипломат: "Јас не сум толку богат да купувам евтини штофови за мојот амбасадорски костум"... Во земјите со развиена дипломатија, во формирањето на идниот дипломат односно амбасадор се инвестира планирано и континуирано во тек на 30 до 40 години. Но, бездруго ќе дојде времето кога вака формираниот дипломат, ќе ги покаже своите

Со поранешниот француски претседател Франсоа Митеран

Со шпанскиот крал Хуан Карлос вредности во одбраната на клучните вредности на земјата. Таков еден дипломат е во состојба да ги искористи геостратегиските позиции на земјата и да и донесе големи бенефити во клучни периоди. Тунис на славниот Хабиб Бургиба би можело да биде добар пример. Прекоруван од своите пријатели Французи дека Тунис е премала земја за фалба, односно на глобусот не поголем од поштенска марка, луцидниот Бургиба, ќе одговори:"Во прaвo сте, но марката се движи по цел свет". Во Тунис, за разлика од пребогатите со нафта Либија и Алжир се живееше подобро и токму овде започнаа демократските процеси на "арапската пролет". Старова со жалење констатира дека капиталот што го создаваше Македонија во дипломатијата за време на целиот југословенски период не е искористен адекватно. Но, тој сепак смирувачки додава дека никогаш не е доцна Македонија да почне да создава професионална дипломатија во вистинска смисла на зборот. „Најдобронамерен совет за нашата дипломатија е што побрзо да се изврши концетрација на нашите дипломатски сили, според реалните геостратегиски, економски, политички и културни интереси. Значи, треба да се утврдат центрите каде што можеме да бидеме најефикасни и тие амбасади кадровски да се опремат максимално. Да не се лажеме- амбасади со еден човек на трансконтинентални далечини во основа не значат ништо. Мислам дека земјите како нас треба да се реални и да се прилагодат на големината“.

Непотребно избрзавме со некои процеси во образованието Како долгогодишен професор и член на академијата на науки, Старова има многу забелешки на процесите кои се одвиваат и вели дека тешко го гледа излезот од процесите во кои сами се заплеткавме. „Ние нормално дека не можеме да останеме имуни на најновите процеси кои се случуваат во образованието насекаде во светот. Проблемот е што кај нас овие процеси се одвиваат доста ретроградно и оптоварено. Денеска, може да се рече дека сме во потрага по оригинални решенија, меѓутоа судирајќи се со старите концепти. Лично мислам дека ние во сите концепти на образованието од средното до универзитетското не сме имале револуционерни промени во одредени општествени дисциплини каде што секогаш преовладувал пренагласениот историцизмот во сите дисциплини". Побараме мислење од Старова и за Болоњскиот процес кој во моментов се посочува како главна причина за назадување на македонското образование. Академикот за оваа има развиено цела теза. „Поради отсуството на наш оригинален и автентичен пристап ние лесно се заведуваме од другите концепти. Би го навел болоњскиот процес кој повеќе одговараше на една сфера и основа на образовни институции на западот во Италија или Франција отколку на една реалност кај нас. Тоа што кај нас веќе беше здобиено како традиција имаше шанси да биде менувано како еден континуитет наеднаш беше пресечено со овој систем“.

Капитал број 785 14.11.2014

светот на виното

“Големо” вино според Паркер Роберт Паркер објаснува што подразбира под квалификацијата “големо” вино:

ВИНСКИ ЛЕГЕНДИ

Vremeto na Robert Parker

оберт Паркер или “винскиот адвокат” и на свои 67 години не престанува да го предизвикува интересот во винскиот свет. Што ќе каже, каква оценка ќе даде, што мисли... Тоа се прашања кои ги поставуваат сите заинтересирани во винарството. Неспорниот гуру, големиот судија кој пали и гаси во светот на виното, обезбедува милионски превреднувања во оваа област. Зошто Паркер и по повеќе од триесет години е неспорен арбитар во модерното винарство? Некои винари и вински трговци не можат да го смислат затоа што нивните вина не биле добро оценети. Други, пак, му се благодарни затоа што со своите оценки ги направил нивните вина познати во светот. Го обвинуваат дека создава расположение да се воспостави одреден вкус и стил, односно “паркеров вкус”. За тоа кој е вкусот кој Паркер го претпочита напишани се над стотици текстови, со исто толку посебни тврдења и теории. Едно е точно, дека и оние кои го сакаат и оние кои не го сакаат се приклонуваат кон стиловите на вино кое Паркер ги оценил високо. Некои сакаат да потенцираат дека инспирирал своевидна Паркер енологија по која се поведуваат големите имиња од винската наука. Но, неспорно е дека Паркер и неговите оценки ја имаат кредибилноста, дека својот суд го нема искомпромитирано на ниеден начин. Да потсетиме, Паркер веќе неколку години ги оценува вината на ТИКВЕШ и им дава вредни оценки, вреднувајќи ги во класата на особено добри вина. Црвеното вино Бела Вода берба 2010 беше првото вино од овој дел на Европа што некогаш било оценето од Роберт Паркер. Виното Бела Вода црвено од бербата 2010 и 2011 од Роберт Паркер беше оценето со високи 94 поени, додека на Бела Вода берба 2012 му додели 95 поени. Високо оценети беа и Вранец Special Selection 2011 со 90 поени, црвеното Барово 2011 и 2012 со по 93 поени, белото Барово од 2012 и од 2013 со по 89 поени и белото вино Бела Вода од бербата 2012 со 90, а од бербата 2013 со 92 поени. Интересно е да се каже дека Паркер

Роберт Паркер е неспорно најголемата фигура во светот на виното повеќе од 30 години. Интересот за него и неговите оценки никогаш не стивнува нема наследство и воспитување кое би го насочило кон виното. Роден е во Мериленд во САД каде што немало никаква традиција на вино. Тој случајно и релативно доцна го открива виното. Според неговите кажувања како студент, на 21 година, оди да ја посети својата девојка, идна сопруга, која била на студии во Стразбур, Франција. Во ресторан нарачале вино кое било поефтино. Практично, во тој момент за првпат пробал вино, но веднаш се фасцинирал и знаел дека тоа ќе му биде животна преокупација. Оттогаш, секоја година летата ги поминувал низ Франција и се запознавал со виното. Сфатил дека има исклучителен нос и непце и дека ужива во виното и има меморија за него. Вели дека надвор од професионалниот дел, секоја вечер пие вино и има намера тоа да го прави до крајот на животот. Го отпишувале повеќепати особено откако пред две години на една финансиска групација од Сингапур им го продаде својот бренд “Вински адвокат”, односно списанието кое се печатеше во 50.000 примероци со годишна претплата од 75 долари за 6 броја. Како и да е неговото место во историјата на виното е длабоко запечатено. Неговото скалило на оценки од 100 поени е релевантно и како перцепција за страствениците на виното. Неговите сто поени значат пат до ѕвездите, но и одземањето на еден или два поени за некоја нова берба, е пад од голема височина. Зашто неговите оценки се читааат внимателно и практично? Тие раководат со една раширена берза на вино која врти стотици милиони долари и која годишно има растеж од преку 11% за што класичните берзи можат само да сонуваат.

Виното мора да 1. придонесе во хедонистичкото и

интелектуалното задоволство. Едноставноод една страна треба да биде вкусно, пријатно и отворено, да опива, а од друга страна - интересно и сложено. Мора да има нијанси и да се менува во чашата.

Сложеноста на 2. длабочината на аромите не треба да биде

проследена со некој тежок вкус. Размислете! Дали би можеле да испиете цело шише од одредено вино. Направете споредба со храната. Што е добро јадење? Она кое изобилува со пријатен вкус и мирис, но е тешко, или она кое е лесно и свежо? “Големото” вино 3. ја има способноста да го придобие вашето

внимание и толку да ве заинтересира што и после многу време посакувате повторно да го пробате. Тоа е како познанство со некој човек: со некого сакате да си поразговарате, но после тоа веќе на него нема да се сетите, а некој ќе ви прирасне за срце и секогаш на него ќе се сеќавате со голема радост.

“Големи” можат 4. да бидат само долговечните вина, оние

кои се развиваат, менуваат и со време стануваат се посложени. Така е и со луѓето. Оние кои се секогаш исти, никому не се интересни. Виното мора да има 5. своја индивидуалност, карактер, харизма. “Големите” вина не личат едно на друго, исто како и големите луѓе. Тие имаат нешто што ги издвојува од толпата.