790 kapital magazin by Kapital Media Group

cover story

Makedonskiot "CEO" vo prosek zarabotuva 4.000 evra mese^no

analiza

Biznisot ja krena glavata nad vodata, ima li sila da ispliva?!

politika So fakultet vo sekoj grad, xabe se paket reformi!

број 790 цена 100 ден. | 19 декември, 2014, петок | година 16

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

INTERVIEW

Sawa Tan^evska извршен директор на Триглав осигурување

Razvojot na zdravstvenoto i menaxerskoto osiguruvawe ni ostanuva predizvik

Капитал број 790 19.12.2014

содржина 05 КапиталНО Биљана Здравковска Стојчевска Економски патриотизам

12 cover story

Колкави се платите на директорите во земјава Македонскиот "CEO" во просек заработува 4.000 евра месечно

14 интервју

Сања Танчевска директорка на Триглав осигурување Развојот на здравственото и менаџерското осигурување ни останува предизвик

18 анализа

www.kapital.mk

Издвојуваме 28 Агробизнис

Силни пораки од агро бизнис форумот организиран од ПроКредит Банка Македонскиот агро бизнис треба да се развива со инвестиции во модернизација и знаење

32 политика

Дури 77 нови факултети, а само илјада повеќе студенти од 2006-та досега Со факултет во секој град, џабе се пакет реформи!

Фирмите продаваат повеќе од лани Бизнисот ја крена главата над водата, има ли сила да исплива?!

Менаџерски плати

Неофицијално, просечната плата на главните извршни директори во Македонија изнесува 50.000 евра годишно или нешто над 4.000 евра месечно, со с$ бонуси. Оваа бројка ја добивме врз основа на искуството на меѓународна консултантска компанија што го има на терен во земјава, иако заработката на македонските директори не ја става во своите официјални извештаи, каде што се примањата во останатите балкански земји и светот. Причината е што многу потешко доаѓаат до точни информации, затоа што оваа компаниска ставка се чува како најстрога деловна тајна. Со ретки исклучоци. XX Стр. 8

24 интервју

Горан Рафајловски директор на “Рафајловски консалтинг“ Државата мора да сфати дека бизнисите и се пријатели!

За кого толку факултети?

Неверојатни податоци извади Заводот за статистика, откривајќи дека за само осум години бројот на факултети во земјава се искачил на 120, а паралелно со тоа бројот на студенти се зголемил само за илјада. Зошто имало потреба од отворање на толку многу високообразовни институции кога „пазарот“ не покажал дека има кој да ги користи нивните услуги? XX Стр. 32

08 36 Балкан бизнис и политика

Кинескиот капитал ја менува перцепцијата за “Made in China” Кина „истура“ 13 милијарди долари во регионот

40 профил

Кој е Петар Матиќ, српскиот “крал“ на недвижностите Мистериозен бизнизмен и вистински конкурент на Мишковиќ

42 свет

Евтината нафта ја обезвреднува рубљата Економскиот систем на Путин пред колапс?!

Кинески пари на Балканот

Освен претходно најавените 10 милијарди долари кои Кина планира да ги инвестира во регионот, на самитот во Белград, кинескиот премиер, Ли Кечијанг најави дополните 3 милијарда евра. Челниците на 16-те европски земји, веќе тријат раце и прават проекти за што повеќе да зграпчат од овој кинески колач. Македонија веќе има договор за искористување на 580 милиони евра. XX Стр. 38

Светлото на крајот од тунелот

Компаниите произведуваат и продаваат повеќе од лани и тоа е знак дека бизнисот ја крена главата над водата, но ќе може ли конечно да исплива од долгогодишната криза?! Дел од бизнисмените потврдуваат дека работат со полни капацитети, дури и во три смени за да ги реализираат нарачките, но сепак велат дека е рано да се каже дека кризата е завршена. Ако се анализираат пак најголемите 10 компании што котираат на берзата, шест од нив работеле полошо од лани, а четири ја зголемиле продажбата. XX Стр. 18

44 CEO Profile

Карл-Лудвиг Клеј Мerck KGaA Човек за пресврт

46 на ручек со...

Васил Тупурковски универзитетски професор Античката историја е и наша историја

50 светот на виното ВИНСКИ МАЈСТОРИИ Слепа дегустација блеф или умешност

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул.Партизански одреди бр. 17-1/16 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје l Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење: 18.12.2014

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

КапиталНО

Економски патриотизам

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Vistinata e deka Makedonija e preplavena so evtini i nekvalitetni proizvodi od uvoz. Bilo da stanuva zbor za hrana, lekovi, detergenti, i {to u{te ne. Vo Makedonija e najlesno da si uvoznik. Uvoznoto lobi e premnogu silno i site politiki koi se vodat se vo korist na pogolem i poevtin uvoz. So vakvite politiki doma{nite proizvoditeli ja gubat bitkata na doma{niot pazar, a doma{ni proizvodi se se pomalku. Ako dr`avata saka da go pottikne kupuvaweto na doma{ni proizvodi prvo {to treba da napravi e da go regulira uvozot i da napravi ne{to pove}e od samo kampawi za da se otvorat novi kompanii koi }e proizveduvaat proizvodi koi }e bidat konkuretni na stranskite.

д следната година повторно ќе се активирала кампањата купувајте македонски производи. Со која ќе се подигала свеста на македонските граѓани дека треба да купуваат македонски производи. Во Министерството за економија веќе се спремале и измени на Законот за стандардизација за добивање на промотивниот знак “Македонско сонценце”. Оваа кампања Македонија веќе ја почна уште во далечната 1999 година. А беше прекината во 2002 година. И денес остана запаметена по убавите спотови и убавата музика. А во тој период кога одела кампањата продажбата на домашни производи се зголемила за “цели” 15%.Е сега бидејќи многу земји повторно почнале со вакви кампањи со кои го поттикнуваат купувањето на домашни производи и Македонија ќе ја врати оваа кампања. Иако звучи убаво за уши и многу патриотски оваа кампања реално може да направи многу малку на терен ако македонските производи по квалитет и цена не се барем приближно исти со сличните производи од увоз. Вистината е дека Македонија е преплавена со евтини и неквалитетни производи од увоз. Било да станува збор за храна, лекови, детергенти, и што уште не. Во Македонија е најлесно да си увозник. Увозното лоби е премногу силно и сите политики кои се водат се во корист на поголем и поевтин увоз. И таквите политики полека, но сигурно ги исфрлаат домашните производи од домашниот пазар. Домашните производители ја губат битката на домашниот пазар. Ако државата сака да го поттикне купувањето на домашни производи прво што треба да направи е да го регулира увозот. Ако влезете во било кој македонски маркет, повеќето од производите на полиците се странски. Кој имал шанса да прошета во големите маркети низ САД, најкапиталистичката и најпазарно ориентирана земја, можел да види дека најголемиот дел од производите се американски. А далеку од очите на купувачите и многу поскапи од домашните производи се поставени странските производи. Исто е и во Грција, во Австрија, во Германија... Не станува збор за ограничување на слободната трговија. Туку за практикување на логична економска политика. Која поаѓа од логичната

претпоставка која се сведува на тоа дека домашните производи за да се продаваат повеќе мора да бидат конкурентни. Затоа економските политики на земјите кои сакаат да ги поттикнат купувањето на домашни производи во суштина се сведуваат на мерки со кои се поттикнува производството на конкурентни производи. Производството, а не продажбата. Бидејќи ниту една кампања не може да го замени економското рационално однесува на секој купувач, па и на македонскиот. Македонија во изминативе години се соочува не само со намалена потрошувачка, туку и со исчезнување на македонските производи. Многу од големите производни капацитети кои произведуваа прехранбени производи беа евтино продадено на странци, кои очигледно ги купуваа повеќе за да го покријат пазарот, отколку да ги развиваат или да го зголемат производството. Добар дел од производители на домашни производи пропаднаа залетани во приказната да направат нешто големо во Македонија, чекајќи да си го наплатат тоа што го продале, истоштени од борбата со конкуренцијата за пониски цени. Еве една дилема. Какво сонце да се стави на производот кој има македонски бренд, а истиот е произведен и пакуван од српска фирма, која е газда на компанијата во Македонија во чие портфолио е тој бренд? Тоа не е домашен производ, туку е производ од увоз, кој само го носи брендот кој некогаш бил македонски за подобро да се продава. На Македонија и се потребни нови домашни компании, кои ќе инвестираат во нови производи и нови брендови. Затоа многу попаметно би било власта да го смени фокусот и да почне кампања со која ќе се подигне свесноста да се произведуваат и извезуваат македонски производи. Да се произведуваат нови конкурентни и квалитетни производи, кои ќе можат да се продаваат дома, но и во странство. Но, сигурно и самите се свесни дека оваа мисија не може да се постигне само со кампања. Туку е потребна целосна промена на економскиот модел и политиките, во чиј фокус ќе бидат ставени производителите и извозниците. Затоа ефектот од кампањата не може да биде многу голем. Оти останаа многу малку домашни производи. А оваа состојба во која сме сега тешко се менува со патриотизам.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

1.000

нови вработувања ќе отвори новата американска инвестиција Гентем во Прилеп која ќе почне со работа на крајот на 2015 година.

Земјите на поранешна СФРЈ можат да очекуваат значајни кинески инвестиции во инфраструктурата и на тој начин Кина ќе влезе на пазарот на ЕУ

Владимир Глигоров

Виенскиот институт за меѓународни економски студии

победник на неделата

Странски аутсорс фирми се се

рговски синџири, аутсорсинг и ИТ компании од Бугарија ќе доаѓаат во Македонија заради поволните бизнис услови, вели агенцијата Forton, специјализирана за менаџмент со деловен простор. Меѓународните компании за аутсорсинг услуги кои работат во Бугарија на повеќе локации, најверојатно ќе го прошират својот бизнис во Македонија од следната година, заради брзиот развој на овој сектор и поволните услови за работа што ги нуди земјава, истакнува консултантската фирма Forton, за бугарските медиуми.

Цел Балкан во исти проблеми

Наместени тендери и с на трошењето народни Арбен Абдурахмани

Најголемиот производител на јајца во земјава Везешари е добитник на специјална награда на ПроКредит банка за иновативен пристап во работата. Главна причина е секако изградбата на постројка за био гас која работи на одпадок од примарното производство. Во Тетово веќе почнува да се исполнува филозофската мисла дека во 21 век отпадот е се останато освен обично ѓубре како што го третираат во неразвиените земји. Примерот на Везе Шари и Арбен Абдурамани треба да претставува модел за сите останати компании во Македонија кои ја користат генерално лошата економска состојба во земјата за да ја оправдаат сопствената неивентивност, лежерност и слаба претприемливост. Без разлика како тоа изгледа Абдурахмани не измислува топла вода туку само е доволно отворен и широкоглед за да ги преземе и примени искуства од поразвиените земји и поголемите и помоќни компании. Само за илустрација зборуваме за истата Везе Шари која пред само неколку години беше скоро целосно уништена од катастрофален пожар. Тогаш сопственикот изјави дека штом нема човечки жртви, фирмата ќе се обнови. И навистина се обнови и стана поуспешна од било кога претходно. Иновативниот пристап и извозната ориентација очигледно секогаш даваат резултати.

Нетранспарентни планови за трошење на народните пари и несоодветни критериуми за учество на тендерите со што се фаворизираат одредени фирми се главните слабости на системите за јавните набавки во четири балкански земји, Македонија, Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина

етранспарентни планови за трошење на народните пари, несоодветни критериуми за учество на тендерите со што се фаворизираат одредени фирми и отсуство на контрола на реализација на јавните набавки се главните слабости што ги детектираше компаративната анализа на спроведувањето на јавните набавки во четири балкански земји, Македонија, Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина. Забелешките од мониторингот на јавните набавки ги истакнаа шесте невладини организации дел од проектот „Кон ефикасни механизми во јавните набавки во државите кандидати за членство во ЕУ“ на завршната конференција во Сараево. „Откривме слабости од првата фаза на планирање па до контролата на реализација на договорите за јавните набавки. Државните институции не ги

објавуваат транспарентно плановите за набавките што ќе ги прават односно ги чуваат како тајни документи, што е спротивно на европската пракса. Нашиот закон предвидува задолжителен план за јавни набавки, но не ги обврзува институциите да ги објават тие планови јавно. Друг голем проблем е што државните институции поставуваат високи критериуми за учество на фирмите на тендерите, несоодветни со предметот и вредноста на набавката со што се ограничува конкуренцијата. На еден тендер просечно има по 2,5 понудувачи што значи дека конкуренцијата е многу ниска. Што се однесува до реализацијата на договорите, не постои контрола што ќе утврди дали тоа што е предмет на набавка навистина се реализира како што е договорено“, вели Герман Филков, претседател на Центарот за граѓански комуникации.

www.kapital.mk

елат од Бугарија во Македонија “Исто така, во моментов, можностите за експанзија на трговските синџири во Бугарија се намалуваат, па Македонија се гледа како најлогична дестинација за нивно понатамошно ширење. Благопријатните даночни услови и омекнувањето на регулативата за бизнис, ја прават земјата привлечна за странските инвеститори, особено за ИТ и аутсорсинг. Следствено, ќе се зголеми побарувачката за квалитетен деловен простор во Скопје, особено од страна на големите меѓународни корпорации“, вели Михаела Лашова, извршен директор на Forton, компанија која што е стратешки партнер на меѓународната Cushman & Wakefield во Бугарија и Македонија.

Капитал број 790 19.12.2014

НАВИГАТОР

мисла на неделата

> БРОЈКА

120

факултети има во Македонија, 77 повеќе во споредба со 2006 година

лидери

слаба контрола и пари Компаративната анализа покажа дека најмало значење државните институции му придаваат на планирањето на јавните набавки од кое зависи ефикасното трошење на народните пари. Ако во Македонија институциите ги кријат овие планови од јавноста, во Србија и Црна Гора освен обврската да изготвуваат планови должни се и да ги објавуваат на електронските систем за јавни набавки. Во Босна и Херцеговина допрва со последните законски измени институциите добија обврска да изготвуваат планови за јавни набавки. Истражувањето откри предетални опишувања на предметот на набавка што води кон фаворизирање на одредени фирми. На пример, експертите открија дека за набавка на автомобил, државните органи буквално ги копирале спецификациите од каталог за да одговараат само на еден модел од еден производител. Во други случаи евидентирани се површни технички спецификации, а во услови кога кај нас најниската цена е единствен критериум, тие може негативно да влијаат на квалитетот на набавките. Студијата на случаи во Македонија го нотираше и проблемот со користењето на банкарските гаранции за понуда и за квалитетно извршување на договорите. Констатирано е дека не постојат никакви правила кога и во кои износи тие треба да се користат, ниту во однос на предметот ниту во однос на вредноста на набавката. Во сите четири земји, како најголем проблем во текот на спроведување на тендерите е ниската конкуренција. Во најголем дел од постапките, понуди биле доставувани од еден до двајца економски оператори. Студијата на случаи во земјите од регионот укажа и дека фирмите не се жалат за одредени проблеми, а причините за отсуството на жалби и во случаи кога има основа за таков чекор, според експертите се недостаток на доверба во жалбените механизми, непознавање на правата и трошокот за доставување на жалба. Преку јавните набавки, овие четири балкански земји годишно трошат над 5 милијарди евра. Во Македонија лани, државните институции преку тендерите потрошиле 853 милиони евра.

Економистите најчесто користат теореми тотално спротивни на конвенционалната мудрост

Џозеф Стиглиц

нобеловец и еден од врвните светски економисти

губитник на неделата

Весела Богдановиќ

На светскиот натпревар на Varkey Gems Fondation наставничката е прогласена за една од 50 те најдобри во светот во иновативност на предавањата.

Александар Вучиќ

Oрганизираше успешен Самит на Кина и на шеснаесет земји од централна и источна Европа, со над 5.000 учесници и премиери од 16 земји

не им беше неделата

Живко Митровски

Наместо да ги заштити работниците од плаќање на придонеси за хонорарите, тој тврди дека тоа е добро решение.

Али Ахмети

на лидерот на ДУИ со лавот од новиот државен грб му натежнаа закани за оставки, а на внатрепартиските тепачки никако да им стави крај

Реџеп Таип Ердоган Претседателот на Турција, Реџеп Таип Ердоган, нема веќе намера да го одржува ниту привидот за демократија во земјата кадешто е на власт од 2003 година. Само неколку денови откако беше донесен законот со кој се овозможи приведување на осомничени само на основа на „основано сомнение“, турската полиција спроведе операција за апсење на следбеници на Фетулах Ѓулен, турскиот имам со американска адреса, кој преку своето влијателно исламско движење Хизмет, му причини големи главоболки на Ердоган. Во рацијата во 13 турски градови, секако, вклучувајќи го Истанбул, беа уапсени над 20 луѓе, меѓу кои и новинари, продуценти, сценаристи. Ова не можеше да го премолчи најголемиот турски писател, Орхан Памук, кој очигледно со тоа што долго се воздржуваше од коментари, само „му го собирал“ на Ердоган: „Најлошата работа е што во Турција е присутен страв - чувствувам дека сите се исплашени. Слободата на изразување падна на најниско ниво“, изјави Памук, обвинувајќи ја власта за прогонот на новинарите. Според локалните медиумски здруженија во турските затвори судење чекаат 20 новинари, против 150 е почнат судски процес, додека 400 ја изгубиле работата или биле присилени да поднесат оставка.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

cover story

Kolkavi se platite na direktorite vo zemjava

Makedonskiot "cEO" vo prosek zarabotuva 4.000 evra mese^no Платите на топ менаџерите во Македонија, како и на сите други вработени, се меѓу најниските во Европа. Колку за споредба, годишна плата од 50.000 евра заработува поискусен личен асистент во Германија или инженер со три години работно искуство. Сепак, директорските плати се разликуваат од сектор до сектор и во зависност од големината на компанијата. Некои менаџери заработуваат многу помалку, некои пак, како што се првите луѓе на големите странски инвеститори, многу повеќе од просекот.

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

cover story

единствени генерални директори во Македонија чиишто годишни примања јавно се објавуваат

Андреја Јосифовски

Сашко Самарџиоски

Макпетрол

Прилепска пиварница

139.000

43.000

evra

ВКУПНИ ПРИМАЊА НА ТОП МЕНАЏЕРИТЕ ВО СВЕТОТ (во евра) САД В.Британија Германија Други западноевропски држави

Основна плата

Бонус

Парична награда

Опции за акции

Вкупно

601.000 778.000 795.000 715.000

827.000 756.000 773.000 665.000

1.428.000 1.534.000 1.568.000 1.380.000

447.000 108.000 111.000 101.000

1.875.000 1.642.000 1.679.000 1.481.000

Извор: Pedersen & Partners

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

колу 50.000 евра на годишно ниво во бруто износ е просечната плата на компаниските шефови во Македонија, вклучително и бонусот, кој што во просек учествува со

20% во оваа сума. Ова се неофицијални податоци базирани врз искуството што аналитичарите од Pedersen & Partners, светска консултантска компанија, го имаат истражувајќи го македонскиот пазар. Тие прават и официјални извештаи за платите на главните директори на светско ниво, кои што ги објавуваат секоја година, но Македонија с$ уште ја нема во нивните табели. Ги прашавме зошто не се опфатени и македонските менаџерски плати

во нивните анализи, ни рекоа дека истражувањата на оваа тема во земјава одат малку потешко во споредба со другите пазари. Пред с$ заради високото ниво на доверливост во компаниите околу овие податоци, односно нивната затвореност по тоа прашање, која што е поизразена одошто во други земји, како и малиот пазар. “Платите на главните извршни менаџери во Македонија се разликуваат од сектор до сектор и во зависност од големината

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

cover story

Kolku se plateni top menaxerite od Balkanot?

о помош на нашите колеги од регионалниот портал Бизнис плус, добивме информации за тоа колку се платени топ менаџерите во неколку земји од поранешна Југославија. Во Србија, исто како и во Македонија, речиси и да нема компанија што јавно ги објавува платите на топ менаџментот. Зоран Лазукиќ, “хедхантинг“ професионалец вели дека најплатени во земјата се странските менаџери на чело на банките, телекомуникациските и енергетските компании. “Ниеден генерален директор, претседател на управен одбор или дури член на најтесно раководство нема под 10.000 евра нето месечно фиксен дел, плус варијабилен дел од платата што како бонус го добиваат квартално или годишно, а кој може да биде и до 50% од годишната заработка“, вели Лазукиќ. Хрватскиот список на најплатени менаџери го предводат луѓето што се воедно и сопственици на компаниите, односно Ивица Тодориќ (Агрокор) и Емил Тедески (Атлантик група) со околу 14.000 евра месечна плата, но износот на годишните бонуси и дивиденди е непознат. Следи директорот на Загребачка банка со 13.000 евра, на Привредна банка со малку пониска плата, потоа директорот на Хрватски

Ивица Тодориќ

Емил Тедески

Ивица Тодориќ (Агрокор) и Емил Тедески (Атлантик група), воедно и сопственици на компаниите, со по 14.000 евра месечно, без бонуси, се најплатените менаџери во Хрватска ПРОСЕЧНА ГОДИШНА ПЛАТА НА ТОП МЕНАЏЕРИ ВО РЕГИОНОТ(во евра) Словенија Турција Хрватска Романија Србија Бугарија Македонија (неофицијален податок)

160.000 148.300 119.100 117.900 74.500 72.200 50.000

Извор: Pedersen & Partners

телеком со околу 11.000 евра, а на петто место е малку поголема група на менаџери од секторот банкарство, телекомуникации и технологии, со месечни плати од 8.000 до 10.500 евра. Во Црна Гора кој заработува

на компанијата. Некои менаџери заработуваат помалку, некои пак многу повеќе од просекот“, вели Конрад Прамбок, менаџер на консалтинг за награди во Pedersen & Partners

Во Македонија платите на топ менаџментот најстрога тајна Во Македонија платите на оние што ги водат компаниите се чуваат како најстрога деловна тајна. Дури и акционерските друштва кои што според Законот за трговски друштва во годишниот извештај за работењето

најмногу и колку, е строго чувана тајна во базата на податоци на Даночната управа. Она што се знае е дека минатата година најголема исплатена заработка е 52.500 евра во нето износ. Во јавноста преовладува мислење дека

треба да известат за примањата на топ менаџментот (види рамка, н.з.), ја избегнуваат таа обврска. Платите на раководството ги објавуваат во ставката расходи, односно во трошоци за вработени, каде што е ставена вкупната сума што компанијата ја одвојува за плати и надоместоци, или пак некои друштва објавуваат вкупна сума за примањата на членовите на управниот и надзорниот одбор (УО и НО) за една година. На пример, Македонски телеком, најпрофитабилната компанија во

најголеми се менаџерските плати во банкарскиот сектор, во просек од 8.000 евра нето месечно, но на тоа се додаваат и бонусите. Но, аналитичарката Ана Нивес Радовиќ вели дека многу поголеми примања има в секторот недвижнини, приватното здравство, туризам, уметност, но бројот на овие менаџери во споредба со оние од банкарскиот сектор е многу помал. Во Босна и Херцеговина, иако веќе е покрената иницијатива на веб страницата на Даночната управа да се објави висината на примањата, тоа с$ уште не е заживеано. Но, нешто сепак може да се дознае. Парламентот на Федерацијата БиХ бараше од Даночната управа податоци за примањата на вработените во фирми што се државни и јавни институции финансирани од буџетот. Според овие податоци, во април 2013 година најголеми примања имал тогашниот генерален директор на фармацевтската фирма Босналијек, со околу 20.000 евра месечно. Втор најплатен е шефот на Сараево осигурање со 9.000 евра, а по 8.000 евра добиле членовите на управата на Унион банка. Во приватниот сектор се претпоставува дека најплатен е генералниот менаџер на ТВ мрежата Ал Џезира Балканс со плата од дури 20.000 евра месечно.

земјава, како што наведува во годишниот извештај за 2013 година, за клучното раководство одвоила вкупно 1,77 милиони евра за надоместоци. Дојче телеком пак, компанијата сопственик на Македонски телеком, во својот годишен извештај за 2013-та, покрај вкупната сума за плати и бонуси од 13,86 милиони евра, наведува и колку заработил секој од членовите на бордот на директори за таа година, на чело со Рене Оберман, кој што на пример, заработил 3,5 милиони евра. Меѓутоа, во Македонија, акционерските

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

cover story друштва кои што објавуваат примања на секој член на одборот на директори и УО, како и НО, се бројат на прстите од една рака. Од компаниите што доставуваат годишни извештаи до Македонската берза, само Прилепска пиварница, по име и презиме, има објавено колку заработиле нејзините клучни менаџери, односно членовите на УО и НО. Така, на пример, во извештајот се гледа дека претседателот на УО на Прилепска пиварница, Кирил Самарџиоски, во 2013 година заработил 138.000 евра на име плата и надоместоци во бруто износ, додека генералниот директор на фирмата и член на УО, Сашко Самарџиоски бил платен со 42.850 евра. Минатата година во јуни, Макпетрол во својот извештај на Управниот одбор за работењето на компанијата објави информација за вкупните примања на своето раководство за 2012 година, која што крена голема прашина во јавноста, откако се виде дека Андреја Јосифовски, генералниот менаџер и претседател на УО, заработил вкупно 420 илјади евра, од кои што само шестгодишниот бонус за лојалност изнесуваше 282 илјади евра. За 2013 година исто така беше објавен извештај, според кој Андреја Јосифовски заработил на име плати и надоместоци вкупно 139 илјади евра, слично како и во 2012. Останатите членови на УО и топ менаџери заработуваат многу помалку од првиот човек на компанијата, односно од 40 илјади евра, па с$ до 15.000 евра годишно.

Други акционерски друштва што објавуваат податоци кој директор колку заработил во текот на годината, на сајтот на Македонска берза не најдовме.

Акционерите треба да реагираат

До неколку поголеми домашни акционерски друштва испративме прашање зошто не ги објавуваат платите на своите топ менаџери и надоместоците на членови на надзорните одбори, за секој поединечно. Од сите добивме одговор дека законската обврска за известување ја исполнуваат со тоа што ја објавуваат

околу ова, велат дека доколку не е предвидена казнена одредба во законот за необјавување на податоците за плати и надоместоци, а во случајов не е, тогаш практично и нема санкција за оние компании што така се однесуваат. Од Комисијата за хартии од вредност ни рекоа дека на годишните акционерски собрание, акционерите на македонските компании имаат право да побараат информација за платите на луѓето што ги водат фирмите каде што тие решиле да ги вложат своите пари. “Меѓутоа, кај нас досега не стигнала

вски друштва: го тр за т но ко За од 7 ав ст на Член 384, ештај на друштвото се објавуваат и примањата авниот

Во годишниот извен на одборот на директори и на член на упр уги права), секој извршен члдоместоци на плата, бонус, осигурувања и др директори на т ро на , бо од ата на (пл и р ов одбо ршните член изв не на т ко сто ме до на односно от одбор. и на членовите на надзорни

вкупната сума на издвоените пари за плати и надоместоци на раководството, иако Законот за трговски друштва вели дека треба да се објават и примањата на секој член на одборот на директори и члена на УО, како и на членовите на НО. Фирмите велат дека платите на секој директор поединечно се деловна тајна на компанијата. Правниците кои што ги консултиравме

поплака од некој акционер на оваа тема. Доколку стигне, ние би можеле да интервенираме “, велат во КХВ. А, за тоа зошто и колку акционерите на годишните собрание бараат или не бараат јавно објавување на платите на топ менаџментот, мислење побаравме од универзитетскиот професор Горан Коевски, експерт за корпоративно управување. Тој вели дека од поставеноста на

ВКУПНИ ПРИМАЊА НА ТОП МЕНАЏЕРИТЕ ВО СВЕТОТ (во евра) Капитал број 790 19.12.2014

cover story

Основна плата САД В.Британија Германија Други западноевропскидржави

601.000 778.000 795.000 715.000

Бонус

Парична награда

827.000 www.kapital.mk 1.428.000 756.000 1.534.000 773.000 1.568.000 665.000 1.380.000

Извор: Pedersen & Partners

Amerikanskite top menaxeri najplateni vo svetot

редната парична награда за високо поставен менаџер во голема, глобална корпорација изнесува бруто 1.4 милиони евра со средно покачување од 3.5% споредено со минатата година. Оваа сума вклучува 681. 000 евра основна плата и 719.000 евра краткорочен бонус, бруто, годишно. Во просек основната плата се покачи за 3.1.%, а краткорочните бонуси за 4.2%. Ова се клучните изводи од глобалното истражување изведено од фирмата за пребарување на менаџери Pedersen & Partners меѓу 1.700 менаџери во 330 компании и 17 држави. Истражувањето покрива високо поставени менаџери во најголемите светски компании со просечно 133. 000 вработени, промет

ТОП МЕНАЏЕРСКА ПЛАТА ВО СВЕТОТ СПОРЕД ГОЛЕМИНА НА КОМПАНИЈА (во евра) Големина на компанија 50.000 до 100.000 вработени 100.000 до 150.000 вработени над 150.000 вработени

Чариф Суки

512.000 681.000 904.000

299.000 719.000 1.119.000

811.000 1.400.000 2.023.000

Марио Габели

Лари Елисон

Чариф Суки ( Cheniere Energy – 142 милиони долари), Марио Габели (GAMCO Investors – 85 милиони долари) и Лари Елисон (Oracle – 78 милиони долари) се најплатените менаџери во светот, според New York Times.

на проектот “Трговија без прописи и актуелни состојби со www.liting.mk тел: 3од 114 360; 3 114 165 со Р. Грција, прирачник граници за компаниите извозот прекуграничната област Грција за извозници со практични – Р. Македонија - TRAWBOR”, во совети и насоки за реализација организација на Претприемачки на успешен извозен циклус, информативен центар за развој едукативни материјали, одржани на МСП во пограничниот регион се конференции за промовирање Битола, како водечки партнер од на прирачникот, семинари за македонска страна. извозни практики, дисеминирани се информативни материјали и а конференцијата беа сл. Сите материјали и публикации промовирани веб курсот за може да се најдат на веб страната извозници “Пат до извозот во 20 на проектот www.trawbor.eu чекори”, како и е-платформата за поврзување на бизниси. роектот TRAWBOR се имплементира во рамките на есплатниот веб курс ИПА Програмата за прекугранична “Пат до извозот во 20 чекори” соработка помеѓу Р. Македонија и им овозможува на претприемачите Р. Грција 2007–2013, во партнерство да ги продлабочат своите знаења помеѓу Претприемачки и вештини за извозно работење, информативен центар Битола, преку следење на содржините во Грчката меѓународна бизнис време, место и со динамика по асоцијација (СЕВЕ), Солун и сопствен избор. Курсот содржи Технолошкиот образовен институт актуелни теми, избрани врз основа на Западна Македонија, Кожани, на реалните едукативни потреби во времетраење од 18 месеци. на претприемачите. Посредничката е-алатка за поврзување на бизниси Проектот е ко-финансиран со дава можност за градење на средства од Европската Унија и деловни партнерства со компании национални фондови на земјите од Р. Грција. учеснички во програмата.

Парична награда

окрај ова во рамките на проектот TRAWBOR се изготвени студија П за царински прашања, правни

Бонус

Извор: Pedersen & Partners

ЗАВРШНА КОНФЕРЕНЦИЈА НА ПРОЕКТОТ TRAWBOR

а 17-ти Декември 2014 во Битола, беше одржана Н завршната конференција

Основна плата

од 42 милијарди евра и профит од 4.1 милијарди евра. Големината на компанијата е најважниот фактор кога се определува нивото на пакетот на топ менаџерот. Во главно, што поголема компанија, тоа повисоки платите на топ менаџерите, потцртувајќи го повисокото ниво на одговорност. „Едноставно кажано: во просек, топ менаџерската плата се зголемува за 600. 000 евра со секои 50.000 вработени.“, вели авторот на студијата Конрад Прамбок, менаџер на консалтинг за награди во Pedersen & Partners. Компаниите од Западна Европа и САД

акционерската структура во друштвата зависи дали воопшто акционерите ќе реагираат на годишните собранија за било која ставка што е наведена во извештајот за компаниското работење. “Ако сте акционер што е вработен во компанијата, или поранешен акционер па сега вашето дете работи во фирмата, зошто би си правеле проблем прашувајќи работи кои што раководството не сака да ги открива. Во добар

им предлагаат на своите топ менаџери слични пакети во смисла на основна плата и бонуси. Во просек, вкупната парична награда (вклучувајќи ги краткорочните бонуси) е помеѓу 1.4 и 1.5 милиони евра. Најголемите разлики во структурата на пакетите се гледа во долгорочните придобивки, коишто се најмногу во формата на опции за акции. Компаниите од САД им доделуваат опции за акции на своите топ менаџери со вредност од 447. 000 евра во просек, додека топ менаџерите во Европа добиваат опции за акции со вредност од 107. 000 евра во просек.

дел акционерски друштва, менаџментот, дури и да не поседува значителен дел од акционерскиот капитал, го контролира потребниот број гласови за да може секој годишен извештај мазно да помине на собранието“, вели Коевски. Според него, КХВ треба да инсистира од компаниите во годишните извештаи да ги наведуваат сите податоци што се пропишани во Законот за трговски друштва.

Опции акц

447.0 108.0 111.0 101.0

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

14 Интервју interview Sawa Tan^evska извршен директор на Триглав осигурување

Razvojot na zdravstve i menaxerskoto osigur ni ostanuva predizvik пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

акедонија е далеку под просекот на ЕУ кога станува збор за осигурувањето на граѓаните и компаниите – податокот дека брутополисираната премија по глава на жител во земјава е едвај 60 евра, во Словенија е близу 1.000 евра, а европскиот просек е дури 2.000 евра, кажува дека потенцијалот за раст на осигурителниот бизнис е огромен. За тоа како најголемата осигурителна компанија во Македонија според пазарното учество, Триглав осигурување, планира да го искористи тој потенцијал, разговаравме со извршниот

директор Сања Танчевска, која што од неодамна е на чело на компанијата. XX Со оглед на фактот што раководната позиција во Триглав осигурување ја презедовте пред само неколку месеци, кои беа вашите приоритетни задачи на кои што се фокусиравте? Групацијата Триглав е водечка финансиско - осигурителна институција во регионот Адриатика и една од најголемите групации во Југоисточна Европа. Триглав Осигурување, како дел од оваа групација е компанија поставена на цврсти темели, со јасно дефинирана стратегија, па затоа е и многу поедноставно да се соочите со предизвиците. Континуираното подобрување на работните процеси, развојот на сопствената продажна мрежа, инвестирањето во експертизата на вработените, односот кон клиентите, како

и надградбата на севкупните перформанси на компанијата се развојни процеси, коишто секако остануваат главен фокус на компанијата. XX Како Триглав осигурување ќе ја заврши 2014 година? Во кои осигурителни категории бележите најдобри резултати? Македонскиот пазар е исклучително концентриран и конкурентен, но се уште недоволно развиен, особено поради фактот што најголемиот дел од пазарот се уште припаѓа на задолжителното осигурување од авто-одговорност. Голем потенцијал гледаме во незадолжителните осигурувања, коишто во Македонија с$ уште немаат значаен удел во вкупното осигурително портфолио. Деталите од работењето на Триглав Осигурување во 2014 година ќе бидат познати по завршетокот на годината,

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

Интервју Македонскиот пазар е исклучително концентриран и конкурентен, но се уште недоволно развиен, особено поради фактот што најголемиот дел од пазарот се уште припаѓа на задолжителното осигурување од авто-одговорност. Како пазарен лидер остануваме фокусирани на развојот на незадолжителните видови осигурувања - имотното, здравственото, менаџерското и останатите.

enoto ruvawe k но резултатите од првите девет месеци покажуваат пораст во брутополисираната премија за 8%, којшто по класи на осигурување го следи трендот на раст на вкупниот пазар на неживотно осигурување и во целост подразбира реализација на планските параметри. Особено значајно е да се истакне дека оваа година за прв пат бележиме раст во оние класи на осигурување, коишто се недоволно развиени, како имотните осигурувања, осигурувањето на финансиските загуби и осигурувањето од одговорност. Една од причините за овој резултат е и подобрувањето на бизнис климата во земјата и зголемениот број на странски инвестиции, што влијае на развојот на осигурителниот пазар. Сето ова придонесува во државата с$ повеќе да се менуваат навиките и потребите

за осигурување. Ова е особено важно бидејќи еден од предусловите за успешна, долгорочна и одржлива инвестиција е осигурувањето на имотот, вработените и можните финансиски загуби поради прекин на работа.

XX Како Триглав осигурување работи на зголемување на свесноста за овие видови осигурувања? На развојот на осигурувањето секако влијаат и самите осигурителни компании. Триглав Осигурување постојано се обидува да биде што поблизок до своите клиенти “Незадолжителните и широката јавност и преку континуирана осигурувања с$ уште се комуникација да информира за сите сфаќаат како трошок!“ видови на незадолжително осигурување, XX Со години наназад велиме дека има но и да ја потенцира потребата од истото. огромен потенцијал во делот на Преку комуникација се обидуваме да имотните осигурувањa, здравственото, ги едуцираме јавноста и пазарот за осигурувањата од одговорност, итн. Но, придобивките од осигурувањето и да сепак, впечатокот е како луѓето да знаат предочиме дека осигурувањето не е само за автомобилските осигурувања , трошок, туку потреба и инвестиција во пред с$ затоа што се задолжителни. сопствената безбедна иднина. Долгорочно гледано, нашиот пазар Верувам дека во резидентниот сегмент има голем потенцијал за раст и развој. с$ повеќе ќе се развива интересот за Тоа секако зависи од понатамошниот незадолжителните осигурувања, коишто позитивен економски развој на ќе придонесат граѓаните да се чувствуваат државата и порастот на БДП по жител. безбедно и ќе го сочуваат она што им е Уделот на осигурителни премии во најважно во животот. БДП во Македонија за 2013-та година XX Што се случува во сегментот на изнесуваше 1,52%, и е приватното здравствено значително понизок од осигурување, дали оној во Словенија, каде спремате продукти во пенетрацијата изнесуваше овој сегмент? Кои се 5,6%, а во ЕУ дури 7,82%. главните причини зошто Истото може да се овој тип осигурување не Оваа година за забележи и кај брутое развиен во земјава? полисираната премија по прв пат бележиме Куповната моќ на жител, којашто во 2013-та населението во голема раст во оние класи година во Македонија мера влијае на развојот на осигурување, изнесуваше 57 евра, во на осигурувањето, но Словенија 960 евра, а во коишто се сепак, најголемиот ЕУ дури 2.018 евра. недоволно развиени, ограничувачки фактор XX Дали како компанија секако е недоволната како имотните имате сознанија колкав информираност осигурувања, процент, на пример, за можностите и домови во Македонија придобивките коишто осигурувањето на се осигурени? ги нуди кој било финансиските загуби Кај нас незадолжителното осигурителен продукт. и осигурувањето осигурување на имот с$ Ова секако е уште уште се доживува како повеќе изразено кај од одговорност. трошок, наместо како новите облици на Сепак, Македонците инвестиција. Покрај осигурување, како се осигуруваат 35 тоа, предрасудите дека што е дополнителното осигурувањето чини многу здравствено пати помалку од дополнително влијаат осигурување. Во европскиот просек: на развојот на оваа Триглав Осигурување потенцијалот за индустрија. Потврда за континуирано работиме ова е и фактот што само на подобрување на раст на овој пазар е околу 5% од домовите во постоечките, како и на огромен! земјата се осигурени. развој на нови продукти, коишто се во согласност XX Kолкав процент пак, со потребите на пазарот. Веќе работиме од фармерите, имаат осигурување на на развој на продукт за дополнително посевите? здравствено осигурување, којшто наскоро Со воведување на владината Програма ќе биде воведен на пазарот. Веруваме дека за субвенционирање на премијата за експертизата на вработените во Триглав осигурување во примарното земјоделско Осигурување Скопје, како и соработката производство може да се забележи со колегите од Здравствена Заваровалница зголемен интерес и позитивен тренд, Триглав во Словенија, кои имаат огромно но имајќи го во предвид бројот на регистрирани земјоделци, којшто изнесува искуство во овој осигурителен сегмент, ќе придонесат да креираме продукт којшто 73.000, уделот на оние кои се осигуруваат ќе одговори на потребите на пазарот и ќе е с$ уште мал, само 3,8%. Триглав понуди на клиентите вистинска вредност. Осигурување, е лидер во овој вид на осигурување, а со цел да им излеземе во XX За нашите читатели се интересни пресрет на потребите на нашите клиенти, осигурувањата поврзани со извршување вложуваме напори да овозможиме високо раководна функција, менаџерските квалитетна услуга и брзо решавање на осигурувања и сл. Каква е понудата на штети, ја подржуваме програмата за Триглав осигурување во овој сегмент? субвенционирање од самиот почеток и на Каков е интересот за овие осигурувања? индивидуалните земјоделци дополнително Сите се соочувме со нови предизвици им даваме можност овие средства да ги во речиси сите сфери на работењето. плаќаат на рати. Во светот на осигурувањето се

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

Интервју

имплементираат нови, или пак се дополнуваат постоечките класи на осигурување, како резултат на потребите на пазарот, нo и поради одредени законски барања. Триглав Осигурување, во согласност со светските трендови нуди осигурување на менаџери од последици на несреќен случај и менаџерско осигурување од одговорност. Нашето искуство покажува дека овие осигурувања се многу корисна алатка за стимулирање и мотивирање на раководните кадри. Секоја компанија е успешна колку што се успешни нејзините вработени. Оваа поврзаност води кон взаемна грижа, поддршка и лојалност – аспекти кои што се од голема важност за сите компании кај кои корпоративното управување се заснова на стандардите на современиот живот. Интересот за овој вид на осигурувања е с$ уште мал, но покажува позитивен тренд и цврсто веруваме во нивниот потенцијалот за понатамошен развој.

“Добивме меѓународно признание за најдобар квалите на пазарот“ XX Каква е политиката на компанијата во поглед на корпоративната општествена одговорност – во кои сектори сте најактивни со враќањето назад на заедницата? Општествената одговорност за нас не претставува должност, туку скапоцена привилегија. Тесно е поврзана со деловниот успех и имплементирана во работните процеси, производи и услуги. Во групацијата Триглав општествената одговорност има важна улога како една од четирите вредности на брендот. Таа е темел на нашиот одржлив развој, идентитет на брендот и остварување на нашата мисија, па поради тоа вработените секојдневно ја реализираат како спој на законскиот, економскиот, етичкиот и филантропскиот аспект. Сите компании во групацијата, вклучително и Триглав Осигурување Скопје преку корпоративно волонтирање учествуваат во меѓународната акција “Да го исчистиме светот“, а оваа година во рамките на акцијата Да ги исчистиме планините дадовме личен придонес за подобра животна средина со активности коишто ги реализиравме на Скопска Црна Гора во соработка со извидниците и планинарските друштва од земјата. Како долгогодишен поддржувач на националниот спорт, Триглав Осигурување оваа сезона одлучи да застане зад осумкратниот шампион на Македонија, ракометниот клуб Вардар, и да обезбеди поддршка на машката и женската сениорска екипа, како и на младинските екипи на клубот. Од особена важност за нас претставува посветеноста на Ракометниот клуб Вардар кон развојот на ракометот во земјата, како и можноста за соработка во овој домен, преку поддршка на активностите на Академијата за млади таленти на клубот, во чии рамки се развива проектот “Страст за ракометот“. Овој проект има стратешко значење, како поради својата цел да ги развива идните квалитетни првотимци и репрезентативци во ракометот, така и поради својата улога во втемелувањето на вистинските вредности и навики, како и градењето на

“Талентот ги добива натпреварите, но тимската работа ги освојува шампионатите“ XX Кои се основните вредности што ги почитувате во вашата менаџерска работа, а инсистирате на нив и во однесувањето на вашите најблиски соработници, но и кај останатите вработени? Визијата секогаш ја следи добро планиран пат. Не е доволно само да гледаме во скалите пред нас, туку и решително и со доверба да се искачуваме по нив. Секој вработен во Триглав ги препознава клучните стратешки насоки на групацијата и ги имплементира во секојдневието. Секогаш н$ водат вредностите на брендот – стручност, сигурност, општествена одговорност и едноставност во работењето. Работиме како тим и токму затоа сме лидери на пазарот - умееме тимски да ги поделиме обврските и да го мултиплицираме успехот. Знаеме дека талентот ги добива натпреварите, но тимската работа ги освојува шампионатите. спортскиот и тимскиот дух кај децата. XX Какви се проекциите за следната година? На што ќе се фокусира компанијата во развојот на своите продукти и одржување на водечката позиција на пазарот? Во Триглав Осигурување посветено работиме на доследно спроведување на стратегијата и реализација на зацртаните цели, како профитабилно работење и зголемување на вредноста на групацијата, фокус на клиентот, поедноставување на деловните процеси, ефикасност на трошоците и обезбедување на соодветни кадровски структури. Сметаме дека перцепцијата за компанијата, како и нејзиниот одржлив развој во најголема мера се во рацете на самите вработени и зависат од нивните вредности, експертизата и волјата за учење. Триглав Осигурување е пазарен лидер со прогнози за раст и углед на стабилна финансиска организација, што е само еден од показателите дека ги применуваме корпоративните стандарди и вредности на Групацијата на која што припаѓаме. Досегашните резултати само ја потврдуваат зацртаната мисија Триглав да биде креатор на развојот на пазарот на неживотно осигурување во Македонија.

XX Што значи да се биде менаџер во компанија која е дел од меѓународна групација – кои се вашите најголеми предизвици; што е најтешкото во вашата работа, а што најмногу ве исполнува? Задоволство е да се биде менаџер во компанија, каде што се ценат вистинските вредности и која што угледот го гради врз основа на стручноста, искуството, довербата и односот кон клиентите, вработените и акционерите. Во рамките на независното истражување на пазарот, QUDAL- QUality meDAL на швајцарската организација и меѓународното здружение за сертификати, ICERTIAS, македонската јавност го оцени Триглав како осигурителна компанија која нуди апсолутно најдобар квалитет на македонскиот пазар, што е огромна сатисфакција за вложените напори, потврда за исправноста на зацртаната стратегија, но и голем поттик да работиме уште повеќе на подобрување на севкупниот перформанс на компанијата. Можеби звучи како клише, но сепак, доколку ја сакате својата работа не постои нерешлив проблем, туку само предизвици коишто ве инспирираат. За мене вистинскиот успех се мери со тоа колку луѓе ќе успеете да мотивирате да го дадат својот максимум.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

анализа

Firmite prodavaat pove]e od lani

Biznisot ja kren vodata, ima li si пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Филип Поповски

омпаниите произведуваат и продаваат повеќе од лани и тоа е знак дека бизнисот ја крена главата над водата, но ќе може ли конечно да исплива од долгогодишната криза?! Статистичките податоци за индустриското производство во првите девет месеци годинава покажаа раст од 4,8%, а според бројките, најдобро пливаат текстилната која порасна 7%, прехранбената со раст од 5,3%, и фармацевтската индустрија која оствари раст од 3,1%. Овие бројки

Државниот завод за статистика ги сумираше во пораст на бруто домашниот производ од 4,1% во третиот квартал од годината. Бизнисмените потврдуваат дека работат со полни капацитети, дел од нив и во три смени за да ги реализираат нарачките, но сепак велат дека е рано да се каже дека кризата е завршена. „Во овој период од годината има позитивни сигнали дека работите одат на подобро. Целосно го користиме капацитетот за производство, па дури и во три смени за да одговориме на сите нарачки и во земјава и во странство. Иако Германија која што ни е главен трговски партнер, се уште стагнира и од таму нема нови нарачки, успеавме да најдеме нови клиенти од Холандија, Италија, Австрија. На домашен терен, се чувствува дека фирмите почнуваат подобро да работат. Ако нашите клиенти работат подобро, тоа значи

дека ќе имаат поголема побарувачка за нашите производи, а кога нашиот обем на производство се зголемува, ние обезбедуваме работа и за други помали фирми со кои што соработуваме. Тоа е синџир. Меѓутоа, се уште е нестабилно, некои проценки кажуваат дека и до година Европа ќе остане во криза, така што и ние не можеме да кажеме дека кризните денови се минато“, вели генералниот директор на металуршката компанија Факом, Златко Симоновски. Тој оценува дека се уште главен проблем на компаниите, иако произведуваат и продаваат повеќе од лани, е слабата наплата на побарувањата. „Ликвидноста е најголем проблем во стопанството. Наплатата е слаба, се обидуваме да дојдеме до пари преку банкарски кредити, но тоа сепак е трошок и го поскапува крајниот производ“, вели Симоновски. Компанијата со која што тој управува,

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

анализа

Компаниите произведуваат и продаваат повеќе од лани и тоа е знак дека бизнисот ја крена главата над водата, но ќе може ли конечно да исплива од долгогодишната криза?! Статистичките податоци за индустриското производство во првите девет месеци годинава покажаа раст од 4,8%, а според бројките, најдобро пливаат текстилната која порасна 7%, прехранбената со раст од 5,3%, и фармацевтската индустрија која оствари раст од 3,1%. Овие бројки Државниот завод за статистика ги сумираше во пораст на бруто домашниот производ од 4,1% во третиот квартал од годината. Дел од бизнисмените потврдуваат дека работат со полни капацитети, дури и во три смени за да ги реализираат нарачките, но сепак велат дека е рано да се каже дека кризата е завршена. Ако се анализираат пак најголемите 10 компании што котираат на берзата, шест од нив работеле полошо од лани, а четири ја зголемиле продажбата.

na glavata nad ila da ispliva?! Факом, во дејноста на повисока додадена вредност во металургијата, односно проектирање, производство и монтажа на челични конструкции и производи, во првите девет месеци годинава ги зголеми приходите од работењето на домашниот пазар за дури 38%, така што од вкупната продажба во вредност од 9,5 милиони евра, приходите од домашниот пазар изнесуваат 5,4 милиони евра. Продажбата на странски пазари, пак, се намалила за 32%. После првите девет месеци годинава, Факом прокнижи загуба од 437 илјади евра. Ако се анализираат финансиските извештаи на десетте најголеми компании што котираат на домашната берза, шест од нив работеле полошо од лани и се соочуваат со пад на приходите од продажба, а само четири прикажаа раст на приходите. Челичарницата Макстил е една од

компаниите што објави зголемување на приходите од продажба за 31% и заклучно со септември изнесуваат 57 милиони евра. На домашниот пазар продажбата се намалила за 10%, меѓутоа Макстил го зголемил извозот за 36%. Крајниот финансиски резултат е добивка од 39 илјади евра. Од менаџментот на Макстил објаснуваат дека резултатите споредени со истиот период лани покажуваат пораст на продажбата бидејќи се споредува со катастрофално лоша 2013 година. Во оваа индустрија негативни резултатите после првите девет месеци работење прикажа компанијата Арцелор Миттал. Приходите од продажба се намалиле за 18% и изнесуваат 56 милиони евра. Паѓа продажбата и на домашниот и на странските пазари, а билансот на успех заклучно со септември покажува загуба од околу 10 милиони евра.

На нафтените компании не им оди добро

Нафтената индустрија во земјава се уште се соочува со длабока криза. Рафинеријата ОКТА која престана да произведува нафтени деривати во земјава, објави намалување на приходите од продажба за 17%. После првите девет месеци, продадени се бензин и нафта во вредност од 27,1 милиони евра. ОКТА продала помалку на македонскиот пазар за 15%, додека пак продажбата на странскиот пазар се намалила за 23%. Финансискиот извештај на компанијата покажува загуба од 5,9 милиони евра. Компанијата која важи за најголем дистрибутер на нафтени деривати во земјава, Макпетрол, се соочи со намалување на приходите од продажба на горива за 3%. Најголем дел од продажбата на деривати е остварена на домашниот пазар од што се инкасирани

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

анализа

Како работеа десетте најголеми котирани компании на берзата за девет месеци Приходи од продажба

Годишна

Нето добивка

Годишна

(милиони евра)

промена

/загуба (евра)

промена

1 Окта

270,70

-17%

-5.886.000

2 Макпетрол

251,80

-3%

-602.000

3 Македонски Телеком

133,40

-13%

7.884.000

-69%

4 Алкалоид

90,20

7.150.000

5 Макстил

57,00

31%

39.250

-23%

6 Арцелор Митал

56,00

-18%

-10.097.000

7 Цементарница Усје

49,90

20.392.000

14%

8 Фершпед

47,30

-33%

710.890

-36%

9 Гранит

46,60

-34%

5.168.000

-7%

29,60

662.000

14%

10 Бетон Извор: Македонска Берза

*Во рангирањето не се вклучени банките

243,1 милиони евра, што е 4% помалку споредено со претходната година, додека пак во странство, продадени се деривати во вредност од 8,8 милиони евра што претставува пораст од 24%. Макпетрол за девет месеци прикажа загуба од 600 илјади евра.

Продажбата на лекови се зголемува

Од компаниите од фармацевтската индустрија, Алкалоид за девет месеци ја зголеми продажбата за 8% и приходите изнесуваат 90,2 милиони евра. Извозот на Алкалоид пораснал за 11%, додека пак продажбата на домашниот пазар е зголемена за 5%. Компанијата објави добивка од 7,2 милиони евра, што е за 4% поголема од истиот период лани. Од останатите фармацевтски компании, Реплек оствари приходи од продажба од 14,3 милиони евра што е пораст од 1% на годишно ниво. На домашниот пазар продажбата е помала за 5%, но извозот на Реплек пораснал за 24%. Добивката на компанијата изнесува 1,1 милиони евра и е намалена за 32%. Јака 80 од Радовиш објави дека приходите од продажба пораснале за 15% и изнесуваат 960 илјади евра, а билансот на успех сепак покажува загуба од околу 200 илјади евра.

Солидни резултати во прехранбената индустрија

Во прехранбената индустрија, којашто според државната статистика учествува најмногу, со 13% во вкупната преработувачка индустрија, производството од јануари до септември пораснало за 5,3%.

Витаминка од Прилеп бележи зголемување на приходите од продажба за 7%. Компанијата инкасирала вкупно 19,3 милиони евра од продажба, а добивката е зголемена за 3% и изнесува 1,1 милиони евра. Компанијата за производство на кондиторски производи, Европа, годинава продала 1% помалку во споредба со истиот период лани. Продажбата на домашниот пазар се зголемила за 2%, додека пак извозот паднал за 4%. Европа од продажбата за девет месеци вкупно инкасирала 8,4 милиони евра, а добивката изнесува

околу 240 илјади евра, што е 28% помалку од лани. Жито Лукс објави приходи од продажба од 13,9 милиони евра кои што се намалени за 11% на годишно ниво. Компанијата го заврши третиот квартал со ја завршила годината со загуба од околу 750 илјади евра. Битолскиот комбинат ЗК Пелагонија за деветте месеци годинава остварил повеќе приходи од продажба за 5%, односно инкасирал 14,2 милиони евра, меѓутоа финансискиот резултат покажува загуба од 1,6 милиони евра. Од компаниите производители на

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

анализа Златко Симоновски генерален директор на Факом

о овој период од годината има позитивни сигнали дека работите одат на подобро. Целосно го користиме капацитетот за производство, па дури и во три смени за да одговориме на сите нарачки и во земјава и во странство. На домашен терен, се чувствува дека фирмите почнуваат подобро да работат. Ако нашите клиенти работат подобро, тоа значи дека ќе имаат поголема побарувачка за нашите производи, а кога нашиот обем на производство се зголемува, ние обезбедуваме работа и за други помали фирми со кои што соработуваме. Тоа е синџир. Меѓутоа, се уште е нестабилно, некои проценки кажуваат дека и до година Европа ќе остане во криза, така што и ние не можеме да кажеме дека кризните денови се минато.

пијалаци, Прилепска Пиварница остварила поголеми приходи од продажба за 5% и со тоа се инкасирани 18,3 милиони евра. Нето добивката на компанијата изнесува 1,8 милиони евра и е намалена за 15% на годишно ниво. Пелистерка од продажба на вода и сокови годинава инкасирала 6,6 милиони евра, што е за 9% помалку споредено со лани, а добивката на компанијата изнесува 570 илјади евра и исто така е намалена, за 5%.

Градежниците без маки

Градежништвото како дејност во последните неколку години континуирано расте и тоа главно се должи на ангажирањето на градежните компании од страна на државата во изведба на капитални проекти. Од градежните компании што доставуваат финансиски извештаи до берзата, најголем раст на приходите прикажа Бетон од Штип и тоа за 80%. Вкупните приходи на компанијата за

девет месеци годинава изнесуваат 8,5 милиони евра, а добивката изнесува околу 400 илјади евра, што е пет пати повеќе од претходната година. Скопски Бетон објави дека приходите на компанијата изнесуваат 29,6 милиони евра и се зголемени за 3% во споредба со првите девет месеци лани. Бетон објави добивка од 660 илјади евра што е зголемување за 14% на годишно ниво. Градежната компанија Гранит оствари приходи во вредност од 46,6 милиони евра кои што се намалени за 34% споредено со лани. Најголем дел од градежните активности на компанијата се остварени на домашен терен. Добивката до септември изнесува 5,2 милиони евра, но е помала за 7% од лани. Уште една компанија од овој сектор, која што произведува градежни материјали, Адинг ги зголеми приходите од работењето годинава. Од извештајот на компанијата може да се види дека приходите во вредност од 3,7 милиони евра, пораснале за 2% на годишно ниво. Компанијата за производство на цемент и бетон, Цементарница Усје пријави приходи од продажба од 49,8 милиони евра, што е 6% повеќе од лани. Притоа, продажбата на домашниот пазар се зголемила за 6% и од тоа се инкасирани 43,1 милиони евра, додека пак извозот пораснал за 4%, на 6,7 милиони евра. Цементарница Усје пријави зголемена добивка за 14%, од 20,4 милиони евра.

ˁ̯̦̖̦̌̍ ̡̛̬̖̯̔ • ʰ̨̦̭̚ ̦̌ ̡̛̬̖̯̔͗ ̨̔ ϭϬϬ͘ϬϬϬ͕ϬϬ ̖̬̏̌ • ˀ̨̡ ̦̌ ̨̯̪̣̯̌̌͗ ̨̔ Ϯϱ ̨̛̛̦̐̔ • ʶ̥̯̦̌̌̌ ̡̭̯̪̌̌͗ ϰ͕ϰϰ й ̴̡̛̭̦̌ ̌̚ ̛̪̬̯̖̏ ϰ ̨̛̛̦̐̔

№4

ɂɧɮɨ ɰɟɧɬɚɪ www.unibank.com.mk ɉɪ Ɇɟɫɟɱɧɚɬɚ ɪɚɬɚ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɟɭɪ ɡɚ ɤɪɟɞɢɬ ɟɭɪ ɫɨ ɪɨɤ ɧɚ ɨɬɩɥɚɬɚ ɝɨɞɢɧɢ ɢ ɮɢɤɫɧɚ ɤɚɦɚɬɧɚ ɫɬɚɩɤɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ɜɨ ɩɪɜɢɬɟ ɝɨɞɢɧɢ ɋɨ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɩɥɢɤɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɟɭɪ ɋȼɌ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ɈɜɢH ɭɫɥɨɜɢ ɜɚɠɚɬ ɡɚ ɤɥɢɟɧɬɢ ɫɨ ɩɥɚɬɚ ɩɪɟɤɭ ɍɇɂȻɚɧɤɚ ɞɨ ɝɨɞ

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

Company Profile

CodeWell

makedonski startap so svetski ambicii:

Sakame MarkO da stane svetski poznat pameten asistent пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

маме апликација за светот, МаркО има голем потенцијал да расте, јасно се одвојува од конкуренцијата пополнувајќи една дупка во функционирањето на апликациите од to-do категоријата ... Во разговорот со членовите на тимот на CodeWell, тие ја користеа секоја можност уште еднаш да се навратат на нивното, ним најдраго дело, МаркО, паметниот ортак кој можете да го вселите во вашиот Андроид смартфон, а кој во вистинско време и на вистинско место ќе ви ја понуди својата помош при извршувањето на вашите задачи. Дека успехот на МаркО е само прашање на фактори кои не зависат од нејзините автори, колку што

можеше со своето скромно искуство на корисник на to-do апликации, се увери и авторот на овие редови (откако ја симнав и инсталирав апликацијата која наближувајќи до продавницата што ја поставив како локациска цел ме потсети дека треба нешто да купам). Исто како момчињата и девојките од CodeWell, и ние повторно ќе се навратиме на МаркО. Откако ќе ја претставиме компанијата основана во 2010 година, од страна на двајцата софтверски инженери - Нино Карас и Мартин Анчевски. Нивниот стартап стартувал со успешен проект - апликацијата Автобуско (помага во јавниот градски превоз полесно да се стигне од точка А до точка Б), која е сеуште една од најсимнуваните во Македонија. Така, прв клиент на CodeWell станале T-Mobile, кои ја откупиле апликацијата. „Популарноста на Автобуско н$ поттикна да размислуваме за основање на компанија која со користењето на новите

технологии ќе испорачува решенија што ќе им помаѓаат на луѓето. Почнавме двајца луѓе - плус компјутери - плус знаење. Приклучувањето на Љупчо Деспотовски на тимот ја надополни бизнис компонентата. Оттука почна приказната за CodeWell која досега испорача дузина проекти“, вели соосновачот Нино Карас. Компанијата има десетина вработени од кои седумдесет отсто се програмери. „Кај нас се вреднува ентузијазамот во делењето на истата визија - креирање паметни решенија со користење нови технологии. Тој што ќе се најде во целата приказна е добредојден во тимот - нормално, неопходно е да има одредени знаења. Првенствено работат мобилни апликации, на сите платформи - Андорид, iOS, Windows Phone, Блекбери ... Просекот на вработените во компанијата е 23 години“, вели Карас. Досега CodeWell има изработено над 80 проекти - многу од тоа е аутсорсинг - апликации и системи по нарачка, но

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

Company Profile тука се и нивните сопствени проекти на кои се најгорди. „Сме работеле за многу големи компании. За мобилниот оператор Т-Мобиле го изработивме дизајнот на мобилната апликација „Мобипеј“, за Вип - Андроид маркетот ... Од странските компании, за канадскиот телеком, Телус, како подизведувачи со договор кој е индиректен - ние го изработивме, а друга компанија фигурираше како производител на софтверот. Работиме за казино од Холандија. Имаме повеќе финансиски навистина успешни проекти, меѓутоа вистински сме горди на нашите продукти“. Интересно е нивното искуство со германската Рајфајзен банка во Албанија, кадешто CodeWell испратил консултант помлад од најмладиот вработен во ИТ одделението на банката: „Таму пративме како консултант 23годишен, „тазе“ завршен студент, со 4-5 години програмерско искуство, а во ИТ одделение на германска банка најмладиот вработен е 26-27 години. Консултирањето беше за процесот на изработка на iOS апликација. Значи, кога станува збор за конкретната технологија, јасно е дека го имаме знаењето, и можеме да им помогнеме на институциите, како што во случајов е Рајфајзен банката. Во Албанија немаа локални опции (доволно обучени луѓе) за решавање на овој проблем. Претходно ние одржавме обука во банката - ги обучувавме нивните ИТ инженери за тоа како се прават iOS апликации, а тие потоа побараа да испратиме луѓе кои ќе им помогнат во изработката на апликацијата. Потоа Рајфајзен н$ препорача на албанската компанија што им го одржува софтверот, па тие н$ комуницираа да обучиме нивни вработени за изработка на Андроид и iOS апликации“, раскажува Деспотовски.

МаркО чека да го препознаат публиката и инвеститорите

МаркО е потсетник кој за разлика од другите to-do апликации ја користи локацијата како маркер кога, односно каде треба да ве потсети на внесените задачи. Внесувате, на пример, шопинг листа, и место кадешто планирате да пазарувате. МаркО наместо да ве потсети во одредено време коешто претходно сте го избрале (како што тоа го прават другите вакви апликации, а тоа време неретко се покажува дека не е вистинското за да ја завршите работата), ќе ве алармира тогаш кога ќе се приближите до локацијата асоцирана со задачата. „Во фаза сме на добивање на иницијалниот фидбек од пуштањето на МаркО. За да го надминеме проблемот што кај нас не се внесени многу од местата што корисниците би ги барале, во новата верзија што ќе излезе до крајот на годината корисникот ќе може сам да си предефинира места - со кликнување на мапата ќе може точно да се зададе локацијата кадешто МаркО сакате да ве потсети на вашата задача. Иако, главната таргет група не ни е толку македонскиот пазар“, обајснува Карас, кој жали што мораат да трошат време и ресурси работејќи аутсорсинг, за да заработат, и за да можат да ги поддржат сопствените продукти, како МаркО.

Дека добро знаат да пишуваат кодови, како што порачува кованицата од нивното име - CodeWell, покажуваат нивното портфолио во кое не недостасуваат амбициозни програмерски проекти, респектабилната листа на домашни и на странски клиенти, и повеќето меѓународни награди и признанија. Овој македонски стартап знае дека со апликацијата МаркО може да цели многу високо, но за да може дотаму да скокне му треба поддршка - од инвеститор што ќе знае да го препознае потенцијалот или барем добра рецензија во светски влијателен сајт за технологија „Во принцип, не сме многу заинтересирани за аутсорсинг или за држење обуки, во моментов сме фокусирани на МаркО, односно сакаме да излеземе со сопствен производ што ќе го пласираме на глобалниот пазар. Многу би било полесно доколку како на Запад постојат бизнис ангели, „венчр“ капитал фондови (Venture capital - фондови коишто влегуваат во почетна или во рана фаза од развојот на еден стартап), кои ќе дојдат и ќе „искешираат“ 200.000 евра, и ќе можеме година-две да работиме без главоболки. Вака цело време жонглираме - мораме да работиме аусорсинг за да преживееме - на нашите сопствени продукти им треба уште време за да носат пари - дури и Твитер сеуште не носи пари“, вели Деспотовски. Според него аутсорсингот не е ништо друго, туку лон-систем, како во текстилот. „Само што во текстилот е трудоинтензивно, а овде е поинтелектуално. Но, сепак се работи за систем - напиши ми го кодот и врати ми го, како што во текстилот ти носат платно, копче и конец, за само да ги сошиеш. Работата е да направиш продукт што ќе го продадеш, а не некој да ги земе големите пари, а ти ситнуријата“. МаркО е проектот на кој CodeWell ќе се фокусира во 2015 година и во контекстот се трудат да обезбедат пристап до некои акцелератори. Имаат пополнето апликации за Амстердам, за Мадрид, за Лисабон ... за неколку различни програми за поддршка на стартапи.

„Брзината со којашто ќе го развиваме МаркО е пропорционална на „кешот“ што ќе го обезбедиме. Ако се обезбеди, тоа ќе значи ангажирање дополнителен број луѓе кои би работеле на МаркО. Другите, низ светот, не се попаметни од нас - едноставно имаат повеќе пари и работат со поголеми капацитети. Непишано правило е дека бизнис ангелите не инвестираат на растојанија поголеми од 200 километри - дистанца што дозволува да се „запали“ кола и за час-два да може да се посети компанијата во која се инвестира. Лесно се стигнува до комуникација, но кога станува збор за инвестирање луѓето сеуште се потпираат на системот „лице в лице““, вели Деспотовски. МаркО е прогласена за една од најдобрите четиринаесет Android wear апликации (бидејќи работи на Андроид „смарт“ часовниците) од страна на познатиот поратал Андроид Полис. Знаењето и трудот на CodeWell се наградени на Pioneers фестивалот (една од најпознатите ИТ конференции во светот) - во Виена победија на престижниот напревар Community Awards со МаркО. Компанијата се најде и меѓу националните шампиони на European Business Awards во категоријата стартапи, со што се пласираше во наредната фаза, на европско ниво. На светски познатата конференција TechCrunch, на стартап настанот, во Бостон, успеале да се изборат да влезат во дваесетте стартапи што „пичувале“ (се претставиле) пред потенцијалните инвеститори.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

Интервју

Goran Rafajlovski

директор на “Рафајловски консалтинг“

Dr@avata mora da sfati deka biznisite Í se prijateli! пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

оран Рафајловски е во бизнисот речиси четврт век. Заедно со мајка си Вера Рафајловска, подоцна позната и како министер за економија во првата влада на Груевски, ја основале “Рафајловски

Државата треба да го гледа бизнисот како најголем пријател. Ако така го гледа, бизнисот ќе & врати како на најголем пријател. Репресијата не е решение. Таа е решение за оние што повеќе пати го прават истиот прекршок. Најголема доблест на државата е да не ги затвора бизнисите. Во нејзин интерес е бизнисите да преживеат. Па, од кого ќе наплаќа даноци?

консалтинг“, биро за правен и економски консалтинг и ревизија во 1991 година, на самиот почеток од транзицијата. Искусен

професионалец, со дипломи и по право и по економија, доктор на науки, Рафајловски е познат во јавноста како човек што нема

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

Интервју влакна на јазикот кога се дискутира за проблем во македонската економија? економските прилики во државата. Ова Нема пари. Тоа е најголемиот проблем. предновогодишно интервју го направивме Фалат пари за инвестиции, за обртни токму така, без ракавици. Коментиравме средства, ликвидноста е загрозена, многу за актуелната состојба во македонскиот фирми не ги плаќаат своите обврски. бизнис, зошто нема пари Фирмите се гушат затоа што во економијата, каде греши е криза, таа не е завршена државата при создавањето и проблемот е во кешот, кој бизнис клима, но и како што до пред извесно време тие грешки да се поправат. беше блокиран од страна Рафајловски е и претседател на банките. Заборавија дека Раст до 3% е на Стопанската комора на македонската држава пред Град Скопје, па прво го покривање на 15 години ги санираше со прашав како претставник на народни пари, пари што сите инфлација, раст до голем број бизниси, зошто ние од бизнисот и граѓаните 5% е покривање на имаме впечаток во јавноста сме ги уплаќале во буџет, трошоци, а раст над ги крена на нозе, а тие не го дека гласот на бизнисот некако не се слуша кога се 5% е веќе вистински вратија како што треба тој носат одлуки што директно своевиден долг кон бизнисот. раст на бизнисот. го засегаат работењето на Јас кога кажував уште пред Исто е и на ниво фирмите. 3 години банките да пуштат на државата. Нам повеќе пари во бизнисот, XX Задолжницата, да спуштаат камати, тие не придонесите како економија ни слушаа. Ним им беше добро, за хонорари, е потребен раст купуваа државни записи. задолжителното од минимум 7% Конечно и тие сфаќаат дека исплаќање К-15...се само тие потези тогаш, сега им во континуитет од дел од економската носат штета. Отвореноста регулатива донесена или најмалку 5 години, кон стопанството не може променета во последно за да се почувствува да оди од една банка, сите време, за чиишто можни треба да бидат отворени. На и во стандардот на негативни ефекти крајот на краиштата, банките ефекти бизнисмените граѓаните. не може да преживеат, ако почнаа да реагираат “во фирмите умрат. 5 до 12“. Како човек и од Стопанската комора, може ли да XX Банките велат дека пари за добрите ми кажете зошто сте некако тивки проекти секогаш имало, и дека како бизнис сектор? Каде се вашите каматната стапка не е проблем ако реакции? бизнис моделот ви е добар... Не е задача на бизнисот да реагира. Каматната стапка е проблем ако е 15 - 20%, Бизнисот нема мотив да реагира и да прави како на времето. За волја на вистината, опструкција, затоа што бизнисот е на каматите се сега многу пониски, но некој начин, условно, секогаш поврзан со проблем е што е тешко да добиете кредит. власта, власта му треба на бизнисот. Ние од На банката не и секогаш битен бизнис бизнисот можеме да кажеме дека нешто моделот, едноставно сака да се обезбеди не чини, ако н$ послуша власта добро, ако со с$ што имате и немате... Банките не го не, пак добро. Ние ќе ги развија инвестициското почитуваме одлуките, нема банкарство и проектното друго. Во ниту една земја финансирање, па да бизнисот не е коректив на влезат и тие со поголем законите, само моќни бизнис ризик во проекти што лобија може да менуваат имаат потенцијал за успех. Голем дел од регулативи. Се знае чија Исто така, потребни се и задача е да реагира на бизнисмените не се подолгорочни кредити за закони што може да имаат бизнисите. Тоа што е автопат бизнисмени, нека штетни дејствија врз за државата, тоа е фабрика ми се налутат ако бизнисите или останатите за бизнисот. И не може за сакаат. Се врзуваат сегменти на општеството. 7 години да вратите таков Тоа е политичката опозиција. кредит, ви требаат минимум за влада и за Бизнисот никогаш не може 15 години. нејзините проекти. да биде опозиција. И жалам XX Но, дали само банките Тоа во светот го што многу пати погрешно се виновни за тоа што го разбираат бизнисот, и работат апсолутно нема пари во економијата? кога ќе каже дека нешто не моќни фирми, но тоа Фирмите не си плаќаат е добро, го третираат како меѓу себе, ликвидноста не им е единствен опозиција. е загрозена. Кога почна бизнис. Не смеете XX А, што ако опозицијата всушност таа “култура на ја нема во парламентот, да чекате владата неплаќање“? како сега? Праксата на неплаќање да ви е единствен Дали бизнисот сега треба си ја почна самиот работодавач. да измисли политичка бизнис, поточно големите Тоа е почеток на опозиција?! Ти не си фирми, уште пред 16-17 бизнисмен ако се врзеш со вашиот крај години. На почетокот од политичка партија. Ако се транзицијата, до кај 93-94 врзеш, значи чекаш леб од година практично и немаше нив, и што кога ќе се смени гарнитурата? кредитирање, банките не функционираа, Бизнисот е прагматичен, плива во сите па ние компаниите се кредитиравме меѓу води. Си постојат избори, кој не е себе, со позајмици. И постоеше етика, задоволен од регулативите што се носат, ретко кој не ги враќаше зајмените пари. може да го каже тоа на следните избори. И мене ми помогнале бизнис партнери и пријатели и јас сум помогнал на други. XX Владата вели дека економијата расте, Таму некаде 1996-97 година, одеднаш но во џебовите на граѓаните некако не почна “спортот на неплаќање“ и за кусо се чувствува тоа. Што е најголемиот

Нашиот бизнис и помага на државата да си ги собере даноците

XX Вашата компанија работи од самите почетоци на транзицијата, сте поминале “и сито и решето“, па каква е нејзината сегашна позиционираност на пазарот за економско-правен консалтинг? За наша среќа, а можеби и за жал, на пазарот нема многу сериозни компании од овој сектор. Има многу квази-консултанти што само го рушат пазарот со ниските цени, а стручноста и искуството им се дискутабилни. Ние работиме речиси четврт век на пазарот, и кога би требало да го дефинирам нашиот бизнис со малку зборови, тоа би било: и помагаме на државата да си ги собере своите даноци. Нашата фела, сметководственофинансиските консултанти се продолжена рака на државата: ние сме тие што ги учиме фирмите да ги платат даноците, кои се казните ако не ги платат даноците, кои се ризиците по бизнисот. “Рафајловски консалтинг“ секогаш се трудел квалитетот да му биде единствена мерна единица. И како мерка за тој квалитет е секоја година да промовираме барем еден нов производ и постојано да се приближуваме до светско ниво на квалитет. Еден од тие производи е нашето списание од областа на масовен консалтинг, кое што оди во годишна претплата, и можам да кажам дека споредено со нивото на изданијата што сум ги гледал кај западноевропски и американски куќи од нашата фела, од некои од нив сме и подобри.

време веќе имаше сериозни неплаќачи. Кога почнаа сопствениците-директори да го вадат капиталот од фирмите добиени за без пари во приватизацијата, затоа што добар дел од нив не знаеја како да ги водат фирмите, па гледаа да зграбат с$ што може да се зграби – е тогаш се загуби системот на вредности и с$ се преврте наопаку. Подоцна во “маѓесапниот круг“ на неликвидноста се вклучи и државата, која исто така почна да доцни со своите исплати кон фирмите што работеа со неа и оттогаш, повеќе од 15 години, се вртиме во тој круг. XX Но, тука веќе го имаме проблемот што државата е многу голем работодавец, па затоа и фирмите имаат многу за земање од неа. За тој проблем делумно се виновни и самите бизниси. Одат по линија на помал отпор, избираат тоа што е полесно, да работат со државата, за која што знаат дека на крајот мора да плати за испорачаните производи и услуги, но во меѓувреме заглавуваат во неликвидност затоа што се потпрени исклучиво на таа соработка. Голем дел од бизнисмените не се вистински бизнисмени, нека ми се налутат ако сакаат. Се врзуваат за влада и за нејзините проекти. Тоа во светот го работат апсолутно моќни фирми, но тоа не им е единствен бизнис. Не смеете да чекате владата да ви е најголем работодавач. Ако се случи тоа, со вашиот бизнис нешто не е во ред.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

Интервју Изгледа некој не сака кризата да се реши XX Рековте дека економската криза во Европа с$ уште не е завршена, иако во неколку наврати имаше сигнали на закрепнување. Што мислите лично за тоа, зошто на кризата во ЕУ не може да & се види крајот? Криза е од 2008 наваму, и само се врти во круг. Изгледа дека некој не сака да заврши. Со овие потези што се прават во ЕУ, како да не сакаат да ја решат. Нема пострашен потег во оваа состојба на европските економи од тоа да кажеш дека сега ќе штедиш. А тоа го кажаа Саркози и Меркел и ја руинираа економијата. А, во криза се прави токму обратното. Тогаш велите, дајте да видиме кој што има по џебовите, и да инвестираме. За кога ќе помине кризата, дел од фирмите да бидат спремни и да продолжат да ја влечат економијата. И она што го прави САД, со печатењето пари и трошењето до немилосрдност не е во ред, има свој лимит, но штедењето, ќе нанесе многу повеќе штета на Европа, одошто на САД трошењето. Последиците ќе се видат понатаму.

XX Бизнисот долго време бараше закон за финансиска дисциплина, регулативата е донесена, па како функционира на терен? Слушнавме незадоволство затоа што задолжница треба да се издава за суми поголеми од 5.000 евра, некои поголеми компании велат дека тоа им ја поскапува и комплицира работата? Законот за финансиска дисциплина е според директивата на Европската унија и тој е добар, но проблем прави само премалата висина на средствата во задолжницата, и таа треба да се подигне. Инаку ќе се губи премногу време и пари, за да кај нотар двете страни потпишуваат задолжница за секоја фактура над 5.000 евра. Со оваа регулатива државата треба да се дисциплинира и себеси. До крајот на оваа година државните институции и фирми имаат 120 дена рок за плаќање, од наредната година ќе имаат 90 дена. Воопшто ќе нема потреба државата да издава задолжници, доколку го почитува Законот за финансиска дисциплина. XX Освен што треба да ги плаќа на време своите обврски, што вие како претставник на бизнис секторот барате од државата за да се подобри бизнис климата? Колкав проблем е постојаното менување на регулативата, новите парафискални давачки, казните? Ние бараме само патишта, железница, енергетика - добра инфраструктура. Никогаш не сме барале најниски даноци или не знам што. И не е проблем во регулативата, туку треба да се создаде општествена свест во која што државата треба да го гледа бизнисот како најголем пријател. Ако така го гледа, бизнисот ќе и врати како на најголем пријател. Бизнисите се најголемите пријатели на државата, на секоја владејачка гарнитура. Многу е страшно кога ќе ве обележат како блиски до одредена политичка гарнитура. Тоа е почеток на вашиот крај. Значи ,треба еден коректен однос на луѓето што те контролираат, казните треба да се превентивни, некои казни се превисоки за малите и средните бизниси. Репресијата не е решение. Репресијата е решение за луѓе што повеќе пати го прават истиот прекршок. Првиот пат може да е од незнаење, втор пат му се згрешило, а третиот пат... е тоа е веќе

што не исполнуваат одредени стандарди. со намера. Е сега, тој првиот пат кога е од А, зошто кога веќе им даваме с$, не им незнаење, не треба да ви одредат казна кажеме дека мора да соработуваат со која ќе ви го затвори бизнисот. Најголема локални компании, а дека локалните мора доблест на државата е да не ги затвора да ги исполнат потребните стандарди. бизнисите. Не е поентата да те затворат Во првите шест месеци или година дена, како бизнис. Во интерес на државата е да речеме, ќе нема компанија што ги бизнисите да преживеат. Па, од кого ќе исполнува стандардите. Но, во меѓувреме, наплаќа даноци? ќе се изберат неколку компании што може XX Како според вас треба да се стимулира да го постигнат нивото. Кога ќе го постигнат бизнисот и претприемништвото? нивото, тогаш ќе станат добавувачи на Првиот чекор, намалувањето на каматите странците. Секако дека не може за с$ веќе се направи. Второ, да се направи да им станат кооперанти, но не смее некоја институција што ќе финансира да се игнорираат. Мора да се мисли на стартапи, и тоа не со 3000, 5000 евра, домашните компании. Тие се ср’жта на туку со посериозни суми. Банките никаде економијата. во светот не финансираат стартапи, така XX Но, и вие како консултантска фела сте што ако државата сака да го стимулира претприемништвото, мора да стимулира директно засегнати од една владина некакви механизми, фондови, бизнис мерка – да плати странски консултанти ангели и сл., кои што ќе влезат во поголем што ќе им помагаат на македонските ризик, финансирајќи стартапи. Трето, фирми, и вам ви прави конкуренција, што веќе го спомнав, со пари што се и ваши. Како Владата мора да обезбеди го коментирате ова? стабилна енергетска, Секако дека има странски патна и железничка консултанти што поседуваат инфраструктура. експертиза која ја нема во Четврто, и многу важно, Македонија, за определена Jас кога кажував е создавањето на бизнис технологија и сл. Но, зошто стратегија, заедничка уште пред 3 години државата не ми дозволи програма помеѓу државата јас или некој друг од банките да пуштат и бизнис заедницата, и консултантите, да работиме повеќе пари во тоа краткорочна – на една паралелено со странците бизнисот, да година, среднорочна- на и да научиме нешто? пет години и долгорочна Па, утре ние да бидеме спуштаат камати, на десет години. И не е поквалификувани и да може тие не слушаа. Ним битно која Влада ќе биде, порамноправно да се носиме им беше добро, таа програма да мора да се со светските консултантски спроведува. купуваа државни фирми што сега ни го земаат бизнисот. И не значи XX Владата го темели записи. Конечно и дека ако консултантот е економскиот раст тие сфаќаат дека тие од надвор, дека мора да во голема мера на потези тогаш, сега е подобар од нас. Секако странските директни дека има поквалитетни им носат штета. инвестиции, кои странци, но не сме ниту ние што се обилно толку неквалитетни. Откако субвенционирани, ќе покажеме колку знаеме, често сме додека домашниот бизнис не е носители на меѓународни проекти, па не подеднакво третиран. Дали таков раст ставаат и за лидери на проектот. е одржлив на долг рок? Пред с$, ние домашните компании бараме Друг проблем е што и на домашен терен, да бидеме третирани еднакво како и квалитетните консултанти добиваат странските компании. Многу ми пречи конкуренција од “колеги“ со дискутабилна кога странските инвеститори, на кои експертиза, кои што само го рушат пазарот што им даваме с$, ќе речат не може да со ниските цени, а не нудат никаков работиме со локални добавувачи, затоа квалитет.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

Агробизнис

Silni poraki od agro biznis forumot organiziran od

Makedonskiot agro bizni da se razviva so investi modernizacija i znaewe

пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

акедонскиот агро бизнис има голем потенцијал, но за искористување на истиот потребно е постојано вложување во модернизација, иновации и знаење“. Ова е едногласниот заклучок од Агро Бизнис Форумот во организација на ПроКредит Банка кој се одржа на 17 декември. На настанот на кој присуствуваа над 200 претприемачи од агро бизнисот во Македонија, беа присутни и сите клучни претставници на здруженијата на земјоделци и фармери. Дополнително беа застапени бројни примарни земјоделски производители, претпријатија од прехранбено преработувачката дејност, откупни центри, добавувачи на опрема, механизација и иновативни системи во земјоделието. Емилија Спировска, член на Управниот одбор на ПроКредит потенцираше дека врз база на нивното долгогодишно искуство во работата со македонските агро бизниси, може да се каже дека се зголемува свесноста за потребата од инвестиции во современа технологија и иновации.

На настанот на кој присуствуваа над 200 претприемачи од агро бизнисот во Македонија беа присутни и сите клучни претставници на здруженијата на земјоделци и фармери. Учесниците ги споделија своите позитивни искуства и практики, а ПроКредит ги прогласи и награди најпроактивните агро бизниси. „Се почесто се зборува за инвестиции во заштитни механизми-мрежи, ладилници, системи за наводнување капка по капка, калибратори, механизација, нови хибридни насади. Тоа се најчестите развојни потреби кои ги кредитираме и тоа е иднината за постигнување на поголема конкурентност, поголем принос, поквалитетен производ и подобра продажна цена на истиот", изјави Спировска. Присутните потврдија дека им недостасуваат форми и начини на вмрежување, каде може да се разменат контакти и да се градат нови бизнис соработки. Форуми од ваков тип се одлична можност да се слушнат новостите во земјоделието, да се размени искуство, да се остварат контакти за соработка. ‘’Во ПроКредит најдов повеќе од финансиска услуга. Ваквиот приод за афирмација и вмрежување е уникатна можност за пробивање на мојот бизнис.

За нас секоја информација, споделено искуство, остварен контакт е клучна придобивка за бизнисот’’, изјави Арбен Абдурахмани, сопственик на Везе Шари, најголем производител на јајца во Македонија. ПроКредит Банка е лидер во финансиската поддршка за агро бизнис секторот и единствена банка која го опслужува со специјализиран фокус и кадар.

ПроКредит ги награди најпроактивните агро бизнис практики

На настанот беа споделени и наградени 14 проактивни практики во следниве категории: примарни земјоделски производители- житни култури, овошни насади, раноградинарство, сточарство и сертифицирано органско производство, преработувачи и откупци. На наградените претприемачи ПроКредит им овозможува саемско патување на еден од најголемите

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

Агробизнис

d ProKredit Banka

is treba icii vo 10 најпроактивни e агро бизнис претприемачи за 2014

Категорија: Примарни земјоделски производители

XX Ветеринар, производство на јајца

Емилија Спировска член на Управниот одбор на ПроКредит банка

XX Канет Агро, производство на зеленчук

е почесто се зборува за инвестиции во заштитни механизмимрежи, ладилници, системи за наводнување капка по капка, калибратори, механизација, нови хибридни насади. Тоа се најчестите развојни потреби кои ги кредитираме и тоа е иднината за постигнување на поголема конкурентност, поголем принос, поквалитетен производ и подобра продажна цена на истиот.

XX ТД ДЗП Клечовце, производство на житни култури XX ГД Тиквеш, производство на грозје XX Агро-Нено, органско производство на сирење Категорија: Преработувачи на земјоделски производители

XX Дием ГП, преработка на овошје и зеленчук

XX Тргопродукт, преработка на овошје и зеленчук XX Вита Рес, производство на концентрат за сокови од овошје и зеленчук Категорија: Откупци на земјоделски производи

XX Вант – Струмица, откуп на овошје и зеленчук XX Орепром-М, откуп на овошје и зеленчук

4 специјални награди за иновативен пристап во работата

XX Везе Шари- најголем производител на јајца за постројката за био гас која работи на отпадок од примарното производство XX Флора Фреш- Нано технологија на производство на цреши и јаболка XX ИЗ Роксана, најголем производител на кајсиисистем капка по капка и сопствен ладилник XX Танталовски Пере, производство на овошје со систем за интегрална заштита на почвата и околината

агро саеми во Европа- Fruit Logistika во Берлин каде ќе имаат можност да ги погледнат најновите трендови во агро бизнисот и да остваруваат бизнис контакти за меѓународна соработка и можен пласман во странство. Организаторите веруваат дека на ваков начин даваат дополнителен придонес кон поттикнување и поддршка на развојот на агро бизнисот како една од најпотенцијалните гранки во македонската економија. Добитниците, пак, се едногласни дека наградите се сериозен поттик да продолжат со позитивната практика и понатаму, а дека ПроКредит е банка која знае да ги препознае потребите на земјоделието и соодветно да ги финансира. Кочан Адем, сопственикот на Канет Агро компанијата со признание најпроактивен агро бизнис во категорија раноградинарство за Капитал раскажа како дошол до престижното признание на ПроКредит. „Ние сме меѓу ретките во Македонија кои го поседуваат ЕуроГап стандардот- светски стандард во земјоделието базиран на принципите на ХАСАП и ИСО стандардите. Над 85% од производството го пласираме со извоз за однапред договорени купувачи. За нас иднина претставуваат инвестиции во земјоделието преку следење на современите методи“, вели Кочан, кој во

ПроКредит гледа повеќе од партнер за финансирање, а во соработката со банката можност да дојде до нови бизнис контакти и знаења за трендовите во земјоделието. „Почнавме со мала соработка и поддршка за обртни средства, за во моментот ПроКредит банка да биде моја доминантна банка која ме поддржа во една од главните капитални инвестициикупувањето на оранжерии со вистинскиот продукт- долгорочен кредит прилагоден на динамиката на работење на мојот бизнис“, вели Кочан. Бизнисменот Арбен Абдурахмани, сопственик на Везе Шари е добитник на специјална награда за иновативен пристап во работењето на ПроКредит. Тој вели дека неговиот бизнис отишол чекор понапред, онаму каде другите не размислувале само со постојани инвестиции и размислување напред-како трошокот да го направиш приход, како да бидеш поефикасен, каде лежи неискористен потенцијал. „Единаесет години сме постојано во инвестиции. Започнавме со живинарската фарма „Везешари“ со врвна технологија, потоа го проширивме нашиот бизнис со фабриката за преработки од пилешко и говедско месо „Лекер“, а еве сега го заокружуваме процесот со формирање на компанијата „Електрошари“, која ќе се занимава со производство на електрична енергија“

Капитал број 789 12.12.2014

www.kapital.mk

анализа

Posledna godi[na sesija na Klubot na istra@uva^i na NBRM

Mladite istra@uva^i izlegoa so precizni srednoro^ni makroekonomski procenki пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

о темите: „Индекси за мерење на банкарската стабилност“ од авторот Елена МучеваМихајловска и „Пост-кризно забавување на кредитната активност во ЈИЕ - Враќање во нормала“ од авторите Бранимир Јовановиќ, Егзона Хани и Љупка Георгиевска беше затворена последната овогодишна 15 сесија на Клубот на истражувачи на Народната банка на република Македонија која се одржа минатиот четврток во просториите на НБРМ. Според заклучоците и препораките на двајцата овогодишни презентери на среден рок не треба да се очекува кредитен развој кој што по обем и интензитет би бил сличен на остварувањата во годините пред кризата. Дополнително се предупредува и сугерира дека од 2010 година наваму очигледен е тренд на благо движење нагоре кај кредитирањето на домаќинствата, што значи дека е потребно внимателно следење на кредитирањето кон овој сектор.

Нема розеви прогнози за кредитната актиност во Југоисточна Европа

„Од аспект на очекуваните движења на рамнотежениот кредитен раст во наредните 5 години, резултатите упатуваат на умерено надолно прилагодување во однос на динамиката пред кризата, т.е. на среден рок не треба да се очекува кредитен развој кој што по обем и интензитет би бил сличен на остварувањата во годините пред кризата“. Ова е веројатно главниот заклучок од презентацијата на тема „Пост-кризно забавување на кредитната активност во ЈИЕ - Враќање во нормала“ од авторите Бранимир Јовановиќ, Егзона Хани и Љупка Георгиевска. Авторите посочуваат и дека во однос на иднината, нивните проекции упатуваат на очекуван рамнотежен кредитен раст кој што се движи околу 8-9%. „Имено, според нашите оценки, годишен кредитен раст од околу 8-9% во

Според заклучоците и препораките на двајцата овогодишни презентери на среден рок не треба да се очекува кредитен развој кој што по обем и интензитет би бил сличен на остварувањата во годините пред кризата. Дополнително се предупредува и сугерира дека од 2010 година наваму очигледен е тренд на благо движење нагоре кај кредитирањето на домаќинствата, што значи дека е потребно внимателно следење на кредитирањето кон овој сектор. наредните 5 години би бил во согласност со среднорочната рамнотежа на фундаментите на македонската економија и истиот не треба да се толкува како ограничувачки фактор на вкупниот економски раст“, вели Егзона Хани презентерка на трудот. Таа додава дека според нивното истражување носителите на политиките треба внимателно да ги проценуваат факторите зад кредитните случувања, затоа што тие се од суштинско значење во процесот на дизајнирање соодветни политики коишто обезбедуваат одржлив развој на кредитниот пазар.

Новите индикатори за стрес на НБРМ успешно функционираат

Вториот презентер Елена Мучева Михајловска, аналитичар во отсекот за финансиска стабилност при НБРМ во својата презентација ги претстави двата нови индикатори за предупредување и мерење на нивото на стрес врз банкарскиот систем на Република Македонија, кои се дел од серијалот тестирања извршени по конструкцијата на Едиствениот индекс за банкарска стабилност (2013 година). „Движењето на индексот за предупредување за банкарска нестабилност покажа дека во анализираната временска серија македонскиот банкарски систем поминал еден циклус на прекумерен кредитен раст, кој кулминирал во 2008 година. Понатаму, од 2010 година наваму очигледен е тренд на благо движење нагоре кај овој индекс и тоа со највисок придонес на кредитирањето на домаќинствата. Токму затоа од последните движења на овој индекс може да се сугерира на внимателно следење

Што претставува Клубот на истражувачи на НБРМ?

Клубот на истражувачи е формиран во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа на НБРМ и функционира од јули 2011 година. Клубот на истражувачите е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Народна Банка објавува постојан повик до истражувачите да поднесат сопствен труд до Клубот, вклучително и оние во работна верзија. Истовремено, се повикуваат сите аналитичари и истражувачи од научно-образовни и финансиски институции, како и студентите и останатите заинтересирани да присуствуваат на сесиите на Клубот како дискутанти или како слушатели. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер и истото може да се направи преку барање за членство. на кредитирањето кон овој сектор“, вели Мучева Михајловска. Во поглед, пак, на анализата на вториот индекс на стрес на банкарскиот систем таа заклучува дека македонскиот банкарски систем од крајот на вториот квартал на 2008 година до крајот на третиот квартал од 2011 година поминал низ циклус на материјализација на ризиците и тоа најмногу кај кредитниот ризик.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

политика

Duri 77 novi fakulteti, a samo iljada pove]

So fakultet vo s xabe se paket re Неверојатни податоци извади Заводот за статистика, откривајќи дека за само осум години бројот на факултети во земјава се искачил на 120, а паралелно со тоа бројот на студенти се зголемил само за илјада. Зошто имало потреба од отворање на толку многу високообразовни институции кога „пазарот“ не покажал дека има кој да ги користи нивните услуги? Каква функција вршат овие факултети и кој има ќар од нив, ако тоа не се студентите? Како воопшто може да се збоува за некаков пакет реформи, а да не се отвори прашањето за резултатите од проектот „Факултет во секој град“...И, секако, клучното прашање- каде ни отидоа студентите? T-01: Високообразовни установи, студенти и наставници, 1959/1960-2013/2014 T-01: Tertiary education institutions, students and teachers, 1959/1960-2013/2014

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

ако бројот на факултети во земјава е тројно зголемен во последниве седум години, бројот на студенти пораснал за само илјада. Овие фрапантни податоци до коишто дојде „Капитал“ преку Заводот за статистика откриваат фијаско на политиките за масовно отворање на универзитети низ малечките градови, оти ако во академската 2006 – 2007ма во Македонија имало 43 факултети денеска нивниот број се искачил на неверојатни 120. И доколку нормално би било да се претпостави дека паралелно со овој енормен раст растел и бројот на студенти, реалноста не е таква – вкупно 55 673 студенти биле запишани на 43 факултети во 2006-2007ма, а на 120-те денеска студираат само илјада повеќе – поточно 56 697. Колку што пораснал бројот на студенти, пораснал и бројот на настанички кадар. Во 2006-2007ма имало 1592 наставници, а денеска има 2251 наставници. Математиката е дека на секој еден нов студент се вработувал и по еден наставник. Како може да се објаснат овие бројки? Зошто имало потреба од отворање на толку многу високообразовни институции кога „пазарот“ не покажал дека има кој да ги користи нивните услуги? Каква функција вршат овие факултети и кој има ќар од нив, ако тоа не се студентите? И можеби клучното прашање- каде се децата? Бројките сами по себе отвораат многу прашања и дилеми, на коишто Капитал се потруди да најде одговор, но пред се се појавуваат и во еден клучен тајминг, среде најавени коренити реформи на македонското образование од една страна и силно незадоволство токму од тие реформи од страна на студентите,

2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/20101) 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 1)

Високо стручно образование Високо образование Higher vocational education University education школи студенти наставници факултети студенти наставници schools students teachers faculties students teachers 3 1 338 79 43 55 673 1 592* 3 1 814 69 78 62 440 1 959 5 1 866 74 94 61 571 2 108 6 5 4 4 3

2 102 2 102 1 874 1 064 1 049

81 67 61 55 50

101 111 115 118 120

55 792 61 148 56 873 55 842 56 697

Бројот на запишани студенти не ги содржи податоците од Државниот универзитет Тетово.

1 976 2 029 2 179 2 152 2 251

се види, но „Капитал“ во меѓувреме од друга. Пред нецели две недели во Во предвидениот временски рок бараните податоци не беа доставени. Скопје се случија најмасовните протести го отвора клучниот проблем, преку 1) The number of enrolled students does not contain data from the State University Tetovo. во последната деценија организирани фактот дека ерозијата на квалитетот required data were not received within the prescribed deadline. одThe Студентскиот пленум (организација во македонскиот образовен систем на македонските студенти), а поттикнати се случува систематски, со години, од најавата на Владата дека ќе се а една од главните причини е токму воведе државен испит како реформа за дисперзијата на разни „факултетчиња“ подобрување на слабиот квалитет на со сомнителен квалитет, програма македонското образование. Илјадниците и филтри за кадарот што низ нив студенти и нивни поддржувачи кои поминува и завршува како група излегоа да кажат „не“ за оваа владина магистри, дури и доктори на науки. идеја, не само што не ја предомислија Како Владата го Владата, туку напротив ја инспирираа замислува образованието да отиде и чекор понатаму, па минатиот со новите мерки? викенд министерот за образование Ставот на Владата дека македонското Абдулаќим Адеми заедно со неговиот образование има проблем со квалитетот заменик, Спиро Ристовски излегоа не изненади многумина, ако се има на заедничка прес-конференција предвид фактот дека голем број на (веројатно да демонстрираат експерти и професори со години обединетост во коалицијата по ова укажуваат на ерозиите во образовниот прашање) за да кажат дека државниот систем. Но, зошто Владата ја констатира испит ќе биде надграден и проширен, фактичката состојба кога таа пред се е односно дека ќе дојде во пакет со резултат токму на системот и начинот уште четири други реформи, кои меѓу на којшто тој е поставен, а него го другото предвидуваат формирање на поставува државата!? Ако Владата вели академија за наставници и воведување дека низ системот излегуваат студенти на лиценци за наставници, реформа на со се послаб квалитет и помало знаење, болоњскиот систем, право на странски тогаш прашањето секако е- како државјани да бидат декани и.т.н системот дозволил истите да поминат Како ќе се развива сега распламтената низ него, кој ги поставил правилата на релација Влада-студенти, дали ќе има игра, кој ги вовел критериумите и кој нови протести како што се најавува, ги спроведува? Сигурно не студентите каква јавна дебата ќе има виза ви коишто во случајов изгледа само нашле предложениот пакет реформи и како „село без кучиња“... на ова ќе одговорат професорите, деканите и ректорите останува да А кучињата изгледа допрва ќе се

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

политика

]e studenti od 2006-ta dosega

sekoj grad, eformi! поставуваат да стражарат. Владата како решение за проблемите кои сама ги признава, најави сет мерки за подобрување на квалитетот на образованието. Иако, прво беше споменат само државниот испит како новина, после протестот на студентите двоецот Адеми и Ристовски излегоа со цел пакет реформи кои вклучуваат големи измени во досегашното функционирање на системот. Сега освен државниот испит владата предлага целосна ревизија на болоњскиот систем. Студентите ќе полагаат испити и усно и писмено. Ќе може да докторираат но само на универзитети кои се рангирани како најдобри пет на Шангајската листа. Владата ќе дозволи странци да можат да бидат декани или ректори на факултети. Идните наставници најмногу ќе ги почувствуваат измените. За да се запишат на педагошки средношколците ќе мора да имаат одличен или многу добар успех, да се психо физички здрави а ќе полагаат и приемен. Откако ќе завршат факултет ќе мора да се дообразуваат на Академија за наставници која ќе трае од 8 месеци до една година. Со ова ќе се лиценцираат идните наставници ,а тоа треба да го сторат и веќе постоечките. Откако ќе се вработат ќе мора да посетуваат дообука по што ќе се стекнат со спецификација, наставник, ментор или советник. Тие ќе обучуваат студенти од педагошки и ќе ги учат како да станат добри наставници. Првиот циклус на универзитетските студии се предвидува да трае четири години и со неговото завршување да се стекнуваат најмалку 240 ЕКТС кредити. Магистерските студии пак ќе траат две години (или подолго) во кои треба да се стекнат дополнителни 120 ЕКТС кредити. Право да биде ментор на студентите од втор циклус на студии има само наставник кој објавил најмалку шест труда во меѓународни научни списанија или еден труд во списание со импакт фактор кои се во првите 50% списанија од соодветната област во базата на Web of Science и кој добил акредитација од

Колку чинат студиите?

Студиите на државните факултети чинат од 200 евра, во државна квота до 1000 со кофинансирање. Во приватните универзитети една академска година чини од 2000 евра па нагоре.

Најава за фијаско од самиот почеток

Во 2008-та кога почна проектот „Факултет во секој град“ во првиот уписен рок само еден кандидат се пријавил за вкупно 180 слободни места на новиот Технолошко-технички факултет во Велес, кој е отворен од Битолскиот универзитет.

Одборот за акредитација и евалуација во високото образование, се посочува во предлог текстот. Студиски програми за докторски студии според предлог измените ќе можат да организираат само универзитетите кои се меѓу првите пет рангирани универзитети и високообразовни установи во состав на универзитетите. Ако универ-зитетот го изгуби статусот на еден од првите пет рангирани високообразовни установи во државата, нема да може да запише нови кандидати во трет циклус докторски студии, односно ако го стори тоа ќе му биде одземена акредитацијата. Високообразовните установи, двапати годишно (по запишување на студиите и на крајот на академската година) ќе имаат обврска да достават список на студенти до Министерството, Агенцијата за вработување и Фондот за пензиско и инвалидско осигурување. Во измените

Спиро Ристовски

заменик министер за образование

и сакал да апелирам и до сите политички Б партии, наместо да посегнуваат по основците, средношколците, студентите, наставниците и професорите, со цел да ги манипулираат заради собирање на политички поени, да понудат свои предлози и сугестии

Капитал број 790 19.12.2014

34 Билјана Ванковска

Рекоаполитика за новите измени... професор

Ненад Новковски

поранешен министер за образование

а не е трагично би било смешно, ама една од мерките е Академија за наставници – тоа се сведува на она што веќе го нареков држава-универзитет. Кога на ова ќе му го додадете и државниот испит, се поставува логично прашање: колку всушност државни испити, проверки и обуки ќе имаат студентите пред да можат да се сметаат за дипломирани и оспособени кадри? на Законот за високото образование се предвидува приемен испит за странските студенти составен од тест за проверка на јазичните вештини и стручен испит, а се дозволува ректор, декан или директор да биде и странски државјанин... Новините за државниот испит ќе важат од академската 2016/2017 година за студенти запишани на прв циклус на студии, односно од академската 2017/2018 година за студентите кои ќе се запишат на втор циклус студии. Министерот Абдулаќим Адеми рече дека Владата е цврсто убедена дека државниот испит ќе придонесе за унапредување на квалитетот на високо образовниот систем. „Тезите од типот дека со државниот испит се нарушува автономијата на универзитетите, државата сака да ги контролира професорите, да им наштети на студентите, да заработи на нивна сметка и слично, се само мит фабрикуван од одредени политички структури“ вели тој. Неговиот заменик Ристовски прати пораки до политичките партии: „Би сакал да апелирам и до сите политички партии, наместо да посегнуваат по основците, средношколците, студентите, наставниците и професорите, со цел да ги манипулираат заради собирање на политички поени, да понудат свои предлози и сугестии, со што би дале

www.kapital.mk

ас барав да се реагира отсечно – со Ј отфрлање од академската заедница на каква и да било дискусија со власта

за неосновани промени. Во овој случај, активностите на Студенстскиот пленум им одат на рака да отворат дебата којашто долго ќе трае, ќе се истапи острицата на рекацијата, а потоа ќе се дискутира и за новите предлози што веќе се појавуваат.

придонес во имплементацијата на овој досега најкрупен пакет на суштински реформи во насока на унапредување на квалитетот на образовниот систем во земјата“. Од министерството објаснуваат дека ова се само предлози по што ќе следат јавни расправи. Од новините засегнати се студентите, идните и сегашните наставници, директорите на училишта, деканите и ректорите, и универзитетите. Со нив власта ќе отвора образовни институции, парично ќе ги стимулира наставниците и стипендира студентите. Колку ќе чинат овие реформи министрите немаа одговор.

Нереална слика на пазарот на труд

Но, професорите со коишто контактираше „Капитал“ велат дека ниту една од овие мерки не може да направи значаен исчекор, оти проблемите се многу подлабоки и пред се, се резултат на импровизацијата и немањето на никаква стратегија во пристапот кон реформите на образованието. Еден од клучните причини коишто довеле дотука, според нив, се токму дисперзираните студии кои носат квантитет, но не нудат квалитет, па се наметнува дилемата како воопшто може да се зборува за реформи без да се отвори прашањето за резултатот од проектот „Факултет во секој град“. Анализите се дека севкупниот

концепт е направен без истражување за економската и општествената оправданост на толкава дисперзираност на образованието и исполитизиран до максимум претставува само еден популистички потег. Во подобрите времиња на македонското образование се знаеше дека голем број од матурантите не се запишуваа на факултет, особено не ако имаа слаби оценки, па сликата за бројот на невработен кадар на пазарот на трудот беше реална. Сега се што се добива е начин да се одложи или вештачки да се прикаже дека бројот на невработени не расте или се намалува, без да се види дека и се прави штета на државата со тоа што - ако е сериозен проблемот со невработеноста - уште е посериозен проблемот со неквалитетно образовани кадри. Тие ќе имаат утре реално сертификат за завршено високо образование, но на пазарот на трудот нема да бидат третирани како луѓе со применливи, квалитетни знаења што би се виделе во практиката. Овие критики не доаѓаат само од академската заедница, туку и од бизнис секторот, каде што се повеќе бизнисмени се жалат дека не можат да најдат соодветно и квалитетно обучени вработени. Студентите немаат доволно литература за учење, еден професор им предава на 200 студенти, нема доволно асистенти и демонстратори. Ова се само дел од проблемите кои бараат решение.

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

Димитар Мирчев

Имер Исмаили

професор

ржавниот испит е неопходен поради тоа што универзитетите не создаваат квалитетни кадри. Гласот на студентите треба да се слушне, но нема ништо лошо државата да им го провери знаењето сè додека таа им ги финансира студиите. Сето тоа мора да се одрази на квалитетот на знаењето што го добиваат студентите. Дополнително, останува впечатокот дека државата, за да одржи во живот една идеја за дисперзиран систем на образование, ќе мора да ги „поминува“ ретките запишани студенти, бидејќи, во спротивен случај ќе нема - континуитет за следните години. Ова доаѓа од зачудувачки малиот одѕив на студенти во дисперзираните факултети: во прва година се запишуваат одвај по 5 или 10 студенти, особено на техничките науки, па кај нив често се слуша реченицата дека „тука можеш да паднеш единствено на скалите!“, а анкетите покажуваат дека бруцошите во последниве пет години го гледаат високото образование како многу полесно од средното. Професорот Јове Кекеновски вели дека проектот за дисперзирани студии потекнува од идејата да се задоволи

професор

ладата е немоќна да им најде работа на 25 илјади кадри излезени од универзитетите кои актуелно се без работа. Сите држави кои во себе имаат диктаторски елементи, прв елемент за инсталирање на правната диктатура е предизвикувањето забуна кај граѓаните и овој елемент најсвесниот граѓански слој го освести дека тука се подготвува еден манипулаторски механизам социјалната компонента од болоњскиот систем, но кај нас тоа се вулгаризира до максимум: „Реалноста е дека нема доволно наставен кадар за сите тие факултети, а камоли да има квалитетен кадар. Прашањето е како воопшто се дозволи да се отиде до тука? Одборите за акредитација мораше да водат сметка дали има потреба од олку факултети, дали тие ги исполнуваат условите, имаат ли простории, кадар... Одборот бара гаранција од факултетот дека ќе има доволен број на професори и факултетите фиктивно земаат изјави од професори заверени на нотар дека ќе работат. А во реалноста, тие не одат на работа, па само на факултетите во Скопје се случува еден професор да предава по 6 или 7 предмети. И после не бил добар квалитетот... Па кој го урна?“ прашува Кекеновски. Тој исто така вели дека не треба да се залажува јавноста

политика

Јове Кекеновски

професор

роблемот е што тука нема никаква П политика, ова е чиста импровизација. Се предлагаат инстант мерки коишто

не можат да го подигнат квалитетот. Ќе треба да научат децата прашања, па еве и 100 прашања нека бидат, тоа ли е квалитет? Екстерното во средното покажа дека професорите плашејќи се за своите работни места одеа и им ги решаваа тестовите на учениците. Исто ќе биде...

дека државен испит се полагал на медицинскиот факултет: „Има и нотарски и правосуден испит, ама тоа е дозвола за работа, тоа не е исто и нека не прават шашми“. Поранешниот министер за образование пак, Ненад Новковски вели дека воопшто не смеело да се отвора дебата на ваков начин и ја апострофира и улогата на опозицијата: „Најинтересно е дека никој во оваа држава не се загрижи за тоа што опозицијата којашто поддржува жестоки протести едновремено води тајни преговори со власта за истите тие прашања. Кои се тие „национални експерти“ и зошто никој нам ништо не ни кажува? Замислете си – тајни разговори, дури и за експертската јавност, за вакво прашање од општ долгорочен интерес, коешто во овој момент ја бранува целата јавност!?“ вели тој.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика

Kineskiot kapital ja menuva percepcijata z

Kina „istura" 13 mil dolari vo regionot пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

ко „Made in China” до само пред неколку години беше синоним за третокласен производ, а кинескиот пазар неинтересен за „Западот“, зголемената пенетрација на Кина во регионот, земја која во меѓувреме стана втора економска сила во светот и претендира да стане прва, и планот да инвестира 13 милијарди долари во централно- источниот регион во Европа, целосно ја смени перцепцијата. Во услови на сериозна криза и намалени фондови за инвестиции, челниците на 16 земји од овој дел на Европа се собраа на третиот по ред Самит „Кина и Централноисточните земји од Европа“ кој овој пат се одржува во Белград, со јасни планови и проекти преку кои секој од нив сака што повеќе да „зграпчи“ од не така малиот колач кој Кина сака да го инвестира во овој дел од светот. Интересите, пред се економските, на двете страни (Кина од една страна и 16-те земји од Европа, од друга) во овој случај се јасни. Кина преку пенетрација во овој дел од Европа, сака посилно да стигне до пласман на своите производи на развиениот западно- европски пазар, додека земјите од централно- источниот

Освен претходно најавените 10 милијарди долари кои Кина планира да ги инвестира во регионот, на самитот во Белград, кинескиот премиер, Ли Кечијанг најави дополните 3 милијарди долари. Челниците на 16-те европски земји, веќе тријат раце и прават проекти за што повеќе да зграпчат од овој кинески колач. Македонија веќе има договор за искористување на 580 милиони евра. Дали ќе успее да договори да земе уште повеќе, зависи како од нашите проекти, така и од интересот на Кина да инвестира во земјава. Оттука регионалните проекти, стануваат најповолна опција за искористување на кинеските пари

дел на Европа, сакаат што побрзо да стигнат до „свеж“ капитал кој се почесто отсуствува од фондовите на кои досега најмногу се потпирале (европските) поради силните последици од економската криза кои се уште значајно се чувствуваат. Оттука и „несебичноста“ на Кина да фрли 13 милијарди долари, најмногу во инфраструктурни проекти преку кои ќе си го поплачи патот кој некои го нарекуваат „пат од свила“ до полесно навлегување во Европа, можност што ќе ја направи не само повлијателна во овој дел од светот, туку и ќе помогне во кинеската намера да прерасне во прва економска сила во светот, особено ако економската криза на западната половина не се надмине.

Но барем според најавите на кинескиот премиер, Ли Кечијанг, интересот на Кина е и до крајот на оваа година, трговската размена со овие држави по прв пат да надмине 60 милијарди долари. А кој колку ќе искористи од овој фонд, најмногу зависи од идеите, проектите и секако заедничкиот интерес на поединечните држави и Кина. Инаку, начинот на искористување на овие средства ќе се прави преку јавно- приватно партнерство и преку лизинг аранжмани. Македонија, меѓу првите земји од регионот, веќе успеа да потпише договор со Кина за инфраструктурни проекти уште по првиот ваков самит (2012 година), во вредност од 580 милиони евра, средства

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

Александар Вучиќ премиер на Србија

рбија не е земја С помеѓу Истокот и Западот, туку место

на нивен креативен состанок. Нашата стратешка визија е модерна Србија како економска, сообраќајна и културна раскрсница во југоисточна Европа и мост меѓу Истокот и Западот во 21 век.

Кечјанг Ли

премиер на Кина

ина се надева К дека ова е прилика 17 земји да

ги синхронизираат меѓусебно своите среднорочни и долгорочни развојни цели, да започнат да ја формулираат среднорочната агенда за соработка меѓу Кина и земјите од ЦИЕ, и да ја зајакнат соработката со цел таа побрзо да созрее и да напредува.

za "Made in China"

lijardi За што земјите од регионот ги сакаат кинеските пари? XX Македонија: инфраструктура, регионални проекти XX Албанија: енергетика XX Црна Гора: инфраструктура XX Словенија: трговија XX Босна и Херцеговина: инфраструктура, образование XX Хрватска: инфраструктура XX Бугарија: регионални проекти

наменети за изградба на автопатот СкопјеШтип и автопатот Кичево- Охрид. Всушност кинеската „помош“ во Македонија, ако се следат официјалните податоци, се интензивира уште во 2011 година, една година пред формирањето на овој Самит, кога Кина донираше 23 автобуси за ученици во вредност од еден милион евра во земјата. Оттогаш, потпишани се повеќе договори за соработка, како меѓу институциите така и меѓу компаниите. Но сепак, ако се погледнат статистичките податоци, Македонија е втора после Босна и Херцеговина од земјите од регионот, што најмалку извезуваат во Кина, додека

Никола Груевски премиер на Македонија

ашата стратешка Н определба е да ги подобруваме

условите за бизнис и реализација на големи инфраструктурни проекти. Секогаш се прилагодуваме на новите трговски услови на полето на економијата за да ја реализираме целта, полноправно членство во Европската унија, но сакаме да имаме соработка со сите прогресивни земји во светот.

Бојко Борисов премиер на Бугарија

оработката меѓу С Кина и земјите од централна и источна Европа создава уште неискористени можности за големи регионални проекти и продлабочување на стратешко партнерство меѓу ЕУ и Кина.

Весна Пусиќ

вицепремиер и министер за надворешни работи на Хрватска

рватска особено Х е заинтересирана за инфраструктура,

кои можат да ги зајакнат воздушните, железничките и патните врски меѓу Кина и 16 земји учесници на Самитот.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика

ТРГОВСКА РАЗМЕНА МЕЃУ КИНА И ЗЕМЈИТЕ ОД РЕГИОНОТ 2012 година (USD 10 000) Земји Вкупно Европа ЦИЕ (Централна и источна Европа) Албанија Бугарија Словенија Хрватска Македонија Босна и Херцеговина Србија Црна Гора

Извор: Национално биро за статистика на Кина

увозот на кинески производи во земјава е речиси за третина поголем од извозот. Што значи дека потенцијалите за соработка со оваа држава се повеќе од големи. Конкретни планови, за тоа што може да се договори на овој самит, немаше. Според изјавата на премиерот Никола

Вкупно 386.711.942 68.308.895 655.804 48.702 189.346 182.267 137.434 22.853 7.001 51.422 16.778

Груевски, земјата е отворена да соработува на секое поле, но сепак приоритет останува инфраструктурата. „ Нашата стратешка определба е да и ги подобруваме условите за бизнис и реализација на големи инфраструктурни проекти. Секогаш се прилагодуваме

Извоз 204.871.442 39.639.909 495.905 34.391 105.457 156.664 129.983 8.875 4.671 41.288 14.576

Увоз 181.840.500 28.668.986 159.899 14.312 83.889 25.603 7.451 13.978 2.330 10.135 2.202

17 премиери

5000 учесници

1100

акредитирани новинари на новите трговски услови на полето на економијата за да ја реализираме целта, полноправно членство во Европската унија, но сакаме да имаме соработка со сите прогресивни земји во светот “ , изјави Груевски. Во моментот, единствен конкретен проект во кој Македонија е веројатно да учествува е изградбата на брзата железница од Будимпешта до Атина, а која ќе поминува ни Унгарија, Србија, Македонија и Грција. Трасата од Будимпешта до Белград, се очекува да биде завршена до 2017 година. Покрај премиерот Груевски и неговата делегација, на самитот учествуваа и единаесет македонски компании, главно од секторот енергетика, трговија, градежништво, прехранбена индустрија, туризам и вино со интерес своите производи да ги прошират на пазарот во Кина или пак да се појават како ко- изведувачи на проектите кои Кина ќе ги инвестира во овој дел од Европа. Притоа, инфраструктурните проекти се од најголем интерес за повеќе од државите. По нив, следи соработка во областа на енергетиката, трговија како

10.000

полицајци го обезбедува самитот

4000

полицајци дневно ќе го обезбедуваат настанот и образованието. Челниците на Босна и Херцеговина, Црна Гора и Хрватска јасно посочија дека нивниот интерес на овој самит се пред се инфраструктурните проекти и поврзувања. Албанија најмногу интерес гледа во енергетиката, Словенија во трговија. Македонија и Бугарија според изјавите на премиерите, се отворени за соработка на секое поле, како и за учество во што повеќе регионални проекти. Инаку, на Самитот во Белград учествува околу 1100 новинари од 110 редакции, а за безбедноста на учесниците беа ангажирани 10.000 полицајци, од кои во просек 3.500 беа ангажирани дневно. Од вкупно 5.000 учесници, најголема делегација, составена од вкупно 700 лица, беше кинеската.

Кои договори Македонија ги има потпишано со Кина? XX Април 2014: договор за соработка на полициите на Македонија и на Кина XX Март 2014: 2,5 милиони евра помош за изградба на училишта, здравствена инфраструктура, набавка на училишни автобуси и сл, а до сега за вавки проекти Кина и Македонија потпишале договори во висина од 13,4 милиони евра XX Договор со Кина за набавка на железнички патни композиции, инвестиција од 25 милиони евра XX Ноември 2012: потпишан договор за соработка за инфраструктурни проекти за изградба на автопатот Миладиновци –Штип и Кичево - Охрид, вредни 580 милиони евра. XX Ноември 2011: Кина донираше на Македонија 23 автобуси за превоз на ученици, во вредност од 1 милион евра

1 2 3 1

! " "# $

" %&$ ' $(&$) *+ )&, $&( "+- * .+/& % . 0&* 4 3 4

Капитал број 790 19.11.2014

www.kapital.mk

Профил

Koj e Petar Mati], srpskiot "kral" na ne

Misteriozen bizni i vistinski konku na Mi[kovi]

ден од најбогатите српски бизнисмени, Петар Матиќ го има она што сигурно мнозинството од нас барем некогаш го посакало, но тоа ни е недостижно. И покрај богатството и моќта, како и фактот дека е сопственик на бизнис империја најпрепознатлива по деловната зграда наречена Ушќе во Белград и истоимениот трговски центар, во пошироката јавност е речиси анонимен. Тој е еден од ретките успешни бизнисмени кои можат да испијат кафе во центарот на Белград,

а во него да не покажуваат со прст. Тој не се експонира, не се фотографира, не дава интервјуа. Постави тим на луѓе кои го претставуваат во јавноста, а на официјалните настани се држи повлечено. Матиќ не се споменува ниту во извештаите од неодамнешниот состанок што премиерот на Србија Александар Вучиќ го имаше со 200-те најголеми српски стопанственици. Како од сенка управува со МПЦ Холдинг, која во 2012 година оствари 238,8 милиони евра приход, 20 милиони помалку во однос на претходната година, со нето

добивка од 3,4 милиони евра, станувајќи еден од најмоќните бизнисмени што се занимаваат со трговија и недвижности.

Близок до Милошевиќ

Роден е во Марибор во 1966 година, во семејство на угледни стоматолози. Во Словенија живеел кратко и уште како момче со родителите се преселил во Бенковац, Хрватска. Пријателите од младоста го памтат како најбрз возач на мотор во областа од Шибеник до Бенковац. Таму останува до својата дваесет и петта година.

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.11.2014

Профил

Најтаинствениот српски бизнисмен е сопственик на илјадници квадрати бизнис и станбен простор. Симбол на неговата бизнис моќ е и шопинг центарот Ушќе: овде ривалството со Мишковиќ го чинеше 150 милиони евра, пишува хрватското издание на Форбс

Бизнис-трговскиот центар Ушќе, кој што во конечна верзија треба да чини 230 милиони евра

edvi@nostite

izmen urent

Упатените велат дека бизнисот го започнал во Хрватска во 1989 година, основајќи ја МПЦ, фирма преку која тргувал италијански чевли. На хрватскиот пазар, меѓутоа, со оглед на воените околности не се задржува предолго, па седиштето на идната империја го сели во Белград. Се зборува дека се збогатил како и поголемиот број тајкуни во деведесеттите: преку трговија со цигари, алкохол и нафта. Се знае дека во тоа време со овој тип на бизнис не можел да се занимава било кој, па неговиот продор на пазарот се

припишува на пријателските врски со синот на Слободан Милошевиќ, Марко и тогашниот премиер Мирко Марјановиќ, близок соработник на Милошевиќ, кого што овој од затворските ќелии од Хаг го овласти во отсуство да го менува на чело на партијата. Од тој период во неговата биографија останува податокот дека во 1998 со двајца соработници е уапсен поради сомнение дека затаиле милион динари данок и ја злоупотребиле службената должност. Сепак, не следеше никаков судски процес. Повторно, како и кај поголемиот дел бизнисмени кои израснаа во 90-те, Матиќ продолжува да го развива бизнисот и по 2000 година и по промената на режимот во Србија. Тоа е период кога МПЦ се развива најмногу во однос на трговија со облека, спортска опрема и играчки, ја шири малопродажната мрежа и станува застапник на бројни светски брендови.

Делта или Ушќе

зборува, го купи зданието за тогашни десет милиони германски марки, а на крајот го откупи од партнерите. Тоа го означи неговиот влез во бизнисот со недвижности, а Ушќе стана симбол на неговото царство. Покрај трговскиот центар, на кој што работеа најдобрите светски архитектонски фирми и на кој не се штедеше, и обновената бизнис зграда, требаше да никне и нејзина близначка. Тој комплекс Матиќ ќе го чини 230 милиони евра. Во серијалот „Инсајдер“ емитуван на Телевизија Б92 во 2009, беше објавено дека земјиштето на кое се наоѓа новиот комплекс Ушќе “практично е отстапено“ без тендер, иако, како што се наведува морало земјиштето да оди на лицитација. Но место тоа, во емисијата беше кажано дека со одлука на белградското Градско собрание оваа локација е препарцелирана и му е отстапена на Матиќ со што според „Инсајдер“ градскиот буџет е оштетен за 30 милиони евра.

25%

Исклучиво интерес за земјишта

Ривалството со И додека моделот Мишковиќ само за за успех на другите шопинг центарот Ушќе главно беше соучество од компанијата на Петар го чинело 150 милиони во приватизацијата, Ма ти ќ во 2007-та купи Мерил евра. Толку тој вложи Матиќ не беше посебно Линч во изградба на ова активен во тој процес. здание на шест ката и И кога се одлучува 50.000 квадратни метри за некое државно комерцијален простор претпријатие, тоа го прави на ексклузивна локација, само поради земјиштето. близу строгиот центар на Белград, каде Така на просторот на некогашната Сава влегува во Дунав. Со изградбата фабрика за чорапи Партизанка, изгради на трговскиот центар станува сериозен луксузен станбен комплекс Оаза, а во конкурент на Делта Сити и Мишковиќ, поранешната стоковна куќа Електротехна со кој се „борел“ и за земјиште на на Кнез Михајлова сега продава модни Автокоманда во Белград, каде и двајцата брендови кои ги застапува, додека за сакаа да изградат дотогаш најголем локацијата на бившата зграда Бигз кај трговски центар. Во таа борба на крајот Белградскиот саем се шпекулира дека ќе победи Мишковиќ, но откако Матиќ никне хотел или бизнис комплекс. се повлече, иако првично го купи Во строгиот центар на Белград, земјиштето. отспротива на парламентот, сопственик Сепак, многу контроверзни и отворени е на бизнис објектот Три листа тутун, прашања има околу тоа како стана именуван по култната кафеана која сопственик на бизнис зградата Ушќе, некогаш се наоѓаше таму; спроти висока 87 метри, некогашно седиште Калемегдан изгради луксузни Парк на Централниот комитет на Сојузот апартмани. На листата на неговите на комунисти на Југославија. Имено, недвижности е и сараевскиот хотел во НАТО бомбардирањето на Србија Холидеј Ин. во 1999 година зградата е погодена од Матиќ во бизнис походите до доаѓањето 12 проектили и е уништена. Со оглед на Мерил Линч, инвестициска групација на тоа дека државата немаше пари за која во 2007 купи 25% од акциите во санација, Матиќ влегува во трката за компаниите на Митиќ, најчесто одеше сопствеништво. сам. Ова беше прва инвестиција на Со бизнисменот од Нови Сад, Миодраг Мерил Линч во регионот. И прв пат Костиќ и словенечкиот магнат Мирко Петар Матиќ да направи отстапување во Туш, како што неофицијално се дотогаш самостојниот бизнис живот.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

свет

Evtinata nafta ja obezvrednuva rubqata

Ekonomskiot sistem na Putin pred kolaps?! 50% 50% 17%

е падната цената на нафтата во последниве 6 месеци

падна рубљата во однос на доларот од почетокот на годинава

изнесува основната каматна стапка во Русија, највисока во последниве 16 години

bloomberg анализа

емелите на кои Владимир Путин ги градеше неговите 15 години власт во Русија почнуваат да попуштаат, пишува Bloomberg . Крахот на рубљата, која само во изминатите два дена падна за 18%, а во изминатите шест месеци за над 40%, ја загрозува мантрата за стабилност околу која Путин го градеше своето владеење. Додека неговиот рејтинг е историски највисок заради неговиот став околу Украина, валутната криза се заканува да го еродира и да го поткопа неговиот авторитет. Претседателот Путин ја презеде власта во 1999 година од тогашниот претседател Борис Јелцин, со ветување дека ќе го среди хаосот што беше главна одлика на земјата во целата пост- комунистичка транзиција. Во сите години на неговото владеење, освен во една, тој успеа да постигне економски раст и зголемување на платите, но падот на цените на нафтата и санкциите од Западот сега му го наметнуваат најголемиот предизвик во неговото владеење. “Луѓето мислат дека тој е силен лидер кој го врати редот и го подобри животниот стандард”, вели Дмитри Орешкин, независен политички аналитичар во Москва. “И сега тој е истиот Путин, тој и понатаму ја има целата власт, но сега се с$ распаѓа”. Во изненадувачки потег изминатава недела Руската централна банка ја покачи основната каматна стапка на 17%, што е највисока во изминативе 16 години. Тоа не успеа да го спречи падот на рубљата која сега е на ниво од 70 рубљи за долар од 34

Руската неуспешна борба да ја одбрани рубљата Рубља за долар: 1$=67,5 рубљи (16 декември 2014)

3 октомври По неколку месечна флуктуација на рубљата, Русија потроши 980 милиони долари за да го спаси падот 31 октомври Поголемото од очекуваното зголемување на каматната стапка не успеа да ги намали стравовите дека санкциите ја слабеат економијата 5 ноември Централната банка ја напушта политиката да откупува рубљи кога валутата ќе падне под одредено ниво 10 ноември Русија ги најавува плановите за ограничување на понудата на пари во оптек, со цел како што рече Путин “да се казнат шпекулаторите”

рубљи, откако цената на нафтата се намали за речиси половина, под 60 долари за барел. Русија се потпира на енергетиката од која се содава речиси 25% од бруто домашниот производ.

Нова ера

“Крахот на рубљата и придружниот пад на економијата го одбележуваат колапсот на Путиновиот економски систем кој во изминатите 15 години беше потхрануван со нафтата“, изјавува еден менаџер во Газпромбанк, банка поврзана со рускиот државен извозник на газ. Тој побара да остане анонимен заради чувствителноста на темата. “Повисоките каматни стапки ќе го срушат кредитирањето на

1 декември Русија продава 700 милиони долари на меѓународните пазари 4 декември Путин повикува на воведување на остри мерки за казнување на сите кои шпекулираат со рубљата 16 декември Неочекувано Руската централна банка ја зголемува каматната стапка за цели 6,5 проценти поени, на 17 %, рекордно највисока од 1998 година

домаќинствата и бизнисите и ќе ја продлабочи руската рецесија”, смета Нил Шеринг, главен економист за пазарите во развој во лондонската Капитал Економикс. Според последните процените на руското

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

министерство за економија, бруто домашниот производ (БДП) на Русија следната година ќе се намали за 0,8%. Со цена на нафтата од 60 долари, БДП може да падне за 4,7%, изјавија изминатава недела од Централната банка на Русија. “Колку банкроти не чекаат во јануари?”, праша Дмитри Гудков, опозициски ориентиран адвокат на својот Twitter профил.”Луѓе ќе останат без работа и без пари. Ноќната мора допрва почнува”.

Речиси критично

Владимир Гутенев, изготвувач на закони од владејачката партија Обединета Русија, исто така спори околу акциите на централната банка, тврдејќи дека стапката на пораст на каматната стапка е “неприфатлив“. “Состојбата со финансирањето на индустријата од страна на банките станува с$ поблиска до критична“, рече Гутенев, кој што е и потпретседател на Унијата на производители на машини. Заканите по економската стабилност пораснаа паралелно со Путиновата популарност од 85%, откако Русите со големо одобрување го поддржаа неговиот пристап кон ситуацијата во Украина по падот на неговиот сојузник Виктор Јанукович. Поточно, граѓаните ја поздравија анексијата на Крим, кој што бил

дел од руската територија до 1954 година, а не ги сфатија сериозно санкциите што потоа ги наметнаа САД и ЕУ насочени претежно кон финансиските корпорации и нафтената индустрија. И додека падот на рубљата може да води до постепено стопување на поддршката што Путин ја ужива, тогаш протестите што би можеле да се случат би биле попрво насочени кон пониските нивоа на власт, одошто кон Путин, вели Игор Бунин, шеф на московскиот Центар за политички технологии. “Путин е симбол на руската држава за обичните Руси“, додава Бунин, кој смета дека поедини владини функционери би можеле да бидат отпуштени заради хаосот со рубљата. “Луѓето го гледаат него како среќна ѕвезда што ќе ги спаси. Затоа и се плашат да го загубат како симбол“.

Владата “некомпетентна“

Татиана Барушева, 63-годишна пензионерка што живее во Геленџик, Краснодарски регион, ги обвинува токму луѓето што работат со Путин за моменталната состојба во економијата. “Не може да одиме понатаму со оваа влада, таа е некомпетентна“, вели таа. “Без оглед колку силно да се труди Путин, неговите помошници не ги бива за ништо“, вели таа.

Путин веќе преброди една економска бура. Светската финансиска криза што изби во 2008 година “изеде“ 7,8% од рускиот БДП следната година заради тогашниот пад на цените на нафтата. Во тие околности рубљата падна за околу третина од својата вредност. Оттогаш економијата растеше секоја година. Но, тогаш немаше санкции од Западот, што значи дека сега Путин е во потешка ситуација, смета Олга Криштановскаја, социолог што ги проучува елитите при Руската акдемија на науките. Мерки што би ја олесниле ситуацијата, како воведување контрола врз капиталните текови или омекнувањето на Руската позиција кон Украина, би можеле да донесат дополнителен ризик. Она што се случува сега е полошо отколку пред пет години, вели Кирил Рогов, аналитичар при Гајдарскиот институт за економски политики во Москва. Путин ризикува да го загуби својот имиџ на лидер кој што ги држи работите под контрола и може да ја води земјата низ оваа криза. “По 2009 година, имаше брзо закрепнување“, вели Рогов. “Сега се соочуваме со шок што тешко се контролира и тоа ја минира довербата во целосниот економски модел на Путин“, вели тој.

Капитал број 790 786 19.12.2014 21.11.2014

www.kapital.mk

44 CEO Profile Карл-Лудвиг Клaј Мerck KGaA

^ovek za presvrt Кaрл-Лудвиг Клaј со својот суптилен, но сепак решителен пристап во големото компаниско реструктиирање, ја предводи најстарата фармацевтска компанија во светот, MerckKGaA кон иднина со стабилни приходи.

а се биде човек кој стои зад реструктуирањето и растечкиот успех на една од најголемите светски фармацевтски фирми не е мал подвиг. Но, глобалниот претседател на Merck KGaA , Карл-Лудвиг Клaј, иако мек во зборувањето, сепак е цврсто убеден да остане во убаво сеќавање на акционерите и сите засегнати страни од работењето на компанијата, откако го презеде кормилото во април 2007 година. Задачата што ја прифати беше да направи пресврт во организацијата која беше почнала да го губи тлото под нозете. Од тој момент, Клaј стана познат по своите цврсто изразени ставови за ситуацијата во светската фармацевтска индустрија, особено за актуелните предизвици и што треба да се направи за да компаниите ја добијат битката. Денес на возраст од 63 години, Клaј е човек со огромно искуство во различни индустрии. Кариерата ја почнал како практикант во Siemens, за потоа да оди на студии по право, на крајот докторирајќи на Универзитетот во Минхен во 1986 година. Од тогаш, имал неколку менаџерски функции во Bayer, уште еден германски фармацевтски гигант, меѓу другото водејќи ги нивните подружници во Италија и Јапонија, а подоцна станал и шеф на корпоративните финансии , одговорен и за односи со инвеститорите. Од фармацевтската индустрија се преселил во националната авиокомпанија Deutsche Lufthansa, станувајќи член на бордот на директори, и главен финансиски директор, с$ додека не се придружил на тимот на Merck во 2006 година, прво на позицијата заменик претседател на бордот на диркетори.

Радикална терапија

Долгото време поминато во фармацијата и богатото менаџерско искуство му обезбедија на Клaј длабински увид во индустријата. Тој бекграунд е и клучната причина зошто бордот на Merck го избра за наследник на Бернхард Шојбле и Михаел Ремер, кои што одлагајќи го толку потребното реструктуирање, доведоа до тоа најстарата фармацевтска и хемиска фирма во светот (нејзините почетоци се во 1668 година), да заостанува зад главните конкуренти во Германија, како Bayer и Boehringer. Со цел да го поврати пазарниот

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

CEO Profile удел и да го избрише демоде имиџот на компанијата, Клaј си постави цел да се засилат иновациите и да се сврти Merck за 180 степени. Познат како претежно суптилен човек, опседнат со литература, Клaј воведе радикална терапија за фармацевтскиот дел од бизнисот на Merck, кој што носи повеќе од половина од приходите, а беше прилично заспан на ловориките. Последниот лек што Merck го имаше целосно развиено во своите лаборатории беше препаратот против висок притисок, наречен Concor, пуштен на пазарот во 1988 година. Ова беше многу скромно во споредба со конкурентите Bayer и Boehringer, кој што за неколку години имаат лансирано неколку нови лекови. Пристапот на форсирање иновации што Клaј го туркаше, наиде на лизгав терен во почетокот, кога Европската агенција за лекови (European Medicines Agency) прво не даде дозвола за лекот против рак на белите дробови Erbitux во 2009 година, а година подоцна гласаше против лекот за мултиплекс склероза, Cladribine. Затоа, Клaј мораше да донесе неколку непопуларни одлуки во процесот на реструктуирање, кои што значеа отпуштање на многу вработени. Неколку години подоцна, Клaј на прес конференција рече дека постигнал добар дел од своите цели откако е назначен на раководното место во Merck, но дека неговите планови двојно да го зголеми фармацевтскиот бизнис на фирмата биле попречени од високите вредности на потенцијалните аквизиции. Прашан дали наместо аквизициите, размислува да го продаде бизнисот, тој рече дека не е исклучена ниедна можност што има економска логика. “На сегашново ниво на цени, не гледам можност да потрошиме милијарди за да го удвоиме бизнисот и да постигнеме критична маса на глобално ниво“

Фокус кон иновации

Но, Клaј не престана активно да бара можности за аквизиции со цел Merck што побргу да расте како повеќе иновативна и колаборативна компанија. Веќе го продаде одделот за генерички лекови на американската фармацевтска фирма Mylan, што му овозможи од друга страна да го засили одделот за развој на нови лекови купувајќи ја швајцарската Serono, како и американската Milipore за лабораториски услуги. На инсистирање на семејството Мерк, с$ уште најголем акционер во фирмата со 70% удел, Клaј го зголеми обемот на одделот за хемиски производи и значително ги прошири тие бизниси на пазарите во развој.

Merck во бројки

1668 38.000 11,1 година формирана

вработени

милијарди евра приход во 2013 година

3,25

милијарди евра добивка во 2013 година

Седиштето на Merck, во Дармштад, Германија

фармацевтски брендови Челникот на Merck, кој што е и во раководството на хемиската индустриска асоцијација VCI, ги прошири компаниските бизниси и во Северна Америка, исто така. Ова доведе до тоа продажбите на фирмата во пазарите надвор од Европа да ги престигнат оние од континентот за прв пат, и тоа во третиот квартал на 2013 година. Сега, Клaј турка нова стратегија што ќе го насочи компанискиот фокус кон лекови во областа на имунологијата и онкологијата, со засилување на асортиманот. Фирмата ќе креира и помали и попретприемнички настроени единици, што се покарактеристични за биотехнолошкиот сектор. Компанијата исто така има намера да склучува договори со надворешни партнери и инвеститори, со цел да се произведат нови, експериментални лекови. Дел од стратегијата на Клaј е и да се форсира нова класа на копирани лекови што ќе значат поевтина понуда за националните здравствени фондови во светот, во исто време претставувајќи закана за ривалските компании со тој свеж бран на конкуренција. Во неодамнешното интервју за Financial Times, Клaј рече дека очекува т.н. biosimilars – поевтини копии на скапите биолошки лекови – “да станат важен нов пазар со оглед дека сите влади во светот бараат начин да ги смалат трошоците за

здравствена заштита“ “Merck ги има сите капацитети за да се натпреварува во делот на biosimilar – ите. Очекувам значителен раст на овој пазар до крајот на оваа декада“, рече тој.

Повторно профит

Досега, внимателните, но сепак значителни корпоративни промени што Клaј ги спроведе имаа силно влијание врз Merck. После години на пад на продажбите и добивките, фирмата почна да ја зголемува својата заработка и во 2013 година оствари добивка од 3,25 милијарди евра. Силните перформанси особено се должат на маневрите за кратење на трошоците, што му овозможи на Клaј да подели дивиденда на акционерите во износ од 1,9 евра по акција, за разлика од претходнтие 1,7 евра – чекор што помина добро кај аналитичарите на фармацевтската индустрија. Но, с$ уште останува уште многу работа за да се одржи овој позитивен моментум и да се задржи насмевката кај акционерите. До овој момент Клaј се уште не најавува пензионирање и ќе остане на челото на Merck, продолжувајќи со програмата за кратење на трошоците. “Мојот договор истекува на крајот од 2016 година, а јас сум личност што сака да ги исполнува своите договори“,вели тој.

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

на руЧек со...

Васил Тупурковски универзитетски професор

Anti^kata isto e i na[a istor

www.kapital.mk

Капитал број 790 19.12.2014

на руЧек со... Нашето мени Од богатото мени на Арабеска избравме комбинација од четири вида тестенини

torija rija

За Васил Тупурковски има навистина многу работи и теми на кои може да се разговара. Но, можеби најинтересно е самата негова личност, карактерот и навиките кој го прават многу опшутен кон животот разговарал и фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

о најмладиот доктор на науки во историјата на Југославија, актуелен универзитетски професор и поранешен член на последното државно претседателство на СФРЈ Васил Тупурковски, разговаравме за низа прашања од историјата, домашната и меѓународната политика кои биле и се уште се судбински за иднината на овој народ. Навистина многу слушнавме од професор Тупурковски и се обидовме да пренесеме до читателите најголем дел од тоа. Но, она што е најинтересно е самата негова личност, карактер и навики, кои веруваме дека ќе бидат интересни и за читателите. Васил Тупурковски последните 12 години ги посветил на пишување сеопфатна историја на светот која наскоро треба да се објави и ќе претставува дело од големо значење, не само за македонската историја. Но, неговиот живот е многу поинтересен. Тој во далечната 1968 година со брод преку островот Елис стигнал на средношколска размена во САД. Неговото семејство сплотено живее на сите четири страни од светот. Неговиот син Димитар има оформено образование во САД, а моментално живее и работи во Москва. Неговата сестра е универзитетски професор во Хонг Конг, а неговата мајка Дота на 86 години живее на три различни континенти во текот на годината.

Што им се случи на Македонците од Егејско?

Семејството Тупурковски потекнуваат од Леринско, конкретно од селото Овчино. Васил Тупурковски во текот на разговорот се присети на приказната на татко му, според која нивното оригинално презиме е Василеви, но е сменето поради топотот на коњот на неговиот дедо кога јавал низ селото. Од тоа секојдневно и гласно туп-туп-туп се изродило и презимето Тупурковски, инаку многу прославено во предвоената и повоената македонска историја. И покрај многуте жртви кои ги има дадено ова семејство во борбата на македонскиот народ за слобода, постои едно име кое се издвојува и се наметнува над сите. „Татко ми Димитар Тупурковски со партизански име Титан е командант на еден од двата баталјони кои се бореле во егејска Македонија за време на Втората светска војна. Неговата улога во целата таа борба на Македонците е неоспорна. Се уште ја чувам

фотографијата каде што тој на бел коњ влегува во ослободена Битола во 1944 година. После војната, прочуени се акциите на неговиот баталјон за фаќање на преостанатите балистички групи на Џемо и Мефаил во Западна Македонија“. За жал сета таа борба за слобода на Егејскиот дел на Македонија која во одреден период ја предводи и стариот Тупурковски завршува неславно и трагично. Неговиот син Васил врз база на неколку децениска анализа има јасен став за тоа што им се случи на Македонците од егејскиот дел на Македонија. „Кај нас има нови расправи и дебати за крахот на ДАГ и македонското учество во сето тоа. Факт е дека тоа движење во 45-46 година било помагано од Југославија и дека во 1947 година доаѓа резолуција на Обединетите нации со која Југославија се осудува за таа помош и практично и се забранува да продолжи со таа практика. Тоа го забрзува крахот на ДАГ, но не е единствената причина. И реално и објективно е да се процени дека тоа е внатрешно политичката ситуација, доминацијата на конзервативците и ројалистичките сили во Грција и интересот на Велика Британија да го зачува своето присуство во оваа земја. И од таму е тој крах кој што е злоупотребен од реакционерните сили за да усвојат и практицираат една политика на геноцид врз преостанатите Македонци која инаку и претходно се применувала“. Тупурковски како последна епизода од нивната долга егејска епопеја се сеќава дека неговиот син Димитар Тупурковски, кој е крстен по славниот дедо пред неколку години бил задржан на Солунскиот аеродром Македонија, бидејќи имал исто име и презиме со човек кој во минатото бил осуден на смрт.

Неколку пати одбивав да влезам во политика

Белградска Политика во 1976 година на својата насловна страна пишува за најмладиот доктор на науки во историјата на Југославија, Васил Тупурковски која на своите тогашни 25 години влегува во друштвото на еминентни експерти меѓународното право. „Сето тоа јас некако го правев надвор од очите на јавноста. Се сеќавам дека уште од средно бев редовен гостин во култната скопска кафеана Идадија. Луѓето со кои скоро деценија другарував секој ден дури тогаш дознаа дека сум воопшто правник, а не може да замислите колку беа изненадени кога слушнаа дека сум доктор на науки“. Но, ажурните партиски раководители го забележале напредокот на Тупурковски и биле одлучни да ги

Капитал број 790 19.12.2014

www.kapital.mk

на руЧек со...

Може ќе ве изненади, но јас отсекогаш сум имал слободно време. Уште од рани години на средното училиште, учев и работев помеѓу четири и единаесет часот претпладне. Така продолжувам и денес.

Јас сум пасиониран фан на музиката, белетристиката, спортот од секаков вид, но најмногу на луѓето и кафеаните. Педесет години секоја вечер сум излезен барем во една кафеана во Скопје.

За мене кафеаната е еден вид на социјална институција и никогаш не сум сметал дека таа ми штети на кариерата, семејството или на било што.

Александар Македонски е дел и од нашата историја

о периодот 1993-1997 година Тупурковски повторно е актуелен со објавувањето на четиритомната историја на Античка Македонија. Авангарден пристап на авторот кој децении пред сите реши да се заинтересира со овие црни петна од историјата на овие простори. Од 18 годишното истражување на оваа проблематика еве го заклучокот на Тупурковски по ова прашање. „Античката историја несомнено е историја на овој простор каде што ние живееме, не сами, туку го делиме со други народи и други нации. Но, никогаш не беше мојата амбиција да поставам правила чија е таа историја. Целта ми беше да ја определиме точната хронологија

искористат неговите квалитети, па го предлагаат за претседател на Сојузот на Социјалистичката Младина на Југославија. Функција која Тупурковски ја одбива како прв од низата неконвенционални потези кои ќе ја пратат неговата кариера. „Јас во тој момент како најмлад доктор на науки градев солидна академска кариера. Бидејќи не бев младински активист и објективно немав многу време, ја одбив функцијата. Се сеќавам дека направив голем проблем и дека веднаш ме свикаа во ЦК. На крај, спогодбено се договоривме да прифатам да станам волонтерски потпретседател на младината без никакви обврски во

на тој историски процес и токму тоа јас го постигнав. И од таму јас немам замерки од ниедна страна. Научно не може да се оспори таа хронологија, ако сакате да извлечете заклучоци дека преку таа хронологија ние добиваме некоја апсолутна сопственост на историјата, тогаш ќе погрешите, како што ќе погрешат и грешат Грците кога велат дека Александар Македонски е исклучиво нивен. Прво, тогаш немало нации, ги немало тие држави и попусто е да инсистираме на таа теза. Но, дека е дел од нашата историја, тоа е несомнено и нема што да се докажува. Така да за мене оправдано е што ние се занимаваме со таа историја и таа е и наша историја“.

Белград“. Но, само два месеци по стапувањето на функција паѓа актуелниот младински лидер кој е од Словенија и Тупурковски неизбежно застанува на функцијата во 1979 година. Ќе остане забележан како последниот претседател на младината кој на 25 мај ќе му ја предаде штафетата на Тито. Околу неговото искуство со големиот Јосип Броз и мислењето за неговата историска улога, Тупурковски има ретко објективно мислење. „Во еден сегмент на создавањето на современата македонска држава и улогата на Тито мислам дека сме должни да му одадеме признание и тоа е објективно да го оцениме. Непристојно

и нерационално е сите негови потези да ги квалификуваме како штетни. Понатаму, тој имаше фантастично присуство на меѓународен план. Самиот чин на погребот јасно покажа дека тој поседувал исклучителна позиција и влијание во меѓународните односи. На некој начин со него и завршува ерата на големите државници“.

Чиста ми е совеста и за распадот на Југославија и за придонесот во независноста на Македонија Кариерата на Тупурковски во наредната деценија после смртта на Тито продолжува да се развива

www.kapital.mk

со астрономска брзина. Тој, покрај партиските и спортските функции во 1989 година на нецели 38 години станува и дел од државното претседателство на Југославија. За негова и колективна несреќа на 22 милиони Југословени токму тој состав на претседателството ќе биде и Најголемиот последниот во историјата, кој ќе атлетичар во мора да го констатира крајот на историјата Карл Југословенството после цели Луис му го предава 73 години заеднички живот. признанието за „Јас бев убеден дека распадот мир на Васил на Југославија е неизбежен Тупурковски многу порано затоа што ги следев геополитичките процеси во Европа и во Светот. Јасно ми беше дека Југославија никогаш не беше омилена земја за тој баланс на геополитичките односи. Значи, едноставно речено никој не ја сакаше Југославија. Затоа, сите мои напори беа ако веќе има распад на земјата, тоа да не се случи со војна. Тоа тешко одеше со начинот на кој што Милошевиќ ги толкуваше правата на Србите. Милошевиќ мислеше дека Југословенската народна армија во српска функција ќе може да води внатрешна војна. Тоа беше нерационално и невозможно, и кога таа стана српска армија веќе беа и други оценките за тоа кој води агресивна војна. Ако беше ЈНА како институција претставниците на обединетите нации под врховна команда на Југословенското за иднината на Југославија. Ако некој претседателство се ќе беше различно". сака тоа да го избришете, можете да се Историјата често пати е чудна и обиде. Ако сакаме вистинска историја, двосмислена, па тие трагични моменти јас сум во нејзе“. за Југославија стануваат позитивно Тупурковски после оставката од историски за Македонија која конечно колективното претседателство во се здобива со својата независност. јануари 1992 година е поставен за Тупурковски отворено кажува дека пратеник на претседателот Киро уште од осумдесеттите верувал и Глигоров во Северна Америка кој треба ја пропагирал идејата за независна да работи на меѓународно признавање Македонија, а дека во конкретниот на Македонија. Во тој момент за прв пат чин на независност имал и сериозно се отвора и прашањето за уставното влијание. име на Македонија, кое според него „Овде се направија серијали за тогаш можело да се разреши многу независноста и се напишаа книги во поедноставно и побезболно. кои јас не сум бил ниту поканет да „Јас поднесов оставка до претседателот кажам два збора. Значи, избришан Глигоров кога плански или поради сум од таа фаза, ако може некој незнаење се пропушти приликата вопшто да биде избришан, а бидејќи во Њујорк да добиеме признание историјата покажала дека не може, под уставно име. Во мај 1992 година сигурно повторно ќе излезам. Јас организиравме состанок во Њујорк и имав навистина активна улога која што генералниот секретар на Обединетите ми ја пружеше позицијата на член на нации Бутрос Бутрос Гали на кој беше претседателството. Де факто учесник присутен заменик генералниот секретар сум и во креирање на првите ставови на

Капитал број 790 19.12.2014

Со американскиот потпретседател Ал Гор 1998 година

Со Јосип Броз и Лазар Колишевски на последното доделувањето на штафетата на младоста на Тито25 мај 1979 Петровски од Русија. Тој требаше на Бутрос Гали да му го објасни процесот на приемот на Македонија во ООН. Ние не го покренавме тоа прашање на целосно припремен терен за таа тема. Се беше подготвено и Петровски ќе објаснеше дека имаме територија, организирана власт и население, и дека по принципот на универзалност на ООН сме добредојдени во организацијата и никој немаше тогаш да се спротивстави на тоа. Најважно е што во тој момент ЕУ немаше став против Македонија. Тој став го донесе дури на први јули на Самитот на заедницата во Лисабон“. Тупурковски за ова прашање вели дека со секоја наредна измината година се помалку веројатно и потешко е дека ќе се реши. „Денеска е крајно сложено тоа прашање. Во 2014 година не важат истите критериуми од 1990 година. Денеска не е едноставно да се разреши тоа прашање за ниту една политичка гарнитура“.

Капитал број 790 19.12.2014

светот на виното ВИНСКИ МАЈСТОРИИ

Slepa degustacija blef ili ume[nost Прашањата околу сигурноста на дегустациите на слепо на натпреварите за избор на најдобар сомелие, со оглед на тоа дека различностите во тврдењата на сомелијеата се зачудувачки, постојано предизвикуваат полемики

пособноста на винските оценувачи да проценуваат вина е секако многу деликатна работа и бара знаење и добри сетила. А слепата дегустација е се повеќе популарна во винските кругови. При ваквите дегустации за сомелијеата и натпреварувачите, вината кои се точат се сосема непознати. Од шишињата се отстранети етикетите или било каков знак кој би ги упатил на некоја препознатливост. Особено атрактивни се врвните натпревари за најдобар сомелие на светот кои се одржуваат секоја година на пролет. Се натпреваруваат голем број на кандидати и тие како задача треба да идентификуваат две црвени вина и три жестоки алкохолни пијалаци. Но, дури и меѓу вакви врвни познавачи се случува да не се погоди, марката на некој од пијалаците. Пред некоја година на натпреварот во Токио само еден кандидат ја погодил марката и потеклото на едно од црвените вина. За најдобрите сомелијеа на светот тука нема ништо чудно. Еден од учесниците изјавува дека имаат помалку од пет минути да се открие

виното, а сортите вино, особено оние најпознатите како “шираз” или “каберне совињон” се “однесуваат” различно зависно од земјата во која се одгледани. Треба да се знаат многу разновидности, а тоа во ова време на хиперпродукција и раширеноста на виното е скоро невозможно. Затоа, некои од конкурентите за најблескавата сомелиерска титула се подготвуваат целиот свој живот. Кај второто вино на истиот натпревар во Токио, само една кандидатка од Романија успеала да погоди дека виното доаѓа од долината на реката Рона. Тогашниот победник на натпреварот, Швајцарецот Паоло Басо, смета дека точната идентификација на виното не е најважна, затоа што е поважно да го разбирате виното и да успеете во тоа да го убедите жирито. Слепата дегустација е најатрактивна за публиката, поради својата спектакуларност. Но, сепак, не е најважно да се погоди винскиот регион или годината на берба, туку да ја разберете винската суштина и да се објасни што е тоа што го изразува некое вино. А на слепите дегустации поради краткото време што го имаат за да се занимаваат со секое вино

посебно (околу три минути), тоа е невозможно. Затоа с$ се сведува на првата импресија, на првичните ароми и вкусови. Дури во теоретскиот дел сомелието може да го покаже своето разбирање за комплексноста на виното. Како аргумент се наведува дека и најпознатиот оценувач на вина на светот, прославениот Роберт Паркер, на една слепа дегустација не успеал да погоди кое е виното кое било послужено. Инаку самиот Паркер испробува по десет илјади вина годишно и вели дека на сите вина од последните триесет години може да се присети со голема точност. На најреномираните конкурси за оценување на виното исто така се практикува оценувањето да се врши на слепо, со цел да се задржи објективноста и непристрасноста на оценувачите. Професионалниот начин на организација на винските натпревари со реноме и исклучителна репутација дава сигурност дека најдоброто вино и ќе победи. Затоа е многу важно за позагрижените страственици на виното да знаат кои медалји и манифестации се вистинските, а кои повеќе парадни и не толку прецизни за одредување на квалитетот на виното.

Затворачите од плута се незаменливи

ајголемиот број познавачи на виното, но и обичните потрошувачи како начин за затворање на виното секогаш го одбираат плутениот затворач или тапата. Ваквата определба покрај традицијата има и свои суштински причини. Потрошувачите сметаат, а тоа им го потврдуваат и стручњаците, дека виното најдобро созрева кога е затворено со плута. На глобалниот пазар на вино 70% од вината имаат затворач од плута. Синтетичките замени на плутата очигледно не фатија место затоа што нивното користење рапидно се намалува. Единствено, како замена, подобро е прифатен начинот на затворање со метално капаче. До пред дваесеттина години имало

проблеми околу органолептичките својства на плутата. Од тогаш наваму е направен голем пробив во третманот и обработката на плутата која се добива од кората на еден посебен вид даб. Но, со стабилизирањето на плутата како производ во светски рамки се појавува опасноста од уништувањето на овие дабови шуми. Проблемите се воочени и затоа строго се води сметка за обновата на шумитe. Овие дабови имаат век од околу 200 години, но корката може да се бере на секои 10 до 15 години. За тоа време од еден даб се добиваат околу 20.000 тапи. Најголем извозник на плутени тапи е Португалија која задоволува половина од светското производство.

Со секоја купена Тортина 450г од Винчини донирате 5 денари за децата со посебни потреби во Виница, Штип, Куманово и Струмица